Professional Documents
Culture Documents
ABSTRACT
ABSTRAK
*
Pusat Pengembangan Teknologi Informatika dan Komputasi BATAN
formula beda hingga, dan sistem persamaan linier yang diperoleh akan diselesaikan dengan prosedur
eliminasi Gauss.
Makalah ini juga membahas penyelesaian analitik persamaan Laplace di atas dalam kotak
tegak 0 ≤ x ≤ a, 0 ≤ y ≤ b, 0 ≤ z ≤ c dengan syarat-syarat batas
u(0, y, z) = 0, u(a, y, z) = 0, bila 0 ≤ y ≤ b, 0 ≤ z < c
u(x, 0, z) = 0, u(x, b, z) = 0, bila 0 ≤ x ≤ a, 0 ≤ z < c
u(x, y, 0) = 0, u(x, y, c) = f(x, y), bila 0 ≤ x ≤ a, 0 ≤ y ≤ b
di mana a, b, c adalah konstanta-konstanta positif dan f(x, y) adalah fungsi yang diketahui.
Penyelesaian numerik dan analitik dari problema syarat batas di atas dalam suatu kubus
menggunakan harga-harga tertentu dari a, h, u1, u2, u3, u4, u5, u6 akan dipertunjukkan.
PENDAHULUAN
PENYELESAIAN ANALITIK
Kita tinjau terlebih dulu persamaan Laplace (1) dalam kotak tegak 0 ≤ x ≤ a, 0 ≤
y ≤ b, 0 ≤ z ≤ c dengan syarat-syarat batas (2a), (2b) dan (2c). Dalam daftar pustaka 1
dapat kita peroleh bahwa penyelesaian analitik persamaan (1) dengan syarat-syarat
batas (2a), (2b) dan (2c) adalah
∞ ∞
u ( x, y, z ) = ∑∑ d mn sin(πmx / a) sin(πny / b) sinh( l mn z ) / sinh( l mn c ) (4)
m =1 n =1
di mana
4 b a
ab y∫=0 x∫=0
d mn = f ( x, y ) sin(πmx / a ) sin(πny / b)dxdy (5)
dan
m2 n2
l mn = π + . (6)
a2 b2
Penyelesaian analitik persamaan (1) dalam kubus 0 ≤ x ≤ a, 0 ≤ y ≤ a, 0 ≤ z ≤ a
dengan syarat-syarat batas
u(0, y, z) = 0, u(a, y, z) = 0, bila 0 ≤ y ≤ a, 0 ≤ z < a (7a)
u(x, 0, z) = 0, u(x, a, z) = 0, bila 0 ≤ x ≤ a, 0 ≤ z < a (7b)
u(x, y, 0) = 0, u(x, y, a) = f(x, y), bila 0 ≤ x ≤ a, 0 ≤ y ≤ a (7c)
adalah
∞ ∞
u ( x, y, z ) = ∑∑ d mn sin(πmx / a ) sin(πny / a) sinh( l mn z ) / sinh( l mn a ) ,(8)
m =1 n =1
di mana
a a
4
d mn = 2
a ∫ ∫ f ( x, y) sin(πmx / a) sin(πny / a)dxdy
y = 0 x =0
(9)
dan
π
l mn = m2 + n2 (10)
a
yaitu sebagai kejadian khusus dari kejadian di atas di mana a = b = c.
PENYELESAIAN NUMERIK
Dalam bagian ini kita membahas penyelesaian numerik dari persamaan (1) di
titik-titik (ih, jh, kh), i, j, k = 1, 2,…, a/h-1 dengan a/h bilangan bulat positif dalam
kubus 0 ≤ x ≤ a, 0 ≤ y ≤ a, 0 ≤ z ≤ a dengan syarat-syarat batas (3a), (3b) dan (3c).
Menggunakan persamaan (1) dapat diperoleh formula beda hingga
u (ih, jh, kh) = { u ((i + 1)h, jh, kh) + u ((i − 1)h, jh, kh) + u (i, ( j + 1)h, kh)
+ u (i, ( j − 1)h, kh) + u (ih, jh, (k + 1)h) + u (ih, jh, (k − 1)h) }/ 6 (11)
di mana i, j, k = 1, 2,…, a/h-1.
Dengan mensubstitusikan harga-harga i, j, k = 1, 2,…, a/h-1 ke dalam
persamaan (11) kita peroleh sistem persamaan linier yang terdiri dari (a/h-1)3
persamaan, yaitu
u (h, h, h) = {u (2h, h, h) + u (0, h, h) + u (h,2h, h) + u (h,0, h)
+ u (h, h,2h) + u (h, h,0)} / 6
u (h, h,2h) = {u (2h, h,2h) + u (0, h, 2h) + u (h,2h,2h) + u (h,0,2h)
+ u (h, h,3h) + u (h, h, h)} / 6
K
u (h, h, a − h) = {u (2h, h, a − h) + u (0, h, a − h) + u (h,2h, a − h) + u (h,0, a − h)
+ u (h, h, a) + u (h, h, a − 2h)} / 6
u (h,2h, h) = {u (2h,2h, h) + u (0,2h, h) + u (h,3h, h) + u (h, h, h)
+ u (h,2h,2h) + u (h,2h,0)} / 6
u (h,2h,2h) = {u (2h,2h,2h) + u (0,2h,2h) + u (h,3h,2h) + u (h, h,2h)
+ u (h,2h,3h) + u (h,2h, h)} / 6
K
u (h,2h, a − h) = {u (2h,2h, a − h) + u (0,2h, a − h) + u (h,3h, a − h) + u (h, h, a − h)
+ u (h,2h, a) + u (h,2h, a − 2h)} / 6
K
u (h, a − h, h) = {u (2h, a − h, h) + u (0, a − h, h) + u (h, a, h) + u (h, a − 2h, h)
+ u (h, a − h,2h) + u (h, a − h,0)} / 6
u (h, a − h,2h) = {u (2h, a − h, 2h) + u (0, a − h, 2h) + u (h, a, 2h) + u (h, a − 2h,2h)
+ u (h, a − h,3h) + u (h, a − h, h)} / 6
K
u (h, a − h, a − h) = {u (2h, a − h, a − h) + u (0, a − h, a − h) + u (h, a, a − h)
+ u (h, a − 2h, a − h) + u (h, a − h, a ) + u (h, a − h, a − 2h)} / 6
u (2h, h, h) = {u (3h, h, h) + u (h, h, h) + u (h,2h, h) + u (h,0, h)
+ u (h, h,2h) + u (h, h,0)} / 6
u ( 2h, h,2h) = {u (3h, h,2h) + u (h, h,2h) + u (2h,2h,2h) + u (2h,0,2h)
+ u (2h, h,3h) + u ( 2h, h, h)} / 6
K
u (2h, h, a − h) = {u (3h, h, a − h) + u (h, h, a − h) + u (2h,2h, a − h) + u (2h,0, a − h)
+ u (2h, h, a ) + u (2h, h, a − 2h)} / 6
u (2h,2h, h) = {u (3h, 2h, h) + u (h, 2h, h) + u (2h,3h, h) + u (2h, h, h)
+ u (2h,2h,2h) + u (2h, 2h,0)} / 6
u (2h,2h,2h) = {u (3h,2h,2h) + u (h,2h,2h) + u (2h,3h,2h) + u (2h, h,2h)
+ u (2h,2h,3h) + u (2h,2h, h)} / 6
K
u (2h,2h, a − h) = {u (3h,2h, a − h) + u (h, 2h, a − h) + u (2h,3h, a − h) + u (2h, h, a − h)
+ u (2h,2h, a ) + u (2h,2h, a − 2h)} / 6
K
u (2h, a − h, h) = {u (3h, a − h, h) + u (h, a − h, h) + u (2h, a, h) + u (2h, a − 2h, h)
+ u (2h, a − h, 2h) + u (2h, a − h,0)} / 6
u (2h, a − h,2h) = {u (3h, a − h,2h) + u (h, a − h,2h) + u (2h, a, 2h) + u (2h, a − 2h, 2h)
+ u (2h, a − h,3h) + u (2h, a − h, h)} / 6
K
u (2h, a − h, a − h) = {u (3h, a − h, a − h) + u (h, a − h, a − h) + u (2h, a, a − h)
+ u (2h, a − 2h, a − h) + u (2h, a − h, a) + u (2h, a − h, a − 2h)} / 6
K
u (a − h, h, h) = {u (a, h, h) + u (a − 2h, h, h) + u (a − h,2h, h) + u (a − h,0, h)
+ u (a − h, h,2h) + u (a − h, h,0)} / 6
u ( a − h, h,2h) = {u (a, h,2h) + u (a − 2 h, h,2 h) + u ( a − h,2h,2h) + u ( a − h,0,2h)
+ u (a − h, h,3h) + u (a − h, h, h)} / 6
K
u (a − h, h, a − h) = {u (a, h, a − h) + u (a − 2h, h, a − h) + u (a − h,2h, a − h)
+ u (a − h,0, a − h) + u (a − h, h, a ) + u (a − h, h, a − 2h)} / 6
u (a − h,2h, h) = {u (a,2h, h) + u (a − 2h, 2h, h) + u (a − h,3h, h) + u (a − h, h, h)
+ u (a − h,2h,2h) + u (a − h,2h,0) / 6
K
u (a − h,2h,2h) = {u (a, 2h, 2h) + u (a − 2h,2h,2h) + u (a − h,3h, 2h)
+ u (a − h, h,2h) + u (a − h, 2h,3h) + u (a − h,2h, h)} / 6
K
u (a − h,2h, a − h) = {u (a,2h, a − h) + u (a − 2h, 2h, a − h) + u (a − h,3h, a − h)
+ u (a − h, h, a − h) + u (a − h,2h, a) + u (a − h, 2h, a − 2h)} / 6
K
u (a − h, a − h, h) = {u (a, a − h, h) + u (a − 2h, a − h, h) + u (a − h, a, h)
+ u (a − h, a − 2h, h) + u (a − h, a − h,2h) + u (a − h, a − h,0)} / 6
Menggunakan syarat-syarat batas (3a), (3b) dan (3c) maka sistem persamaan di
atas dapat ditulis dalam bentuk
− 6u (h, h, h) + u (h, h,2h) + u (h, 2h, h) + u (2h, h, h) = −u1 − u 3 − u 5
u (h, h, h) − 6u (h, h, 2h) + u (h, h,3h) + u (h,2h,2h) + u (2h, h,2h) = −u1 − u 3
K
u (h, h,2h) − 6u (h, h, a − h) + u (h,2h, a − h) + u (2h, h, a − h) = −u1 − u 3 − u 6
K
u (h,2h, h) − 6u (h, a − h, h) + u (h, a − h, 2h)
+ u (2h, a − h, h) = −u1 − u 4 − u 5
Contoh 2
Dalam hal ini bila diketahui bahwa
a = 4, h = 1, u1 = u 2 = u 3 = u 4 = u 5 = 0, u 6 = 100
maka sistem persamaan di muka menjadi
− 6u (1,1,1) + u (1,1,2) + u (1,2,1) + u (2,1,1) = 0
u (1,1,1) − 6u (1,1,2) + u (1,1,3) + u (1,2,2) + u (2,1,2) = 0
u (1,1,2) − 6u (1,1,3) + u (1,2,3) + u (2,1,3) = −100
u (1,1,1) − 6u (1,2,1) + u (1,2,2) + u (1,3,1) + u (2,2,1) = 0
u (1,1,2) + u (1,2,1) − 6u (1,2, 2) + u (1,2,3) + u (1,3, 2) + u (2, 2,2) = 0
u (1,1,3) + u (1,2,2) − 6u (1,2,3) + u (1,3,3) + u (2,2,3) = −100
u (1,2,1) − 6u (1,3,1) + u (1,3, 2) + u (2,3,1) = 0
u (1,2,2) + u (1,3,1) − 6u (1,3,2) + u (1,3,3) + u (2,3,2) = 0
u (1,2,3) + u (1,3,2) − 6u (1,3,3) + u (2,3,3) = −100
u (1,1,1) − 6u (2,1,1) + u (2,1,2) + u (2,2,1) + u (3,1,1) = 0
u (1,1,2) + u (2,1,1) − 6u (2,1, 2) + u (2,1,3) + u (2, 2,2) + u (3,1,2) = 0
u (1,1,3) + u (2,1,2) − 6u (2,1,3) + u (2, 2,3) + u (3,1,3) = −100
u (1,2,1) + u (2,1,1) − 6u (2, 2,1) + u (2, 2,2) + u (2,3,1) + u (3,2,1) = 0
u (1,2,2) + u (2,1,2) + u (2,2,1) − 6u (2,2,2) + u (2,2,3) + u (2,3,2) + u (3,2,2) = 0
u (1,2,3) + u (2,1,3) + u (2, 2,2) − 6u (2,2,3) + u (2,3,3) + u (3, 2,3) = −100
u (1,3,1) + u (2,2,1) − 6u (2,3,1) + u (2,3,2) + u (3,3,1) = 0
u (1,3,2) + u (2, 2,2) + u (2,3,1) − 6u (2,3,2) + u (2,3,3) + u (3,3,2) = 0
u (1,3,3) + u (2, 2,3) + u (2,3,2) − 6u (2,3,3) + u (3,3,3) = −100
u (2,1,1) − 6u (3,1,1) + u (3,1, 2) + u (3, 2,1) = 0
u (2,1,2) + u (3,1,1) − 6u (3,1,2) + u (3,1,3) + u (3, 2,2) = 0
u (2,1,3) + u (3,1,2) − 6u (3,1,3) + u (3,2,3) = −100
u (2,2,1) + u (3,1,1) − 6u (3, 2,1) + u (3, 2,2) + u (3,3,1) = 0
u (2,2,2) + u (3,1,2) + u (3,2,1) − 6u (3,2,2) + u (3, 2,3) + u (3,3,2) = 0
u (2,2,3) + u (3,1,3) + u (3,2, 2) − 6u (3, 2,3) + u (3,3,3) = −100
u (2,3,1) + u (3, 2,1) − 6u (3,3,1) + u (3,3,2) = 0
u (2,3,2) + u (3,2, 2) + u (3,3,1) − 6u (3,3,2) + u (3,3,3) = 0
u (2,3,3) + u (3,2,3) + u (3,3, 2) − 6u (3,3,3) = −100 .
Juga menggunakan program komputer dalam VAX FORTRAN dengan versi
V4.0, penyelesaian sistem persamaan ini adalah
u (1,1,1) = 2,9762 u (1,1,2) = 9,8039 u (1,1,3) = 30,3571
u (1,2,1) = 4,0266 u (1,2,2) = 12,7451 u (1,2,3) = 36,1695
u (1,3,1) = 2,9762 u (1,3,2) = 9,8039 u (1,3,3) = 30,3571
u (2,1,1) = 4,0266 u (2,1, 2) = 12,7451 u (2,1,3) = 36,1695
u (2,2,1) = 5,4622 u (2, 2,2) = 16,6667 u (2, 2,3) = 43,5574
u (2,3,1) = 4,0266 u (2,3,2) = 12,7451 u (2,3,3) = 36,1695
u (3,1,1) = 2,9762 u (3,1,2) = 9,8039 u (3,1,3) = 30,3571
u (3,2,1) = 4,0266 u (3,2,2) = 12,7451 u (3,2,3) = 36,1695
u (3,3,1) = 2,9762 u (3,3,2) = 9,8039 u (3,3,3) = 30,3571.
KESIMPULAN
Dalam kesimpulan ini akan kita bandingkan penyelesaian numerik dari Contoh
2 di muka dengan pendekatan dari penyelesaian analitiknya.
Menggunakan persamaan-persamaan (7a), (7b), (7c), (8) ,(9), (10) untuk a = 4,
f(x, y) = 100, (x, y, z) = (i, j, k) dengan i, j ,k = 1, 2, 3 dan m, n = 1, 2, 3 maka dapat
kita peroleh pendekatan dari penyelesaian analitik dari Contoh 2, yaitu
25 25
u (i, j, k ) = ∑∑ c mn sin(πmi / 4) sin(πnj / 4) sinh( k mn k ) / sinh( k mn 4) , (10)
m =1 n =1
di mana
4 4
c mn = 25 ∫ ∫ sin(πmx / 4) sin(πny / 4)dxdy
y =0 x =0
4 4
= 25 ∫
x =0
sin(πmx / 4)dx ∫ sin(πny / 4)dy
y =0
400
= (cos(πm) − 1)(cos(πn) − 1) ,
π 2 mn
(11)
dan
π
k mn = m2 + n2 .
4
(12)
DAFTAR PUSTAKA
1. HSU, Hwei P., Applied Fourier Analysis, Harcourt Brace Jovanovich, 1984.
2. JOHNSON, Lee W. dan RIESS, R. Dean, Numerical Analysis, Addison-Wesley
Publishing Company, 1982.
DISKUSI
AS NATIO LASMAN
Dalam koordinat kartesius yang membentuk: uxx + uyy + uzz = 0, diberikan syarat batas
u1, u2, u3, u4, u5, u6 adalah konstanta-konstanta non-negatif. Apa yang terjadi apabila
konstanta-konstanta u1, u2, u3, u4, u5, u6 tersebut negatif?
SANGADJI