BESPLATAN PRIMJERAK

Prim.dr. Jaminka Uzunovi Spec. epidemiologije

PRIRUNIK

SADRAJ

Definicija epidemiologije---------------------------------------------------------------------------------------------------------Epidemiologija zaraznih bolesti-------------------------------------------------------------------------------------------------Nastanak bolesti--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Faktori koji uslovljavaju pojavu zarazne bolesti----------------------------------------------------------------------------Metode epidemiolokog ispitivanja---------------------------------------------------------------------------------------------Pojedini vidovi epidemiolokog ispitivanja-----------------------------------------------------------------------------------Uloga medicinskih radnika u praktinom epidemiolokom radu--------------------------------------------------------Preventivni rad zdravstvenih tehniara----------------------------------------------------------------------------------------

Definicija epidemiologije
Epidemiologija je nauka o epidemijama zaraznih bolesti i nezaraznih oboljenja, koja se bavi prouavanjem kretanja masovnih oboljenja, uslova pod kojima se ona pojavljuju, ire i nastaju, a sve radi njihovog spreavanja i suzbijanja. Kao to se vidi iz definicije, prvi i neposredni zadatak epidemilogije je spreavanje bolesti kao masovne pojave, a drugi onemoguavanje i pojedinanih sluajeva, tj. potpuno iskorjenjivanje odreene bolesti.

Epidemiologija zaraznih bolesti

Zarazne bolesti su gupa oboljenja prouzrokovana mikroorganizmima ili njihovim toksinima koja se prenose s jedne osobe na drugu. Sve zarazne bolesti prema duini trajanja mogu biti akutne i hronine. Akutne zarazne bolesti obino nastaju naglo, imaju brzu evoluciju i relativno brzo dovode do izljeenja ili smrti (tetanus, epid. Meningitis, difterija i dr.) arite neke zarazne bolesti je pojava nekoliko sluajeva zaraznog oboljenja, povezanih istim porijeklom infekcije, npr. pojava epidemije difterije u okolini kliconoe. ariste moe biti: aktivno, potencijalno i ugaeno. Aktivno arite je kada jo prijeti opasnost od pojave novih sluajeva oboljenja, npr. kada bolesnici ili kliconoe nisu odvedeni u bolnicu. Potencijalno arite je kada su bolesnici, odnosno kliconoe evakuisani, ali jo nije prolo vrijeme maksimalne inkubacije, te postoji mogunost pojave novih sluajeva. Ugaeno ariste je kada poslije sprovedenih svih epidemiolokih mjera ne postoji opasnost od pojave novih sluajeva. Infekcija podrazumjeva prodiranje, odravanje, odnosno razmnoavanje patogenih uzronika u vie organiziranim biima. Epidemija je neuobiajena pojava veeg broja sluajeva zarazne bolesti u nekom podruju. Sporadinost je pojedinana pojava neke zarazne bolesti. Pandemija je pojava neke zarazne bolesti u velikim razmjerama, koja se mogu proiriti i sa kontinenta na kontinent (pandemija gripe). Endemija je stalna pojava neke zarazne bolesti u nekom podruju. Morbiditet je odnos broja oboljelih tokom odreenog perioda, obino jedne godine, i broj stanovnika u ijoj se sredini bolest pojavila. Letalitet je odnos broja umrlih prema broju oboljelih od odreene bolesti. Mortalitetet je odnos broja svih umrlih tokom odreenog perioda i broja stanovnika.

Nastanak bolesti
Pojavu neke bolesti prouzrokuje:
1. agens (moe biti mrtve i ive prirode): mehaniki, hemijske, fizike, hranljivi i nepoznati. 2. sredina: bioloka (ljudi, biljke i ivotinje), fizika (voda, vazduh, klima, godinje doba, smjetaj zemljita i naselja za stanovanje) i socijalno ekonomska sredina (stanovanje, ishrana, klozet, odijevanje, kolovanje, obiaji, navike, posjete, svjetkovine) 3. domain: (ovjek je nosilac bolesti a moe biti i ivotinja)

Ovi faktori se zovu Gordonov trijas

Faktori koii uslovljavaju pojavu zarazne bolesti

Da bi se pojavila neka zarazna bolest, potrebno je prisustvo sljedeih faktora:
1. izvor infekcije - (moe biti samo ivo bie, ovjek ili ivotinja) bolesnici u inkubaciji. bolesnici u toku klinikog toka i atipinog toka bolesti i kliconoe (zdravi i rekonvalescenti), 2. putevi prenoenja i irenja infekcije: dodirom /kontaktom/ : direktnim i indirektnim, zagaenom vodom, zagaenim ivotnim namirnicama, preko vazduha, zagaenog zemljita i posredstvom insekata. 3. Ulazna vrata: respiratomi sistem, digestivni sistem i povrijeena ili nepovrijeena koa i vidljiva sluzokoa. 4. Virulencija patogenih klica (mikroorganizmi ili njihovi produkti): bakterije, virusi, rikecije, protozoe i fungi - vana je njihova koliina i jaina. 5. Dispozicija i imunitet (sklonost organizma da oboli od neke zarazne bolesti zbog nedostatka nasljednog ili steenog imuniteta) a ovisi od: uzrasta, pola, rase, klimatskih i meteorolokih fakitora, fizike i psihike traume, ishrane, stanovanja.

Ovi faktori se zovu Vogralikov lanac.

Podjela zaraznih bolesti prema putevima irenja:

bolesti koje se ire prljavim rukama (npr. crijevne zarazne bolesti, zarazna utica tipa A i dr.); bolesti koje se ire zagaenom vodom (crijevne zarazne bolesti kao to su trbuni tifus i paratifus, djeija zarazna paraliza, dizenterija, kolera, virusni hepatitias tipa a i dr.); respiratome zarazne bolesti koje se ire vazduhom (male boginje, veliki kaalj, difterija, arlah i dr.), bolesti koje se ire zagaenom hranom (crijevne zarazne bolesti, virusni hepatitis tipa A, djeija zarazna paraliza i dr.): zoonoze, tj. bolesti koje sa ivotinja prelaze na ljude (crni prit, neke salmonele, leptospiroze, tularemija, bjesnilo i dr.) transmisivne zarazne bolesti, koje se prenose insektima (ljudska va - pjegavi tifus; ljudska va - povratni tifus, komarac (anofeles) - malarija; komarac flebotomus (papatai) - papatacijeva groznica dr. bolesti koje se prenose sporama iz zemlje (tetanus, gasna gangrena).

Metode epidemiolokog ispitivania

U svojim ispitivanjima epidemiologija se slui:
neposrednim posmatranjem i opisivanjem pojave zarazne bo/esti u njihovom toku (opisni, deskriptivni metod); prouavanjem i uporeivanjem ranijih epidemija na materijalu istorijskih dokumenata, pisanih spomenika, arhiva itd. (uporedni, istorijsko-geografski metod); prouavanjem brojanih podataka o kretanju zaraznih bolesti, smrtnosti od njih itd. (Stilistiki metod), mikrobiolokim i serolokim ispitivanjima u laboratoriji (eksperimentalni metod); neposrednim ispitivanjima na samom terenu: u porodici, domu, naselju, kod pojedinih gupa stanovnitva itd. (analitiki, terenski metod); ispitivanjem drutveno-ekonomske uslovljenosti zaraznih bolesti (socioloki metod).

Sutinu i najbitniju odliku epidemiolokog metoda ini prenoenje ispitivanja na sam teren, u prirodne uslove ivota i rada stanovnitva (terenski metod). On se dopunjuje analizom drutvenih uslova koji pogoduju odravanju i irenju pojedinih zaraznih bolesti (socioloki metod). Pomou takvog epidenmiolokog naina esto se dolazilo do saznanja do kojih je bile nemoguno doi drugim metodama prouavanja. Treba takoe imati u vidu da onaj koji je dobro ovladao epidemiolokim metodom rada u ispitivanju zaraznih bolesti moe uspjeno da primjenjuje taj meted u ispitivanju koje bile druge masovne bolesi neinfektivne prirode (guavost, hronino trovanje u industriji, avitaminoze, profesionalni i saobraajni traumatizam).

Pojedini vidovi epidemiolokoq ispitivania

Od pojedinih vidova epidemioloskog ispitivanja najvei znaaj i preduslov za pravilnu primjenu odgovarajuih mjera suzbijanja i profilakse ima epidemioloka anketa. Epidemioloka anketa ima kao svoj objekat porodicu, domainstvo. kolektiv, odnosno grupu stanovnitva u jednom naselju zajedno sa svim faktorima ive i mrtve okotine. Bitno je da se to ispitivanje vri na licu mjesta u prirodnim ustovima ivota porodice ili kolektiva koji se ispituje. Epidemioloko izvianje obuhvata stanovnitvo jednog naselja, kraja oblasti. pravca kretanja itd. i ima za svrhu utvrivanja epidemioloke situacije. tj. sadanje i ranije patotogije jednog terena u cilju pravovremenog preduzimanja mjera radi spreavanja pojave zaraznih bolesti i drugih masovnih bolesti. Na osnovu podataka epidemiolokog izvianja postavlja se tkz. epidemioloka prognoza kao jedan od vanih - elemenata predvianja, kako bi smo eventualno nepovoljne epidemioloke dogaaje na vrijeme sprijeili ili doekali i u punoj pripravnosti. Epidemioloka anketiranja i izvianja mogu da budu uspjena samo pod uslovima dijalektikog prilaenja problemima, to znai da svaki sluaj i svaku situaciju treba svestrano ispitati, ne gubiti iz vida da zarazno oboljenje i svaka epidemija predstavljaju proces koji ima svoju predistorijui svoje posljedice. Ne zaboraviti ni to da svaku epidemioloku anketu treba poeti od bolesnika i prethodno osigurati dijagnozu bolesti.

Uloga medicinskih radnika u praktinom epidemiolokom radu

Poznavanje glavnih naela epidemiologije potrebno je svakom medicinskom radniku neovisno od njegove ue struke i radnog mjesta u zdravstvenoj organizaciji.

Najvei efekat treba oekivati od neprimjetnog, ali istrajnog profilakticnog rada u zdravstvenim ustanovama, u porodici. kolektivu itd. U tom smislu ambulantno-poliklinike ustanove mogu da odigraju veliku ulogu koju jo nisu razvili u punoj mjeri. Epidemioloki stav treba da proima rad cjelokupnog medicinskog osoblja od prvog pregleda bolesnika (uzimanja anamneza, svih vrsta pregleda i posjeta) ili u porodici i kolektivu do terenskih akcija na ispitivanju i suzbijanju epidemijskih arita. U svim tim radovima aktivno uestvuju svi medieinski radnici. Pored doktora naroita uloga pripada dobro kolovanom i struci odanom kadru viih i srednje-medicinskih radnika (medicinskih i sanitarnih tehniara, bolnike i patronane sestre i laboranti). Na svim radnim mjestima srednje-medicinski radnici su mnogo prisnijem dodiru s ljudima nego doktori. Njima pripada glavna uloga u uspostavljanju i odravanju veza izmedu zdravstvene ustanove i porodice bolesnika. Ne treba zaboraviti da zarazni bolesnici s poetnim simtomima obino traze prvu pomo u ambulanti ili dispanzeru. Ne treba naroito naglaavati koliko je vano poznavanje eve injenice za rano otkrivanje infekcije i za spreavanje njenog irenja preko ekaonice, prevoznog sredstva i sl. Sprovodenje u ivot kunog reda (tkz. epidemiolokog reima) u hirurim, internim, djeijim odjeljenjima porodilitu, odjeljenju za uho. grlo i nos, u djeijim domovima, da ne govorimo o zaraznim odjeljenjima bolnica, spada u dunost medicinske sestre. Bez poznavanja opih naela epidemiologije oni nee znati da organizuju epidemioloki ispravno ienje prostorija, da zapaze prve sumnjive znake zarazne bolesti kod njima povjerenog pacijenta, da ga na vrijeme i pravilno odvoje od ostalih bolesnika, da sami ne postanu prenosioci infekcije, da shvate epidemioloki znaaj pojave jedne angine ili kijavice, gnojnog zapaljenja uha u svom odjeljenju, da sauvaju hirurku ranu od naknadne infekcije dodirom ili preko vazduha. itd. Laboratorijski personal treba da je dobro upuen u sve mogunosti i naine prenosa i mjere zatite protiv laboratirijskih infekcija. U nepoznavanju epidemiologije i na njoj zasnovanih navika i kretanja u svakodnevnom radu ine se mnogi propusti i greke mimo kojih nesvjesno prolazi medicinski personal na tetu bolesnika, svoje ustanove i okoline.

Preventivni rad zdravstvenih tehniara

Preventivni metod rada podrazumjeva aktivni nadzor nad zdravljem kako zdravih tako i bolesnih lica i grupacije stanovnitva. Najedekvatniji predmet posmatranja. kontrolisanja i primjenjivanja ovih metoda rada je porodica. Monitoring kretanja zaraznih bolesti znai kontiniurano: posmatranje. evidentiranje i izvjetavanje o zaraznim bolestima. U svom radu zdravstveni tehniar mora da zna kakva je epidemioloka situacija zaraznih bolesti na njenoj teritoriji. Dobijanje podataka o epidemiolokoj situaciji na nekom podruju ulazi u okvire rutinske procedure mjerenja zdravstvenog stanja stanovnitva. Za ocjenu epidemioloke situacije zaraznih bolesti potrebni su sljedei podaci: demografski (osnovni podaci o teritoriji, populacioni podaci, vitalne i migracione karakteristike), spoljne sredine(snabdijevanje vodom, otklanjanje otpadnih materija vrtih i tenih, uslovi stanovanja, rada, kolovanja, ishrane, aerozagadenja i buke, itd.) socijalno-ekonomski (socijalni, ekonomski, agrikultura), morbiditet i mortalitet zaraznih bolesti (kretanje zaraznih bolesti, imunizacionom statusu, pojavi bolesti protiv kojih postoji zatita, tj. vakcina. Poznavanje epidemioloke situacije je i od vanosti pri nastajanju nekih uslova koji mogu da pogodoju nastanku neke zarazne bolesti Odreene zarazne bolesti zbog svoje vanosti podlijeu zakonskoj prijavi. Svaku od tih bolesti je duan da prijavi doktor medicine. Rad zdravstvsnog tehniara zbog prirode njenog djelovanja na terenu je od velike vanosti i ogleda se u: otkrivanju prvih sluajeva zaraznih bolesti i obavjetavanju ljekara o tom sluaju, evidentiranje prijava zaraznih bolesti (ispuniti sve podatke iz kartice) i dostava nadlenoj HES doma zdravlja. zdravstvenom nadzoru ostalih lanova domainstva i osoba iz kontakta zdravstveno-prosvjetnom radu lanova domainstva.

BILJEKE