DEFNE Ykselen Milliyetilik

Say: 01 K / 2008

Galatasaray niversitesi Uluslararas Hukuk ve Diplomasi Kulb Dergisi

Fotoraf: Zeka SALAM

Editr
Merhaba; Geen sene Mays aynda Ynetim Kurulu grevine eilirken, yelerimizin kendi dncelerini ifade edebilecekleri bir platform oluturacamzdan bahsetmitik. u an ekranlarnzda grdnz bu e-dergi ile bunu gerekletirmi bulunuyoruz. Yaptmz toplantlarn ardndan, dergimizin mevsimlik olmasna ve her mevsim bir tema erevesinde ilenmesine karar verdik. Bu saynn temasn da Milliyetilik olarak belirledik. Editrler olarak, dergide grev alan arkadalarmz bu konuya eitli boyutlardan bakmalar konusunda ynlendirdik, birlikte yaptmz bir beyin frtnas sonrasnda elimizde ilenebilecek elliye yakn konu vard. Aadaki sayfalarda UHDK yelerinin konuya baklar yer alyor. Dergimiz de kulbmz gibi farkl bak alarna ev sahiplii yaptndan,. dergimizin milliyetilik konusunda sabit bir duruu yoktur. Bu mutluluk verici sonuca ulamamzda katklar bulunan; bata tm yelerimize, her projemizde bizi cesaretlendiren akademik danmanmz Prof. Dr. Beril DEDEOLUna ve bizlere vaktini ayrp; rportaj, haber yazm teknikleri eitimi veren Ara. Gr. Ceren SZERye, dergimizin grsel eksikliini gidermek asndan yardmc olan Fotoraf Atlyesine ve fotoraarn bize sunan Zeka SALAMa sonsuz teekkrlerimizi sunarz. Sayglarmzla; Defne Editrleri
2

Fotoraf: Zeka SALAM

Taylan ALIKAN UHDK dari ler Koordinatr

H. aatay PEKYRR UHDK Bakan

indekiler
Politika
sf: 4 Terrizm ve Medeniyetler atmas I Hale zlem NAL &
Nazm Can OKAR

Ekonomi
sf: 28 zelletirmenin Dndrdkleri I Baak BARIN sf: 29 Reklamlarda Milliyetiliin Kullanm I zlem KAPLAN

sf: 8 Avrupa Nasyonalizmi, Milliyetilik Algs ve Atatrk Milliyetilii I Sehnaz KART & Can Tolga TEZEL sf: 12 Komplo Teorileri Mitler ve Milliyetilik I Onur OKAN sf: 15 Milliyetilik Yerine I Onur GRMEZ sf: 17 AB Reform Sreci ve Milliyetilik I Nevzat KOCABAY sf: 19 Artsyla Eksisiyle Milliyetilik I Engin ARIKAN
sf: 22 Yarnn Devletinde Vatandalk Kavram I Semih TORKAY

Eitim
sf: 32 Milliyetilik Duygusunu Okulda renmek veya renememek I Deniz GARP sf: 35 Milli Eitim I Selim KAYHAN

Tarih
sf: 38 Trk Siyasi Hayatnda Milliyetilik I Merve ARIKAN

Hukuk
sf: 24 301in tekisi I H. aatay PEKYRR

Spor
sf: 41 Sporun Milliyeti Olur mu? I Taylan ALIKAN

Toplum
sf: 26 Kim Olmay Seiyorsun? I Burcu YAKICI

Sanat
sf: 43 Milliyeti Sanat I Gzde CANGAZ
3

Politika
olaylarnn bat toplumlarnda medeniyetler atmasnn gereklemekte olduuna dair bir algya nasl neden olduudur. Medeniyetler atmasnn gnmzde gereklemekte olduu kri slam ve Bat arasnda hangi hayat tarznn modern dnyada stn geleceine dair bir atmann kanlmaz olduunu aklamaktadr. Daha da nemlisi bu algya sahip olanlara gre iki taraf da birbirini kendi varlna bir tehdit olarak grmektedir. Samuel Huntington bu durumu u ekilde aklamt: Deiik medeniyetler arasndaki gr farkllklar deolojilerden ve siyasi rejimlerden ok daha kkten farkllklardr Bu noktada sorulmas gereken soru u: Nasl oluyor da yllar nce oluturulmu bu kavram bugn hem de terrizm gibi zaten yzyllardr var olan baka bir kavram ile neden sonu ilikisi iinde deerlendiriliyor? Bu soruya cevap verebilmek iin ilk nce yzyllardr var olan terrizm kavram ile bugn kar karya olunan slami terrizmin farklarn incelemek gerekiyor. Terrizm kavramnn tanmn yapmak olduka zor olsa da, terrizmin genel amac toplum normlarnn karsnda durmak ve var olandan farkl bir program uygulamaya geirmek iin toplum iinde korku ve endie yaratmak olarak zetlenebilir. Bu balamda Terrist ise medeni normlarn dnda duran ve mantksz davranan kii anlamna gelmektedir.1 Bahsedilen kavramsallatrmaya gre son 6 ylda gerekletirilen, El Kaidenin ban ektii yeni terrizm tipi gemie gre pek farkllk gstermemekte. Basit bir yaklamla El Kaidenin amac slam ad altnda bat medeniyetinde korku ve endie yaratmak olarak alglanabilir. Ancak bu bak asnda slami terrn anlalmas iin gerekli olan pek ok faktr eksik. ncelikle, yeni terrist gruplar eskisinden farkl olarak ok daha gevek bir organizasyona ve daha belirsiz bir sisteme sahipler. ok farkl milletlerden yeleri var ve ynetim kademesindekilerin bulunduklar lkeler dnda da organize olmu durumdalar. kincisi, yeni terr gruplarn tanmlamak ok daha zor. Saldrlarn sorumluluunu stlerine almakta daha az istekliler. Daha nemlisi, eylemlerinin arkasndaki nedenler ok daha belirsiz. rnein IRAin amac ngilizlerin Kuzey rlandadan ekilmesiydi. FKnn amac srailin Bat eriay terk etmesi. Ancak kimse El-Kaidenin tek amacnn ABDyi orta doudan karmak olduunu syleyemiyor.

Hale zlem NAL Uluslararas likiler - 3

ozlemunal@gmail.com

Nazm Can OKAR Bristol University BSc MSc

can_okar@yahoo.co.uk

Terrizm ve Medeniyetler atmas Samuel Huntingtonn souk sava sonras uluslararas arenann brnecei yeni karakteri anlatmak iin kulland medeniyetler atmas tezini hem akademik evre, hem de geni halk kitleleri 11 Eyllden sonra daha ok kullanmaya balad. 11 Eyll olaylarnn ya da son dnemde ykselen slam ad altndaki terr olaylarnn gerekten de bir medeniyetler atmasnn rn olup olmad bu makalenin inceleyeceinden ok daha geni bir konu. Burada incelenecek olan konu, slami terr olarak adlandrlan terr
1

Kapitan, T, The Terrorism of Terrorism in Sterba, J (ed), Terrorism and International Justice, (2003, Oxford University Press; New York), pp51

Politika
Ayrca, gemiteki terr gruplaryla kyaslarsak, eylemlerin arkasndaki isteklendirme politik olmaktan ok dini hale gelmi. Hedeer dnyann ok farkl yerlerinden seilebiliyor ve uygulanan iddet ayrm tanmyor. Saldrlarda gerek hedeerin dnda ok fazla sivil lyor. Ksacas, belirli bir siyasal ama dorultusunda hareket eden terristlerden farkl olarak El Kaide ve takipileri stratejik bir terr biimini semi durumdalar. Terristlerle mzakere etmek mmkn deil nk aka belirtilmi amalar yok. Daha da tesi Usama Bin Ladin Bugn cihat her Mslman iin bir zorunluluktur dediinde batya kar oluan tehditlerin sadece kendi yelerinden deil ok daha fazla sayda Mslmandan geldii korkusunu yaratyor. te yandan terrizmin doasnda da ciddi deiimler var. Toplumun her kesiminde olduu gibi, terristler de teknolojik gelimelerden faydalanyorlar. 11 Eyllde uaklarn kullanlmas ile El Kaide tm zamanlarn en ok lme neden olan saldrlarndan birini gerekletirmi oldu. Ayrca kitle imha silahlarnn terristlerce kullanlaca korkusu toplumda yerleti. Ancak bu durumu daha etkileyici ve gemiten farkl hale getiren, bu saldrlarn yine teknolojik gelimeler sayesinde (24 saat haber yayn yapan TV kanallar, internet) btn dnyaya yaymlanabilmesi oldu. rnein gemite Japonlar da saldrlarnda kamikazeler kullanmlard ancak 11 Eyll saldrlarnn en nemli fark bu sefer 4 milyar kiinin televizyon banda olay izlemesi oldu. te yandan, terristlerin kendi ellerindeki medya imknlar, kitlesel medyaya muhta olmadan, ounlukla internetten eylemlerini dnyaya duyurabilmelerini salyor. Bat toplumlarndaki insanlarn pek ou slami terristleri daha nceki terristlerden ok daha mantksz insanlar olarak gryorlar. slami terristler sadece cennetteki hurilere ulaabilmek iin kendi vcutlarn patlatan mantk yoksunu insanlar olarak alglanyor. ntihar bombas ynteminin tad belirgin nihilizm gz nne alndnda bu saldrlar nceki terr saldrlarna gre daha beklenti d bir karakter tayor. Bu durum vatandalarn, alglanan tehditlerle, hem ulusal karlar asndan hem de dorudan kendi varlklar asndan daha duygusal bir ba kurmalarna neden oluyor. Ksacas, bugn bahsettiimiz slami terrizm pek ok adan yzyllardr bahsedilen ve gerekletirilen terrizmden farkl zellikler tayor. Bu nedenle bu tip terrizmin sonularnn da farkl olmas normal kabul edilebilir. El Kaide saldrlarnn en nemli sonularndan biri ise bat

Fotoraf: Zeka SALAM

lkelerinin vatandalarnn slam ve medeniyetler atmasn alglaynda nemli deiikliklere neden olmas. Bu konuda bat lkelerinde ve zellikle Amerikada pek ok aratrma yaplm ve nemli bulgular elde edilmi. Worldviews Survey 2002ye 5

Politika
gre, 11 Eyll sonrasnda Amerikan vatandalar arasnda slami kktencilii nemli ABD karlarna kar ciddi bir tehdit olarak grenlerin oran %38den %68e km. Daha nemlisi, ayn ankete gre her 10 Amerikaldan 4 Dnya Ticaret Merkezi ve Pentagona yaplan 11 Eyll saldrlarnn slami retiyi tam olarak yansttn dnyor. 2 Gallup tarafndan gerekletirilen baka bir ankete gre ise, ankete katlanlarn ounluu Mslmanlar veya slam inanc hakknda ok az bilgiye sahip olduunu veya hibir kri olmadn itiraf etse de ayn kitlenin %83 Mslmanlarn ABD hakknda olumsuz grleri olduunu belirtmi.3 Ksacas slami terr saldrlarnn yaratt korku bat lkelerindeki kamuoyunun nemli bir ksmnn bambaka bir kltr ve dinden korkmasna neden olmu ve toplumun nemli bir ksm iin ise bu medeniyetler atmasndan farkl bir ey deil. Analizi bu noktada brakrsak bir nedenimiz (slam ad altnda yaplan terr) ve bir sonucumuz (bat lkelerindeki vatandalarn nemli bir blmnde oluan medeniyetler
2 3

atmas algs) olur; fakat bu iki kavram arasndaki geii salayan en nemli mekanizmalar gz ard etmi oluruz: Medya ve Siyaset. Unutmamak gerekir ki bat lkelerindeki insanlarn ok byk bir ounluu terrist saldrlardan dorudan etkilenmiyor. Bu lkelerin vatandalar, olaylarn medya ve siyaset prizmalarnn iinden gemi ve bazen farkl bir ekilde anlatlm halini gryorlar. Kitlesel medya organlar slami terr olaylarnn aktarmnda farkl zellik gsterdiler. Bunlarn ilki medyann doas gerei terr saldrlarnn toplum zerindeki etkisini artrmas oldu. Canl yaynlanan bir terrizm saldrsnda len insanlarn grntlerinin milyonlarca insana ayn anda aktarlmas terristlerin yapmaya altklarnn nemli bir blmn gerekletirmi oldu. Sadece 11 Eyllde deil, stanbul bombalamalarnda da medyann ilk reeks olarak olay yerinden canl yayna gemesi ve lm insanlar gstermesi saldrnn etkisini tm toplum iin artrd. Bunun tesinde, kitlesel medyada 11 Eyll sonras en ok grlen

reaksiyon bu saldrnn dnyay temelden deitirdiiydi. 11 Eyll ve sonrasndaki her saldrda bu tartma biraz daha evirildi ve zellikle ABD medyasnda, bunun bir medeniyetler atmas olup olmad tartmas nem kazand. Son olarak sylemek gerekir ki bat medyas saldrlarn ve olas eylemlerin aktarmnda, zellikle ABDde, olduka bat yanls ve milliyeti bir tavr taknd. rnein pek ok TV kanal 11 Eyllden yllar sonra bile ekranlarnn alt ksmna terr alarmlar koymaya devam ettiler. Benzer olarak, dnyann te yannda batya kar yaplan yeni bir saldry kutlayan Mslmanlarn grntleri bat medyas iin iyi bir reyting malzemesi oldu. Elbette bu grntleri gstermek terre kar gsteri yapan Mslmanlar gstermekten ok daha ilginti ve bu durum terr saldrlar iin slamn bir btn olarak sorumluluk tad krine katkda bulunmaktan baka bir ey yapmad. te yandan, siyasi sylem ve terrist saldrlarn ardndan gelen politika deiikliklerini incelediimizde daha karmak bir durum gryoruz. Medeniyetler atmas kavram dnyann her yerindeki siyasi liderler tarafndan

Worldviews 2002 Survey of The Chicago Council on Foreign Relations and The German Marshall Fund of the United States, http://www.worldviews.org/ Gallup Poll, Complex but hopeful pattern of American Attitudes toward Muslims, Mart 2006 http://poll.gallup.com/content/default.aspx?ci=22021

Politika
kullanld. Ancak bu kullanm neredeyse her seferinde medeniyetler atmasnn gereklemediini belirten cmlelerle oldu. Hem Bush hem Blair 11 Eyll saldrlarnn ardndan bu bir medeniyetler atmas deildir eklinde konutular. Ancak medeniyetler atmas tartmasnn dndaki siyasi sylem olduka kafa kartrc. rnein El Kaideyi kertmek amal yaplan operasyonlar tanmlarken George W. Bushun bu operasyonlarn hal seferi olduunu, eytana kar savata tanrnn kendilerinin tarafnda olduunu ve tanrnn Amerikay kutsadn sylemesi dini temel alan bir atmann var olmadn iddia ettii dier sylemlerinin nemini olduka drmekte. Sylem eyleme dkldnde ise kamuoyu zerindeki etkiler ok daha ak bir ekilde hissedilebiliyor. Ortadouda gerekletirilen ve 2001 Ekiminde balayan zgrletirme operasyonunun ismi bile zgrlk yanllarna kar zgrlk kartlar algsn pompalarken, operasyonlarda sadece terristlerin deil genel olarak Mslmanlarn hedef alnmas toplumdaki alglar ciddi ekilde etkiledi. Yerel politikada ise 11 Eyll sonras karlan yasalar toplumda slami terre kar gvenliklerinin salanmas karlnda kiisel hak ve zgrlklerinin bir ksmndan feragat etmeleri gerektii algsn oluturarak slamn bir btn olarak tehdit oluturduu krini glendirdi. Btn bu politikalarn, eylemlerin ve sylemlerin toplam Mslmanlarn Batnn deerlerine kar tehdit oluturan bir teki olarak konumlandrlmasnda rol oynad. Elbette bat kart slami terrizmin kendine zg karakteriyle birlikte bu durumun olumasndaki etkisi gz ard edilemez. Ancak slami terrn etkileri kitlesel medyann ve siyasetin de katksyla yle bir alg oluturdu ki Avrupadaki her lider medeniyetler atmas kavramn en az bir kez kulland ve eskiden akademi dnyasna zg olan bu kavram bugn bir Google aratrmas yapldnda 2 milyondan fazla sonu vermekte. Ancak bu analizin baka bir yn daha var ve bu konuda alabilecek bir tartma bizce olduka nemli olacaktr. Bugn bir slamc terrist grubun lml bir saldrda bulunduunu dnn. Bat lkelerinde ciddi bir kitle, olaylar slamdan kaynaklanan nedenlere indirgeyecektir. 1960 ve 80lerin Birleik Krallnda IRA eylemleri de olduka fazla lme neden oldu ancak ngiliz toplumu terrizme kar ok gl bir milli dayanma gsterdiyse de hibir zaman rlanda halknn tmn belirli kategorilere sokmad. slami terrden bahsedildiinde ise, toplumun bir kesimi tarafndan Mslmanlarn kategorize edildiini gryoruz. Bunun ilk nedeni bat lkelerindeki insanlarn bir ksmnn slam konusunda cahil olmas ve bu dini sadece terr saldrlar zerinden deerlendirebilmesi olabilir. Fakat daha nemlisi, ikinci neden bu kiilerin zaten en batan slam negatif bir ekilde grmesi ve saldrlarn sadece bu gr glendirmesidir. El Kaide kurulmadan ve slami terrizm bugn ulat noktaya ulamadan ok daha nce Edward Said Orientalism (arkiyatlk) diye adlandrd kavrama bir eletiri getirmiti. Bu kavram, Saide gre, Dou insanlarnn ve kltrlerinin negatif bir ekilde kategorize edilmesini ifade ediyordu. Saidin bu eletirisinden 19 yl sonra bugn ok mehur olan Medeniyetler atmas makalesinde Huntington tam da eletirilen eyi yapt ve Batnn karsndaki temel problem slami kktencilik deildir. Temel problem slamdr: nsanlar, kltrlerinin stnlne ikna olmu ve gszlklerini taknt haline getirmi tamamen farkl bir medeniyet diye yazd. Ksacas, ok farkl nedenlerden olumu olan bu nyarg, toplumlarn slami terrizm ve bu tip terrizmin slam ve Mslmanlarla balants konusundaki grlerinin oluumunu ciddi bir ekilde etkiliyor. Daha nce grdmz gibi, 7

Politika
slami terrizmin yol at gvenlik tehditleri arttka nceden var olan bu nyarglar da bymekte. Bu nyarglarn gelimesiyle oluan slam kart kamuoyu ise, Mslmanlar Bat milletlerinden daha da uzaklatrmakta ve Mslman toplumlar iindeki baz gruplardan gelen gvenlik tehditlerini daha da artrmakta. Ksacas, bu nyarglar ve byyen medeniyetler atmas algsn olduu gibi kabul etmek ve derinlemesine izin vermek gvenlik problemlerine ve terrizme zm bulmakta hi yardmc olmuyor. Sonu olarak en bata sorduumuz soruya dnersek, kabul etmemiz gerekir ki slami terrizm ad verilen ve El Kaidenin ban ektii yeni terrizm tipi, bat toplumlarndaki medeniyetler atmas algsnn derinlemesinde byk rol oynuyor. Ancak bu anlamda medyann ve siyasetilerin etkisinin azmsanmamas gerekir. Fakat en ok tartlmas gereken, bat toplumlarndaki insanlarn kafalarnda slami terrizmden ok daha nce yerlemi olan stereotiplerin ve nyarglarn bugnk dnce biimindeki etkileridir. Milliyetiliin Avrupadaki Evrimi ehnaz KART Hukuk - 1
sehnazkart1@hotmail.com

Can Tolga TEZEL Hukuk - TS

cantolgatezel@gmail.com

Avrupa Nasyonalizmi, Milliyetilik Algs ve Atatrk Miiiiyetilii Milliyetilik kavram, ncesinde Balkanlarda var olduuna dair kantlar bulunsa da4 , ounluka, 1789da gerekleen Fransz htilliyle ortaya kt kabul edilen bir kavramdr. Bizim zerinde duracamz noktalar kavramn ieriiyle birlikte, zaman iersinde alglannn deiimi ve gnmzde nasl algland olacaktr.

Fransz htilalinden 19. yzyln sonuna kadar Avrupada nasyonalizm(nationalisme) olumlu bir anlama sahipti. Almanya ve talya nasyonalist d n c e l e r l e b i r l i k l e r i n i s a l a d l a r. mparatorluklarn egemenliinde bulunan uluslar, bamszlklarn nasyonalist dncelerle kazandlar. Nasyonalizmin Avrupada olumlu alglanmas II. Dnya Savann yaratt ykmla tersine dnd. Irkla dayal politika izleyen Alman Nazi ve talyan Faist iktidarlarn yaratt dehet, Avrupada nasyonalizme kar olumsuz bir hava yaratt. 20. yzyln bu byk savandan sonra nasyonalizm; rklk(racisme), yabanc dmanl( xnophobie), nazizm ve faizmle zdeletirilmitir. Nasyonalizmin baka tehlikeleri olarak da ie kapanma, dnyaya srt evirme, bir stnlk duygusuyla dier uluslar aa grerek saldrgan bir politika sergileme gibi unsurlar grlmektedir. Bu srecin ardndan, 20. yzyln sonlarnda milliyeti ideoloji, hem kresellemeye direnen bir yap olarak ortaya kt ve ilevselliini kantlad iin, hem de oven bir rk sapmann, faizmin bedelini fazlasyla dedii iin ve bu kanl deneyimden yeterince ders aldndan,

4 1762de Aynarozdaki Hilander Manastrnda ilk Slavyan-Bulgar Tarihini popler bir dil ve slupla kaleme alan ve Bulgar ulusuluunun babas saylan Paissij Hilandersky ve ondan sonra Sofroniy Vraansky, Balkanlardaki Slav Kilise adamlarnn laik ideolojiyi gelitirmekteki roln gsteren isimler olmulardr. Ortayl, lber.mparatorluun En Uzun Yzyl, Alkm Yaynevi, stanbul, 2005,S.66

Politika
benimsemesi, rklkla milliyetiliin ayn dzlemde grldnn bir gstergesidir. Dolaysyla, buna benzer sloganlarda gnmz Avrupasndaki nasyonalizm alglamasna benzer bir alglamann varl sz konusudur. Peki gnmzdeki nasyonalizm, Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu Mustafa Kemal Atatrkn milliyetilik anlayn yanstmakta mdr? Atatrk Milliyetilii "Milli" z Trke'de, "ulusal" szc ile ifade edilir, "bir millete ait" demektir; Fotoraf: H. aatay PEKYRR "milliyetilik" de "bir millete ait olandan yana tavr koymak" anlamna gelir ve z demokratik, eitliki ve adil bir siyasal ideoloji Trke'de "ulusalclk" terimi ile ifade edilir. anlay iinde pek ok toplumda varln Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, mill srdrmektedir. dayanma ve adalet anlay iinde, insan Bugn lkemizde baz evrelerin Irkla ve haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, Milliyetilie Dur De! gibi sloganlar balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lik ve sosyal bir hukuk devletidir. (T. C. Anayasas Madde 2) Anayasann ikinci maddesinde belirtildii gibi Trkiye Cumhuriyeti Atatrk milliyetiliine bal bir devlettir. Kimi evreler, Avrupa nasyonalizmiyle Atatrk milliyetilii arasndaki ayrmn farkna varmadan, milliyetilik szc ieren bu maddeyi eletirmektedirler. Farkna varlmas gereken nokta, anayasann 2. maddesinde belirtilen milliyetiliin, Avrupa nasyonalizmi olmaddr.

Etrak- b-drak5 Trklere etrak- b-drak yaktrmas yaplmas, Osmanl mparatorluun 2. Viyana kuatmasndan sonra hzla toprak kaybetmesi, Balkan uluslarnn birer birer bamszlklarn kazanmalar, 93 Harbi ve Balkan Harplerinin Trkler zerinde ciddi bir psikolojik knt

5 draksiz, aklsz Trkler

Politika
yaratt tarihi gereklerdir. Moralleri bozulmu, savalardan ylm, kendi kimliini yalnzca dini ile tanmlayan bir kitlenin anti-emperyalist bir bamszlk mcadelesine hazrlanmasnda kullanlan psikolojik etkenler gz ard edilemez. Bu bezgin kitlenin aslnda b-drak olmad, dier milletlerden eksik bir tarafnn bulunmad kri Kurtulu Sava srasnda ve sonrasnda sratle benimsetilmeye alld.6 Bunun sonucunda Kurtulu Savann kazanlmasnda yeniden edinilen zgvenin nemli rol oynad aikrdr. Trkiye Cumhuriyetini kuran Trkiye halkna Trk Milleti denir.7 lk tohumlar Batdan gelen "Trk milliyetilii", lkeyi igal eden dman glerine kar verilen bir Kurtulu Sava'nn zerinde ykselmitir. Yani Trk milliyetilii tarihsel adan, Endstri Devrimi'nin8 doal bir sonucu olarak "adeta kendiliinden" gelien bir milliyetilik deildir; bir bamszlk savann tepkisel kkleri zerinde ykselmitir. lgin olan nokta, Mustafa Kemal Atatrk'n, rkln ve faizmin ykseli dnemine rastlamasna karn, Trk milliyetiliini, saldrgan ve rk bir biimde deil, adalete dayal, eitliki bir yaklamla ele alm olmasdr. Yani Trkiye Cumhuriyeti ve Trkler, kendilerini teki devletlerden ve milletlerden stn grmezler, onlarla eit ve adil haklar isterler. Avrupada ortaya kan saldrgan ve yaylmac Alman nazizmi veya talyan faizminin aksine Atatrk milliyetilii ie kapanmac deil, yabanc uluslarla ibirliine ak bir anlaya sahiptir. Atatrk bu anlay u szleriyle belirtmitir: Trk milliyetisi, gelime ve ilerleme yolunda ve uluslararas ilikilerde btn ada milletlere paralel olarak, onlarla bir uyum iinde yryecektir. Atatrk milliyetisi, Amerika'ya ve AB'ye, Trk dman ya da dostu olarak deil, Trkiye Cumhuriyeti'nin karlar balamnda, eitlik, adalet, mtekabiliyet ilkeleri erevesinde bakar. Ama bunu yaparken Trk milletinin zelliklerini, bamsz kiiliini koruyacaktr. Trk

Fotoraf: Zeka SALAM

6 "zellikle bizim ulusumuz, ulusal anlaya srt evirmenin ok ac cezalarn grd. Osmanl mparatorluu iindeki eitli topluluklar, hep ulusal ilkelere sarlarak, ulusu ilkenin gcne dayanarak kendilerini kurtardlar. Biz ne olduumuzu sopa ile ilerinden kovulunca anladk. Gcmz yitirdiimiz anda, bizi aaladlar, kk grdler. Anladk ki, suumuz kendimizi unutmamzm. " Mustafa Kemal ATATRK

7 Mustafa Kemal ATATRK 8 Tarm Devrimiyle dinsel devletler, Endstri Devrimiyle ise ulus devletler nem kazanmtr.

10

Politika
milliyetisi dier milletlerin hakkna, bamszlna sayg gsterecektir. Ancak bylelikle dier milletlerden de sayg grecektir. Kimsenin yurdunda gzmz yoktur. nk her milletin yurdu kutsaldr. Atatrkn: nsan her eyden nce mensup olduu milletin varl ve mutluluu iin almal; fakat baka milletlerin de huzur ve refahn dnmelidir. sz bir vatanseverlik ve dier uluslara sayg anlaynn rndr. Anayasamzn 66. maddesine gre: Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr. Buna gre etnik temelli olmayan bir vatandalk tanm sz konusudur. Yani Trk milliyetisi olmak demek, Trk etnik kkeninden olan insanlarn stnln savunmak, dier etnik gruplar hor grmek anlamna gelmemektedir. Aksine, Trk milliyetilii, Trkiye vatannn ref ah ve adalamas iin anayasada tanmlanan Trk severek almay gerektirir. Atatrk milliyetilii, kan ve rk ban deil, Trkiye Cumhuriyeti'nin karlarn n plana alr; insanlarmz Trk, Krt, Rum, Ermeni olarak deil, Trkiye Cumhuriyeti vatandalar olarak grr ve aralarnda ayrm yapmaz. Sanyoruz burada devreye sokmamz gereken kavram, yurtseverlik. Vatan, millet sevgisini, kan ve rk ilikisine balamadan, baka rklar, milletleri aalamadan ve kendisininkini yceltmeden, zerinde yaanan yurdu sevmenin, korumann ve yceltmenin addr Atatrk milliyetilii. Sonu olarak, baz gruplarn aforoz ettii milliyetilik kavram neyi ifade etmektedir? Etnik milliyetilik mi, ulusalclk m, blgesel ovenizm mi? Elbette ortaya ilk kan haliyle milliyetiliin, baz yazarlarn da belirttii zere ilkel bir igd olduu endielerinin evrensel ve soyut boyutunu t a m a m y l a k a b u l e t m e m e k l e b e r a b e r, alglamaktayz. Lakin eer burada sz konusu lke karlar ve i ve d ilikiler ise, soyutlua ve felsefeye kendimizi kaptrmaktansa corafyann gereklerini gzetmek durumundayz. Nedir bu corafyann gerei? rtica tehdididir, i ve d blclktr, terrdr, kkrtlmadr. Dorudur, son yllarda lkemizde bir ulusalc-milliyeti ykseli mevcuttur, ama bu iki kavram faizm veya Avrupa Nasyonalizmi gibi bir ncsyle bir arada sunmak ancak belirli amalara hizmet etme eilimiyle (lkenin iinde bulunduu milliyeti ykselii olumsuz gstermeye ve kendi ideolojik-siyasal izgilerine destek aramaya alan, ulusal deerleri nemsemeyen ve ulus devlet kavramna kar olan, Trk kimliini reddeden i evreler) yaplan demagojilerden ibarettir. Yukardaki rneklerden de anlalaca zere, gnmzde baz vatandalarmzn milliyetilik 11 anlaynda ve milliyetilii alglaynda bulanklk sz konusudur. Kimi gruplar, devletin resmi politikas olmayan bir nasyonalizmi-rkl savunmakta; kimi gruplar ise nasyonalist-rk gruplara reaksiyon gsterirken, nasyonalizm ile Atatrk milliyetiliinin ayrmn yapamayarak milliyetilik ktdr gibi s deerlendirmelerde bulunmaktadrlar. Her salkl milliyetilik akm, kendi kimlii iinde, teki kimliklere de saygl ve kendi rkndan, milletinden olmayanlarla uyum iinde yaayabilir. Atatrk milliyetilii, eitliki, adaleti, laiktir, kendine gsterilmesini istedii saygy tekine de gsterir, savaa ve smrye kardr ve kendini teki kimliklerden stn gren, ayrlk, saldrgan gemiin kanl mirasyla lekelenmi faist milliyetiliin aksine, gelecein lizleriyle tohumlanmtr. Bu ayrmn yaplmas, gnmzde ok tartlan milliyetilik kavram zerine daha salkl deerlendirmelerin yaplmasn salayacaktr.

Politika
Onur OKAN Siyaset Bilimi - 1
onur.oksan@gmail.com

Komplo Teorileri Mitler ve Milliyetilik Gndelik hayatmzn her kesine ilemi grnmez bir iktidar, kendimizi tarif ederken, gazetemizin sayfalarn atmzda balklarda resimlerde, yolda yrrken kafamz kaldrdmzda gzmze taklan bayraklarda, gndelik tartmalarmzda ksacas taraf tutulan modern aidiyet duygusunun tecelli ettii her yerde bir ekliyle milliyetilik Aslnda son derece soyut hatta tamamen bir kurgu, bir hayali cemaat olgusunun mitsel simgeler btnnden ibaret milliyetilik ama bir o kadar da gerek acmaszca insanlar kamplatran gettolarna mahkm eden uruna kan dklen kanl savalarn kendinden menkul aktr Totaliterfaizan bir ideoloji olarak grp kar kanndan, vatansever bir retorikten olumlamaya alanna her insan bir ekilde yeniden tasarmlyor, onlar kendi tasavvurlarnn iine hapsediyor. k noktas Makyavelin talya iin ngrd gl bir prensin kuracan ulus devlet mi, Fransz Devriminde krala kar millet

egemenliinin Delacroixin tablosundaki kadnn tad bayrakta, Marseilleisede ve Marianneda somutlaan bakaldrs m yoksa Alman romantiklerinin daha sonralar Prusya eklinde vcut bulacak skandinav Yarmadasnn ve Kta Avrupasnn snrlarn izecek oralardaki dn hayatn derinden etkileyecek siyasi felse gevezelikleri mi? Belki hepsi belki de hibiri ancak u bir gerek ki 20.yyda kanl tarihin yazcs milliyetilik hi olmad kadar mitsel toplumun kolektif bilinaltndaki kalelerinde hi olmad kadar semboller imgeler zerinden her alandaki sessiz tahakkm gl ve acmasz. Milliyetilii onun jargonundan konumadan onun buyruu altna girmeden incelemenin tek yolunu mitsel yapsn zme uratmakla kkenindeki millet kavramnn bal bana bir kurgu olduunun farkna varmakla mmkn. Trkiye corafyasnda her gn yeniden retilen komplo teorileri ve ulusa mal olmu mitleri ve mitsel anlatlar nce millet kavramnn kendisini sorgulayarak ele alacaz. Millet masum bir szck deil hibir szcn masum olmad gibi, kavramn arkeolojisini teorik ders kitaplarnda allagelindii gibi Latince kkenini ortaya koymadan dnemin politik ve kltrel kontekstinden dorudan yola karak yapacaz. 18. yy Kta Avrupas, yzyllar sren din savalarndan bitap dm, Rnesans dnemindeki dnsel bocalamann zerine

stn kr gne krallar tarafndan kurulmu age classique son zamanlarn yaamakta, onun yaklaan kyle beraber sanatta, toplumda, dnde en nemlisi siyasada kkl deiimin gittike daha ok duyulan ayak sesleri. Zamann ruhunun ibresi devrimi gstermekte feodal monarik yapnn altnda ezilen halkn aydnlanma ile yzyllk uykusundan uyan ayn zamanda bir zln habercisi. te bir monarkn gc etrafnda birlemeyecek olan kitleleri burjuva snfnn yeniden oluturaca devlet aygtnn iktidarna boyun emesinin forml olarak tarih sahnesine kar millet. Bir din temelli szlemenin hem kanl din savalarndan hem de Rnesans dn sistemini skolstiin yklmasndan sonra bir temele oturtan kartezyen dnce geleneinin devam olan aydnlanmann usuluu ne karan anlayn hkim olduu ortamda toplumu balamayaca ortadayd. Bu szleme yerine bir hak ve zgrlkler dizgesi erevesine oturan mottosu mehur zgrlk Eitlik kardelik bir yurttalk vatandalk ksacas millet szlemesi geecektir. Bu milletin egemenlii bir yasama meclisiyle kullanmas ise szlemenin esas yap tayd. Szleme aslnda bata ok da sorunlu deildi, bir zgrlk mcadelesinin siyasi ve hukuki zaferinin talanmasyd ancak devrimin eli kana bulanmt bir kez. Milletin tarihi ayn zamanda 12

Politika
giyotinin tarihiydi doduu ana vatanda ve o dnemden beri milletin inasnn eli kanl olacakt gerek ite gerekse da kar aslnda tam olarak nasl snrlanaca bilenemeyen bir kavram uruna yaplan anlamszlarn savalarn bilinlerdeki gizli kumandan milliyetilik Szlemenin en byk kmaz genel yarara ve kara gre hareket edemeyecek olan aznln kaderinin ne olaca sorusuydu kmazn bir tr zm terr dneminde harekete geirildi milletin devrimi sadece tekini deil kendi kardelerini de yedi tam Kta Avrupasnda barn saland d yerlemiken Balkanlarda kan sava bu kanl zmn 20.yydaki tarihin tekraryd. ok uluslu imparatorluklarda zgr ve otonom unsur olanlarn ulus-devletlerde aznlk durumuna geip damgalanmas milletin ve milliyetiliin acmasz tarihinin kantdr. Daha da acs udur ki imparatorluklara kar ulus mcadelesi verenler kendilerinin bir zamanlar aznlk diye tekiletirdikleri insanlarn durumunda olduklarn, rollerin sadece deitiini unutmalar unutturmalar. Aslnda hangi unsurun ounluk hangisinin aznlk olduu da hibir zaman belli deildi kendinden menkulm gibi gzken ulusu oluturan btn deerler aslnda ounluun siyasi karlar etrafnda oluturulmu tasavvurlardr. Hlbuki gerek airin dediinden ibaret Ayn kaykta biri Yanni biri Mehmet ayn denizi paylaan iki krek. te bu gerei gremeyenler tarafndan oluturulan tasavvurlar paylamayanlar ise daima teki olarak kalacaklar ve hayali cemaatin milliyetiliinin sanal deerlerine boyun emek zorunda kalacaklar ksacas ya sevecekler ya da terk edecekler. mmetten ulusa gei belki de dinin tahakkmnden kurtulmay modernlii simgeliyordu ancak tahakkm sadece el deitirdi stne stlk ulusunki sessiz derinden ok daha gl ve kalcyd. Max Weberin ussallama olarak bahsettii sre kitleleri antik ada polislerde hr-kle ayrm temelli badan ortaada feodal ve dini szlemeye dayanan bir baa tayacak bu ba da yerini Fransz devrimiyle modern ada ulusa brakacak ancak bu modern an anlats ayn zamanda bu ussallama sreci haksz kartarak etrafnda son derece kuvvetli bir mitsel anlat a recekti. Bu a Trkiye rneinde ortaya kartmay birka rnekle denemeye alacak bu noktadan sonra bu yaz. Trkiyedeki ulus kavram ve onun etrafnda oluturulan sylemler ve anlatlarn kkeninde iki ana kaynak mevcut birincisi son dnem Osmanl Devletinde yaanan dalma srecinin toplumda yaatt travma ve ikincisi 1. Dnya Sava sonras Sevr antlamas sonucu paylalm ve

igale uram bir corafyada yaayan halkn bamszln kazanma yolunda verdii zorlu mcadele. lk sre gnmzde bile etkisini koruyan bir fobi uniter devletin bekas iin endie verici olan ayrlk hareketler. Nitekim gnmzde bu fobinin zerine ina edilen milliyeti sa veya sol, ar veya lml her sylemde bir ekilde o dneme vurgu yaplmakta daha da ilgin bir ekilde o dnem aznlk lara bir takm haklarn verilmesi konusunda kar 13

Politika
politik argman olarak karmza kmakta. Bir ulus devletin iindeki zenginlik kayna olan unsurlarn birer tehdit olduklarn sylemletirip onlarn temel hak ve zgrlklerini elinden alnmasn savunan gr kendisinin aznlk kalm olanlardan ne kadar daha tehditkr olduunu ironik bir ekilde grmezden gelmektedir. niter bir devlet projesinin ilk aamalarnda byle bir korkusunun olmas ve baskc bir karaktere sahip olmas nispeten anlalr. Ancak d mihraklarn aznlklarla -ki o aznlklarn misyonerler, masonlar, Trkiyenin iten ie ynetmekteler (!)- ele vererek ibirlii yapt komplosunun 85. ylna girmekte olan bir cumhuriyetin cumhurunun kolektif bilinaltna halen egemen olmas gndelik hayatta basnda sokaklarda zaman zaman hortlamas ancak bir paranoyadan bir gvensizlik alglamasndan kaynaklansa gerek. Bu birinci sre genel olarak komplo teorilerinden besleniyor uluslar aras ilikilerin us d alglamas zerine kemikleip hem ite hem de dta birtakm dmanlar yaratyor. Sadece bir korku imparatorluu yaratmakla kalmyor ayn zamanda bunu meru klyor. Silahl kuvvetlerin btesinin paynn da ne kadar olduu ve olmas gerektii de dmanlarla evrili bir corafya da sorgulanamyor olsa gerek. kinci sre ok daha ilgin ncelikle olumlu bir alglama zerine Trklk kimlii zerine kurulu, bu srecin yarats milliyetilik bir yandan komplo teorilerinden sanal bir milli karlar zerinden yaplan vatanperver sylemi meru klarak g kazanrken teki yandan mitsel anlatlarla kimlii her geen gn salamlatryor saar belirliyor kh asimile ediyor kh dlyor kovuyor ama her ekilde egemenliini srdryor. Trklk kavram aslnda bal bana ilgin, yabanc dillere evrildiinde karl yok ngilizcede dndmzde rnein Turkishness diye bir kelimeye rastlamyoruz. Trkz doruyuz alkanz hepimiz ama neden Trkz adna bu corafyada yaadmz Trkiye Cumhuriyeti bayra altnda onun eit rk din dil gzetmeden vatandalar olarak kabul grdmz iin mi? Yoksa Trklk kimliinin kltrel dini ve siyasi referanslarn paylatmz iin mi? ki durum aslnda birbirinden ok farkl her iki durumun kesitii ortak zelliklere sahip bireyler bu topraklarda ounluk ancak ikinci durumda bir fark kmelenmesini oluturan bireyler mevcut. yleyse bu topraklarda yaayan herkes Mslman deil - %99 oranl bir Mslmanlk miti tamamen ounluun bir tasavvurundan ibaret- , bu corafyada herkesin ana dili Trke de deil, herkesin ad Trk ismi olarak bildiimiz Mehmet Ahmet Aye de deil hele ki antropolojik anlamda Trk hi deil yleyse bu fark kmesini oluturanlar daha m az Trkler? Daha dorusu Trk olmann belli bir seviyesi mi mevcut? Bu seviyenin limitinin ltn belirleyen kim? Barajn altnda kalanlarn akbeti ne olacak? Bu sorularn cevaplarn bulmak kolay deil zamana ve mekana gre alglama deiti hep ancak bir gerek var ki Trkiye cumhuriyetinin vatandalarnn hepsinin Ne Mutlu Trkm Diyene diyebilmesi iin birinci durumdaki Trk nitelemesinin ne kmas gerek nk ancak byle bir at altnda ve eit bir toplumda genel mutluluk salanabilecektir. kinci anlamda Trklk ise saldrgan birtakm zelliklere ak olup doas gerei bir takm deerlerden referans ald iin onu paylamayanlar dlayacaktr. Bu ikinci Trklk alglamasnn kutsallar kesinlikle dokunulmazdr rnein eletirel bilimsel dnce ilkesiyle hareket eden t m a b a l a r d a m g a l a n r. A n c a k b u damgalanmann sebebi anlatld gibi eletirenin hakareti ve onun hyaneti deil onun iktidar elinde tutanlarn meru zeminini eletirel bakyla sarst iindir. Hayali cemaat dardan gelen bu ussal saldrlarn karsna sembollere deerlere kavramlara olduundan ok anlam ykleyerek eletirenlerin kar devrimci hatta komplocu bir anlatmla Bat ibirlikisi olduu sylemini y a y a r a k k e n d i n i g l e n d i r i y o r. K s a c a s milliyetilik kraldan ok kralclktr; Atatrkten ok Atatrklk, Trkeden ok Trkecilik, 14

Politika
Vatanseverlikten ok Vatanseverlikiliktir. Cilik eki izm gibi karanlk bir ektir kavrama karlar uruna asl ierdiinden ok daha farkl anlamlar ykler. rnein Anadolu corafyasnda Trklk bir anda Orta Asya Trklnden gelen rksal bir referansl bir kimlie, Trke de bir gne dil olarak btn dillerin anas niteliine kavuur. Cemil Meriin dedii gibi tm izm ler aslnda bir tek izm in egemenlii altndadr o da obskrantizm. Yazy noktalamadan nce unu belirtmekte yarar gryorum ki bu mitsel anlat ve komplo teorileri sadece Trkiyeye zg deildir, Trkiye Cumhuriyeti ve Trk toplumu zerinde genelleme yaparak eletirmenin dayanlmaz haiine kaplmamaya almtr yaz, Trkiye rneinin ok arpc olmasnn sebebi uzlamann zaynn, insanlarn haklarna ve zgrlklerine saygnn eksikliinin iddetle beraber ortaya kmasdr. stne stlk Bu eli kanl milliyetilik de devletin tm aygtlarnda belli kutsallarn tabularn arkasna snmakta ve merulamaktadr. unu unutmamz gerekir ki Hrant Dinki Ognler ve onun gibi dnenlerden nce Trkiye Cumhuriyeti Devleti hkimleri yarglamtr. Milliyeti tasarmlara yarglamalara ve alglamalara kar verilecek hak ve zgrlk mcadelesinin ne kadar etin olacann ak ve ac gstergesidir. Onur GRMEZ Hukuk - 1
onurgormez@yahoo.com

Milliyetilik Yerine Milliyetiliin Fransz Devriminin armaan olduu yolundaki algy kesin doru alarak balayalm yazya. Burjuvann, Devrimden sonra iktidar halkla paylamak dncesi olmadndan Rousseaunun halk egemenlii anlay bir ekilde saf d edilmeliydi. Burada son derece yaratc bir ekilde millet egemenlii kavram ortaya atld Sieyes tarafndan. Gemii ve gelecei kapsayan millet kavram, ancak temsilciler araclyla (nk gemitekiler ve gelecekler ancak temsil edilebilirdi) egemen olabilirdi. Peki bu temsilciler kimler olacakt? Burjuva kesimi haliyle te burjuvann iktidar elinde tutmak iin kulland bu kavram aslnda gnmzde hala burjuva tarafndan kullanmakta (iyi veya kt anlamyla) Bu yazda ise milliyetiliin olmad bir gelecek olabilir mi stne bir kir jimnastii bulacaksnz. Toplumlarn, cemaatlerin milletlemesi sreci, on dokuzuncu yzylda, bunlarn uyanlarn ve bilinlenmelerini salad iin dnya tarihi asndan yararl bir kavram olarak dnlebilir,

tabii bamsz bir millet olma byk ideali iin verilen saysz can bu byk uurda sradan kabul edilirse (ki burada bunun da doruluunu yarglamyorum). Ulus devletlerin domas, imparatorluklarn yklmas, daha homojen devletlere gidi Kanmca, bu durum bizi birbirimizle bir arada yaama kltrnden uzaklatrd, bir tekiye ihtiya duyduu iin aslnda uzun vadede zararl olmutur. Tabii bu yerleen millet kavram zamanla zararl etkilerini gstermeye balad. Her ne kadar sonunda Fransz tipi topraa bal milliyetilik galip gelse de Alman tipi rka bal milliyetiliin dnyamza esiz armaan Hitler oldu. kard sava ve len milyonlarca insan, atlan atom bombalar. Bu noktada bunlarn hepsinin Hitlerin stn Alman rk idealine balamak da demagojiden baka bir ey olmayacaktr, ama yine de bu nokta gz nnde tutulmaldr. En banda burjuvann halk uyutma arac olarak kan sonrasnda toplumlarn uyanmasn salayan bu kavram giderek kendi milletini stn grenlerin oyunca haline gelerek kt anlamlar kazanmaya balad (en azndan kendi milliyetiliini yaptnda ho karlanrken bakasnn milliyetilii hor grlr bir durumdayz). Srp milliyetiliinin yapt katliamlar ortada

15

Politika
Gnmzn yeni modasysa mikro milliyetilik. Ulus devletlerin iinde kalm aznlklar bulup parlatp cilalayp gaz verip onlar devlet olmaya ikna etme almas. Bu konuda dnyada rnek ok. spanyada Basklar, Trkiyede Krtler, Rusyada eenler, vs. vs. Bu milliyetleri (ya da etnik kken mi demeliyim) kesinlikle kmsemiyorum, hatta aslnda farkll temsil ettiklerinden sayg duyuyorum. Burada eletirdiim nokta u: zm neden demokratik yollarla aranmyor hibir zaman. Sahneye konan oyun nedense hep ayn. Elinde bulundurduu gc kaybetmemeye programlanm stn unsur ile kendi bulunduu artlar (yoksulluk, devletten hizmet alamama, vs.) srf onlara zgymesine srekli radikalleen aznlk unsurun uygar yollar dnda srekli atmas, kan dklmesi. te yukarda tarihsel sre iinde milliyetilik iin yaplm bu tespitlerin, zellikle bu son tespitin beni u soruyu sormaya ittiini aka syleyebilirim: Milliyetiliin olmad bir dnya var olabilir mi? Srekli olarak birileri tarafndan istismar edilen, ayrlklar krkleyen bu kavram ortadan kaldrmak mmkn m? Bu kavram ortadan kalktnda ulus devlet ve ayrca kltrel deerler korunabilir mi? Akas teoride milliyetiliin olmad bir dnya dnlebilir. topist bir yaklamla milliyetiliin hatta milletin ortadan kalkt, tm insanlarn birarada ve kardee yaayaca, kltrel farkllklarna ramen birbirlerini kucakladklar bir dnya dleyebiliriz. Hatta bunu hayal etmek, byle bir dnya kurmak ve bunu ayakta tutmaya almak da ok ilgin olabilir. Ancak burada sorgulanmas gereken ey udur: Milliyetilik insanda neleri karlamaktadr? Milliyetiliin ortadan kalkmasysa insanda yaratt eylerin ortadan kalkmasn salayacak mdr? Milliyetiliin olmad bir dnyada tabii ki kltrel deerler korunabilir. rnek mi? Lazlar, erkezler, Sryaniler vs. vs. Bu etnik kkenlerden hepsi kltrel deerlerini korumaya devam ediyorlar. Fark ettiyseniz sorgulamamz millet kavramnn ya da kken kavramnn ortadan kalkmas zerine deil. Milliyetiliin ortadan kalkmas zerine. Bu ayrm burada belirttikten sonra herhalde verdiim rnekler biraz daha netlemitir. Bu kendi dili, kltr olan etnik kkenlerin hibiri milliyetilik akmna kaplmamtr ve biz gnmzde hala ve rahatlkla bir Laz, erkez kltrnden bahsedebiliyoruz. Bu noktada milliyetiliin kltrn korunmas iin bir art olmad ortada (Bir kuramn kmesi iin ona uymayan bir durumun yeterli olduunu bu noktada hatrlatmalym). Peki ulus devletin korunmas asndan durum ne? Akas dnyada gelien etnik milliyetilik akm ulus devleti sarsmakta, te yandan kreselleme snrlar anlamszlatrdndan ulus devlet zor durumda. Ancak bu noktada milliyetilik kavram ulus devleti ayakta tutan unsur deil bana gre. Ulus ve milliyet kavramlar arasndaki fark burada ortaya konmaldr. Bu fark anlatmak tamamen ayr bir yaznn konusu olabilecek durumdadr. Fakat kanmca, gnmzdeki temel sorun ulus ve millet kavramlarnn tam ve dzgn olarak ayrtrlmam olmas ve aralarndaki farkn insanla dzgn olarak aktarlamamasndan kaynaklanmakta. Bu zor daha dorusu imkansza yaklaan iin yaplmas ulus devleti milliyete ve milliyetilie gereksinimi olduu aldatmacasndan kurtaracaktr, ama bunun ok yksek olaslkla yalnzca bir hayal olarak kalaca da ortadadr. Peki gnmzde gidiat ne ynde? Millet kavram hala ok gzel kullanlan ve hatta smrlen bir kavram olmaya devam ediyor. Devletler yeteri kadar ufak paralara blndnde, burjuva bu kavramla olan iini bitirdiinde, milliyetilik kavramnn da pe gideceini var sayabiliriz. Millet kavram var olmaya devam etse de, 16

Politika
milliyetilik nemsiz, silik bir siyasi ara haline gelebilir. Geri insan denilen mahlukatn akllanmad dnlrse milliyetilik ilelebet var olacaktr, ama nemini yitirdiini var sayalm bu noktada unu soralm kendimize: Milliyetilik neyi karlamakta? nsan tarih boyunca hep bir yere bir toplulua bir eye ait olma isteinden kurtaramamtr. Basite insan olmak hayvandan farkl olmak insana her zaman yetersiz gelmitir. Belki de Babil Kulesinin yklmasyla insann zerine salnan lanet, konuulan yzlerce farkl dil gerekten insanln zerine kara bir bulut gibi kmtr. nsan hep bir nedenden farkl olandan korktuundan bir yerlere ait olma isteinde olmutur. te gnmzde milliyetilik ak ekilde bu korkunun ilendii yerdir. Millet kavramyla insan bir toplulua ait olmakta bylece kendini gvende hissetmekte, bakasndan farkl olmakta bylece kendini zel hissetmektedir. nsanln kendini snandrd, ait hissettii milliyet kavram kesinlikle bu konudaki tek kavram deildir. alar boyunca insan kendini baka zelliklerle de farkl grmtr. En ak rnei dindir. Gnmzde de aidiyet kavramnda milliyet kavramnn en byk rakibi dindir, asla etkinliini tam olarak yitirmemi bu kavram tek Sperg A.B.D.nin atacak bir kavram araynda yeniden cilalanp nmze sunulmaktadr. te bu noktada insanlarn gereksinimlerini karlayan milliyetiliin hatta milliyet kavramnn ortadan kalkmas milliyetiliin yaratt hibir sorunu o r t a d a n k a l d r m a y a c a k t r. B e l k i y a p l a n katliamlarn, var olan blnmelerin, dlamalarn, ayrmclklarn artk insan zihnindeki nedeni milliyetilik olmayacak ama insandaki bu istismara ak hastalkl gereksinimler varln farkl ekillerde srdrmeye devam edecektir. olan desteinin azalmasndan ve milliyetiliin bunun zerindeki etkisinden bahsedeceim. AB ile mzakerelere baland tarihte phesiz Trkiyenin ABye yeliini destekleyenler ve mitli olanlar fazlayd. lk zamanlarda kamuoyundaki AB alglamas gnmze gre ok farklyd. Herkes mzakerelerin balang tarihinde tarif edilemez bir heyecan ve evk ierisindeydi. Mzakereler sonunda Trkiye her zaman kendisini grd o yerde, Avrupada olacakt. Bunca yldr gerekletirilmek istenen ama iin artk somut admlar atlmt. Trk halk daha iyi bir hayat ve yaam dzeyine sahip olma umudu ierisindeydi. Peki ne olmutu da Trk halkndaki bu mit, bu heyecan yerini karamsarla ve ABye kar bir tavra brakmt? Trk halkn karsna alacak ne yapmt AB? Destek neden azalmt? Tarihsel srayla ABdeki deiime bir gz atalm. Kasm 2005de Almanyada Trkiyenin AB mzakerelerinin hedeni imtiyazl ortakla drmeyi taahht eden Hristiyan Demokratik Birlii iktidara geldi. Aralk 2006da AB, Trkiye ile Kbrs konusunda oluan kmazn stesinden gelemedii iin 35 mzakere balndan 8inin almasn dondurdu. Bu mzakere balklar; mallarn serbest dolam, yerleim ve hizmet salama hakk, mali hizmetler, tarm ve krsal 17

Nevzat KOCABAY Uluslararas likiler - TS

nevzatkocabay@gmail.com

AB Reform Sreci ve Milliyetilik Trkiyenin Ekim 2005te balayan AB yolculuunda gelinen nokta elbette hepimiz iin zc ve kayg verici. nk tam yelik hede altnda klan bu yolculukta ilerin belirsizlii ve istenilen yere gelinememesi bir tr baarszlk aslnda.Tabi bu baarszlk kime ait,sorumlular kimler onu kestirmek biraz g. Bu noktada ilerin bu boyuta gelmesinden ve Trk halknn ABye

Politika
ABnin Trkiyeye kar tutumu Trk kamuoyunda tepkici bir milliyetiliin domasna yol at. Kimileri Bizim ABye ihtiyacmz yok, biz tek bamza da byk bir lke olabiliriz. gr ierisindelerken, kimileri de Trkn Trkten baka dostu yoktur. sylemini tekrardan gndeme getirmilerdi. Btn bu sylemler ABnin toplumda yaratm olduu izlenimlerin rnleridir. Trk halk ulusal onurunu her eyden stte tutan bir millettir. Eer birisi bu onuru zedeleyecek bir giriimde bulunursa hemen tavrn ortaya koyar ve karsndaki kim olursa olsun tepkisini gstermekten ekinmez. AB de Kbrs konusunda Trk ulusunun onurunun yara almasna ve bu sebeple de Trk kamuoyunun ABye olan desteinin azalmasna sebep oldu. zellikle Nicolas Sarkozynin Trkiyenin ABye yelii ile ilgili birtakm beyanlar Trk milletine yaplm bir hakaret olarak topluma yansdlar. Avrupal baz diplomatlarn sylemlerinde Trkiyenin ABde yeri olmad ve ABye ye olamayaca gibi aklamalar sanki Trk milletiyle alay ediliyormu alglamasna yol at. Kbrs konusunda ABnin tavr Trk kamuoyunda AB tarafndan Trkiyeye kar yaplm bir oyun olarak grld. Bu durum AB tarafndan sonradan konulmu bir madde, Trkiyeyi ABye ye yapmamak iin elimizden geleni yapalm olarak algland. Aslnda hkmet kendi baarszln ABye yklemekten ve suu ABye atmaktan baka bir ey yapmad. nk mzakerelere balanrken byle bir sorunla karlaacan h k m e t z a t e n b i l i y o r d u . Ya n i a s l n d a yapamayaca reformlarn altna imzasn att. Bir balayalm da bir ekilde zlr nasl olsa. gibi basit bir anlayla ie koyuldu. Tabi btn bu olaylar sonucunda iin bu hali almasnda; yani tam yelik hede ile balanlan bu srete artk tam yeliin bir hayal olarak grlmesi kimin suu onu kestirmek zor. Yani tek bir sulu gstermek doru bir tespit olmaz. phesiz her iki tarafn da (AB ve Trkiye ) ok baarl olduundan sz edemeyiz. Ancak bu noktada Trk halknn konuya bak ok nemli. %70lerde olan kamuoyu desteinin %40-30lara kadar dmesinde hkmetin zm retemedii durumlarda topu ABye atmas ve ABnin de kendi ierisinde hala Trkiyeyi alalm m, almayalm m ? tartmalar etkilidir. Ancak ortada yle bir gerek var ki ulusal onurunun ve deerlerinin zarar grdne inanan Trk milleti artk AByi pek inandrc bulmamakta ve AB yerine artk baka alternatier dnlmesi gerektii konusunda hemkir olmaktadr.

kalknma, balklk, ulatrma politikas, gmrk birlii ve d ilikiler alanlarn kapsyor. Mays 2007de Fransa dier konular arasnda Trkiyenin ABye yelik umuduna bir son vereceini de seim kampanyasnda dile getiren Nicolas Sarkozyyi cumhurbakan olarak seti. Tabi bu olaylar neticesinde de Trkiyede AB nderliindeki reform sreci yavalad. ABye ynelik ezici bir Trk kamuoyu destei yerini kukuya brakrken, yeni bir milliyetilik ortaya kt. Seimden aylar nce dzenlenen mitinglerdeki laik kitlelerin en yksek ekilde attklar sloganlarda Amerika kartl ile AB kartl birbirine kart.

18

Politika
Engin ARIKAN Hukuk - 1
enginarikan123@hotmail.com

Artsyla Eksisiyle Milliyetilik

Siyasi yelpazede kukusuz saysz gr ve doktrin var, ama bunlardan biri gncel tartmalarda dierlerinden daha fazla dile geliyor: milliyetilik. Milliyetilik, bugnlerde hem Trkiyede hem Avrupada kimi zaman kukuyla kimi zaman memnuniyetle karlanan bir kavram. Milliyetilik neden kar? Nasl geliir? iddet milliyetiliin vazgeilmez bir paras mdr? Dengeli ve salkl bir siyasette milliyetiliin yeri nedir? Milliyetilik her siyasi duru gibi belli bir atmadan ve rekabetten doar. Buradaki rekabet kukusuz milletlerin rekabetidir. Ve milletler bu rekabette bask altna dmemek, rekabette stn konuma gemek iin mcadele ederler. Siyasi tarih ve hayattaki birok konu b y l e c e r e y a n e d e r. H a l s e f e r l e r i n i , Balkanlardaki durumu, Trk- Yunan, FranszAlman ilikilerini, Ermeni diasporasnn szde Ermeni soykrm yasalarn dier lkelerde

geirme giriimlerini, PKK terrn sadece snf mcadelesiyle (!?), ekonomik durumla veya bireysel psikolojilerle aklamak ve incelemek herhalde zor olsa gerek. Millet her ne kadar kimi unsurlar ile bir kurgu dahi olsa bu kurgunun yaratt sonular gerektir. Bu rekabet durumunda milliyetilik kendi milletinde bir dayanma, ortak duru yaratmaya ve bu rekabette stn konuma gemeye veya en azndan ezilmemeye alr. Bunun yannda milliyetilik o lke iinde yaayan insanlar arasndaki atma ortamndan da doabilir. O millette dayanma ve ortaklama durumunun olmamas durumunda milliyetilik o atmann nedeni olarak grd farkllklar deitirmeyi ve ortak payda oluturmay nerir. Eer toplum, toplum iindeki sosyal gruplarnda i atmalarndan bkm ve milliyetiliin nerdii reeteyi almaya raz olursa milliyetilik, kendi milletinden kendi ierisinde de doabilir. Milliyetilik, sadece milliyeti siyasetilerin getirdii bir arz deildir, toplumun belli kesimlerinin rahatsz olduu, menfaatinin korunmadn dndkleri bir konudaki taleptir de ayn zamanda. Bu talep ortaya ktnda milliyetilik ykselir. Talep karland belli sosyal gruplarn kendilerini gvende hissettikleri ve baka menfaatlerini n plana kardklar durumda milliyetilik der. Milliyetilik sadece bir siyasi partinin veya parti grubunun tekelinde olan

saf bir siyasi gr de deildir. Her siyasi parti ve sylemin ierisinde belli tonlarda bulunabilir. Milliyeti duru, toplumdaki farkllklarn fazlaln ve/veya ortak payda ktln toplumsal dayanma ve kardelik ruhunun nnde bir engel olarak grr. Milli dayanma ve kardelik ruhu ise milletler aras rekabette st sralara ykselmek iin ve milli bar salamak iin elzemdir.Bireylerin birbirlerinden tamamen farkl hatta kart olarak zikredildii bir ortamda o bireylerin beraber hareket etmeleri zorlar(burjuva-ii, yal-gen, Trk- Krt, Dindar- Dinsiz).Ortaklk, benzeme atmalar azaltr, birey kendisinden olana zarara vermez onunla daha iyi geinir prensibiyle yola kan milliyetilik, bu projesini gerekletirmek iin ortak bir kimlik oluturmaya alr.Bu kimlik, birlikte yaama istei ve/veya kltr ve/veya din ve/veya dil ve/veya rk odakl olabilir. Bu kimlik oluturma mekanizmas bireyin eylemiyle veya rzas ile deil de genellikle devlet eylemiyle ve istemiyle gerekleir. Burada milliyetilik genellikle toplumdaki baskn kesimin kimliinin elerini dier kesimlerde de yaratmaya alr. Bu kimi zaman olduka yumuak bir biimde ve sadece birlikte yaama istemi dourma amac peinde olabilecei gibi(Atatrk milliyetilii), kimi zaman da ulara kayarak rk birlii elde etme yoluna bile bavura bilir(Nazi Almanyas). Ancak 19

Politika
milliyetiliin btn tonlarnn ortak noktas, bireyin eylemine ve iradesine(liberalizm) dayanmaktansa toplumsal bir hareket, bir ruh yaratma amac ve oluumudur(zorunlu vatandalk eitimi, resmi dil renme zorunluluu vs.). Liberalizm bu konuda her bireyin kendi hayatnda kendi kararlarn vermesini ve bu kararlara herkesin sayg gstermesini toplumsal bar ve birliktelik iin yeterli grrken, milliyetilik bunun yetersiz olduunu ileri srer ve devletin de bu birliktelik duygusu yaratma konusunda bir takm eylemlerde bulunmasn gerekli grr. Milliyetilik burada bireylerin sadece kendi karlarn savunduu kendi kar iin de kimi zaman toplumun karn savunaca nermesini bir yandan yetersiz bulduu gibi dier yandan gereki bulmaz. Milliyetilik, bireyin pek ok konuda kendinden nce toplumu savunmas gerektiini ve bu ortamn yaratlmas iin de bireyin kendisini toplum gibi hissetmesi gerektiini savunur. Bunun yan sra milliyetilik toplum iindeki sosyal gruplarn(ekonomik, etnik, vs.) rekabetini de tasvip etmez. Burada da sosyal grubun sadece kendi karn savunaca ve sadece kendi kar lsnde toplumun genelinin karn koruyaca endiesi mevcuttur. Bunlarn rekabetinin milletler arasndaki rekabette enerji ve efor kayb, dzenin bozulmas olarak grd gibi milli birlie ters dtn de ileri srer. Bu deiik sosyal gruplarn vurgulanmas ve tam rekabeti yerine her grubun ortakln ve ibirliini nerir. te bu nedenledir ki milliyetilik, bireysel ve grupsal kimlik ve bunun tevik edilmesi yerine milli kimlii ve bunun oluturulmasn savunur. Bu mekanizmann sonucunda milletler rekabetinde etkin mcadele olduu gibi (smrge devletlerinin smrgecilere verdii mcadele), millet iinde birlik ve beraberlikte kurulabilir (Kurtulu sava sonras Trkiye, Avrupada ulus devletleme sreci: talya(1865), Almanya(1870)). Bununla beraber kimi bireysel istemler ve tercihler gzden karlr. Bunun zarar bireyin kendi istedii ve benimseyebilecei deerler yerine veya bunlarn stne konulan milli kimlik olgusudur. Bu da liberal doktrinin savunduu bireyin kendi istemi ve seiminden doan mutluluuna ters der. Bunun yannda toplumdaki sosyal gruplarn tam rekabeti gerekleemediinden rekabetten kaynaklanan gelime ve deiim yavalar. Rekabet, toplumdaki gruplarn(ekonomik, din, ya, cinsiyet, dil, meslek vs.) birbirlerine kar mcadelesi ile gerekleir bu rekabet ortamnda her grup rekabette kazanmaya alrken kendini gelitirir, rakip gruba taviz vermemeye urar. Bu rekabet, dzeni deitirici kimi zaman sarsc nitelik gsterir. Dzeni koruma adna, dzenin olumlu ynde geliebilme yolu olan rekabet, grupsal farkllklar snrlanarak kstlanr. Politikann baars bu birey iradesinin gzden karlmasndan ve sosyal gruplarn rekabetinin kstlanmasndan oluan kayp ile toplumsal beraberlikten ve dzenden kaynaklanan bireysel ve toplumsal kazancn oran ile llr. Ancak her siyasi gr gibi milliyetilik de ulara kayabilir. Bu durumda istenen etki gereklese bileyan etkiler kabul edilemez duruma gelir, veya yan etkiler o kadar byr ki istenen etkiyi dahi engeller. Bu ar milliyetilik durumunda bireylerin istemleri, bireysel kimlikleri ve hayatlar o kadar sindirilmitir ki artk toplum aldnn daha fazlasn vermi hale gelir. Bu halde, bireylere uygulanan ortaklatrma politikas karsnda bireyleri kar tepkisi, olumlamalarndan byk olduu zaman toplumsal kaynama toplumsal tepkiye ve blnmeye dnr. Kimi zaman ar milliyetilik iddeti de kullanmaktan kanmaz. Ancak iddet genel anlamda milliyetiliin kanlmaz bir sonucu deildir. Milliyetiliin otomatik olarak iddeti ( Hrant Dink , Rahip Santaro Cinayetleri) dourduu bir mantk safsatasdr. Her siyasi grn bir u kanad olur ve bu u kanat da kimi zaman iddet eylemleri gerekletirir. Bu rneklerden ( Hrant Dink , Rahip Santaro Cinayetleri) yola karak milliyetilik iddeti dourur nermesi, bizi liberalizm klecilii dourur( Dnemin ngilteresi, Gney Afrika), veya sol stalinizmdir nermelerine gtrr ki 20

Politika
bunlarn yanl olduunu grmek zor olmasa gerek. Her ideoloji bir u ideolojisini yannda getirir ve bu u ideoloji de kimi kabul edilemez eyler yapar ancak bu yzden onun merkezdeki ideolojisini sorumlu gstermek btn siyasi grleri tkar ve siyaseti bitirir. Ancak tabi ki de ar siyasi grler frenlenmelidir. Arlk, merkezi kolayca kendi uydusu haline getirebilir ve siyasi tekel yaratabilir. Bunda, ar siyasetin gri alanlardansa, siyah sert zeminde siyasi sylem oluturma avantaj vardr. Burada kastedilen merkez partiler lml grler sunup toplumda Hitlerin deyiiyle hata yapabilirim algs yaratrken; ar partiler, sert, radikal bir duru taknarak kendisinden tam emin, hata yapamaz algs yaratr. Bu durum az gelimi veya tecrbesiz demokrasilerde hemen sonu verip kitleleri etkilerken, gelimi tecrbeli demokrasilerde gerek dier siyasi partilerin, gerek sivil toplumun, gerekse toplumun kendisinin reeksiyle frenlenir. Milliyetilik, bu milletler rekabeti dnyas srdke(ki uzak gelecekte bile bitecei gzkmyor) ve milli birlik ve beraberlik nemli bir menfaat olarak kaldka(ki bunun deimesi iin bir neden gzkmyor) yaamaya devam edecek ve devam etmelidir de. Demokrasi, siyasi gruplarn, menfaatlerini ne srdkleri ve korumaya altklar bir platformsa milliyeti menfaatin de bu platformda yer almas kadar salkl bir ey yoktur. Bu menfaatlerin korunmas taleplerinin karlanmas da gerekmektedir. Tabii ki burada, partilerin propaganda yoluyla suni bir talep yaratmas da bir risktir. Ancak bu risk de dier partilerin bunu dengelemesiyle, toplumun bu reklam yoluyla oluturulan milliyetilie prim vermemesiyle veya genel olarak siyasi partilerin bu yola bavurmamalaryla yani bilinli tketicilik ve sorumlu siyaset ile nlenebilir. Milliyetilik toplumda tekileme yaratt iin de kukuyla karlanr. Ancak bu tekileme durumu da olduka doaldr. Siyaset bir buluma, kucaklama platformundan nce bir yarma ve tartma platformudur. Ve yarmada rakiplerin olmas ok olaan ve salkldr. Taraarn seyircilere kendi taraarn tutmalarn,kar taraf tutmamalarn nermesi ve kendi tarafnn sylediklerini daha doru ve erdemli olduunu, kar tarafn sylediklerinin yanl olduunu sylemesi de zaten oyunun bir gereidir. Ve kendi grlerini ve menfaatlerini savunanlar bir grup haline getirip dier gruplardan ister istemez ayrmalar da kanlmaz ve doaldr. Bu dier siyasi partiler iin nasl geerliyse (ii,yoksul partileri(sosyal demokratlar), iveren, st- orta snf partileri(liberal demokratlar), muhafazakar partileri vs.) milliyeti partiler iin de geerlidir. nemli olan siyasi partilerin oyunu kurullarna(hem yazl hem de grg kurallar) gre oynamas ve bu tekiletirmeyi dmanlatrmaya dntrmemesi, fair-play ruhuna uygun olarak siyaset yapmasdr. Bylece kirler, gruplar, menfaatler rekabeti ve yarmas hem faydal hem de keyii olur. Aksi takdir de siyaset kimsenin kimseyi dinlemedii sadece etiketine gre yarglad bir kavga alanna dnr ki bundan kimse menfaat salayamaz. Buradaki kritik unsur demokratik usul ve m e k a n i z m a d r. E e r t a r a a r b i r b i r l e r i n i aalamak iin aalamaya balarsa siyaset tartmas siyaset kavgasna dnr ve amalanan menfaat hesaplamasna ve dengesine ulalamaz. Demokrasinin z ifade ve temsil deil kendini anlatma ve kardakini anlamadr. Bu yzden btn taraar kendi grlerini samimi bir ekilde sunmal ve karlarndakilerin taleplerini ve kayglarn anlayla karlamaldrlar. Bu koullarda kimin dncesi daha gr ve kzgn sorusu yerine kimin dncesi daha rasyonel ve kabul edilebilir sorusu sorulur. Milliyeti olmayan veya az milliyeti olan siyasi grler vatana ihanettir veya Milliyetilik faizmdir, zgrlk dmandr gibi sylemler siyasi tartmaya, pek bir ey katmyor stne stlk taraar kkrtarak oluturabilecek tartma zemininin de altn oyuyor. Yaplmas gereken, merkezdeki siyasetin ulardaki siyasete prim vermeyip karlkl tartma ve alma yolunu amasdr. 21

Politika
Semih TORKAY Uluslararas likiler - 1
torkaysemih@gmail.com

Yarnn Devletinde Vatandalk Kavram 1648 Vestfalya anlamasyla birlikte yeni bir siyasal rgtlenme biimi olarak karmza kan ulus devlet gnmze kadar varln korumu ancak son zamanlarda snrlarn ve yapsn korurken problemlerle karlamaya balamtr. Ulus-devletler kendi ulusal topluluklarn eitli biimlerde tanmlamlar ve bu tanmlamann erevesini izerken de ekirdek unsur olarak genellikle din ,rk temelli tarihsel kkenlerden gelen kimliklerin bileiminden yararlanmlardr. Gnmzde ulus-devletlerin karlat problemlerin temelinde, bu bileimden ne kadar ve hangi oranda faydalandklarnn gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Her biri kendi iinde olduka gl olan bu kimliklerin ulusdevlet oluumu srasnda baskn olarak devlet yaplanmasna ve vatandalk kimlii oluturulmasna dahil edilmesi, bu kimliklerin her
9

dnemde eitli toplumsal iktidar odaklar tarafndan bask arac olarak kullanlabilecek olmasndan dolay devletin varlna ve btnlne zarar verebilecei gz nnde b u l u n d u r u l m a l d r. G n m z d e s i y a s a l egemenliin ulus-devlet biimi hem yukardan ve dardan hem de aadan ve ieriden saldr altndadr. Kreselleme ulus-devletlerin politika oluturma gcn zayatp dntrrken,kltrel taleplerin giderek artan nem ve aciliyeti, ulus ve snf gibi yerleik kimliklere meydan okumaktadr. Bu durum karsnda devletler, resmi olarak ulusal bir toplulua ata tanmlanan ve ulus-devlet tarafndan bir dizi toplumsal ve siyasal hak olarak temin edilen vatandaln yerleik tanmlarn yeniden deerlendirmek ve deitirmek zorunda kalmlardr9 . Bir dier deyile sylenebilir ki, devletler kendi varlklarn devam ettirebilmek iin vatandalarnn kendilerine olan balln korumak ve btnl salamak adna vatandalk kavramnn erevesini yeniden izerken toplum ierisinde sadece baskn olan rk ya da dini tatmin edecek ekilde deil iinde barndrd her topluluun kendi varln zgrce devam ettirebilecei kadar kapsayc olmaldr. Bu noktada Pogginin Devlet isimli kitabnda da

bahsettii gibi vatandalk, devlet karsnda bireylere verilen bir dizi genel ve eit hak ve zgrlk10 olarak tanmlanmtr. Mevcut dzenlemelerin arlkl bir rk ya da din zerinde ekillenmesi ise toplumun bir ksmn darda braktndan mevcut sistem her an tehlike altndadr denilebilir. Ticaretin ve teknolojinin geliimi sonucunda kresellemenin hz kazanmasnn etkilerini ulus devlet zerinde yorumladmzda diyebiliriz ki, yaanan gelime ve deimenin etkisiyle toplumlarn birbirine yaklamas sonucunda uluslarst bir aynlamann yaanarak dnya vatandalarnn olumaya balamas, toplumlar arasndaki farklar ortadan kaldrmaya balamtr. Bu konuda ele aldmz boyutuyla kreselleme sonucunda gelen aynlama ve dnyann baka bir ucunda yaayan topluluklarla ayn hayat tarzn srdrmeye balama, devletlerin politikalar ya da bireylerin direkt olarak kendi seimleri sonucunda deil, ekonomik gc elinde bulunduran uluslarst irketlerin bilinli tercihleri sonucunda olmutur. Bir dier deyile, iktidar oda devlet yerine, ekonomik gc elinde bulunduran milletlerst irketler olmutur. Kendi karlar asndan bakldnda

Haldun GlALP,Vatandalk ve Etnik atma, (2005) stanbul, s.15 Gianfranco POGGI, The State: Its Nature,Development,and Prospects (1991)

10

22

Politika
zel olarak bir devlete mensup vatandalara deil dnya zerindeki her bireye hitap etmek istediinden milletlerst irketler tarafndan yaratlan dnya toplumu giderek glenmekte ve bu sebeple de ulus-devlet g kaybetmektedir denebilir. nk salt bir millete ait karlarn korunmas dnya toplumu yaratlrken ekonomik g odaklarnn iine yaramayacandan ve ekonomik g odaklarnn etkisi de her geen gn siyasal iktidar zerinde de artacandan dolay doal bir sre sonrasnda milliyeti karlar ok fazla ne karan devletler, dnya zerinde yalnzlaacak ve bu yalnzlama sonucunda da g kaybna urayacaklardr. Gnmzde zgrlklerin,demokrasinin ve zellikle siyasal alanda temsil edilme isteinin artmasyla birlikte modern devlet ierisinde bastrlan ya da aznlk statsnde olan farkl etnik kkenlere mensup vatandalar, devletin mevcut milliyeti ideolojisine ba kaldrmakta, baskn olan etnik kkenden gelen vatandalarla eit hak ve zgrlk talep etmektedirler ki, bu durum bir vatandan siyasal yesi olduu devletten doal bir beklentisidir. Gelimeler gz nne alndnda, artk devletlerin vatandalk kavramn ve haklarn mevcut devlet ierisinde bulunan milliyetlerden ayrmas gerektii sylenebilir. Yazmn en banda da deindiim gibi her ulus-devleti incelediimizde, oluumlarnda baskn bir etnik aynlk gryoruz. Ve bu etnik aynlk vatandalk kavramnn o devlet iin ne ifade edecei noktasnda da etkili oluyor. rnein gnmzde gelimi lkelerin, eski kolonilerinden kendilerine ucuz i g salamak maksadyla getirdikleri iilerin geldikleri yerlere yerlemesi ve onlarn birka kuak sonrasnda saylarnn toplum ierisinde azmsanmayacak kadar artmas, toplum ierisinde farkllama olumasna neden olmutur. Zamanla toplum ierisinde giderek byyen farkl topluluklar sebebiyle vatandalkla ilgili mevcut dzenlemeler yeni vatandalarn ihtiyalarn karlama noktasnda yeterli olamamtr. Sonu olarak nceden mevcut olan etnik aynla dayanlarak oluturulmu dzenlemeler ya da verilmi haklar zaman ierisinde toplumun deimesine ayak uyduramamtr. Dier taraftan ulus-devlet oluturulurken bastrlan farkl kltr, din ve etnisiteden gelenlerin de eit hak talep etmeye balamalar da gz nnde bulundurulduunda sadece ortak tarihe,dine,kltre dayal ulus anlay ve sonucunda vatandalk anlay deimelidir diyebiliriz. Dn toplumu bir arada tutmaya yetebilen vatandalk kavram, bugn eit hak ve siyasi alanda temsil edilme gibi isteklerin artmas sonucunda yeterli olmamaya balamtr. Burada gz nnde bulundurulmas gereken husus, herhangi bir ulus-devletin kurulmas srasnda o devletin snrlar ierisinde olan fakat farkl kltrel,dini ve etnik kkenden geldii iin aznlk statsnde braklan ya da o devletin topraklarna sonradan herhangi bir sebepten g edip ve uzun yllar boyunca hem orada yaayp hem de o devlet iin alm, vergi vermi ve o topraklar zerinde bulunan devlete siyasal olarak bal olan bireylerin de normal bir vatanda statsne kavuaca bir dzenleme getirilmelidir. Bu noktada Fransa rneindeki topraa dayal vatandalk modelinin ( jus soli) uygulanmas yani asimilasyon gerekletirip ulus-devletin vatandalarn tek bir kalp ierisine sokarak yaamaya mahkum etmesi gnmzde anti-demokratik bir uygulama olarak grlp uzun vadede devletin bekas iin tehdit oluturacaktr.Bu sebeplerden tr denilebilir ki, modern devletin oluumundan gnmze kadar olan srete ulus yaratma noktasnda temel alnan milliyet ve bunun yansmas olarak ekillenen vatandalk, kendini milliyeti unsurlardan arndrp insanlarn hem sosyal hem de siyasal alanda eitliini salayabilecek yaptalar zerine oturtturulabildii lde baarl olacaktr.

23

Hukuk
H. aatay PEKYRR Hukuk - 2
pekyorurcagatay@gmail.com

301in tekisi Liberal gr ile devleti tutumun ekimesinin, bir yansmas; bu - yrrle girdii tarih olan Haziran 2005ten beri - zerinde tarttmz Trk Ceza Kanununun 301. maddesinin akbeti. eim dneminde geri plana itilmesinin ardndan, ABnin sunduu ilerleme raporu ile yeniden gndemde. 301. maddenin akbetini merakla beklerken, bu kanun maddesi adeta bir marka oldu ve bir ok marka gibi ad ieriinin nne geti. Onun iin bu konuyu ele alrken ncelikle ieriin hatrlatlmasnda yarar gryorum. Gerekte korunmaya allan hukuki menfaati grdkten sonra, 301. maddenin bunu ap hangi menfaatleri de koruduuna bakmak lazm ki son olarak neden kaldrlmas gerektiini grelim. Kanunda 301 Toplumun huzur iinde yaamasn, amalarndan biri edinmi olan ceza hukuku, Trk ceza Kanununun 301. maddesini de iinde barndrd Devletin Egemenlik Alametlerine ve Organlarnn

Saygnlna Kar Sular isimli blm ile, toplum yaantsndaki dzen adna devlet otoritesinin korunmasn salamak amac ile eitli sular tanmlayarak; kanunun tamam gibi zgrlklerimizin snrlarn belirlemitir. te kanunda Trkl, Cumhuriyeti, Devletin kurum ve organlarn aalama suunu dzenleyen 301. maddede de tartmann hukuksal boyutu, bu madde ile izilen zgrln snrnn net olarak belirlenememesinden kmaktadr. Kanunun gerekesine baktmzda; aalamak, suun konusunu oluturan deerlere duyulan saygnl azaltmaya ynelik davranlardan ibarettir tanmn gryoruz. Ancak saygnln azaltmaya ynelik davran kalb olduka geni ve belirsiz bir alan ifade ediyor. Ceza kanunlar toplumdaki bireylerin zgrlklerinin kstlanmas sonucunu dourduundan, gri ifadelere yer vermesi beklenmez. Hareket edebilmemiz iin bize ok ak bir ekilde siyah ve beyaz gstermelidir. Beyaz

net bir ekilde gremediimiz durumlarn douraca sonu, hareketsizlik olacaktr. Burada da kanunun kapsamna giren konularn eletiremez bir hale getirildiini (her ne kadar kanun eletirilerin suun kapsamna girmediini sylese de, belirleme gl dolays ile), adeta zerine ifadelerde bulunamayacamz bir tabuya dntrldn gryoruz. Tam bu noktada, Ancak, alan davalara bakn, ou beraat ile

Fotoraf: H. aatay PEKYRR

24

Hukuk
sonulanyor ifadesini duyuyoruz, sanki bu uu ilediiniz iddias ile yarglanp beraat etmi olmann toplumsal hi bir sonucu yokmu gibi. 301in Yararlar Ceza kanunlar elbette eitli politikalarn rndr. Az ok ideolojisi olan partilerin mecliste temsilleri srasnda oluturulmutur. Ondandr ki sadece toplumun huzurunu salamay ama edinmezler, toplumun davranlarnn, belirli ideolojinin uygulanmasna engel tekil etmeyecek ekilde olmamasna da zemin hazrlarlar. Bu noktada ideolojinin bir aracdr, kanunlar. te 301. madde de milliyeti ideolojiyi besleyen bir aratr. Her olgu gibi milliyeti ideolojininde beslenebilmesi, poplerlik kazanmas iin, karsnda bir tekinin varlna ihtiyac vardr. yle ki, IMF karsnda ekonomik bamszlmz tartlmasa, AB karsnda Trkiye kapda bekletiliyor eklinde yanstlmasa, ok ac terr olaylar yaanmam olsa milliyeti dalgann ykselmesinden bahsediyor olacamz dnmyorum. tekiletirdikten sonra sorunun zmnn imkansz hale gelmesi ideolojiyi pek ilgilendirmez. rnein, biz bile AByi dierleri olarak tanmladktan sonra znde ona dahil olduumuzu iddia etmek komik oluyor. Ancak somut olayda bu ideolojinin zmesi gereken bir sorun yok zaten, ideolojiler baz sorunlardan da beslenebilir. Bu noktada ona yarayan ey tekisini gsterip kendini daha iyi tanmlamaktr. 301. maddenin dzenledii su kapsamnda alan her davada, yarglanan kiilerin bu ideoloji penceresinde daha az milliyeti, daha kaba bir tabir ile vatan haini gsterildii aktr. Bu parmakla iaretleme metodu ise, her geen gn hassaslatrlan; vatan, millet konularnda toplumdaki eitli kesimlerin ar tepkilerine sebep oluyor. Doan bu toplumsal olaylarn en ac rneini geen sene Hrant Dinki kaybederek yaadk. Bu olay bizlere, sz konusu olan kanun maddesinin toplumdaki yansmalarnn amacnn ok tesinde olduunu gsterdi.(Ogn Samast ile fotoraf ektiren gururlu emniyet grevlilerini hatrlatmak isterim.) Kaldralm 301. maddeden yarglanmak, bu konularn hassasiyetinin altn izdii iin, nasl milliyeti ideolojiyi beslemeye yetiyorsa; mahkemenin karar ne ynde olursa olsun davann alm olmas ile teki ahs iaret edilmi oluyor. zetle toplum iin tehlike douran ey, bu konuda hukukun ilemesine dnm durumda. Ceza kanunlar, baz yasaklar belirlerken, yine toplumun dzenini korumak iin baz sular bilerek dzenlemekten kanr. rnein; Cumhurbakannn grevi dnda ileyecei sulara kar sorumluluu ne ceza kanunumuzda ne de anayasamzda dzenlenmitir. nk Cumhurbakan olan kiinin u ileyerek kt bir insan olaca n kabul ile hareket etmek, makama duyulan gveni sarsabilir. Ya da ensest suu yine Trk Ceza Kanununda dzenlenmemitir. Kanun tarafndan toplumdaki bu olas arpklk yok saylmtr. Grld gibi bir menfaati korumak, toplumda ciddi sarsntlara yol alacaksa o menfaatin hi korunmamas tercih edilebilmektedir. Sonu olarak, 301. maddenin ifade zgrlne engel tekil etmesi, bu gri haliyle bireyleri hareketsiz brakmas gibi sonularnda hem kir olunamasa da, toplumda dourduu somut sonular, bizi maddenin kaldrlmasna itmek iin olduka yeterlidir.

25

Toplum
Burcu YAKICI Siyaset Bilimi Blm - TS
burcuyakici@gmail.com

Kim Olmay Seiyorsun? Merhaba, ben...? Bugn kendimizi bizi hi tanmayan birine tantrken kullandmz belli kalplar vardr: renciyim, alyorum, stanbulluyum, zmirdenim, Rizeliyim, Galatasaraylym, Fenerbaheliyim, liberalim, sosyal demokratm, milliyetiyim vs. Eer yurtdndaysak da Trkm veya Trkiyedenim. Peki bunlar neye gre sralyoruz, kendimizi ilk olarak nasl tanttmz bilinli bir tercih mi? Admzdan sonra ilk olarak renciyim dememizle Trkm dememiz arasndaki fark aslnda bizim kendimizi, belki de bilinsiz olarak, nasl kategorize ettiimizle ilgili. Bu noktada Trk, ngiliz, Ermeni, Amerikal veya Krt olmak hem "teki" hem de "biz" kendimizi yle nitelediimiz iin doru. Trkz nk Trkiye'de doduk, ailelerimiz de Trk ve ocuklarmz da Trk olacak, ayn ey dnyann herhangi bir yerinde herhangi baka bir millete ait baka bireyler iin de geerli. Bu seimle olan bir ey deil ancak bize verilen ve kendimize

yarattmz kimliklerde doumumuzdan beri bizi etkileyen en nemli noktalardan biri. Bireyler olarak yaadmz toplumda her birimizin kendine ait grevleri ve rolleri var. Bunlar sadece o toplumda yaadmz iin bize verilmiyor, o topluma ait olmak istediimiz, dier insanlarla birlikte yaama ihtiyacndan ve aidiyet hissinden doan, kendi kendimize bilinli veya bilinsiz olarak verdiimiz roller yani zaman iinde o l u t u r d u u m u z k i m l i k l e r. z e r i n d e dnldnde toplumlar ortak bir bilinle bir arada tutan kavramn milliyetilik olduu kri ortaya kar, uruna zgrlk savalar yaplan, insanlarn hayatlarnn hi beklemedikleri anlarda ortaya kabilen ve her topluma, her bireye hissettirdii ve dndrd anlam deiebilen bir kavram olan milliyetilik. Trkm, doruyum, alkanm ve Fenerbaheliyim Peki eer bir insann hayatn en ok etkileyen toplumsal kimlik unsuru onun Fenerbaheli olmasysa? Bugn pek ok insann kendini yeni bir toplulua girdiinde tanmlama ekli, konutuu konular, gazetede ilk nce spor sayfasn okumas veya akam televizyonda ne izlenecei kimliinin bu faktr tarafndan dorudan belirlenir. Eer, bireysel bazda, milli bayramlarda Trk olmak ile Fenerbahe-

Galatasaray manda Galatasarayl olmak o kiiye ve o kiinin iinde bulunduu gruba benzer duygular yaatyorsa, o insann kimliinin oluumunda, belki de bilinsiz bir ekilde, yakn deerlere sahiptir. Elbette ulus devletlerin kurulumunda, bunlar iin yaanan savalarda, len insanlarda, uluslararas politikalarda veya siyaset felsefesinde futbolun bir rol yok, fakat her gn karlatmz ve gn iinde zerinde fazla dnmediimiz bir nokta, insanlarn kendilerini tanmlamasnda futbol kimlii ile milli kimlik insanlarn aidiyet duygusuna olan ihtiyalarn doyurmakta benzer grevler gryorlar. elikiler ve soru iaretleri Eitim-renim hayatmzda "Trkm, doruyum, alkanm" ile balayan, milli bayramlarda hissettiimiz coku, iir okuma yarmalar, stanbul'u "fethettik", zmir'i "igal" ettiler, bu vatan siz genler kurtaracaksnzlarla devam eden ve gelien milli kimlii oturtma almalar aslnda "ulus" olarak bir araya gelmi her devletin toplumunu ortak duygularla bir arada tutmak iin gelitirdii kimlik politikalarna bir rnek. nk her devlet vatandalarnn kendisine ve birbirlerine olan ballklarndan g alr ve bu aidiyet duygusunu gelitirmeye alr.Peki neden insanlar gndelik hayatlarnda bu konu hakknda 26

Toplum
eitli elikilerle karlayorlar? Atatrk milliyetilii dediimiz, Trkiyeye vatandalk bayla bal olmak. cmlesiyle Trk tanmn rendiimiz, bu lkeyi seven herkes Trktr ile ocukluumuzdan beri okullarda ve ailelerimizden bunlara benzer sayg ve sevgiyi temel alan deerler rendiimiz halde gnmze gelindiinde milliyetilik kelimesine pek ok farkl anlam yklenmektedir. Milliyetilie farkl anlamlar yklenirken pek ok faktr olduu tartlmaz. Bireylerin kendilerini tanmladklar negatif kimliklerini kabul ettirme istekleri, bu isteklere toplum tarafndan verilen cevaplar, ortaya kan alt kimlik-st kimlik tartmalar, aznlk politikalar, okutulan ders kitaplar, farkl ideolojiler, gazete manetleri, yazarlar ve bunlar gibi her gn karmza kan faktrler. Bu noktada bahsetmek istediim ise bu farkl bak alar yznden her gn yaadmz veya karlatmz elikiler. Bugn tarih dersinde ilkretimden itibaren her rencinin periyodik olarak duyduu baz cmleler vardr. "Birinci Dnya Savan kaybettik nk mttekimiz olan Almanya yenilmiti." nedense bizim de o savata pek ok cephede yenilgiye uradmzn zerinde, o dnemin ekonomik ve politik faktrleri zerinde fazla durulmaz ve bu gerek bir sre sonra renildiinde yllarca asla yenilmeyeceimize dair olan bu bilgiyle ilenmi renciler arverirler.Veya "zmir'de dman (Yunan askerleri) denize dktk", yllarca bunu okuduktan, dinledikten, canlandrmalarn izledikten ve pek ok rencinin kafasnda belirli bir nyarg yaratldktan sonra biraz byyp ilgi alanlar genileyince o can alc cmle renilir "zmir'in kzlar gzeldir nk vakti zamannda Yunan kan karmtr" (elbette zmir'in kzlarnn gzel olmalarnn farkl aklamalar vardr ve bu sylenenlerden sadece biridir). te o zaman yllarca Yunanllarn ne kadar kt olduunu renen ve u anda da yle dnmekte olan gen bireyimizin kafasnda soru iaretleri yanmaya balar. Yunanllar biz denize dkmemi miydik? Onlar kt deil miydi? TrkiyeYunanistan milli malarn hayati bir mesele yapp savaa gider gibi bir psikolojiyle atlan gazete manetlerini okumam mydk? Peki neden bunlarn zerine ayn azlardan bu gzelliin nedeni Yunan kannn (yani geninin) karmas olarak aklanyor? Peki bu retilenlerin hangisi doru? Trkiyeye vatandalk bayla, gnl bayla bal olandan Orta Asya'dan at stnde genlere kadar geni bir yelpazede farkl anlamlar ykleniyor Trk olmaya. Ve her birey kendi setii anlamda kendi kimliini yaayarak bu lkenin vatanda ve toplumun bir paras o l u y o r. A n c a k unutulmamas gereken bir ey var ki ehit cenazelerini izlerken hepimiz aladk, hepimiz zldk, herkes ortak duygularla bir araya geldi fakat kimlii yznden bir g a z e t e c i ldrldnde zlen ve Fotoraf: H. aatay PEKYRR alayanlarn says Atatrk milliyetiliiyle yetitirilen, "bu lkeyi seven herkes Trktr" ile yetitirilen bir lkede olmas gerektiinden ok ok ok daha azd. Peki bizi "biz", tekini "teki" yapan bu kimlik araylarmz, nyarglarmz, beynimize ilenenler, retilenler, kendimizi ve tekini tanmlamamz, elikilerimiz veya bunlar sorgulamamz gnlk hayatmzda ne kadar yer tutuyor? Bu sorunun cevab herkese gre deiir ancak pek fazla olmadn tahmin ediyorum. Belki de yanl soruyu sorduumuzdan, "sen kimsin" sorusuna verilen reekssel tepki "sen kim olmay seiyorsun" ile bilinli yaplan bir seime dntrlebilir (mi?) . 27

Ekonomi
Baak BARIN ktisat - 1
basakbarcin@hotmail.com

zelletirmenin Dndrdkleri Osmanl Devletinin son dnemlerinde ar sanayi ve sermaye, kapitlasyonlar ve dier sebeplerle yabanclarn tekeli altnda bulunmaktayd. Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra gerek ar sanayinin milliletirilmesi gerekse Trklerin sermaye birikimi yaratabilmesi iin devletilik uygulamalarna balanmtr. Bu durumda devletilik ve milliyetilik kavramlar birbirine paralel iki gr haline gelmi, hatta tek bir doruda birleerek insanlarn zihninde birbirinden ayrlmaz iki kavram olmutur. Fakat gnmz artlarnda, zelletirmenin kanlmaz olmasyla birlikte milliyetilik ve zelletirme kavramlar, birbiriyle atan iki gr haline gelmitir. Burada cevaplanmas gereken soru; atma, milliyetiliin kavram olarak zelletirmeye kar kmasndan m kaynaklanmaktadr yoksa zelletirmenin uluslar aras sermaye tarafndan yaplmasndan m kaynaklanmaktadr? Yukarda belirtildii gibi, Osmanl Devletinde sermaye ve ar sanayinin gerek veraset gerek

kapitlasyonlar sistemi yznden yabanclarn elinde bulunmas, Mustafa Kemal ve CHPnin devletilik ve milliyetilik ilkesini paralel uygulamasndaki en nemli nedenlerdendir. Gerektende bu uygulamalar sonu vermi, z e l l i k l e 1 9 5 0 l e r d e Va r l k Ve r g i s i g i b i uygulamalarla yerel sermaye ve devletilik uygulamasyla da milli ar sanayi yaratlmaya balanmtr. Fakat zaman iinde devletilik uygulamalaryla kurulan Kamu ktisadi Teekklleri teknolojik adan yetersiz kaldklar iin verimliliklerini yitirmi ve yksek i borlanma ile nanse edilmeye balanmtr. 80li yllarda dnyay etkisi altna alan neoliberalizm akmnn da etkisiyle ve yksek i-d borlanma sebebiyle birok hkmet gibi Trkiye Cumhuriyeti de borlarn kapatlmas iin KTlerin zelletirilmesini hkmet programlarna koymulardr. Milliyetilik ile zelletirme grlerinin birbiriyle ters dmeye balad noktalardan biri, zelletirmenin snrlarnn tam olarak belirlenmemesi ve kamuoyuna tam olarak duyurulmamas sebebiyle devletin stratejik noktalarndaki gcnn kaybedilecei endiesidir. Ayrca 2003 ylndan itibaren zelletirme ad altnda Hazine arazisi ve dier tanmazlarn satna ve kiralanmasna

balanmas, lkeyi paralayp yabanclara satyorlar grnn ortaya kmasyla sonulanmtr. zellikle bu zelletirmelerin kamuoyu gznde IMF basksyla yaplyor gibi gzkmesi gerek sa gerek sol kesimlerden milliyeti tepkilerin gelmesine sebep olmutur. Fakat Avrupa Birliine ye olmak isteyen ada bir Trkiyenin gerek kamu arazilerinin yabanclara sat konusunda gerekse KTlerin zelletirilmesi konusunda gelimi lkelerdeki rnekleri izleyerek kendi karlarna uygun bir ekilde zelletirmeleri gerekletirmesi gnmzn kanlmaz bir sonucudur.

Fotoraf: H. aatay PEKYRR

28

Ekonomi
Hkmetin ben yaptm, oldubitti edasyla davranmas, zellikle zelletirme konusunda, milliyeti tepkilerin artmasna sebebiyet vermitir. Oysaki yaplan her trl icraatn kamuoyu ile neden-sonu ilikileri belirtilerek detayl bir ekilde paylalmas, toplumsal birlik salanmas bu konudaki endielerin giderilmesine en azndan yardmc olacaktr. zelletirmeye kar oluan, zellikle milliyeti, tepkilerin nne geebilmek ve bu konudaki kayglar ortadan kaldrabilmek iin, zelletirilecek kurumlar zerinde toplumsal uzlamaya varlmas ve zelletirmelerin meruiyeti iin gerekli dzenleme-denetleme almalar ve rekabet ortam gibi uygun k o u l l a r n y a r a t l m a s g e r e k m e k t e d i r. Unutulmamaldr ki, demokrasilerde farkl grler tabiidir. Ancak zelletirme konusunda milliyeti grn lkenin yabanc sermaye boyunduruu altna girmeye balad endiesinin azaltlmasnn yolunun, yukarda belirtildii gibi, biraz da hkmetin tavrna bal olduu kesindir. zlem KAPLAN Uluslararas likiler - 1
ozlem2207@hotmail.com

Reklamlarda Milliyetiliin Kullanm Trkiyede yok yle diyen bkn delikanl Ali Desidero; Trk mal Cola Turka iip Trkleen, byk brakp byklerinin elini pen Amerikallar; cep telefonundan 20 dakikada kredi alarak bir Amerikal ile bir Japonu oka uratan bir Trk; Mavi Jeansin kot pantolonunu giyip ok olan genler; Trkiyeye ayrann alkalatan Mehmetler, Ayeler, Merveler ve son olarak da eline diken batnca kanayan parman grp aran ocua tler veren Atatrk Ya y n l a n d k l a r d n e m l e r e damgalarn vuran, ok konuulan, ok tartlan, hepimizin en azndan bir kulak ainalna sahip olduumuz bu reklamlar, her ne kadar ortak noktalar yok gibi grnseler de, tam da merkezlerinde barndrdklar milliyeti eler itibariyle birbirlerine benziyorlar. Kimi zaman aka, saknlmadan; kimi zamansa arka fondan, sakl olarak

verilen milliyeti mesajlar, hedef kitleye ulama ve onlarn dikkatini ekme kaygsnda olan reklamclarn ska kullandklar aralar haline geldi. Milliyeti deerlerin toplumun gndeminde olduu dnemlerde bu frsattan yararlanmann fayda salayacan gren reklam rmalar milliyetilii bir ara gibi kullanmaktan ekinmiyorlar. Reklam gibi popler kltr rnleri, toplumun benimsedii, karlamaktan holand; ksacas onun zerinde etki brakan deerleri kullanma yoluna giderler. Ancak dierlerinden farkl olarak

Fotoraf: H. aatay PEKYRR

29

Ekonomi
reklam kampanyalar, sadece byk kitleleri etkilemeyi amalamad; rn tantma, onun zelliklerini anlatma ve en sonunda da rnn aklda kalmasn salayarak tketiciye o rn aldrma amacnda olduklar iin, toplum deerlerini ok daha fazla kullanrlar. Kullanlan bu deerlerden en sk bavurulanlar ise, adna milliyeti deerler dediimiz; krmz ile beyazn bir arada kullanlmas, fonda mzik olarak bir marn alnmas, Trkn yapt en iyidir mesajlarnn verilmesi gibi toplumun milli duygularn etkileyen, onu coturan, harekete geiren olgulardr. Bu durumun altnda yatan sebeplerden en nemlisi, kullanlan bu milliyeti elerin tm toplum tarafndan iselletirilmi deerler olmas ve kklkten bu yana Atatrk fotoraar, Trk bayra, Trkl ycelten marlar gibi milli duygular besleyen unsurlarla bytlen insanlarn da bu temalarla karlamaktan holanmalardr. Reklam kampanyalarn hazrlayan kiilerin de bu unsurlar benimsemi bireyler olmalar sebebiyle, milliyeti eleri reklamlarda kullanmalarnn normal karlanmas gerekiyor. te yandan, her ne kadar milliyetiliin reklamlarda bir ara gibi kullanlmas belirtilen sebeplerle normal karlanabilir olsa da, bu yolu tercih etmenin ne kadar meru bir yntem olduu da tartlmas gereken bir konu. Reklamclkta belirlenen hedefe ulama uruna her eyin kullanlabildii aikar olsa da, alnacak sonularn nceden tahmin edilebilmesi asndan, milliyeti temalarn kampanyalarda kullanlmas biraz kolaya kamak olarak deerlendirilebilir. Tketiciler zerinde yaplan aratrmalara bakldnda, milliyetilik kokan, milli duygular okayan unsurlarn kullanlmasnn, rn tercih etme zerinde etkili olduu grlebilir. te bu sonucu bilen reklam rmalar, zellikle milli bayramlar ncesi veya terr olaylarnn art zamanlar gibi toplumun milli duygularnn kabard dnemlerde milliyeti olgular zellikle daha fazla kullanarak daha iyi sonular alma yolunu tercih ediyorlar. Hatrlanaca gibi Trkiye Bankas, getiimiz 10 Kasmda, son dnemdeki terr olaylarnn ardndan daha da ok zlendii sylenen Atatrk reklamlarnda kullanarak tm dikkatleri zerine ekmiti. Reklam kampanyas sonras bankann mteri saysnda art olduu yolunda gelen aklamalar, reklam hazrlayan rmann kulland yntemle ne kadar baarl sonulara ulatn gsteriyor. te tam da bu noktada reklam temas olarak milliyeti elerin kullanm, hedefe giden her yol mbahtr mantna gre meru kabul edilse de, maa 10 nde balatmas asndan adaletsiz olarak da deerlendirilebilir. Milliyeti gstergeler ieren reklamlarn toplum zerindeki etkisinin yadsnamaz olduu kabul edildiinde, bu etkinin hangi faktrlere bal olarak deiiklik gsterdii de incelenmelidir. yle ki, toplum tarafndan tmyle iselletirilmi, bilinli olarak veya bilmeyerek benimsenmi milli deerlerin kullanm, ite bu gl benimsemi olma, sahip kma duygusu sebebiyle, insanlar zerindeki etkisini her dnem gsterir. Trkiyede u dnem 50li yalarn srenler de ilkokulda gne bayrak trenleri ve antlarla baladlar, 20li yalarnda olanlar da te bu sebepledir ki Trk bayra, milli mar, vatan sevgisi gibi milli deerler, bunlar benzer srelerde ve benzer yollarla benimsemi insanlar zerinde, ayn lde olmasa da, her zaman, mutlaka etkili olurlar. Ayrca, bu milli deerlerin reklamlarda kullanm, her zaman ie yaramakla birlikte, baz belirli dnemlerde kullanldklarnda ok daha iyi sonular verir. Mevsimsel zamanlar olarak niteleyebileceimiz baz dnemlerde (rnein, bir milli ma ncesinde veya AB ile mzakerelerde sorunlar yaandnda) reklamlarda kullanlan milliyeti elerin says gzle grlr bir biimde artar, deyim yerindeyse bu akm ykselie geer ve buna paralel olarak bu reklamlarn toplumdaki yansmas da normal zamanlara gre ok daha belirgin ve yksek dzeyde olur. Bu dnemlerde, tabiri caizse yumuak karnna dokunulan Trk insan buna hemen tepki verir. Reklamlarda milliyetilii malzeme olarak kullanmak bu adan biraz ince hesap gerektirir. 30

Ekonomi
Sz konusu olan milliyetilik gibi hassas bir konu olunca, bu unsuru reklama katma aamasnda kullanlacak yntem de byk nem arz ediyor. Milliyeti ieriin reklama adaptasyonu noktasnda seilecek yol, onun alglanmas ve yorumlanmas asndan en belirleyici etken olarak karmza kar. Seilen eyi kr gze parmak eklinde kullanmakla rtk sylem olarak anlatmak arasndaki fark ilk bakta dikkati eker. Burada kabul gren genel kan, adna rtk sylem dediimiz, en bariz ekilde grlen deil, onun biraz daha arkasndaki sylemi ifade etmekte kullanlan hitap yolunun genelde daha etkili olduudur. rtk sylemde, verilmek istenen mesaj kardaki insann gzne hitap etmez, ilk bakta hemen fark edilmeyebilir; burada esas ama kiinin bilincini deil bilinaltn etkilemektir. Belirgin sylemde ise verilmek istenen mesaj ortadadr, kiinin onu anlamak iin aba sarf etmesine gerek kalmaz, mesaj zmlemek daha kolaydr. Milliyetilii reklamlarda kullanrken seilecek yntemin nemi, mesajn yorumlanmas noktasnda nem tar. Reklamda kullanlan mesaj alenen ifade edildiinde, bunu zmlemek kiiler iin daha kolay olaca iin kabul etmek de kolay olur; ancak bu mesaj reddetmek de ayn lde kolaydr. rnein Bankasnn Atatrkl reklamna Bu da ne sama ey! diyebilmek nispeten daha kolaydr, nk sylem gayet aktr ve yorumlamak kolaydr. Ama buna karn Stan alkala Trkiye alkala sloganl elenceli reklamnda kullanlan isimlerin tamamnn Aye, Zeynep, Mehmet gibi Trk ve Mslman kkenli isimler olduunu zmlemek izleyici iin ok daha zordur, bunu alglayabilmek iin reklam belki defalarca izlemesi gerekir. Bunun gibi rtk sylemli reklamlar izleyicinin alglayp zmlemesi ve sonrasnda kar durmas, eletirmesi ve zerine dnmesi daha zordur. te bu yzden rtk sylemli metinlere sahip reklamlar, dierlerine oranla daha etkili; dolaysyla biraz daha avantajl olabiliyorlar. Saylan btn bu sebeplerden tr kullanlacak temay ifade etme noktasnda tercih edilecek yntem, bir noktada reklamn etkisini ve kalcln etkileyen en nemli faktrlerden biri olabiliyor. Milliyetiliin reklamlarda kullanlmas, iinde pek ok yn barndran, ama belki de bu yzden iyice irdelenmesi gereken bir konu. Hedef kitleyi etkileme gds iinde olan reklam yapmclar, bu uurda Trk insannn en hassas noktalarndan olan milli deerleri reklamlarda ara olarak kullanmaktan geri durmuyorlar. Etkileri test edilmi ve onaylanm bu reklamda milliyeti eleri kullanma akm, zellikle toplumun genel konjektrne gre nemli olan belli zaman aralklarnda tam anlamyla ykselie gemekte ve ierii itibariyle toplumun genelini etkileyerek rmalara nemli getiriler salamaktadr. Getiriler devam ettike de bu akm dalgalanmalar halinde tekrar tekrar tercih edilecektir. Bu dngnn ne zaman, nerede sona ereceini kestirmek ok zor olmakla birlikte, reklam hazrlayanlarn benimsemi olduklar milli deerlere uzaktan, objektif bir ekilde bakmaya baladklar zaman milliyeti elerin reklam kampanyalarndan kacan ngrmek ok da imkansz olmaz. Ama gemite ve gnmzde en genie hitap etme gdsnn kiileri kolaycla ittiini ve en kolay yol olarak da milli deerleri kullanmann grldn sylemek yanl olmasa gerek

NOT: Yazma verdii ok deerli katklar, yapt yardmlar ve gsterdii anlay iin ok deerli hocam Galatasaray niversitesi letiim Fakltesi retim yesi Do. Dr. Hlya Tanrvere sonsuz teekkrlerimi sunarm

31

Eitim
Deniz GARP letiim - 1
denizgarip87@yahoo.com

Milliyetilik Duygusunu Okulda renmek veya renememek Milliyetilik konusuna ben Atatrk Milliyetilii gzyle bakmak gerektiine inananlardanm. Milliyetilik ilkesine gre, Trkiye Cumhuriyeti iinde, Trk dili ile konuan, Trk kltr ile yetien, Trk ulusunun her ynden ykselmesi dncesini benimseyen her birey, hangi dinden olursa olsun Trktr, der Atatrk. Atatrk milliyetilii, gerek bamsz, gerek baka devletlerin uyruu olarak yasayan btn Trkleri, hangi dinden olurlarsa olsunlar derin bir kardelik duygusuyla candan sevmek ve onlarn refah ve gelimesini candan dilemekle birlikte, siyasal snr olarak Trkiye Cumhuriyeti snrlarn tanr. Yani Atatrk Milliyetilii, ayn toplumda yaayan insanlarn, birleerek, sevgiyle hareket etmelerini s y l e r. M i l l i y e t i l i k , l a i k l i k g i b i T r k i y e Cumhuriyetinin vazgeilmez bir unsurudur. Laiklik gibi milliyetilik de Trk Milli Eitim kurumunun, rencilere verilen eitimde deinilmesi gerekli olarak grd bir deerdir.

Okula gitmenin amac sadece okuma yazmay renmek deil, bunun yan sra Trk kltr ve deerlerini, medeni bir birey olmann ilk admlarn retmektir. retmek kadar eitmek de okulun temel grevlerindendir. Bir konuyu veya kavram sadece gstermek deil, onun hayatlarnda ne gibi bir nem salamas gerektiini anlatmaktr. Bu yzdendir ki okulda ilenen her ders rencinin manevi deerlerinin olumasnda nemli bir yer arz etmektedir. Milliyetilik konusu zellikle en ok tarih dersinde bahsedilmektedir. Milliyetiliin Trk ulusundaki nemi, bir sava kazanmak iin ne kadar nemli bir etken olduu devaml rencilere anlatlmakta ve hissettirilmektedir. Fakat gnmzde milliyetilik kavram yle yanl bir dilde aksettirilmektedir ki, okul andaki bir ocuk bu kavram birlik ve beraberlik anlamnda deil, tam tersi dmanlk anlamnda renmeye balamtr. Tarihte olan Trk-Yunan sava halen unutulmaz bir dmanlkm gibi anlatlmakta, T r k i y e d e y a a y a n E r m e n i l e r, R u m l a r, Yahudilereyse hala Trkiyeyi blmek isteyen veya paylaamayan insanlar imaj verilmektedir. Tabii bu mesajlarda gelecein yetikinlerini, zenofobik, rk, ayrmclk duygular besleyen bireyler haline getirmektedir.

Bir dnem Trk dilinin ve kltrnn eitim kurumunda alanmas gerektiinin savunulmas, yabanc eitim veren liseler ve niversitelerin eletirilmesine yol amtr. Bu eletirilerden sonra Fransz Pierre Loti lisesinde okuduum iin bu konu stnde gittike daha fazla dnr olmu, hele bir de Trk eitim sistemine geip, arkadalarmn Pierre Loti Lisesinin verdii eitimi renince verdikleri tepkiler, Trklm sorgulamam gerektii hissi vermitir. Dnp aldm eitime baktmda, Fransz kltrnde yaayp orann eitimini almak, Trk kltrnden ne kadar yabanc kalmam salamtr diye dndm. Pierre Lotide yaadm yllara dnp baktmda bu endielerimden gnl rahatlyla uzaklamam gerektiini hatrlatt bana. Tam on alt sene okuduum Fransz Pierre Loti lisesinden mezun olduktan sonra,19 yamda Galatasaray niversitesine girdim. yamdan on dokuz yama kadar yaadm mltikltrel ortamdan ayrlp, deiim programlaryla gelen yabanclar hari %95ni Trklerin oluturduu bir niversiteye balam oldum. Oysa anaokulundan liseye kadar, eitli milletten ve dinden olan, snfmn yars Hristiyan dier yarsysa 32

Eitim
Mslman ve Musevi olan snarda okumutum. Arkadalarmn ou ise ift vatandat. Okulum Trk Milli eitimine deil de Fransz Milli eitimine bal olduu iin, ders sistemimiz, alma metodumuz ve en nemlisi ders programlarmz tamamen Trkiyedeki eitim sisteminden farklyd. GS ye girince ve on alt senemi geirdiim eitim sistemimi niversitedeki arkadalarma anlatnca, hayatm boyunca hi almadm trden tepkiler ve sorular aldm. Bunlarn beni en dndrenleri unlard: Nasl yani sen imdi hi Trk tarihi grmedin mi?, Bir Trk olarak nasl sana kendi milletini anlatan dersler vermezler?, Yok artk Trke dersiniz semeli miydi?, Bence o okulda sizi bunlar Franszlatrmlar, Fransz kalmsnz kendi toplumunuza, milletinize. Bu sorularn karsnda afallamtm ilk bata akas. Oturup kendime sordum, Bu yabanc sistemin iersinde ben ne kadar Trkm veya Trk kaldm? diye. Aslnda GS ye girdiim kesinletii zaman da beni en ok dndren nokta Trk tarihi dersiydi nk ben GS nn i snavna hazrladm bir Trk tarihi kitab dnda pek bir bilgi sahibi deildim bu konu hakknda. O yzden kendimi bu konuda eksik hissediyor ve utanyordum akas. Hele bir de stne bu yeni tepkileri alnca daha da ok kzyordum kendime bu konudaki cahilliim yznden. Ama sonra oturup neleri kardm yerine neleri kazandm diye dnnce ve tarih dersini iki sistemde de inceliince gerekleri grmeye ve kendimi tanmaya baladm. dinlediim lisedeki tarih dersleri anlar, bana Trk eitim sistemindeki Birinci Dnya Sava dersi neden oluuru u ekilde anlatt; Osmanl Devleti hangi lkeyle savaa girdi? Trkiyedeki cepheler hangileriydi? Hangi cephenin karsnda hani dman vard? Hangi cepheyi, hangi komutanmz ynetiyordu? Sava bittiinde Osmanl Devleti neden sava kaybetmitir? Ka bin tane askerimiz ehit dmtr? Sava sonrasnda hangi topraklar kaybetmitik? Benzeri sorular ve cevaplar oluturuyordu bir dnya sava dersini.

Ben Pierre Loti de tarih dersini her zaman sosyoekonomik ve politik erevede grmtm. Demek istediim mesela konumuz Birinci Dnya Sava ise konuyu ele almz u ekildeydi; Bu iki sistemi karlatrdmda, durup hangi lkelerden bahsediyoruz? Hangisi hangi dndm ben ne kardm diye. Kardm pozisyonlardayd? Sava kararlar alnrken, sadece objektif olmayan, tek tara, ezbere dayal hangi lkede kim yetkiliydi? lkelerin ekonomik bilgilerdi. Oysa kazandm ey bir konuyu her ve politik durumlar nasld? Sosyo-ekonomik ve ynyle inceleyen, objektif, tartmac, dnya politik bazda savan sebepleri ve sonular nelerdi? Birinci Dnya Savann etkileri gelecekteki Fransz Pierre Loti Lisesi; olaylarda hissedildi mi? Kaybeden stanbulda bulunup Fransz Milli Eitimine bal olan bir lkelerin hangi stratejik hatalar okuldur. Anaokulundan liseye kadar rencilere Fransz kaybetmelerine sebep vermitir? dilinde eitim vermektedir. Pierre Loti lisesi Trkiyede grev Gibi sorularn cevaplaryd bir dnya yapan diplomatlarn; Fransz i adamlarnn ocuklarnn sava dersinin ierii. veya ebeveynlerinden en az biri yabanc olanlarn eitim Oysa i snava hazrlanrken okuduum kitap, sonrasnda niversitedeki arkadalarmdan

almas iin kurulan bir lisedir. Trk eitim sistemiyle hibir balants olmayan bu okul, rencilerini mezun ederken Fransa Devletinin diplomasn vermektedir.
33

Eitim
baznda bilgilerdi. Varsn olsun renmediim Yunanllar denize dktk cmlesi olsun! Benim liseye kadar olan eitim hayatmdaki tek Trk hocam, semeli olarak aldm Trke dersi hocamd, onun dnda hepsi Franszd. Byle bir ortamda bulununca dolaysyla Fransz kltrn daha ok yayorsunuz gn iersinde. Ne iftar sofras, ne Noel aac ne de Noel Baba yadrganrd okul iersinde. Zaten Pierre Lotinin amac da bir arada herkesin diline, dinine ve rkna sayg duyarak yaamay bilen, zenofobik duygular iermeyen bireyler yetitirmekti. Ben hayatm boyunca hi grmemi ve yaamamtm baka bir dinden olan birinin olduu ortamdan d l a n d n . Ta m t e r s i n e hayatlarmz paylamay renmitik hi yadrgamadan birbirimizi. Bizim iin nemli olan karmzdaki insann aile terbiyesi, anlay, uyumu ve samimiyetiydi. Her insann inanc ve gelenekleri kendine aitti. Veya televizyonda haber programlarnda, bir retmenin snfta Alev var m?diye soru sorduktan sonra, Alev olan bir ocuu dvmesi veya baka dinden bir ocuun zorla din dersine sokulmas ve en nemlisi bu olaylarn bir eitim kurumunda yaanmas, bence eitim sisteminin bir kez daha gzden geirilmesi gerektiini aka gstermektedir. Sonra durup cevap veriyorum kendime, Ben ne kadar Trkm? sorusuna; ben Trk sisteminde eitim alm, sadece Trklerle iletiim kuran birinden aslnda daha ok Trk olduumu anlyorum. Trk gelenek ve terbiyesini ailemden alm, Trke okumay ve yazmay bilen, lkeme ve milletime saygl bir bireyim. Belki okulda Trk olmann ne kadar gurur verici olduunu okumam olabilirim ama en azndan bizden baka milletten insanlardan korkmamay ve onlar sevmeyi rendim, en nemlisi kendine sayg duymann bakalarna sayg duymaktan getiini anladm.

rnein okulda yemee balarken birbirimize Bon apptit yani itahnz ak olsun derdik. Oysa sofradan kalkarken Ayet Olsun derdik. Fransz kltrn yaarken aslnda Franszlamam, tam tersine iki kltrle yaamay renmitik. Ramazan ayndaysa Bu yzdendir ki Vitali Hakko vefat Trke dersi kapsamnda, ettiinde kendilerine Trk Irk geleneksel iftar sofras kurulur ve Savunucular diyen ve bir site okuldaki tm renci ve kurupVitali Hakko geberdi(1) retmenler katlrlard bu sofraya, diye manet atan insanlar, beni bir Fotoraf: H. aatay PEKYRR farkl din ve rktan olsalar bile. Trk olarak utandrd. Bu Ayn ekilde Noel ncesinde de milliyetilik deil tam tersi Noel aac kurulurdu renciler tarafndan. Noel yobazlktr. Bir insann hangi dinden olduu mu Baba gelip hediyeler datrd anaokulundaki nemlidir Trk olmas iin yoksa yaad Trkiye ocuklara. Bu ekilde de biz Mslmanlar iin neler yapt m? Ka bin insana i salad yaardk Hristiyan geleneklerini. m? Yapt yardmlar m?

34

Eitim
, Selim KAYHAN Siyaset Bilimi - 1
kayhanselim@yahoo.fr

kendine salad bu garantili nfus dnm sayesinde, nesiller arasndaki temel beraberlikler salanabilmektedir. Gemii gelecee tama grevini stlenmek, eitimin en nemli meziyetlerinden biridir ve bu sorumluluu siyasi iradenin belirledii izgiler dahilinde gerekletirir. Milliyetilik kavramnn ise tarihi olarak yeni saylabilecek bir gemii vardr. Osmanl Devletinin k yllarnda sarlmaya alt bir reeks olarak kendini gsterir.Ancak asl Trk Milliyetilii, Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasyla beraber oluan, kardelie ve ortak hedeere dayal, etnik badan ok vatandalk bana vurgu yapm, ounluku disiplindir.Fakat u bir gerektir ki, bu ideolojik btnl salamak, uzun vadeli bir proje olup devletlerin allmam deitirmesi anlamna gelmektedir. Bu iki kavram i ie sokma kri, znde gen kuan renmedeki sorgulamama ynn ve nfusun tamamna ulaabilme ayrcaln barndrmaktadr. zellikle toplumun rejimi benimseyip, gnllce kabullenebilmesinin zor olduu durumlarda, merkezi egemenlik iin, yapay bir resmi ideoloji retilerek, beyinlerin ve kalplerin kontrol salanmak istenmitir. Beyinleri fetheden bilgi ve renmedir, kalpleri ele geirense cokulu terimler ve kahramanlatrmalardr. rnek vermek gerekirse;

Milli Eitim

Dnyada devletleraras g dengesi, hedefe inanmlk psikolojisiyle doru orantl alglanmaktadr. Ne olduunu bilmek birilerine kar olabilmenin ilk artn oluturduu gereiyle, ulu bir kimlik yaratmak, global bir avantaj da beraberinde getirmektedir.Bu balamda eitim sisteminde milliyeti disiplinin izlerini ararken, sebep unsurunun ama ve dayanma kavramlardan olutuunu belirtmek gerekir. Bu erevede, zorunlu eitimin birey hayatndaki temel kavramlar oluturma biimini ve bu k noktalaryla, hayata bak tarzn ne kadar etkilediini Trkiye rneklemesiyle de vurgulamak gerekir. Eitim grme hakk dnyadaki tm hukuk devletlerinde uygulanmakta olan bir projedir. Hak olmakla birlikte devletlerin gelecei dnlerek zorunlu hallere getirilmi yntemlerdir. Sistemin

Ankara Sava'n kaybeden Osmanl Devleti, beyliklerinin ihanetine urayarak yenilmi ve Sultan Yldrm Beyazt esir dmtr. Sava kazanan Timur ise ne kadar art niyetlidir ki Sultan Beyazt' atn arkasna balayp ehir ehir gezdirmitir. Ancak bizim onurlu ve cesur sultanmz, baz kitaplara gre kafasn talara vurarak, bazlarna greyse yzndeki zehri ierek intihar etmi, milli gururumuzu sarsmamtr. Bu noktada genlie 'vay be' dedirtmek, bunu takibende 'Trk'n gururu' gibi birletirici ve yce bir olguyu yetien neslin beyinlerine alamak, ulu beraberlii yaratmada kullanl bir yoldur. Devlet tarihisi ile retmenin beraber alt eitim sistemi, pedagojik olarak renmenin en kolay olduu yllarda, ocukluk anda kiinin karsna gelmektedir. Bu nokta ok kritiktir; zellikle ilkokul andaki renciler temel bilgilerini, nedenini aratrmakszn sindirirler, yarglama anlay daha oturmad iin eitimin zndeki ynelimler, hayatlar boyunca etkisinde kalabilecekleri bak alar oluturabilir.Ortaokul ve lise alarnda ise bireyin mantksal olgunlamasna ramen eitim sistemindeki snav kaygs ve ezber olgusu yznden, ilk bilgilerin sorgulanmas bir tarafa, resmi gr erevesinde salamlamas sz konusudur.Bu bak asyla, ulus yaratma projesinde 35

Eitim
eitimin ne kadar nemli olduunu anlalabilmektedir. Sistemin katlm zorunlu klan yapsyla bir ulusun btn fertlerini eitmesi ve aralarnda yatay bir kardelik ba yaratacak bilgi ve deneyimi sunmas sayesinde, ulus iin gerekli asgari trdeliin kazandrld sylenebilir. zellikle dil ve ortak gemi konusu zerine younlamak, milli birikimi oluturmak iin son derece nemlidir. Keza dili olmayan bir milletten, ortak deerleri bulunmayan bir ulustan bahsedilemez. Bu balamda eitim sisteminin bu noktalara vurgu yapmas ve olduundan daha yce gstermesi bir devlet tercihidir. Tarih, Vatandalk veya Trke gibi derslerde, olaylara atfedilen betimlemelerin, bireyin hissiyatn ne lde deitirdii dikkat edilmesi gereken bir k o n u d u r. g a l - f e t i h , d e v r i m - d a r b e g i b i kavramlarn farknn belirtilmemesinin veya hilekar inliler, Kahpe Bizans, Namert Araplar gibi nitelemelerin kullanmnn, kiinin geliiminde kadar salkl ve tarafsz olaca konusunda phe uyanmaktadr. u bir gerektir ki, bu tarz ibareleri kullanmak, bir topluma yanl yetitirmek istemenin rndr. Ulusal btnl kendi izdii erevede ele alan bir bak asdr. lkeler var olmak iin dmanlara ihtiya duyarlar ve ne yazk ki bazen bu dmanlar gen nesilleri eitirken yaratmaktadrlar. Tarihte olup bitmi bir olay gelecekte var olacak milli bir dmanla itmek ellerindedir. Yunanistan Trkiye sorununa lkemizde halen Kurtulu Savandaki gzlkle bakanlar mevcut olduu gibi. Baka bir nokta ise tarihteki baz olaylarda demagoji yaratarak ulusal bir acma ve kretme psikolojisi yaratma ansdr. rnek olarak Kurtulu savamzn analarn tad mermilerle kazanld detaydr. Trkiye merkezli devam etmek gerekirse, gne dil teorisinin veya en eski rkn Trkler olduu tezinin asl amacnn milli bir stnlk oluturmak olduu sylenebilir. Yaznn banda da belirtildii gibi, gl olmak iin, sahip olunan gcn asilliine inanmak son derece nemlidir. Trkiye Cumhuriyetinin ilanyla beraber, yepyeni bir aidiyet duygusu yaratmak ve ulus devlet anlayn topluma kazandrmak iin eitime son derece nem verilmitir. Trk Dil Kurumu, Trk Tarih Kurumu gibi yaplar kurulmu, ky enstitleri alm, bedava okuma yazma, Trke Dil kurslar oluturulmutur. Bununla beraber tarih eitiminde savalar ve zaferlerin alt izilmi, Trk kimlii zerine hikayelere, efsanelere yer verilmitir. Milliyeti izginin oluabilmesi iin gayret sarfedilmi, Osmanl Devletindeki dinin grevini, ulus motivasyonu almtr. Eitim, Bakanlk mertebesinde organize edilmi ve oluturulan resmi ideolojiye sadk kalan sistem, objektiikten dn vermitir. Trkiye siyasal pozisyonuna gre eitim sisteminde de deiikliklere gitmi ancak ana felsefe olan ulus devlet yapsnn egemenlii hibir zaman ortadan kalkmamtr. 1960 darbesinden sonra oluan zgrlk ortamdan nasibini alan sistem 70li yllarda lisede kredili yapya geerek rencilere ders seme ans tanmtr. Ancak bu uygulama ok uzun srmemi ve tekrar yerini zorunlu eitim modeline brakmtr. 1980 darbesi lkemiz adna demokrasinin uzun vadeli yok olma servenin balangcdr. 82 Anayasas ile toplumumuza milliyetilik, ideolojik kavgalar bitirici bir zm olarak sunulmutur. Bu balamda kamu alannda da ulusal politikalar younlamtr.rnein Eitim Bakanl olarak kurulan ve 82 Anayasasna kadar da byle gelen yap, Milli Eitim Bakanl olarak deitirilmi ve hayat bilgisi kitaplarna Trk Gencinin nasl yaamas gerektii esaslar konmutur. Bugn de halen vatandalk veya hayat bilgisi derslerinde ocuklara rk, soy ve yaam ekli kavramlarndan bahsedilmektedir. Trk Eitim Sistemi tarihi olarak milliyeti bir izgiye sahip olduu gibi militarist bir izgiye de sahiptir. Osmanl mparatorluunda en esasl eitim

36

Eitim
askeri eitim olmutur. Askeri liseler ve Harbiye Osmanl eitim sisteminin en nemli yaplardr. Militarizm milliyetilii tetikler karmyla, eitim anlaymzn geleneksel olarak da izgisinden pek dn vermedii sylenebilir. Sonu olarak eitimin sahip olduu enstrmanlar sayesinde toplumun ynelimlerini ve kirlerini deitirdiini, zellikle lkemizdeki kurumsal yapsndan tr, gen neslin renim kontroln sorgulamaya el vermeden tek elde topladn syleyebiliriz. Trkn Trkten baka dostu yoktur ezberini bozup, kresel siyasette dostluk kavramnn kullanlmadn, ulusal karlarn ncelik olduunu vurgulamak niversitelerde okuyan genliin grevidir. Ge kalnm dahi olsa, milliyetilik deil de vatanseverlik yapmay, sorgulayan toplumun bireyleri olmay becerebilmek hepimize den en temel grevdir.

Fotoraf: Zeka SALAM

37

Tarih
dnemin nemli dnrlerinin kurduu Trk Yurdu Cemiyeti Trk milliyetiliinin ilk somut admlarndan biri saylabilir. Muhafazakar milliyetilik akmnn yap ta diyebileceimiz Turan ideali bu cemiyetin de bel kemii, ilerleticisi olarak ortaya kar. Trk milliyetiliinin balang sreci genel olarak Turan ideali etrafnda birlemi, kir ayrlklar olsa da temel esaslar baznda milliyetilik kavramnda derin ayrmlar olmamtr. znde Trk milliyetiliinin ilk tanm ayrm, ncesinde uzak ve g bir hedefe kilitlenmi idealist bir dnce akmyken, CHPnin Kemalizm doktrini altnda batc yn ar basan yeni modern milliyetilikle ortaya kar. Hala Kemalist dncenin milliyet kavram olarak varln srdren bu yeni yaratm, mill birlii salamay ve yeni Cumhuriyeti korumay temel almaya balayp, rk, dil, din ayrm gzetmez olur. Yeni srete Trk Yurdu Cemiyetinden beri hedef edinilen Turan idealinin ad anlmaz olup, nihai hedef snrlarn korunmas olarak belirlenir. Kukusuz bunda o zamann koullarnn da etkisi byktr. Toprak btnln koruma kaygs ierisindeki hkmet elbette ki Turan idealini ierisinde bulunduu koullarda, ulalmaz ve tehlikeli bir d olarak grecektir. Bu milliyetilik kavram hem Atatrkn bir takm silah arkadalar: Kzm Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay; hem de Ziya Gkalp ve Sadri Maksudi Arsal gibi milliyeti dnrlerin tepkisini alr. Bylece muhafazakar milliyetilik ve batc milliyetilik ayrm ortaya kar. Bu fark da yllar boyunca siyasetin odanda olup, ana siyasi kamplamann k noktasn oluturacaktr. Muhafazakar Milliyetilik-Batc Milliyetilik atmalar Daha sonraki dnemde, 1930lu yllarda Turan idealini canl tutmaya alan Nihal Atsz ve arkadalar slamiyet ncesi Trk tarihine atar yapp, rk kavramn ne karmaya alrlar. Bu sebepten CHP iktidar srasnda yarglanan Nihal Atszn yanda milliyeti genler ,bugn MHP odakl biraraya gelen muhafazakar milliyetiler tarafndan Trklk Bayram olarak kabul edilen, 3 Mays 1944te, bu yarglamaya kar ilk gsteriyi dzenlerler. Bu hareket Trkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk milliyetilik gsterisidir. Bu dnemde muhafazakar milliyetilik kavramnn etki alannn, bir yandan byrken, bir yandan da hkmet tarafndan bastrlmaya alldn gryoruz. Hi kukusuz tek parti dneminde hkmet tarafndan halka benimsetilmek istenen milliyetilik kavram, batc milliyetilik olmutur.

Merve ARIKAN Siyaset Bilimi - 1

mervarikan@gmail.com

Trk Siyasi Hayatnda Milliyetilik Osmanl Devletinin son dnemlerinde balayan ve gnmze kadar kapsam ve tanmlarnda deiimler yaayan , bazen gerileyen bazen ilerleyen milliyetilik kavram ou zaman tam olarak anlalamam, kavram karmaalarna sebep olmutur. Kukusuz ki evrimsel srecin hzl ve dneme bal yorumlanmasnn bu sonuca etkisi byktr ancak temel sebep, znde ayn kkten doan milliyetilik tanmlarnn, ardnda eski yi brakp hep yeni kavramlar dourmasdr.

Trk Milliyetiliinin douu Trk milliyetiliinin miladn Osmanl Devletinin imparatorluktan ulus-devlete geii olarak kabul edilen Balkan Sava tekil eder. 1911 de Mehmet Emin Yurdakul, Yusuf Akuraolu gibi

38

Tarih
tanm ilk kez bir partinin adna ve programna yerlemitir. Bunu izleyen srete (MHPyle dorudan bir ba olmamakla birlikte) Alparslan Trkein dokuz k doktrinini kendilerine lk edinen genlerden oluan lk Ocaklar ve bu kurumun mensuplar bugn bile hayret uyandran bir ekilde kylerde, liselerde, niversitelerde bile tekilatlanp etki alann hzla bytr. Bu dnem i i n , Tu r a n c m i l l i y e t i l i k i d e o l o j i s i n i n , tekilatlanma, yaplanma dnemi diyebiliriz. Alparslan Trke bakanlndaki dnemde, idealist bir milliyetilik kavramn benimseyen, Turan idealinin peinde koan ilk dnem muhafazakar milliyetiler, zamanla daha yararc bir milliyetilik kavramnn oluumuyla sarslr ancak duruma ve zamann gerekliliklerine uyum salar. Dnemin komnizm tehdidi karsnda milliyetilik sadece bir doktrin olmaktan kar; idealist milliyetiler de milliyetilikten ziyade korumac bir siyaset izlemeye balarlar. Dnemin komnizme kar birleen milliyeti cephe partileri : Adalet Partisi(Sleyman Demirel), Milli Selamet Partisi (Necmettin Erbakan) ve MHP koalisyonlar yeni milliyetilik tanmnn uygulayclar, yani komnizme kar dzenin koruyucular roln benimserler. Bu dnemde muhafazakar milliyetilerin Turan ideallerini biraz olsun bir kenara brakp, mevcut dzenin koruyucular haline geldikl erini gryoruz. Hi kukusuz bu noktada milliyetiliin komnizme kar bir ara olarak kullanldn syleyebiliriz.

1980 Dnemi ve Milliyetilik 1968den sonra, artk mevcut siyasi otoritenin kontrol edemez hale geldii lk Ocaklar, zellikle niversitelerde anti-komnist iddet uygulayan sokak eteleri haline gelir; sa-sol atmalar, binlerce gencin lmne sebep olur. Mevcut durum Trk siyasetini de kmaza sokar. Tm bu olaylar, 1980 askeri mdahalesine kadar muhafazakar milliyetiliin, muhalier tarafndan hep terr olaylarnn sebebi olarak grlmesine, gsterilmesine sebep olmutur. Milliyetilik artk siyasi kamplamann tam merkezine konumlanr, bunun yannda harekete geirdii kitlelerin kontroln elinde tutamaz. Dnemin MHP lideri Alparslan Trke lk Ocaklaryla parti arasnda bir ba olmad konusunda ne kadar aklama yaparsa da, rgt muhafazakar milliyeti doktrinin illegal savunucular olmay srdrr. Darbe sonras yeni Anayasada, milliyetilik ilkesi, Atatrk milliyetiliiyle deitirilir. Necip Fazl ve Alparslan Trke Muhafazakar milliyeti doktrin dnemin en nemli dnemecini Necip Fazl ( Ksakrek)la yapar: 39

Milliyeti Hareket Partisi O gnden bugne pek ok defa muhalif hkmetler tarafndan sekteye uratlan muhafazakar milliyetilik hareketi 1950lere kadar pek ok farkl adla bir araya gelip, 1952de siyasi bir yapya kavuup partileir. nce Trkiye Kyl Partisi, sonra Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi adlarn alp, son olarak da Alparslan Trkein 1965te Genel Bakan seilmesiyle tekilatlanmasn glendirerek Milliyeti Hareket Partisi adn alr. Bu ekilde milliyetilik

Tarih
milliyetilie yapt katklaryla, milliyeti doktrin artk Trk-slamcla doru bir yn izmeye balar. Ancak dnemin din yanls siyasi partilerinden farkl olarak, islam yalnzca dindarlk anlamnda kullanan milliyetiler bu dnemde ideolojilerinde ilk kez bu denli nemli bir deiiklik yapp, islami dindarl da doktrinlerinin ncelikli olmayan bir paras haline getirirler. Yeni Dzende Milliyetilik Kavram ve MHP 1980 darbesinden sonra Alparslan Trkein siyasetten uzaklatrlmasyla 1983 ylnda Muhafazakar Parti kurulur, ancak seim ncesi Milli Gvenlik Konseyinin engellemesiyle seime katlamaz. 12 Eyll sonras yeniden balayan demokratik srecin srpriz partisi ANAP; hem dnemin koul ve taleplerinin etkisiyle, hem de Alpaslan Trkein cezaevinde olmasnn da yaratt boluun yardmyla bir sre iin de olsa dier partiler gibi, Milli alma Partisinin(1985te Muhafazakar Parti adn Milliyeti alma Partisi olarak deitirmitir) de TBMM ats altnda olmasna frsat vermez. Bu yllarda 12 Eyll ncesinin karmaa ve iddet ortamnn etkisinden henz kurtulmam olan semenler iin de ANAP uygun bir zm olarak grlr, sonu olarak ANAP iki dnem stste hkmet kurma frsatn bulur. Bu yllarda Dnyada gelien nemli olaylardan Sovyetler Birliinin dalmas , Demir Perdenin kalkmas ve siyasetin yeniden tanmlanyor olmasyla, o yllara kadar komnizm tehdidi karsnda daha ok yararc bir yaklamla ele alnan milliyetilik kavram artk bu ilevini yitirir ve bu sylemleriye ilgi toplayan MHPnin de yeni sylemler ve sloganlar aramasna sebep olur. 1983den itibaren Trkiye gndemine giren etnik blc terr bu kez milliyeti hareketlerin sylem ve slogan konusu olmaya balar. Bu dnemde MHP de kendi ierisinde bir blnme yamakta, kendilerini dinsel temalara daha yakn olarak tanmlayan, Osmanl Devletine zlem duyan bir grup ayrlarak Byk Birlik Partisi adyla lkenin siyaset yaamna girmeyi baarmaktadr. Ancak milliyeti sylem ve sloganlarn MHP dndaki partilerce de ska kullanlan ve paylalan bir kavram olmas alkanl ; ANAPn 40 MHPnin eski siyasal yapsna kavumas iin dolambal bir sre yaanmas gerekir. 1987de siyaset yasann referandum sonucu kalkmasnn ardndan partisinin bana geme frsatn bulan Alparslan Trke yeniden TBMM ye grubunun girebilmesi iin 1991i beklemek ve muhafazakar sac iki ayr partiyle seim sonrasnda bozulacak olan bir ittifak yapmak zorunda kalr. ardndan baka partilerin ve o yllarda artc karlanan Blent Ecevitin DSPsi tarafndan da farkllatrlm sunumlaryla devam eder. 1999 seimlerinde ise bu paylalm durum ; uzlaabilecei daha nceleri akla dahi gelemeyecek olan iki parti liderinin (MHP ve DSP); ANAPn yaptrc desteiyle iktidar ortaklar olmalar sonucunu dourur. Son olarak, Trk milliyetilii, gerek Osmanl Devletinde gerek Trkiye Cumhuriyetinde hep tartlan, gndemde olan bir konu olmutur. Trk siyasi hayat boyunca d ve i dinamiklerin etkisiyle srekli bir yeniden tanmlanma, yeniden konumlanma ihtiyacnda olan milliyetilik, zellikle son yirmi yl boyunca zaman zaman vatanseverlikle (patriotisme) kartrlm, zaman zamansa rk bir kimlie brnmtr. te bu sebeptendir ki Trkiye siyasi tarihinde tek bir Trk milliyetiliinden bahsetmek imkanszdr ve hatta ayn dnemde dahi birbirinden farkl milliyetilik tanmlar olabilir: Kemalizmin modern milliyetilii ve Turan idealistlerinin muhafazakar milliyetilii nin ayn dnemlerde varolmas gibi... nkar edilemez olan ise , Trk milliyetiliinin Trkiye siyaset yaamnn ana temas olmaya devam edecei gereidir.

Spor
Taylan ALIKAN Hukuk - 3
tcaliskan@gmail.com

Trkiye milli futbol takm ile ilgili durumlarda daha da ne kmaktadr. Peki, milli formay giyen her sporcu Trk mdr? Kanmca bu konuda bahsedilebilecek en nemli rnek Marco (Mehmet) Aureliodur. Fenerbaheli futbolcu 2001 sezonundan bu yana Trkiyededir v e 2 0 0 6 y l n n Te m m u z a y n d a T r k vatandalna geerek ayn yln Austos aynda Lksemburg ile oynanan hazrlk ma ile beraber milli takmmzda oynamaya balamtr. Trk futbol tarihinde ilk defa bir yabanc futbolcu Trk vatandalna gemi ve milli takmda oynamaya balamtr. Brezilya, Rio de Janeiro doumlu futbolcunun nemi ise araba kullanrken arabada milli mar syledii reklmda grlebilir. Bu reklm olumlu-olumsuz tepkilere sebep olarak belki de bilinli olarak- bu futbolcunun Trkln tartmaya amtr. Reklm sonras oynanan milli mata stiklal Mar srasnda kamera ve mikrofonun uzun sre Aurelioyu ekmesi de bu reklmn bir uzants olarak

Sporun Milliyeti Olur mu? Spor acmaszdr. Spor tarihi de sylenegeldii gibi- sadece kazananlar yazar. Bir baars olmayan ama iyi spor yapan takmlar/kiiler ise kitaplarda deil ancak dillerde yaarlar. Ksaca sporda, kazanyorum, yleyse varm denebilir yani baarya dayal bir varlk sava sz konusudur. Spor dallarnda milliyetilik ise daha ok uluslararas karlamalarda ortaya kar. Sporda milliyetilik, kendi milletinden olanlarn dier milletlere kar baarl olmasn istemek olarak tanmlanabilir. Trkiyede millet dendii zaman anlalmas gereken ise Trk olanlarn oluturduu toplumdur. lkemizde spor dendii zaman akla ilk gelen dal futboldur. Bu nedenler ile Trkiyede zellikle futbolda milliyetilik ok youn yaanmaktadr. Bilindii zere Trkiyeyi uluslararas karlamalarda temsil eden milli takma seilebilmek iin tek art Trk olmaktr. Milliyetilik de bu arta bal olarak zellikle

kabul edilebilir. Marconun milli takmn baars iin takma arlm olduu bir gerektir. Baar iin bir yabanc Trk yaplabilmektedir. Peki, milletinin stnln isteyen milliyeti, Aurelionun bulunduu milli takm destekleyebilir mi? Bir yabancnn baar iin Trk yaplabildii (dier rnekler: Elvan Abeylegesse, Naim Sleymanolu) bu spor dnyasnda milliyetiliin yaamas mmkn mdr? Bu bakmdan bakldnda milliyetiliin yaamas iin gerekli olan artlarn artk var olmadn

41

Spor
gsterir. zellikle milli takmlar asndan konuacak olursak, sporda milliyetilik ile dorudan balantl olan rekabet hissinin azalmas spora olan ilginin de azalmasna yol aabilir. Bu sanayiden para kazanan tm kurum ve kiiler (FFA, federasyon bakanlar) de bunun olmamas iin ellerinden geleni y a p a c a k l a r d r. B u nedenle milliyetilik, varln srdrmek iin Fotoraf: Zeka SALAM g e r e k l i amalar(hedeeri) (gerekten Milli bir takm) bulamad srada bu bir ksm insan ve kurulu elde edilebilecek krn azalmamas iin milliyetilik duygusunun devamll iin aba gsterecektir. leride ahit olabileceimiz uygulamalara (milli takmn stnl hakknda reklamlar, milli takma seilebilmek iin getirilebilecek yeni kurallar, kulp takmlarnda yerel futbolcu yetimesi ve bulunmas iin getirilmi kural) bu adan bakarak nedenlerini de anlayabiliriz. Turkuaz forma: Ulusal spor takmlarnn renkleri ilgili spor tek tip forma kullanlmasn zorunlu klmyorsa lkenin ya da federasyonun bayrak renklerinden ya da tarihsel olarak o lke ile ilikilendirilen bir renkten seilir. Nike rmas futbol milli takmmzn yeni deplasman formalarnn ortlarn turkuaz renkli olarak tasarlamtr. Daha nce turkuaz rengi lkemizde hem zel irketler tarafndan bir tantm arac olarak hem de bir siyasi parti tarafndan kullanlmtr. Firmann yapt aklamaya gre bu rengin kullanlmasnda tarihimizdeki inilerden esinlenilmitir. Turkuaz renginin tarihimizde ve sanat kollarnda var olduu aksi sylenemeyecek bir gerektir. Fakat turkuaz renginin lkemizin yakn tarihi ile ilikilendirilmesi gibi bir durum son derece gerek ddr. Forma rengi deiikliinin tek amac ticari gelirdir. Nike, uluslararas bir rma olarak hem gelir elde etmek hem de mterilerini memnun etmek isteyerek irket iin doru bir hamlede bulunmu olabilir. Gnmzde ticari ama iin tasarlanmayan forma kalmam denebilir, ben formalar bakmndan eski ve bu kadar ticari olmayan anlay zlyorum. 42

syleyebiliriz. Peki, bunun sonucunda hangi milliyeti tepkisini ortaya koyarak milli takmn desteklemez? Desteklemesi kanmca iki yzllk dahi olabilir. Tm bu sylenenlerin yannda spor ve zellikle futbol, para getiren en byk i kollarndan biridir. Milliyetilik de toplumu harekete geiren en nemli etmenlerden biridir. nsanlar kendi milletlerinin baarl olmas iin spor kollarna ilgi

Sanat
Gzde CANGAZ Hukuk - 2
gozdecangazi@gmail.com

Milliyeti Sanat Sanatn amacn bulmaya ynelik Sanat sanat iin midir, sanat toplum iin midir? tartmalar sredursun, sanat varoluu bakmndan toplumun ayrlmaz bir parasdr. Sanatnn da iinde bulunduu toplumdan ve ynetimden fark etmeden de olsa etkilendii, yine ayn ekilde toplumu etkiledii kabul edilen bir gerektir. 18. ve 19. yzylda, Avrupada politik bir ideoloji olarak doan modern milliyetilik dncesi, ayn zamanda bir toplumun kendilerini birletiren tarihsel ve/veya kltrel deerler temelinde ortak bir kimlik bulmasdr. Sanat ve milliyetiliin kaynat ite bu noktada, toplumun bir paras olarak kabul ettiimiz sanat, kimi zaman bir ortak deer olarak milliyetilie fark etmeden hizmet eder, kimi zaman da milliyeti dncenin yceltilmesi uruna bir ara olarak kullanlr. nk gcn ierideki benzerliklerden ve daryla olan farkllklardan alan ulusal duygunun, toplumun aynas olan sanatn yansttklarna ihtiyac vardr.

Milliyeti dncenin rn 1789 Fransz htilali ile aristokrasinin kertilmesi, burjuvazinin ekonomik ve kri hayatta etkinlemesine ve ynetim hayatnda yerini almasna neden olurken, aslnda daha birok deiimi de beraberinde getiriyordu. Eskinin deerleri gn getike tkeniyor, yeni deerler daha fazla anlam kazanyordu. Elbette bu deiikliklerden nasibini sanat da alyor, klasik deerler kaybettikleri nemi biraz olsun geri kazanyordu. Jacques Louis David (1748 - 1825) gibi ressamlar, Antik dnemin formlarna ynelerek klasik gr yenileyip ve kendince anlatmlaryla devrimin bir yansmas olurken, Eugne Delacroix (1798-1863) gibileri de bu stil ve kurallar reddederek, devrimi resmettiler. Delacroixnn en nl tablolarndan biri olan ve Fransz Devriminin simgelerinden La libert guidant le peuple onun szleriyle yle anlatlyordu: Modern bir konuyu ele aldm, bir barikat; ve vatan iin savaamadysam, en azndan onun iin resmedeceim. Onlarn sanat elbette propaganda arac deildi ve sadece dnemlerinin bir tan olarak hizmet ettiler, dier yandan bazlarnn sanat o kadar masumane deildi. Sanat ve tarihi beraber ele alarak yaratlan Jeanne dArc efsanesi ve bu efsaneyi gzler nne seren sanat eserleri, bugn bile Fransz milliyetiliinin (ayn zamanda

dinin) enstrman olmay srdrmektedir. Onun adna yazlanlar, resmedilenler, ina edilenler ar sac-milliyeti politikann vazgeilmez sembolleri arasnda. Bir ulus birliinin temelinde her zaman farkl deerler kabul ediyor olsa da (dil, din, kltr, siyasal gemi, kken, siyasal idealler vb.) milliyetiliin ulusal tarihe verdii yerin ayr bir nemi vardr. Ve ou zaman bir ulusun ycelii, anl tarihi ve kahramanlar dolaysyla gsterilir. Bu grevi yerine getirecek olan da tarihsel gerekliin tan sanat eserleridir. Her byk Avrupa ehrinin merkezinde, zaferlerine adanm yaplar, taklar grmyor muyuz? Ya da ulusal mzelerin o lke eserlerine ayrlan blmlerinde, milliyetilik adna hibir ey sylememi ressamlarn dahi milli kahraman gibi gsterildiine ahit olmuyor muyuz?... Edebi sanatlar iin sylenebilecekleri de, 2006 ylnda Orhan Pamuk ile beraber Nobele aday gsterilen Milan Kunderann u szleri ile zetleyebiliriz: Bir sanat eserini konumlandrabileceiniz iki temel balam vardr: Ya ulusun tarihi (buna kk balam diyelim) ya da sanatn uluslararas tarihi (buna da byk balam diyelim). Mzii ok doal bir ekilde byk balam iinde ele almaya almzdr: Bach'n anadilinin ne olduunun bir mzikbilimci iin hibir nemi yoktur; buna karlk roman, kendi diline bal olduu iin dnyann 43

Sanat
btn niversitelerinde neredeyse istisnasz olarak kk, ulusal balamda incelenir. (...). Kunderann bunlar sylerken destek ald dncelerden bazlar ise Kafkanndr: kk uluslarn yazarlar, o ulus iin bir gurur kaynadr, kk bir ulus iin edebiyat, 'edebiyat tarihinin meselesi' olmaktan ok, halkn meselesidir. Buraya kadar sanatn milliyetilik ve ulusal kimlik kavram asndan nemini ele aldk ve sanatlarn ve sanat eserlerinin uluslara nasl mal edildiini grdk. Peki ama bir sanatnn eer mal edilecekse- hangi millete mal edileceinin bir kriteri var mdr? Sanatnn doduu topraklarda gnmzde egemenlii sz konusu olan millet mi yoksa sanatnn o dnem de ait olduu veya ait olduu varsaylan millet mi onu ulusal kahraman gibi grecektir? Pekala topraklar siyasi otoriteler arasnda tarih ierisinde el deitirmi, bir millet pek ok lke snrlar ierisinde dalm ya da eskiden tek bir milletin yaad topraklarda gnmzde birden fazla millet bir arada yayor olabilir. Bu tip tartmalarn en ok yaand lke de belki Belikadr, zellikle aman sanatnn sanat tarihindeki nemi dnlrse tartmalar ciddi bir boyut kazanmaktadr. Bazen ada bir Belikal sanat aman olarak tantlrken, bazen de 15. yzylda Brugede yaam valon bir sanat Belikal olarak tantlp, aslnda belki de varolmayan bir Belika milletince sahipleniliyor. lke ve sanat rneklerini daha da oaltmak mmkn. Peki sanatnn iinde byyp, ilham alarak eser verdii millet mi yoksa atalarnn milleti mi ona sahip kacaktr? Eer iinde bulunduu toplum diyorsak, doutan gelen yetenei geri plana atp, asl nemi yetitii evreye vermi oluruz. Aslnda doru olan, sanatnn her iki milletten de izler tad, dolaysyla iki milletin de sanats saylacadr. Pek ok magripli Fransz sanatnn, her iki millete de benimsendii gibi. Zaten amzda, her alanda olduu gibi sanatta da evrensellikten bahsediliyor, dnya vatanda sanatnn eserleri de dnya sanat balamnda ele alnyor. Kartrlmamas gereken nokta ise, milli olann evrensel olan ile ztlk iinde bulunmaddr. Evrensellik, milliyetiliin sadece bir st kmesini oluturur. Yoksa yaygn anlamda kullanld ekilde, btn evreni kapsayan bir sanat mmkn deildir. Sanat bir birikimin rndr ve bu birikimin evrensel olmasna imkn yoktur, sadece genel geer duygular, kavramlar sz konusu olabilir. Bu yzden srf aidiyet duygusundan syrlmak iin evrensel sanat yaptn iddia edenlerin aksine, bir evrensellikten bahsediyoruz. Ulusunun ektii sava skntlarn, yine ulusunun renkleri ve biimleri ile tuval zerinde anlatan ressamn savaa kar duygular evrenseldir, dolaysyla sanat da. Ama onun yolu nce ulusal olmaktan geer. Ulusal sanat, evrensel sanat besler, evrensel sanat da ulusal sanat. Ve her ne kadar milletlere mal edilse de, milliyetilik propagandasna alet olsa da, sanat ayn zamanda evrenseldir.

44