Univerzitet u Istonom Sarajevu Saobraajni fakultet Doboj

Seminarski rad iz predmeta Logistika u saobraaju

Tema:

Tokovi informacija i kompjuterska integracija u logistici

Doboj, maj 2012. godine

Student: Nihad Ibranovi Br. indexa: 157/10

Sadraj
Informacioni sistemi..................................................................................................................................3 Komponente informacionog sistema..........................................................................................................4 Informacione tehnologije...........................................................................................................................5 Ciljevi primjene informacionih tehnologija...............................................................................................6 Standardizacija...........................................................................................................................................9 Infrastruktura informacionih tehnologija.................................................................................................10 Interface...............................................................................................................................................10 Komunikacioni ureaji........................................................................................................................12 Baze podataka......................................................................................................................................13 Elektronsko poslovanje............................................................................................................................14 E-logistika................................................................................................................................................14 Zakljuak..................................................................................................................................................16 Literatura..................................................................................................................................................17

Informacioni sistemi
Informacioni sistem je integrisani skup komponenti za sakupljanje, snimanje, uvanje, obradu i prenoenje informacija. Poslovna preduzea, druge vrste organizacija i pojedinci u savremenom drutvu, zavise od informacionih sistema za upravljanje svojim operacijama i djelovanjima, odravanje kompetitivnosti na tritu, ponudu razliitih usluga i unaprijeivanje linih sposobnosti i kapaciteta. Za primjer, moderne korporacije zavise od raunarskih informacionih sistema da bi obraivale svoje finansijske raune i poslovne transakcije, i upravljale ljudskim resursima; optinske uprave zavise od informacionih sistema za ponudu osnovnih usluga svojim graanima; pojedinci koriste informacione sisteme da bi unaprijeivali svoja znanja, za kupovinu, upravljanje bankovnim raunima i transakcijama, kao i za razliite finansijske operacije. (1) Internacionalna federacija za obradu podataka (International Federation for Information Processing - IFIP) definie informacioni sistem na sljedei nain: "Informacioni sistem je sistem koji prikuplja, pohranjuje, uva, obrauje i isporuuje informacije vane za organizaciju i drutvo, tako da budu dostupne i upotrebljive za svakog ko se eli njima koristiti, ukljuujui poslovodstvo, klijente, zaposlene i ostale. Informacioni sistem aktivni je drutveni sistem koji se moe, ali i ne mora, koristiti informacionom tehnologijom." (2) Informacioni sistem organizacije se moe definisati i kao skup ljudi i tehnikih sredstava koji po odreenoj organizaciji i metodologiji obavljaju prikupljanje, memorisanje, obradu i dostavljanje na koritenje podataka i informacija. Takoe, informacioni sistem se moe definisati i na sljedee naine: "Informacioni sistem je odredjeni skup metoda, postupaka i resursa, oblikovanih tako da se potpomogne postizanje nekih ciljeva." (Thierauf R.) "Informacioni sistem je sveukupnost svih informacionih procesa u organizaciji." (Niederberger A.) (2) Informacioni sistem djelujui u okviru neke organizacije, omoguava joj da komunicira unutar sebe i sa svojim okruzenjem. Prema tome, uslov opstanka bilo koje ogranizacije je da raspolae adekvatnim informacionim sistemom, u kojem su razraeni postupci informacionih aktivnosti. U nekim ogranizacijama te postupke obavljaju ljudi, a u drugima se koristi moderna informaciona tehnologija. Iz toga proizilazi da informacioni sistem moe biti manuelan ili podran informacionom tehnologijom, odnosno kompjuterizovan. "Informacioni sistem podran informacionom tehnologijom je informacioni sistem koji ukljuuje koritenje raunarske tehnologije." (2) Na osnovu navedenog, bitno je uoiti sljedee: Pojam informacionog sistema znatno je iri u odnosi na raunar i raunarsku obradu podataka. To znai da informacioni sistem obuhvata i kompjuterizovane i nekompjuterizovani dio informacione djelatnosti, to upuuje na zakljuak da informacioni sistem postoji i onda kada nema raunarske podrke. Informacioni sistem je kompleksan organizacioni sistem, a kompleksnost se odnosi i na strukturu elemenata i na strukturu veza kako u okviru sistema tako i sa okruenjem I Informacioni sistem obuhvata sve informacione djelatnosti to znai da se ne moe poistovjetiti sa jednom, pojedinanom od tih djelatnosti. Informacioni sistem treba da bude postavljen tako da:

Bude razumljiv svim korisnicima; Jednostavan u prezentovanju informacija; Pouzdan Da omoguava iskazivanje obraenih informacija u vrlo kratkim vremenskim intervalima. (2)

Komponente informacionog sistema

Sa aspekta sistema pristupa, strukturu informacionog sistema sadre sljedee komponente: 1. Hardware raunarskog sistema ini materijalno-tehnika komponenta informacionog sistema, odnosno fizike jedinice raunarskog sistema namijenjene procesiranju i prenosu podataka; 2. Software raunarskog sistema, predstavlja nematerijalnu komponentu informacionog sistema u vidu raunarskih programa koji su ugraeni u hardver i koji diktiraju nain obrade podataka; 3. Dataware ili podaci, ovu komponentu obuhvataju podaci,informacije i znanja, shvaeni kao informacioni resursi koji postaju izuzetno vrijedna imovina svake organizacije; 4. Lifeware ili kadrovska komponenta ine svi ljudi koji u bilo kojoj funkciji uestvuju u radu sa informacionom tehnologijom, bilo kao profesionalni informatiari, bilo kao korisinici rezultata obrade podataka; 5. Orgware ili organizaciona komponenta, obuhvata organizacione postupke, metode i naine kojima se usklauje, tj. koordinira rad svih komponenata informacionog sistema, kako bi one inile skladnu i funkcionalnu cjelinu; 6. Netware ili mrena komponenta se odnosi na raunarske mree za povezivanje raunara u cilju razmjene podataka i komunikacija izmeu fiziki udaljenih raunara, pa se moe rei da estu komponentu informacionog sistema ine telekomunikaciona sredstva i veze za prenos podataka na daljinu.

Savremeni informacioni sistemi mogu se podijeliti na: Operativne informacione sisteme I Sisteme za podrku odluivanju u menadzmentu.

Operativni informacioni sistemi nisu informacioni sistemi ija je osnovna namjena podrka odluivanju. Kao posebna vrsta informacionih sistema oni su glavni proizvoai informacija za vie klase informacionih sistema. Iako nisu direktno orijentisani prema odluivanju, izlazne informacije ovih sistema predstavljaju ulazne veliine za druge klase informacionih sistema. Upravo zbog tih svojih karakteristika, ovi informacioni sistemi su podloga za razvoj viih klasa informacionih sistema. Sistemi za podrku odluivanja u menadzmentu su: 1. Upravljaki informacioni sistemi (MIS) 2. Sistemi za podrku odluivanju (DSS) 3. Ekspertni sistemi (ES) Laudonovi razlikuju sledee tipove informacionih sistema: 1. Sistemi za obradu transakcija (TPS) 2. Menaderski sistemi podrke (MSS) (5)

Informacione tehnologije
Informaciona tehnologija (IT) se, od strane Amerike asocijacije za informacione tehnologije, definie kao "izuavanje, dizajn, razvoj, implementacija i podrka ili upravljanje raunarskim informacionim sistemima (IS), softverskim aplikacijama i hardverom". IT koriste raunare i raunarske programe da konvertuju, uskladite, tite, obrade, bezbjedno alju i primaju informacije. Termin "Informaciona tehnologija" esto obuhvata i znatno ire polje oblasti tehnologije. Sve one aktivnosti kojima se IT profesionalci bave, od instalacija aplikativnih programa do projektovanja sloenih raunarskih mrea i informacionih sistema. Neke od tih aktivnosti su: umreavanje i inenjering raunarskog hardvera, dizajniranje softvera i baza podataka, kao i upravljanje i administracija informacionim sistemom. Informaciona tehnologija je opi termin koji opisuje tehnologiju koja pomae proizvodnji, manipulaciji, skladitenju, komunikaciji i distribuciji informacija. Prvi koji je upotrijebio termin "Informacione tehnologije" je bio Dim Domsik iz Michigena i to novembra 1981. godine. Termin je upotrijebio kako bi modernizovao do tada koriteni "obrada podataka". U to vrijeme Domsik je radio kao raunarski menader u auto industriji. Standarde u ovoj oblasti definisali su ABET i ACM. (3)

Ciljevi primjene informacionih tehnologija

Ciljevi primjene informacionih tehnologija sa aspekta uptavljanja su: povezivanje svih uesnika u logistikom i lancu snabdjevanja; sakupljanje informacija; obezbjeivanje potpune transparentnosti tokova i procesa kod svih uesnika u logistikom i lancu snabdjevanja; mogunost pristupa bilo kom podatku koji se nalazi u sistemu u svakom trenutku; mogunost analize, planiranja aktivnosti i razmjene podataka i informacija izmeu korisnika i davaoca usluga. Prvi i osnovni cilj informacionih tehnologija, je povezivanje svih lanova od mjesta snabdjevanja sirovina ili poluproizvoda za proces proizvodnje, pa do mjesta isporuke ili naruivanja, pri emu je neophodna sinhronizacija informacinog toka sa robnim tokom. Na ovaj nain se omoguava planiranje, praenje i odreivanje vremena od pojave nekog zahtjeva do konane realizacije na bazi realnih podataka. Svaki uesnik lanca bi trebao, da ima pristup informaciji o tome gdje se nalazi odreeni proizvod. Na slici 2. je prikazan poloaj informacionog i robnog toka od snabdjevanja, preko proizvoaa i njegovog distributivnog sistema do maloprodajnih sistema.

Slika 2. Informacioni i robni tok (6) U zavisnosti od strukture lanca razliiti su tokovi robe i informacija. Oigledno, maloprodajni sistem ima potrebe za informacijama o statusu svojih narudbina, s snabdjevai imaju potrebe za informacijama koje e im omoguiti da na neki nain participiraju u procesu proizvodnje. Moe se zakljuiti da je, korisnicima i davaocima usluga, neophodan pristup raznim podacima i informacijama, koji se nalaze u informacionim sistemima razliitih preduzea ali i u razliitim organizacionim djelovima istog preduzea, to predstavlja izvjestan problem. Pro tome se moe pojaviti i problem software-ske i hardware-ske nekompatibilnosti izmeu zainteresovanih uesnika u komuniciranju, koji se mora rjeavati primjenom razliitih alata i metoda. Uvaavajui potrebe lanova lanca za razliitim vrstama informacija, namee se pitanje raspoloivosti zahtjevanih infromacija. Raspoloivost informacija o statusu sirovina i proizvoda (gdje se nalaze, u kojoj koliini, kog su pojavnog oblika i slino) predstavlja osnovu za donoenje adekvatnih odluka. Na primjer, ako postoji zastoj u isporuci sirovina koje e bitno uticati na realizaciju

proizvodnih programa, zadatak informacionog sistema je da proslijedi tu informaciju relevantnim uesnicima u tim procesima kako bi se izvrila odgovarajua prilagoavanja odlaganje predvienih proizvodnih planova ili sagledavanje alternativnih izvora sirovina. (6) Adekvatna raspoloivost informacija prethodno zahtjeva standardizovanu identifikaciju proizvoda (npr. bar kodom) u preduzeima i ak u itavim industrijskim granama. Na primjer, preduzee Federal Express je uvelo informacioni sistem za praenje koji obezbjeuje pravovremene informacije o lokaciji bilo kog paketa koji se moe nalaziti bilo gdje u preduzeima, a sem toga je omoguena dostupnost ovih informacija i osoblju preduzea, a i korisnicima. Shodno drugom postavljenom cilju, moraju biti ispunjeni sljedei uslovi: da se informaciji moe pristupiti sa bilo kog mjesta (iz preduzea, od korisnika i sl.); da informacija bude istog sadraja za sve njene korisnike, tj. uesnike lanca; da informacija bude istog sadraja bez obzira na to koji se nain pretraivanja koristi (telefon, faks, internet, ...). (6)

U mnogim preduzeima, informacioni sistemi predstavljaju takozvana "ostrva" na primjer, sektor usluga korisnicima moe da koristi jednu vrstu infromacionog sistema, raunovodstvo drugu, a proizvodni i distributivni sistemi takoe koriste sebi odgovarajue informacione sisteme. Povremeno kada se javi potreba za transferom neke veoma bitne informacije u vie sistema, ali ako se taj ransferne izvri u stvranom vremenu, ti sistemi nikada nee imati tano iste podatke, to moe nepovoljno uticati na realizaciju robnih tokova. (6) Stoga je neophodno svima obezbijediti pristup podacima u svarnom vremenu i to preko bilo kog interface-nog ureaja, vidjeti sliku 3. Dobar primjer za to predstavljaju bankarske aplikacije, gdje raunovoa moe dobiti istu infomaciju o stanju na raunu sa skoro bilo kog mjesta, bez obzira da li koristi telefon, kompjuter ili ATM aparat.

Trei cilj se odnosi na analiziranje podataka, kako bi se stekla slika o cjelokupnom logistikom ili lancu snabdjevanja. Sem mogunosti analize, infromacioni sistem treba da podri pronalaenje najefikasnijih naina proizvodnje, montae, skladitenja i ditribucije proizvoda, odnosno najbolji nain za funkcionisanje njenog lanca. Na bazi dobijenih informacija mogu se donositi razliite odluke: operacione odluke, koje na primjer podrazumijevaju naine realizacije (obrade) narudbine korisnika, rukovanje robom, izvrenje transporta i dr.;

taktike odluke, koje se odnose, na primjer, na dodjeljivanje robe odreenom skladitu ili za odreivanje tromjesenog plana proizvodnje i dr.; strateke odluke, koje se odnose, na primjer, na izbor lokacije skladita ili na odreivanje vrste usluga i/ili proizvoda koje treba razvijati i prizvoditi (6).

Pomenuti ciljevi upravljanja lancima se ne moraju postii u isto vrijeme i nisu sasvim mauzavisni. Oni se mogu paralelno posmatrati i razmatrati u kontekstu vrste djelatnosti, veliine preduzea, internih prioriteta, uslova povraaja investicija, konfiguracije i fleksibilnosti infromacionog sistema i sl. Kao to je prikazano na slici 4, za postizanje navedenih ciljeva neophodno je razmotriti sljedee segmente: standardizaciju, koja je neophodna za efikasan rad informacionih sistema; infrastrukturu informacionih tehnologija, kao osnovnu komponentu sistema (bez komunikacionih sistema i baza podataka neki od postavljenih ciljeva se ne bi mogli postii); mogunost primjene elektronskog poslovanja, koje se sve vie primjenjuje i razvija; komponente logistikog i/ili lanca snabdjevanja, koje predstavljaju, razliite sisteme koji se direktno ukljuuju u planiranje lanaca (obino su to sistemi koji kombinuju kratkorone i dugorone elemente za podrku odluivanju); integraciju, koja zahtjeva prethodno postavljanje prioriteta realizacije postavljenih ciljeva (6).

Standardizacija
Mada je teko predvidjeti pravce razvoja u tako promjenljivoj oblasti kao to je infromaciona tehnologija, neki trendovi u praksi su evidentni. Kao primarni cilj u razvoju informacionih tehnologija se postavlja standardizacijom, pri emu se mora voditi rauna o specifinosti odreenih djelatnosti koje su ukljuene u odgovarajui lanac. Potreba za uvoenjem i razvojem standardizacije proizilazi iz sljedeeg: mogunosti sticanja bolje pozicije preduzea na tritu, jer standardizacija infomacionih tehnologija doprinosi sniavanju trokova odravanja informacionih sistema; sve vee povezanosti i potrebe za razmjenom informacija razliitih preduzea; smanjenja trokova pri narudbini software-a, njegovom razvoju i primjeni; ekonominosti, jer standardi smanjuju cijenu komponenata infromacionih sistema, razvoja, integracije odravanja (6). Trend ka standardizaciji je uticao na razvoj software-a i hardware-a presonalnih kompjutera, koji su laki za upotrebu i imaju pristupanu cijenu za veinu korisnika. U sutini, standardizacija informacionih tehnologija je proirila naine komunikacije, a mnogi od njih su postali opte prisutni, kao to je na primjer internet, elektronska pota, elektronska razmjena podataka i drugi. Pojava interneta naroito istie prednosti standardizacije sa aspekta korisnika, koji ga moe koristiti i u line i u komercijalne svrhe, preko koritenja otvorenih standardnih servisa kao to su; TCP/IP, HTML, WWW, XML, Java, Corba i dr. Primjenom mogunosti koje daje intrenet pojednostavljen je transfer elektronskih dokumenata i infromacija izmeu pojedinaca i preduzea, a sam transfer moe obuhvatiti bilo ta, od oblika on-line narudbina do transfera dokumentacije i elektronskog plaanja (E-banking). Internet je sem toga otvorio, omoguio i ubrzao mnoge postojee trendove infromacionih tehnologija. iroku primjenu takoe ima i elektronska razmjena podataka (EDI). (6) Glavni nedostatak infromacionih tehnologija u logistikom i lancu snabdjevanja, sa aspekta standardizacije je nedostatak uobiajene terminologije. Ovo pitanje je razmatrano u konzorcijumu infromacionih tehnologija nazvanog RosettaHem, koji je razvio tehniki elektronski rjenik za poslovni jezik vezan za procese u logistici i lancu snabdjevanja. Sem toga, poseban problem predstavljaju visoke investicije u razvoj standardizovanih software-a i mogui monopol pojedinih preduzea, pogotovo ako su standardi zatieni zakonom. Zakonom zatieni standardi mogu biti problematini, jer oni ne moraju biti najbolji, ve mogu samo da pripadaju najmonijim preduzeiima. Njima se ograniava konkurencija, a samim tim i selekcija i napredak usluga i proizvoda van tog preduzea. Kao veoma interesantna oblast je pitanje bezbjednosti transakcija, koje je pogotovo naglaeno kada svi rade sa istim software-om. (6)

Infrastruktura informacionih tehnologija

Infrastruktura je osnova koja omoguava sakupljanje podataka, realizaciju transakcija, pristup sistemima i komunikaciju. Infrastruktura infromacione tehnologije se obino sastoji iz sljedeih komponenti: interfejsa / ureaja za prezentaciju; komunikacionih ureaja; baza podataka; arhitekture sistema. (6)

Interface
Personalni raunari, glasovna pota, terminali, ureaji za internet saobraaj, bar kod skeneri i personalni digitalni asistenti (PDA) su neki od interface-nih ureaja koji se u ovo vrijeme najee koriste. Iako se tehnologija izrade raunara znaajno izmijenila od vremena prvih elektronikih modela sagraenih u etrdesetim godinama XX vijeka, jo uvijek je veina dananjih rjeenja zasnovano na von Neumannovoj arhitekturi. Ta arhitektura podrazumijeva raunar kao sklop sastavljen od etiri glavna dijela: ALU (Arithmetic and Logic Unit) Aritmetiko-logika jedinica, kontrolna jedinica, memorija i I/O (Input and output) ulazni i izlazni sklopovi. Ovi dijelovi su meusobno povezani mnotvom ica - "bus"; magistrala/sabirnica. Svi su obino pogonjeni vremenskim ureajem (tajmer, sat, generator takta), mada i drugi "dogaaji" mogu pogoniti kontrolne sklopove. U daljem tekstu pokuat emo da pojasnimo pojedinano glavne dijelove kompjutera. Memorija Ovdje se podrazumijeva da je memorija niz obrojenih/numerisanih elija, od kojih svaka sadri djeli informacije.Informacija moe biti instrukcija kojom se raunaru zadaje neki zadatak. elija moe sadravati i podatak koji je potreban raunaru da bi izvrio neku instrukciju. U svakom sluaju, bilo koja od elija moe sadravati djeli informacije koji u datom trenutku moe predstavljati podatak a ve u slijedeem - instrukciju. Znai, sadraj memorijskih elija se neprestano mijenja. Veliina svake elije i njihov broj, razlikuje se od raunara do raunara a i tehnologije izrade tokom njihovog razvoja su bile bitno razliite. Tako smo imali elektromehanike memorije - releje, cijevi ispunjene ivom u kojima su se stvarali zvuni pulsevi, matrice stalnih/trajnih magneta, pojedinanih tranzistora, sve do integralnih kola sa vie miliona diskretnih i aktivnih elemenata. Procesor Procesor ili CPU - central processing unit je elektroniki sklop koji moe izvravati raunarske programe. Ovako iroka definicija se moe primijeniti i na rane raunare koji su postojali mnogo prije nego to je izraz "CPU" dobio iroku primjenu. Pojam i skraenica se koriste u raunarskoj industriji od ezdesetih godina XX stoljea. Oblik, arhitektura i primjena procesora su pretrpjeli ogromne promjene od vremena prvih primjeraka ali je njihovo osnovno funkcioniranje ostalo priblino isto.

Prvi procesori su bili raeni po narudbi kao dio veeg raunara i ponekad su bili jedini primjerci svoje vrste. Meutim, izraditi samo jedan procesor ili tek nekoliko primjeraka namijenjenih samo odreenoj aplikaciji bilo je skupo te je to otvorilo put za masovnu proizvodnju procesora koji imaju viestruku primjenu. Tranzistori, a zatim i integralna kola, omoguili su minijaturizaciju procesora i danas se ugrauju u veliki broj ureaja: automobile, mobilne telefone, djeje igrake i sl. Artimetiko-logika jedinica (engl. ALU - arithmetic and logic unit) je sklop koji vri osnovne aritmetike operacije (sabiranje, oduzimanje i dr.), logike operacije (I, ILI, NE) i uporeivanje, npr. da li se dadraj dva bajta podudara. U ovoj jedinici se zapravo "odrauje glavni posao". Kontrolna jedinica vodi rauna o tome koji bajtovi u memoriji sadre instrukciju koju raunar trenutno obrauje, odreuje koje operacije e ALU izvravati, nalazi informacije u memoriji koje su potrebne za te operacije i prenosi rezultate na odgovarajua memorijska mjesta. Kada je to obavljeno, kontrolna jedinica ide na narednu instrukciju (obino smjetenu na slijedeem memorijskom mjestu) ukoliko instrukcija ne govori raunaru da je slijedea instrukcija smjetena negdje drugo. Kada se poziva na memoriju, data instrukcija moe na razliite naine odrediti odgovarajuu memorijsku adresu. Uz to, neke matine ploe podravaju dva ili vie procesora. Takve obino nalazimo kod servera. Ulaz i izlaz Putem ulaza i izlaza (I/O), raunar dobija informacije iz vanjskog svijeta i alje rezultate natrag. Postoji irok spektar I/O ureaja; od obinih tastatura, preko mieva, monitora,disketnih pogona, CD/DVD (optikih) pogona, tampaa, sve do skenera i kamera. Zajednika osobina svih ulaznih jedinica je da pretvaraju informacije odreene vrste u podatke koji dalje mogu biti obraeni u digitalnom sistemu raunara. Nasuprot tome, izlazne jedinice pretvaraju podatke u informacije koje korisnik raunara moe razumjeti. U ovom sluaju, digitalni sistem raunara predstavlja sistem za obradu podataka. Instrukcije Raunarske instrukcije nisu bogate kao to je ljudski jezik. Raunar poznaje samo ogranien broj jasno definiranih i jednostavnih instrukcija. Evo nekoliko primjera: "kopirati sadraj elije 7 u eliju 19", "ako je sadraj elije 999 vei od 1, slijedea instrukcija se nalazi u eliji 100", "sadraj elije 6 oduzeti sadraju elije 33 a rezultat upisati u eliju 50". Instrukcije su u raunaru predstavljene binarnim sistemom brojeva. Operacija "kopiraj" je, npr. kod Intelovih mikroprocesora u binarnom sistemu predstavljena ovako: 10110000. Odreeni niz instrukcija koje odreeni kompjuter moe razumjeti naziva se mainski jezik. U stvarnosti, ljudi ne stvaraju instrukcije direktno u mainskom jeziku ve koriste programske jezike koje se prevode u mainski jezik putem posebnih raunarskih programa "prevodilaca" i kompajlera. Neki programski jezici su veoma bliski mainskom jeziku, kao to je Assemblera drugi, kao Prolog, su zasnovani na apstraktnim principima koji imaju malo slinosti sa stvarnim operacijama unutar raunara. Arhitektura Kod dananjih raunara, aritmetiko-logika i kontrolna jedinica smjeteni su na jednom integralnom kolu kojeg nazivamo centralna procesorska jedinica (CPU - central processing unit). Memorija raunara smjetena je na nekoliko malih integralnih kola pored centralnog procesora. Nesrazmjerno veliki dio ukupne mase raunara zapravo je sadran u sistemu napajanja elektrinom energijom - napojna jedinica i I/O ureajima. Neki od veih raunara razlikuju se od gore opisanog modela uglavnom po veem broju procesora i kontrolnih jedinica koji rade simultano. Dodajmo ovome da i neki raunari, ija je iskljuiva namjena nauno istraivanje i raunanje, imaju sasvim drugaiju arhitekturu i zbog

drugaijeg, nestandardiziranog naina programiranja, nisu nali iru komercijalnu primjenu. Dakle, u biti, princip funkcionisanja raunara je prilino jednostavan; kod svakog takta, raunar povlai instrukcije i podatke iz svoje memorije, izvrava instrukcije, pohranjuje rezultate i ponavlja ciklus. Ponavljanje se vri sve do nailaska na instrukciju "stop". Programi Raunarski programi su zapravo duge liste instrukcija koje raunar treba izvriti, nekad ukljuujui i tabele podataka. Mnogo raunarskih programa sadri milione instrukcija i mnogo njih se neprekidno ponavlja. Tipini moderni personalni raunar (PC - engl. personal computer) moe izvriti nekoliko milijardi instrukcija u sekundi. Recimo i to da izvanredne sposobnosti raunara nisu posljedica izvravanja sloenih instrukcija ve miliona jednostavnih koje programeri uobliavaju u svrsishodne funkcije. Dobar programer, naprimjer, izradi niz instrukcija kojim se izvrava neki jednostavan zadatak kao to je iscrtavanje jedne take na ekranu i taj niz zatim uini dostupnim drugim programerima. Sadanji raunari su u stanju izvravati nekoliko programa istovremeno. U stvarnosti, odreeno kratko vrijeme procesor izvrava instrukcije jednog programa a zatim se prebacuje na drugi program i izvrava dio njegovih instrukcija. To odreeno kratko vrijeme esto nazivamo vremenski isjeak. Ovaj nain rada stvara iluziju izvravanja nekoliko programa istovremeno a u stvarnosti se radi o tome da programi dijele procesorsko "radno vrijeme". Operativni sistem je program koji najee ima ulogu kontroliranja ovakvog dijeljenja procesorskog vremena. Operativni sistem Da bi raunar radio, barem jedan program mora biti neprestano u funkciji. Pod normalnim uslovima, taj program je operativni sistem (OS - engl. operating system). Operativni sistem odluuje koji e program u datom trenutku biti izvravan, koliko i kojih resursa e mu biti dodijeljeno (memorija, I/O) i sl. OS takoe obezbjeuje takozvani apstraktni omota okohardvera i programima dozvoljava pristup preko servisa kao to su kodovi (upravljaki programi - "drajveri" od engl. driver) koji omoguavaju programerima pisanje programa bez potrebe za poznavanjem intimnih detalja o svim prikljuenim ureajima. Veina operativnih sistema koji imaju te apstraktne omotae takoe imaju i standardiziran korisniki interfejs. Najzastupljeniji operativni sistemi dananjice su MS Windows, GNU Linux I Apple Mac OS. (7)

Komunikacioni ureaji
Postoje dva primarna oblika povezivanja interface-nih komunikacionih ureaja. Prvi se odnosi na povezivanje sa internim sistemima (npr. lokalnom mreom, mainframe, intranet), a drugi na povezivanje sa eksternim mreama (mreama privatnih preduzea, npr. Internet). Meutim, u sluajevima kada se zahtjeva vei protok i vea bezbjednost, primjenjuje se direktno povezivanje sistema u preduzeima. Postoje dva glavna trenda u komunikacijama: prvi je beina komunikacija, koja zamjenjuje klasinu telefonsku mreu; drugi je formiranje jedinstvenog mjesta kontakta za komunikacije. Odnosno, na skoro svakom mjestu mogu se koristiti mobilni telefoni, ali i drugi oblici komunikacije, kao to je elektronska pota. (6)

Napredne komunikacione mogunosti omoguavaju realizaciju mnogih aplikacija, koje podrazumjevaju: Elektronsku potu, koja se moe odnositi na sisteme unutar ili van preduzea. Danas Internet otvara mogunosti jednostavne interakcije izmeu preduzea, a elektronska pota omoguava komunikaciju u razliitim vremenskim zonama i transfer podataka i informacija irom svijeta; Elektronsku razmjenu podataka, koja se odnosi na elektronsku transakciju izmeu trgovinskih partnera omoguenu odreenim komunikacionim vezama izmeu dvije strane i standardnim protokolom; GroupWare doputa zajedniki pristup korisnika informacijama i specijalizovanom software-u, tako da se informacije i odreena znanja mogu zajedniki koristiti u preduzeima, ali postoje i aplikacije koje doputaju rad na zajednikim elektronskim dokumentima; Sistem za praenje, predstavlja mogunost da se locira kamion ili teret u bilo koje vrijeme tokom distribucije. Ova tehnologija zahtjeva kombinaciju Globalnog sistema pozicioniranja (GPS) i bezinih komunikacija; C-Colaborative commerce, elektronsko kolaborativno poslovanje predstavlja budunost u elektronskom poslovanju. (6)

Baze podataka
Za poetnu fazu razvoja sistema za obradu podataka bila je karakteristina tjesna povezanost programa sa fizikom organizacijom podataka. Odnosno, podaci su direktno povezani i stavljani na raspolaganje na nekom nosiocu informacija u sasvim odreenom programu. S obzirom da mnoge aplikacije esto zahtjevaju iste podatke kod ovakvog pristupa dolazilo je do dupliranja istih podataka, tj. velike redunantnosti. Redunantnost podataka uslovljava poveanje trokova memorisanja, oteano aktueliziranje i obezbjeenje sugurnosti podataka. Opisani problemi su u procesu razvoja sistema za obradu podataka doveli do stvaranja koncepta banke podataka koja u sistemu egzistira kao jedinstven organizacioni element nezavisan od programa koji se moe koristiti u razliitim apliklacijama. U okviru sistema banki podataka, kao dijela operativnog softverskog sistema podacima jedne organizacione jedinice tako se upravlja da korisnik moe da ostvari pristup podacima bez poznavanja fizikog oblika memorisanja odnosno uvanja tih podataka. Sistem za upravljanje bankom podataka omoguava korisnicima izvoenje razliitih operacija sa podacima prema odreenim kriterijumima. Osnovni zadatak banke podataka je, da se optimizira fizika struktura memorisanih podataka sa ciljem olakavanja pristupa i upravljanja podacima. Adekvatna analiza podataka zahtjeva njihovu organizaciju u neki oblik baze podataka. U posljednje vrijeme koriste se uobiajene baze podataka, kao to su: Legacy Database relacione baze podataka objektne baze podataka Data Warehouses Datamarts Groupware Database.

Elektronsko poslovanje
Elektronsko poslovanje se pojavilo jo poetkom 80-ih godina prolog veka ali je ubrzani razvoj doivelo uposlednjih pet godina. Masovni razvoj i primena Interneta uticali su na motivaciju sve veeg broja korisnikada, u potrazi za ekonominijim i efikasnijim radom, koriste i mogunosti koje prua elektronsko poslovanje. ta je elektronsko poslovanje? Elektronsko poslovanje (e-poslovanje) je razmena standardizovanih elektronskih poruka izmeu fizikih ipravnih lica u pregovaranju, ugovaranju, kupovini, prodaji, plaanju, komuniciranju sa upravom i sudovima iu svim drugim poslovnim transakcijama, a za koje je zakonom dozvoljena njegova primena. Za razvoj e-poslovanja potrebni su neki osnovni preduslovi, kao to su: primena Interneta za postavljanje web sajtova sa katalozima ponuda, cjenovnicima i aplikacijama za komuniciranje sa klijentima, poznavanje alata za razvoj aplikacija za e-poslovanje, razvijena telekomunikaciona infrastruktura, usvajanje propisa za e-poslovanje i motivacija menadera. E-poslovanje je novi model poslovanja koji se zasniva na: efikasnijoj i modernijoj organizaciji radaprilagoenoj primeni savremenih ICT, korienju Interneta u obavljanju veine poslovnih transakcija,organizaciji i primeni savremenog informacionog sistema, upotrebi standardizovanih dokumenata, primenielektronskog potpisa, digitalizaciji poslova i korienju kriptografskih mehanizama zatite.Postoji vie klasa servisa e-poslovanja, kao to su B2B (preduzee-preduzee), B2C (preduzee-korisnik),G2C(uprava-korisnik), G2B(uprava-preduzee), G2G(uprava-uprava), G2E(uprava-zaposleni) i drugi. (8)

E-logistika
Trea tehnoloka revolucija, izazvana "eksplozivnim" razvojem informaciono-komunikacione delatnosti,promenila je i menja i dalje nain privreivanja, ali i svakodnevni ivot. Teko je vriti prognoze u vezi sanarednim dostignuima, jer promene koje se deavaju nemaju linerni rast u vremenu, ve mnogo bri. Tako je u SAD i Japanu, gde se nove tehnologije stvaraju i najpre koriste, poetkom osamdesetihprocenjeno da e broj automobila imati takav rast da e biti neophodno da se do kraja devedesetihudvostrui broj saobraajnica. To je bio ozbiljan logistiki problem, jer u pojedinim gradovima nije bilo mogue izgraditi dodatne kolovozne trake. Iako novoizgraene saobraajnice i metro linije u najveimgradovima pomenutih zemalja sredinom devedesetih nisu dostigle planirani nivo, ispostavilo se da dopotpunog saobraajnog zaguenja u gradovima ipak nije dolo. Ni najpozvaniji strunjaci nisu bili umogunosti da predvide koliki e biti uticaj informacionokomunikacione tehnologije na saobraajne guve,pa su dali pogrene procene. Oekivani problemi su izostali, jer se znatno poveao broj zaposlenih koji suposredstvom novih tehnologija imali priliku da rade od kue. Ovo je samo jedan od primera uticaja novihtehnologija na svakodnevni ivot, ali i na logistiku kao posebnu naunu disciplinu, koja dobija novi pojavnioblik: e-logistiku ili logistiku

zasnovanu na infomaciono-komunikacionoj tehnologiji. Kompanija vrlo lako moe da uspostavi svoje prisustvo na internetu, ali za poslovni uspeh vaniji su npr. dobro organizovano magacinsko poslovanje, transport i fizika prisutnost do krajnjeg potroaa. Tano je datrokovi obrade elektronske porudbine iznose oko 15% od trokova prijema porudbine telefonom ilipotom, ali svi ostali trokovi su isti: izbor proizvoda, pakovanje, transport, uruenje i drugo. Tu dolazi doizraaja e-logistika, koja primenom informaciono-komunikacione tehnologije treba da obezbedi raspoloivostnajpre pravih informacija a potom i pravih materijalnih dobara. Uspeh u poslovanju donosi jedino harmonija isinhronizovanost fiziki i elektronski realizovanih procesa, koji se meusobno dopunjuju. (8)

Zakljuak
Savremeni svet rada karakterie inovacijska djelatnost, upravljanje promjenama i informacione tehnologije. Centralni projektni problem istraivaa je kako unaprijediti kvalitet i racionalnost procesa proizvodnje kompanija. Jedan od viestruko vrijednih alata moderne poslovne organizacije je korisniki-orijentisan informacioni sistem (User-oriented information system). Dobro dizajniran informacioni sistem moe unaprijediti proizvodnju, smanjiti zalihe, eliminisati aktivnosti koje ne stvaraju dodatnu vrijednost, unaprijediti servis kupcu, poboljati odluivanje organa upravljanja i koordinaciju aktivnosti u organizaciji.

Literatura
(1) http://bs.wikipedia.org/wiki/Informacioni_sistemi (2 )http://www.znanje.org/knjige/computer/access/access_01/POJAM%20INFORMACIONOG %20SISTEMA.htm (3) http://bs.wikipedia.org/wiki/Informaciona_tehnologija (4) http://www.znanje.org/knjige/computer/access/access_01/KOMPONENTE %20INFORMACIONOG%20SISTEMA.htm (5) http://www.znanje.org/knjige/computer/access/access_01/VRSTE%20INFORMACIONIH %20SISTEMA.htm (6) Vasiljevi, M., Logistika u saobraaju Skripta, Saobraajni fakultet, Doboj, 2008. (7) http://bs.wikipedia.org/wiki/Ra%C4%8Dunar (8) http://www.scribd.com/doc/9007009/elektronsko-poslovanje