You are on page 1of 71

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJLER

TEMEL EL LEMLER

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMA ................................................................................................................ v GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET 1...................................................................................... 3 1. DZLEM YZEY EYELEMEK............................................................................ 3 1.1. Mengene Banda Duru Ve Eeleme Pozisyonu Alma................................... 4 1.2. Ee eitleri...................................................................................................... 5 1.3. Eelerin Saplarnn Taklmas........................................................................... 6 1.4. Eelerin Tutulma Biimi................................................................................... 7 1.5. i Mengeneye Balama.................................................................................... 8 1.6. in Eelenmesi............................................................................................... 10 1.6.1. Geni Yzey Eeleme.............................................................................. 11 1.6.2. Dar Yzey Eeleme ................................................................................. 11 1.6.3. Birleik Dik Yzeyleri Eeleme .............................................................. 11 1.6.4. Uzun Kurslu Eeleme .............................................................................. 12 1.6.5. apraz Eeleme ....................................................................................... 12 1.7. Dzlem Yzey Kontrol Aletleri...................................................................... 12 1.7.1. Sabit A Gnyeleri.................................................................................. 12 1.8. Ee Dilerini Temizleme ................................................................................ 13 UYGULAMA FAALYETLER........................................................................... 14 LME VE DEERLENDRME ........................................................................ 15 PERFORMANS TEST......................................................................................... 17 RENME FAALYET 2.................................................................................... 19 2. PROFL YZEY EELEMEK............................................................................. 19 2.1. Dier Eeleme Yntemleri ............................................................................. 19 2.1.1. ve D Yzey Eeleme......................................................................... 19 2.1.2. Delik ve Kanal Eeleme .......................................................................... 19 2.1.3. Pah Krma ................................................................................................ 20 2.2. Yzey Kontrol Aletleri ................................................................................... 20 2.2.1. A Gnyeleri........................................................................................... 20 UYGULAMA FAALYETLER........................................................................... 24 LME VE DEERLENDRME ........................................................................ 25 PERFORMANS DEERLENDRME.................................................................. 26 KONTROL LSTES ............................................................................................. 27 RENME FAALYET 3.................................................................................... 28 3. LME VE KONTROL ....................................................................................... 28 3.1. lme ve Kontroln Tanm ve nemi .......................................................... 28 3.2. lme ve Kontrol Etkileyen Faktrler.......................................................... 28 3.3. lme Aletleri................................................................................................. 28 3.3.1. Basit Blntl l Aletleri .................................................................. 28 3.4. Kontrol Aletleri............................................................................................... 33 3.5. lme Kontrol lemlerinde Dikkat Edilecek Kurallar .................................. 33 UYGULAMA FAALYETLER........................................................................... 34 i

LME VE DEERLENDRME ........................................................................ 35 RENME FAALYET-4....................................................................................... 37 4. MARKALAMA..................................................................................................... 37 4.1. Markalamann Tanm ve Amac .................................................................... 37 4.2. Markalama Aletleri ......................................................................................... 37 4.2.1. V Yataklar............................................................................................... 37 4.2.2. Markalama Pleytleri................................................................................. 37 4.2.3. Cetveller ve Tablal Cetveller .................................................................. 38 4.2.4. izecekler ................................................................................................ 38 4.2.5. Mihengirler .............................................................................................. 39 4.2.6. Pergel ....................................................................................................... 39 4.2.7. Nokta........................................................................................................ 39 4.2.8. ekiler .................................................................................................... 40 4.2.9. Merkezleme Gnyesi ............................................................................... 40 4.2.10. Merkezleme an ................................................................................... 40 4.2.11. Markalama Boyalar............................................................................... 40 4.3. Markalama Yntemlerini Semek .................................................................. 41 4.3.1. Referans Yzeyine Gre Mihengirle Paralel izgiler izmek................ 41 4.3.2. Referans Yzeyine Dik izgiler izmek................................................. 41 4.3.3. Merkezi Belli Olmayan Bir Milin Merkezini Bulma............................... 41 4.3.4. Merkezi Belli Olan Daireler izmek ....................................................... 42 4.3.5. Delik Merkezini ve Dz izgileri Noktalamak ....................................... 42 4.3.6. Kavisleri Noktalamak .............................................................................. 42 4.3.7. rtme in atal Nokta ile rtme Delik Merkezi Noktalamak ....... 43 UYGULAMA FAALYETLER........................................................................... 44 LME VE DEERLENDRME ........................................................................ 45 PERFORMANS DEERLENDRME.................................................................. 46 KONTROL LSTES ............................................................................................. 47 RENME FAALYET-5....................................................................................... 48 5. KESME LEMLER ............................................................................................ 48 5.1. Testere Lamasn Testere Koluna Doru Olarak Balama ............................. 48 5.2. Testere ile Kesme............................................................................................ 48 5.3. Testere Kollar ................................................................................................ 49 5.4. Testere Lamalar ............................................................................................. 49 5.5. Testere Dileri................................................................................................. 49 5.5.1. Di Biimi ................................................................................................ 49 5.5.2. Alar ...................................................................................................... 50 5.5.3. Dilerin aprazlanmas ............................................................................... 50 5.5.4. Testereleme Kurallar............................................................................... 50 5.5.5. Testerelerin Bakm.................................................................................. 50 5.5.6. Kazalardan Korunma ............................................................................... 51 5.6. Keski ile Kesme .............................................................................................. 51 5.6.1. Keskilemenin Gerei ve nemi............................................................... 51 ii

5.6.2. Keski eitleri.......................................................................................... 51 5.6.3. Keskilerin Alar ve Bunlara Etki Eden Faktrler.................................. 52 5.6.4. Keski Gereleri ........................................................................................ 52 5.6.5. Keskileme Kurallar ................................................................................. 52 5.6.6. Keskilerin Bakm .................................................................................... 53 5.6.7. Kazalardan Korunma ............................................................................... 53 5.7. El Makaslaryla Kesmek ................................................................................. 53 5.7.1. El Makaslarnn eitleri ......................................................................... 53 5.7.2. Bakmlar.................................................................................................. 54 5.7.3. Kazalardan Korunma ............................................................................... 54 5.8. Kol Makaslar ile Kesmek .............................................................................. 54 5.8.1. Kol Makaslarnn eitleri....................................................................... 54 5.8.2. Bakmlar.................................................................................................. 55 5.8.3. Kazalardan Korunma ............................................................................... 56 UYGULAMA FAALYETLER........................................................................... 57 LME VE DEERLENDRME ........................................................................ 58 PERFORMANS DEERLENDRME.................................................................. 59 KONTROL LSTES ............................................................................................. 60 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 61 MODL DEERLENDRME.................................................................................. 62 KAYNAKLAR .......................................................................................................... 63

iii

iv

AIKLAMALAR AIKLAMA
MODLN KODU ALAN MESLEK/DAL 521MMI001 Makine Teknolojisi Makine malatl, Endstriyel Kalplk, Endstriyel Modellemecilik ve Bilgisayar Destekli Makine Ressaml Temel El lemleri Talal retimin temelini oluturan el ilemlerinin ilem basamaklar ve retim materyalleridir. 40/32 9. snf tamamlam olmak. El ilemlerini yapmak.

MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK

Genel Ama
Bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda istenilen yzey kalitesinde temel el ilemlerini yapabileceksiniz. MODLN AMACI

Amalar:
Teknie uygun dzlem yzey eeleme ilemlerini yapabileceksiniz. in tekniine uygun deiik profildeki yzey eeleme ilemlerini yapabileceksiniz. in hassasiyetine ve tolerans deerlerine gre lme ve kontrol ilemlerini yapabileceksiniz. Tekniine uygun markalama ilemleri yapabileceksiniz. 5- in zelliine ve parann sertliine uygun kesme ilemleri yapabileceksiniz. Snf : Televizyon, VCD, DVD oynatc, tepegz, projeksiyon cihaz, bilgisayar ve donanmlar, snf ktphanesi, dijital kayt cihaz, retim materyalleri,vb. Atlye : Temel imalat ilemleri tesviye atlyesi, ee eitleri, ders kitaplar, tesviyeci tezgahlar, i paralar, lme markalama, kontrol ve kesme aletleri. Modln iinde yer alan her bir renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda ise kazandnz bilgi, beceri, tavrlar lmek amacyla retmen tarafndan hazrlanacak lme aralar ile deerlendirileceksiniz.

RENME ORTAMLARI VE DONANIMLAR

LME VE DEERLENDRME

YNTEM VE TEKNKLER

Modl uygulamalar srasnda, atlye, snf ve bireysel faaliyetlerde; grup almas, gerek yaant ortamlarnda gzlem yapma, gezi, deney, aratrma, grme, proje hazrlama, sunum yapma, uygulama, bireysel renme, vb. tekniklerle alabilirsiniz. Talal ve talasz imalat yapan iyerleri, atlyeler, fabrikalar, internet ortam, ktphanelerden bilgi ve dokman alnz.

ARATIRMA VE UYGULAMA YERLER

vi

GR

GR
Sevgili renci, Bu bilgi yapraklar, MEGEP projesi uygulanan deneme okullarnn 10. snfnda okutulacak temel el ilemleri modln iermektedir. Bu modln hazrlanmasnda tesviyecilikteki beceriler hakknda yaynlanm en son dokmanlar, kataloglar ve internetten faydalanlmtr. Bu teknik eitim yaym, reticiye aklamalar ihtiva edici, renciye bilgi ve beceriyi kolay kavratc mahiyette hazrlanmtr. Btn bilgiler ilem srasna gre verilmitir. renci bu ilem srasn dorudan doruya bu kitaptan izleyebilir. Yapaca ilemlerde yakn ilgisi olan geni bilgileri, ilgisiz ilemlerin detaylarndan ayrlarak daha ok iinde kullanacaklarn hatrda tutmaldr. Bu modl aracl ile dzlem ve profil yzey eeleme, gnye ile kontrol, kumpas ile lme, markalama ve kesme ilemlerini renmi olacaksnz.

RENME FAALYET 1
AMA

RENME FAALYET 1

Tekniine uygun dzlem yzey eeleme ilemleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Ee eitlerini aratrarak snflandrnz. Tesviyeci mengenesinde alma prensipleri hakknda bilgi toplaynz.

1. DZLEM YZEY EYELEMEK

Resim 1.1: Tesviyeci Tezgah

1.1. Mengene Banda Duru Ve Eeleme Pozisyonu Alma

ekil 1.1: Tesviyeci Tezgahnda Seviye Tespiti

ekil 1.2: Tesviyeci Tezgah Banda Eeleme Pozisyonlar

renci eelemeye balamadan nce, vcudun arlndan faydalanlarak kuvvetli bir baskya ve canl bir ritmik harekete ihtiya duyar. O halde, serbest ve faydal hareketlerin meydana gelebilmesi iin vcudun ilenen paraya gre uygun bir konumda bulunmas gerekir (ekil 1.2).

1.2. Ee eitleri

ekil 1.3: Tesviyeci Ee eitleri

Temel tesviye ilemlerinde kullanlan eeler biimlerine, dilerinin kabalk ve incelik durumlarna gre snflandrlr. 1cm deki di saysna gre eeler, kaba, orta ve ince olmak zere genel olarak eittir.

1.3. Eelerin Saplarnn Taklmas


Kullanlacak olan eenin byklk ve kklk lsne gre sap da ayn oranda byk ve kk olarak seilir. Plastik veya aatan uygun ee sap kademeli olarak delik delinerek kurallara uygun ve dik olarak taklr (ekil 1.4,1.5). Aksi halde bunun dndaki sap takma biimleri kazalara yol aabilir. Ee sap delikleri uygun aplarda kademeli olarak delinmediinde ve basknn fazla olduu durumlarda atlar. atlak ee sap kullanlmaya elverili deildir.

ekil 1.4: Ee Sapnn Taklmas

ekil 1.5: Ee Sapnn Taklmas ve Sklmesi

1.4. Eelerin Tutulma Biimi


Eelerin tutulmas srasnda sa veya sol elin durumlar, baz artlara bal olarak deiir. Ee sapnn ucu, sa el avu iine yerletirecek ekilde tutulur. Sa elin baparmak ve iaret parmaklar sol elin durumuna bal olarak st ksmda yer alr. Byk eelerle alrken sol elin avucu ile eenin yzeyine bastrlr. Geri ekerken parmaklarn yaralanmamas iin parmaklar hafife uzatlr. Kk veya orta byklkteki eelerle allrken sol elin birka parma ee ucunun altndan tutarken baparmakla stten bastrlr. Bu esnada tala kaldrmak istediimiz taraf dikkate alnarak sol baparmak eenin ortasna, sana veya soluna basar. Baparman dndaki dier birka parmakla eenin ekseninden bastrarak tala kaldrmak da mmkndr. Eer eenin ucu iin iinde ise ve ucundan bastrmamz mmkn olmazsa bu hallerde sol elimiz de sa elimizin nnde bastrmaya yardm eder (ekil 1.6).
ekil 1.6: Eelerin Tutulma Biimleri

1.5. i Mengeneye Balama


Hareketli ene

Sabit ene

rs

Skma kolu

Gvde

Tabla Vidal mil


Resim 1.2: Tesviyeci Mengenesi ve Ksmlar

ekil 1.7: in Mengeneye Balanma eitleri

lenecek parann mengeneye dzgn bir ekilde balanmas, onu istenildii ekilde ilemek iin arttr. O halde: mmkn mertebe gvenilir ve mengenenin ortasna gelecek durumda, bir balama yapmak gerekir (ekil 1.7). parasn enelerden tek tarafl skmak hem para hem de mengene vidas ve kzaklar iin zararldr. Paray mengenenin tek tarafnda skmak zorunda isek, bu takdirde dier tarafa yardmc bir takoz sktrmaldr (ekil 1.7).

ekil 1.8: in Mengeneye Balanma eitleri

ekil 1.9: in Balanmasnda Kullanlan Aparatlar

parasnn mengeneye balanmas srasnda, mengeneye yaplan baskdan dolay parann ekli ve yzey kalitesi bozulabilir. Bu gibi durumlar gz nne alnarak parann balanmasnda yardmc balama aralar kullanlmaldr(ekil 1.9).

ekil 1.10: Parasnn Balanma ekilleri

Not: Keski ve dier ar ve darbeli iler yaplrken mengenenin eneleri deil mengenenin rs kullanlmaldr. Bu tr darbeli ilemlerde paray sabitlemeniz gerekiyorsa ayr bir mengene kullanlmas yoluna gidilmelidir.

1.6. in Eelenmesi

Resim 1.3: in Eelenmesi

ekil 1.11: in Eelenmesi

10

Eeleme yapmaya balamadan nce resimdeki pozisyonu alnz (Resim 1.3). parasn boyutlarna gre uygun ekilde mengeneye baladktan sonra resimdeki gibi eeyi ileri geri hareket ettiriniz (ekil 1.11). Sol ayanz sa ayanza 90 a yapacak ekilde birletiriniz. Sol ayanz omuz genilii kadar bir adm ileri alnz. Eeyi ekildeki gibi tutunuz, sol dizinizin zerinde vcudunuzu esnetiniz. Para zerinden ileri giderken bask uygulayarak tala kaldrlmasn salaynz. Geri dnte bask uygulamaynz. Bu hareketi parann btn yzeyine eit uygulaynz. Eenin dileri talala dolduunda fra ile temizleyiniz. Kesinlikle eeyi i parasnn zerine ve mengene azlarna vurmaynz. 1.6.1. Geni Yzey Eeleme Sa elinizle mengene vida kolunu sola evirerek mengene azlarn balayacanz i parasnn geniliinden biraz fazla anz. inizi sol elinizin baparma stten, dier drt parma alttan gelecek ekilde tutup ak mengene azlar arasna yatay konuma getiriniz. paras yzeyi mengene azlarna 3-5 mm yukarda kalacak ekilde sa el ile mengene kolunu saa evirerek el arlnda sknz (Resim1.4).
Resim 1.4: Geni Yzey Eeleme

1.6.2. Dar Yzey Eeleme Para Resim 1.5deki gibi balanr. Paradan daha geni ee kullanlarak, ya boyuna ya da ekildeki gibi apraz ilenerek dar yzey eelemesi gerekletirilir.

Resim 1.5: Dar Yzey Eeleme

1.6.3. Birleik Dik Yzeyleri Eeleme Para mengeneye Resim 1.6 deki gibi balanr. Ee her iki yzeyden eit tala kaldracak ekilde apraz ve dz olarak srlerek para ilenir (Resim 1.6).

Resim 1.6: Birleik Dik Yzey Eeleme

11

1.6.4. Uzun Kurslu Eeleme Boylar uzun paralarn, ekildeki gibi mengeneye balanarak boyuna eelenmesi ilemidir (Resim1.7).

Resim 1.7: Uzun Kurslu Eeleme

1.6.5. apraz Eeleme Kp ve prizma gibi paralarn geni yzeyleri ilenirken ee apraz olarak srlerek eeleme ilemi yaplr (Resim 1.8).

Resim 1.8: apraz Eeleme

1.7. Dzlem Yzey Kontrol Aletleri


1.7.1. Sabit A Gnyeleri

Resim 1.9: 90 Lik Gnye

Resim 1.10: Kl Gnye

Sabit a gnyeleri ile yzeylerin dzlemlikleri kontrol edildikleri gibi (Resim 1.9, 1.10), yzeylerin aralarndaki alar da gnyelerin kendi sabit alar ile kontrol edilebilmektedir (Resim 1.9).

12

1.8. Ee Dilerini Temizleme


Tel Fra ile Temizleme: Seri temizlemede kullanlr (ekil 1.12).

ekil 1.12: Tel Fra le Temizleme

Yumuak Metalle Temizleme: Skm madeni talalar kartmak iin kullanlr (ekil 1.13).

ekil 1.13: Yumuak Metalle Temizleme

Kimyasal Madde ile Temizleme: Madeni olmayan pislikler iin deiik eritkenler kullanlarak temizleme ilemi yaplr.

13

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYET


lem Basamaklar i gereine uygun olarak mengeneye balaynz. neriler parasn zelliine uygun olarak yardmc aralar da kullanmak suretiyle mengeneye balaynz. Tesviyeci mengenesine i paras balarken en geni yzeyleri tercih ediniz. lerinizi mengeneye ksa balaynz, fakat mengene enelerine eelerinizin zarar vermemesine zen gsteriniz. Boyunuza uygun mengene seiniz. Mengene nnde uygun pozisyonda durarak eeleme ilemi iin hazrlannz. Kullanacanz eenin boyutuna gre semi olduunuz sap anlatld gibi kurallara uygun olarak taknz. leyeceiniz ie uygun olan eeyi seiniz. Eeyi sa ve sol elinizle anlatld gibi tutunuz. Size verilen prizma parann en geni yzeyinden balayarak A, B, C, yzeylerini srasyla kurallara uygun eeleyiniz. Gnyenizle kontrole balamadan nce yzeylerde ve kenarlarda apak bulunmamasna zen gsteriniz. lediiniz prizma parann A, B, C, yzeylerini 90 lik gnye ile dikliini ve yzey dzgnln kontrol ediniz. Gnyeyle kontrol esnasnda para ile gnyeyi gz hizasna getirip a kar kontrol ediniz. Kullanmakta olduunuz eelerin dilerini kurallara uygun temizleyerek dolaplarnza yerletiriniz.

Mengene banda duru ve eeleme pozisyonu alnz.

Eelere sap taknz.

Deiik eeleri doru tutunuz.

Eeleme ile ekillendirme ilemleri yapnz.

Eelenen yzeylerin kontroln yapnz.

Ee dilerini temizleyiniz.

14

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


1. Mengene banda duru pozisyonundaki dirsek ykseklii ile mengene ykseklii arasndaki mesafe aadakilerden hangisidir? A) 3-5 cm B) 5-8 Cm C) 8-10 Cm D) Hibiri 2. Aadakilerden hangisi tesviyeci mengenesinin ksmlarndan deildir? A) Ee B) Sabit ene C) rs D) Skma Kolu 3. Ee sapnn ucu, ..in avu iine yerleecek ekilde tutulur. Noktal olarak verilen ksma aadakilerden hangisi gelmelidir? A) Sol El B) Sa El C) Ee D) Ba Ve aret Parmaklar 4. Ee sapnn delinmesinde aadaki yntemlerden hangisi kullanlmaldr? A) Deliklerin, eenin sapndan daha byk delinmesi. B) Deliklerin, eenin sapndan daha kk delinmesi. C) Deliklerin, kademeli olarak delinmesi. D) Deliklerin, ee sapyla ayn apta delinmesi. 5. Ee aadaki ksmlarndan hangisi ile tutulmaldr? A) Sap B) U Ksm C) Ortas D) Hibiri 6. Dairesel bir delik ierisi aadaki eelerden hangisi ile eelenmelidir? A) Kare Ee B) Lama Ee C) gen Ee D) Yuvarlak Ee 7. Aadakilerden hangisi bir ee eidi deildir? A) Lama Ee B) Yarm Yuvarlak Ee C) Krlang Kuyruu Ee D) gen Ee

15

8. Ee dilerinin temizlenmesini aadakilerden hangi yntemleri kullanarak yaparz? A) ekile Vurmak B) Mengeneye Vurmak C) Plastik Frayla D) Tel Frayla 9. Aadakilerden hangisi dzlem yzey kontrol aletidir? A) Kumpas B) Mikrometre C) Gnye D) Ee 10. Mengeneye i parasn balamada tek tarafl skmann nne gemek aadakilerden hangisi yaplmaldr? A) Az Sklmaldr B) Takoz Konmaldr C) ok Sklmaldr D) Hibiri

16

PERFORMANS TEST PERFORMANS DEERLENDRME


Aada belirtilen uygulama faaliyetini gzlenecek davranlar dikkate alarak gerekletiriniz.

lem basamaklar ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak paray ileyiniz.

17

KONTROL LSTES AIKLAMA: Aada listelenen davranlar yerine getirmi iseniz EVET, yerine getirmemi iseniz HAYIR, stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz.

GZLENECEK DAVRANILAR Uygun i nl setiniz mi? Tesviyeci mengenesini dzenli tuttunuz mu? parasn mengeneye uygun yerletirdiniz mi? Tesviyeci mengene kolunu uygun sktnz m? parasna uygun tesviyeci eesini setiniz mi? Kullanlacak eeye uygun sap taktnz m? Eeyi uygun ekilde tutarak pozisyon aldnz m? Eeyi uygun kesme hznda ve baskda srdnz m? Eeyi ve ee sapn mengene veya i parasna arptnz m? Eeyi geri ekerken ee zerine bask uyguladnz m? parasnn alt yzeyini uygun gnye ile kontrol ettiniz mi? bitiminde eeyi uygun temizleme arac ile temizlediniz mi? lemi zamannda yapabildiniz mi?

DEER LE EVET HAYIR

DEERLENDRME Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa faaliyete tekrar dnp, retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

18

RENME FAALYET 2 RENME FAALYET 2


AMA
Tekniine uygun profil yzey eeleme ilemleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA
lenecek profile uygun ee seimi nasl yaplr, aratrnz.

2. PROFL YZEY EELEMEK


2.1. Dier Eeleme Yntemleri
2.1.1. ve D Yzey Eeleme

ekil 2.1: yzey eeleme

ekil 2.2: D yzey eeleme

ve d yzeylerin eelenmesinde profile uygun ee seilerek eeleme kurallarna ve eelenecek parann pozisyonuna gre yzeye srlr. Ee srlrken dzlem yzey eelemede anlatlan eeleme kurallarna dikkat etmek gerekir (ekil 2.1 ve 2.2). 2.1.2. Delik ve Kanal Eeleme

ekil 2.3: Delik Eeleme

ekil 2.4: Kanal Eeleme

Delik ve kanallarn eelenmesinde profile uygun ee seilerek eeleme kurallarna ve eelenecek parann pozisyonuna gre yzeye srlr. Ee srlrken dzlem yzey eelemede anlatlan eeleme kurallarna dikkat etmek gerekir (ekil 2.3 ve 2.4).

19

2.1.3. Pah Krma Pah krma ilemi genellikle ekil 2.5 deki gibi pah mengenesine balanarak yaplrlar. Pah mengenesinin bulunmad atlyelerde ise i paras tesviyeci mengenesine balanarak pah krma ilemi yaplr.

ekil 2.5: Pah Krma

2.2. Yzey Kontrol Aletleri


2.2.1. A Gnyeleri Dzlem yzeylerin dzlemler arasndaki alarnn kontrolnde kullanlan kontrol aletlerine gnye denir. A lmede standart olan birimler kullanlr. Bu birimler derece, dakika, saniye, radyan ve graddr. Genellikle alar derece, dakika ve saniye cinsinden llmektedir. Sabit A Gnyeleri Sabit gnyeler ile yzeylerin dzlemlikleri kontrol edildikleri gibi, yzeylerin aralarnda alar da gnyelerin kendi sabit alar ile kontrol edilebilmektedir. Bu gnyeler 90 ve 120 lik a oluturacak ekilde yaplmlardr (ekil 2.6).

ekil 2.6: 90Lik Sabit A Gnyesi ve Kl Gnye

90 lik Sabit A Gnyesi: Dzlem yzey ve yzeyler arasndaki alar 90 olan paralarn kontrollerinde kullanlrlar. 120 lik Sabit A Gnyesi: Gnye iki kolu arasndaki a 120 olacak ekilde hazrlanmtr. Bu tip sabit gnyeler ile dzlem yzeyler arasndaki 120 lik alar kontrol edilir (ekil 2.7).

20

ekil 2.7: 120lik A Gnyesi

Ayarl A Gnyeleri

ekil 2.8: Blntl ve Blntsz Ayarl A Gnyeleri

Bunlar derece blntl ve blntsz olmak zere iki ekilde yaplrlar. Bu gnyeler ile istenilen a deeri ayarlanarak dzlem yzeyler arasndaki alarn kontrolleri yaplr (ekil 2.8). niversal A Gnyesi Bu gnyeler ile makinecilikte ok hassas alarn llmesi ve kontrol ilemleri yaplr. Bu gnyeler yardmyla derecenin altndaki hassaslkta (dakika) lme yaplabilir. Resimdeki gnyede istenilen a dakika cinsinden ayarlanr (Resim2.1).

Resim 2.1 :niversal A Gnyesi

21

ekil 2.9: niversal A Gnyesi le A llerinin Okunmas

Optik A Gnyesi

Resim 2.2: Optik A Gnyesi ve Gstergesi

Optik a gnyeleri kapal dairesel blntl bir ekrana sahiptir. Blntler 090olarak drt blmde derecelendirilmi ve her blmdeki dereceler de 6 veya 12 eit paraya blnerek 10-5 lk hassasiyetler elde edilmitir. Mercek sistemi sayesinde blnt izgileri ve konumlar ok net grnr ve doru olarak okunur (Resim 2.2). Profil Mastarlar lme ve kontrol ilemlerinde lme ve kontrol aletleri ile birlikte kullanlan aletlerdir.

ekil 2.10: D Mastarlarn Kullanlmas

22

ekil 2.11: , D Bukey Profil ve Kalnlk Mastarlar

ekil 2.12: Profil Mastarn Kullanlmas

Bukey Profil Mastarlar Makine paralarnn yapm srasnda i profilde yaplabilmeleri iin kullanlacak kesicilerin bilenmesi veya paralar zerindeki profillerin kontrolnde kullanlr (ekil 2.10, 2.11, 2.12). D Bukey Profil Mastarlar Makine paralarnn yapm srasnda d profilde yaplabilmeleri iin kullanlacak kesicilerin bilenmesi veya paralar zerindeki profillerin kontrolnde kullanlr (ekil2.10, 2.11, 2.12). ablonlar Makine imalatnda markalama zorluu olan karmak ekilli paralar ince yumuak saclardan girintili kntl, i bukey, d bukey ablon hazrlanr. Bu ablon markalama ve ileme esnasnda kontrol amal kullanlr. Bylece karmak paralarn yapm ve kontrol kolaylar (ekil 2.13).

D bukey ablonu

ekil 2.13: I ve Di Bkey ablon

bukey ablonu

23

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETLER


lem Basamaklar i gereine uygun olarak mengeneye balaynz. neriler Mengene enelerinin sabit ve paralel olmasna zen gsteriniz. Mengene ve sehpasnn iyi sabitlenmi olmasna dikkat ediniz. paralarn balarken, ilenecek olan profillerin tamamnn grnmesine dikkat ediniz. lerken markalama izgisinin altna inmemeye zen gsteriniz. Profilinize uygun ee seimini yapnz. inizin resme uygun olup olmadn l ve kontrol aletleri ile kontrol ediniz.

Eeleme ile deiik ekillendirme ilemlerini yapnz. lenen yzeylerin kontrol aletleri ile kontroln yapnz.

24

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


1. yzey, d yzey, delik ve kanal profillerinin eelenmesi iin gerekli olan ee eitleri nelerdir? Syleyiniz. 2. Para kenarna pah krmak iin kullanlan arac syleyiniz. 3. Sabit a gnyelerinin kullanld alanlar syleyiniz. 4. Ayarl a gnyelerinin nerelerde kullanldn anlatnz. 5. niversal a gnyesi ile 50 55 lsn gsteriniz. 6. niversal a gnyesi ile optik a gnyesi arasndaki farklar kyaslaynz. 7. Profil mastarlar hangi amalar iin kullanlr? Syleyiniz. 8. bukey mastarlarnn kullanlma amalarn syleyiniz. 9. ablonlarn kullanlma amalarn syleyiniz. 10. ablon eitleri nelerdir? Syleyiniz.

25

PERFORMANS DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aada belirtilen uygulama faaliyetini gzlenecek davranlar dikkate alarak gerekletiriniz.

lem basamaklar ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak paray ileyiniz.

26

KONTROL LSTES
AIKLAMA: Aada listelenen davranlar yerine getirmi iseniz EVET, yerine getirmemi iseniz HAYIR, stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz.

GZLENECEK DAVRANILAR parasnn alt yzeyini gnye ve lsnde ilediniz mi? parasn mengeneye uygun yerletirdiniz mi? parasn istenilen ekilde, uygun olarak ilediniz mi? Kumpas ve gnye ile kontrol ettiniz mi? bitiminde eeleri uygun temizleme arac ile temizlediniz mi? lemi zamannda yapabildiniz mi?

DEER LE EVET HAYIR

DEERLENDRME Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnp, retmeninize danarak bunlar tamamlaynz. Bilgi ve dokman almak iin talal ve talasz imalat yapan ARATIRMA VE UYGULAMA YERLER iyerlerinden, atlyelerden, fabrikalardan, Internet ortamndan, ktphanelerden yararlannz.

27

RENME FAALYET 3
AMA RENME

FAALYET 3

Tekniine uygun lme ve kontrol ilemleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizde ve eitli i yerlerinde kullanlan lme ve kontrol aletlerini gruplandrnz. Makine atlyesine giderek lme ve kontrol aletlerini inceleyiniz. En ok kullanlan l aletlerinden olan kumpasn ksmlarn ve eitlerini aratrnz.

3. LME VE KONTROL
3.1. lme ve Kontroln Tanm ve nemi
Bilinen bir deer ile bilinmeyen bir deerin karlatrlmasna lme denir. Bir iin istenilen l snrlarnda ve usulne uygun olarak yaplp yaplmadklarnn aratrlmasna kontrol denir.

3.2. lme ve Kontrol Etkileyen Faktrler


lme aletinin yapl hassasiyeti. lme ileminin yapld yerin ss. lme ilemini yapan kii. l aletinin ss. in hassasiyeti. lme ve kontrolde yaplan hatalar. llecek i parasnn fiziksel zellii. lme yaplan yerin k durumu.

3.3. lme Aletleri


3.3.1. Basit Blntl l Aletleri erit Metre Uzun paralarn kabaca llmesinde kullanlan izgi blntl l aletleridir. Genellikle 2, 3, 5, 10, 20, 30 ve 50 metre uzunluunda 12 ile 13 mm geniliinde paslanmaz yay eliklerinden yaplrlar. Milimetrik blntler ile yaplmakla birlikte santimetre olarak okunur.
Resim 3.1 : erit Metre

28

elik Cetvel

ekil 3.1: elik Cetvel

Makine atlyelerinde en ok kullanlan l aletlerindendir. Daha ok lme ve markalama ilemlerinde kullanlrlar. Yay eliinden yaplan elik cetvellerin genilikleri 20 mm boylar ise 100 1000 mm ve kalnlklar da 0.5 mm llerindedir. elik cetveller 0.5 mm aralkl olarak ince izgi blntl yapld gibi 1 mm aralkl olarak yaplanlar da vardr. Dijital ve Verniyerli Kumpaslar Dijital kumpaslarn verniyerli kumpaslara benzer lme eneleri vardr. Ancak lme ilemi iin dijital gsterge kullanlr. Paray lmek iin eneler konumlandrlnca dijital ekrandan l dorudan okunur.

Resim 3.2: Dijital Kumpas

Resim 3.3: Verniyerli Kumpas

29

Verniyerli kumpaslarn zerinde lme ve verniyer blntleri vardr. Paray lmek iin eneler ayarlannca boyut lme ve verniyer blntleri aracl ile okunur.. Uzunluk llerini, i ap, d ap, derinlik ve kanal gibi mesafeleri lme ilemlerinde kullanlrlar. 1/10 - 1/20 1/50 mm Verniyer Blntl Kumpaslar 1/10 mm verniyer blntl kumpaslar: Bu kumpaslar cetvel zerindeki milimetrik blntlerden 10 mm ve 10 mmnin katlarnn bir eksii srg zerinde 10 eit paraya blnmesiyle 1/10 mm lik verniyer taksimat elde edilmitir. Kumpas cetveli zerindeki 9mm lik ksm srg zerinde 10 eit paraya blnerek 1/10 mm lik verniyer taksimatlk ksm elde edilmitir (Resim 3.4 ). Cetvel zerindeki iki kk izgi aral 1mm dir. Srg zerindeki iki kk izgi aral ise 9/10 = 0,9 mm.dir. Buna gre cetvel zerindeki iki izgi aral ile verniyer blntsndeki iki izgi arasndaki fark 1-0,9 = 0,1 mm.dir (ekil 3.2).

ekil 3.2 : 1/10 mm Verniyer Taksimatli Kumpas

ekil 3.3 : 1/10 mm Verniyer Taksimatli Kumpasta 7,3 mm lsnn Okunuu

1/20 mm verniyer blntl kumpaslar: Cetvel zerindeki 19 mm lik ksm verniyer zerinde 20 eit paraya blnerek 1/20 lik verniyer blntl kumpas elde edilmitir (Resim 3.4). Cetvel zerindeki iki izgi aral 1 mm dir. Verniyer zerindeki iki izgi aral ise 19/20 = 0,95 mm olur. Kumpas eneleri kapal durumda iken cetvel ve verniyer sfr izgileri akr durumdadr. Kumpas bu durumda iken cetvel zerindeki birinci izgi ile verniyer zerindeki birinci izgi arasndaki fark 1- 0,95 = 0,05 mm dir. Bu kumpasn lme hassasiyetidir.

ekil 3.4 : 1/20mm Verniyer Taksimatli Kumpas

ekil 3.5 : 1/20 mm Verniyer Taksimatli Kumpasta 7,35 mm lsnn Okunuu

30

1/50 mm verniyer blntl kumpaslar

ekil 3.6: 1/50 mm Verniyer Blntl Kumpas

Bu kumpaslarda cetvel zerindeki milimetrik blntlerden 50 mm ve 50 mm nin katlarnn bir eksii srg zerinde 50 eit paraya blnerek elde edilirler. ekil 3.6da grlmekte olan kumpasta olduu gibi cetvel zerindeki 49 mm lik ksm srg zerinde 50 eit paraya blnerek 1/50 mm lik verniyer taksimat elde edilmitir. Cetvel zerindeki iki izgi aral 1 mm dir, srg zerinde iki izgi aral ise 49/50 = 0,98 mm dir. Kumpas eneleri kapal durumda iken cetvel ve verniyer sfr izgileri akr durumdadr. Kumpas bu durumda iken cetvel zerindeki birinci izgi ile verniyer zerindeki birinci izgi arasndaki fark 1- 0,98 = 0,02 mm dir. Bu kumpasn lme hassasiyetidir.

ekil 3.7 : 1/50 mm. Verniyer Blnts Ile 34,80 mm lsnn Okunuu

1/128 1/1000 Verniyerli Kumpaslar 1/128 verniyer blntl kumpaslar: 1/128 verniyer blntl kumpas, l cetveli 1 parmak lsnn (1ls=25.4 mm dir) 16 eit paraya blnmesiyle elde edilmitir. Cetvel l blnts zerindeki 7/16 lk ksm srg zerinde 8 eit paraya blnmek suretiyle 1/128 verniyer blnts elde edilmitir (ekil 3.8).

ekil 3.8 : 1/128 Verniyer Blntl Kumpas

31

ekil3.9 : 1/128 Verniyer Taksimatli Kumpasta +4/128 = 9/32 lsnn Okunmasi

+ 4 /128 =

9 / 32

1/1000 verniyeli blntl kumpaslar: 1/1000 verniyer blntl kumpas, l cetveli 1 parmak lsnn 40 eit paraya blnmesiyle elde edilmitir. Cetvel l blnts zerindeki 24 eit blnt izgisi srg zerinde 25 eit paraya blnmek suretiyle 0.001 parmak verniyer blnt elde edilmitir. Bu deer kumpasn lebilecei en kk deer ve hassasiyettir (ekil 3.10).

ekil3.10 : 1/1000 Verniyer Taksimatli Kumpas

Resim 3.11 : 1/1000 Verniyer Taksimatli Kumpasta lnn Okunmasi

lnn okunuu 6x0,0025=0,150 2+ 0,150=2,150 2,150+0,002= 2,152 okunan l

32

3.4. Kontrol Aletleri


Bir iin istenilen l snrlarnda ve usulne uygun olarak yaplp yaplmadklarnn aratrlmasna kontrol denir. Bu ilemleri gerekletirdiimiz aletlere de kontrol aletleri denir (Bkz. renme Faaliyeti 2-B).

3.5. lme Kontrol lemlerinde Dikkat Edilecek Kurallar


lme kontrol aletinin doru lme yapp yapmadn kontrol ediniz. lme kontrol aletlerini kullanrken zen gsteriniz. lme kontrol aletlerini kullanrken enelerinin ypranmamasna zen gsteriniz. lme ve kontrol yaparken uygun adan (gz hizas) baknz.

33

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYET


lem Basamaklar l aletini kullanm yeri ve hassasiyetine gre seiniz. Tezgah durdurulduktan sonra kumpas ile lme yapnz. retilen paralar kumpas ile kontrol ediniz. neriler e uygun l ve kontrol aletini seiniz.

Size verilen lme kontrol aletleri ile atlyenizdeki yaplm olan i paralarnn lme ve kontroln yapnz. Btn lme ve kontrollerde para ssna ve apana dikkat ediniz. paralar mengenede bal iken deil, sktkten sonra lme yapnz.

34

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aada verilen lme deerlendirmede, soru-cevap yntemi ile lme deerlendirme kriteri uygulanmtr. lme ile kontrol arasndaki fark anlatnz. Dzlem yzeylerin kontrolnde dikkat etmeniz gereken kurallar nelerdir? Anlatnz. 1. Aadaki ekilde verilmi olan kumpasn lsn okuyunuz.

A) B) C) D)

3.4 mm 8,5 mm 6,3 mm 13.5 mm

2. Aadaki ekilde verilmi olan kumpasn lsn okuyunuz. A) B) C) D) 33,7 mm 46,6 mm 39,7 mm 50,0 mm

3. Aadaki ekilde verilmi olan kumpasn lsn okuyunuz. A) B) C) D) 3,40 mm 4,00 mm 7,55 mm 4,25 mm

4. Aadaki ekilde verilmi olan kumpasn lsn okuyunuz. A) B) C) D) 15,52 mm 17,66 mm 16,48 mm 11,50 mm

35

5. Aadaki ekilde verilmi olan kumpasn lsn syleyiniz. A) B) C) D) 66,68 mm 55,78 mm 52,66 mm 56,82 mm

6. 45 30 lsn niversal a gnyesi ile gsteriniz. 7. Optik a gnyesinin avantajlar nelerdir? Anlatnz. 8. ve d bukey ablonlarnn nerelerde kullanldklarn anlatnz. 9. Mastarlarn kullanlma amalarn anlatnz. 10. lme ve kontrol ilemlerinde dikkat edilecek kurallar nelerdir? Anlatnz.

36

RENME FAALYET-4 RENME FAALYET-4


AMA
Tekniine uygun markalama ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizde ve eitli i yerlerinde kullanlan markalama aletlerini aratrnz. Makine atlyesine giderek markalama aletlerini inceleyiniz. En ok kullanlan markalama aletleri nelerdir? Aratrnz.

4. MARKALAMA
4.1. Markalamann Tanm ve Amac
izilmi resimlerden, imalat bitmi paralardan ve verilen bilgilerden faydalanlarak, o iin yaplaca malzemenin zerine ilenecek profilin veya ksmlarn izilmesine markalama denir. Markalama i parasnn tam lsnde yaplmasna, iyi ilenmesine ve kontrolne yardm eder. Markalamadan sonraki ilemlerin taml izim hassasiyetine baldr.

4.2. Markalama Aletleri


4.2.1. V Yataklar Genellikle silindirik, zaman zamanda prizmatik paralarn markalanmasnda, balanmasnda ve delinmesinde kullanlr. elik veya dkm malzemelerden yaplp; yzeyleri talanmtr (Resim 4.1).

Resim 4.1 : V Yatak eitleri

4.2.2. Markalama Pleytleri Markalama pleytleri dkm ya da granit malzemelerden yaplr ve yzeyler talanr. Bu pleytler zerinde yalnz markalama ilemleri yaplr. Deiik llerde yaplan pleytlerin st yzeyleri, yatay dzleme paralel olmaldr (Resim 4.2).

37

Resim 4.2: Markalama Pleyti

4.2.3. Cetveller ve Tablal Cetveller elik cetveller lme ve ok hassas olmayan kontrol ilemlerinde kullanlr. Cetvel blntleri 1mm ya da 0.5 mm olarak yaplr. Paslanmaz elikten yaplan bu cetveller 150-250-500 mm boylarnda yaplrlar. Tablal cetveller ise dkm veya elik gvdeli olup gvdeleri bklmez niteliktedir. Markalamada l almaya yardmc olur (ekil 4.1).

ekil 4.1 : elik Cetveller

4.2.4. izecekler U alar 15 civarnda olan ve izgi izmek amacyla kullanlan markalama aletidir (ekil 4.2).

ekil 4.2 : izecekler

38

4.2.5. Mihengirler Markalama ilemlerinde istenilen l aralnda paralel izgi izmek amacyla mihengirler kullanlr. En nemli markalama aralarndan biridir. Basit verniyerli veya dijital gstergeli trleri mevcuttur (Resim 4.3).

Resim 4.3: eitli Mihengirler

4.2.6. Pergel Pergel, daire veya yay izmek amacyla kullanlan markalama aletidir. elik malzemelerden yaplp ular sertletirilir. yi bir markalama iin pergel ularnn sivri olmas gerekir (Resim 4.4).

Resim 4.4: Pergel

4.2.7. Nokta Nokta, en ok kullanlan markalama takmlarndan biridir. Krom ya da vanadyumlu elikten yaplrlar. Markalama (u as 50-60) noktas ve merkezleme (u as 90) noktas olmak zere iki eittir.
ekil 4.3 : 60 ve 90 lik Noktalar

39

4.2.8. ekiler ekiler, noktalama, keskileme, perinleme, akma, balama, dorultma vb. amalarla kullanlan el aletleridir. Kullanma yeri ve amacna gre farkl tip ve arlkta yaplr (ekil 4.4).
ekil 4.4: eitli ekiler

4.2.9. Merkezleme Gnyesi Bu gnyeler, silindirik paralarn merkezlerinin bulunmasnda kullanlr (ekil 4.5).

ekil 4.5 : Merkezleme Gnyesi

4.2.10. Merkezleme an Markalama ilemi yapmadan, silindirik paralarn merkezinin bulunmas amacyla Merkezleme an kullanlr. Merkezleme an ile merkezin bulunmas kolay olduundan seri retimde sklkla kullanlmaktadr (ekil 4.6).

ekil 4.6: Merkezleme an

4.2.11. Markalama Boyalar Markalama boyalar, markalama yaplacak olan para zerine izgi izlerinin daha net kabilmesi amacyla kullanlan tebeir tozu, kire kayma, gz ta (bakr slfat) vb. boyama maddeleridir(Resim 4.5).

Resim 4.5 : Markalama Boyas

40

4.3. Markalama Yntemlerini Semek


4.3.1. Referans Yzeyine Gre Mihengirle Paralel izgiler izmek

Resim 4.6: Paralel izgiler izmek

parasnn en geni yzeyleri referans alnp yatay izgiler izilerek markalama ilemi gerekletirilir (Resim 4.6). 4.3.2. Referans Yzeyine Dik izgiler izmek parasnn en geni yzeyleri referans alnp gnye yardm ile dikey izgiler izilerek markalama ilemi gerekletirilir (ekil 4.7).

ekil 4.7 : Dik izgiler izmek

4.3.3. Merkezi Belli Olmayan Bir Milin Merkezini Bulma

Resim 4.7 : Merkezi Belli Olmayan Bir Milin Merkezini Bulma

41

Merkezi belli olmayan bir milin merkezini bulmak iin eelenmi olan alna markalama boyas srlr. Mil pleyt zerindeki V yatana yerletirilerek mihengirin ucu en st noktaya teet olacak ekilde ayarlanr. Milin apnn yars kadar mihengir aaya indirildikten sonra mil dndrlerek alnna eitli yatay izgiler izilerek milin merkezi bulunur (Resim 4.7). 4.3.4. Merkezi Belli Olan Daireler izmek Pergel, bir cetvel kullanlarak istenilen lde alr. Merkez noktas iaretlenir. Noktalama yaplan merkezden pergel ile istenilen daire izilir (ekil 4.8).

ekil 4.8 : Merkezi Belli Olan Daireler izme

4.3.5. Delik Merkezini ve Dz izgileri Noktalamak Delik merkezinin belirlenmesinde nce, delik merkezlerinden geen eksen izgileri izilir. ki izginin kesitii yer delik merkezi olarak noktalanr. Markalama aletleri ile izilmi olan izgilerin ilenecek olan yzeyine uygun aralklarla noktalama yaplr.

ekil 4.9 : Delik Merkezlerini Ve Dz izgileri Noktalamak

4.3.6. Kavisleri Noktalamak Merkezlenerek pergel ile izilen izgilerin ilenecek tarafna, markalama noktas ile dz izgilerden daha sk aralklarla noktalama yaplr (ekil 4.10).

42

ekil 4.10: Delik Merkezlerini Ve Dz izgileri Noktalamak

4.3.7. rtme in atal Nokta ile rtme Delik Merkezi Noktalamak atal noktann ular arasndaki mesafe eittir. Ulardan birisi bir nceki nokta izine dayanr, dier ula da noktalama yaplr. Bunu yapmak iin, ulardan biri hafife kaldrlr (ekil 4.11).

ekil 4.11:atal Nokta le Kavisleri Noktalamak

43

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYET


lem Basamaklar Markalanacak parann byklne ve yzeyin kalitesine gre seilen markac boyas ile yzeyi boyaynz. birleik yzeyi gnyeye getirilmi paralar zerine, referans yzeyine gre mihengirle paralel izgiler iziniz. Referans yzeyine dik izgiler iziniz. neriler Markalama yzeyi yasz ve przsz olmasna dikkat ediniz. izilecek olan izgilerin net grnmesi iin uygun markalama boyas seiniz. Seilen yzeye markalama boyas srnz. Markalama boyasnn yzeyde kurumu olmasna zen gsteriniz. Referans kenizi belirleyiniz. Referans yzeyinize gre mihengirle btn paralel izgileri iziniz. Belirttiiniz referans yzeyden faydalanarak paralel izgilere dik izgiler iziniz Dzgn yuvarlak malzemenin merkezini bulmak iin V yatana yerletiriniz. Mihengiri parann maksimum yksekliinde anz. Maksimum ykseklikten parann yar ap karnz. Bulduunuz ly mihengirde ayarlaynz. Bu ly yuvarlak malzemenin aln yzeyine yere paralel izgiler izerek merkezi bulunuz. Sivri ulu pergeli alnz. Nokta vurulmu merkeze pergelin bir ucunu sabitleyip, yarap kadar aarak daire iziniz. Uygun nokta ve ekici alnz. Markalama izgilerinin akt merkezlere noktalama yapnz. Kavisli izgilerin zerine daha sk noktalama yapnz. Uygun atal noktay seiniz. Markalama izgisinin zerinde atal nokta ile teet noktalama yapnz.

Merkezi belli olmayan bir milin merkezini bulunuz.

Merkezi belli olan daireler iziniz.

Delik merkezini ve dz izgileri noktalaynz. Kavisleri noktalaynz. rtme iin atal nokta ile delik merkezini noktalaynz.

44

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aada verilen lme deerlendirmede oktan semeli, boluk doldurma soru cevap yntemi ile lme deerlendirme kriteri uygulanmtr. 1. paras zerine markalamay yararlanmayz? A) izilmi Resimlerden B) Verilen Bilgilerden C) malat Bitmi Paralardan D) Hayal Gcnden yaparken aadakilerden hangisinden

2. parasnn tam lsnde yaplmasna, iyi ilenmesine ve kontrolne yardm eden ileme.denir. 3. Aadakilerden hangisi markalama aleti deildir? A) V Yata B) izecekler C) Kumpas D) Nokta 4. Markalama yaplacak olan para zerine izgi izlerinin daha net kabilmesi amacyla aadakilerden hangisi kullanlmaz? A) Su B) Tebeir Tozu C) Kire Kayma D) Gz Ta 5. Merkezlemede kullanlan noktann u as aadakilerden hangisidir? A) 15 B) 25 C) 60 D) 90 6. Markalama ilemi yapmadan silindirik paralarn merkezini aadakilerden hangisi ile buluruz? A) Gnye B) Merkezleme an C) elik Cetvel D) Nokta 7. Bir noktann ular arasndaki mesafe eittir. Ulardan birisi bir nceki nokta izine dayanarak markalama ilemini, ile yaparz.

45

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

46

KONTROL LSTES
GZLENECEK DAVRANILAR Markalama yapmak iin uygun referans yzeyini belirlediniz mi? Markalanacak yzeyi uygun markalama boyas ile boyadnz m? Uygun markalama aletlerini setiniz mi? Yatay izgileri resim llerine gre izdiniz mi? Dey izgileri resim llerine gre izdiniz mi? Daire yaylarn resim llerine gre izdiniz mi? Yaptn markalamay kumpas ve gnye ile kontrol ettiniz mi? bitiminde markalama aletlerini temizleyerek yerine koydunuz mu? lemi zamannda yapabildiniz mi? DEER LE EVET HAYIR

DEERLENDRME: Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnerek ve retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

47

RENME FAALYET-5
AMA

RENME FAALYET-5

Tekniine uygun kesme ilemleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Evinizde ve eitli i yerlerinde kullanlan kesme aletlerini gruplandrnz. Makine atlyesine giderek kesme aletlerini inceleyiniz.

5. KESME LEMLER
5.1. Testere Lamasn Testere Koluna Doru Olarak Balama
Tam olarak kesme ileminin gerekleebilmesi iin testere lamasnn uygun taklmas gerekir. Lamann kesici dileri, kesme ynne (karya) bakacak ekilde taklmaldr. Lamann uygun biimde taklmasndan sonra, gergi somunu ile lamann gerdirilmesi gerekir (ekil 5.1).

ekil 5.1: Testere Kolu ve Lamas

5.2. Testere ile Kesme


El testeresi ile kesme yaparken testere asnn yksek olmas; dilerin kolayca krelmesine ya da krlmasna yol aar. nce paralar keserken sk dili (kk adml) testereler kullanlmaldr. nce paralarn kesilmesinde malzeme uzun kenarlarndan balanarak kesilmeli ya da iki adet sert tahta arasna alnarak kesilme ilemi yaplmaldr. Boyu uzun paralarn kesilmesinde lama, testere koluna 90 al balanmaldr (ekil 5.2).

ekil 5.2: Testere le Kesme

48

eki l 5.3: Test ere le Kes me Yntemleri

5.3. Testere Kollar

Resim 5.1: Testere Kollar

Testere lamasnn gergiler yardm ile dik ve yatay olmak zere farkl pozisyonlarda sklmasna yarayan aparattr (Resim 5.1).

5.4. Testere Lamalar

Resim 5.2: Testere Lamas

Testere lamalar iki tarafna veya bir tarafna di alm ve di blgeleri sertletirilmi kesici aparatlardr. Testere lamas kesilecek malzemenin cinsine gre seilmelidir (Resim 5.2).

5.5. Testere Dileri


5.5.1. Di Biimi Testere dilerinin kabal ve incelii bir parmaktaki (1) di says ile, ksacas testerenin adm ile ifade edilir (ekil 5.4).
ekil 5.4: Testere Dilerinin Biimi

49

5.5.2. Alar Testere dilerini kama as 50 ve boluk as 40 dir. Dilere ayrca bir tala as verilmesi gerekmez. 5.5.3. Dilerin aprazlanmas Testere lamasnn serbeste kesmesi iin diler apraz yaplr. Yani bir saa, bir sola bklr yada dalgal yaplrlar (ekil 5.4). 5.5.4. Testereleme Kurallar Ses ve titreimi nlemek iin para, mmkn olduu kadar ksa balanmaldr. Testere lamas taklrken, kesme ilemini gereklemesi iin kesici diler ileri bakmaldr. Lama, testere koluna ar gergin balanmamaldr.
Resim 5.3: Testerenin Taklmas

Resim 5.4: Testerenin Azlanmas

Resim 5.5: Testere le Kesme

Ba parman ucu ile testereye klavuzluk yapacak kanal almaldr. Testere 5 10 ayla tutulmaldr. Eri kesmeyi engellemek iin testere, markalama izgilerine paralel srlmelidir. Tm dilerin kesme yapmas iin testere, boydan boya srlmelidir. Makine ile kesme ileminde soutma svs kullanlmaldr. Kesme ilemi biterken hz ve kesme kuvveti azaltlmaldr. Kalnl az paralar, geni yzeylerden kesilmelidir. Uygun kesme hznda kesme yaplmaldr (dakikada 45 60 dorusal hareket).

5.5.5. Testerelerin Bakm Testere lamasnn mr doru kullanlmasna baldr. Testere lamas ne kadar uzun sre kullanlrsa i o kadar ekonomik olur. Bu yzden malzemenin sertliine gre kesme ve ilerleme hz verilmelidir.

50

5.5.6. Kazalardan Korunma Testere lamasn kola takmaya yarayan pimler, uygun boyda ve pimlerin ular apaksz olmaldr. Aksi halde yaralanmanza sebep olur. Kesme ilemi lama krlmadan, eller yaralanmadan dikkatlice bitirilmelidir. Testere kolunu dikkatli kullanmazsanz, eliniz mengeneye arpar ve yaralanabilirsiniz. Kesme ilemi ayn lama ile tamamlanmaldr. Testere koluna yeni bir lama takld zaman eski lamann izi takip edilmemelidir. Testere ile bir miktar kesme ilemi yaptktan sonra, paray ekile vurarak kopartmaynz. Aksi halde frlayan para kazaya sebep olabilir.

5.6. Keski ile Kesme


5.6.1. Keskilemenin Gerei ve nemi Testere ile kesilmesi zor veya mmkn olmayan durumlarda keski ad verilen takmlarla kesme ilemi yaplr. Keski dkmden kan paralarn apaklarnn alnmas, yolluklarn veya paralarn bir ksmnn koparlmas gibi ilemlerde kullanlr. 5.6.2. Keski eitleri Dz Keski Ucu dz ve geni olarak yaplan bu keski; koparma, tala kaldrma vb. ilemlerde kullanlr. Dz keski ile tala kaldrma ileminde, malzemenin cinsine gre keski u as deiir. Malzeme yumuadka keskinin u as azalr (ekil 5.5).

ekil 5.5: Dz Keski

Trnak Keskisi Kanal ama gibi ilemlerde kullanlr. Dier keski trlerine gre ucu daha dardr. Kesmeyi kolaylatrmak iin keskinin her iki tarafna 10 lik tala as verilir (ekil 5.6).
ekil 5.6: Trnak Keskisi

Koparma Keskisi Dz keski ile eri bir izgi takip ederek herhangi bir paray kesmek mmkn deildir. Bunun iin koparma keskisi kullanlr. U taraf keskin olan bu keski ile eri izgiler takip edilerek kesme veya delik amak mmkndr (ekil 5.7).
ekil 5.7: Koparma Keskisi

51

Yark ve Kanal Keskisi Paralar zerinde herhangi bir biimde byk bir boluk amak istenebilir. Bunun iin nce marka izgisinin zerine bir biri ardnca matkapla delikler delinir. Bu deliklerin aras bir yark keskisi ile koparlarak boluk alr. Yark keskisinin az, kenarlara srtnmemesi iin inceltilmitir (ekil 5.8).

ekil 5.8: Yark ve Kanal Keskisi

5.6.3. Keskilerin Alar ve Bunlara Etki Eden Faktrler Kama as (Beta) kesilecek malzemelerin cinsine gre aadaki deerleri alr. Yumuak malzemeler iin: Kurun, inko, kalay vb. 30-50, Yap elii iin: Profiller, adi salar, ubuklar vb. 50-60, Daha sert malzemeler iin: Font, sert elik vb. 60-70 (ekil 5.9).
ekil 5.9: Keski Alar

5.6.4. Keski Gereleri Keskiler, kromlu yada vanadyumlu elikten yaplrlar. 5.6.5. Keskileme Kurallar Keski doru tutulmal ve ekile keskinin ba ksmna iyi vurulmaldr. Sol el ile keski gvdesi tutularak kesici azn, kesilmesi gereken ksm zerinde kalmas salanmaldr. Sa el ile tutulan eki omuz hizasnda yukar kaldrlarak keskinin ba ksmna dik olarak vurulmaldr. Eri vurular keskinin frlamasna sebep olabilir. Kesme neticesini iyi grebilmek iin kesici az devaml suretle gzle takip edilmelidir. Bir para yzeyinden boydan boya tala kaldrmak gerekirse, bu talan koparak frlamasn engellemek iin ters tarafndan keski ile kesilerek talan ayrlmasna zen gsterilmelidir. Aksi takdirde i bozulabilir. Genel olarak keskileme yaparken mengenenin sabit enesine doru tala kaldrnz.

52

5.6.6. Keskilerin Bakm Keskileme esnasnda keskinin az bozulmu ise bilenmeli, ekile vurulan ve tepesi bozulmu olan keskiler dzeltilerek yerine konulmaldr. Keskilerin bileme esnasnda snmalar, sertliklerinin kaybolmasna sebep olur. Bunun iin bileme yaparken soutulmaldrlar. 5.6.7. Kazalardan Korunma Keskileme srasnda keski ucuna baklmaldr. Koruyucu gzlk kullanlmaldr. Keskinin ba ksm apaklanacak olursa, talanarak giderilmelidir. Keskileme ynnde kimsenin olmamasna dikkat edilmelidir. Kopan talalar ileri frlayarak i kazasna yol aabilir. Keski ve eki salam ekilde tutulmaldr. Keski, i parasna belirli bir kuvvetle bastrlmaldr. e uygun keski kullanlmaldr. Kullanlan ekicin sap ksmnn salam olmasna dikkat edilmelidir.

5.7. El Makaslaryla Kesmek


5.7.1. El Makaslarnn eitleri Dz ve eri azl olmak zere iki eittirler. Eri azl makaslar salarn yuvarlak olarak kesilmesinde kullanlrlar.

Resim 5:6: eitli El Makaslar

Kullanld Yerler nce sa, teneke ve tellerin kesilmesinde kullanlrlar. Bu makaslarla istenilen profilde salar kesilebilir.

53

Kesme Etkisi ve Az Alar Malzemenin yz parlak olursa, izecek ile kesilecek yer belirtilir. Eer sa siyah ise, tebeir srldkten sonra izilir. Makas sa elle tutulur ve makas kolu aaya doru bastrlarak sklr. Kaln salarn kesilmesinde fazla kuvvet gerekecei iin kollar uzun makaslar tercih edilmelidir. Makaslarn az alar ekilde grld gibidir (ekil 5.10)

ekil 5.10: Makas Alar

5.7.2. Bakmlar Kesme ilemine, herhangi bir sebeple makasta bir arza meydana gelmi ise giderilmelidir. Azlar keskinliklerini kaybetmise bilenmelidir. Gbek vidasnn gevememesi iin yayl rondela konmaldr. Her kullanmdan sonra temizlenip yerine konulmaldr. 5.7.3. Kazalardan Korunma Paralarn kesilen ksmlarnda meydana gelen apaklarn ele batmamasna dikkat edilmelidir. Sa paralarn keleri kesilirken, frlayabilecek kk paralardan saknlmaldr. Kesme esnasnda, kesici azlarn arasna parmaklarn girmemesine dikkat edilmelidir.

5.8. Kol Makaslar ile Kesmek


5.8.1. Kol Makaslarnn eitleri Bu makaslar eittir. Yer tipi kollu makaslar, sa ve levhalardan baka, eitli ubuk ve profil demirlerinin kesilmesinde kullanlr (Resim 5.7).

Resim 5:7: Yer Tipi Kollu Makas

Masa tipi kollu makas, yer tipi kollu makasa nazaran daha dzgn kesme ilemi yapar. Burada, masa zerine yatrlm olan sa levha, bir cetvel boyunca kesen st kesici sayesinde dzgn olarak kesilmi olur (Resim 5.5).

54

Resim 5:5: Masa Tipi Kollu Makas

Giyotin makas, bu makaslar bir eit paralel azl makaslardr. Bunlarda st kesici az iki kzak arasnda aa yukar hareket ettirilir. Makas aznn bu hareketi, pedaln kumanda ettii yine kollu bir tertibat ile salanr (Resim 5.8).

Resim 5.8: Giyotin Makas

Kullanld Yerler El makaslar ile kesilemeyen ve en ok 12 mm kalnla kadar salar giyotin makasla kesilir. Profil malzemeler de bu makaslarla kolaylkla kesilebilir. Kesme Etkisi ve Az Alar Makaslarda iki az vardr. st az mafsall iticiye baldr. Alttaki az sabit olarak gvdeye tespit edilmitir. st az ile alt az arasnda 12 lik bir a vardr. Bu sayede az bir kuvvet harcanmasyla kesme ilemi yaplabilir. 5.8.2. Bakmlar Devaml kullanlma sonucunda, kolun kza anr. Mafsallar ve bunlar tutan civatalar bozulmusa, bu durumda allmamaldr. Bozulan yerler onarlmaldr. Aksi halde anma ve bozulmalardan dolay ince salar kesmek mmkn olmaz.

55

5.8.3. Kazalardan Korunma Paralarn kesilen ksmlarndaki keskin apaklarn ele batmasndan korunmak iin, paralar eldivenle tutulmaldr. Kesme ii sona erince, makasn kolunu yukar kaldrp, aa dmemesi iin mandal taklmaldr. Makasta alrken, kesici azlarn arasna el ve parmaklarn girmemesi iin ok dikkat edilmelidir. Makaslarda kolu gvdeye balayan milin iki yanndaki helis yaylarn iler durumda olduu kontrol edilmelidir. Bu yaylar kolu devaml olarak yukarya kaldrmaya alt iin, kolun dp kazaya sebep olmas ihtimalini ortadan kaldrr.

56

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYET


lem Basamaklar in zelliine gre paray balaynz. neriler parasn mengeneye balarken balama aralarn kullannz. Lamann kesme ynne dikkat ederek pimler yardmyla uygun gerginlikte olacak ekilde kola taknz. Kesilecek olan sac takozlar ve geni azlklar kullanarak mengeneye balaynz. parasn mengeneye uygun konumda balaynz. Kesilecek yere parmak ucu yardmyla iz yapnz. Testere kolunun saa sola oynatmadan kesme ilemini yapnz. paras kesilecek ksmlar keskinin rahat alabilecei pozisyonda balaynz. Keskiyi kesilecek ksma yerletiriniz. Uygun bir eki ile kesme ilemini yapnz. Dkmden kan paray uygun ekilde sabitleyiniz. Keskinin azn apakl blgeye dayayarak uygun bir ekile apaklar koparnz. Matkapla delinen i parasn rsn zerine yerletiriniz. Keskiyi deliklerin zerine vurarak rtlm ksmlar koparnz. Kanal alacak ksma delikleri deliniz. Kanal keskisi ile delikler boyunca kanal anz.

Testere lamasn testere koluna taknz.

Testere ile eitli kalnlklarda sa kesiniz. Testere ile dolu para kesiniz.

Dz keski ile sa paray kesiniz.

Keski ile dkmden kan paralarn apaklarn alnz.

rtme keskisi ile matkapla rtlm ksmlar ayrnz.

Kanal keskisi ile eitli kanallar anz.

57

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


1. El testeresi ile kesme yaparken testere asnn yksek olmas aadakilerden hangisine sebep olur? A) Dilerin kolayca krelmesine B) Dilerin daha iyi kesme yapmasna C) Testere lamsnn skmasna D) Testere lamasnn pimden kmasna 2. Testere lamas kola balanrken aadakilerden hangisine dikkat edilmelidir. A) Lamann rengine B) Lamann dilerinin ynne C) Lamann sesine D) Hepsine 3. Aadakilerden hangisi bir keski eidi deildir? A) Trnak Keski B) Dz Keski C) Bak Keski D) Kanal Keskisi 4. Aadakilerden hangisi bir keski gerecidir? A) Alminyum B) Bakr C) Pirin D) elik 5. Keski azlar kreldiinde aadaki yntemlerden hangisi ile keskin hale getirilir? A) Tornaya Balamak B) Zmpara Tana Tutmak C) Istmak D) Hepsi

58

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME


Aada belirtilen uygulama faaliyetini gzlenecek davranlar dikkate alarak gerekletiriniz.

lem basamaklar ve nerilerde belirtilen hususlar dikkate alarak paray ileyiniz.

59

KONTROL LSTES
AIKLAMA: Aada listelenen davranlar yerine getirmi iseniz EVET, yerine getirmemi iseniz HAYIR, stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz.

GZLENECEK DAVRANILAR parasnn alt yzeyini gnye ve lsnde ilediniz mi? parasn resme uygun markaladnz m? parasn mengeneye uygun yerletirdiniz mi? Uygun testere kolunu setiniz mi? Uygun testere lamasn setiniz mi? Testere lamasn testere koluna uygun taktnz m? Testere ile parman i parasna koyarak kesme az atnz m? Kesme srasnda markalama izgisini takip ettiniz mi? Kesme hzn ie uygun ayarladnz m? Kesmenin sonunda bask kuvvetini uygun ayarladnz m? bitiminde kesicileri uygun temizleme arac ile temizlediniz mi? lemi zamannda yapabildiniz mi?

DEER LE EVET HAYIR

DEERLENDRME Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnnz ve retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

60

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI


renme Faaliyeti 1 Cevap Anahtar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 renme Faaliyeti 3 Cevap Anahtar
1 2 3 4 5 B C A D C

B A B C A D C D C B

renme Faaliyeti 4 Cevap Anahtar


1 2 3 4 5 6 7 D Markalama C A C B atal nokta

renme Faaliyeti 5 Cevap Anahtar 1 2 3 4 5


DEERLENDRME

A B C D B

Eer faaliyette gzlediiniz eksiklik varsa, faaliyete tekrar dnnz ve retmeninize danarak bunlar tamamlaynz.

61

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME


Aada ekli verilen i paras zerinde bu modlde renmi olduunuz bilgi ve becerileri uygulaynz.

DEERLENDRME Temel el ilemleri modl, faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz bilgilerin llmesi ve deerlendirilmesi iin retmeniniz size lme arac uygulayacaktr. Bu deerlendirme sonucuna gre bir sonraki faaliyeti uygulamaya geebilirsiniz. Temel el ilemleri modln bitirme deerlendirmesi iin retmeninizle iletiim kurunuz. Modl sonunda gerekletirilen bu uygulamada eksikler varsa modl tekrarlaynz.

62

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
BULUT Halit-efik zcan, Atlye ve Teknoloji 1-2, Ankara 1974 ELK Salih, lme ve Kontrol, MEB, stanbul 1989 KARTAL Faruk. Meslek Teknolojisi 1, MODL Teknik Eitim ve Hizmet Organizasyonu, Manisa 2001 ZKARA Hamdi. Tesviyecilik Blm IX. Snf Atlye Dersi ve lem Yapraklar, MEB Yaynlar, Ankara 2002 AHN Naci. Meslek Teknolojisi 1,2,3, Kozan Ofset, Ankara 2003 Tercme: Zeynel Yksel, Metallerin lenmesi, MEB Mesleki ve Teknik retim nsangc Eitimi Genel Mdrl, Trk Tarih Kurumu. Tercme: Zeynel Yksel, Markalama, MEB Mesleki ve Teknik retim nsangc Eitimi Genel Mdrl, Trk Tarih Kurumu. Tercme: Zeynel Yksel, lme Ksm I, MEB Mesleki ve Teknik retim nsangc Eitimi Genel Mdrl, Trk Tarih Kurumu. Tercme: Zeynel Yksel, Tesviyecilik Temel, MEB Mesleki ve Teknik retim nsangc Eitimi Genel Mdrl, Trk Tarih Kurumu. Tercme: Mak. Mh. zcan Kulaksz, Mak. Mh. mer akr, Yk. Mak. Mh, Ouz Ulusoy, Metal Meslek Bilgisi, MEB, Ajans-Trk Matbaaclk A.. Ankara 1995 www.al.com.tr www.mitutoyo.com

63

You might also like