:;^lllKRAN EM1R TMUR MJHAMMEI HRAGAY BAHARLU

oo

.J

'

'

['''

7,(lKA"I-_ I

"il-i \{ 1 R_

rMuR'uN cvLt
-Tiiziikfrt- Tim,rlnsan yaynlar :577 tarih dizisi : 19 Copyright@lnsanyaynlar
birinci bask, 2004

SAHBKIRAN EMR TMUR MUHAMMED TARAAY BAHADIRoru

ikinci bask, 2010

yaync sertifika no: 12381

isbn
97
8

-97 5 -57 4-53 4-3

timur'un giinlii -tzijkfrt- timur-

sahibkuan emir timur muhammed taraay bahaduolu

hazrlayanlar

kutlukhan akirov-adnan aslan

idzen

Hazrlayanlar

Kutlukhan akirov-Adnan Aslan

mrettibhane
knpak dzeni

yunus karaaslan
bask-cilt

istanbul matbaacilk www. istanbulmatbaa. com

lnsan yaynar
mehmet akif cad. kestane sok. no: 1 gngren/istanbul tel:0272.64274 84 faks: 0212.554 6207
www. nsa nyay n ari.com.tr nsan@nsanyaynari.com.tr
l

EMIR TIMUR
Timur (aatayca: Temur) batda bilinen ismiyle Tamerlan, Byk Timur Imparatorluu' nun kurucusudur. Babas Muhammed Taraay Bahad4 bir Trk aireti olan Barlaslarn lideriydi. Annesi Buharah asil bir aileden Tekine hammdrr. 9 Nisan1336 senesinde Maverannehi/de Ke (imdiki zbekistan'rn ehrisebz) ehrine bal Hoca Ilgar Kynde dodu. Erken yata siyasete girdi. Thhta talip Emir Hseyin ile birlikte Moolistan Hkmdarr Tiluk Timu1a kar mcadele verdiler. Trk dilini ve kimliini benimsemitir. Saltanatr srasrnda Trk edebiyat byme ve gelime gstermitir. aatay Trkesini Farsa ile birlikte resmi dil haline getirmitir. Timu 1360'ta Maverannehi/de nemli bir ne sahip oldu. 1'369'da, Emir Hseyin ile aras alan Timur, onun lmnden sonra lkeye tek bana hAkim oldu; yedi senede ran'r hAkimiyeti altna a|d. Azerbaycan, Irak- Acem ve Irak-r Arab'r ele geirdi.7371' ve 1'379 yllarnda yapt seferlerle Harezm'i kendine balad. 1399'daKuzey Hindistan' zabt etti. Emir Timur/ 1400'de Ermenistan ve Grcistan',L40'l'-1402'de Suriye'yi ald. Sonra Memluklularr bozgna uratt ve 1401 Haziran'rnda Badat'r ele geirdi. Yrldrrm Bayezid ile yapt 7402 Ankara Sava sonunda bazr Osmanlr topraklarn hAkimiyeti altna ald. Bylece in'e ve Delhi'ye kadar btn Asya'y,Irak, Suriye ve zmi1e kadar Anadolu'yu ald. 200.000 kiilik bir ordunun banda in'e sefere giderken, 18 ubat 1405'te Sir Derya yakn-

Iind ekiler

q
'........'..,,..,..,

1'7

ginNc nra MELFZAT

TMUR

larndaki otra/da vefat etti.

yollarrna balad. Fetihleriyle Alimleri, sanatkArlar Orta Asya'ya toplad. Timur, TeftazAni gibi Alimleri meclisinde bulundurur, nasihatlerini dinlerdi. Pek ok medrese Ve ktphane yaptrd. Bilhassa bakent Semerkant ehrini-imar etti. Burada pek ok sanat eserleri yaptrrarak, onu rnek ve zengin bir ehir hAline getirdi. TzkAt- Timur adyla yasalar rkard ve kendi tarihini kendi yazd. aatay dilinde yazdbu kitaplar Farsa'ya ve Avrupa dillerine de tercme edildi. Avrupa edebiyatnda kendisine geni yer verilmi, 1'6. yizyldan itibaren hakknda pek ok eser neredilmitir.

Timur, MAverAnneh1i ehirletirmeye ok nem verdi. obalar ikAn etti. Su kanallarr inasyla toplumu tarrma geirdi. Byk ehirleri ticaret

Tedbirler ve Kengeler

rzuxrni

-.........

..

..........................

Tuluk Timur Han'la grtkten sonra gnlme gelen ilk kenge Devlet'in kuruluu ncesinde yaptm ikinci kenge
..

Saltanatrm yolunda yaptm nc kenge Saltanatrmn ilk devrinde yaptm drdnc

31

kenge
..........................

.......'......

g2

Harekete gemeden nce yaptm beinci kenge

............................34

Hareket zamanrnda altrncr

kenge

35

Hareket gnlerinde yaptm yedinci kenge Ceta lekerini krmak maksadyla yaptm sekizinci kenge Saltanat kurma yolunda dokuzuncu kenge

Saltanatrm kuvvetlendirecek onuncu

kenge kenge on ikinci kenge

...........40
..............47

IKINCI BOLUM
Bana Trk-Tacik, Arap-Acem taifelerinden snp gelenler tz Saltanatrm z irademde tutma
85 86

Saltanata reva vermek iin yaptm on birinci

Lekerimi ittifaka getirmek iin yaptlm

..

..42

..........

Ceta ve ilyas Hoca lekerini krmak iin yaptlm on nc kenge ....44

tz

................

Beni ele geirmeyi isteyen Emir Hseyin'in mekir hilesinden kurtulmak iin yaptlm on drdnc kenge .............................. 50
Turan topraklarn dman kalntlarndan arrndrrmak iin yaptm on beinci kenge . ... . ............ 51 Bana ktlkler yaPry sonradan korkan ve yaptklarrndan dolay

tz tz Sipahilere cret taksim etme .......... oul ve torunlar maar tertibi

Sipahi salama Sipahilere aylk Verme

... .............. 88
..........89
........................

90

......'......'.97

"Timur bizi ldrecek" diye vehimde bulunanlarr kendime dost edinmek iin yaptm on altrncr kenge

Oullar, torunlar, akrabalar, emirle1, vezirlere ynelik siyaset fiznn

...... .............

....92

53 53

Horasan bakenti (Hirat'n) fethinde yaptm on yedinci kenge

Seistan, Kandahar, Afganistan lkelerinin fethinde yaptm on sekizinci kenge

Emirlik ve valilik

tz

...'..........97
..... .........'......'.''.99
......

Sipahileri ast mertebeden st dereceye terfi ettirme tz

'........''....'...'.'

54
55 55 56

orushan'r krarak Det-i Kpak' tabi klmak iin yaptm

on dokuzuncu

Emirle vezirler, sipahi ve raiye'ye dl ve mertebe Verme tz

Davul ve bayrak Verme
Sipahilerin

101

kenge

.............................

GiylAn, CrcAn, MAzenderdn, Azerbaycan, irvan, Fars, Irak lkelerinin fethinde yaptm yirminci kenge
Fars lkesi pAytaht (iraz') ve lrak'rn kalan krsmrnr almak iin

tz silah ve levAzmAt tz ................... emirlerine dair tzk tz

.
...

...

103

.....'.704
....

................

Sava ve bar zamanrnda bekilik ve meclislere hazrrlanma tz

105

Vezirler hizmetlerinin tz Ulus, koun ve tmenler Dost-dmana muamele

.... 106
'.......707 ...... ..

yaptm yirmi birinci

kenge

.............................

Det-i Kpak Han' Toktam'r yennrek, o'nu tmyle yok etmek

iin yaptm yirmi ikinci

kenge

Askerin beyine kar ve beyin askerine muamele

............57

.'.709

DA1ts-selAm Badad'rn, Arap lrakr'nrn fethi iin yaptm

tz tz tz

......... 111

yirmi nc

kenge

............................

58 59 59

Saltanat saraynda oturma Ve yer alma

......'...'...772
......... 113

Toktam Han'r yok etmek iin yaptm yirmi drdnc

kenge

Mlk fethetme ve cihangir olma

Hkmet tutma

.......... ...........

Hindistan' tabi edite yirmi beinci

kenge

tz

.. 776

Hindistan paytaht Dehli'ye lekerle yrmede yirmi altnc kenge

Hindistan yolunu Afganlardan arrndrrmada yirmi yedinci kenge Delhi hAkimi Sultan Mahmud ve Malu Han' krrmada yirmi sekizinci kenge

......67

Mlk ve memleket, sipahi ve raiye ahvAlndan haberdAr olma

Trl memleket ahalisiyle mnasebet, onlarrn ahvAlndan
haberdAr olma ve de din bykleri, evliyA mezarlarrnlonarma/ vakf ve nezir ilerini dzenleme tz ..............779

.''.''......62

..............'.......62
...........'

Grcistan lkelerinin fethinde yaphm yirmi dokuzuncu kenge

63

Mrsr, am lkelerinin fethinde yaptm otuzuncu kenge ......................'.......64 Rum vilAyetlerini tAbi klp, Kayser ordusunu krmada yaptm
otuz birinci

Raiyeden mal-hara tahsil etme, memleketi dzeltme ve gelitirme, onun abadanl ve gvenliini salama tz ... ........720
Cenk-sava, muhArebe meydanna girme ve kma, saf dzenleme
723 726

kenge

...........66

Minyatr, Resim ve Haritalar

132 150
151

INDEKS

SoZBA

u kitap Timu1un kendi azndan saltanat mcAdelesini, ordu_ yu Ve devleti ynetme ilkelerini, toplum grn, din anlay_ rnr, felsefesini ve kiisel ideallerini anlatrr. Bu eserin "Me|fizdt" denen krsmrnda Timur, Tiluk Temir Han ile olan ilk saltanat kavgasrndan balayarak son Ankara Savar'na kadar vuku bulan olaylar kendi perspektifinden otuz bir fasl (kenge) iinde hikAye eder. Eserin ikinci blm olan "TzkAt" ksmnda ise, devlet kurma ve ynetme ilkeleri ve onun uygulamalarrnr ortaya koyar.
Tzkfrt'|a ilgili almalaryla da tanrnan zbek tarihi Bribay Ahmedov'un tesbitine gre, bizzat Timur tarafindan aatayca yazlm Veya yazdrlm olan eserin elyazma bir nshas, XV[. yizyla kadar Yemen hAkimi (valisi) Ca'fer Paa'nrn ktphanesinde muhAfaza edilmiti. Tzkfrf' Farsa'ya eviren Mir Eb Talib el-Hseyni et-Trbeti yazd nszde, hacdan geri dnerken kendisinin Yemen'e uradn; adr geen Paarun ktphanesinde, Timu1un tercme-i hAlini anlatan Trke bir esere rastladn sylemektedir. Mir Ebf Talib, hac dnnde Agra'da Baburi ah Cihan'rn (7628_1657) hizmetine girmi Ve onun isteiyle Tzkfrt' Farsa'ya evirmi, 1'637_38 ylnda padiaha takdim etmitir. ah Cihan ise, byk Alim Ve aynr zamanda Dekkan bakads olan Muhammed

10 . TiMUR'UN GNL -TzkAt Timu-

SoZBAI.11

mze ulamtr.l Dier taraftan, Tzkfrt'nfarkh dillere yaplan tercmelerinin btnnn eldeki Farsa nshaya dayanmasr, bahsedilen aaiayca nshann gnmze ulamadn gstermektedir.

Ali Yezdi'nin Zafername'si ve dier bazr eserlerle karlatrarak/ tercmedeki yanhlk ve eksiklikleri gidermesini nermitir. Bu talep yerine getirilmi ve sonuta Mir Eb TAlib ve Muhammed Eref BuhAri'nin emeiyle Tzkkt, Fars diline evrilmi ve bu eviri gn-

Eref BuhAri'ye (v. 1652), Eb TAlib'in yapt tercmeyi erefeddin

Tzkkt'n Farsa metni ilk defa ingilizce'ye 7773 ylnda Bengal Kuvvetleri Komutan'nn Farsa Sekreteri Major Davy tarafindan tercme edilmi ve daha sonra Joseph White tarafrndan nsz, giri, indeks ve eserin anlarlmasrna hizmet edecek birok not eklenerek, 1783 ylnda oxford'da Farsa metniyle birlikte yaynlanmrtrr. Bu neir 1785 ve 1891 yllarnda Hindistan'da, daha sonra 1963 yllnda iran'da basrlmrtrr. Tzkdt'nbirok dile tercme edildii bilinmektedir. Eserin Tzkit krsmr ise Louis-Mathieu Langls tarafindan Fransrzca'ya tercme edilmitir.2 Eser Subhan Bahi tarafindan 1B85 yInda ve daha sonra 190B Muhammed Fazl'l-Hak tarafindan Urduca'ya tercme edilmitir. Tzkdt 7856_57 ylnda Harezm'de Mulrammed Ysuf er-RAci ve 1858 ylnda ise Pehlivan Niyaz Divan tarafindan eski zbeke'ye evrilmitir. Bu eser Sankt-Petersburg'da Mihail Yevgrafovi Saltkov-edrin Ktphanesi'nde muhAfaza edilmektedir. Fakat bugn zbekistan'da mehur olan, bizim de bu eseri neirde eSaS aldmz Alihan Tre Sauni'nin zbeke3 tercmesidir. Sauni'nin tercmesi nce bir dergide tefrika edilmi Ve Sonra Habibullah Karamatov tarafindan geniletilerek kitap hAline getirilmitir.
1.

Tzkfrt'nTimu1a ait olup olmad meselesi tarihiler arasrnda tartlan ciddi bir problemdir. Ingiliz oryantalist Edward Cranville Browne ve Rus oryantalist Vasilij Viladimirovi Barthold bata olmak zere birka tarihi, Tzk6t'n Timur tarafindan yazlrr.adrn ve hatta kitabn orijinal bile olmadn iddia etmilerdir. Biz taiiri deiliz ve bu tartrmayr burada bir neticeye ulatrma gibi bir niyetimiz de yoktur. Fakat bu konuda oluan kanAatimizi de ifade etmeden geemeyeceiz. Eserin orijinal olmadln iddia eden nl Rus tarihisi Barthold buna delil olarak, Kastilya elisi Clavijo ve Arap tarihisi Ibn Arabah'n verdikleri malCmAt ileri srmekte ve Timu1un alt tabakadan, yol kesici, ete ba olduua ve okuryazar olmadn iddia etmektedir. Barthold, Timu1un babas Taraay Bahadrr'n mtevazi ve dindar bir zAt olduunu kaydetse de, onun siyasi ilerle ilgilenmediini, annesi hakknda "kaynaklarda hi bilgi olmadnr"s sylemektedir. Buradan hareketle o, Timu1un aa tabakadan biri olmas ve dolaylsyla okuryazar olmamaslnrn doal olaca neticesine ulamak istemektedir. Fakat biz Devletah Semerkand'nin 7487 ylnda yazm olduu sanrlan Tezkiretil'-uard isim|i eserinde, Taraay Bahadrr'rn, Barlaslarn byk emirlerinden ve Barlas kabilesinin de btn aatay ulusunda en asil ve Ali mertebeli boy olduu ifadesini grmekteyiz. Timu1un annesi Tegine Beim (Tekine Hatun)'in ise, Sadru'-eri'a Ubeydullah ibn TAcu'-eri'a Mahmd ibn Ahmed elMahbbi el-BuhAri'nin kz olduu bilinen bir eydir.6 Barthold'un bu noktada hatah olduu bugn kabul edilmektedir. almalar dnya apnda takdir grm, konunun hakkyla uzmanr saygdeer tarihilerimizin bu hatay tesbit ettiklerini gryorz.7 Yaplan
Rouis Gonzalez de Clavijo'nun Semerkand'daki Emir Timur saraylna seyahat gnl (1403-1406). Sanat No: 6, 1999, Thkent s. 21. Vasiliy Viladimirovi Barthold, Soineniya, Tom II, ast2, "Nauka", Mosk_ Payan Ravan, Cuma Kurban, Amir Temur Tuilgan cky yahut Zancirsaray
va, 1.964, s. 40. kssas

Mustafa Rahmi, Langls'in bu Fransrzca tercmesini Timur ae Tzkht- ismiyle (istanbul: Matbaay Amire, 1339) osmanhca'ya evirmitir. Temur Tuzklari. Alihan Tre Sauni tarcimasi. "Glistan", Takent: No 8, 7967 . Bu neri yapabilmek iin o devirde byk Cesaret gsteren ibrahim Rahim ve merlrum Rstem Rahman'r bu vesileyle minnetle a^tyoruz.

Temur Tuzklari, ter. Alihan Tre Sauni ve Habibullah Karamatov, giri ve tahkik Bribay Ahmedov, Takent: afur ulam Edebiyat ve Sanat Neriyat 7996, s.3-9. Tarihi ahsiyetler, olaylarn yer ve tarihinin tesbiti yapllrken Ahmedov'un almasrndan istifade edilmitir.

ismail Aka, Timur ue Dealeti, Ankara: TTK

7989,

1'997, s. 3-4; Ycel Yaar, Timur'un orta Dou-Anadolu Set'erleri ae Sonular (L393_1402), Ankara: TTK,

"Yazvi", Takent ,7992, s.3343.

s.7.

12 . TMUR'uN cNL -TzkAF Timur-

S0ZBAI.13

son aratrrmalar rnda zellikle TzkAt konusunda Barthold,un futarszlklarrnr yeniden mtalaa ederek onlarrn bu konuda ilim dnyasna yeni veriler kazandracaklarndan eminiz.

sylememesi. Bu, EblTAlib'in ya eserin muhtevAsrn shhati iin yeterli delil kabul ettiini ya da eserin srhhatinin o devirde herkes tarafindan bilindiini gsterir.ll

Barthold'un, Timu1un okuryazar olmad iddias yanltr.8 Muteber kaynaklarn ifadesine gre, Timur daha yedi yainda okuma Ve yazrr.ay' dokuz yanda be vakit namazl/ hsn hat- renmi; on iki yanda Ku1An'r hfz etmi ve on altr yama kadar tarih, felsefe, corafya, hesap ve dier ilimleri tahsil etmitir.9 Dier taraftan Timu1un Trk, Arap, Fars tarihlerini iyi bildiini; felsefeden anladrnr, trP ve astronomi bilimlerine vAkrf oldunu kabul eden Barthold, sanki Tzkfrt' ona nisbet etmemek iin okuryazar olmad noktasrnda rsrar etmektedir.l0 Tzkkt'n Timu1a ,it oduuna dair dier nemli delilleri de yle sralayabiliriz:

e)

Tzkht'rn btnnde birinci tekil ahsn kullanlmasr.l2

Tzkfit'ta geen siyasi, askeri ve dini ilkeleri ancak devlet bakanlnda engin tecrbesi ve yksek birikimi olan biri tarafindan ifade edilebilmesi.l3

g) ou askeri terimler olan "baranar", "caranla{', "yasavll" , "akavul", "kenge" Ve "oI" g7biTrke kavramlarrn Farsa karl bulunamad iin Farsa metinde muhAfaza edilmesi.

a) Eserin

bavurduu i muhAsebe ve insanlara karr duyduu sevgi ve nefret gibi ahsi hAdiselerin zikredilmesi. Timu1dan ba|ka kimse bu olaylar bilemeyecei iin, onlarrn bakalar tarafindan uydurulmasr imkAnszdrr.
Ami ve erefeddin Ali Yezdi'nin o devirle ilgieserlerinde zikredilen olaylar ve getii yerlerle,' Tzkfrt'ta zlkredilen olay ve getii yerlerin tam bir mutAbakat iinde olmasr. Ayrca Tzkfit'ta hibir tarih kitabnda bulunmayan baz olay|arn zikredilmesi. c) Tzkfit'ta ortaya atrlan devlet ynetme prensipleriyle Timu1un tarihi devlet ynetiminin uyum iinde olmasr. d) Tzkfrt' aatayca aslrndan Farsa,ya tercme eden Eb TAlib el-Hseyni'nin, eserin shhati noktasrnda hibir ey

maSl/ kaynbiraderi Emir Hseyin,e kar hissiyAt, Ku1An'dan fal amasr, bazr nemli kararlar aamasrnda

muhtevAsr: Eserde sadece Timu/un bilebilecei; Alibek Canr KurbAni tarafindan pire dolu bir hapishaneye atl-

b) NizAmeddin

li

Dier taraftan emseddin Sdm, Kamf,su' l-A'lkm' da, Timu1un tercme-i hAlini anlatan Tzkfrt unvanlr aatay dilinde bir mecmua kaleme aldn ve bunun Farsa'dan, dierbazAvrupa dillerine tercme edildiini ifade etmektedil Bunlara ramen Tzkkt'n o devir tarihileri ve dier Alimleri tarafndan zikredilmemesi ve Ebfi TAlib el-Hseyni'nin Farsa tercmesine kadar da bilinmemesi, tarihileri pheye sevk etmitir. W. Davy bunun sebebi olarak, eserin orijinalinin muhtemelen bir nsha olduunu ve ahruh'un lmnden sonra da bu nshann bilinmeyen birinin eline gemi olabileceini ileri srmektedir.la Aynca Joseph White, ingilizce nere yazd nszde yle demitir: "Timur bu eseri kendi evlatlarr iin, devlet meselelerini izah etmek; iktidar mcAdelesini, askeri faaliyetine ait srrlarr, idare sanatlnl ve bununla birlikte cihangirlik ve liderliini anlatmak maksadyla yazm veya yazdrm olabilir. Dolayrsyla bu eser zel bir vasiyetnAme niteliinde olup, bu bakmdan yaygn olarak bilinemeyebilir."15 iJ:,,. : ' -:-. . .,' ,

11. 12. 13. 14. 15.

William Dary, "Mr Davy's Letter an the Authenticity of the Institutes" William Davy, a.g.m.
in lnstitutes, Political and Military, Oxford: Clarendon Press, 1783, s. xx. s. xxi. Mr. Henderson. "Mr. Henderson's View of the Work" inlnstitutes, Politi-

8. 9.

Barthold, a.g.e., s.59. adi Kerimov, Pustambek amsutdinov, Sahibkran Emir Timur ae onun SaItanat, Andican: Andican Neriyat, 7995, s.76. 10. Barthold, a.g.e., s.46.

cal and Military, s. xxix-xxx. W. Davy, a.g.m., s. xx.

Joseph White, "Preace" to, Institutes, Political and Military, s. vi1i.

14 . TiMUR'UN GNL _Tzkatr Timur-

SoZBAI . 15

ingilizce, Franszca, zbeke ve lJrduca,ya evrilmi bu eser Trke'ye tam tercme edilmemitir. Tzilkkf,rn gnmz Trkesinde yaplm neirleri16 Mustafa Rahmi tarafindan 7923 ylnda Langs'in Fransrzca tercmesinden aktarlan osmanlrca tercmesine dayanmaktadr. Gnmz Trkesiyle basrlan bu iki neirde Langls'in, dolaysyla da Mustafa Rahmi'nin osmanlrca nerinde olmad iin, Timu1un kendi saltanatrnr anlatt "MelfzAt" krsm eksiktir. Buna ilaveten "TzkAt" krsmrnda da ok ciddi hatalar vardrr.* Btn bu sebepler bizi, Tzkkf'rn yeni bir nerine mecbur etmitir. Daha nce de iaret ettiimiz gibi bu neirde, Alihan Tre Sauni (7885_7976) tarafindan 7967 yil,nda Glistan dergisinde tefrika edilen zbeke tercmesini esas aldk17 Bu kitab h"azrlarken,
76

Istanbul: Fatih Yaynevi7974, s.136; erafeddin A|i,Timur ae Tzknt: Ti-

Mustafa Rahmi, Timur ae Tzkdt, istanbul: Matbaay Amire, 7339, s. 107; Alemdar Yaln, Benim DezIetim; Tzkit- Timurin oe Cengiz Yasas,

MeselA, yer isimlerinden Det-i Cete, Det-i Kpak tercmede, ,,Cidde,

zellikle Farsa metinle birlikte neredilen J. White'n ingilizce neri v e 79 89, 7992 v e 799 6 y l'l,|ar da yaplan ozbeke basklardan, RuSa (7999) ve Trke evirilerden azami derecede istifade ettik. Izahlara yenilerini ekledik. Gnmz Trkesinde pek kullanlmasa da, anlarlabileceini dndmz aatayca kelimeLeri, Tzk?f'n orijinal lisanrna uygun olduu mlAhazasyla muhAfaza ettik. Ikinci baskya verilirken eserin bir nceki nerinde fark edilen eksiklikler giderildi; fazla teferruat ieren arklamalar elendi; akc slbun korunmasrna dikkat edildi. Tzkil bizce sadece bir tarih eseri deildir; ayn zamanda Timu1un baarl bir asker, bir devlet adamr ve bir lider olarak temel ilkelerini ieren bir rehber kitaptr. Onun, iyi tetkik edildiinde ha_ yatta nc olmak isteyen mteebbis, iadamr, ynetici, siyaseti ve aile reisi gibi herkesin prensip edinebilecei ilkeleri ierdii grlr. Bu kitapta, meveret, sabr, adalet ve cesaret tarznda zetleyeceimiz baar prensiplerinin, orta Asyal bir komutanr nasl cihan padiah haline getirdiinin hikAyesini okuyoruz. Sorumluluk sahibi her insan, kendi apnda bir liderdir. ilerlemek isteyen her liderin Tzkfrf'tan alacar dersler vardrr. Timur bu kitapta baarrsrnrn srrlarrnr vermekte ve salam bir devlet kurabilmenin esaslarrnr ortaya koymaktadr. Bu bakmdan, Tzkfrf adalet esasl bir devlet nosyonunun oluumunda esaslr rol oynayacak dnceye kaynaklk edecektir.
Prof. Dr. Ahmedyar akirov'a ve Handane Rozmuhammedova'ya, zellikle ok faydal tavsiyelerde bulunan Do. Dr. Salim Aydiz'e,
Tzkfrt' n bu nerinde yardrmrn esirgemeyen Ozbekistan'dan

Dulday "Toanc", "Told'' (s. 96), olarak yanh verilmitir. En nemlisi de, eserin ruhuna aykr mesela, "Fethedilecek iller ve blgelerin yneticilerine, maliye bakanlarrna... iyi davranmahdr. Gerekirse rvei verilmelidir" (s. 69-70) veya "Oullardan birisi ya da hepsi tahta gz koysala1, esas olan ceza ya katli, ya da sakat braklmasdr,, (s.79),.Ike fethi

eserin gnmz Trkesine aktarrmrnda anlalabilir aatayca kelimelerin muhAfazasr iin aba gsteren deerli dostumuz Abdullah Kl'a ve emei geen herkese teekkr ederiz.
Istanbul Kutlukhan AKIROV Adnan ASLAN

di
1.7

10

ye

Alihan Tre Sauni, derginin nde gelenleri ibrahim Rahim, Rustem

Rahmanlar sonradan komnist iktidar tarafindan thmet kampanyasrna tabi tutulmulardr.

Byk bir cesaretle bu ii yapan alim ve Kutlukhan akirov,un pederi

TERCMANDAN

atlerden uzaktrr.

ozbekistan'da yaamr byk alimler, stadlar, yeni yeni su yzne kp ta rkarrlmam tarihi ahsiyetlerimiz tarih kitaplarlmlzn oununAr z dilimiz zbeke'de yazlanlarln ise az olmasrdrr. i byleyken, Timur konusunu Ve dier tarihi meselelerimizi renmek arzusunda olanlar imdilik Avrupa dillerinde yazlm tarih kitaplarrnr okumaya mecbur kalmrlardr. Bu kitaplardaki bilgiler elden ele, dilden dile nakil edilegeldiinden, insan gnln tatmin edici ilmi kanAa, Farsa, Trke kitaplarda Timur onhrdan bazlaronu batac yapP
lardrr.

edeniyet alemine hizmetleri herkesin malumu olan, insan nesline faydal ilmi eserler brrakan FArAbi, Birni, ibn Sna gibi ulu alimler ile birlikte, tm dnyaya n yaylm tarihte destan olan Timur gibi cihangirler de Orta Asya,dan rkmrtrr.

ha v

18 . TIMUR'UN GUNLUGU -TzkAt- Timur-

TERCUMANDAN. 19

ediren lekerba, btn yapt ileri krsaca anlattktan Sorra, z saltanatrnrn korunmasrnda ocuklarrna dstr olabilecek askeri ve siyasi nizamlar yaZ|P, onu 'Timur Tzkleri"1 diye isimlendirmitir. Bu kitap aslnda Timu'un kalemiyle zbeke2 yazlm olsa da, buna onun varisleri sahip rkamamrlardrr.

Elinizdeki kitapta yirmi yedi Paytahth lkeyi kendine boyun

3. 4. 5. 6. 7.

Suyural: maa/ yer-mlk

Kabu: firsat

Caldu: in'am

apul:hcum apkula: klla dvmek, klla vurumak

Thkent'teki Diyanet Bakanl Ktphanesi'nde bundan bir nsha olduunu duyup, onu grmeyi ok arzu ettim. Incelediimde grdm ki o altn kitap z aslrndan, zbek dilinden Farsi'ye aktarrlrrken kendi manaslnl deitirmemise de ozbeklik heybetini kaybetmitir. Bunu okuyunca NevAyi'nin Muhfrkemet'l_Ltigateyn ad] kitabrnda dediklerini hatrlayrP ona teekkrler ettim. NevAyi bu kjtabnd a, zbek alimlerinin z dillerini brakp Farsi edebiyatlarrna. dknlklerine iddetle itiraz ediyor; zbek dilinin her ynyle Fars dilinden stnln isbat ederek, zbeke yiz adet kelimeyi delil getiriyordu. Bunlara Farsi airleri kendi dillerinde karlk bulamyorlar diyor.3 Ben bu szn doru olduunu ok nceden biliyor olsam da zellikle bu kitabn tercmesini yaptktan sonra phem kalmad. nk bu kitabn asrl nshasndaki birok ozbeke szn Farsa karI olmad iin, tercman bu szleri olduu gibi brakmaya mecbur kalmltr. ite bu szlerden bazr rnekler;

tercme edilemeyince asrllarrn yerinde brrakmrIardr. Mesela ol (sava vaktinde asker saflarrnrn tam ortasr), baranar (asker safla-, rnn sa kolu), caranar (asker saflarrnrn sol kolu), hiravul (asker saflarrnrn nndeki bahadrlar bl), akavul (muharebe meydanndaki ihtiyat bl), indavul (sava Saflarrnrn arkadan koruyucu bl). Bunlar gibi tercme edilemeyen kelimeler oktur.

Bunlarrn dnda askeri nizamlarda kullanlan bir ksm szler

Velhasl, ben bu kitab inceleyince onun aslrnrn zbeke olup, Timu1un zszi olduuna emin oldum. Kk olsa da, halk iin benden halis bir hizmet, mrm nihayete erince benden Sonla gelenlere bir hAtra oltr midiyle herkesin anlayaca ekilde Farsi'den yine zbek diline tercme ettim. Yabancl yere ganimet olup giden eserimizi z yurduna geri getirdim. Timu/un otuz altr yllk saltanatrnda yaad olaylar krsaca renmek iin bu kitap yeterlidir. imdi okuyucu kendi kaleminden Timu1u okuyunca onun hakknda kararrn kendisi verecektir. Alihan Tre Sauni, 67, Takent, zbekistan

1. 2.
1. 2. 3.

alplar: Savaa toplanma, sava Savrr (savrrn): hediye

19

Tzk: Kural, ynetmelik, dzen, kaide, kanun - kaideler toplam, nizam. Tercman szbas ilk olarak 7967'de yaynland iin Sovyet sansr engelini atlamak amacryla mellifin el yazsrndaki "Trk" vb. kelimelerin "ozbek" olarak baslmas icab etmitir.

Konuyla ilgili teferruatl bilgi iin bkz. Reat Gen, Muhdkemet'I-

Lugateyn'in Trk KItr Bakmndan nemi, Ulu Bey ae earesi uluslararas Senpozyumu bildirileri, (Ankara, 30 Mays-1 Haziran 1994), Ankara, Atatrk Kltr Merkezi Bakanl, 7996, s. 737-1'47. Ali ir NevAyi, Muhakemet'I-Lugateyn. Iki Dilin Muhakemesi. haz., F. Sema Barutu Oznder, Ankara: TDK, 1'996, s.244.

elniNc el[l vrrrzAr

TEDBiRLER VE KENGELER1

tuzaa drmek yahut onlarrn gnllerini avlaylp evirmek, dostun dmann, iyinin Ve ktnn iinde dolaarak sularrnr renmek hakknda gerekli istiAri kararlardrl.

"I dostlua

ty' d-u.,,

ke fethetmek, cihangirlik yapmak, dman ordularrnr krmak,

ITrim Eb Bekir TaybAd2 bana yazmtrr ki; "Ey muzaffer Timur! Devlet ilerinde u eyi ihmal etme: Birincisi istiAre, ikincisi sabr, ncs salam ve uyankhkla i yapma. nk istiiresiz giden saltanat yolu yanlr, sonu pimanhk olur. Saltanat ilerini yrtrken hibir eyi istiAresiz yapma ki, pimanl* duymayasrn. unu da bilmen gerekj.r ki, saltanat ilerinin tamr tamrna yars bu yolda karlaacan her trl zorlua sebat gstererek sabretmektir. ikinci yars ise, baz eyleri bilip bilmezlikten, grp grmezlikten gelmektir. Krsacas, heI ite sebat Ve sabr gstererek
I 2

Kenge: IstiAre, istiAe sonucu kara, i, fikir alverii, muhakeme, tasal-

lama, konsey.

Zeynddin Eb Bekir Taybidi: Horasanl nl eyhlishm, barl yanl$

ve raiyetsever insan.

24 . TiMUR'UN cN- -TZkat- Timur_

r,zrpzAr .25

uyank olup, bahadrlk yaparsan, btn ileri baarabilirsin. Vesselam."

Burada yazlm olan szler, saltanat ilerinde benim iin en doru klavuz oldu. Buna uyarak siyaset ilerinin dokuz krsmrnr istiAreyle yrtp sadece bir krsmrnr klca braktm. Gemiteki bilginler demilerdir ki: "Yerli yerinde yaplan bir i ile yenilmez ordu yenili1, almmaz ehir alrnrr." Benim tecrbemle sabittir ki, i3 gren, uyanrk, sezgileri kuvvetli bahadr bir kii byle olmayan bin kiiden elbette daha iyidir.
Ben srnayarak ve grerek bildim ki, dman askerini yenmek yahut onlara yenilmek okluk veya azl*la alAkah deildir. Belki bu iler Thnr'nrn yardrmr ve kulun tedbiri ile olur.
Buna misal: Ben bir gn iki yz krk kii ile Kara Kalesi,nin zerine yrdm. Kale bekileri Emir MCsA, Melik Bahadrr5 on iki bin atl askerleri ile kaleyi muhAfaza etmekteydi. Tanrr'nrn yardrmr ile ve aldm doru tedbirler sayesinde kaleyi ele geirdim. Bunlar ise beni kalede birka gn kuattlar. Ben Tanrr'nn yardrmrna dayanarak uyanklk ile tedbir alp kale drrna, dman karrsrna *tm. Yol ve yordamnr bulup bir kez VuruP/ bir kez srerek sonunda bu iki yz krk yiidim ile on iki bin atl dman askerini krdm. Bunlar karnca arkalarrndan birka talk6 yere kadar ko-

aldnda, her zaman iyiden ve ktden, fayda ve ziyandan, nmzdeki ileri yapmak veya yapmamaktan sz arp onlara Sorardrm. Bunlarrn szlerini iitince, etraflrca muhAkeme edip, faydah ve ziyanl yanlarrnr gnlmde hesaplardm. zeilikle iin tehlikeli taraflarrna daha ok dikkat ederdim. Eer iki tehlikesi olan ve bir tehlikesi bulunan iki i nme gelmise ve ikisinden beraberce kurtulu aresi yoksa, bir tehlikesi olanr seerdim. Buna misal: Det-i Ceta7 emirleri Cengiz Han'rn neslinden Tuluk Timur Han'a kar ayaklandlar. Bu konuda Tuluk Timur Han benden akrl sordu. Eer kendisi giderse bir tehlikenin, asker gnderirse iki tehlikenin bulunduunu bildirip ona akl verdim. Benim tavsiyemle isyancrlarn stne kendisi gitmiti ki, btn ileri benim sylediim ekilde sonulandl' ilerimin hepsini istiAre yoluyla yrtp, o ii bitirmede doru tedbir kullanrdm. Bir ie atrlmadan nce, ondan kurtulup kma yollarrn dnrdm. Hangi ie giritiysem, rrarnr grp ardnl dnrdm. Her ite sebat ve sabr gsterip, o ii uyanklk ile yerine getirirdim.

valadrm.

Yine benim tecrbelerimle sabittir ki, istiAre edilecek kiilerin, ileriyi gren, tam akrllr, derin fikirli ve sezgileri kuwetli kiilerden olmasr lAzmdr. Her byk ite byle kiilere akl danp, onlarla istiAre etmek zarridir. iin nasl olaca kader perdesi altnda gizli olsa da, peygamberimiz Muhammed AleyhisselAm,rn syledii gibi, her ii istiAre ile yaptm. MAvirler toplanp da meclisler
3

Yine tecrbemle sabittir ki, istiAre edilecek kiilerin birlik ve ittifak ile szlerinde duran, ilerinde sabrl insanlar olmalarr elbette arttrr. "Yapalrm" dedikleri ileri yapmaktan asla vazgemesinlcr. Eer yaPmamaya sz vermilerse, onun yanrna bile yaklamasnlar.
Tecrbeyle sabittir ki, istiAre iki trl olur: Birincisi yrekten kanr, ikincisi dil ucuyla sylenenidir. Bu ikincisini iittiimde sa_lece

4
5 6

Burada "cenk'', "arpma" anlamrnda kullanlmaktadr. Kar, Trkistan'rn kadim ehirlerinden olup eski ad Nahab,dr. imdi ozbekistan'da Kakaderya iI merkezidir. Bahadr, burada askeri pAye anlamndadrr. Ta, o devirde kullanlan mesafe Itdr. Takriben 8 kilometreye tekabl cder. Yunanca'da "parasang" , Arapa "ersah,,, Farsa ,,parseng,, denir.

tlim. Eer dman stne askerle gidecek olsam, savatan-barrtan siiz arp, emirlerimin gnllerinin hangi tarafta olduunu arardrm. Ier bartan sz aarlarsa, bunun faydasrnr Savarn ziyanyla kyaslaylp bir bakardm. Eer Savaa meyilli iseler, bunun yararmr lirrrrn ziyany]a karlatrrdm. Hangisi daha faydahysa onu ya})ardrm. Sipahilerin gnln ikiye blecek istiArelerden pek sak_
Deti Ceta veya Moulistan, XIV. yzylda ikiye aynlan aatay ulusunun kuzeydou ksm, Yedisu, u vadileri ve Dou Trkistan' kapsyordu.

kulak verirdim; birincisini iittiimde, gnlme yerletirir-

26 . TIMUR'UN GUNLUGU -TZkat- Timur-

MELFTZAT .27

nrrdm. istikrarsrz Ve iki trl konuan kiilere kulak asmazdrm. Kim akla uygun bir ii erkeke, keskinlikle sylerse, onu sevip dinlerdim. Herkesin szne bavurup, akrl sorardm. LAkin szn erkeke olup olmayanrnr tehis edip, iyisini ktsnden ayrrr idim. Hangisi daha iyi ve daha faydalysa onu seerdim.
yle ki, bir gn Cengiz Han'n torunu Tuluk Timur Han, MAverannehr8 memleketini almak kastyla ordu sevk edip, Hocend suyunu9 getiinde, Emir Hacr Barlas, Emir BAyezid CelAyir10 ile beni, adlarmrza ferman yazarak artmt. Bunlar grmek iin bana geldiklerinde, onlara Han ile grmemizde iki fayda ve bir

.rcak daha sonra Msr padiah olmutu. Han ile grtkten s()nra' demek ben de bir devlete sahip olacam diyerek, bunu iyilie yordum.

TULUK TMUR HAN'LA GRTKTEN SoNRA GNLME GELEN ilr trer

ziyann bulunduunu syledim. "Onunla grmeyerek Horadoru gitmenin ise iki ziyan ve bir faydas var." dedim. Bunlar ise, benim tavsiyeme uymadan kendi halklaryla birlikte gP, Amuderya'dan geerek Horasan tarafina gittiler. Bunlar grnce ben bile iki gnll kaldm. Sonra pirimden akl almak iin bir hat yazdm. u muhtevdyyazml idiler: Bir kii drdnc halife Hz. All'ye sormutu ki "Gkler yay olsa, yer yay teli olsa, afetler ok olsa, insanlar nian olsa, atan da Allah (c.c.) olsa, imdi insanlar nereye kaarlar?" o zaman Halife "HudA'ya kasrnlar" demitir. Bunun gibi sen de Tuluk Timur'un kendisine ka. Elindeki ok ve yay ekip alrsn. Bu cevabm gelmesiyle gnlm ferahlayp, yreim bundan kuvvet aldl. LAkin bir ii yaPmaya niyet etsem, istiAre bir neticeye ularnca yine KurAn'dan tefe'll2 ederek, ona gre davranrrdm. Tuluk Timur Han'a gitmeden nce de tefe'l etmitim ki, Ysuf Sresi kt. oysaki Ysuf aleyhisselAm kul olarak sahlm,
San'a11
8. 9. 10.

TuIuk Timur Han ile grmemizin ncesinde, bana haber getirdiler ki, Han Bekik, Hacbek Erkint13, lug oktimur Kiraytla ve baka Ceta emirleri kumandasrnda Tirran memleketini talan edip, boyun edirmek iin blk asker gndermitir. Bunlarrn ncleri HuzArls denilen yere kadar ulatr. Bunu iittiimde, Han'a varnadan nce Turan lkesini bu belAdan kurtarrp, lm ve yitimden, talan ve yamadan korumam lAzm geldiine karar verdim. Bu a

gzl kiileri dnya mal ile aldatp, tzaa drmek istedim. Gzleri kamatrran nadide Turan hediyelerini alarak, yanlarrna vardrm. Beni grdklerinde heybetim onlarr etkilemi olacak ki, ok hrmet gsterip, beni fazlasryla saydlar. Bunlarrn gzleri gibi gnlleri de dar olduundan, armaan olarak onlara verdiim trl nadide mal gzlerine ok grnd. Bylece halk yama etmekten vazgetiler.

Bu ii hallettikten Sonra/ doruca gidip Han ile grtm. Han benim bu geliimi iyilie yoruP, saltanat ilerinde benden akrl sordu. ona verdiim tleri doru bulup, beni tebrik etti. Bu arada, Han'a haber getirdiler ki, yukarda zikredilen emir yerli halktan

Amuderya'nn kuzeyindeki Orta Asya topraklarrnn Arapa ad olup,

Yunanca Transoksiana'nn karrlrdr. Ash Trkistan veya Turan'drr.

1.1

72.

Sirderya. Hacr Barlas, nfuzlu Barlas emirlerinden, Timu1un amcasr. Ke ve ona tAbi yerlerin hAkimidir; Bdyezid CelAyir, CelAyir emirlerinden, Hocend hAkimidir; CelAyir, Trkmen kabilelerinden birinin adr. i.a.,'rn kuzeydousundaki blgedir. Trkmenistan ve Afganistan'la komu olup, merkezi Mehed ehridir. Ku1An'dan sayfa ap hayra yorma.

hediye ve armaanlar alrp, onlar ile anlamlar. Han bunu iitir iitmez gazaba gelip onlar ilerinden az|etti. Yerlerine Hac Mahmd ah Yesuri'yi16 koydu. Emirlerin aldklar btn mallar geri almaya adam tayin edip, kendilerinin de dnmelerine ferman rkard. Onlar bunu anlaynca gnlleri bozulup Han'a kar oldular.

13. 14. 15. 16.

Trk-Mool kabile addr. Trk-Mool kabile addr.

Ke ve Kar aralndaki (imdiki zbekistan'da) rzar ile merkezidir. Yasavuri olarak da geiyor.

28 . TiMUR,UN GNL -TzkAt Timur-

vnrrzAr .29

Bu iten Han'n huzuru kap benim tavsiyemle ordu hazrrlayarak, Ceta bozkrna yneldi. Karaar Noyan'rnl8 tmeni19 ile btn MAverAnnehr memleketini bana teslim etti. Bu hususta sz verip, benim adrma ferman lkard. Ceyhun nehri boyundan balayarak, btn Turan toprana ben hkmrAn oldum. Saltanatm balangcnda yaptm ilk kenge buydu. Benim tecrbelerimle sabittir ki; yiz bin svarinin yapamad bir i yolu bulunarak, bir tedbir ile yaplabilirmi.

Bunu okuyup grdkten sonra ulularrn kararr bozulmasn diyt, kumandanh kabul ettim. LAkin MAverAnneh1de bunlarrn ce|ir ve zulmleri gnden gne artmaya balamh. yle ki, pey1',ilmber evlAd seyyidzAdelerden yetmi kiiyi esir tutmu idiler. ( )lu Ilyas Hoca ise siyaset ilerinden anlamadrndan, hanlk heyleti de olmayrnca, kendi emirlerini kt ilerden vazgeiremiyortlt. LAkin ben, bunlara kar koyarak, her zaman stn gelerek zdi rlerin elinden mazlumlarr kurtarryordum.
I

Bunlarrn her trl bozuk ilerine devamlr engel olduumdan, Mtollar ile aramrz bozulmutu. Bu sebeple, bata Ilyas Hoca oli'k zere, btn emirleri ve zbekler23, "Tim{un niyeti bozuk, size boyun emek istemiyor, aktan aa size kar geliyor.,, diyert'k Han'a bir hat ulatrmlar. Han da bu yalan sz gerek bilip, lcni ldrP yok etmek zere bir ferman gndermi. Han,rn gntlcrdii ferman dorudan elime dm idi.

DEVLETN KURULUU

crsor YAPTM ixici rruer

Tuluk Timur Han i ilerinden rahatlaynca, Hicri 762'de20 Tu-

olmme hkmedildiini renince, bunun icabrnr yerine gctirmeye baladm. yle ki, Barlas IJlusu'nun2a bahadr yiitlerirden kendime srrda ve yanda topladm. En evvel benimle el skp sz veren ve bu ie samimiyetle girien kiilerin birincisi ligav Timur25, ikincisi Caku Barlas idi. Bunlarn drrndaki baka lus bahadrrlarndan birka daha bana katlp, srkr srkrya sz vcrdiler.
MAverAnnehr halk benim bu iimi haber aldktan sonra tez t'lden Moollara kar ayaklanmamr istediler. nk Moollarn t'ebir ve zulmleri halkl tamamyla bezdirmiti. Byk kk tm 'I'uran halk benimle birlik oldu. Memleketin ulemA ve meAyihleri ['u taifeyi iktidardan defetmek ynnde fetvA verdiler. Bu ie ulus t'mirlerinden ve asker balarndan da katlanlar oldu. Bu hususta yaz|an ahidnAme ve fetvAlarrn hlAsas uydu: ,,Doru yolu tutlru halifelerin (Allah hepsinden razr olsun) inandklar ve yaptkDet-i Kpakhlar, Farsa metinde, birka yerde zbek ffiesi man, rakip" manasnda kullanlmtr. Halk.ve bu halkn yaamakta olduu blge anl mrndadrr. Ig (Ik) Timur Bey olarak da geiyor.
I

uvl Bahadr21 ile o nAmeyi gsterdi. B mandanlk Kauvl ne yazlm idi.

77. imdiki 18. 79. 20. 27. 22.

didir. Burada on bin asker karabilecek idari blgeye denir. M.1360-1361. Barlaslarn ilk reisi, Emir Timu1un sekizinci ceddidir. Cengiz Han'ln nc ceddidir.

olan yerleri kapsamaktadr. Ba emir, nde gelen aatay devlet adam, Emir Timu1un beinci ced_

Kazakistan; Volga nehrinin bitiinden Dnepr Nehri,ne kadar

,,d-

24 25

30 . TiMUR'UN

cNl

-TzkAF Timur_

MELFZAT.31

larna dayanarak, MAverAnneh1deki btn ehli islAm, ulemA, meAyih, sipahi26 ve raiye27 olsun, Emir Timu1u saltanat tahtna layk grp, ona Kutb-r Saltanat lakabnr koydular ki, Mslmanlarrn can Ve mallarrna zulm ellerini zatan stmzdeki Moollardan bizleri kurtarsrn. Biz onunla mttefik olup, her hususta yardrm etmeye ahid edip ona biat ettik. Eer verdiimiz bu ahd- Peymandan dnecek olursak, HudA yardrmrndan rkrp, eytann yardrmrna girmi olalm." Bu fetvAy getirip bana gsterdiklerinde, derhal bu zAlimlerin stne hcum etmek istedim. LAkin birka alak ve kt kiiler bu srrrr drarrya srzdrrdr. Sonra kendi kendime muhAkeme ettim ki: "Eer Semerkand ehri iinde bu taifeye karr sava aarsam ve buranrn halkr stesinden gelemez iseler, i byyecektir. onun yerine, ehirden rkrp, Semerkand dalarna yerleeyim; kim benimle birlik olursa, benimle birlikte rkacaktrr. Orada durup, yeterli gc topladktan sonra geri dnp, bunlara karr sava aar|Z.,,deyip, Semerkand'dan atlanrp ktm. Baktm ki, altm atldan baka bir kii bile beni izleyip kmad. O zaman anladm ki, bu hususta ettiim muhAkeme hatalr deilmi. Daha sonra, burada bir hafta kadar bekledim. Bize bir kii dahi olsa gelip katlmad. Artk Srrrrm AikAr olmutu. Zaferden veya lmden baka yol yoktu. Bunun iin, Badahan memleketine geip oranrn ahlar28 ile ittifak kurmay dndm. Yine bu hususta akrl sormak iin tarikat pirlerinden Emir KlAl'n29 huzurlarrna vardrm. Yanlarrna girdiimde, kendileri benim Harezm'e3o gitmemi tavsiye ettiler.

Eer dmanlarrma karr zafer kazanrrsam, Semerkand'rn bir vllk mahsln nezir edip bu zAta adadm. Kendileri "Fetih" du,lsrr okuyarak bana ruhsat verdiler.

Buradan karak altm ath kii olarak Harezm'e doru ynel,lik. Ilyas Hoca bu ii haber alp Hive hAkimi Tekil Bahadrr'a31 bei iildrmesi iin hat yazm da bin atlr asker alp benim stme geldi. o gn byk kaynbiraderim Emir Hseyin de yolda bana ktlmt. Altm atl yiidim ile bin atl kiiye karr durarak sava giritim. Bu savata yle bahadrhk yaprp sebat gsterdim ki, Tekil Baldrr'rn bin kiisinden elli kii kaldl. Benim altm atl yiidimden tl kii kald. Byle dahi olsa zafer benden taraf oldu ve onlarr kardm. Bu savarn haberi Ilyas Hoca'ya ve Ceta emirlerine ularn('a onlar hayran kalp, aralarrnda: "Timur acep er kii iken, onun ikbAli gelmi ve baht arlmrtrr." diye konumular. Ben bu savataki zaeri iyilie yordum. Bundan sonra benim Ieybetim ar basp, dmann gz korkar oldu.

SALTANAT Y0LUNDA YAPTM ruc KENGE

26.
27.

Atlr veya yaya asker ve bu askeri zmrelere mensub olanlar, askeri hizmet verenler demektir.

28.

29. 30.

ahlar, kendilerinin Makedonyal iskender soyundan olduklarnr iddia eden kk hkmdarlardr. Veya Seyyid Emir KlAl (emseddn KlaD, Nakibendiyye tarikat byklerindendir. Trkistan'n batrsrnda, imdi ozbekistan'da bulunan bir ildir.

Bir hkmdarrn idaresi altnda bulunan ve vergi veren halktrr. Badahan, Amuderya'nln yukarr klsmrndaki dalk blgedir; Badahan

Vakit oldu ki bana inarup arkamdan gelen yoldalarrm on kiideildi. onlardan da yedisi atl, ise piyade idiler. Onlardan baka benim yanrmda kimse kalmamt. Muhtereme eim olan Emir Hseyin'in kz kardeini32 kendi atrma bindirmitim. Bylece Harezm llerinde avare dolatm. Gnn birinde akam Zarna|ly bir kuyunun barna gelip kondum. O gnn gecesi piyade olan Horasanh vefasrzlrk edip, atlarrmrz alarak katlar. Yedi kii, drt atla kaldk. Durumum ok zorlat. Ama gnlm rahat idi. Bu ii yanl yapmm diye hi piman olmadm. Sonra, bu kuyu bandan gtm. O anda, Alibek KurbAni33 aniden tepeme dikildi.
d,en faz|a

31. 32. 33.

Tevekkl (Tkl) Bahadr olarak da geiyor olcay Trkan Aa. Alibek CAni KurbAni olarak da geiyor.

32 . TIMUR'UN cN- -TzkAt Timu-

vrzAT.33
dum: "Eer ayn yerde devaml kalrrsam ne olaca belli olmaz. Buradaki insanlarrn niyetleri bozulup, dmanlarmza haber verirlerSe, o Zaman bize yeniden sknt doar. En iyisi, buradan giderek kimsenin gitmedii taraflara yerleelim." diye Horasan'a doru yneldim. Giderken, Mahan36 hAkimi, Mbarekah Sancari yz atl askeriyle gelip bana katld. Hediye olarak getirdii gzel atlar da vard. Halkn iinde dolaan seyyidlerden, yerli kimselerden de katlanlar ok oldu. Atl ve piyade olarak, iki yze yakn kii bu sahrada bana yolda oldular. O arada Mbarekah, Seyyid Hseyin, SeyyidZiyAeddin ve bakalar bana arz ettiler ki, artk burada kalmann faydas yoktur. Kendimiz iin bir vilAyeti ele geirip yerlememiz|6,zm. Bcnim de dne dne aklrma bir fikir geldi, onlara dedim ki: "yleyse' baka yeri brakp Semerkand'u gid"irr'. Sizler BuhAra etrafina dalp bekleyin. Ben ise Semerkand civarndaki halkn iinde dolaarak, onlarr kendime mttefik yaPaylm. Yeterince asker toplayp, elimiz gl olduktan Sonra/ sizlere haber vereceim. Hep beraber anszln ilyas Hoca zerine saldrralrm.,, Benim bu dncemi hepsi doru buldu. Bu karara dua ederek ben yola koyuldum. Yanmdaki iki yz kiiyi etrafa dattm. Emir Hseyin'in kz kardei olcay Trkan A6a'y.,,gizli bir yere sakladm. Semerkand'a giderken Thmuke Korn37, yolda karma kp on be atlsyla bana katldr. Srrrrmr aklayp dantktan Sonra onu Mbarekah'rn yanrna gnderdim. Ben ise halkn iinde gizlice dolaarak iki bine yakn kiiyi kendime mttefik kldm. Ne zaman ayaklanmayr balatrrsam, o Zamanbana yardrma yetiecek oldular. Gece kararrnca kendim gizlice ablam Kutlu Trkan Aa,nrn evine geldim.

dan katlar.

Beni kendi iline gtrP Pire dolu, karanlk bir hcreye hapsetti. Birka kiiyi bama nbeti olarak dikmiti. Altm iki gn beni esaret altnda tuttu. ondan kurtulu aresini aray|P kendi kendimle dantm ve Tanrr'nrn inAyetiyle bahadrlm uyand. Gl ve hzl bileklerimi kullanarak nbetilerden birinin elinden krlrcrnr ekip aldm ve onlara hamle klmtm ki, hepsi arkalarna bakma-

Krlrcrm havada doru Alibek'in zerine gittim. Beni grnce, akl bandan utu. Yaptklarndan pimanlk duyup, benJen zr diledi. Atlarrmr, silah ve mhimmAtrm getirip verdive bir yal deve ile bir zayfi atbana hediye etmi gibi oldu. onun aabeyi Muhammed Bey'le aramrzda dostluk vardr. Kardei Alibek'e, benim hakkmda yaptn ayplayarak bir mektup yazml, stelik bana birka hediye gndermiti. Alibek agzllk yaparak, onlara kendi sahiplenmiti. Daha sonra bizim giimemize ruhsat verdi.

ondan kurtulunca, Harezm lne doru yol aldm. Yolda bana on iki atl kii yolda oldular. Iki gn dolahktan Sonra/ menzile ulap bir eve konduk. Bu anda yerli bir grup Trkmen ortaya rkp, beni grnce "hlrsZ, hrsz"34 diye bararak hcuma geerken, eim Emir Hseyin'in kz kardeini bir eve saklayp ka.la.na rktrm. Bu Trkmenler iinde Hac MahmCd adnda ti. .il b"ni tanyp "Hey, durun! Bu Emir Timur ya!" diye onlar Vurutan vazgeirdi. Kendisi diz vurarak yaruma geldi. Ben de onun gnln almak iin, barna yalm koydum.35 Sonra bu adam arkadalaryla gelip bana katld.

SALTANATMlN iLK DEVRNDE YAPT[4 DRDNC KENGE

Harezm llerinde babo gezinirken, her taraftan gelip bana katlanlarn sayrs atm atlya ulatl. Bunu grnce kendime sor-

Kimseye gzkmeden, iin nn arkasrnr dne dne krk.sekiz gn geirdim. Sonunda ehir sakinlerinden biri beni grd. Iin zamanr gelmeden, Srrrlmrz aa kacandan aresiz kalp, benimle beraber gelen elli atl gece boyu Semerkand,dan rkrp, yine Harezm yolunu tuttuk.
36. 37.

34. 35.

Farsa metinde "or, or,, eklinde Trke yazlmtr. Trk hkmdarlarrnrn minnettar olduklarln ifade etme Adetidir.

Eski ad Mahuvan, imdiki Trkmenistan'n Mar (Merv) ilidir. Koin (Kavin), nfuzlu Trk kabilelerinden birinin adr.

34 . TIMUR'UN GUNLUGU -TzkAt Timur-

aEr'zAr .

35

rimi bindirdim. Bu yryle, Amuderya kysnda Ai denilen, dere tepe bir menzile ulatk. Buraya gelince BuhAra'da kalanlar da bize yetitiler. Bunlarrn dlrnda, Timur Hoca olan, Bahram CelAyir kendi adamlaryla gelip bana katldlar. Katlanlar oalarak sayrs bine yaklat.

ken, Trkmenlerin otlakta dolaan at srlerinden tutup, piyadele-

Beraberimde ehirli birka piyade kiiler de vard. Yol yrr-

Burada iki ay kadar kaldm. Bu arada kol ve ayamdaki yaralar da kapand.

'

,"

HAREKETE GEI4EDEN

lcr ynprM

BENCi KENGE

HAREKET ZAMANNDA ALTNC| KENGE

Buradan kp Kandahar38, Bahtarzemin39 tarafina yneldim. Hermanda0 suyu boyuna inerek burada bir yurt kurdurdum. Askerin levAzrmAtrnr tamamlamak iin bir ka zaman burada kalmak icab etti. Bu arada Germsir ahalisinden, Trk-Tacik'lerden bin kii daha gelip bana katld. Asker Sayrslaa-yukar iki bine ulalnca, istiAre yapp, Seistan'aal apul krlacak oldum. Benim haberim Seistan valisine duyurulunca eli vasrtasryla hediyeler gnderip, benden yardrm isteyerek "Dmanlarrm bana zulm ederek elimden yedi kalemi zorla aldlar. E(r dmanrn elini benden ektirirseniz, askerin alt aylk azn salayacarm" demiti. Bu ii kendime danarak, Seistan tarafina asker sevk edip yrdm. Mezkir yedi kaleden, beini zorla ekiP aldrm. Bunu gren Seistan valisinin gnl korkuya kapld. Dmanlar ittifak yaptrlar. Kendi aralarrnda istiAre ederek, eer Emir Timur buralarda kalrcr olursa, Seistan lkesinin elimizden gidecei kesindir, diyerek sipahi raiye hepsi birleerek stme geldiler. Seistan valisi vaadini bozdu. Savatan

Germsir'de kalarak yaralarrm et balayp salma kavuunca, Belh srnrrlarr yakrnndaki dalarda durup bu yrede yeterince asker hazrrladktan sonra Turan memleketini dmandan arrndrrmak istedim.
istiAremiz bu karara Vannca/ buradan atlanrp ktm. Baktm ki o kadar insan dalp gitmi, sadece krrk atl kii kalmz. LAkin bunlarrn hepsi asilzAde baba yiitlerdi. Byle ar gnlerde, nedendir ki benim gibi malsz azks:z bir kiinin ardrna dp da, ta demeyip arkamdan yrrler? Bunun s,,r,nl Sen bilirsin deyip, Thnr TeAlA'ya ok krettim. Allah'rn bana yaptraca byk ileri var ki bunlar gibi bahadr, vefalr yiitleri bana tAbi etmitir. Sonra buradan yryp Belh dalarna doru yola koyuldum. Yolumuzda Yrldrm Karaar Noyan'rn evlAdndan Sddk Barlas beni arayp bulamam kafas karrk yrrken, denk dm on be atl ile bana katrlmt. Onun gelmesinden iimiz ilerleyecek diye iyi iaret aldm.

38. 39. 40' 4l.

Bugn Afganistan srnrlarr iinde bulunan tarihi bir ehir. Horasan ile Hindistan arasrnda byk bir ticaret merkezidir.
Timur zamannda Belh ve ona bal yerle kadim Baktriye memleketidir. KAbil yaknndaki dalarn batrsna krp sonra Seistan glne dklen bir nehirdir. Seistan ya da Sistan, imdiki iran ve Afganistan snrrlarr iinde yer alan tarihi bir vilAyettir.

Bugnlerde azmz yetimemeye balad iin av etiyle geinmekteydik. Yolda ilerlerken rraktan grnen tepe zerinde bir topluluun karasr gzkmekte olup her saat gittike byyordu. Bunlar kim olabilir diye birka karavula3 gnderdim.

42. 43.

Afganistan'da Kandahar'n gneybatrsnda bir mrntrkanrn adrdrr. Keifi. Han karargAh ve civarrnr, ordunun merkezi, kanatlar, n ve arkasnr korumakla vazifelendirilen askeri birliin de adr.

36 . TiMUR'UN cNl -TzkAt- Timur-

-r'zAr.

ez

Karavullar gidip haber getirdiler ki, nceden Emi1in askeri olmu Kazani Bahadr: "Ceta lekerinden yiz at|askerle ayrlp rktk; o gnden beri Emi1i arayP dolap yryonz." demiler. Bunu duyunca hemen topraa ba koyup Tanrr'ya kr ettim. Derhal Kazani'yi getirmesi iin bir kiiye emir verdim. o gelince diz VuruP ayaklarrmr pt. Ben de onun gnln alp, yahrmr barna koydum. Buradan yrye Dere-i Arsufaa denilen yere gelip konduk. Ertesi gn atla dereyi dolatm. Bu derenin orta krsmrnda gzel, ho havalr bir tepe gzkt. S bir yer olduunu dnerek kendim burada kaldm. Kalan askerler tepeyi evirerek yattlar. O gece cuma gecesiydi; tan aarncaya kadar dua ederek hi uyumadrm. i*sak olduu Zaman sabah namazrnr kldm. Sonra duaya el kaldrdmda gzim yaardr, yreim yumuad. Tanr'ya yalvararak "Beni bu derbederlikten kurtarrr mlsln Sen?" diye aladm. Duayr yzme srmemitim ki, rraktan bir top atl grnd. Bizim stmzdeki dadan gemekteydiler. Bunlarn kim olduklarn reneyim diye arkalarrndan yetiip "Bahadrrlar sizler kimsiniz?" dedim. "Timulun askerleriyiz, onu araylp bulamadan dolap duruyoruz." dediler. o zaman ben, "Ben de onun askeriyim; haydi yryn, sizi ona gtreyim" dedim. Bunu iiten bir atl kii koarak gidip, nclerine haber iletince beni getirmelerini emretmiler. Bunlar blkmler: Birinci blkbacs Tuluk Hoca Barlas, ikincisi Emir Seyfddin, ncs Tubek Bahadr idi. Beni grdklerinde kendilerinden gemiesine atlarrndan atlayp kotular. Diz vurup gelip zengimi ptler. Ben de attan inip, her biriyle kucaklap grtm. Yalm Tuluk Hoca'nrn barna koydum. Altn ziynetli kemerimi Emir Seyfddin'in beline baladm. zerimdeki kaftanlm Tubek Bahadrr'a giydirdim. Gnlleri yumuayP aladlar. Ben de aladm. Sa salm bulutuumuz iin bugn aramrzda toy ilan ettik. Namazr cemAatle krlarak menz||imize dndk. Ertesi gn ir Bahram geldi. Toyluk yapp benden ayrlp, Hindistan tarafina varmak iin gitmiti. Yaptklarna

iizlerek benden zr diledi. Ben onu kucama alp zrn kabul kldrm. Gzel szm, gzel muAmelemle yaptklarnn mahcbiyetinden onu kurtardrm.

HAREKET GNLERiNDE YAPTIM yEDNCi KENGE

Baktm ki, bu defa toplanan askerimizin sayrs i yiz on e ulaml. Kendimizin barrnaca, silah tehizAt saklanabilecei, at ve bineklerimizin kalabilecei bir kaleyi ele geirmek lAzm oldu. AlAcu Kalesi bize yakn olduundan onu almay kararlatrdrk. llyas Hoca'nn tayin ettii Mengli Boa Sulduza, bu kalenin bekisiydi. ir Bahram'rn bununla eski dostluu olduundan, kendim Varrrsam onu dost yaParrm diye bana srar edince ona ruhsat verdim. ir Bahram onunla grtkten sonra haber kld ki o, "ilyas Hoca beni kii sayp, bu kaleyi bana teslim etti. insanlrmdan vazgeip kaleyi 4er byle oldu. o bizim yasala haberini duyunca gnln kor trr.

[Mengli Boa'ylal Dolancavun boyundan i yiz kiiyi kaleye beki olarak koymulard. Oysa bunlar nceleri benim askerlerim idi. Beni duyunca kale kapsnr arp/ sevinle karladlar. Buradan kp Dere-i Sfa7 denilen yere geldim. u vakitte, Tumen Bahadrr olu Emlasa8, apulculuk klp Belh etrafna gelmiti. Benim haberimi duyunca iki yz svari askeriyle bana katlldr. Ben de onun gnln aldm. Burada dururken, Thmuke Bahadr'a kii vererek emrettim ki, Termiz nehriniag 8eiP, gizliceyryp, Ceta emirIerinin yapt iler ve bize kar niyetleri hakknda ok haber bulup getirsinler.
45. 46. 17.
68.

Sulduz, Mool kabilelerinden birinin addr.

drr.

Veya yasAl, askeri birliin muhArebeye hazrlk tertibi, saff-harb nizamr-

44.

Belh'in dalk ksmndaki (Elbrz) derelerinden biridir.

49.

lmlis (Emlis) olarak da geiyor. Amuderya'nn ortaalardaki addr.

Belh-Kabil yolu zerinde blulunan dere. Bamiyan,rn batsrndadrr.

38 . TiMUR'UN cNL -Tzk6h Timur-

MELFUZAT . 39

Onlar drt gn dolaarak yle haber getirdiler ki, Ceta lekeri Termiz'e50 gelmitir. Halkn yamalayp Vurmaya/ ldrmeye balamltr. Bunu renince askerlerimle Deregez5] denilen yerde mevzilenmeye karar verdim. Frrsat yakalarsam buradan dman lekeri stne hcum etmeyi dndm. Eli Boa Meydanr'na, Ceyhun Nehri kyrsrna gelip kondum. Benim Deregez'e geldiimi ilyas Hoca duyunca hemen zerime asker gndermi. Bu an bana haber getirdiler ki, Emir Sleyman Barlas, Emir MfsA, Emir Caku Barlas, Emir CelAleddin, Emir Hinduka Barlas, Ceta ordusu ile beraberdiler. Ceta emirlerinden yiz evirerek kendi askerleriyle eski Tirmiz'e geldikten sonra Tolan Boa'y bana haber vermek iin gndermilerdi. Bin atl kiinin gelmekte olduu haberini bana ilettiler. Bunlarn gelmesini ben iyilik diye yorumladm. onlar bana gece Ceta lekeri zerine ani baskn yapmay tavsiye ettiler. Atlanp yola kmtk ki, hemen Ceta ordusunun yetitii haberini getirdiler. Ben kendi askeri kuvvetlerimi safa dizerek dman karrsrna kp durdum. iki leker ortasrnda su vard. Rakiplerimi tatl sz ve irin hikAyelerimle kendi tarafima emeyi ve onlarln vcutlarrndaki yandrcgazab ateini doru tedbir suyu ile sndrmeyi dndm. Bu tarzda onlarr kendime ram etmek istedim. ite bu amala Ceta lekerinin serdan Eb Sa'id'e ok iyi szler syledim. o sylediklerimi makul grd. Ancak dier emirler ona kar karak savatan yana oldular. Bunu grnce benim de gazab ateim alevlenip, lekerimi safa dizdim.

LAkin hemen gayretim galeyana gelip dedi ki: "Saltanat ele geirme davasryla huru klmrsan, imdi saltanat an Ve mertebesine lAyk i tutman lAzm. Cenke girip ya zafer kucaklaylp galip olacaksrn veya ldrleceksin ve her eyden kurtulacaksrn." Cenk klmaya giritim. Baktm ki, rakipler ksma blnm halde Savaa girecek durumdalar. Buna kar ben lekerimi yedi ble ayrrp dzenledim. Bunlarr ardr ardrna Savaa sokmayr dndm. imdi cenk balaylP SaVa atei ge ykseldi. Her iki taraf bahadrlar haykrra bara Savamaya baladlar. Ilk olarak hiravulS2 blrne buyurdum, dman askerini oka tuttular. Sonra apavul53, akavulsa blkleri apkulaaS5 giriti. Caranar'56, baranar57 kanatlarn arp kendim olda58 durup ileri atldm. Bylece ilk hamlede kar olda duran bakomutan Emir Eb Sa'id bln bozarak geri ekindirdim. o zaman Mengli Boa ile Haydar Andhudi meydan okuyarak ortaya kt. Bunlarla kendim karlatlm.Ilk hamlede onlarr dattm. Sonunda dman tuu dp ol askeri geri ekilince tm Ceta lekerinin dzeni bozulmaya balad. Karlklkla salrp, her tarafa kamaya baladlar.

SALTANAT KURN,lA YOLUNDA DOKUZUNCU KENGE

CETA LEKER

vRr MAKSAD|YLA YAPT]G

[4

SEKZNC KENGE

Benim bu ilk atmamda dmana galip gelmem, Ceta lekerini yenerek zafer kazanmam/ tm Turan memleketine malm olmutu. Moollar elinden saltanat almak iin huru kldml herkes bilmiti. Eer bu defa saltanatr ele geirirsem, her yerde adaleti oturtmay niyet kldlm.

Sayrca ok olduundan dolayr ya benim lekerime zarar ge|irse?"

Termiz veya Tirmiz, Trkistan'ln kadim ehirlerinden birinin addr.
51

Kendi kendime dedim ki: "Ceta ordusuyla Savarrsam, onlar

oz-

bekistan'da Surhanderya ilinin merkezidir. Veya Dere-i Gez, Belh'ten tahminen 30 km. gneyde, Belhab nehri zerinde ho manzaral bir yerdir.

52. 53. 54. 55. 56. 57. 58.

onc birlii, kanatlarl koruyucu askeri birlie denir. Aniden baskrn yapan birliktir. Leker kanatlar nnde yer alan zel askeri birlik, ihtiyat birlii Kl muhArebesi.
Lekerin sol kanad. Lekerin sa kanad. Vey4 kol, lekerin merkezine denir.

40 . TiMUR'UN cNL -Tzkit_ Timur-

MELFZAT.41

Saltanatrmr kuwetlendirmek, sipahilerin gnln bulmak iin elimde toplanm hazinemi onlara datp, lekere azk temin ettim. Sonra Ceyhun deryas boyuna gelip, Tirmiz geidinden bu tarafa geince, Kahlakas9 Kalesi'ni kefetmek iin birka karavul gnderdim. nk bu kaleyi ele geirmek benim iin ok nemli i idi. Karavullar o taraftan haber getirinceye kadar Ceyhun kry.srnda bekleyip yattrm.

Buraya geldiim haberini Ilyas Hoca iitince, Bekcik'in kk kardei Aln Bahadrr' kalabal* bir asker grubuyla stme gndermiti. Benim karavullarm gaflet basarak uyuyup kalmlar. Dman askeri geceleri yrye yrye, gelip zerimize beklenmedik bir abhun60 vurdular. Fakat ben taraf suyla evrilmi yarrm adada mevzilenmitim. Yarmada dnda kurulmu olan birka asker adrr talan olup, kendileri ziyana uradlar. Kalanlarr ise yarmadaya girerek kurtuldular. Bense Savaa hazrlanarak yarrmada azn kapatp durdum. Ceen savata dmarun gz benden korkmu olmah ki, sayca bizden ok olsalar da savaa girmeye cret edemediler. or gn kadar ben bu adada kaldm. Sonra oradan darya ktm. Su boylarnda adr-alaklar diktirip dman askerinin karsnda bir aya yakn sava bekleyip yattm. Aramrzda hibir atma olmamlSa da dman vehme kaplm olacak ki, gecenin birinde oradan 8P geri dnmler. Ben sudan geip onlarn yerine kondum. Dman arkasndan kovalamaya bir blk asker gnderdim.

dum. Bu dnceyle nehir klysndan gerek Hulm61 denilen yere geldik. Daha nce benden ayrlp giden kaynbiraderim Emir Hseyin buraya gelerek benimle grt. Bunun gelmesi erefine o gn toy yapt*. Buradan kalkarak Badahan tarafina yol aldm. Knduz'a62 gelince dinlenmek iin birka gn burada kaldm. o zaman Burulday63 halknn ounluu gelip bana kahldrlar. Hrmet gsterip, reislerini batan aya giydirdim. Benim buraya geldiimi Badahan ahlar duyarlarsa, elbette sava hazrlrklarrna balarlar; ben onlarrn nne geip, hazrlk yaP|P, onlara asker toplama firsat vermeden baskrn yaPmam gerektiini dnerek, gizlibir ekilde askerimi Thlkan'a6a sevk ettim. Badahan ahlar benim buraya kadar gelmi olduumu duyunca/ kar koymaya are bulamayarak, byk hediyelerle bana tAbi oldular. Ben bu tedbirimden'Taz| oldum. nk bu ite de hata yaPmamr oldum. Savasrz, yarnasz, Badahan blgesi elime geince, saltanat ilerim gittike ykselerek, gelimeye balad. Badahan sipahilerinin ounluu bana katldlar.

SALTANATA REVA VERI,IEK ii vnerM 0N BiRNCi

rter

Badahan ahlar bana tAbi olduktan Sonra/ HatlAn65 blgesine doru yrdm. Bu memlekete geldiimde kaynaam Emir Hseyin'in kabahmdan dolayr, Polat Boa, ir Bahram onunla anla-

SALTANATil4 KUWETLENDIRECEK oNUNCU KENGE

67. Belh'in

dousunda Afganistan'da Amuderya'dan tahminen 30 km.

Bu defa da dman askeri hibir i yapmadan sanki bana yenilmi olarak geri dndler. Sonra ben kendi saltanatma reva Vermek iin, nce Badahan blgesini ele geirme fikrini uygun bul59 60

63 64

Veya Kahlka. Tirmiz'e yakln kadim kalelerden biri. Gece hcumu, baskrna de-ir.

uzakta kk ehir. ortaalarda Belh Hanl'nln bir ehridir. Gnmzde Afganistan snrlarr iindedir. Burulday, CelAyir kabilesinin nderine verilen isim. Veya Talukan; Taharistan ehiilerinden, imdi Afganistan'n Tahar il merkezi. Veya Huttalan; Amuderya boyundaki kadim vilAyettir. imdiki Tacikistan'da KlAb ehri.

42 . TiMUR'UN

cNl

-TZkatl Timur-

buradayken rakip lekerinin durumundan haber getirmeleri iin birka tingi67 yolladm. Bunlar gidip on gn sonra haber getirdiler ki, Ceta lekerinin emirleri; birinci Ku Timur Bekikolu, ikinci Timur Nopken, nc Sark Bahadrr, drdnc nkum Bahadrr, beinci Hac Bey'in kk kardei Tuluk Hoca'dlr ki, bunlarn yirmi bin ath askeri olup, Halaii'den Pulisengin'e68 kadar mevzilenmiler. Benim durumumu renmek amacryla elileri de yetiip geldiler. Elilerin gnllerini avlayp, gzlerini boyayp onlarrn nnden askerimi iki kere geirdim. Eliler gidince hemen arkalanndan art arda asker sevk ederek yola koyuldum. LAkin askerimin benimle ittifak o kadar iyi deildi. Bu arada tingiler haber getirdiler ki nceleri benim askerim olan Tuluk Sulduz-Keylsrev ikilisi, alt bin askerle zerime gelmektedirler. Bu haberi benim askerim duyunca evvelkinden daha fazla geveyip ittifakszl bymeye balad. iimiz ne olacak diye tereddde dtler. LAkin bunlar iinde Emir Caku Barlas, Egav Timur, Emir Sleyman, Emir CelAleddin drtls benimle hep beraber olup lm orta idiler.

amayarak bizden ayrlp kendi illerine geri dnmtler. Sonra ben bu menzilden kp, Klek Deti'nin66 barnda durdum. Ben

LEKERMi

irrirrn

GETiRMEK

ii vnr,

oN iKNCi KENGE

sz konusu drt emiri kenara ararak onlarr kendime dev]et orta kldm. Bunlar da kesin sz vererek beni inandrrdlar. Sonra emirlerden tereddtleri olanlar birer birer arp her biriyle zel olarak konutum. Bunlardan dnya malrna dkn agzlleriri mal ve eya verip imrendirdim. Makam ve rtbeye gz koyar grev hayranlarrnl emrimdeki blgelere vali olarak atadrm. Bun_
66 67 6fl

imdi bunlarrn gnllerini avlayp kendime balamak iin

' larrn her birine birer muhAfz tayin ettim. Dier sipahilerin kendilerine layk giysi hediye ve baka eyler Vererek gnllerini avladm. Eya yetmeyenlere vaadde bulunarak onlarr mitlendirdim' Tm askerimi korku ile mit alasrnda tuttum. Gler yz ve tatl szle hepsinin gnln kendime baladm. Bir hizmet edeni, on hizmet etmi grp kalplerini sevindirdim. Bylece birlik ve beraberlie gelerek hepsinin gnl bana baland. Her yerde ve her ite birlik ve beraberlii bozmamaya, benim emrimden kmamaya sz verdiler. Benim iin mal Ve Canlarrnr esirgemeden muhArebe meydannda Can Vermeye ahd ettiler. , Bu i olunca askerden yana gnlm rahatlayrP SaVa hazrlrklar yapmaya baladm. Benim haberim dmana yetimeden nce onlar zerine aniden baskn yaPaym dedim. Bu iim nasl olur diye Ku1An'dan tefe'l aarak baktmda u ayet kl; "Kem nin fi_ etin knliletin rlebet t'ieten kesiraten biiznillnh" yani "Nice kk toplulukla Allah'n izniyle byk kalabal*lara stn gelmitir'"69 Ku1An'dan byle sevindirici bir iaret rkrnca gnlm kuvvetlendi. Hemen askerimi nizama sokup yedi ble ayuarak yasAl diizenledim. Btn gece yryerek tan aarrken alt bin atl hiravul blyle Tuluk Sulduz-Keyhsrev askerleriyle karlatm. ik urpmada onlarr yenip geri ekindirdim. ilyas Hoca'nn karargAh edindii Pulisengin yakasrna dek arkalarrndan kovalayarak gittim. Gndz geince vardrrmz yerde geceledik. Bana gre bu Savar erteleyerek meydanr soutmak benim ii zararlryd. n_ k ilyas Hoca'nrn otuz bine yakn askeri vardr. Eer bunlarrn ok oluundan bize herhangibir ziyan gelecek olursa, o zaman byle gnler iin arkada braktm Emir Hseyin bize yardrm edecekti.

MELFZAT . 43

Hartlin'a bal yer. Casusluk yapan kiiye denir. Veya Takpr. Hisar vilAyetinde Vah nehri stnde kurulu ta kpriidr.

Ancak ben ii onun yardlmrna muhta olmadan, tedbir kullanarak, sava yoluyla dman askerini krdrm.

69.

Bakara2.,249.

44 . i14gB,r* GNL -TzkAt-l Timur_

,r-r'zAr.

+s

CETA VE ryns HocR LEKERiN KIRMAK ii

oN []NCU KENGE"

vnrn

le menzil tuttuu dan tepesine ktm. Gece olunca buyurdum; birok yerde ate yaktlar. Da zerinde yakilm biiok atei ve kalabalk askeri grnce bunlai korkrya de.ek o ge.er nazrolda uyanrk olarak geirmiler.
SayrSrZ

Ceta lekerini krmada u tedbiri kullandm. Emir MsA, okara Batur, Emir Meyyed Erlat7. komutasnda iki bin atlr askeri, Pulisengin yukarsrnl karargAh edinen ilyas Hoca zerine sevk ettim. Kendim be bin asker alarak alt tarafinda Ilyas Hoca,nn askerleriy-

Ben o gece dan tepesine karak Acizane Allah,a ok yalvarAleyhisselAm,a salavAt syleyip e uyanklk arasrnda ,,TimuL feThn aarmca namazr cemAatle kld*. Baktm ki, ilyas Hoca,nrn emirleri top top olarak gitmekteydi. Benim askerlerim benden buy_ ruk talep ederek dadan inip onlar kovmak istediler. Ben buna msaade etmedim. "Bu giditen onlarrn ne gibi dnceleri olabilir; acele etmederr bakp bekleyelim, belli olacak tr" diye,kovmaya izin vermedim. Arkalarrndan gzeti gnderdim ki, drt talk yere giderek konmular.

duundan geemeden tkanp kaldlar. Bu anda bahadrlara buyurdum, dman askerini oka tuttular. Bunlardan ok kii yara|anarak ie yaramazha|e geldi. Sabahtan akama kadar savaarak bir netice alamadlar. Gece olup karanlk dnce kendi glerine inanm olacaklar ki,bizi muhAsaraya almak iin da eteini evirerek embere aldrlar. Bunu fark edince ben tedbir kullanarak drt blk askerle drt taraftan bu gece ahbun vurmak istedim. Bu kararrm emirlerim de doru buldular. Sabaha doru byk grlt kopararak her taraftan dman zerine abhun vurduk. Da evirince dalp yatan Ceta lekeri kendini toparlayrncaya kadar benim bahadr yiitlerim onlarr darmadan etti. apkula savarnda her iki taraftan da ok kii ldrld. Sonra Ceta lekeri arkasrnr dnerek kamaya balad. Kalabahk asker iinde kamakta olan han olu Ilyas Hoca'ya arkasndan yetierek, "Yol bolsun!"7l dedim. Benim sesim ona duyulunca, kahrla gazap|a askerine hitAben yksek sesle balrrnca, askeri geri dnerek gayret gstermeye balad. Bylece gne ykselinceye kadar aramrzda apkula Savar oldu. Ama bize dayanamadklarrndan kaarak savaryorlard. Sadaklarmz boalmt. Dman askerleri dkle sala drt talk yerdeki menzillerine glkle yetiebildiler. Ben de dizgin ekerek bu civara gelip durdum. Ceta lekeri bu savata byk yenilgiye urayp esaslr darbe yediinden, benimle ikinci defa SaVamaya cesaret edemedi. Ben dman karargAhrnl uzaktan embere aldrarak bizzat kendim onlarr gzetleyip durdum. stelik dmanr rahatsrz etmek iin ara ara arPrmayr emrettim. Askerlerim durmadan onu yapmaya devam ettiler. Sonunda ilyas Hoca aresiz kahp, Hocend nehrinden geerek gitti. Ben de onlar kovalamadan fetih, nusret, en Ve evketle MAverAnneh,e geri dndm. Bundan sonra saltanat tmyle elime geirmek, barmszca hkmran olmak iin eitli tedbirler ahp ok istiArelerde bulunFarsa metinde Trke "Yol bolsun" eklinde verilmi olup, manasr ,,Yolunuz ak olsun" demek olsa da, burada "imdi, kamaktan baka areniz yok" anlamna gelir.

gn"nce de bunlarrn Iiravul bln krmtm. Alt bin atlr asker bana arkal1n1do1" geri ekilince hibir yerde durup direni gstermeden Ilyas Hoca karargAhna giderek slnmlar, o da bunlara ok kzmtr' Bunun cn almak iin yaplHar hiey ben anlaynca geriye dnerek bana hcuma baladiar. Ben de eni araziy" r,meden dar da arazisine uygun tarzd'asavaa karar verdim. Asker blklerini da eteine indirip dzene koydum. Bunu grnce dman atllarr laarruza getiler. Da azma gelince arazi dar ol-

imdi belli oldu ki, bu iten onlarrn maksatlar bizi dadan dirip geni yere karrp SaVa yaPmakt. Bundan bir

in_

t 70.

Farsa nshada bu1da1 kengelere numara veriimemitir. Veya ArlAt; byk Trk 9onraki kabilelerindJn birinin addr.

46 . TiMUR,UN cr- -TZkatl Timur-

:",prpozAr . sz

dum' unun iin ki, her Emir kendini bakalarndan byk grerek "Ii ben yaPtm, dman ben yendim, devlet benimdir,, ae-rai. g, emirleri kendime boyun edirmem l6zmd. nceleri MAveran-

rinden zboy ve oymaklarrna dayanrp bana hAlA boyun emeyenler vardr. Emirlerimden birileri: "Bu devlete hepimiz ortak olunca bakalarn da arp devlet orta yapalrm." derlerdi. LAkin bunlarrn szleri benim saltanat gayretime doru gelmezdi. nk ben dnrdm ki, Alemi yaradan Tanrr yalnrzdrr; o'nun eriki yoktur. Byle olunca, Allah'n mlk olan yeryzne sahip olan kiinin de erikinin olmamasr gerekir. ite bu Zaman evliyAlardan SayrIan Baba Ali ah gelip "Hey Timur! Allah demitir ki, yer gkte eer iki HudA olursa, Alem bozulur" dedi. ondan bu sz iitince derhal Ku1An' alrp atrm, u ayet kt "nnfr cenlnfrke t'i't_arz hatit'e" yani "Ey DAvd! Seni yeryznde halife yaptk elbette."73 Bundan kendim iin byk iaret aldm. Kendilerini devlet eriki bilip bana boyun emek istemeyen brlerini tedbirlerle zme tabi klmaya giritim. En evvel, Emir Hacl Barlas lruzuruna VarrP onu kendime mttefik kldm. BayAn Sulduz'un olu Emir eyh Muhammed, iki dkn bir kiiydi. Bir gn arap ierken boaznda arap dmlenmi bahanesiyle dnyayla vedalat. onun vilAyetini kendi tasarrufuma aldrm.

Uncs; Emir Bayezid de kendi barna Hocend vilAyetini sahiplenmiti. ona dostluk yz suyu hrmetine nasihat ettim. Ama onu kabul etmedi. Sonunda kendi halk ona muhAlif karak, tutup nme getirdiler. Ben onun yaph kt ileri hatrrlamadan yine iyilik yaptm. Bunu grnce kendi rezil olup itenlikle bana boyun edi. Drdncs; Sunduz Eli Boa da Belh lkesinde saltanat tuunu kaldrm idi. Emir Hseyin ise, dedesi Emir Kazaan tahtm talep etmekteydi. Belh taht senin mirasndr diye bunu ona braktrm. Yine Hocaberdi Nayman, ranat7a vilAyetini ele geirip bana kar kyordu. o vilAyeti baka birine verip onu kendime yardrmc kldm.
73 74

Bylece ben btn Turan toprana sahip olup, MAverAnnehr lkesinden dmanrn kalntrlarrn temizledim. LAkin ulus emirle-

72'

Birka yz kiilik (bine kadar) askeri birlik veya bu kadar asker rkarabilecek idari blge, geni manada askeri kuvvet anlamlarna gelir.

S?d 28:26.

Veya branat, Bellr'in batrslndaki vilAyettir.

48 . TiMUR,UN GNL -TzkAt_ Timur-

aLr'zAr .

49

giritim. Horasan tarafina gidiyormu gibi grnp Kar Kale-

heng75

E-mir Keyhsrev, Hatlan vilAyetini; Emir

yardrm verdim, Olcaytu,yu srp kard. o da bana gelip snd.

olcaytu Berdi, Arlkesini ele geirip benden bamsz idiler. Keyhsrev,e

min Horasan tarafina varacarml bildirmi olup oralarrn emirleri, hkmet ahvAlinden sorduktan Sonra ona izin verdim. Yine bu kervanla beraber bir casusu da gizlice gnderdim. Kervan ehli Karl'ya girince, Amuderya boyunda benle grtklerini, Horasan tarafina gitmekte olduumu, oralarln duiumuru sorduumu Emir MsA'ya sylemiti. Bu haberi iitince Emir MsA ve Emir Hseyin'in lekeri rahatlayp, zevk sefA Ve ,yun clenceye dalmlar. Ben bu haberi iitince askerlerim arasrndan en n bahadr yiitlerden iki yz krk kiiyi seince gece boyu durup dinlenmeksizin yryem.

Laki orup ve hre

ora

,,ilLT:i"#:#,il;1:
hased damarlarr kabar-

rii ge

durup
ta me ecek ka

75

lAyetin ismidir. Cengiz Han ordusunun sol kanat komutan olan Emir Yas(av)uri,nin evlAddr.

Amuderya'nn sol sahilindeki Badahan lkesine komu olan kadim vi-

ciurdurdum. oz evimizde doup byyen Mbeir ve Abdullah isimli iki ocukla beraber su doldurulmu Her tarafa bakp gz attmda hendek z lu grdm. Kaleden gelen suyu bu olukla At ocua tutturuP, kendim oluktan Kale kaplsrna gidip baktm ki, bekileri tala doldurulmutur. Kale duvarrnr konabilecek duvarr belirleyip geri dndm. Hemen atlanp bala-

77.

ozbekistan'da imdiki Bekent, Kar ile merkezinin ismidir

50 . TiMUR'UN

cvl

-TzkAt- Timur-

MELFZAT.

51

drlara geri vardlmda arkadakiler de gelmilerdi. Hepimiz silahlanm halde merdivenleri tutarak oluu kullanarak hendei getik. Belirlenmi yerlere merdivenleri dayayp er yiitlerden krk ki_ i merdivenden trrmanlp kaleye girdiler. Ben de onlarrn ardrndan merdivene ayak koydum. Kale stne ktm an karney78 ve burgu79 aldlar. Tanr TeAlA'nrn yardrm yetiip iki yz krk kiiyle Kar Kalesi'ni aldm. Bu haber Emir Hseyin'e ularnca arrrP/ ne yaPacan bilemeden yine aldatma yolunu tuttu. Meki hile an kurup yle maksadrna ulamay dnd.

Ben bu Srrada dere azrna gelip konmutum. Onun haberini iitince asker blklerini dzenlerken, Emir Hseyin'in karavullar grnd. Bu arada benim de karavullanm haber getirdiler ki, bunlarrn ardrndan Emir Hseyin'in kalabahk askeri gelmektedir. LAkin Emir Hseyin bunlarla kendi gelmeyip arkada kalml idi. Beni az kiiyle gelecek diye dnp beni yakalamaya asker gndermi. Burada benim mevcutta ancak iki yz askerim vard. Byle olsa da hazrlk yaPP sabr ile bekledim. Emir Hseyin askerinin hepsi dere iine girince, nden gnderdiim askerime buyurdum, dere azrnr tuttular. Kendim bu taraftan askerimle karrlarrna rktrm. Bylece dere iinde iki taraftan da kapatlan askerlerin ounu ele geirdim. Kalanlarr katlar. Sonra kendi askerlerimi toplayp, dzene sokup zafer bayran kaldrm halde Kar Kalesi'ne geri dndm. Benim tecrbemle sabit oldu ki, kimin hakiki dostu olursa her yerde onun iine yararmr. ir Behram dostluundan dolay benim

BENi ELE GEiR[4EY isrryrl EMR HSEYiN,N [4EKR HLESNDEN KURTULMAK ii vnrtl oN DRDNC rrcr

Emir Hseyin beni aldatmak iin nceleri benimle yeminleip zerine yemin ettii Ku1An' tekrar gndererek: "Eer ben yeminden dnp szm bozmu olsam, u tuttuum KurAn HudA'nrn kitab, beni arpsn." demitir. Ben onu Mslman bildiim iin bu szne yine inandm. Sonradan araya kii koyarak yaplan ahd peymanlarn tazelenmesini istedi. "ikimi, de Dereekek'e80 gelip grelim; aramzda olup biten soukluk bununla kalksrn" diye kii gndermitir. onun asll maksad beni aldatp ele geirmekti. onun szne bende inan kalmam olsa da, Ku1An hrmeti yznden dedii yere, Dereekek'e gidip onunla grecek oldum. LAkin bu ite uyanklk yaPlP tedbir aldm. yle ki; onun dedii Dereekek civarna bahadrlardan birka kiiyi gizleyip yerletirdim. Emir Hseyin'in maksadrnl bilmek iin onun hizmetindeki dostlarma haber gndermitim. Dostlarrmdan biri olan ir Bahram/ onun bozuk niyette olduunu bana bildirdi. Bundan dolay onu ldrm, bin atl kiiyle bana doru yola kmt.
78.
79. 80.

iin kurban olup gitti. Emir Hseyin'e ben u beyti Trke yazp gnderdim:
"Yfrr'e ilet sabfr, kim mekir kImsa bana,

KId ise kime mekrin, geri dner bir gn ona'"

Bu mektubum Emir Hseyin'e ulanca ok mahcb oldu ve zr diledi. Ama ben artlk onun szne inanmadrm.

TURAN TOPRAKLARlNl DUlvlAN KALNTILARNDAN

ARNDRMAK iiru vnru oN BENC KENGE

Uzun bakr boru eklindeki mzik aletine denir. Savata ve avlanrken alrnan boynuza denir. C)zbekistan'da Baysun Da'nda bir dere adldrr.

Ceta lekerlerini, ilyas Hoca'y MAverAnneh1den rkararak Hocend nehrinden geirmi olsam da, yine onlarrn kalrntlarnrn bulunduu birka kale vardr. Bunlar zerine asker gnderip kuatmay dnm olsam da iin uzamamasr iin yle bir tedbir kullandm: ilyas Hoca'nn dilinden kaleye hitAben bir ferman yaZ|P, SaVaSrZ teslim etmelerini buyurdum. onu kaledekilerin kendilerin-

52

114g,a,r^

GNL -Tzk6t- Tinur-

kii Vasltaslyla kaleye Soktum. Aynr zamanda bir blk askere kaleden gzkecek ye.de toz duman yapmalarn emrettim. Hoca'nn miti' Usopararak ere gzleri an vehim yi boaltaBeni ldrmeye kasteden bu zAlinrlerin ayak izleriden Turan topra temizlendi; MAverAnnehr topraklar tmtlyle t ur",u uuglur.,ar.

cJen olan bir

,lpzAr.

sg

yolda katldlar. Birka gn yryp Belh'e yetiegeldik. Emir Hseyin ise karrma *arak beni engellemek istemiti ki hibir i yapamad. Sonunda kaarak kaleye girdi. Sonra bana ne geldiyse kendi yaptlklarmdan geldi, greceini grd.

Akrabalk lrakkl lrrmeti ii ilAyetlerini Emir Hseyin,e blrakmtm. bu iyilii deerlendiremedi. Beni yok etmek iin enedi. Ve ben de Emir Hseyin,in yok edilmesi Bana olan fetih ve nusreti kskanarak ha kt niyetle benim ka . onu umdan aramrzda bu ediyordu.8] M6ver6n talt salribi olmaya bel ba her defasnda yenilmi pnun insafszl haddini ap, ba, Iar olmttu. Kendisinin terbiyesizlii, sziin kabalnda tlola_ y emirleri ondan yz evir,Jiler. Bunun sebebi ise, Hatlan va]isi Emir KeyhSrev'in kk karcleiri sebepsiz yere lc1rmesiycli.s2 Aabeyi Keyhsrev ona dman oldu. ByIe olsa bile, emirlerinin ona adAvet beslediklerinder labersiz' yine benim kastrma derek zerime askerle geleyi istivcrc,u. Ben bunu anladka, ondan claha hzl hazrr askerim]e BeIlr is,*"-*"" yneldim. Bunu duyan emirler her yerden gelc.rek bana

D0LAY| "TilvlUR

BANA KTLrrrR YAPP SoNRADAN KoRKAN VE YAPT|KLARNDAN sizi ronrCEK" DiYE VEHI4DE BULUNANLARI KENDiIIE DOST EDNME ii vnerM 0N ALI|NC KENGE

Emir Hseyin benim elime dnce onun askerleri, ulu cmirleri imdi bize de lm cezasr verir diye canlarrnc]an timitleri-i kesrrilerdi. Yaptklar ilere bakarak, orlarr ldrsem olurcju. LAkin g-inahlarn affe'dip tekrar kendi ilerine koymaya karar vertjim. undan dolayl ki, larp adamlar olduklar iin kendi vazifeleriri yapnlardr. Onun ba enriri Badalran h6kimi ytz yize gclerek baner kar ok defa kl ekmi birisiydi. Emir Hseyin ldrln_ Ce*] O, beim siyasetimdcl korkarak keclini saklanaya b.ll.lci. Eer zerine asker gnderirsem doru yaPmam olurdtn. Aksire meclislerde, birok oturumlarda onun bahadrlnda bal-sedip, iyi hasletlerini syleyip vdm. Bunu anlayan dostlarr "Emi1in sa_

B1'

17B3 oxford nc-rinde, lclrlenir ad Hemti; NizAmtiddin Ami,ye gre ve 1996 Takent nerinde Keykubad tlarak geiyor.

olay 1360'da olmutur. Eserin

i",*;;;;; ;;;; Tg|:l1:*i:,,"or1, J'".i";;; ;";';;fi ;;ffi nrn kymetli ,x] i,: l: -.i. ""n r, dem itir (T"t".., ; le* ;k;.'HT T;"il; tai ;;;ffi ;il; },j::: :.::.:5 ::,. Znft'rot, s. 38-41
;,:9i::1: ":,Ti1

j]::::: r"T".u"i9'9a Emir Timur

onla'ra ykl

p... .-;;,
u

evresind .n birka

H0RASAN BAKENT (Hi RAT'I N) FEIHiNDE YAPT|l oN YEDiNCi KENGE

[4

Emir Hseyin cezasrnr ekince ona bal olan Belh, Baclahah, Hisar- adman memleketleri bana tAbi oldular. Hcrasan hAkimi
olay
ze,

1370'de olmutur. Emir Hseyin'i, kan davacsr Hatlan valisi Emir Keylrsrev ldrmiitr. (Teferruat iin bkz. NizAmddin Ami, Znfl,rn

Ankara

7949, s. 68,72.)

54 . TiMUR'UN cl -TiizkAt- Timur-

MELFUZAT. ORUS HAN'| KRARAK DEST-i KPAK'I TABi KILI4AK iill 0N D0KUZUNCU KENGE

55

Melik GyAsuddin'e84 bu haber yetitiinde korkusundan titreyerek sava hazulrklarr yapmaya balad. Bylece kendini kurtarmay lresaplyordu. Ben ona bir tedbir kullandm. Belh'ten Semerkand'a geri dndm. Benim gittiimin haberi Melik GyAsuddin'e
ularnca orun gnl rahatlamrtr. Bu arada, Pi1imden85 bana mektup geldi ki, mektupta: "GyAsuddin, cebir zulm etmeye girimi_ tir." diye yazmtr.

vr,

Beni Semerkand'a geri dnd diye Horasanllarn gaflette olduklarnr anlayp derhal dnp Belh'e geldim. Buradaki mevcut olan askeri alrp, hzlca yryerek gizlice Hirat'a yetiip gaflette yatan GyAsuddir'i ele geirdim. aresiz olunca, kendisi gelip tm lkesini lazineleriyle birlikte bana teslim etti.86 Bylece Horasan lkesi bana tAbi olup, tm emirleri savasrz, telasz boyun
ediler.87

Det-i Kpak Han Toktam Budahan88 savata Orus Han'a yenilince, bana snp gelmiti. Buna yardm iin kendim mi gideyim veya asker mi gndereyim diye tereddt ediyordum ki, orus Han'dan89 eli geliverdi. Bunlann gnllerini avlayp, gerekeni yapp yolladm.

Arkasrndan ardr ardna asker gnderdim. orus Han'n elisi bir gn erken gelip, gnl benden ralratlatmlt. Ertesi gn benim askerlerim ]rissettirmeden gelerek onlarr sel gibi basm.t. orus Han bunlara kar koymak bir yana, kendi ban glkle kurtarabilmitir. Bylece benim bu tedbirim takdire doru gelip Det-i Kpak Orus Han ulusu btnyle bana tAbi oldular.g()

SESTAN, KANDAHAR, AFGA\iSlA\

ttIHiNDE YAPT|M oN SEKiZiNCi rrruc

<rrnii

eiyRNg1' cncAru92, [4MENDERANg3, AZERBAYCAN, RVAN,

FARS, lRAK

rrrrrniliN

FEIHiNDE YAPTll[4 YiRN4NCi KENGE

Horasan vilAyeti alndrktan sonra yukardaki ]kelt,rc asker gnderelim diye bana emirlerim tavsiye ettiler. O za-ri-l' be cle, "Eer i yerine getirilemezse, o vakitte yine kendim gitner gerekecek. Ileride yaPmay ctndm ilerim cktt. En iyisi t cliyar hAkimlerine nAmeler gnderelim" diye u mazmunda fcr-r'n yazdm: "Eer bana katrlrrsanrz kurtulursuntz, eer giireirsc'iz yklrrsrnrz. o halde ne olacam grnz."
Benim bu tedbirim kadere uymutu. Fermarn' yctiirce, hepsi hemen boyun eerek klymetli hediyelerle elilerini giirdernrilerdi.
Veya Melik CyAs-ddi II Pir Ali (1370_1381): Merktzi Afganistan'da Cur ve Hirat'ta hkmeden Kart slAlesindendir. Zeynuddin Eb Beki r Ta ybA di' yi kasdetnrcktc.d i r. Teferruat iin bkz. Niz6mddin ?rni, Znt'crnac, Ankara 19zl9, s. 99- 101.

Bu yerleri Muzafferoullarlga derebeyleri kendilerince ittifak olup ele geirmilerdi. Bu iilkelerdeki halkm kerdi hkmetlerinin
cebir-zulmnden ikAyetleri bana ulanca, onlarrn zerine yrmek iin istiAre yaptrnr.

88.

Cergiz Han'n olu Cui evlAdndandr. Tinru'un devaml clesteiyle

Ak orda'ya han olmuttrr. Farsa metirde Budahan (Saygdeer) mahlasyla zikrcdilir. ]376'da Cui ulusulu tluturan Ak Orda ve Altr orda devletlerini birletirmi vc lkiimraln 1396'ya kadar srdiir-

89. 90. 9l. 92. 93. 94.

mtr. Veya Urus Han; Cengiz Han'n olu Cui'nin ev]6d ve Ak ordu cievletinin lrAndr.

o|ay 7376'da vukt bulmutur. Gnmiizde Iran srnrr]arr iinde yer alan tarihi vilAyet.

85 86 87

Emir Timu1un Horasan'l fethetmesi,

SonuCu gereklcmitir.

1381-'l

383'te yaplan mulrarcbc]er

lrar'rn kuzeyinde bul.nar bir l'ilAyet. iran'n Hazar Deizi kylarrrcla yer alan btlge. XIII. yzyldan beri Tabcristan da denir. 1314-] 393'te Gney Iran'a ltiklreden mahalli s]Alenin ismi.

I
,ll ll il l l ,i l ll(,l l;ll.,llr

MELFUZAT. 57

l\.,lr.l l l\()lllt|tillllarlm Savaa hazrlkh gitmeyi tavsiye ettiler. lit' ltl_ -lygun grmedim. unun iin ki, bu derebeyleri benim hbcrini duyunca hepsi birleerek bana kar koyarlarsa, o Zaman iimiz zorlar. Bunun iin kendi kendime dantm. Bunlar birer birer kendime boyun edirme aresini bulaym, iyilie razr olmayanlarn Cezaslnl vereyim diye karar klldm. Bu iim dahi takdire uygun km idi. Fermanrm onlara ulaca ilkin MazenderAn hAkin'i Emir Ali hediyelerle eli yollayarak u muhtevAda bana Arapa mektup yazmt: "Bizler Hz. Ali evlatlarndan bir cemAat kiileriz. Var olara ka-

seksen bin atl asker hazrladm. Ancak bu kalabalk askerle bir dererek askeri e bldm. Bunlardan bir bln kendimden rce gnderdim. Bu kahraman askerler Irak trprana ayak basar basmaz lrer yerde toplanm dman askerleri dalvermiler.

fasnda Irak menrleketine girersem oraya srmayabileceimi d-

Kendim, iraz zerine lekerle gittim. oranrn hkmdar alr Mansurgg meydanda benle karllarP CeZaSrn buldu.

te'fu hiye nkreb littnkad. 'Burayl alacaks.nrz gcnz yeterlidir, eer affederseniz bu i takvAya daha }aknd11.' "5
Ben bunu iyilie yorup, orayl kendilerine braktlm. Fcrr'irra Cevap yazm.]yan GilAn, CrcAn zerine bir kta asker gnclcrtlim. Kendim Irak zerine askerle yiiriiyp Isfahan el-rini ele geirdirr.

na.1 kIp bu lkede yatnaktayz. infn'Iz ku]rtt'ikii ckuo ,c i-

DET- KlPAK HANl T0KTA[4l' YEN[4EK'

oNU TN|YLE YoK ET[4E

iil

vnernl yin,i iriruci KENGE

lsfalran ahalisine itimat gstererek kaleyi kendi ellerire verdim. onlar ise ayaklanarak tayir ettii darra'y96 askerlcri--de bin kiiyle beraber katletmiler. Ben de Isfalan97 ahalisi-li' lmne hkmettim.

FARS LKESi98 PAYTAHT (iRAZ'l) VE RAK,N KALAN KSN{lNl ALI4AK ii vnernl yinMi einiNci rrler

Benim askerlerim Det-i Kpak yazlnda Toktam' arkasrndan kovalayarak be ay geirmiti. Azklar azalrrrca asker iinde ahk ba gsterdi. yle ki, birka gn askere yemek bulunamad. Babalmak o1rl0tl yiyerek, aV eti, tarla kuu yumurtasyla gr geirdiler. Askerin byle ar halde kaldn Toktamr duyunca, frsattan istifade ederek kum gibi ok askeriyle lrer tarafi sararak zerimize gcldi. Benim askerlerim ise alktan yorulmulard. orrun askerleriyse toklukta, ralratta yatmtlar. Bunu grnce emirlerim, konutanlarrm Savaa gnlsz oldular' LAkin oullarlm Ve torunlarrmlr bu skrntrlara ramen lrimmetleri lrareketlenip niimde diz ktler. Bu savata esirgeneden en son gleriyle nreydanda Can Vermeye hazrr olduklarn bildirdiler. Bu zaman, Tann yine nmz at; Toktamr Han'rn tu beyi cndan yz evirip benimle anlat. Ben ona u yolu gsterdim: "Ne zamanki sava kzmaya balar, birden bire tuu tersine evir."

iraz' Muzafferoullar'na brakarak, Isfalran'a bin adamm tayin edip kendim Tcktam Han' defetmek iin Det-i Klpak'a lekerle yrdrrde, Isfalran alalisi daruam tjldrd. Ayn zamarrda iraz ahalisi de bana artk itaat etmiyordu. Bunun iin y.nider askeri kuvvetler toplayp Irak Ikelerini nizana sokmak iin
95 96

ocuklarmn diz ktklerini, dman tu beyinin benimle arlat haberiri emirlerim duyunca, onlarrn da yrekleri kuvvetlenip, hepsi gnlleriyle savatan yana oldular.
99

97
98

Bakara 2:237. Vali, ehirba.

Iran'n kadin ehirlerinden biri. Iran'n giiney eyaletlerinden biri

Muzafferoullar slAlesinden clup 1387-1393 yllar arasnda Fars ve lrak Acem'i yneten hkmdardr. 26 Nisan 1393 ylnda yaplan savata iildrlmtr.

100

Yenilebilen bir eit bitki; hiryt (beparmak otu) olabilir.

58 . TiMUR'UN cNL -TzkAt Timur-

MELFUZAT. ToKTAMl HAN' Y0K ET[,lEK iiru vnrv

59
I

Sonra ben EmirzAde Eb Bekirl0l bata olmak zere sekiz bin atl askeri hiravul bl olarak tayin ettim.

yinni onoNc KENGE

Bylece sava balad. MuhArebe kzlt, sava atei ge ykseldi. Alara buyurdum, yemekhane adrlarrnda a piirmeye baladlar. Tam bu zamanda dman tu beyi tuu ters evirince benim askerlerim "dman kat" diye bardlar. Sonunda Tokta_ m Han'n askeri yenildi. Cuci ulusunu talana ak brakp, arkasrn evirerek kendi meydandan katr.102

Toktam Han bana yenilince, Cui ulusunu brraklp kamt.

Ben geri dndkten sonra firsattan istifade ederek, dallm askerlerini toplamrtr. Derbend-irvanl06 yolunu takiben ganimet almak

ARAP lRAKl103',H rrui ii vnertl YiR[4i NC rrner

DARU'S-SELAl\4 BADAT'lN,

iin kalabalrk asker gndermitir. onlar Azerbaycan vilAyetlerine girerek, talan ve yarnaya kalkmlard. Bu vakit ben her iki Irak' yeni fethetmitim. Toktamr Han'r yok etmek iin bol lekerle Derbend yoluyla Det-i Kpak'a yrme kararrna Vardrm. Yry ncesi krik107 yaptm gn baktm ki, benim askerlerim yasal dzenleyerek drt talk yeri kaplamlar. Bunu grnce Tanrr'ya ba koyup, kran secdesi kldm.
Sonra yol kat ederek, 1'"*u108 nehrini geince, Det-i Kpak uluslarrna hitAben u manada ferman yolladm: "Kim bana gelirse kurtulur, kim kar karsa yutulur." ite bylece 797 y|nda109 Det-i Klpak'a girdim. Burann en kuzey yakalarna dek gidip, Cuci ulusunu katettim. Bunlardan kar koyanlar kkten yok ettim. Beinci ve altmc iklim10 vilAyetlerini, uluslarr ve kaleleriri zabt ettim ve muzaffer galip olarak geri dndm.

nu Ve onun lekerinin nabzn tesbit edip gelnesi amaclyla eli gnderdim. Eliler ulanca yazdklar mektubun muhtevAs yleydi: "Sultan Ahmed iki gzl bir top etten ibarettir." Ben Allah TeAlA'ya dayanarak Badat zerine lekerle yrdm. Gelmekte olduumu iitince, Sultan Almed CelAyir, KerbelA tarafna kap gitnriti. Bylece Badat vilAyeti de baa tAbi
oldu.

Fars', Acem Irakr]04'nr fethettiimin akabinde evliyAlar ba pirimden mektup geldi. "Arap ve Acem Irak'nrn kahraman! Allah (cc.) ikinci Irak' da sana takdim etti" demiti. Bu szden gnlm kuwetlenerek Badat hAkimi Sultan Ahmed CelAyir'inl05 durumu-

HiNDiSTAN' TABi EDirE YiR[li BEiNCi

rrler

Hindistan'a gidip gitmeme lususunda ilkin emirlerim ve oullarmla istiAre yaptm. Bundan maksadrm, onlarrn gnllerini bi-

101

102

103

104
105

Timu1un torunu, EmirzAde Miranah'n olu, 1387_1477 y-|lar aras]nda Azerbaycan ve Irak hkmdarl yapmtr. Emir Timu1un Toktam Han'a kar bu ilk seferi Kunduze (Rus-ya'da) meydan mularebesi scnucunda l39-l 'cle zaferle scn bulmtt-r. Tcferruat iin bkz. Aka, a.g.e., s. 15-17. Araplarn ikamet cttii Irak (Bebil). Arap olmayanlarn ikamet ettii Irak (Midya). CelAvircullar s16lesinden tlup, 1382-1410'da lran, Irak ve Azerbaycan'a hiikmetmitir.

106.

107. Askeri tefti, geit. 108. Ktzey Ktfkasya'da Terek nehridir. ]09. 1394_95 MilAdi yl. 110. Harezm, Maveraiinnelrr, Fergane ve Det-i Kpak'
kavramrna yakndr.

Derbend tarafindan 100 km. nesafedeki ehir. Cnmzde Azerbaycan srnrrlarl iinde yer alr.

iine alr. Kadim yeryz ekvatordan kuzey kutbuirar-, corafya ilminde orta Asya "e na doru yedi bi'lgeye taksim edilmi. "Iklim" imdiki "Dc'a biilgesi"

ht)

1'114y'r*

cN-lli;r

izrikAt Timtr-

v-rzAr. s
mayl istemeyerek, yine de onlara yumuak davrandrm. Bu hususta onlar her ne kadar Canlmr skm olsalar da sonunda bu ie ittifak yaparak gnlm rahatlattlar. imdi o krgnlktan gnlmde hibir ey kalmad.
Sonra asker emirleriyle tekrar istiAri karara Varrnca ikbAl elini Hindistan'a kaldrarak "Fetih" duasrnr kldm.

lip bu konu Iakknda fikirlerini almakt. O zaman olum EmirzAde Pir Muhammed Cihangir: "Eer Hindistan'l fethedersek, onun altnyla tm dnyay a|rz." dedi. o Zaman EmirzAde Muham_ med Sultan: "Hindistan fetlredilebilir; lAkin ona giri nnde, pek ok engeller vardlr." dedi. "Birincisi nehirler, ikincisi cengel Ve ormanlarr, ncs mkemmel silahlanm sipahiler, drdncs Canavar harp filleri oktur." dedi. o Za.,.an Sultan Hiiseyin, ,,Eer Hindistan' ele geirebilirsek, arzn yedi ikliminden drt iklimine hkmran o|uruz." dedi. Bundan Sonra EmirzAde ahruh kalkarak dedi ki: "Ben Trk kanunnanesinde okudum ki, dnyada be byk padialr vardr. Bunlarr, hrmet yznden adlaryla deil, lakaplaryla zikredilir. Hint padialrrna ray, Rum padiahna kayser, Hrtay ve in-i Main hAnna fafur, Trkistan padialrna hakan,

HiNDiSTAN PAYIIAHTI DEHL'YE LEKERLE YR[4EDE YlRMI ALT|NCl KENGE

o zaman askerbar emirler; "Eer biz Hinclistan' alnca ora<la durup kalrsak neslimiz yok olur. Sorraclan olan ocuklarlmlz aSlndan ayrrlp, dilleri Hinte olup gider." diyerek, gitmemekten yana oldular.
Ben ise z gnlmde Hindistar' ele geirmeye kesin karar vermitim. (Bunlara bakarak) z niyetimden geri clnmeyi istemedim. Ve onlara yle cevap verdim: "Thnr TeAlA'ya ynelelim. Cenk kl_ mak veya krlmamak lrakknda Ku1An'dan tefe'l aalm ki, Tanr

Pir Muhammed Cihangirz6,de, otuz bin caranar askeriyle KAbil'de mevzilenmi idi. ona ferman gnderdim ki, Sleyman Da yolunu takiben yryerek Sind suyun6ur,]'l2 geince Moltanlt3 l_ kesi stne apul yaparak onu kendine tAbi etsin. Sultan Muhammed Ha ile EmirzAde Rstem]]a ikilisinin emrindeki emirlere buyurdum ki otuz bin baranar askeriyle Sind nehrini geip, Kemir Da'nln yama yolurdan vryerek, Lalrur vilAyetine trktaz]1'5 yapsnlar. Otuz iki bin ol askeri ise benimle kald. Hind seferine k;:r br crcluntn sayrs dcksan iki bine ul;rmt. Bu ise Muhammed ism-i erif saysyla aynl olduundan iyiye yorumlayp atlandrm. Baclahan srnrrr olan AndarAbrr6 denen yere gelip kondum. Burada birka gn durup Katurll7 Da'ndaki kAfirlere tembih verdikten Sonra/ DAru'l-Harb olan Hindistan gazasrna ynel_
dim.1i8

rn neesizliinden gnlm rencide oldu. Kendimle muhAsebe edip u emirleri mevkilerinden azlederek cek idim. LAkin onlar kendimce fi

r olmeyan

772. Indiis Nehri. 113. Percab'da bir bilgenin merkezi. 114' Timu/un torunu, EmirzAde Omer eyh'in oludur.
1415'te Isfahan

tayin ede_ . yolup at_

l15. Ani bask, beklenmedik hcu demektir. 116. o zamanlar K6bil vil6yetinin kuzeyindeki kcnrt blgeni ismidir. 177' Veya Ketur; Hindistan'daki daIk blge. KAfiristal, Nuristalr diye de ]18.
adlandrrrlr. Hindistan seferi 1398-1399'da olmutur.

likimi

1405_1408 .e

<llmutu.

111.

Tahrim 65:9.

62 . TiMUR'UN cNL -Tzk6t- Timur-

MEl.l

t]/Al.(l]

HNDiSTAN YoLUNU AFGANLARDAN ARNDlRMADA

yiR,i

yroilci rrNer

Bu arada bana arz ettiler ki, Hindistan yolunda Afgan ekyalar gnden gne kuvvetlenmektedirler. Ozellikle bunlardan Karkas kabilesinin reisi MsA Afgan, haddini amrtr. Bana tAbi olanlardan Lekerah Afgan', Pir Muhammed Cihangir ErAb Kalesi'ne muhAfazac olarak tayin etmi iken, onu ldrp tm mal varlklannr yama etmiti. Tam bu Zarnan, Lekerah'rn kk kardei Melik Muhammed, aabeyinin katili MsA Afgan'n cebir ve zulmnden ikAyeti olarak bana geldi. Ben onun szne kulak vermemi olup: "Hey kii! MsA Afgan benim devlet adammdrr." diye kendisinin hapsedilmesini buyurdum. Bu iin srrrnr anlamayan emirlerim, beni zulm yapt diye dndler. Bu haberi MsA Afgan duyunca, gnl ferahlamtr. Sonradan onu davet ederek yarl gnderdiimde, hi kukulanmadar hemen gelip kaleyi bana teslim etti. Ben kaleye bakmak iin ieriye girerken, onun sipahilerinden birisi beni ldrmek iin ok atmrt. Bylece MsA Afgan bata olmak zere, tm ekyalarln CeZaSln verip Hindistan yolunu atm.

rimin hepsiyle onun iine girip yerletikten Sonra/ dman kr bir blk asker gndererek dman karrsrna VaIlnCa/ kendilerilli gsz gsterip, korkmu gibi yapp geri ekilmelerini buyurdum. Askerlerim, bunlarla attlklarrnda dediim gibi yapmllar. Bunu grnce dman askerleri kendilerini galip sanarak ekilmekte olan askerin ardrndan gelip, kahraman askerlerimle yiz yijrze geldiler.

Sultan Mahmd ise biraz savatktan sonra yenilip da tarafina kat. Tm hazine ve defineleri,lrer trl mal ve mlk ganimet olarak almak benim askerlerime nasib oldu. mezkr yl sonunda saltanat payitaht Semerkad'a geri dndm.122

Bir yl zarfnda Hind mlknn pAyitahtnr Zabt

ettim]21 Ve

GRCiSTAN -nrrrnilil FETHiNDE YAPTIM YIRM DoKUZUNCU KENGE

DEHLi HAK[4i

surrnl

[,lAH[4D VE il{ALU HAN' KR[4ADA

YiRMi SEKZNCi KENGE

Sultan Mahmdr19, Malu Hanl20, Dehli'yi korumak iin elli bin atl, piyade askerle beraber yz yirmi tane harp fillerini hazr|ayp, benle savamaya kastetmilerdi. Ben kaleyi kuatp Savaa bala-

may dnm olsam da, lAkin iin uzamasrndan ekinerek u tedbire bavurdum. yle ki, onlara kendimi gsz gstermek iin ehirden daha uzak yere mevzilenip lrendek kazdrrdrm. Asket79 Veya Sultan Mahmdah Nasiruddin; Kuzey Hindistan' 1320-1414'lerde yneten Tulukou lla rl slA lesinden, 7393-7 473' lerd e h kmed en pa-

Hindistan seferinden zafer ve galibiyetle geri dnnce, bunun yorgunluu bitmeden iki Irak valileri bana ikAyetler gndermeye balad. yle ki, Grcistan kAfirleri hadlerini ap smrdan dar adm atmr idiler. Padiahlara kAfirlere gaza klmaktan, memleketleri fethetmekten, cihangirlik klmaktan daha iyi bir i yoktur diye lrer Vakit dnrdm. Bunun iin Grcistan imanslzlarlnln aresini grmeye ciaha abuk atrldrm. Eer bu i geciktirilirse, bozuk kiilerin revalamasna yol alrd. "Hind seferinden gelen sipahilerden kim isterse benle gelsin, isterse kalsn." diye onlara serbestlik tandm. Horasan, Kandahar, Seistan, Kirmanl23, Taberistan, GiylAn, MAzenderAn, FarS, bu yerlerdeki askerler sava hazrrln yapp Is127
18

r22
123

27 Nisan 1399.

Aralk

1398.

dial.
720

Bugn Iran surrrlarr iinde yer alan tarihi vilAyet ve vilAyet merkezinin
ad.

Sultan NAsruddin Mahmdah'n zamanrnda ba enrir ve Dehli hAkimi.

l,

l - l lNll ili t jN (;NL -Tzkat Timur-

Giyl
lece
ed

l'l'l't gelsinler, diye ferman gnderdim. Ben gittikten sonra her -vcrir asileri firsat bularak ayaklanmaslnlar Jiye, Horasan Ve Fars'taki boyun emeyenlerin ounu Turan ,"-ir'ir-," datarak, bu memleketleri onlarn muhAli hindan temizledim. Sonra Grcistan vilAyetinin kalelerini ele geirmek iin atmn dizginini bu tarafa evirdim. Sipahilerin g""i. neyi isteayse onu yaptm. Bama pulat miferi koydum; DAvdi zlrhlmr124 zerime giydim; belime Msr kicln balayp, bahadrlk kisvesine brndm' Turan kalrramanlarlna/ Horaian pelrlivanlarna,
emredip heybet gsterclim. Byhepsini ele geirerek, kendime

nrlzAr.

5s

ip, onrard an arrna n ganimet *ll*,1Tilil:Tlt::1ff:.il: taksim ettim. Azerbayca'rn bozuk, itaatsiz kiilerine tembihte bulundum.
Ondan sonra Mala tya,ya varlP, o taraftaki tm kaleleri de kendime tAbi klldlnr. Bu yandaki tm kale ve ehirleri ele geirip serbestletikten Sonra Haleb, Hums vilAye.tlerinin fethine dnerek, az bir hareketle bunlar da kenciime tabiklc]m. Sonradan Mrsr ve am lkelerini fethetmeye azi kemeriri baladm.

tabi

MISIR' AM rxrrrniNiN FETHNDE YAPT!IM 0TUZUNCU KENGE

- Benim 6n evketim Kayser,in [Yldrm Beyazd| kulana kadar yetiti. Sivas, Malatya kalelerini ele geirip oralara kcnmu mulafiz askerlerin hepsini datverdiimi anliynca, onun tn gayret damarlar larekete gelip ayaktanJ.
124.
125.

Benim askerlerimin darbesinden kaarak onun penAhna srnan Kara Yusuf Trkmen'inl26 ivasiyle, benim zerime lekerle yrmek istedi. Kendisinin de ksmeti yetip, devletinin zevAli yaknlamt. Kara Yusu(un szne aldanp, kalabalk leker alp harekete geti. Msr, am askerlerini de yardlma armt. Buna gre ben de askerlerimi e blecek oldum. LAkin yenmek yenilmek ileri takdir perdesi altnda gizlenmi olduundan, bu dorultuda askerba emirlerimle istiAre yaptlm. Bunlar da sipalrilik yolunu tutup sava amay nerdiler. Byle olsa da ben Kayser,in gayret ateini sndrmek iin scak souk su serpmiesine u mazmunda hat yazp gnderdim: "Yer gk yaratclsr HudA,ya srnrrsrz krler olsun ki, yedi iklim lkelerinin ounluu beninr fernanrma boyun emiler. Yer st sultanlarysa bana eilerek itaat halkasrn kulaklarrna takmltrr. Kendi deerini bilip, kendi srnrrrndan drarl adrm atmayan kiiyi HudA esirgesin. Senin neslinin asillii, kim olduun cihan halkna ma]mdur. imdi sana lAyk olan uclur ki, cret ayan ileri atma ki, znt ve mihnet balma batp bela ukuruna yrkrlrsn. ikbat eiintlen kovulan bir gruh kiilea kendi garazlarr iin senin penAhna girerek, uyumakta olan fitneyi uyandrmtr. Sakln bunlarn ivAsiyle belA kapsn devletin yzne ama. Bu mektup ulalnca Kara Yusufu bana gnder. Yoksa takdir perdesi iki saf kar karya geldiinde yzne alacaktrr." Bu nAmeyi iini bilen elilerle Kayser,e gnderdim. Kendim Hums-Haleb yoluyla am lkesinin bakenti Dmek ehrine doru yola ktm. Msr padiah Melik Barkuk olu Melik Farac127 benim ktm duyunca, o da hemen Drmek'e doru gitmiti' Bunu anlayrnca,
726

727

dar. Dou'daki Timu'a kar glerin; Karakoyunlu Ti.irkmenleri, Tok_ tam Han, Sultan Ahmed CelAyir ve Rum sultanlarnn mttefiki idi.

Tebriz' e geri dnmtr. Burci siilAjesindedir. 7399 -7405 te iktidarda olan Msr ve am hkm-

Karakoyunlu slAlesinden 1388 -1420'de iktidarda olan Ali hkmdar. 1388 - 89 yllarnda Ermenistar, lrak ve Gney Azerbaycan serlatlarrnda Timur lekeriyle SaVamItIr. O, Stltan Ahmed CelAyir,e mttefik olup, ikisi de yenilince Sultar Yldrlm Beyazid,e snmlard .7406,,Ja,

66 . TiMUR'UN cNL -TzkAt- Tinur-

MELFUZ,AT

.67

Mrsrr ve am askerlerinin birlemelerini nlemek iin ben de lrzl yryle yola koyuldum/ ama Melik Farac daha luzh gitti. Byle olsa bile ardndan varrp Drmek ehrini ele geirdim.t28

dnr. Bu Zaman bana haber verdiler ki Kayser, Haleb, HumS, Diyarbakr vilAyetlerine asker gndermitir. Benden kap Kayser penA-

Badat'tan krnca Azerbaycan'a gelip burada bir zaman kal-

RU]\4129

ViLAYETLERiN

rAai rrp,

KAYSER 0RDUSUNU KlRlt4ADA YAPT|[4

orUZ BiRiNCi rrruer

lrra giren Kara Yusuf ise ekyalarn ba.sl olmutur. Yolcularn Volunu keserek yamaclk yaplyormu. Bilhassa iki hareme gidip gelen kervanlara ok ziyan vermektedir diye duydum. Ustelik o taraftan bir cemaat kiiler gelip Kara Yusufun yaptl cebir ve zulmden bana ikAyet ettiler.

MlSr, am padiah Melik Farac sava meydanndan karnca, tn am el'li bana tAbi clup boyun ediler. Bu arada Rum diyarna gndermi olduum elilerim de geri dndler. Fakat Rum Kay_ seri Yldrm BAyezid gzel cevap yazmamlt. LAkir MSr, am askerinin bana yenildii haberini iitince lrayret edip sava hazrlrklarrna balamh. Ben ise, Dmek el_^.riri ele geirip am vilAyetlerini kerdime tAbi klnca, MusuI yoluyla Badat'a doru yiirdm. Kayser'in benle savama niyeti olup olmadrnr alamak iin istiAre yaptktan SonIa/ Azerbaycan'a varacak olup Tebriz yoluyla hareket ettim. EmirzAdelerin birisini kalabalk askerle beraber Badat stiire gnderdim. Badat hAkimi Sultan Alrned CelAyir, ehri gzetleyip kaleyi mtlAfaza etmek iin ok sayda askerle kendi vekili Ferruh adrda bir kiiyi koymutu. Benim askerim varnca ehir kuatlarak i savaa drmtr. Bu haberi aldmda Badat'a kendim gitmeye karar ve.r<lim. Tebriz yolundan geri dnp cebri yryle Badat'a geldin. Sava tedbirlerini aldktan sonra dikkatle kaleyi kuatmaya baladm. Kuatma gnleri uzaylP iki ay ve birka gn gecikince kaleyi ele geirip ehre girdim.l30 KaIe bekisi Ferruh kap karken Dicle suyunda bouldu. ehre girince tm itaatsiz babozuk kiilerin liimne ferman buyurdum. Askerler kaleyi bozarak el-ir bialarn ykp yerle bir ettiler.
728
129 130

Bu sz tesbit edilince KaIa Yusufun Cezaslnl verip Kayser'in gzn gaflet uykusundarr amak bana lAzm oldu. Bu dorultuda istiAre dzerleyip her elrir ve her ulustan asker ardm. ordu bplanp hazlrlanrnca tarih 804. lricriyede Receb aynda]3] Azerbaycan'dan Kayser stne leker karp yola koyuldum. Kerdimden ileride birka blk asker gndererek Run lkelerine hcum klnralarrnr buyurdum. otlu sulu yerlerden konalgal32 seerek, at ve lrayvanlarm|Za yenr., ot hazrlasnlar diye askerin nde bir blk keif birlii gnderdim. Sonra kedim Angryal33 yoluyla Kayser stne lekerle yrdm. Kayser BAyezid ise atl Ve yaya clarak drt yz 1rir''3a askerle beni karlamt. Sava balaynca Rum askerini yendim. Askerlerim Kayser'i esir alp nme getirdiler. Yedi yllk seferden Sonra zafer ve galibiyetle Semerkand'a geri dndm.l35

'131

M.

1402.

132. 133.

134.

olay

11 ocak 1401'de tlmttur. XII yy. Miislman tarihileri Bizans' byle adlandrrmrlardr Haziran 1401 ylnda vuktr buImuttlr.

Ktntklanacak merzi]. Ankara'nrrr o aIardaki ad. Bu sayy baka mutebtr kaynaklardan teyid ctnre ik5n bulunamad. Trk tarihileri 70 -74 bi zeride duruytrlar. Daha teferruatl bilgi iin baknz: Omer Halis, Ycdi Ytl Hnrbi lindc Tirr'u Andol Scfcrle ri uc Ahra S,n. Askeri matbaa, Istanbul, 1934, s. 126; Ismail Aka, Timur ve Devleti, TTK, Ankara,I99I, s. 172.
6 Austr's 1404.

r35

KNC| BOLUM

rzxAr

ahraman oullarnra, devletli torurrlarrma malm olsun ki, Tanr TeAlA'dan midim vardrr; benim evlAd ve nesillerimden ok kiiler uzun yrllar saltanat tahtna oturacaklardr. Buna giire saltanat kurma, devlet tutma ilerini belli tzklere baladm. Kendi saltanatmr devam ettirmek iin miifredAt kurallarnl yazp koydum. Bu saltanat devletini ele geirite pek ok sava muhArebe klp o kadar emek ve meakkat ektim. Sonunda Rabb'n yardlm., din-i islAnr erAfeti, Muhammed AleyhisselAm'a ve onun evlAd ve aslrAbna beslediim muhabbet ve dostluumdan dolay bu byk saltanatrma sahip oldum. imdi benim evlAd ve nesil]erimden hangisi benden sonra bu saltanat devletine sahip olursa, bu kurulmu tzkleri gerekletirerek i yaPsn. Eer saltanat ilerinde bu tzkleri klavuz edinir_ lerse, benden onlara kalan saltanat devletini uzun zamanlar ziyandan zevalden koruyabilirler. Benim balt ak otllarrm, ikballi torunlarlma imdiki dm u ki, ben on iki eyi kendime lAzm tutup, bunlar vastasyla

72 . 1i14y11'g* GNL -TzkAt- Timur-

uzu<A .

z3

Saltanah ele geirdim. Bu on iki ey yardmyla byk lkeler fethedip cihangirlik kldm. Bunlarla taht ve saltanatrma zenginlik ve gzellik kattrm. Benzeri ekilde benim evlAd ve nesillerim de bu tze amel khp, benden miras kalan saltanat devletime bekilik yapsrnlar.

giydiysem huzurum beni terk etti. Rahat deimde bir an yatp gz yummadrm.

on iki yandan balayp ok

Birincisi; saltanat ve devletime baladm birinci tzm uydu ki, HudA'nrn dinine, Muhammed Mustafa'nrn eriatrna dnyada reva verdim. Her yerde ve her Zaman islAm dinini destekledim.

ektim. IstiAreyle tedbirler alarak ordular krrdrm; emirler, sipahilerden muhAlefet grdm. onlardan ac szler iitsem de, iyi kt iler grdysem de iitmemi, grmemi gibi olup sabrrla iyi geindim. Kendi elimle kl vurdum, iklimler fethedip dnyaya adrm duyurdum.

attrm, bu yolda Slnlrslz meakkat

lislerimi onlarla ziynetlendirdim. ncs u ki; btn ilerimi kengee baladm. Dikkat ve uyankllk ile tedbirler yrttm. Bunun vastasryla birok ordularr krrrp, memleketleri kendime baml kldm. Saltanat yrtme, devlet kurnra ilerinde dostlarrnra iyilik, dmanlarma msamahal davrandm. Bu yolda karlma kan zorluklar stlenip, ok ilerden haberdar olsam da bilmemi gibi grndm. Drdncs; saltanat messesesini tre ve tze skca baladm. ik nce tre ve tzklere kendim ylesine riiyet ederdin ki, bunu gren vezirler, emirler, sipali ve raiye kendi smrrlarrnrn dna adrm atamadlar. Her biri kendi mertebesini korudular. Beincisi; emirler ve sipahilerime unvan VeIiP, orlardar altrn ve gm esirgemeden gnllerine rabet verdim. Bar gnlerinde iyi makamlar verdim ki, sava zamanlarrnda canlarr_ nr esirgemediler. onlarn ilerini hafifletmek iin kendin meakkatlerini ekip, zorluklarrnr stlenerek onlarr terbiye ettinr. Bu tedbirlerimle emirler, sipahiler, bahadrlarnrn gnllcrini alp kendime baladlm. Ancak birlik ve ittifaklk elde eclilince, bahadrlk bileiyle kl vurup yirmi yedi padiah baketiri ele geirip, kendirne tAbi kldm. iran, Turan, Rum, Marib, am, Mrsrr, Irak- Arap, Irak-r Acem, MAzenderAn, ciylAn, irvan, AzerbayCan, FarS, Florasan, Det-i Ceta, Det-i Kpak, Harezm, Hotarr, KAbilistan, Bahtarzemin, Hindistan memleketleririn lepsine pa_ diah olup hkm srdm. Ne zaman bu ulu saltanat libasln

ikincisi u ki; on iki tabaka kiilerden or,Ju kurup cihangirlik kldm. Devlet, saltanat temellerini bunlarla kuvvetlendirip, mec-

Altrncrsr; insaf-adalet yolunu tutup halk kendimden raz kldm. Gnahl ve gnahsza efkat edip hakla hkmettim. Sipahi ve raiyeye siyaset ve efkat gsterip onlar korkuyla mit arasnda tuttum. Fakir ve gariplere merhamet klp, sipahilere mkAfatlar verdim. Mazlumlarn hakkn zAlimlerden aldm. Mal zulm, beden zulm tesbit edilince onlar iin eriata gre hkm verdim. Herkesi kendi gnah iin sorumlu tuttum. Birisi iin bir bakasn sorumlu tutmadrm. o kadar kiiler ki bana ktlk yaPP yzme kh ekip iime ziyan vermilerdi/ ne Zaman o ilerinden piman olup benim penAhlma geri dndklerinde onlara hrmet gstererek mertebelerini ykselttim. Gemiteki ktlklerine af kalemini ekip onu unuttum. onlarla yle gzel geindim ki, gnIlerindeki evvelki ileri tmiiyle klp gitti. Yedincisi; Peygamber evlAd seyyidler, ulemA ve meAyih, Akil, bilgi, danimentler, mfessir, muhaddislerden iyilerini seip alp, onlarrn izzetve hrmetlerini yerine getirdim. ecaatli bahadr kiileri dost tuttum. u sebeptendir ki, onlarr Thnr dost tutmutur. Daima Alimler, Akiller ile sohbet kurdum. Din ehlinin gnllerini aldlm. Bunlarn himmetlerinden nasib dilenip mbarek nefeslerin_ den FAtiha istedim. Fakir ve miskinlerin hAcetlerini giderdim. Hibir yerde bunlarr eli bo evirmedim. Hangi cinsten olursa olsun, kt adamlarr kendi meclisime yaklatrmadm. onlarrn szlerine kulak vermedim. Bakalar ]rakknda ettikleri ikAyetleri de dinlemedim.

bitirmedike ondan elimi ekmedim. Her dediimi yaptm. Hi

Sekizincisi; lrer szde ve lrer ite sebat, ciddiyetlilik yolunu tuttum. Ne ii yaPmaya kastetmi isem, gnlm ona balanp onu

74 . TiMUR'UN GNL -TZkat-t Timur-

,i3rgy} .75

kimseye bask yapmadrm. Hibir ite bkknlrk gstermedim. Ki, bana da Thnr darlk gstermesin, iimi daraltmasrn dedim. Gemi padiah sultanlarrn kanunlarrnr, yol yordamlarrnr, yaPp ettiklerini Adem'den HAtem'el dek, HAtem'den u ana kadar ulgl ai*".den sorup duruyordum. onlann tm yaptklar ileri gnlme yerletirip, iyiliklerinden rnek alp onunla amel ederdim. Padiahlarn devletlerine zevAl getiren ktlkleri inceleyip onlardan sakrnrrdlm. Zulmden, ahlAkszlk ve fisktan (ki, nesli bozar, a|k, veba getirir) saklanmayl kendime lAzlm bilirdim. Dokuzuncusu; raiye haliyle iyice tanrdm. Bykleri aabeyler safinda, kklerini ocuklarrm yerinde grrdm. Her yerin tabiatnr, her halkn mizalarrnr, adet ve geleneklerini incelerdim. Her yerin, her ehrin ileri gelenleri ve ulularyla dost ve biraderlik kldm. Onlarrn mizAc ve tabiatlarma uygun gelen, kendi diledikleri kiileri vali koydum. Her vilAyet ve her memleketin durumundan AgAh oldum. Her yerin durumunu, sipahi ve raiye durmularrnr, bunlar arasrndaki alAkalar yazp bana devamlr bildirmeleri iin diyanetli, doru kalemli kiilerden vAkra yazclar belirIedim. Eer yazdklar doru rkmazsa, onlarr cezalandrdm. FItikmet adamlanndan Veya sipahi ve raiyelerden birisinin cebir ve zulm ettiini iittiimde, insaf ve adalet ile derhal onun aresine baktm.

Buna misal, ulus emiri ir Bahram benim yoldamd. En gerekli ol-

onuncusu; Trk-Thcik, Arap-Acem'den herhangi bir taife veya kabile olsun eer benim devlethaneme girdiyselea byklerine hrmet ettim. Dierlerine kendi haline gre davrandm. onlarrn iyilerine iyilik yaptm, ktlerini ise kendi ktlkleri ile ba baa braktm. Kim bana dostluk yaPm ise dostluunun deerini unutmadrm. ona iyilik yaparak insanlk gsterdim. Kim bana hizmet etmi ise hizmetinin karln verdim. Hangi kii bana dmanlk edip sonradan kendi piman olarak diz vurup huzuruma geldiyse, onun dmanln unutup dostluk sevgisiyle ona hAmilik yaptm.

duu zaman i vaktinde beni brakp dmana katld. Bana karl karak yzme kl ekti. Bilahare ona verdiim tuz ekmi olacak ki, diz vurup tekrar bana gelip snd. o, i yapan, ok ey gren asil biri olduundan, gemiteki kt ilerinin hepsine gz yumdum; huzuruma gelince kendisine hrmet ederek mertebesini byttm. Baka davranrlarrnr bahadrrlna ba4ladm. on birincisi; ocuklar, akrabalar, dost biraderler, komular, benimle bir zamanlar dostlukta bulunan kiileri, bunlarr devlet nimet zamanrnda unutmadrm. Daima yoklayp SoruP/ haklarrnr eda ettim. Kendi evlAdmdan, akrabalarrmdan karndalk ihtimamrmr kesmedim. Gnah yaPm olsalar bile onlar, baIamayl, ldrmeyi buyurmadm. Her kiiyi nasl tanmr isem ylece muAmele kldm. Dnyanrn iyiliini, ktln ok defalar grp ondan tecrbeler edindim. Bundan dolay dost ve dmanlarmla iyi geindim. On ikincisi; dost dmanlna bakmadan her yerde sipahilere hrmet ettim. nk bunlar hrmete layk kiilerdir. Deerli canlarrndan fAni dnya iin vazgeerler. MuhArebe meydanrna kendilerini atarak can kurban ederler. Eer dman tarafndaki bir asker kendi beyini severek ona sAdk olsa; sava gnlerinde bara kar klllar VuruP meydan okumu olsa; byle adamr ben daha da sevdim. Eer byle bir kii huzuruma geldiyse, onu bakalarrna kryasla daha deerli bildim. VefakArln grdm iin onu bana inanan yakn adamlarrmdan saydrm. Hangi asker kendi devletine vefAszlk edip onun tuz hakknr helAl etmeden Zor zamanrnda ondan yz evirip bana gelmise, byle adam kendime en kt dman olarak bildim. Toktam Han Sava'nda onun emirleri benimle anlaarak z hanlarn dan yiz evirdiler. oz hanlarrnn tuz hakkn unutup bana gelip katldlar. LAkin ben bunlarrn yaptklar bu vefaszlrk ileri geri kendime fayda olsa da, sevmedim. "oz devletine nasl bir vefA gsterdin ki, bana ne yapacaksn?" diye onlardan nefret ettim. Yine benim tecrbemle sabittir ki, hangi devlet eer dini ve ahlAki temel zerine kurulmazsa ve de onun siyasi ileri tre-tzk kanunlarrna sk balanmaz ise, yle devletin cAzibesi gidea heybe-

1.

len unvandrr.

Peygamberlerin sonuncusu demektir; Muhammed Aleyhisselam,a veri-

76 . TIMUR,UN cN-u -TZkatl Timur-

TUZUKAT .77

i karyordu. Bu sekiz yznc3 ylda Emir-i Sahibkrana islAm dinine reva verdi. Bundan dolay bu yzyln din yenileyicisi bu kiidir." Yine bu Zamanln byk allAmelerinden olan Mir Seyyid erif5 bu hususta bana bir mektup yazmrtr ki, onun nshas udur: "A/lnhme unsur men nasareddin, unhzul men hnzaleddi"6. nceki ve sonraki islAm ulemAsrnrn tm az birliiyle ittifak ederek demiler ki, AllAh-u TeAlA her yzyl balnda IslAm dinini yenileyici bir kiiyi karacak; Allah'a hamd senAlar olsun ki, bu sekiz yznc yl barna Emir Sahibkrran'r din yenileyicisi olarak gnderdi. o da tm vilAyet ve mem]eketlerde dini Muhammediye'ye reva Verdi. Gemiteki byk ulemA lrer yzyl banda gelen din yenileyicilerini inceleyip yle demiler: Hicretten sonra birinci yzyln banda gelen din yenileyicisi Halife mer bin Abdlaziz7 idi. HAriciler minbet'lerden Hz. Ali'ye sitem ederek lanetlediler. Din zayf olduundan kimse onlar engelleyemedi. undan dolay ki, c gnlerde islAm elrlinin ittifakl bozulmutu. Bunlar iinden bir taife kiiler kp, drt halifeye sitem edip lanetler okuyorlardl. Yine bazllar Hz. Ali bata olmak izere, Imam Hseyn, Hz. AbbAs hakknda edeb dl szler sylerlerdi. Ne Zaman Omer bin Abdlazizha|ife olduysa, bu ilerin hepsini yok edip dine reva verdi.

Ikinci yzyln banda gelen din yenileyicisi, halife Me'mn bin HArn er-Reid idi. o, IslAm dininde boy gsteren yetmi iki trl bAtl mezhebleri bastrrarak hak mezhebi olan Ehl-i Snnet'e
3 4

Han tarafinca verile iftlik, malikAne, yurtluk vb. hcdiye.

Timu1un fahri adldr. Zhre (Vens) ve Mteri (Jpiter)'in birbirine yaklah halete "Krran burcu"denir. Timur bu zamanda domutur. Byle ocuklarn ileride saltanat ve saAdet sahibi olacarna inanlmltrr. Veya Mir Seyyid erif CrcAni (1330_1414), Grcanl nl filozof Alim. Timur onu 1387'de Semerkand'a getirmi ve o burada DAru'-ifA'da ders vermitir. "Allah'm! Kim [Muhammed] dinine yardm etse, sen de ona yardm et; kim onun dinini hor girrse, Sen de onu hor gr." Emevi s 16 lesind en sekizinci halif e (7 1 2_7 20).

Hicri yzyl.

78 . TIMUR'UN cNL -TzkAt_ Timtr-

TUZKAT

'

79

IeVa Verdi. imam ibn

rasan'dan getirip kendine veliaht yapt. Onun dediine ve nerilerine gre memlekete hkmetti.
AbbAsi9 idi. Bundan nce Karmatiler]0 kavmi *p bunlarrn reisi Eb TAhir hac mevsiminde Mekke'ye hcum edip arefe gn hacr lardan otuz bin kiiyi elrid etti. Haceru'l-Esved'i yerinden karp

Misa Ca'fe1i8, Allah ondan raz| olsun, Ho-

Unc yizy|da kan din yenileyicisi Halife Muktedir Billah

Altnc yzyln banda kan din yenileyicisi Cazan Han Ibn Argun Han ibn HlAg Han]7 idi. islAm ehirlerini Moollar istilA edince islAm dini okzayf dmt. Din revacr iin AllAh-u TeAlA Gazan Han'r harekete geirdi. O, bir anda yz bin Trk askeriyle beraber LAr l'nde eyh ibrahim Hamevi Ahidliinde iman getirip Mslman oldu. Dilleriyle iman kelimesini syleyip, kfr ve bid'at ileri braktlar. Tm memleket ehirlerinde eriata reva
verdiler.

gtrdler. Gittikleri yerleri yamalayp islAm ehirlerini ok tahrip ettiklerinden islAm dini zayf dt. Halife Muktedir, bunlarn stne askerle yryp boyun emeyenlerini ldrerek onlarn fitnesiri bastrrdr. Bylece IslAm dinine reva verdi.

trl fisk fesad ilere dkn idi. Onun emrindeki valilerin de cebir ve zulmleri haddini ap fisk fesad oalnca, islAm dini zayf|amt. izzddevle bu halifeyi tahtta drp, onun olu TAyi Billah'r]3 halife yapt. Sonra eriat d ileri yok edip dine reva verdi.
Beinci yiizy/.da din ve eriata reva Veren Sultan Melikah Scluki'ydila. eyh Ahmed Cami1'5, Hakim SenAil6 g1bizAt|ar onlln Zamandalar olup sultan onlarrn ihlAsl mridiydi. Bu devirde de

O dremin halifesi Muti Emrullah12 zevk ve sefaya girimi olup

Drdnc yzyhn balnda kan kii izziiddevIe Deylemi1l idi.

mazdr.

dinsizler, ilimsizler oalarak lslAm dinini zayf drmlerdi. Melikah Seluki dinsizlii yok edip, islAm dinini gelitirmeye azimle giriti. Kendisi bata olmak zere din-i Muhammediye'ye ylesine boyun sundu ki, eriata aykr lribir i ondan kaynaklana-

8. 9, 10. 1 l. 72. 13. 74. 15. 76.

Veya Ali ibn MsA Ca'fer, Ehl-i Beyt'in sekizinci imam (765_818). AbbAsi sl6lesinden on dokuzuncu halife (908 -932). Ismaililerir bir k<lu' IX.yy'da Mezopotamya gneyinde ortaya lkmtlr. Bveyhi sIilesinden padiah. iran'da q67-qh8'lerde hkmetmitir. AbbAsi halifelerinden (946-974). AbbAsi halifelerinden (974-997). Veya Sultan Sancar ibn Melikah, Seluki sl.ilesinden iran'da hkmeden padiah (1118_1157). Gaznevi dnemi nl air (1o7o_114o). Horasanl nl hadis Alimi ve mutasavvf air (1049_1142). Caznevi dnemi nl air (1070_1140).

Yedinci yizyl banda gelen olcaytu Sultan bin Argunhan ki, bur'un lakab Sultan Muhammed HudAyibender8 idi. Biraderi GaZan Han'dan Sonral9 saltanat tahtma oturdu. Bir gn o iitti ki, "Bu gnlerde din ileri o kadar glemitir ki, namaz klan Mslmanlar teelrhdden sonra Muhammed'e salAvAt sylemiyorlar". Bu sz duyunca kendisi kalkarak Sultaniye20 Camii'ne terif buyurdu. Tm islAm ulemAs orada hazr oldular. Sonra sultan ulemAdan: "Nam azda peygambere salAvAt getirilmesinin hkm nedir?" diye sordu. Onlar dediler ki: "Allah TeAlA namazda Peyganrbe1e salAvAt sylemeyi emretmitir. Eer namazda salAvAt sylenmezse, Afi'i mezhebince namaz bozulur. Hanefi Iman A'zAm'a gre namaz mekruh olur." o zaman sultan Sordu: "Dier peygamberlere salAvAt sylendiinde neden onlarrn Al-i evlAdn eklemiyorlar da, bizim peygamberimize salAvAt sylenirker-, A_i Muhammed diye ekliyorlar?" UlemAnln hepsi bunun cevabrnda aciz kald]ar. o zaman Sultan dedi ki: "Bu hususta gnlme iki ey gelir. Birincisi u ki, dmanlar peygamberimiz Muhammed AleylrisselAm'a'ebter' dediler. Tann ebterlii onlara nisbet etti. Dnyadan nesilleri kesilerek onlardan hi kimse kalmad. Kalsa bile narnsrz-niansz olup onlarr tanlyan olmadl. Acak peygamberimiz Muhammed AleylrisselAm'rn evlAd o kadar oalm ki, onlarrn Saylsrnr Allah'tan
77. 18.

illranl (Mcol) slAlesinden, Iran, Azerbaycan Ve lran'rn padiahl

(1

295-1 304). (1304_1317).

ilhanl slAlesinden hkmdar

79. 20.

l304 ylnda. Olcaytu Han kurduran ehir (imdiki Iran Azerbaycan'rnda), o zamanlar llhanl devletinin bakenti.

80 . TiMUR'UN cN- -TzkAt- Timur-

TZKAT.81 Verme tevfikini Tanrr sana balamtrr. Ne kadar ok iyilik yaParSan/ o kadar karhn alacaksn."

muaf olup kyamete dek bu halde korunur. ite byle olunca Muhammed mmetine lAzm olur ki, Peygamberimize salAvAt sylenirken Al-i evlAdn eklemeliler. nk herkese malmdur ki, islAm dinini muhAfaza edenler, Ku1An ve hadisin manasrnl syleyiciler, ulu ulemA Allah Resl'nn evlatlardrr. Peygamberler ilmine sahip olan kiiler ounlukla bunlardrr. Mslmanlar din ilimlerini, imanr, islAm'n farz ve vAciblerini onlardan reniyorlar. Din ilerinde onlarr takip edip, hrmet etmeyi kendilerine zaruret bilirler." Sultan'rn sz buraya kadar geldiinde camiyi dolduran ulemA ve dierleri gr sesle Peygamber'oe A-i Peygambe1e salAvAt okudular. O zaman sultan dedi ki: "Peygamberimizin Alinden en nde olanr Hz. Ali'dir. En sonuncusu imam Mehdi Ahirzaman'dr. Gerekten, islAm mlk Muhammed AleyhisselAm'n mlkdr. Bundan dolay onun evlAdrnrn izni olmadan onun mlkne el atmamamlz gerek. Eer kendi isteimizce i yaparsak, zorbalk yapmr oluruz." Sonra emretti ki, Eh-li Beyt namna hutbe okuyup, onlann adrna ake karsnlar. Bunu grnce ulemA da: "olcaytu Su]tan din-i eriat'a bu yzyln reva vericisidir." diye fetvA yazd|ar. imdi sekizinci yzyln banda kan din yenileyicisi Emir SAhibkran'dr ki, Alemdeki memleket ve ehirlerde din-i eriata reva verdi. Seyyidlere hrmet edip ulemAy ereflendirdi. Peygamber hAnedAnr zrriyetinin izni ve nerileriyle onun mlkndeki ileri yerine getirdi."
Thnrr'ya kran getirip, Muhammed'e, A-i Muhammed'e salAvAt okuyup Allah'a yalvardm. yle ki, bana tevfik verip din yenileyicilerden, islAm eriatrna reva vericilerden klsn. Sonra bu hatt alp pirim Eb Bekir ThybAdi'ye gnderdim. Kenarlna u szleri yazp geri gndermiti: "Din ve eriata reva Verici Timur Sahibkran'a malm olsun ki, bu i Kutb- Saltanat'a Allah tarafinca verilen en ulu nimettir. Din yenileme, eriata reva

baka kimse bilmiyor. Ikincisi u ki, gemi peygamberlerin dinleri srekli deiim iinde olup, daimi deildi. nk her peygamber kendi ana uygun din getirirdi. Fakat islAm dini deimekten

Pirime gndermi olduum bu mektup onun yazrsryla ziynetleip bana yetitikten Sonra/ Reslullah evlAd seyyidlere hrmeti ni artrrlp, IslAm Alimlerinin derecelerini ykselttim. eriat'rn revacna evvelkinden de ok altm. Bu mektup mazmununu, benim vAkalarrmln topland tarih defterine y azrnayl emrettim.
Din ve eriat tzn dzenleyip bitirdikter sonra, kendi saltanatrmrn messesesinin tzne giritin. Saltanat ve devlet mertebelerini tre_tze sokup muhkemledim.
Saltanat mertebelerini muhAfaza tzkleri unlardrr:

Birincisi u ki; z saltanatrmr IslAm dini zere kurup, eriat- Mulammediyye ile on-r srkr baladm. Saltaatrnr der'let mertebe_ leriri tre tze balayp iiyle nrulrAfaza ettim ki, beim saltara_ tma ziya vermeyi Ii kinrse diirernez oldu.
ikincisi; tm sipahi r.e raiyeyi nit r,e ktrku arasrnda tuttum. Dr.st diira ile anlama yolunu tutlp, kusurlarrr. balaclnr. Kcdirrr iittiim halde onlarr ktjtti siizleriri duyrazlktan gel,.'lir. Dtst cJiimadan lcr kinrse bana snp gelirken, dtstltrrl iivle l_-ir nrakard; tttttnr ki, tnlirr giin uittike clcstluklarr byttiilcr. Diinaniara iyi nruAme'lede'Ltlunclttnrdar titrii cliimanI dostlua cleitirdiler. Berim zerincle kimin, ne gibi lakk
ge-nise, cnur' hakkn lribir Zaman urttrradrm. orceleri, Sonra_ lar kiminle tanm isern orr nrzardan clllamadn'. Devlet glre_

Ulema reisi Mir Seyyid erif'in yazd bu hat bana yetiince

im yeniden doarken bara katla iyi-kt kiilea ister iyilik, ister k('tlk yapml olsalar bile, be saltanat talrtna oturduktan st'nra tr'lara vaptm iyilikleri grnce rtisva oldular. Ne kadar btrna kii_ ttilk yapnlarsa da yapmtrnrlar gibi giirp, gnah defterinin iizerine af kalerini ektim. ncs; lri kimseden almay dnmedim. Tuzrmu taclp bana ktiilk yapanlar Tanr'ya lravAle ettim. [ giiren, Slnavclar geen balradr kiileri korudum. Aklll Alimler, fAzl seyyidler, himmetli asilzAde kiileri kendinre yaknlatrdn. Kt nefisli lrimnretsizleri, giinl bozuk aklszlar mec]isimden kovdunr.

82 . TiMUR'UN

cN

-TZkat- Timur-

rzrAr.83
nc taife; dindar, HudA'dan syleyen, terki dnya etmi kiilerdir. Bunlara ok hrmet gsterirdim. Gnlmdeki maksadlm syleyip halvette bu taifelilerden dua dilenirdim. Meclislerde, muhArebe meydanlarrnda bunlarrn mbarek nefeslerinden ok bereket buldum. Sava gnlerinde skldmda bunlardan zaferler grdm. yle ki, Toktam Han Savar'nda dman lekerinin okluundan, askerim aZ ve a olduundan yenileyazdrlar. Bu zamanda Mir ZiyAeddin SebzvAri, sahibi dua idi. Barnl yalm klarak benim iin Allah'tan zafer dileyip duaya el kaldrd. Duasl henz bitmeden duanrn etkisi grlp askerlerim dman kardlar. Yine bir defasnda benim harem sarayrmdan olan biri ar hastalanarak lme yaklanca duac seyyidlerden on iki kii bir araya geldiler. Her biri kendi mrnden birer yl ona baladlar. o ifa bulup, yine on iki yl dnyada yaad. Drdnc taife; noyanlar22, binbarlar, komutanlardr. Bunlara z meclisimden yer Verip, mertebelerini yukan tuttum. Bunlarla sohbetler eder, her konuda soru sorar idim. Muharebe meydanlarnda kl Vuran/ i gren, snav geiren, ecAatli bahadrlan bakalardan fazla kendime yakn tutardlm. MuhArebe meydanlanna giri krlar, topluluk bozp, saf krrmayr , mzrak saplayp kl vurmaslnl/ tm vuru sava ilerini bunlardan sorardrm. Sipalicilik ilerinde onlara dayanarak, onlarla istiArede bulunurdum. Beinci taife; sipahi ve raiyedir. Bunlara ayn gzle bakarak, hepsini eit grdnr. Sipahilerden kan bahadrlar, dilAverleri, otaa23, kuak sadaklarla dllerdirip mertebelerini ykselttim. Her il ve her memleketin ulularrnr, reis ve aksakallarrnl l'rmet kldm. Onlara mkAfAt verip faydalandrm. Sipahileri her zaman gz nmde hazr bulundurdum. Onlarrn aylk cretlerini sordurmadan verirdim. yle ki, Rum yrynde aa yukarr yedi yllk glda masraflarnr sipahilere pein verdim. Sipahi ve raiyeyi byleCe tuttum ki, bunlardan biri dierine stn gelip sert konuamazd. Ust-ast dereceli tm sipahileri kendi mertebelerinde yle nru22 23

Drdncs; gler yiz|e, merhametle, efkatle halk kendime rAm ettim. Mmkn olduu kadar zm cebir ve zulm yapmaktan sakladm. Bu ada pirim bana u mektubu yazd.. "Allah'n yardm ulam nusretli Timu1a malm olsun ki, saltanat messesesi Thnr messesesinin nshasdr. Ki, onda iiler, ii ynetenler, toskavullar2l, ie nezaret edenler, nAibler vardrr. Her biri z yerinde z ileriyle itigal ederler. Her birisi kendi mertebesini amazlar. Daima Allah'n emrini bekleyip dururlar. imdi sana da dikkat ve uyanklk lAzm ki, vezirler, komutanlar memurlar, lekerlerin her biri z mertebelerinde olup senin buyruunu bekleyip dursunlar. Her taifeyi, her kavmi kendi mertebelerinde tut. Byle yaparsan, saltanatn tertiplenip devlet intizAma girer. Eer her eyi, her kimi z mertebesinde tutamazsan, saltanatrna bundan ok ziyan ge_ lir. Byle olunca herkesi seviyesini bilip, her eyin lsn alp buna uygun i yapman lAzlmdr. Muhammed evlAdnn mertebelerini dierlerinkinden ykseltip, onlarrn hrmetini artr. Bunlar iin her ne kadar iyilik yaphysan/ onu israf sanma. nk hangi i HudA iin yaplyorsa onda israflk yoktur. on iki taife ile devletine ss ver, bunlarla saltanatrnr kur. Vesselam". Bu mektup pirimden gelince onda emredilmi olanlar gerekletirerek her eyi baardm. Saltanatmn mertebelerini tertip ve intizAma baladm. Saltanat ilerimin hepsini tre-tze balayp, on iki taifeyle onu salamlatrdrm. Bu on iki taifeyi devlet messesesinin on iki ay, saltanat feleinin on iki burcu saydlm. Birinci taife; seyyidler, ulemA, meAyih, fAzl kiileri kendime yaknlatrdm. Bunlar benim devlet Sarayrma daima gelip giderler, meclisimi bezeyip sslerlerdi. Dini, hkmi, akli meseleleri birlikte incelerlerdi. Din ilerini, helAl-lraram meselelerini ben bunlardan soruyordum.
istiAreye yarayacak bilgin kiiler, uyanrk, sezgisi kuvvetli, i grmii sipalriler, ardrnr dnp ileriyi gren ya ulu kiilerdir. Bunlar kerdimin has meclisime katarak onlarrn sz ve ilerinden tecrbeler alrdm.

ikinci taife; akll bilgelea

21.

Beki, korumacr; kordon.

Yksek rtbeli komutana deir. Ba giysisine tak]acak, deerli talarla sslenmi nial.

84 . TiMUR'UN GUNL -TzkAl Tinur-

TUZUKAT. 35

hAfaza ettim ki, haddinden darr hibirileri adlm atamazlard. Bunlarrn mertebelerini ok da ykseltip artmadm, ok da drp gnllerini kertmedim. Hangisi gze bir hizmeti baarpar

tanryanlardr. Bunlarla da yakinen tarutrm. onlarla sohbetler dzenleyip Ahiret iin faydalar ald.m. HudA'nn szn iitip, bunlarrn kerAmetlerini grdm. Bu taifenin solrbetlerinden canrm rahatlayp, zm ok huzur bulurdum.
ele yryen tacirler, dola_ gren gezgin sefer ehlidir. Dnya haberlerini bana iletmep ehir leri iin bu taifenin sefer yollarn kolaylatrrrp, her Zaman destekleyip, gnllerini ferahlatrdlm. TAcirlere, kervanbarlara, yolculara klavuzlar tayin ettim. Hotan2a, i.,2'', in_i Main26, Hindistan, Arabistan, MSr, am, Rum, Cezair,27 Frengistan28 yerlerine Varrp/ oralarrn en nefis mal matahlarndan devlete lAyk nadideler getirsinler ve de orada yaayan kiilerin durumlarrdan bana haber versinler. Oranrn hkmetleri, raiyesi nasl i yapmakta olduklarr nl renip gelince bana bildirsinler.

on birinci taife;

meAyih, sfiler, terk-i dnya olup HudA'y

on ikinci taife; yurttan yurda, elden

Yedinci taie; vezir|er, bakAtibler, yazclardr ki, saltanat sarayn bunlarla ssledim. Bunlar memleket evlerinin aynasl kldm. Tiim lkelerdeki hkmet ilerini, gnli.ik olaylar, sipahi ve raiye_ nin durumunu bana bildirirdiler. Bunlar devlet htzinelerini zenginletirip, saltanat mlknde gren arklarl uygrn tedbirlerle kapatlp, mem]eket refah ii daima faaliyette bulunurlard. Sekizinci taife; hekimler, tabibler, mneccim]er, mtilrenclisler. Ki, saltanat n'essesesinin kalkrcllrcrsdlrl;r. Bunlarr etrafirra topladm. tieki-tabib beral-erliinde lrastalar tedal,,i ettirirc]i-.

Altrncr taife; akll, tecrbeli gvenilir kiiler ki, saltanat srlarlnr onlarla istiAre etmeye lAy* idiler. Bu taifeyi i ilerimden sorumlu klp, gizli iler ve srrlarl bunlara teslim ettim.

BANA TURK-TACIK, ARAP-ACE[l TAlFELERNDEN

SINlP GELENLER rz

Dokuzuncu taife; tefsir, hadis Ali-rleri bata tlmak zcre dnya tarihileridir ki, onlar toplayp y.rnmda ver verclin. Peygamberler, evliyA krssalcrr, padiah h;berleri, b-nlarrn saltanat tni.,trno nasI yetitiklerini, devletlerinin langi sebeplerden dolay zevAle uradn bulara SOrup iitir idim. Her birinin i vc. szlerinden tecrbe karp, gemi gelecek diinya vAkalarrclan haberdar olurdum. onlarn sayesirde gelmi genri Alem durumunclan lraberdar olurdum. onuncu taife; hner ve zanAat sahiplericlir. Bunlarn her slfa enstb hnerlilerind en devlethaneme getirip, z karargAhmdaki mertebelere tayin ettim. Seferde, hazarda askerir g"r"k"', IevAzmAtrn dainra hazrlardlar.

Trk-Thcik, Arap-Acemlerden be.nim penAhma gelenler eer seyyidler, ulemA taifesinden olsalar, onlara izzet_hrmet gstererek ihtiyalannr karlasnlar diye buyurdum. Eer sipalrilerder olur_ larsa bunlara hizmet yerlerini belirleyip, durumlarrna uygun i gstersinler. Eer hner zanAat ehillerinden olsalar, onlar devlet messeselerine koysunlar. Bunlarrr drlnda fakir_miskinler, trl ihtiya salripleri olsa, durumlarrna gre i yapmalarnl emrettim. Yine buyurdum ki, hangi tAcir sermayesini kaybedip isiz kalmr olsa, ona Sermaye olacak kadar hazineden altn verilsin. ifti-

lerden hangisi iftilik yaPmaya gc yetmezse, ekincilik levAz24.

25.
26. 27.

28.

Dou Trkistan'daki blge ve ehrin addr. imdiki in'in merkez ve dou ksmna denir. Gney in, dier ad Taba'tr. Veya el-Cezire. Kuzey Mezopotamya kastedilmektedir, Avrupa manasnda.

86 . TJMUR'UN cNL -TZket- Timul-

ruzurA

. sz

mAtr hazrlaylP ona yardrm edilsin' Eer tebaalardan herhangi birinin ev imaretleri bozulup onu tamir etmeye kudreti olmazsa, gereken levAzmAt salayp ona yardm etsinler. Her taife ve her srnrftan kim gnll olarak sipahilik hizmetine girmek isterse onu hiz_ mete alsrnlar. SipahizAde, bahadr reslinden olan kii hangi taifeden olursa olsun, ona yer verip, yapacak lizmeti ve iine gre eitim versinler.

Yine emrettim; uzak-yakndan herhangi bir kii gelip benim meclisime girdii Zao.an, hangi tAifeden olursa olsun devlet soframdan onu eli bo geri evirmesinler. Yine buyurdum; her kimi benim huzuruma getirseler gzm ona dm olsa, onun haline uygun ekilde hrmet gsterip in'Am ederek onu uurlasrnlar. Herhangi Adem benim aaaet alvanma snp girmise, gnah olsa bile onu affetsinler. ikinci, nc defa tekrar gnah ilerse, o ada gnahna lAyk ceza versinler.

SALTANATIM

z inRoruoE

bir veziri vardr. O sipahi ve raiyeyi haksrz cezaya tabi tutardr. Aradan ok gemeden o insafsrz vezirin uursuzluu yznden Emir Hseyin'in saltanat evi bozulup tahrip oldu. ncs; tm memleketteki emir-yasak ileri padialrn kendisinden kaynaklanmasr lAzrmdrr. Padiah her ie kendi hkm versin. yle ki, onu engelleme Veya deitirme lri kimsenin gnlne bile gelmesin. Drdncs; padiah bir ii yaPmaya kastettiinde, onun zerinde sebatla dursun. Balad herhangi bir ii bitirmeden brakmasln. Beincisi; padiah z hkmn yrtmesi gerekir. o bir hkm rkarmrsa, sel gibi yrmesi, ok gibi gemesi gerekir. Hi kimsede onu geri evirmek kudreti olmasn. yle ki, Gazneli Mahmd29 emir vermi ve Gazne3o ehir meydanna bir kocaman ta getirip koymular. Bundan dolay oradan geen-gidenin at-hayvanlar r_ kerek geemez olmu. Arz ettiler ki, yol stnden o ta alsnlar. Buyruum bozlamaz diye Sultan Mahmd arz kabul etmemi. Altncrsr; padiahhk ilerini tmyle baka birisine teslim edip iradesini ona Vermesin ki, dnya aldatrcr kadn gibidir Ve onun hayran oktur. Eer yle yaParsa baka birinin nefsi padiah olmay isteyip, saltanat tahtrna sahiplenmeye kalkr. yle ki, Sultan Mahmd'un vezirleri onu saltanat tahtndan azledip, onun tahtrna kendileri sahip oldular. Byle olunca, sa]tanat ilerini gvenilen birka kiiye taksim etsin' Her biri z iine balanp, saltanat tahtrna gz koymasnlar. Yedincisi; saltanat ilerinde herkesin szn iitsin, l'erkesten fikir alsn. Hangisi daha faydal ise onu gnlne saklayp, Zamanl gelince kullansn. Sekizincisi, lrkmet ilerinde sipahi ve raiye hakknda birilerinin dedikodusuna inanmasrn. Her kim hakknda vezirler, emirler
Gazeliler slAlesinden; Htrasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan' idare eden hiikmdar (99t]-]030), nl fatih. Ilim-fen ve edebiyat hAmisidir.
30

TUTI\4A

rz

Birincisi; padiah szn bizzat kendi sylesin, i de ondan

kinc_isi; byk kk lrer bir eyde sultanrn adaletli olmasr gerek. Insaflr, adaletli olgun kiilerden vezir olarak hizmetinde bulundursun. nk padialr zulmetse, adil vezir onun aresi-e ba_ kabilir. Eer vezir zAlim olursa, ok gemeden saltanat Saraylnrn virAn olacan gztiyle grr. yle ki, Emir Hseyin'in zAlim'olan

Veya Gaznin. Kabil'i- gneyinde yer alan bir ehi. Caznelilere bakent_

lik yapnhr.

88 . TiMUR'UN GNL -TiizkAt- Timur-

rzrAr .

89

mesin; onun akla kavuturulmasr lAzlmdlr.

iyi-kt sz sylerlerse onu iitsin, ama tedbirini almaya acele et-

mesrn.

Dokuzuncusu; padiahn heybeti sipahi ve raiyenin gnlnde ylece yerlemi olmal ki, ontrn emrine hi kimse direni gstere-

Yine ferman kardm; SaVa gnlerinde saltanat ilerinde binba yizbalya, yzba onbaya, onbar tAbilerine hkm yrtsn. Eer bu tze kar gelseleT CeZa ekecekler. Sava ilerinde eksiklik gsterirse, onu azledip yerine bakasn koysunlar.

ten baka lrazlarr yoktur. Hazine, leker, raiye, saltanat bunlarn hepsi onun hkmden baka bir ey deildir.

onuncusu; padiah ne yapsa z iradesiyle yaPsrn/ neyi sylerse sylediinde srarh olsun. yle ki, padiahlarn hkm etmekSiPAHiLERE AYLIK VER[4E TZ

saltarat ilerinde, hkm yrtmede padiali kendini tek bilip, lri kimseyi kendine saltanat orta klmasr..

on birincisi;

on ikincisii padialr z nreclisinde bulunanlardar habersiz olmasln ki, onlar ot zanan ayIP arayarak, onu cllarya tarlar. Pa_ cliahn sznde'r, iirden vezir|ere, emirlere haber verip dururlar. Byle vAka benim de b.-ma geldi. zmn has meclisindeki birka sohbetdalarrm, vezirler, emirlerimin casuslarl imiler.

Buyruk verdim, yle ki; emirler, binbalar, yizba, onbalar, dier sipahiler z hizmetlerini yerine getirme artyla bunlarrn aylk maalar bindikleri atlarn fiyat kadardr. Bahadrlarn maalarrr iki at fiyatndan drt ata kadar belirlesinler. Onbalarln ayl mensublarrnrn aldklarnn toplamna denk olsun. Yzbalarrn onbalara gre iki katl, binballarrnki yzbalarnkine gre ii
kat olsun. Yine lkm kldm; sipahilerden hangisi sava ilerinde eksiklik gsterirse/ onun maandan onda birine kadar azaltsnlar. Yine buyurdum; onba yzba tanklnda, yzba binba tanlyla, binba emirler eniri tanyla maa alsnlar. Yine ferman verdim, beylerbeyinin maa tabilerinin on kat ol-

SiPAHi SALA[4A rz

yle buyurdum ki, ne zaman asil sipahilerden i gren, i yapabile on kii toplansa burlardan lrangisinin ecAati, cesareti daha fazla olursa, kalan dokuZunun rzaslyla onu kendilerire nder seip, onu onba ataslnlar.

Ne zaman on onba cem olursa, kendi aralannda tecrtibeli, balradrhkta nl birini emir seip, onu yzbar atasrrlar.

Eer on yizba toplansalar, emirzAdelerden3l akll, ecAatli bahadr bir kiiyi onlara emir seip, cna binbal desinler.
Eer onbarlara mensublardan biri lrse veya giderse, yerine adam almak onun yetkisinde olsun. Buna binaen yzbalar onbalarr, binbalar yzbarlar tayin etsin. Bunlardan len, firar edenIerin nedenlerini renip, bana devaml bildirmeleri lAzlmdr.

sun. Benzeri ekilde divanbeyi, vezirler maalarrysa emirlgre on kat olsun. Yasavullar, casavullar32, kalakiler33, bunlarrn maaIar lrizmetlerine gre olarak binden on bine kadar olsun. Meclis ehli olan seyyidler, ulemA, fuza|6,, hukemA, tabible nneccimler, krssaclar, haberciler, tarilrilerin durumlarrna gre suyural belirlesinler. Piyade hizmetiler, ferralar34, bunlara yzden bine kadar maa versinler. Yine ferman klldm; beylerbeyiler z maalarn divanbeyi, vezirler tanklnda alsnlar. Devlet tarafindan verilen tm maalarn
32
.f

.l

Emir eri, emirlere deir. Veya kuluki, hislata gre hara (vergi) miktarn belirleyen devlet me_ murudur. H k ndar-
ya tak,

31.

Timur soyundan gelenlere verilen unvandrr

dek, adrrrrda sorunrlu lriznretidir.

90 . TiMUR'UN

cNl

-TzkAt-l Timur-

,g7uKdr.91

eksiksiz malmAtn divanbeyi ve vezirlerin bana devaml bildirmeleri arttrr.

Yine buyurdum; herkesin maarn yazarak ona belge teslim etsinler. onlar bu belgenin arkasrna ayl "dedl" diye yazsnlar.

lardan sipahi maalarna taksim etsin. Hangi memleketten hara alacaklarsa; yl onu eski haline brraksrnlar. U y,l getikten sonra, mfettiler inceleyip baksnlar. Eer memleket refah iinde ve raiye memnun ise, u halde brraksnlar. Yoksa bu memleketi halise39 makamna geirip, onun bacgir'ine4o yrl zarfnda maa Vermesinler. Yine buyurdum; denecek mallarrn gnll Vermeyen kiilerden dve dve almasrnlar, belki yasa yollarrnr anlatarak alsni.ar. nk hangi hAkimin kard hkm vuru-dv nleyemezse, byle hAkim hkmet yrtmeye

SiPAHLERE cRrr TAKSiil4 ETME

getirip, burada onlara ulatusnlar. Bunlardan baka sipahiler, bahadrlar z maalarnr altrar aylk edip, meblalannr krm hazinesinden alarak onlara teslim etsinler.
Onbar, yzbal maalarrnr nakit olarak ehreminlik ve devlet hazinesine yazsn|ar. Binbarlara ganimet mlklerinde versinler. Emirleq, beylerbeyilere srnrr vilAyetlerinde belirlesinler. Yine buyruk verdim; yle ki, memleket vilAyetlerinin tm hAslAtrnl cem edip, taksimleyip onlarr maarlarrn belgelerine art eksi olarak yazsrnlar. Sonra emirler, binbalar, bu belgelerden birini alsn' Eer maarndan fazla olursa baka birini kendine ortak klsrn; eer az olursa, onu koyup baka belgeyi alsn.

bir yllk maalannr hesaplayp, belirlenen mebla divanhAneye

Buyruk verdim; piyadele1, kalakiler, yasavulla4 casavullarrn

layk deildir.

oUL VE ToRUNLAR [lAA TERTiBi

yle emrettim; byk olum ve de veliaht yardlmcrm Muhammed Cihangir vilAyet valisi olarak on iki bin askere maa versin.
yet alsrn.

Ikinci olum omer eyh, on bin askere maa versin ve bir vilAnc olum Miranah, dokuz bin askere maa verip, bir vi-

Yine hkm kardm; yle ki, emirler ve binbailar tebaa halktan mal toplarken asli haratan3S baka Savrun36, konala37, ilan38 parasr talep etmesinler. Haraca tAbi olan her memlekete mal toplama zamanrnda iki vezir tayin edilsin. Birisi toplanan mallarr yaZ|P, raiye ahvAlini rensin ki, vergi toplayanlar tebaaya zulm edip onlarrn halini harap etmesinler. VilAyetlerden toplanan tm mal eyalar girdi defterine yazmalarr gerekir. iknc vezir ise kt defterin yu'rp,toplanan mal-

lAyete vali olsun.

Drdnc olum ahruh, yedi bin askere aylk verip bir vilAyet sahibi olsun.

Kalan torunlarrmrn her biri, kabiliyetine gre binden yedi bin atlya maa verip, bir vilAyet alsn.
Yine bana ait akrabal olan kiilere kendi durumuna gre, kabiliyetine uygun olarak birinci mertebeden yedinci mertebeye dek emirlik, valilik hizmetini versinler. Bunlarn her biri z makamlaryla ilgilenip haddini bilsinler. Bu tz tutmayanlarsa mes'uliyete tAbidirler.

35.
36. 37. 38.

Veya mal. iftilik mahsullerinden alrnan vergi, hAslatn % 20-30 mik-

tarlnda alrnmrtrr. Veya savrrn, padiah geldiinde halktan talep edilen hediye. Haberci ve elilerin konaklamasr iin ahnan vergi. Padiah ve emirler ziyafeti veya gda temini iin alrnan vergi.

39. 40.

Vergiden muaf devlete ait yer, su, mal-mlk, bunlarla ilgilenen kurum. Vergiden sorumlu memur.

92 . TiMUR,UN CNL -TzkAt- Timur-

zxR

. 93

oULLAR, T0RUNLAR, AKRABALAR, E[4iRLER, VEZRLERE YNELiK SYASET TZ

bu hyAnetini sonradan tesbit edildiinde, tecrbesiz yaplan bu ie ok piman oldum.

herhangi biri saltanat taleonu vurup-dvp ldrmeye Veya azAlarndan birine Zarar Vermeye kimse cret etmesin. LAkin bu yolundan geri dnnceye kadar onu tutuklukta saklasnlar ki, bu i halk iinde bozgunlua yol amasn. Eer torunlar, akraba, karndalar Asilie bavururlarsa, bunlarrn ayhklarmr keserek fakir etsinler.

eer z oullarmdan - Emrettim ki, bakaldrrsa/ binde bulunarak

Maliye veziri memleketin, devletin hazinecisidir. Eer maliye ilerinde lyAnet krlmsa inceleyip grsnler. Doru olup maandan fazla rkmamlsa, kendi maa hesabna saysnlar. Eer maarnn iki katnr almlsa, maandan kesinti yapsrnlar. Eer maalnn katn almrsa, devlet geliri sayarak hepsini detsinler.
Bundan dolay ki, halkn gzlerine saltanat tulraf gzkmesin. Yine vezirler hakknda garazl, hasedci kt adanrlarn szlerine kulak vermesinler. nk bu tr kiilerir dmar oktur. undan dolayrdr ki, Alem ehlinin hepsi dnya tAlibidirter. Eer vezirler onlarrn gnlne uyarsa devlete hyAnet etmi olur, uymaZSa onlara dman olurlar. Bunun misali; Cengiz olu aatay Han'na2 bir veziri var_ d. Hazineye birka bin leen altn hyAnet ettiini btrnun aleyhine Han'a yazmIard. Han bunu iitince vezire seslenerek dedi ki: "Sen az lrimmetli kiiynrisin; benim gibi bir btiyk padiah vtlziri olan adam benirn memleketimden bu kadar aZ ey alrr m, neden claha ok alrradn?" diye cnu tembilrlemi. A. vezir Han'n bu sriznder lir'nettar olup tm varl'l F{an'a hedive etmi. Bii1,1".o Ha e.zclinde hrnreti arhp, deeri dalra da yiikselrritir. Yine htikmettirr-; hangi bir sipahi z hadcljnden .rarak alt dcreceli kiilere ztlmederken, nL yakalayp zulme urayana tesli
Eer raiye iindeki bykler ve nalralle reisleri alt clereceli ki_

Yine hkmettim ki, vezirler fuzuli evket, aaa klmasrnlar.

Emirler, noyanlar i zaman isyan gsterirlerse azletsinler. Eer devlete ziyan gelecek i yapmsa, onu baka bir emire tAbi krlsrnlar. Eer askeri ilerde tembellik yapmsalar, iten alp kAtib klsnlar. Yine eksiklik gsterirse, onu ikinci defa hizmete almasrnlar.
Vezirler saltanat Sarayrnrn stunlardrr. Buyruk verdim; eer bunlar saltanat ykmak kastrnda devlete lyAnet etmi olsalar da onlarr ldrmeye acele etmesinler. Belki haber verenleri mihenk tarna4] vurup inceleyip grsnler. Ekseriyette, krskanan hasetiler yalan uydurup, gerekmi gibi yaparlar. Birka alak, kt adamlar devletin iinde vardrr ki, devlet dmanlarn yl gosteriyor Ve fakat ona can feda edenleri trl mekir ve hilelerle harab ede.e.. Bunlarm maksatlar saltanat kalesinde atlak oluturmakhr. yle ki, Emir Hseyin benim vezirlerimden birini aldaip, kendi iimizden bozmaya girimiti. Emir Egav Timur, Emir Caku bu ikili devletimin iki koluydu. Bunlan bana kar koymak iin sz kard. Ben onun hyAnetini ferAsetle tesbit ettim. Bu ikili hakklnda dedii tm szleri boa kardm. Yine buna benzer en yakrn emirlerimden birka, Emir AbbAs'n yapmad ileri syleyip bana ilettiler. oysa o ie yarayan, gvenli emirlerimdendi. Hasedclerin kskanlktan syledikleri yalan, thmet szleri sonunda beni gazablandrarak, onun lmn buyurdum. Emir AbbAs hakknda vezirlerin

etsinlcr.

ilere zuliim klm olsalar, zulmne gre., lrerkesi deyebildii kaclar cerime uygulasnlar.

Yine emrettinr; kiinin iledii gnalr isbat edilince, eer cndan cerime alryorlarsa, baka CeZa Vermesinler. Eer dayakla cezalandrrlarsa cndan cerime alrnasnlar.

47'

42.

Altna srtldnde onun saf veya sahte olduunu belirten ta. Bura_
da mecAzi anlamda kullanlyor.

Cengiz Han'ln ikinci olu, 1227-1247'de Cegiz Hin clevl.tini- kcrdirc dtien ksmnda, aatay ulusuna han o]du. Br r]ts inrdiki Dou Tiirkistan, Kagar iIi ve, Yeclisu vadilerindeki yerleri ve MAvtrAiinnel/i kapsycrdu.

94 . TiMUR'UN c.- -TzkAt- Timur-

TUZUKAT.95

sun, rf-adet ileriyle ihdAs kads grevlendirilsin. Bunlar adaleti salayp [ilerden] beni haberdar etsin.

Halk iindeki dvme, gz rkarma, di krma, ime, zina yaPma gibi ilerde ise bunlardan eriata ilgililerini islAm kads sor-

Yine buyurdum; nerede olursa olsun hrsz gnah isbat edilince "Yasa"yaa3 gre cezalandrrlsn. Kim birilerinin malrnr zor|a almSa, mal sahibine iade edilip, zorbaya ceza verilsin.

VEZR TUTI4A rz

i dmanl icab mnAfklk yaparak Cengiz torunu

g'ylaa6 anlat.

ra gnll, kin besleyen kiilere zinhar vezirlik vermesinler. Hangi devletin vezirleri bu gibi adamlardan olursa, o devletin zevAle uramasrnda phe yoktur. Buna misal; Melikah Seluki44, z veziri NizAm'l-Mlk' vezirlikten azlletti. Oysa o iyi zelliklere batan ayaa sahip bir kiiydi. Onun yerine nesli alak, kt birisini vezir tayin etti. Bunun uursuzluundan dolay onun devleti gerileyip, saltanat yapSl bozulmaya balad. Buna benzer, AbbAsilerin en sonuncusu Halife Mu'tasrma5, ibn Akami admda hasedci, kinci, kt birisini kendine vezir yapmt. Gnlnde halifeye kar besledi_

HulA-

larr lAzrmdrr.

Emrettim ki, vezirler drt zellie sahip olan kiilerden olma-

ncs, sipahi ve raiyeye ho muAmele etmek; drdncs, banl Ve sabrrlr olmak. Bu zelliklere kim sahip olursa/ onu vezirlie layk bilsinler. Veziri byle kiilerden tayin edip, tm memleket ilerini sipahi ve raiye iradesini ona teslim etsinler. Bu vezirin drt imkAna sahip olmasr lAzlmdr. Birirrcisi, her ite bamszlk; ikincisi, sultanrn gveni; ncs, salamlhk ve ktivvetlilik; drdncs, lrer sz geerli olsun. Ancak bu artlarda vezirlik aklrna erimi olup tm memleketteki devlet muAmelelerini yerine getirebilir.Iyi vezir znde olan iyilii yizeye karrr. Mlkiye, maliye ilerini adalet terazisinde tartlp, lAzm olan yerden alrp, |Azo. olan yere verir. Emir-nehiyleri dorulukla uygular. Nifaktan, yaclktan kendii koruyup, ahlaksz iler ondan beklenmez. Sipaliden olsun, raiyeden olsun, herkesi iyilikle anar. Birilerinin ktln aratrrmaz, syleseler de iitmez. Birisi ona ktlk yapmlSa o iyilik eder, o da ktlnden dnp vezire boyun
eer.

Birincisi, akil ve feraset; ikincisi, asAlet ve nesil temizlii;

onu Badat'a getirince, Halife'yi yakalayp lmn emretti. Kt vezirin uursuzluundan tm Badat halk helAk oldu. Byle olunca, temiz nesilli, asil kiilerden, seerek vezir tayin edilmeli. Asilden ktlk gelmez. Bed asil vefA klmaz. Hangi vezir, paklk, dorulukla vezirlik ilerini yrtrse; devletin maliye, mlkiye vazifelerini diyAnet, adalet yoluyla yeri_ ne getirirse; byle bir vezire en yksek mertebe versinler. Hangi vezirin nefsi bozuk olup, kt yollarla memleket ilerini yiirtrse; ok gemeden yle saltanattan bereket, iyilik gider. i bilen, akrll vezirler yerine gre yumuakhk veya sertlikle i bitirirler. Fazla da y"muaklk gstermez, ok da sertlik yapmazlar. Eer ok halim olursa, dnyasever, tamacllar onu yutuverirler. Eer fazla sert olursa, iyi kiiler ondan kaarlar. Dostlar bile ona yaklamaz. I bilen bilge vezir udur ki, her ne kadar zorluklan stlense de btn saltanat ilerini akla uygun clarak tertib ve intizAma getirir. Sipahi ve raiyeyle ilikilerde yerine gre sertlik ve yumuaklk kullanarak devlet ilerini baaryla yrtr. Bu tr veziri devlet orta gibi bilsinler. unun iin ki, devlet ve saltanat eyle kurulur: Birincisi padiah, ikincisi hazine, ncs askerdir. Bu
41
45 46

Hangi vezir ktl sylerse ve dinlerse, kii aybnl ararsa/ kendi beenmedii kiileri mahvetmeyi dnrs", or-,, vezirlikten azletmek gerekir. Kt nesilli, nesebi belli olmayan, lasedci, ka-

lrak'ta hkmeden padiah. St AbbAsi halifesi (1242-1258).

CelAlecidin Melikalr I; Seluklu slAlesindcn 1072-7092'de Iran vc

43.

Cengiz Harr zamanrnda yiirrliilkte

c.lan

kirntnlar.

ilhal siilAlesinin birinci hiikmdar.

ve iran'a hkmetti. Badat halifeliine son vermitir.

7256-1265'Ierde ir.r, Azerbayca

96 . TIMUR'UN GNL -TzkAt- Timur-

uzurA .97
Ben de halka yardmda bulunmak maksadyla Tuluk Timur Han olu Ilyas Hoca'ya vezir olup komutanl kabul etmitim. HudA bendelerine yardm ettiimden olsa gerek ki, Allah beni saltanat mertebesine ykseltti. Tedbir ve kl vastasyla bir mlk alm veya hkm altmda

lnn gelimesi iyi vezirlerin doru tedbirlerine baldr. Yezirlerin en iyisi o ki, devlet ileri yznden bakalallnln ona verdii eziyetten dolayl kimseye kin besleme z. Eer szde, ite kar olanlara kin beslerse bu kii mnAfktr. Bu gibi adamdan kesinlikle saknmak gerekir. oz kinini tatmin etmek iin tm devleti harap
ederler. I bilen, Akil vezir bir eliyle sipahiyi, dieriyle raiyeyi korur. Alnacak yerden alr, verilecek yere verir. Her ite uyanklk yoluAnele edip, iin neticesini dnp, halkn faydas uruna birilerine gnlnde kin saklamaz. Tecrbeli, i bilen vezir, memleket refahrnr, raiyenin asayiini, sipalilerin birliini, lrazirrenin zenginliini daima gz rnde bulundurur. Devlet, saltanat ilerini gerekletirmede eksiklik gstermez. Saltanata zararl eyleri defetmede mal ve Canlnt esirgemez. Sipahi ve raiyeye ait neli ileri iyilik yoluyla lralleder. Biiyle vezir]erin kt ynlerini iyi yaptk]arna balanak lAzdlr. Aladlna giire, Melikalr Sel-lki'nir 'eziri Niziii'l-Mlk'r kt ynleri az <-Ip, iyi ileri cktu. Veziret hjznetinclcyken, hacca nivet eylevip N,Iekke,ye VC'lllfa.y-t istec{i. Bu adt evliyfi|n113n birisi, "YezAre l.izn-.tincle tlrp, lalk. fyc1al tlu\.orsa, huun scvab hacdar [azl;clr" clecli. B-n.r bE'nzcr Lak;iti rglt Ali ardda bilkji, H6ri- er-Ilei_1 halifenir rzeziri <larak rariyetperver ve l-alka fa1,das ok idi. CJii_ n birinde kedi istci1.le vezirlii brakacak oldt. o clevircleki diri ij-derlerden biri ora yt'zmrst ki, "Zinhar rezAre.t hiznetili blraknra. orru keldine liznr tutup, lra]ife kapslrda- ayrlnaya_ caksr ki, Hudi bendelerine yardmda bulunman Aliret ilerilri en bytidr."

tutabilmi veziri aziz grip hrmet etsinler. onun mertebesini ykseltip, ona hitAb ederken "Salrib-i kl ve kalem" desinler.
tr. I bilen ho muAmeleli vezir ise bozulmu askeri ittifaka getirip, dman lekerini kendine rAm eder. Byle vezir oz devletinin bek-

nu tutup, saltanat ilerini ihtiyatlkla yrtr. Dorulukla mu-

Aklll, uyank vezir yle olur ki, bir tedbir ile bir orduyu dar

laylp pire dolu eve hapsetmiti. Benim vezirlerimden Aziziddin bunu anlayrnca, Tirmiz'den hrzh yryle gelip bana yetiti. Yo_ luru yordamrn bulup Alibek'i tyuttu' onun gz benden uzak
lr vurup, bekilerin elinden kurtulup ktm.

isi olup, padiahna den mklAt kolaylahrr. Saltaratn nne gelen engel dmlerini akl parmayla zverir. Buna misal, i baladmda Alibek Cani KurbAni, Harezm lnde beni yaka-

olunca, bu bana kuvvet verdi ki, ecAat yrei, mertlik bileiyle

kr

Buna benzer, vezir NizAm'l-Mlk de Sultan Melikah' KayseraS elinden kurtarmtl. Eer byle vezir elde edilirse, onu devlet orta bilerek aziz grsinler. Sakrn onun sznden, tavsiyesinden kmasnlar ki, onun syledii lrer ey aklrn aynasdr. Padiah zAlim olsa bile, Adil vezir onun aresini bulur. Eer vezir zd|irn olursa, saltanat ileri ok gemeden darmadan olur.

Berim cle. yle iittiim c'ldu. Peygamberimiz Muhamred AleylrisselAm'dar scrrrular: "Eer siz peygamber c'lmarl olsaydnz lragi ii yapacaktz?" o zaman Reslullah: "IracJiahlar hiznetide oIup, l{tdA bende]erine iyilik yapardm." denitir.+7

E[,liRLiK VE VALiLiK rz

yle emrettim ki, balangta bana inarup peimden gelen benim en yakn has askerlerinr olan yz on kiiye emirlik mansrbrnr versinler. nk bu kiilerin hepsi asil nesilli, Akil, ferAsetli, bahadr yrekli, ite ihtiyatlr, rral gz|eyen, uyank adamlard. Yi-

47.

Ktrynaklarcla blyle bir hadis tesbit edilmedi.

48.

Burada Bizans hkmdar kastedilmektedir'

98 . TIMUR'UN cNL -Tzk6t_ Timur_

TZKAT.99

sipnni-rni AST [4ERTEBEDEN ST DERECEYE

TERFi ETTiR[4E TZ

yle emrettim ki, hangi sipahinin bahadrl aka grlm olsa, birinci defasnda onba, ikincide yizba, ncde binba yapsnlar. Eer onbaya tAbi olanlardan kahramanlk gsteren olursa birinci defasrnda onba yapsrnlar.

Emirler emiri, ben yok iken bar Ve SaVa gnlerinde benim yardrmcm olup, an ve evketle tm askere kar gelen"-r"dip, lere lmle hkmedebilir olmahdr.

Emrettim ki, kendilerini savunurken rakibini defetmesi terfi iin dikkate alrnmasrn; nk kz bile boynuzuyla kendini savunur. Sipahilerin ash ve nesline de bakmak lAzrmdrr. Eer binba kill vurup dmanrn bir blk askerini krrmrsa, onu birinci emir yapsrnlar. Birinci emir dman safinr bozup bahadrlk gsterirse, ikinci dereceye terfi ettirsinler. Bunun gibi hangi emir, dman topluluunu darmadan edip i gsterirse, onu bulunduu mertebeden ste terfi ettirsinler. Kalan sipahilerden kim bahadrlk yaParsa/ onun aylnr artrrsrnlar. Hangi sipalri savatan yz evirip kamsa, onu orduda tutmasrnlar. Eer aresizlikten yapm olursa, zrn kabul etsinler. Korkaklktan yaPm ise, evine geri gndersinler.

Hangi sipahi dmana kar kllaarak yaralanmrSa/ onu takdir edip in'am versinler. Eer yaralanp kam ise, ona iyi dav-

ranp yaralr olmasrnr dikkate alsnlar. Eer bu, hcum etmezken, dman hcum edip yaralanmr ise ve kamadna ald yara ahitlik ediyorsa, bunun da sipahilik hakkn korusunlar. Hangi sipahi hizmette olup yahla ererse, onun ayl kesilmesin, mertebesi muhAfaza edilsin. Hibir sipahinin hizmeti gzden uzak tutulmasn. nk onlar devlet lrizmetinde bulunup, deerli mrlerini esirgemeyen kiiler olduklarndan, dl hak etmiler, in'am-ihsAna layktrlar. Can esirgemeyenlerden, mal esirgemek insafszln ta kendisidir. disi arzu edip bir i isterse, ona o ii verseler olur.
Yine ferman buyurdum ki; emirler, vezirlerden veya sipahilerden kim olursa olsun, benim devletime hizmet etmi ise, yle ki, bir orduyu krm veya bir memleketi fethetmi veya gze arPacak ekilde krlr vurmuSa/ onun hizmetini takdir edip hakknl eda

100 . TIMUR'UN GUNL -TzkA! Timtr-

rz<Ar.
E[4RLER, VEZiRLER, SiPAHi VE RAiYEYE

101

Yine emrettim ki, dman hi esir olarak derse, onu ld krlsn: Eer bize asker olmayl etsinler. Buna misal, Kayser savalnda elimize den on esiri AzAd ettim.

etsinler. Ya ilerleyen yal sipahileri hrmet edip aziz grsnler. Bu yolda onlardan faydal tler alsnlar. nk bu ite onlarrn tecrbeleri vardrr. onlar saltanat ihanesinin ustalardr. Bunlardan sonra oullarn babalarrnrn yerine alsnlar.

or vr [4tRTtBE VERIII TZ Emrettim; hangi emir bir memleketi fethederse veya bir orduyu yenerse onu eyle dllendirsinler. Birincisi; tu, nakkare verip bahadr unvanl alsrn. Ikincisi; devlet ve saltanata ortak bilip, kenge meclisine koysunlar. Uncs; emrine srnr vilAyeti verilerek, oranrn emirleri buna tAbi olsunlar.
Eer emirlerimden biri trea9 askerini krrarsa veya bir emirzAdeyi yenerse yahut bir lke hAnn karrrsa onu da yukarki tarzda dllendirsinler. Bunun misali: Emir Egav Timur'u Det_i Kpak-orushan Savar'na gnderdim. onu yenip ii baarp gelince, onu dllendirerek tmensO, tu, bayrak, nakkare verdim. Yire devlet orta atadm. Kendime mAvir vezir krldlm. Snr valiliine tayin edip, bakalarrrr ona tAbi kldm. Hasedciler onun dedikodusunu yaptlar. yle ki, Oruslran ulusunu yamalayp, o mala kendi sahip oldu, dediler. onlarn bu sz etkisiz kalmamr ise de Iran lekerbar Bahran obin5l krssasrnr hatrlayp tecrbe edin_ mitim. Vaka uydu ki, gemite Trk hakan52 yz bin leker_ le Iran padiah Hormuz bin NirevAn53 sttine yry kldl. Hormuz ise babas NirevAn Adil'in veziri ve bakomutanr Bahram obin'i yiiz yirmi bin askerle onun karrsna rkartt. Iki ordu askeri atlarak gece ve gndz savatlar. Sonunda Bahram obin, Hakan'r yenerek zafer kazand. Sonra olan ii padiaha arz edip, ganimet olarak den tm mallarr Hormuz'a gnderdi. Bu arada hasedciler sz kardilar ki Balrram, ganimet mallardan ok eyay kendine saklamltr. Hakan'n klc, asil talarla bezenmi
49 50
51

bir sipaine branu AzAd drt bin

Dman sipahilerinden h kkn eda edip, bize kar klla dvms yeya istemeyerek bizim penAhmza gelirse, P onu aziz tutsunlar. nk cjz devletine vefakArlk kllp, onun hakkn koru_ mutur. Ben ir Ba Emir Hseyin savanda bana kar kll bir yere srg-ayrr,.a aresizlikten benim na ok hrmet ettim. Mengli Boa ise, Bellr Sava'nda bana karl lekerle geldi. Bundan

yle iyi geindim ki, aramrzda olup biten ilerimiz tamamen unutuldu. Meclis toplantlannda onun vapt bahadlrlklarndan bahsedip takdir ederdim.

Kendisi de, aslnda gerekten erkek kiiydi. Benim devletimde de ok bahadrlk gsterip, sonradan beni kendinden raz etti. Azerbaycan Saval'nda Trkmen Kara Yusuf'la arplmtk. Benim askerim zor duruma dtnde, o Kara Yusufun meydanda len askerbalarndan birinin banr mzraa takp "ite Kara Yusufun bal!" diye barnca, dman askeri zayf dp, bizimkiler kuvvetlendi. Ardndan ola hcum edip, dman askerini krrd. Ben bu savata Kara Yusufun yenilmesinin fetilrnAmesini cnun adrna yazdlrlp, mertebesini ykselttim.

Han olu anlamndadr. Btrada vilAyet anlamndadr. Dier manalarr; on bin (say), cn bin (Pa_ ra), on bin asker verebilecck id6ri blge; on bin askerden oltan birlik. Sasaniler dnemi (M.s. V-VIII yy.) iinl Iran komutarr ve padiahdr
(590-59r
).

590'da Iran'a lcum eden Bat Trk Hakan aba Hakan kastedildii sa-

rllyor.
53

Sasani slAlesiden lran' yneten (579|590) alanah Hornruz ]V.

102 . TiMUR'UN

cNlu

-TZkat_ Timul-

rzxAr . roa
terdi. Buna dl olarak ona Hisar-r admanss memleketinin hAkimliini verdim. Yine buyurdum ki, binbalardan herhangi birisi karsrnda olan dman askerini krrarsa, onu memleket valisi klsnlar. yle ki, Muhammed AzAd, Ketur Savar'nda Siyahpu56 taifesini yenip onlarr krd. Oysa evvelki savata bu cemAat Burhan olan'a galip gelmiti. Bunun dl olarak Muhammed AzAd' Klab ve Kundz'a vali kldm. Yine hkm lkardm; emirlerden herhangi birisi dman elinden bir memleketi alp devlete tAbi klarsa, bu memleket hAslatn yla kadar ona mkAfat olarak versinler. Yine emrettim, hangi asker klla dvp bahadrlk gsterirse, ona bezetilmi otaa, turna belli kl, bir at vererek dllendirip on-

da a gzllk belasna kaplarak bu kiilerin szne inanmtr. Bahram'rn yapt bu hizmetini padiah takdir etmedi. Belki onu gnahl SayrP/ cezalandrmak iin barn kadn bartsyle rtp, ayana Plan8a/ boynuna boyunduruk vurup getirmelerini emretti. Bahr boyund vurup/ a benim hizmeti mirleriy nin karlsrna km. Bu hali gnller ona nefret balarl perviz,is Hormuz'u
Ben bundan tecrbe almrtm. Sipahilerin krnamasrna uramayaym diye Emir Egav Timur bata olmak zere bu sefere katlan

tac, en kymetli libaslarna kendi sahip olmutu1, dediler. Hormuz

hla dven onun bahadr yoldalarna, tm sipahilere hediye olarak verdim. Yine buyruk verdim; hangi emir cenkte kendini gsterip, bahadrlk yapp, karrsrnda gelmekte olan dman safinl krrarsa onun mertebesini ykseltsinler. Buna misal, Thban Bahadrr, Toktam Han Savar'nda atla bast'rarak tu altna kadar vard. Sonra dman tuunu yrkrp, onu ters evirdi. Kendisi de bu ite ar yara a|mrtr. Hasedciler onun bu hizmetini grmezlikten gelip rtmek istediyseler de, bunu bota brakmak insafsrzlk olur diye ona emirlik derecesini verdim. Sonra onu eitip, tu in'am ederek mertebesini ykselttim. Yine yle emrettim ki, onbar, yijzba, binbalardan herhangi biri dman safinr bozarak karsndaki asker bln krarsa, onbar ise dlne ehir hAkimliini versinler; eer yzbaysa onu memleket hAkimi klsrnlar. Buna misal, Barlas Bahadr yzbalardan idi. Toktam Han Savar'nda karrsna konan dman bln krp bahadrlk gs-

tm emi; sipahileri davet edip meclis kurdum. Sonra orushan,dan den ganimet mallarr toplayp, Emir Egav Timur'e, bu savata kr-

bala ykseltsinler. Byle kii ikinci, nc defa klla dvp bahadrhk gsterdiinde, yzbalhk binbalk mertebesini alsm.

DAVUL VE BAYRAK VERI4E TUZUGU

yle emrettim ki; on iki emirin her birine bir bayrak ve bir davul verilsin. Emirler emirine bayrak, nakkare, tmen tuu, artu57 takdim etsinler. Binba olursa ona bir tu, bir karney versinler. Yzba onbalara birer davul versinler. oymak58 emirlerine birer burgu versinler. Drt beylerbeyinin her birinde de bayrak, nakkare, artu, buru olmalrdrr.

elinden bir memleket alrrsa, onu dllendirip, eer birinci emir ise ikinci emi ikinci emir ise nc emir mertebesine ykseltsinler.
55

on iki Emirin lrangisi dman ordusunu krrarsa veya dman

54.

Sasani slAlesinden Husrev II Perviz (5g1 _ 62il.

57
58

Kadim aaniyan lkesi. imdi ounluu ozbekistan'n Surhanderya vilAyetindedir. Siyah renk giysililer; Gney Bedahan dalarnda yaayan Ketur (KAfiristan) halkl IslAm' kabullenmedikleri iin byle isimlendirilmiler. Drt bayrakl tu. Kabile, airet, birka karnda slAle ittifak.

104 . TiMUR'UN cNL -TZkat-l Timur-

rzxAr. 05
Piyadelerin her biri birer krlr, ok yay edinmelidir; bunun zerine gtrebildii kadar ok da alsln. Ancak cenk vaktinde tzklerde gsterildiinden az olmamalrdr.

birinci emire kadar bu tertip zere yrtlsn. Eer on birinci emir ise, on ikinci emir yaparak ona bayrak, tu, nakkare Versinler. u tarzda ki, birinci emire bir tu, ikinciye iki, ncYe , drdncye drt tu ve nakkare versinler. Onlar da bylece kendilerini tmentu, artu mertebesine yetitirsinler.
Ta ki on

SAVA VE BAR ZAMANNDA

sipHirrni SiLAH

BEKiLiK VE [4ECLiSLERE HMRLANMA TZ

VE LEVAZIillAT rz

yle buyurdum ki; savaa yryte kara eridenSg on sekiz kii bir adrr tutsun. Her eri iki at, ok yay, birer sadak, bir kl, tes_ tere,biz, uval, uvaldrz, balta, kazma, on ine, bir tulum alsn. Bahadrlardan be kii bir adrr olsun. Her biri birer zrrh, bir mifea kl, sadak, ok ve yay ve atlarn da tzkte belirlendii gibi seip alsn. Onbalardan her biri birer adr, zrh, bir kl, ok yay ahp, be tane atr beraberinde bulundursun. Yzbalardan her biri bir adr, on at, silahtan krlr, sadak, ok yay, toPuz, kaskan60, zrrh ve baktr61 alsn. Binbalardan her biri birer adrr, gnelik, silahtan gtrebildii kadar zlrh, mifer, mrzrak, kl, sadak ok yay alsn. Birinci emirin alaca adu, bir ota bir ift gnelik, silah ve levAzmAttan kendinden arttrrrp emrindekilere da verebilecek kadar olsun.
Buna benzer; ikinci ncden, ta emirler emirine kadar her biri kendi mertebelerinin icab ettii ekilde silah mhimmAtlarn ikmAl etmeleri lAzmdr.

Emrettim ki, divanhAnede bezm meclislerine emirler binbar, yizba., onbar ve baka sipahiler balarrna brk, yakalr CePken, izme }iyiP, bir de kl taknp hazrr olsunlar. Yine on iki bin kli asker62 silahlanarak tu, bayraklaryla gelip, kkte ve divanhAnenin sa sol, n ve arkasndan evirip dursun; sonra bunlardan her gece bin kii kahp nbetilik yapsnlar. Klilerden her yz kii stne bir yizba'konarak ona yavkiyi63 sylesinler.
Yine buyruk verdim ki; on iki emirden her biri, binba, yizbabo, onbailar Ve on iki bin silahh ath sipahiyle bir gece-gndz

Birinci emir yz on at, ikincisi yiz yirmi, ncs yiz otz, drdncs yz krk, emirler emirine kadar tertip byle olsun. Emirler emiri yiz attan eksik almasn.
59 Er.

yunca korumak iin hazr olsun. u on iki bin askeri drde blp birer blk baranarda ve caranarda, kalan iki bl karargAhn n ve arkasna tayin etsinler. Bu blkler srayla karargAhtan yarm ta tesine kp gzetlenre yaPsrnlar. Bu drt blk nbeti askerin her biri kendilerinden hiravullar ayrrsln. Onlarsa drt tarafa karavul kanp dikkatli ve uyank dursunlar. Her zaman karargAha haberler gndersinler. Yine hkm krldm, karargAh lekerinin drt yanna birer korba belirlesinler ki, karargAh koruma ve gzetlemeyi onlar stlensin. Pazar ehlinden6a vergi almak da onlann zimmetinde olsun' Eer karargAh ehlinin bir eyi kaybolursa veya hrrsrzlanrrsa, sorumlulua onlar ekilecektir.
Veya kuli, saray, kk, karargAh civarrnrn gvenliini koruyan zel as63. 64.

60
67

Ba giysisi altna iirtlecek demir sa dokuma.

Veya baktar, denir satan dokunulmu askeri yelek.

keri ksm. Veya yavka, parola, arth sz. ordunun yry zamanrnda karargAh etrafrnda ticaretle n'egul ki_
iler.

106 . TiMUR'UN cNL -TZkat-l Timur-

TZKAT.107

Yine buyruk verdim ki, drt apkuni65 askeri bl belirlesinler ki, batan ayaa drt talk mesafede askeri nizamr onlar korusunlar. Eer askerden biri lrse, ldrlse veya yaralansa, onun iini bunlar halletsinler. Kaybolan, hrrszlanan eylerden de onlar mes'l olsun.

tAbiolmalarrlAzrmdrki,mAliilerinnemliilemlerinionunla taklaa yaparak beni bilgilendirirler' Yineemrettim;birkiiyiarzuhAlbeyiolarakbelirlesinlerki,sipahi ve raiye, adalet talep edenlerin arzuhallerini' memleketlerin ve bitmedii konu,uudur' r,eya haraplrrnr, mhim ilerin bittii sunda beni daima bilgilendirsinler' maalann Yine emrettim; seyyidlere, vazife ehillerine' verilen olarak verilmemleketteki tm rruhr.rr' malmAtn bana devaml ilerini islAm kads, rfi ileri ehdas kadrsr bana bildirsin'
sin. eriat

Yine emrettim, tm ordu e blnsn. Bir ksm srnrrr korusun, iki ksmrysa saltanatrn hizmetinde daim hazrr dursun.

VEZIRLER HZMETLERINN TUZUGU

Emrettim; drt vezir divanhAnede her gn hazrr olsunlar.

Birincisi, Memleket Raiye Veziri'dir. O tm memleketin mhim meselelerini, raiyenin ahvAlini, topraklarrn verimli veya verimsizliini, yetien hAslAtlar, vilAyetlerin girdi-ktlannr Ve art-eksilerini, abadanhk durumunu bana daima bildirsinler. Ikincisi, Sipahi Veziri'dir ki asker aylrklarn, onlarrn levAzrmAtrnrn yeterli-yetersizliini, arz-ikAyetlerini bana ulatrsrn. Lekerin ahvAlinden daim haberdAr olsur ki, ilerinden huzursuzluk i kp bozgunlua neden olmasrn.

iyikt Yine yle ferman kldm; saltanat ilerini' memleketin istiAre ve trl mese1eleiini, sipahi emirlerinin az11 ve terfilerini, tedbirleri bana zel mecliste arz etsinler emrettim ki; i srlarr saklamaya yarayan srr sahibi
birkAtibmeclistehazrrolupdorulukkalemiylesrszleri,gizli
Yine yle
grmeleri srr defterine yazsrn' Yine emrettim; bir zimre kiiden yazrcl meclisi olutursunlar' olup' ona mecOnlardan bir katib srrasryla divAn meclisinde hazr meseleleri liste karara varrlan ileri, zel nem tayan mhim benim olaylaryla arka yazdrIp onu saklasrnlar' Bana gsterilen' byk-kk hkme ilaladm veya mecliste grlen iler az-ok yazsrnlar' demeden, h"prini kaleme ahp, benim vaka defterime

Uncs, Emanet Veziri'dir ki o kaybolan kiilerin, vefat edenlerin, kaanlarn mallarrnr, halkn r ve zekAtlarnr, gelen-giden tAcirlerden alrnan vergilerini, tm memleket hayvanlarrnr, otlak-yaylalarrnr, yetien hAslAtlan toplayp emanet uslyle saklasn. Olen-yiten olanlarn mallarr varsa varislere teslim etsin.
Drdncs, Messeseler Veziri'dir. O tm saltanat ihanelerinin girdi-ktrlarrru, at ahrrlarl, yemekhanelerin masraflarn tefti edip, hazinelerin dururnundan haberdAr olsun. Yine emrettim; srnrrlara, d lkelere bir vezir tayin etsinler ki, bunlarrn mAli ve dier ilgili iIerini yaPsn. Sz geen bu vezirlerin hepsi alma esnasrnda divAnbeyine

Yinebuyurdum;devletvesaltanatahanelerininherbirinebirer kAtibbelirlesinlerki,onlarlngnlkgirdiktlarrdaimayazllsrn.

TZK ULUS, KOUN VE TN|ENLER EMiRLERNE DAiR

65.

Inzibat.

mahdrrlar.

108 . i11g11,g GNL -Tzk6F Timur-

TUZUKAT. lO9 ASKERiN BEYiNE KARI VE BEYiN ASKERiNE

MUA[4ELE rz

Zuncu emirlie koydum. Thrhan ulusundan Emir BAyezid,i yedinci emir olarak belirle_ dim. onlardan yirmi kiiyi yzba yaptm.

Argun ulusundan Th Hoca,y sekizinci emir kldm; bunlardan yirmi kiiye binba, yzba, onbalk verdim. CelAyir ulusundan Tok Timur, ir Bahram'l sekizinci ve dokuzuncu emir kIdrm. Bunlardan yirmi kiiyi yzba ve onbar Tilkici ulusundan Olcaytu Berdi,ye emirlik verdim. Dulday ulusundan Thban Bahadlr ve San Bahadr,l emir kl-

yaptm.

drm.

Doru asker bilmeli ki, o eer kendi askeri olduunda ondan neyi isterse/ aynen unu beyi de ondan bekler. Bundan dolay kendini bey hizmetinden muaf Saymasrn. Eer nceleri beyi ona merlrametli olup, sonra iltifatsz olmusa, bunun nedenini asker kendinde aray|P, beyini ikAyet etmesin. Doru asker beyine ihlAsl olup, halis hizmet etmeli. Hangi asker beyine ihlAs yoksunluundan gnlnde kin beslerse, elbette bu, ona horluk getirir. Askerin beyine gsterdii ihlAsl hizmetinden dolay gnden gne onu nimeti artp, mertebesi ykselir. Beyine ilrlAsl olan asker onun ar, sert szlerinden rencide olup gnlnde kin beslemez. Beyinden grd eksiklii znden grr. Ite byle asker terbiyeye layktr. Hangi askerin limmeti sadece yeme/ ime, iyi geinmeye balanrrken, yle asker l'izmet hakkn rrrutarak, i vaktinde yz evirir. onun yzne ikinci defa baknanaldr. Hangi asker i vaktinde bahane ararsa/ sava gnleri rrlrsat SoruP yere bakp durursa, bugnk ii yarrna blrakrrsa, bt gibi askerlerin ad bile aza al'maya demez. yle ki, Polat ve Tinrur olan bana byle yaphlar, i stnde beni braklp gitmilerdi. Byle kiileri Tanr'ya havAle
etmek gerekir.

Moul ulusundan Timur Hoca olan,a emirlik verdim. Sulduz ulusundan Eli Bahadr,a emirlik verdim. Truy ulusundan Ali Dervi,e emirlik verdim. Kpak ulusundan Sar Boa,ya emirlik verdim. Erlat ulusundan Emir Meyyed,i emirler emiri yaphm. Benim kz kardeim bunun nikAhndayd. Salayc Bahadrr'r da emirlie ykselttim.
Tatar ulusundan Konak Han,a emirlik verdim.

ni ed

sekiz oymak reislerine ulus emirliiarplar ars olunca, tze riayet

Yine hakiki padiahlara lAzmdr ki, bir askeri kendileri bytp ykseltmi olsalar, hemen onu horlayp dibe drmesinler. Kendi yetitirdikleri kiileri brakmasnlar. Kimi tanrmr, bilmi olsalar onu unutmasrnlar. Eer bir defalk horlam olsalar, ikinci defasnda okizzet gsterip gnln alsnlar. Hangi asker beyine olan inancrnr kaybedip gnlnde kin beslerse, ekmeine hyAnet etse, onun horlukta kalmas kesindir. Her askerin beyinin gnlnde onun iyilii yer alm olursa, bir gn iyilik grecektir. Bir sipahi isteyerek veya istemeyerek ayrlrp gitmi olup sonradan geri dnp
gelirse, ona hrmet etsinler ki, yapt iirden piman olacaktr.

Yine emrettim; dman tarafindan bir sipali bize kar kl ekip savaa katlm ise, o z devletinin tuz hakkn saklamtr. Eer byle kiilerden ele derse veya z devletinden midi kesilip bize

110 . TiMUR'UN GNL -Tzkat- Timur-

TUZUKAT. 111

kate alp, mertebesini artrsrnlar. yle ki; Mengli Boa, Haydar Andahoyi, Emir Eb Sa'id, bunlar alt bin askerleriyle Belh nehri66 boyunda benimle savatrlar. Sonra Tuluk Timur Han'dan mitleri kesilince geri dnp benim penAhma girdiklerinde onlarr hrmet edip bu lye Hisar-r adman, Endican ve Trkistan vilAyetlerini verdim.

gelerek hizmet isterse, onu aziz tutsunlar. Bunun vefakArhn dik-

yle emrettim ki; her asker dman nezdinde kymetli olup, lAkin sava vaktinde beyine hyAnet ederek, tuz hakkrn vermeden, onun dmanrndan yana olursa, bu gibi askere sakrn yz Vermesinler ki bu tr kiilerden kimseye iyilik gelmez. Hangi asker i vaktinde z bynden yz evirip giderse, byle kiiye inanrlmaz. LAkin uzun bir mddet zarfnda hizmet edip vefAkArln isbAt ederse, o Zaman kabul edilebilir. Fakat sava-baskn vaktinde gnll olarak gelenleri hrmet gsterip kabul etmek lAzmdr. Eer vezirler Veya askerlerden herhangi biri sava gnlerinde z devletinin iini dzeltmek iin dmanla alAka balayp, ona ahbabca davranp bize fayda|l bir hiznet gsterirse, yle kiileri akll dostlardan saymalarr gerekir. Eer bir asker dmanla anlaarak z byne mnAfkhk etse, byle askeri o dmana vermek lAzmdr. Eer bir asker sava gnlerinde cannl esirgemeden killa dverek dman krrarsa onun hakknda garazl kiilerin szlerine kulak vermesinler. onun hizmeti kapal kalmasn. Belki birini on krlrp mertebesini artrrsrnlar ki, bunu gren bakalar da canlnl esirgemeyeceklerdir.

versinler. Mlk koruyup dman yaklatumayan askeri yksek mertebeye karp hrmet gstersinler. Hangi emir sava gnlerinde skp kahndnda muhArebe meydanrnda ihlAs adrmrn sabit tutup yoldalk hakknl saklam ise onu z kardeleri gibi grsnler. yle ki, Ke lekeri benden tamamen yz evirdiyse de Emir Caku Barlas'tan baka kimse yanrmda kalnrad. Sonra ben onu z aamdan da deerli grp, kendi devletime erik yaptm. Mertebesini byk emirlie ykseltip, Belh ve Hisar menrleketlerini ona baladm.

DOST_D[4ANA MUA[4 ELE TZ

girdim. Badahan emirleri, ordu komutanlarr iinde Trk ve Tacik_ lerden bana ktlk yapanlar, hile-mekir kullanrp, meydanda kl eken kiiler ok idi. onlar yaptklar kt ilerden dolay korku iindeydiler. aresiz olup benim penAhma girdikleri Zaman gemie gz yumup, onlara yle iyilikler yaptm ki, bunu grnce kendileri utandrlar. Eer birisini rencide etmi olsam, dllendirerek, in'am-ihsAnla onun gnln rahatlattrm. Kendine layrk unvanlar verip, mertebelerini ykselttim. LAkin Sulduz, Ceta emirlerinden raz olmadrm. Onlardan nefret ettim. unun iin ki, Cengiz nesli olan Kabilah'6E han seip, ona dostluk alrdini vermitiler. Sonra benim saltanat tahtrna oturduumu anlayp, bana yacllk iin antlarrnr bozarak onu ldrdler. Onceleri bana hased klp ldrmeye kasteden kiiler huzuruma geldiinde, onlara yle iyilikler ettim ki, bunu grp mahcbiyetten ter dktler.

Ne zaman Turan memleketlerini tAbi klp kendime baladmda Semerkand'da kurulmu saltanat tahtna oturdum. u gnden itibaren dost-dmana dzgn, iyi tarzda davranma yoluna

Emirlerden ve asker blklerinden biri vefasrzlrk yaparak arkadalktan yz evirip dman tarafina katlsalar, onlarr srgn edip hibir yer VeI_.resinler. Bunun misali, Ke67 lekerinin serdarlarr benden yz evirip, Emir Hacr Barlas'a katrlrnca ikinci defa onlara inanmadrm.

Eer bir sipahiyi bir ehre hAkim yapmsalar, o vefasrzlktan dmanla anlaarak mlk ona teslim ederse, buna lm CeZaSr
66

67

Amuderya'nrn orta ksrmrdrr. ozbekistan'daki ehrisebz'in ortaalardaki adl

68.

Cengiz Han evlAdndan ehzAde, 7370'te Belh'te han ilan edildi ve drt
ay Sonra eski taraftarlarnca katledildi.

112 . TIMUR'UN GNL -TzkAt_l Timur-

TUZUKAT.113

Dostlarrmsa daima beni raz ede gelmilerdi. Saltanat tahtna oturduktan Sonra/ onlarr devlet orta bilerek, dnya hayatnda gerekli olan hibir Zaman onlardan esirgemedim. Yine benim tecrbemle sabittir ki, kiinin gerek dostu olursa, hi vakit dostundan rencide o]maz. Dostunun dmannr kendi dmanl gibi bilir. Eer gerekirse, dostu iin cannr kurban etmede tereddt etmez. yle ki, benim emirlerimden hangisi canryla bana yoldalk yapmrSa/ ben de onlardan hibir eyi esirgemedim. Yine benim tecrbemle sabittir ki, ahmak dosttan aklll dman daha iyiymi. yle ki, Emir Kazagan69 torunu Emir Hseyin cAhil dostlarmdand. o dostluk gnlerinde bile bana hibir clmann yapamad ktlkleri yapmt. Emir Hudaydad bana demitir ki: "Dmanr cevher gibi grp, iyi sakla. Ne zaman bir talk yere geldinse, onu al da taa yle vur ki toz olsun, ondan iz de kalmasrn." Yine demiti ki: Dmanrn bavurup senin penAhna gelirse, ona efkat gstererek iyilik yap. Nitekim Toktam Han penAhrma snp gelince ona iyilik yaptm. Ancak, eer dman cmertlik ve iyilik grp de yine dmanlk yaparsa onu Thnr,ya havAle et. Hakiki dost odur ki, dostuna hi darlma z.Eer darlusa da zrn kabul eder.

Divanbeyi ve vezirlerin taht karrsrnda oturmalarrn buyurdum. Trl memleketlerden gelen, her yandan toplanan yurt aksakallrlarn, her elin muhterem kiilerini vezirler arkasnda saf olup oturmalarrn buyurdum. Unl bahadrlar, kll Vuran er yiitler saltanat tahtnn sa kol tarafrnda, karavulbeyileri z grubuyla saltanat tahtnn sol tarafinda, yasavulbaysa taht aya nnde dursunlar. Hiravullar emiri, n tarafta yer alsrn. ozel yasavul ise byk adr kaprsr yanrnda, taht payesinin nnde dik dursun.
Bana mracaata gelenler, sa kol, sol kol tarafinda ayakta dur_ sunlar.

Kalan sipalriler, hizmeti, hametiler, kendi mertebelerinCe

fa

Sa_

dizilip dursunlar. Yine yle buyruk verdim ki; drt kii dzer emiri olup, meclise toplananlar belli bir tertipte tahtn sa ve scl, n ve aikasna yerletirsi'ler. Yine lr-ikmettin ki, ne'Zaman mcclis kaideye gre dzenlendiyse bin tabak a, bir ekmek getirip t-inr meclise ziyafet versinler. Bin tabak an be yziir ulus enirlerine ve elbalarr
ra t'nlarn acllarrnr syleyerek datsnlar.

SALTANAT SARAY|NDA 0TURMA VE YER ALMA TZ

MLK FEIHETI4E VE CHANGiR oL[4A TZ

yle buyruk verdim ki oullar, torunlar, akrabalar ay emberi eklinde saf saf olarak saltanat tahtn evirip otursunlar.

Seyyidler, kadlar, ulemA, uza16', meAyih, ulu kiilerin hepsi sa kol taraftan yer alsn.

Emirler emiri, beylerbeyi, emirle1, noyanlar, ulus nderleri, tmen reisleri, koun komutanlarr, binbar, yzba, onballarn hepsi kendi mertebelerine gre sol tarafta otursunlar.
aatay ulusunun byk emirlerindendir. 1346'da Emir Kazan Han' ldrm ve 12 yl iktidarda kalmlt

Hangi bir mlkte zulm cebir oalrsa, fisk-fesad ileri yizeye krrsa, o Zamanln sultanlarrna lAzmdr ki, bunlar yok etneye niyet edip, adaleti tesise kastedcrek o memlekete hcum bal.rts. Br niyetin errinden dolay Tanrr o nlk zAlirin elinqel alp Adi_ le teslim eder. yle ki, bcn adaleti tesis etmek iir MAv.:rAnnelrr nlk zAlimler elinden ekip tldm. Hangi memlekctte eriat zayf oltrsa, Allal'r tlu k,ld ey]er lor grlse, HudA'nr has bendelerini rencide etsele; cihangir stltara lAzmdrr ki, dirir lrimayesi, Mulranmed eriatlrr revacl iin o nrlke girsin. HudA ve peygamberlerden ona mutl; ka mecled

114

ft\,{g11'yN GNL -TZkat- Timur-

TZKAT . 115

gelecektir. yle ki, ben Hindistan bakentini Firuzah70 torunu Sultan Mahmud'dan, Malu Han ve Sarang Han'dan7l ekip aldm; din, eriata reva verdim; puthaneleri bozdum.

Hangi memleketin z ehlinin, burada daim mesknlarrn, hAkim, valilerce gnlleri krlm ise; fatih padiaha lAzrmdrr ki, o mlk ele geirsin. Adil padiah yle yere adrm atar atmaz, feth-i zafer ona myesser olup, beraberinde girer. yle ki, ben Horasan memleketlerini Kart sultanlarrndan ekip aldm. Horasan bakenti Hirat'a yneldiim an Sultan GyAseddin hemen tm memleketi hazine defineleriyle hibe ederek bana teslim etti. Hangi memlekette dinsizlik geliirse, o diyarn ehilleri, sipahisi ve raiyesi lrer eit hiziblere girip ittifaklar bozulursa, bu memleketin zevd|i yaknlam demektir. Padiaha lAzrmdr ki, oraya hcum klp kendine boyun edirsin. Misal, Irak- Acem, Fars vilAyetlerini ben dinsizler varlrndan temizledim. Her biri kendi bar na bamsrz olup, saltanat tuunu ykselten etraftaki han ve beyleri yok edip, HudA bendelerini onlarrn zulmnden kurtardm. Hangi vilAyet halkrun itikad, Alemlerin serveri Muhammed AleyhisselAm hAnedAnrnrn gsterdii yollardan deimi olursa, padiahlara lAzm ki, byle vilAyetleri kendine tAbi kl.p, oranrn ehlini bozuk itikaddan geri evirsinler. yle ki, ben am toprana girip bozuk itikadl kiileri korkutup onlalr cezalandrrdm. Cihangirlie baladmda drt meseleyi srekli aklmda tuttum.

ncs; yz on asil nesilli, Akil ve ferAsetli, merdAne, bahadr kiileri birletirerek zme ittifak kldm. Birlik ittifaklarnln Slrrl uydu ki, hepsi yekvcd olmular. Hepsinin sz, ii, maksadr bir noktada ylmlt. Bir ii yapalm diye karara vardklarrnda, onu bitirene dek geri dnmezlerdi. Drdncs; bugnk ii yarna brrakmadm. Yeri gelince yumuaklk gsterdim, yeri gelince sertlik kullandm. Acele edilmeyecek yerde acele etmedim. Acele ileri geciktirmedim. Hangi ie tedbir alma imkAnr var ise, ona krlr kullanmadlm. Gndzleri i bilen, tecrbe geiren, akrllr, uyank kiilerle cihangirlik Satlancr oynardm. Geceleriyse deimde yan yatarken memleket ileri nasl yrtlmeli diye dnrdm. Mlk fethetme yollarrn z gnlmde tasarlayp hangi yoldan girip, hangi yoldan kacan belirlerdim. Sipahilerle geinme hakkmda fikir yrtp, hangisini terbiye krlmam gerek, hangi ii langi kiiye buyursam yanl yaPmam olurum diyerek her iin n ardrnr aratrrdm. Sipahilerimden hangisi bana dostluk yaplyorsa, ona fazlasryla iyilik yaparak iade ettim. Eer dmanlk sergiliyorsa, onunla anlama yolunu tutup uz|aya vardrm. Ben birka kiiye iyilik yapmrtrn', onu bilmediler. onlar bana ktlk yaptlar. Ben bunlarr haramzadeler diye tandrm. nk Alemlerin Rabbi'nin Peygamberi demitir: "ZinAdan doan kii, iyilik yapan yoldana ktlk yapmayrnca bu dnyadan gitmez."72
amel et. Reslullah'n evlAd ve nesillerine yardrmda bulun. HudA mlknde yaayp/ HudA nimetlerini yiyip, yine de o'na ve pey-

Birincisi; hangi mlke girecek olsam, istiAresiz, tedbirsiz oraya ayak basmadm. Ikincisi; her ite uyanklk ve ihtiyat yolunu slkr tuttum. Thnr yardm edip, nasl bir tedbir aldmsa doru olup, hata yapmadm. Her il, her yerin halknn doasna, mizacrna dikkat ettim. Buna gie muAmele yaprp, hAkimler tayin ettim.
70
71

Pirim bana yazdr ki: "HudA ve Peygamberi'nin hkmyle

Veya Firuzah II, Tuluklar sl6lesinden Kuzey Hindistan' yneten h-

gamberine dmanlk klan padiahlarr HudA mlknden kart. HudA mlknde adalet et ki, demiler: 'Mlk kfrle durabilir, zulmle dtrarnaz.'Kt fiil, kt ilelden HudA mlkn arrndrrp temizle ki, kt taam bedene nasll bir ziyan krlarsa, kt iler Aleme byle ziyan verir. Zulmn kalmtlsln bile brakmadan yok et, onun izini sil. Zdlirnin dnyada uzun yaamakta olduunu aS-

kmdar (1351_138B). Multan hAkimi, Malu Han'ln kk kardei.

72.

Muteber kaynaklarda byle bir hadise rastlanmadr.

116 . TiMUR'UN GNL -TzkAt- Timu-

rzurA .

undan afete urarlar. yle ki, kam ormanrna ate dtnde ya kuru bakmadan hepsini yakar. KAfir zAlimlerin terakkisine, fAsk-fAcirlerin gelimesine hayran olup yine yanla gitme. KAfir zAlimler, fAs*-fAcirler her ne kadar zulm hyAnet, fsk, fesad klsalar da ileri revatadr; gittike naz-nimetleri oalyor, bunlarn HudA'nrn houna giden bir eyi vardrr diye kukulanma. Belki bunun sebebi u ki, bir gn HudA'srn tanyrp, iman-insafa gelecekler. Her ne kadar ktlk yapsalar bile yine de rzklarrn vermekte olan Tanrr'ya ikrar krlp, onun nimetlerine kr krlsnlar. Eer kllmaz|arsa sonunda HudA'nn kahr gazabrna maruz kalacaklar."

la onun iyiliinden grme. ZAlim-fAsklarrn uzun yaaylallnn sebebi u ki, kendilerinde var olan tm ktlkleri yzeye karrncaya dek HudA onlara mhlet verir. Vakti bitince ilAhi kahrn gazabna aniden maruz kalacaklar. Baz vakitte zAlimler fAsklar ilAhi gazaba urayp zindana, ala, ktla, sava kavgalara, ani lme giriftar olurlar. Bazen iyi kiiler de ktlerin uursuzlu-

l olarak bana tAbi olduysa, olanln hkmetini ona teslim edip, in'am-ihsAnla onu kendime rAm kldm. Bana itaat etmeyenlere ise yaphklarnn karlnr verdim. Adi, aki, i bilen kiileri onlara hAkim tayin ettim.
Emrettim; hrrsrz, ekyayl Yasa'ya gre cezalandrrsrnlar. Nefsi kt, bozulmu kiileri memleketten kovsunlar. isiz, alrmayanlar ehirde babo brakmasrnlar. ehir olsun, ky olsun her birine muhAfazac koysunlar ki, sipahi ve raiyeye bekilik krlp, hrrszlanm eylerden o mes'l olsun. Yine emrettim; tm yollara gzeti askerler koysunlar ki yolculara, tAcirlere elik edip, menzilden menzile ulatrsnlar. Yol stnde ne gibi hAdise olursa, bundan onlar sorumludur. Yine buyurdum; her yerin hAkimleri nefsi bozuk, ilbarc, kt adamlarrn thmet szleriyle kimseye cerime kesmesinler. Eer birinin suu Ahidle isbat edilirse/ Suuna gre cerime alsrnlar.

Pirimden bana bu name gelince, kAfir zAlimler, fAslk-fAcirle dinsiz-mnAfklar elinden HudA mlkn ekip alp, onlarl yok etmek iin gayret kemerini baladm.

lip dmesin, at bineklerini zorla alp binmesin. Raiyet ilerinin

hepsinde ilmllkla i yrtsnler.
Yine buyurdum; her memleket ve her ehrin alamaz dilencilerine ayhk nafaka vererek dilencilik Adetini bitirsinler.

Yine emrettim; hibir ehir ve hibir kyden kii ba, ev ba parasl almasrnlar. Yolcu sipahilerden kimse zorla raiyenin evine ge-

HKMEI TUTMA rz

Her mlk tAbi kldmda, o mlkn erAfln aziz tuttum. Seyyid, ulemA, fuzalA, meAyihe hrmet gsterdim. onlara ayl*, suyural, vazifeler verdim. Her vilAyetin byklerini kardelerim gibi, kklerini ocuklarm gibi grdm. O memleket sipahilerine kaprm ak tutup, raiyelerini terbiye ettim. Sipahi ve raiye olsun hepsini korku ile mit arasrnda tuttum. Her lkenin iyi kiilerine iyilik yaptlm. Nefsi bozuk ktlerini memleketten Slnlr d ettim. Iyi-kt hepsini kendi yerinde tuttum. Hi kimseye z haddinin dna ayak basmaslna izin vermedim. Ulu ve erAfira hrmet edip mertebelerini artrdm. Her memlekette adalet kaprsrnr atrm. Zu_ lm ve ikence yollann yok ettim. Hangi memleket lrAkimi gnl-

MULK VE MEI,ILEKET,

SPAHi VE RAYE AHVALiNDEN HABERDAR oL[4A TZ

yle emrettim ki; her srnrr ehirde, lekerden haber yazankAtibler tayin etsinler ki, hAkimler, raiye, sipahile1, z leker, yabanc lekerler, etraftan giren ve kan malla4 drardan gelen, dlarya lkan yabancIar, her trl memleketten gelen kervanla1, d lkelerdeki haberler,bize komu padiahlarn szleri ve ileri, rak yerlerden benim huzuruma gelmekte olan ulemA, fuzall,, ite tm bunlarr ark haberini gerek dorulukla bana daima yazsrnlar. Eer kaleme hyAnet edip, bu hadiseyi deitirerek yazarlarsa,bu hyAnet is-

118 . TiMUR'UN GNL -TzkAt Timur-

TUZUKAT . 119

bAt edilince/ yazlcrnrn haber yazar. parmaklarr kesilir. Eer haber yazrc| askeri ileri gizleyip ona baka libas giydirip yazm olsa, onun kolunu kessinler. Eer bir garazla thmet klp yalan yazm olursa, onu lme buyursunlar.

TRL [4E[4LEKET AHALSiYLE MNASEBET, oNLARN AHVALiNDEN HABERDAR oLfulA VE DE DiN BYKLER, EVLYA I4EZARLARINI ONARMA, VAKF VE NEZiR iLERiN DZENLEME TZ

Emrettim; gnlk haberleri bana her gn yetitirsinler. Haftalk haberleri her hafta, aylk haberleri her ay, yltk haberleri her yll yetitirsinler. Emrettim; yle ki, bin kiilik ata, bin kiilik de deveye binen, toplam iki bin kiilik apkunuyu, yine bin kiilik yaya koucuyu haberlemeye tayin etsinler ki, srnlr memleket haberlerini komu padialrlar maksatlarn tesbit edip bana srekli haber iletip dursunlar. Nedense, i baa gelmeden nce aresine bakacam. yle ki, Toktamr Han'ln, Orus Han'a yenildii haberini bana verdiklerinde onun benden yardm sormak iin geleceini sezdim. Buna gre hazrlanmrtrm ve yardma asker gnderip, Orus Han' krdrm. Buna benzer Hindistan iklimini almadan nce bana ilettiler ki, bu lkenin her vilAyetinde kendi bana birer hAkim ve vali saltanat tahh kurup oturmular. Byle ki, Moltan lkesinde Malu Han'ln kk kardei Sarang, Dehli'de Sultan Mahmd Han saltanat bayranl amlard. Lahur blgesinde Malu Han leker toplamrtr. Kanuc vilAyetinde ise Mbarek Han saltanat davasnda bakaldrmt.
Ksacasr, Hindistan'n her vilAyetinde birer saltanat davasr krlan vard. Bu haberi duyunca o vilAyetleri kolayca alacam dndm. LAkin baka sipahiler nezdinde bu i pek zor grnyordu. Nitekim Hindistan' zabt ettiim ZaTnan buna benzer haber ilettiler. Rum Kayseri, srnr lkeleri apul klmtu. Grcler ise haddinden rkrp, benim lekerimin muhAsarasndaki bazkalelere yardrm vermekteydiler. Bunu anlayrnca kendi kendime danrtm: Eer buralarda gecikirsem/ Iran lkesine de bozgunluk geleceini bildim. unun iin Hindistan ilerini tez tertipleyip, oradan geri dnerek hzl yrdm. Turan'da birka gn durduktan Sonra Grcistan, Rum tarafina yklenip, bu memleketleri zabt ettim.

Emrettim; fethedilen her memleketteki sipahiler kendi istekleriyle boyun eerek gelirlerse, onlara leker slrasrndan askerlik yeri versinler. oranrn halkn kt hAdiselerden, katlden, esir olmaktan, talandan, onlarrn mal, dnya ve eyalarrn yamadan korusunlar. o memleketten den ganimet mallar hesabnl yapsrnlar. Yerli ulemA erafinr aziz tutsunlar. Beyler, aksakallar ve ky iftilerini, ziraatlarr destekleyip gnln alsnlar. Halk mit ile korku araslnda tutsunlar. Eer su ilerlerse yaptklarna gre cerime kessinler.

Yine ferman verdim; bizim elimize geen her memlekette oranrn ulemA, fuzal6,, seyyid, derviler, halvete ekilen Abidlerine suyura|, aylk mAiet tayin kllsnlar. alamayan, fakir-miskin, fel, krlere gnlk nafaka versinler. Mderrislere, mekteb retmenlerine ayl* mAiet belirlesinler. Her yer, her ehirde gemi evliyAlar mezar ve makbarelerine yer-su vakfedip, kilim, taam ve crraklarrnr temin etsinler. Ilk nce, Emiru'l-m'minin Hazreti Ali Ah MerdAn ibn Ebi Talib kerremallAh vecheh ravzalarrna Dicle, Necef yerlerinde vakrf ayrsnlar. KerbelA ehidi Imam Hseyin radiyallal anh, evliyAlar reisi eyh Abdulkadir GeylAni, Imam- A'zAm Eb Hanife rahmetullahi aleyh ve bunlardan baka Badat'taki her evliyA, meAyih mezarlarrna lAyk tarzda yer-Su vakf be]irlesinler. imam MsA Kdztn73, imam Muhammed T^ki71, SelmAn- FArisi'lere CezireTs ve MedAin'den76 verimli arazileri vakrf krlsmlar. Imam Ali ibn MsA'nn mbarek ravzalarrna, Ktahbest nahiyesi ve Tus ehri etrafindaki yerlerden vakf etsinler. Ve kilim, irak, taamlarrnr temin etsinler.
73 74 75 76

MsA el-KAzm bin Ca'fer es-SAdk. iilerin yedinci imaml. Yefat rn. 799. Muhammed el-Cevad bin Ali er-RlzA. iilerin dokuzuncu imamr. Vefat

Cizre olmal; imdi Trkiye'nin rnak iline bal ile merkezidi

m. 835 clabilir.

Badat'n 65 km. gneydousundaki kadim elrir. Enirevan Zamanlnda Iran'n Dicle kenarndaki yedi byk ehrinin ortak ad.

120 . TMUR'UN GNL -Tzk6t_ Timtr-

TUZUKAT .121'

Yine yle emrettim ki; iran ve Turan'daki meAyih mezarlarrnrn her birine nezir ve vakrflar tayin etsinler.
Yine buyruk verdim; yle ki, bize tAbi tm memleketlerde dilencileri toplasnlar. Aralarrnda almaktan aciz olanlarl Varsa onlara gnlk yiyecek verip ve nafaka kesip ileride dilencilik yapmayacaklar hakknda resmi huccet alsnlar. Eer tekrar dilencilik yaparlarsa, rak yerlere srsnler ki, benim elim altnda olan memleketlerden dilencilik Adeti kaldrlsln. alabilenleri altrrsrnlar.

RA.YEDEN I\,IAL-HARAC TAHSi L ET[4E,

[,lEl\4LEKET DZELTI4E VE GELiTiR[4E,

oNUN ABADANUl VE evrNrii SALAIIA rz

Emrettim yle ki, halktan toplanacak hara rsumu onlara ar gelecek, memleket refahna ziyan verecek ekilde almasnlar. nk memleket harAbelii hazine harAbeliidir. Bundan dolay ordu dalr. Hazinesiz ve lekersiz saltanatn devam etmesi mmkn deildir. Yine em4ettim ki; fethedilen memleket, leker giriinde kt hadiseler gireden, afete uramadan, amanri.u taul o-rru, o memleketin hAsrlatrn ve gelirlerini aratrrsnlar. Eer yerli tebaa nceleri deye geldikleri haraca raz olurlarsa onu kabul etsinler. Aksi hAlde bunlar da hara tzne balasnlar.
Yine emrettim; her yerin verimliliine, mahsullne mukabil hara alsnlar. yle ki, nehir ve prnardan/ artktan, karizden77 sulanan, suyu kesilmez olan ekin arazilerinin hesabrnr alsrnlar. Sonra u araziden alrnan hAslAtn te iki hissesini ifti alsn ve bir hissesini devlet hazinesine teslim etsin. Eer devlet hissesini parayla demeye razr olsalar nakit ake miktarn devlet hazinecisine ait

budayn cAri fiyatna uygun olarak belirlesinler. Byle fiyatlara muvAfik alrnan nakit paray sipahiye iletsinler. Onda haklar Vardrr. Eer raiye hAslAt e taksim etmeye raz olmazsalar, o zaman siVcya kiriz, ertlt sulama kanal.

cile alrnan ekin yerlerini birinci, ikinci, nc olarak e blsnler. Birinci yerin bir tanaprna78 eek yk79, ikinciye iki, ncye bir eek yk hAslAt koysunlar. Bunun yarlsr buday, yarrsrnl arpa olarak hesap edip hAslAtn ikiden birini alsnlar. Eer raiye buna razl olmazsa, o Zaman bir eek yk buday karlr be miskal8O gm, bir eek yk arpaya iki yarm miskal gm versinler. Yine kale hediyesi de bunun iinde olsun. Bunlardan baka raiyeden hibir rsum talep etmesinler. Bunun dnda giz, yaz, bahar, k ziraatrndan alrnan hAslAt raiyenin olsun. Yazlk buday tarlasrnr da tanapla lsnler. Hesaba alrnan bu yerlerden vergi almada te bir ve drtte bir kaidesiyle emel krlsrnlar. Can parasr, meslek parasl/ otlak ve sulak vergisi gibi her ehir ve blgenin rsumlarnln alrmrnda eskiden kullarulagelen kurallara emel k.lsrnlar. Eer raiye buna da raz o|mazsa, imkAn erevesinde alsrnlar. Yine emrettim; mahsul olgunlamadan evvel raiyeden vergi talep etmesinler. Hasat yaplrnca, alacaklarn taksitle alsn]ar. Eer raiye vergici varmadan kendileri getirip teslim etmek isterse, o Zaman vergiciyi gndermesinler. Eer gnderecekseler buyrukla, szle alsrn. Dayak, ip kullanp, ii dvme svmeye gtrmesinler, onlar balamasnlar ve zincire vurmasrnlar. Yine emrettim; yle ki, kim bir l AbAd veya yeni bir bahe ihdAs etse yahut bir bozulan meskeni imar edip dzeltse, birinci yl ondan hibir ey talebinde bulunmasnlar. ikinci yl kendi isteiyle ne kadar verirse alsn]ar. nc yl onu herkes gibi vergi tzne balasnlar. Yine emrettim; eer her yer ve elin erbablar, mahalle, kent ky bykleri oralr, srradan tebaaya cebir-zulm ederlerse ve undan dolay kklere ziyan olmusa, o ziyan karln byklerden alp zarar grenlere teslim etsinler ki, her iki taraf da bundan ders alsn.
78
7r)
J( l

l}tilgt'lt'rt: giirc

l 5 diiiitliir.
t3()_3()()
,1

l}iilgt'|'rt' giirt'
()

z,,l,rtl,

25 1ir, ,iirIt|, l,rl

kg a r.s tlcit'n

ta

rt biriitl i r

lirii

122 . TiMUR'UN cNL -TzkAt- Timur-

rzrAr . z3
CENK-SAVA, I4UHAREBE [4EYDANNA GR[4E VE KMA, SAF DZENLEME VE LEKER KR[4A TZ

krlsrn.

imaret levAzmAtrn ona salasrnlar ki, yer sahibi onu kendi AbAd

HarAbe olan yerler eer sahibi olmazsa, Halise8l tarafinca AbAd krlnsrn. Eer o yerin sahibi olur da imaret klmaya gc yetmezse,

li

Yine emrettim yle ki, her blgenin Susuz yerlerine su lkartsrnlar. llere karizler kazsrnlar. Bozulmu kprleri tamir etsinler. Byk-kk arrklara, nehirlere kprler kursunlar. Yollarda her konulacak yerde ribatlar bina etsinler. Gzetiler ve her bir ribatn o 1a gzclk ve bekilik yapsrnlar. Her b kiiler otursun. Yolcularrn mal gvenn.

yle buyurdum ki, eer dman askeri on iki bin svariden az olursa, bu savata emirler emiri ba olsun. oymak ve tmenlerden kendine on iki bin atl asker alsrn. Binba, yijzba, onbalar da beraberinde olsun. Dman tarafina bir menzil8s kala varrp , on|a yiz yze olunca, bana haber gndersin.

srnlar. Bitab, hastalar iin her yerde birer ifahAne bina edip, oraya maalr tabibler koysunlar. Her elrirde imarethAne83, adalethanesa saraylar kursunlar. Her yerde ziraat ilerini, raiye mallarnr gzetmek iin koruyucular tayin etsinler.

se, zaviyeler kursunlar. Kesbden aciz denlere, lengerhAnes2 yap-

Yine emrettim; byk-kk her ehir ve kyde cami, medre-

Yine emrettim; her bir lkeye vezir tayin etsinler. Bunlardan biri raiye iindir ki, ondan almacak vergi-haralarn tahsilini gzetleyip, burada yetien mahsln hesabrnr yaPsn. Vergi-rsum mik-

Emrettim ki, bu on iki bin atl askeri dokuz ble blsnler. Tertibi yledir: ol, bir blk; baranar blk; caranar blk; hiravul bir blk ve karavul bir blk. Baranar ise hiravul, apavul ve akavuldan ibaret olsun. una benzer caranar: Bir bl hiravul, ikinci bl apavul, nc bl akavuldur. Emrettim ki, muhArebe meydanlnda emirler emiri drt artl iyice renmi olsun. En ewel oranln suyu bulunmal; ikincisi askeri saklayacak yeri olmal; ncs, durduu yer dman askerinin durduu yerden daha yksek olmal, ve yine gnee kar olmamalr ki gne lesi askerin gzn kamatrrmasn; drdncs, muhArebe meydannn n ak, geni olmasr lAzrmdrr. Yine emrettim; savatan bir gn nce tm ordu saf kurup tze gre topluluklara blnsnler. Ertesi gn ayn nizamda asker dzenleyip dman tarafina yry klsrnlar. Asker atlarnn balar dmdz olup, yrme ynndeki baka solve sa tarafa dnmesin. Emrettim yle ki; yryte olan sipahilerin gz dman lekerine dt anda, yksek sesle tekbir syleyip, sren salsnlar86. Eer askerba harp ilerinde, askeri tzklerde yanl yaparsa, ordu nezaretisi derhal ie yarar emirlerden birini onun yerine koysun. Benim ona verdiim zafer fermanrnr emirlere, sipahilere gstersin.
Emrettim; lekerba ordu nezaretisiyle beraber dman lekerinin az okluunu renip, kendi askeri nizamlarrnl buna gre kursunlar ve de kendi silahlarrnr dman silahlaryla kyaslayp grsnler. Yine rensinler ki, dmanrn Savaa girme srati nasl, yava
85 86

mecnnlarrn mallarr, kadl ve eyhlislAm hkmlerince kesilen ceza|ar, her trl yollarla biriken mahsul ve ileri ynetsin.

zir, gelen gidenler, kaybolanlar, vArisi olmayan mallar, kszler,

Muazzarna' ya gndersinler.
81.

Yine emrettim; lenlerin mallarn kendi varislerine iletsinler. Eer vArisi yoksa onu hayr yollarna sarf etsinler Veya Mekke-i

82. 83.

84.

Burada, devletin gelir ve arazileriyle ilgilenen ktrum. Fakir, kszlere yemek verilen yer, guraba evi. Hkmdar binasr. Adaletevi, kadhane.

Bir gnlk yol, tahminen 60-70 km. mesafe.

Gr sesle sava lklarl atmak.

124 . TIMUR'UN GUNLUGU -Tzkit Timur-

TZKAT.125

yava ml Veya hrzla m Savaa girecekler. Yine onlarrn Savar srdrme tarzrnl alglamaya alsnlar: dman bir defada tm gleriyle mi hcum eder veya nizamdaki askerlerinden blkler kararak, ard ardma mr hamle yaPar. Yine fark etsinler ki, dman apulcular atp-dnp hamle klyor gibi mi veya geri dnmeden mi savayorlar? Eer onlar birinci hamleden sonra geri dnmezlerse, bizim sipahilerimize gerekir ki onlarn hcum dalgasn sebat ve bahadrlkla karlayp pskrtsnler ki, ecAat bir saatlik sabr demektir.
ne emrettim; ne Zaman dman muhArebe balatp meydana girerse, askerba hazrr olda duran dokuz blk askeri harekete geir-

Yine emrettim; dmandan nce sava kaprsrnl amaslnlar. Yi-

Komutan meydana girince ona u lAzmdr ki, akmlk yaPmayapSln/ cenge kendi girimeden lekerini ie sokup onlara nderlik kadar ceresn. Eei i serdarn bizzatkendisinin Savaa katlmasrna imkAn olduu kadar kendini lmde.n saklamas gerekir yu.' "i".r", lm her iki tarafi da ok etkiler. olen tarafa kt n ii, se.da.rn lAyaParsa/ dman askerlerinin galibiyetine neden olur' Komutana zrrr,dI ki, savata akl-tedbirle i yapsn, kendini aknla kaptrmasln/ aknlk eytan iidir. Geri kamaya-cak yere girmesin'

meyi dnsn. Bunun iin ki, komutanrn grevi askere buyruk verip, onlarr ie sokmaktrr. Komutan o ki, SaVa Zaman kol Ve aya boalp kendini kaybetmesin. u dokuza blnm asker blk_ lerinin her bln sava silallarrndan biri gibi Saysrn. Tpk ok yay, ay balta, kl, grz, bak, haner, mrzrak gibi bunlarn her birini kendi yerinde kullanmak gerekir. Buna benzer askerba dokuz blk askerin her birini, lAyk olduu ite kullansrn. Veya komutan kendini gree tutuan pehlivan kii gibi grsn ki, dokuz blk askeri kol, ayak, ba, gz ve dierleri gibi onun azal.ardr. Dman blkleri zerine dokuz defa, ardr ardna kl darbesi gelince, en Sonuncu/ dokuzuncu darbede dman blklerinin krld tecrbeyle sabittir. Komutana gerekir: En ewel hiravul blne emretsin ki, dman stne apul klsnlar. Bunlarn ardndan baranar hiravulunu yardma gndersin. Baranar hiravulu ardrndan Caranar hiravulunu soksun. Bylece dman askeri zerine ardr ardrna darbe inmi olur. Eer bu srrada bu hiravullar dmana karr gsz derlerse, o Zaman buyursun ki, baranar apavulu atl baskrn yaPsn. Bunun ardrndan caranarrn akavul bln salsrn. Yine de zafer kazanlmazsa, baranarrn akavul bln salsrn. Ardrndan caranarm akavul bln gndersin. Bunu gn_ derince bana haber verip, buyruklarm beklesin. I buraya kadar geldiinde Thnrr'ya dayanarak, komutan bizzat kendi muhArebeye girsin. Benim meydanda hazr olduumu Sansln ki, Allah yardmyla dmana sekiz darbe inince dokuzuncusunda o yenilerek fetih-nusret nasib olur.

SAF DZENLE[4E TERTIB

(BiRiNCi SAVA NZA[4 TZ)-

Karavul Bl

il

Caranar

h !+
Birinci Bl

Caranar Hiral'ulu

Baranar Hiravulu

Caranar

Baranar

Baranar

Ikinci
Bl

Birinci
Bl

lkinci
B1

Bu ve sonraki emalar, eserin 1783 ylnda ingilizce yayrrlanan oxford nerine gre verilmektedir.

126 . TIMUR'UN GNL _TzkAt-l Timur-

zrcA . 27 snr TUTMA rz

KAHRAI4AN ASKERLERiMiH

Buyurdum, eer dman lekeri on iki bin atldan ok, krk binden eksik olursa talihli oullarmdan biri bu yrye komutan olsun. Tmen, uluslardan alrnan ie yarar en az krrk bin atl askerden kurulan kuwet emirleriyle beraber iki beylerbeyi de onun emrinde olsun. Kahraman askerlerim nereye varsalar beni kendileriyle hep beraber bilip, meydandaym gibi grp, erlik-bahadulrk namusunu korusunlar. Uyankhk-dikkatlilik tedbirini karmasrnlar. Her zaman benim ikbAl bayralm kaldrrrlarken bu kuvveti on iki ble ayrrsnlar. Her blkbarna ulus emirlerinden bir kiiyi emir olarak koysunlar. o benim saf bozma,leker krmak iin kurduum on iki tzm daim gz nnde bulundursun. Komutan o ki, dman komutanlarlnln Sayrsrnr renip, onlara kar eit serdarlar koyar. Dman sipahileri iinden keskin niancr, oku, klr, mrzrakr/ Savar bahadrlar belirleyip tanrsrn. MuhArebe gidiAtn iyi tesbit etsin ki, dman serdarr blklerini sakinlikle ard ardrna gnderiyor mu Veya birdenbire hcuma geti mi? MuhArebe meydanna giri-k yollarn da iyi tanrsrn. Dmanrn SaVama tarzrn da anlayp dursun. Bazen dman hileyle kendini az gsterip, gszm gibi olup kamaya balar. Bu zaman ihtiyat yolunu tutup aldanmamak gerek. Sava gren, i yapan serdarlar sava dmlerini zmeyi bilmelidirler. Ki, hangi blk askeri gndermek gerek, hangi topluluun yrtn yamamak gerek, savan hangi usln kullanmak gerek. I gren, tecrbe edinen komutan, muhArebenin ilk banda hemen dmanrn kastrnr fehmederek onun nne geel/ hangi tarzda SaVa yaPacarnr sezer. imdi bu savata komutan krk bin askerini on drt ble ayrp, yle nizam dzenler. En evvelserdar kendi saflarrnr dtzeltip tze sokup onu ol diye atasn. Sonra blk baranar bl kurup, onun bir blne baranar hiravulu adrn versin. Yine blk caranar krsmrnr dzenleyip/ onun bir bln caranar hiravulu desinler. Buna benzer baranar blkleri nnde yine blk apavul bl koysunlar. Bunun bir bl apavul hiravulu olsun. Yine buna benzer Carangal blkleri nnde yine

gl yardrmcrsr olup, kovalayclara darbe indirir. Komutan yine buna baksn ki, dman lekeri meydanda toplu olarak mr Savaacaklar veya sa-sola kanat m aacaklar. Nasl olursa olsun evvel byk hiravulu onlara karr lkarrp Savatrmasl lAzrm. Bunun ardrndan apavul hiravulunu, akavul hiravulunu ard ardna gnd Arkalarndan apavul Cenge soksun. onlar a linci bl-

de bu on darbeyle fetih-zafer elde edilemezse/ o Zarnanserdara lAzrm olan ol blklerini tze gre dzenlemektir. Dmann gzne kendini da gibi gsterip ar akan derya gibi dman stne yry klsn. Sava bahadrrlarrna buyursun ki, klla dvme taarruzuna gesinler. oku, keskin nianclara buyursun ki, dman

128 . TiMUR'UN GNL -TzkAt- Timur_

TUZUKAT .1,29

stne ok yadrsnlar. Eer bylece de fetih olmazsa bana haber gnderip serdar kendisi meydana atlsn ki, yardmma yetieceim.

oN DORT B0LUGUN SAF TUTMA TERTIB (KIRK BlN ATLI S|PAH KUWETLERiNi oiznr rz

slr

Bvk Hiravul

akavul Hiravulu

-!

apavul Hiravulu

akavul

Birici

-L vul
L aka

-Eapa vu
J

lkinci

B1

B1

Birinci Bl

-lapavuI
L

lkinci Blii

Caraar Hiravulu

Ca raar

L +, +
Birinci
B]

Caranar Ikinci Brliiu

Barana r

4L Jtsirinci B]ij

Bara nar

lira vulu

Barnar
lkinci t]i'l

Yie byle tze baladm ki, eer dman lekeri krk bin svariden fazla clursa iiyle bir durumda beylerbeyiler, emirler, binba, yiizbal, onba ve kalan mevcut sipalriler benim zafer tuuma bakmalar lAzlmdr. Emrettim; lrangi blk askeri emirine fermar gnderirsem, bu hkmme gre yapsrnlar Ve olla karlk klmasnlar. Beylerbeyilerden, emirlerden ve baka sipalrilerden kim olursa olsun eer h-ikme kar ksa, onu krltan geirip koldan cnun yerine koysurlar.

Yine yle buyruk verdim ki; oymak, ulus, koun, tmenler iindeki damgal on iki oyma krk ble ayrrsrnlar. Yine damgaya yetimeyen yirmi sekiz oymak emirleri ol bl ardrndan asker saflar dzenlesinler. oullar, torunlar gol blnn sa kol taraflna saf balasnlar. Akraba karndalar ol blnn sol kol tarafindan yer alsrnlar. Bunlar tarlran87 bln olutururlar ki, muhArebe meydanrnda kime yardrm gerekecekse ona yardm etsinler. Baranara alt sipahi blk koysunlar, buna yine bir blk baranar hiravulunu eklesinler. Aynen caranara alt blk koyup, ona carangar hiravulunu eklesinler. Buyruk verdim yle ki; alh blk baranarrn nnde yine al_ t blk asker koyup apavul desinler. Bunun nne bir blk koyup bunu apavulun hiravulu yapsrnlar. Buna benzer caranar bI nnde de alt blk asker hazrrlayp onu akavul desinler. Yine bir blk dzenleyip, onu akavul hiravulu yapsrnlar. apavul, akavul blkleri nnde i gren, deneyimli emir ve bahadrlar nderliinde alt blk dzenleyip, adn byk lriravul koysunlar. Bunlarn nnde gl olan bir blk dzenleyip, o hiravulun hiravulu olsun. En ndeki hiravul hiravulunun sa kol, sol koluna akrabalarn ktasyla beraber iki karavulbeyi topu koysunlar ki, bunlar dman lekerinin devaml gzetleyecekler. yle emrettim; dzenlenen krrk blk asker emirleri benden ferman almaynca muhArebeye girmesinler. Kendi srralarl gelinceye kadar kprrdamasnlar. LAkin Savar bekleyip hazr olsunlar. Sava emri onlara ulanca dmanr Savama tarzrnr grp, sonra girisinler ki dman, hangi slpta muhArebeye giriyorsa onun tedbirini alslnlar. o hangi yolu amak isterse o yolu balasnlar. Emrettim; ne Zaman byk hiravulun hiravulu Savaa giritiy_ hiravul emiri kendi alt blk askerini art arda gndersin ki, sse, rayla alt darbe dmana vurulursa onun saflar bozulup gc klrrlacak. Bunun zerine sa kol apavul emiri kendi alt bln art arda yardma gnderip arkasndan kendisi de hcum etsin. Aynen akavul emiri znn altlk blklerini ndeki blklerin yar-

87.

Burada ihtiyat anlamrndadrr

130 . TiMUR'UN GNL -TZkat, Timur-

rzxAr . 13
caranar toplarnr
lAzrmdrr ki, ecAat ayan sabr zengisine iyice dayandrp dman

dmma gndersin. Bunlarrn arkasndan kendisi de topuyla taarruza gesin ki, Allah'n yardmyla bu on sekiz darbe dmana vurulduunda gleri krlp geriye ekilecekler. Eer dman bu darbeleri yiyip de kendini saklayp yine sebatllk gsterirse, o zaman baranar ve caranar emirleri dman tarafina z hiravullarrn gndersinler. Ne zaman bu hiravul topluluu sadan, soldan girerken dman lekeri dayanamadan elbette bozulacaktrr. Eer buna da dayanrrlarsa, baranar ve caranar emirleri btn blklerini dman stne atsrnlar. Eer bu blklerle de fetih olmazsa, baranar ve caranarlar emirleri z blkleriyle cenge girsinler. Eer bunlar bile gszlk gsterirlerse, baranar tarhanr emirzadeler ve caranar tarhanr akrabala.r dmana karr hcuma gesinler. Bunlarrn gzleri.dman serdarrnrn zerinde, serdarn tuunda olsun. Bahadrlk ecAatiyle dman saflarrnr krp, serdarlnr ele geirince, dman tunu ters evirsinler. Eer bu kadar darbeleri grp dman yine de ekilmeden duruyorsa/ o Zaman ihtiyat blkleri, ol bahadrlar, bunlar arkasndan safta duran ulus blkleri birdenbire taarruza gesinler. Eer bunda da fetih olmazsa, sultana lAzmdr ki, byk himmet, da gibi yrekle kendi harekete gesin. Ben Kayser savarnda byle yaptm. Sa kanat serdarr EmirzAde Miranah'a buyurdum ki, Kayser'in sol kanadr karrsrndan ve yanrndan Cenge girsin. Sol kanat komutanlar emirzAde Sultan Malrmd88 Han ve Emir Sleyman'a buyurdum ki, Kayser'in sa kanadna hcum etsinler. rettim ki, tepe stnde duran Yldrm BAyezid'in oluna trktaz yaPsn. Ben kendim ol kuwetleri ve oymak, ulus askerleriyle Kayser tarafina dndmde birinci hamleyle Kayser askeri bozuldu. Sultan Mahmd Han Kayser'in arkasndan koup, onu tutup nme getirdi.89 Toktaml Han Sava'nda da bu tz kullanlp onu yendim.90 Ve de onun tuunu ters evirmeyi buyurdum. Eer dman baturluk gsterip hcumla ileri atlrrsa, apavul, akavul, baranar,
Sa kanat ihtiyat kuvvetlerinin emiri EmirzAde Eb Bekir'e em-

bozp kendini ola yetitirirse, o Zaman sultana

karsna kendi ksn. Ben ah Mansr Savar'nda yle yaptm. O kendini bana yetitirmiti, ben bir hamleyle onu helAk ettim.

DAI4GAL oN K 0Y[4AK LEKERDEN KRK BLKL YASAL KURMA DZEN

- Byk Hiravul Birinci Ikinii Unc Drdnc

Beinci Alhnc Blkleri

EEEE ++l+
akavul Hiravulu akavul Birinci Ik.inci Unc Drdnc Beinci AItlnc

EEEE +rJ-++++
apavul Hiravulu Caoau] Birinci lkinci Ucnc ' brdnc Beinci A]t'nc

ttLrLt ++t.L+
Caranar HiravuJu

.L

B]kleri

Blkleri

tLLLtt r,l_++
Baanar HiravuIu Baranar Birinci Ikinci Uncd

+
t

Carangar Birinci Ikinci Unc

Drdnc Besinci Altinc B]eri

Drdnc Besinci Altinc Blk]eri

EillF
90.
o|ay
77

l--

t.- t--

t-

t-- t-- t-- --

Damaya Yetimeyen Yimisekiz oymak Lekeri

88. 89.

Timur dneminde aatay ulusunun resmi hAn (1388-1402). o|ay 20 Temmuz 7402'de olmutur.

Nisan 1395'de olmutur.

132 . TiMUR'UN GNLU -Tzkt- Timur_

EKLER o 133

t':/

4L2

J',

'l;L'

Tinur'un Karaba zerine gaza yry,

Timr, tor Pir Muhqnned.'i Multqn'da kabtl ederken.

134 . TjMUR'UN GNL -Tzkt- Timur-

EKLER . 135

: ff,. .ti't

'1

Timur, Emir Seyyid AIi Hemedfrni ile tartrken.

Seistan'n Timur ordusu tarafndan zabt edilnes.

135 . TIMUR'UN GNL _Tzkt Timu-

EKLER . 137

U,7}|l)a
Lbg|.:."r,,a
L

ul
',)L:*?r;,(l:l, , *{is.6q55tr 9'

-,G.*cfr-E
I

P# &a
,ftl

.w
yfr,

\,f

Mnhnk Kqlesi' ni Tinr askerlerince uhasar(l edilmcsi.

Sultan Ahmed Celfryir'in Badat' tekneyle terk etnes

138 . TIMUR'UN cNL -Tzkt-l Timur-

EKLER . 139

Kirman Kalesi' nin Timr

askerl erince muha Sqr a

edilnesi.

Timur oskerleri Hindistan'da bir knleyi muhasqra ederken.

140 . TiMUR'UN GNL -Tzkt Timur-

EKLER . 141

-},,J-,,L,

Yeseai rinq ri konpleks.

-,r

!"

*.

i. }
fr,.

x(

j;

Timr liin deinde.

Semerkant'taki baz medrese ae trbelerin cephesinden detaylar.

142 . 1i14gp'gN GNL -Tiiztikt Ti]ILIr-

EKLER . 143

s
fi

il
*

Semerkant' taki Gr-i Emir Mqkberesi' nin kubbes i.

Takent ilindeki Zengi Ata Makberesi'nin Mihrab'

144 . TiMUR'UN GNL -Tzkt Timur-

EKLER . 145

Semerkant' tnki Gr _i Emir Makberesinden'

(Senerkant, Peygamberimizin amcasn' oIu Kusam ibn Abbas'n Tijrbesi frh-i Zinde nnt mezarl).

EKLER . 147

Tinur'un emriyle ina edilen Takent ilindeki Zengi Ata Makberesi.

Kendi asiyeti zerine Giir_i Emfr Makberesi'nde Mir Seyyid Bereke Hczretlerinin ayak cna det'nedilni olan Timur'un siyah nefrit knbir tn.

148 . TIMUR'UN GUNLUGU -Tzkt Tinrur-

EKLER . 149

r
! F a

=
4 J F !

= I = 2
! g q
cn

u
l l J F

At : 3 !4+r:!fi,=64j;-}'i.g:

*'

t.
,E

'

: ts"! ;5;EEi't2?.":?i
"j
f t-

i"

l;

iiil1i-,@[

Timur' un Takent' teki heykeli.

150 . TiMUR'UN GNL _Tzkt_ Timur-

TlMURUN ALTN0RDU i_r uUHAREBtSi

NDEKS

e\:
;fi-'.E TiMURUN TAKPR MUHAREBESi
YEiLEHR (KE)

e e

Altrnordu

1.

safha

rimur2. sa(ha

Altnordu2 safha

Ai

Acem Irak 58
34

A Abdullah 15,49

Andican ve Trkistan vilAyetleri

Angrya 67 Arap Irak 6
110

AndarAb

61

adalethane 122 adet 18,74,94

af kalemi 73, 81

Afgan 62

Arap-Acem 7,74,85 Argun 79,708

arzuhAl beyi 707
as6let 94 asker 15, 79, 25, 27, 28, 29, 30, 3'1., 39, 34,35,39, 40, 47, 42, 44, 45, 46,51, 53, 54,55,56, 57, 59, 67, 63, 67, 75, 76,
98, 100, 701, 702, 703, 706,

Afganistan 6, 25, 34, 35, 47, 54, 87

ake 80, 120

ekfl

73

IARETLER:
l l
nci safha Moolla

=pp,r,"n,,
tu tr
I

nci safha Timur

2nci sattaMool]ar

_--------- -

nci sa{ha Timur

Allah'n mlk 47 Amuderya 26, 30, 34, 37, 47, 48, 49,
110

aksakal 83,173,'ll9 A- Muhammed 79,80 AlAcu Kalesi 37 alak 40,107 Aln Bahadr 40 Ali Dervi 108 Ali ibn Lakati 14 Ali ibn MsA 78, 119 Alibek Can KurbAni 12 Alihan Tre Sauni 70,14,19

, 96, 97 , 775, 117

at ahrlar 106 aylk haberler

Asker kads 76 asli hara 90

724,129

707, 709, 770, 719,

.123,

Azerbaycan 6, 55, 58, 59, 64, 65, 66, 67,72,79,95, 100 Azerbaycan savar 100

118

Aziziddin9T