Univerzitet u Istonom Sarajevu Saobraajni fakultet Doboj

TRANSPORT ITARICA
Seminarski rad iz predmeta Transportne osobine robe

Student: Ivan Vidovi 16/11

Profesor: Prof. dr. Perica Gojkovi

Doboj 2012

Sadraj
1.Uvod ........................................................................................................................................................... 3 2.Karakteristike itarica ................................................................................................................................. 4 3. Pakovanje i transport itarica .................................................................................................................... 9 4. Uzimanje uzorka ...................................................................................................................................... 11 5. Zakljuak .................................................................................................................................................. 12 6. Literatura ................................................................................................................................................. 13

1.Uvod
itarice su jednogodinje biljke iz porodice trava, iji zrnasti plodovi (ita) slue za prehranu ljudi i ivotinja i kao sirovina u prehrambenoj industriji. Plodovi itarica su bogati ugljikohidratima, bjelanevinama, celulozom, mineralima i vitaminima. U prvom redu sistematike i podjele itarica to su: penica, ra, jeam, ria, zob, kukuruz i heljda Sem heljde, sve nvedene biljke pripdju fmiliji kultivisnih trv. Heljd spd u fmiliju troskotnic li se zbog slinog nin gjenj i upotrebe uvrtv u itrice. Penic, r, jem i ovs nzivju se esto bijelim itim s tim to su penic i r izrzito hljebne itrice. Zrnsti plodovi itric mogu biti smjeteni u klsu (penic, r i jem), u metlici (pirin,ovs, proso i heljd) i u klipu (kod kukuruuz). U odnosu n ostle biljne proizvode, itrice dju njvei doprinos u ishrni ljudi. Bogte su ugljenim hidrtim, bjelnevinm, izvjesnim minerlnim mterijm i vitminim. Osim tog, njihov proizvodnj je jednostvn, lko se uvju i prvoze u velikim koliinm. U osjetnim koliinm se koriste ko vn ston hrn. Orgnizm ivotinje itrice pretvr u msti i bjelnevine, koje opet predstvljju vne hrnljive mterije z ovjek. N tj nin itrice, posredno ili neposredno, dju veliki doprinos dobijnju ugljenih hidrt, msti i bjelnevin z rzliite potrebe. Znjne su i ko industrijsk sirovin, npr. od plod i stbl kukuruz dns se moe dobiti oko 200 rznih proizvod. Njvniji sstojk svih itric je skrob n koji otpd 54 od 75% suve mterije zrn. Izuzev pirin, sve itrice sdre i zntne koliine bjelnevin, nroito penic, r i jem. Vei procent msno sdre kukuruz i ovs uglvnom u klici, dok su minerlne mterije u omotu zrn (mekinjm). Vitmini, nroito grupe B, nlze se tkoe preteno u omotu plod i u klici.

2.Karakteristike itarica
Penica Penica ko njvnij itric gji se skoro n svim kontinentim uspjev u predjelim gdje tempertur ne pd ispod -27C. Kvlitet penice procjenjuje se n osnovu rzliitih svojstv meu kojim su njvnij: boj i miris zrn, vlg, sdrj primjes, koliin i kvlitet ljepk, stklvost, hektolitrsk ms, specifin ms, krupno, zdrvstveno stnje i dr. Ukoliko je ponjeven nezrel penic, im zelenkstu boju. Uslovi kao i duina uvanja utiu na promjenu boje. Pri normlnim uslovim penic sdri 10-14% vlge, kko vlg podstie rzvoj mikroorgnizm u sklditu ne treb unositi penicu koj im iznd 13% vlge. N bzi vlge u penici njee se utvruju cijen, hektolitrsk ms i druge osobine it. U prometu se tolerie do 14% vlge u penici, jer ko je im jo i mlo vie ito je podlono kvrenju, ko sdri preko 16% vlge brzo se zgrije i upli, to z poslijedicu im rzvijnje bui, ztim bubrenje, klijnje, pojvu neprijtnog miris i potpuno kvrenje it. Odreivnje vlge se njee vri metodom suenj ili pk elektrinim mjerem. Sdrj primjes podrzumjev sve sstojke koji nisu zdrv zrn penice. Primjese penice se svrstvju u tri grupe: orgnske bijele primjese, orgnske crne primjese i neorgnske primjese. - orgnske bijele primjese su: polomljen zrn, tur i smeurn, zrn drugih itric,

priklijln i nklijl zrn, izgrien zrn, zrn s tmnom klicom i zrn koj su uprljn sporm glvnice. U prksi se izvesne vrste bijelih orgnskih primjes, ko su prisutne u mlim procentim, ne smtrju primjesm: zrn ri do 5%, jem do 1%, zrn s zdebljlom klicom do 3%, zrn s tmnom klicom do 2%. -orgnske crne primjese su:sjemenke drugih biljk u iti tzv. urodice. Urodice se mogu podijeliti u dvije grupe: ) tetne po zdrvlje ljudi: glvnic, ljulj, ttul, kukolj, mleik i dr; b) urodice koje utiu n boju i ukus brn: poljsk grovic, divlji luk, slic i dr. - u neorgnske primjese spdju pijesk, ostci zemlje, metlni ostci i druge neorgnske mterije. Sdrj primjes se odreuje kd se od srednjeg to prosjenijeg uzork odmjere dvije probe od po 50 grm it i svk rsprostre n hrtiji p prebere uz pomou pincete i lupe d bi se izdvojile primjese. Oien zrn od obje probe se izmjere i dobije isto u procentim. Kod detljnog ispitivnj primjese se klsirju n tri nvedene grupe i svk grup zsebno izmjeri. Koliin i kvlitet ljepk koji grde bjelnevine koje bubre s vodom i tko dju testu plstin i elstin svojstv su krkteristik peninog brn. Ml koliin ljepk i njegov slb elstinost dju hljeb slbog kvlitet. Stklvost it zvisi od procent i vrste bjelnevin, te zrn penic mogu biti n presjeku stklst ili brnjv. Stklst zrn su poluprovidn i tvrd, dok brnjv zrn imju presjek bijele boje, mekn su i lko se drobe. Stklst zrn sdre vei procent ljepk, dju vie griz i bijelog brn. Hektolitrsk ms ili zpreminsk ms it je ms koju im zpremin od 100 litr (1hl) it izren u kilogrmim. Hektolitrsk ms penice kree se izmeu 70 do 84 kilogrm. ito prosjenog kvlitet treb d im msu od njmnje 76 kilogrm. Odreivnje hektolitrske mse vri se pomou tzv. itrske vge. To je obin vg s rvnokrkom polugom kod koje je jedn ts zmijenjen metlnim cilindrinim sudom odreene zpremine (moe biti od litr, od 1 litr ili od 20 litr). Vg im pomoni pribor (uplji i
5

obini cilindr, klip z istiskivnje vzduh, ugoni no) koji omoguuje d se uvijek pun zpremin it. Hektolitrsk ms se do sd smtrl z jednu od njvnijih osobin it. Specifin ms ko odnos izmeu mse i zpremine zrn penice zvisi od hemijskog sstv i gre zrn i kree se od 1,25 do 1,50 g/cm3. Krupno it se njee izrv uznsom teine, tj. msom koju im 1000 zrn potpuno suvog it. Odreuje se n tj nin to se odbroji dv put po 500 zrn, bez probijnj, svk prob se zsebno izmjeri n preciznoj vgi. Ako se rezultti mjerenj ne rzlikuju z vie od 6% mse, obje probe se sberu i obrunvju n suvo ito. Vei uzns teine podrzumjev krupnije zrno. Ms 1000 zrn penice kree se od 30-45 grm. Zdrvstveno stnje it moe d vrir poev od stvrnj plod p sve do potronje zbog npd rznih plijesni, przitskih gljivic, mnogobrojnih insekt i glodr. Zto se ito koje sdri nedozvoljenu koliinu mikroorgnizm, ivih insekt ili njihovih osttk, osttk glodr i sl. smtr zrenim, odnosno zdrvstveno neisprvnim. Ra R je poslije penice njvnije hljebno ito. Izruje se i mijeni hljeb od rnog i peninog ili rnog i kukuruznog brn. Rni hljeb zostje po kvlitetu od peninog, li je vln i due ostje svje. Uslovi u pogledu vlge i sklonosti k promjeni kvlitet dejstvom mikroorgnizm i tetoin isti su ko z penicu. Hektolitrsk ms je od 70 do 73 kilogrm. Ako je hektolitrsk ms ispod 68,5 kilogrm r se ne kotir n pozntijim svjetskim berzm z kupoprodju itric. Jeam Jem je jedn od njstrijih biljk koje je ovjek poeo d gji, jer podnosi veom rzliite klimtske uslove od njsjevernije do njjunije grnice gjenj. Uspjev i n visokim plninm, ko to su Himlji, Kvkz i Alpi. Primjen mu je mnogostruk: njvie ko ston hrn i u obliku jemene prekrupe ili u zrnu. Drug vn oblst primjene jem je industrij piv. Slui i z proizvodnju originlnog viskij, ztim z surogt kfe, z proizvode
6

n bzi sld (mlt-proizvod) itd. Sorte jem dijele se n ozime i jre, prem osnovnoj nmjeni n : ) sorte pivrskog jem i b) sorte krmnog (stonog) jem. Hektollitrsk ms z pivrski jem iznosi 66-72 kg/100 l z krmni jem njmnje 60 kg/100 l. Ovas (zob) Ovs ili zob pripd grupi itric iji plodovi szrijevju u obliku metlice. Gji se ko jri i ozimi. Njveim dijelom se upotrebljv ko ston hrn, nroito z ishrnu konj. Oljuten i izgnjeen zrn zobi upotrebljvju se ko dijetln hrn zobene phuljice, koje se odlikuju velikom hrnljivou i lko su svrljive. Ne bi treblo d im hektolitrsku msu mnju od 40 kg/100 l. Kukuruz Kukuruz je njvnij itric jer se njvie upotrebljv ko industrijsk sirovin. Industrij ne koristi smo plod kukuruz, ve i druge vegettivne dijelove: stbljiku z prooizvodnju hrtije, konke z dobijnje furfurol, komiinu z izrdu pletrskih proizvod, ko mterijl z pkovnje itd. Kukuruzno zrno je bogtije msnom od zrn bijelih itric, jer im veliku klicu (klic ini do 11% mse zrn), u kojoj moe imti do 35% kukuruzovog ulj. Ovo ulje otev uvnje kukuruznog brn, jer se ovo lko uegne. Zto se pri mljevenju morju izdvjti klice iz kojih se ksnije dobij ulje, od njihovog osttk dobij se sirovin z stonu hrnu. Pored tog, kukuruz je njvnij sirovin z dobijnje skrob, ukoliko mu je cijen nisk moe posluiti i z dobijnje lkohol. Upotreb kukuruz orjentie se u tri prvc: ) z ljudsku ishrnu, b) z ishrnu stoke i v) z industrijsku primjenu. Hektolitrsk ms kukuruz kree se od 74 do 78 kg/100 l z sitnozrne vrste 80 do 83 kg/100 l z krupnozrne. N zemlj zuzim esto mjesto u svijetu, drugo u Evropi po prosjenoj godinjoj proizvodnji kukuruz. Proso i nije itric u prvom smislu te rijei. Zprvo postoje tri vrste pros: obino proso, itlijnsko proso i muhr. Prve dvije vrste dju zrn koj se koriste z ishrnu, preteno z
7

sprvljnje prosene ke. Tre vrst slui z ishrnu stoke. Hektolitrsk ms je 70-75 kg/100 l. Heljda Heljd ne spd u red prvih itric li se svrstv u tu grupu, jer se od njenog sjemen esto melje brno. Im vrlo krtk vegetcioni period (oko 100 dn), gji se u plninskim predjelim koji imju otriju klmu. Plod je zrno trouglstog oblik, po sstvu slino zrnim itric. Hektolitrsk ms je 50-70 kg/100 l ms 1000 zrn heljde iznosi 20-27 grm. N ljusku otpd oko 40% mse zrn. Pirina Pirin je osnovn hrn velikog dijel stnovnitv , nroito zijskih zemlj: Kine, Jpn, Filipin, Kmbode, Vijetnm, Burme, Indije i dr. Biljk tri zemljite s dost vlge, koje treb veim dijelom vegetcionog period d bude pokriveno vodom. Od dn sijnj do etve proe 5-7 mjeseci. U prometu se pirin jvlj u tri oblik: ) Neljuteni ili sirovi pirin, dobijen poslije vridbe bez ikkve dlje obrde, zove se jo i paddy pirin. b) Poluoljuteni pirin s kog je skinut smo spoljn opn, li je zdro unutrnji sloj omot, koji mu dje mrku do crvenkstu boju, stog se jo zove mrki ili brown pirin ili cargo c) Oljuteni ili polirni pirin white rice ili bijeli pirin. Polirnje se moe vriti smo glnjem ili uz dodvnje sredstv z postiznje sjj coated rice ili presvuen pirin. Neoljuteni pirin otporniji je n kvrenje, p se u ovom obliku njee i otkupljuje. Potom se otprem u ljutionice, koje se obino nlze u velikim lukm i drugim trgovkim centrim. Ri se pkuje u jutne vree, sirov se njee prevozi u rsutom stnju (a la rinfusa). Riu treb skldititi u suvim i dobro provjetrenim prostorijm, u kojim ne smije biti rob s jkim mirisim.

3. Pakovanje i transport itarica

Penic i drug bijel it mogu se trnsportovti u vrem (dkovim) ili u rsutom stnju. Vree se njee izruju od jute, rjee od konoplje i ln. Primju obino oko 70 kiliogrm neto mse. Kukuruz se moe prevoziti u klipovim ili okrunjen, u rsutom stnju ili dkovim. U meunrodnom prometu i uopte n duim relcijm, kukuruz se prevozi smo u zrnu, i to njee u rsutom stnju. Prevoz itric moe se vriti u svim svremenim prevoznim sredstvim, li se njee upotrebljvju brodovi, eljeznice, i z kre relcije kmioni. Prevozn sredstv morju biti ist i ztien od vlge, kie i drugih nepogod. Poslije etve u zrnim it ne prestju sve ivotne funkcije. Zrno i dlje ivi tokom dueg vremen ili kko se to obino ke die. Proces disnj zrn u stvri je proces rznih hemijskih promjen u zrnu, koje nstju ko rezultt djelovnj rznih enzim. Ove promjene su normlne i predstvljju neku vrstu dozrijevnj it, uvijek su prene izvjesnim povenjem vlge i temperture it, to pokzuje rekcij oksidcije ugljenih hidrt. Oksidcijom glukoze (gronog eer), odnosno proces disnj nstju ugljen-dioksid i vod, oslob se izvjesn koliin toplote. Ako doe do jeg vlenj i zgrijvnj it, stvrju se uslovi z djelovnje mikroorgnizm (nroito plijesni), ili pk dolzi do pojve klijnj, ko i do stvrnj uslov z npd rznih tetoin. Sve te okolnosti ubrzvju proces disnj smim tim porst temperture i vlnosti, tko d moe doi do smozpljenj itrice. Stog, pri trnsportu proces disnj itric mor se ogrniiti n minimum. To se moe postii smnjenjm sdrj vlge u itrici (n odreen procent), ili drnjem itric n niskim temperturm. Povremenim provjetrvnjem se tkoe uspjeno uklnjju toplot i vlg. Mikroorgnizmi i fermenti pri velikoj vlnosti itric, bilo d su itrice vlne usklditene, ili je vlg nstl disnjem zrn mogu rzloiti ugljene hidrte n rzliite produkte p tko

nstju mlijen, siretn i druge orgnske kiseline, ili mogu d djeluju n rzlgnje bjelnevin, p nstju mino kiseline i monijk, msti postju ueene. itrice zbog tog postju kisele, dobijju neugodn miris i ukus. Zrno im izgubi sjj i potmni. im se primjeti povenje temperture (zgrijvnje it) sigurno je otpoelo kvrenje. Ako se odmh ne intervenie, ve dopusti dlji porst temperture nstup smozpljenje ili kko se u nrodu ke ito se upli. Prvo to treb preduzeti je provjetrvnje.

10

4. Uzimanje uzorka
Uzimnje uzork z ispitivnje itric je propisno stndrdim ili drugim normm z provjervnje kvlitet. Z itrice u vrem propisn je broj vre iz kojih se mor uzimti uzork. Kod penice se npr. z isporuku do 3 vree uzim uzork iz svke; z poiljku od 3-30 vre iz svke tree, li njmnje iz tri; z poiljku s vie od 30 vre uzork se uzim od svke pete itd. Uzorci se uzimju pomou runih sondi s vrh, sredine i dn. Ako se itrice isporuuju u rsutom stnju uzorci se uzimju s 10 do 12 mjest, n rznim dubinm. Svi uzorci od istog tovr, iste vrste i kvlitet, skupljju se u jednu vreu, dobro izmjeju i kvdrirnjem svedu n srednju probu. Kvdrirnje ili etvrtnje vri se tko to se cijel koliin uzetog uzork od istog tovr sloi n gltku i rvnu povrinu u tnk sloj oblik kvdrt. Kvdrt se lenjirom dijgonlno podijeli n etiri dijel, p suprotni dijelovi pomeu i tko dobiju dvije gomile. Jedn od njih se izdvoji n strnu drug obruje n isti nin ko i prvobitn koliin. Ovo se ponvlj sve dotle dok ne preostne koliin od 3-4 kg it. Od te koliine uzimju se tri jednk uzork od po 1 kg, stvljju u posebne stklene boce ili limenke, hermetiki ztvrju i pete. Uzimnje uzork obvlj se komisijski, uz obvezno voenje zpisnik o cijelokupnom rdu i potpisivnje od strne svih lnov komisije. Od pripremljen tri uzork svki mor biti propisno etiketirn, s nznkom: nziv, vrste i kvlitet proizvod, broj isporuenih pkovnj i ukupne koliine; dtum isporuke, dtum i mjest uzimnj uzork, ko i potpisn lic koj su izvril uzimnje i obrdu uzork. U sluju spor nlizu vri jedn od ovlenih lbrtorij koju sporzumno izberu zinteresovne strnke. U trgovini n veliko ito se prodje n metrike cente (100 kg), tone (1000 kg) i vgone (10000 kg). U SAD se ito prodje n buele (1 buel = 27,2 kg); merike cente (45,36 kg) i merike ili krtke tone (907,2 kg); u SSSR se upotrebljv ko mjer z ito i pud (16,36 kg).

11

5. Zakljuak
Osnovni inilc koji uslovljv mikrobioloke promjene u itu je: vlg. Ali n kvrenje itric pored vlge imju uticj i drugi uslovi: dug period sklditenj (vie od jedne godine), nedoputen visin, nslg, veliki procent neisto i oteenih zrn, nejednk krupno i oblik zrn, bolesti itd. Smtr se d veliki procent bjelnevin u zrnu ubrzv zpoeti proces kvrenj. Oteen zrn sdre vei broj bkterij i spor nego neoteen p veliki procent oteenih zrn im nroito tetn uticj. Posljedice kvrenj mogu biti teke po kvlitet i prehrmbenu vrijednost it. U poetku ito dobij utu boju, ztim postje mrko i n krju potpuno se ukvri. Kvrenje prti miris n bu. Ako memljivost uzme mh ito se ne moe upotrijebiti z ishrnu, ne smo ljudi i stoke. Prema tome potrebno je vriti redovne kontrole itarica prije transporta, a i tokom skladitenja tj. voditi kontrolu o istoi tovarnog prostora i skladita, provjeravati vlagu, voditi brigu o provjetravanju i o poveanju temerature itarica.

12

6. Literatura http://www.scribd.com/sead_becirovic/d/82274769-Transportne-Osobine-Robe http://hr.wikipedia.org/wiki/itarice

13