Professional Documents
Culture Documents
…. Από το μηδέν
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ο Θεόδωρος Ζιάκας είναι από τούς λίγους
εκείνους που εξακολουθούν να υπερασπίζονται το νηφάλιο κριτικό
στοχασμό τών γεγονότων. Και κάτι περισσότερο: αντίθετα από μια
τρέχουσα συνήθεια, κατά την οποία ο νηφάλιος στοχασμός ισοδυναμεί με
απουσία θέσης, ο Ζιάκας παίρνει θέση. Είναι όμως τέτοιας έκτασης και
χρονικού βάθους η εξάπλωση τής τύφλωσης και η λατρεία τής
2
συνθηματολογίας, που για να μάς εξηγήσει τη θέση του οφείλει να
ξεκινήσει από το … μηδέν.
Για όσους έχουν παρακολουθήσει την έως τώρα συγγραφική πορεία του
από το Έθνος και Παράδοση έως το Η έκλειψη τού υποκειμένου, τής
αρθρογραφίας του συμπεριλαμβανομένης, η θέση τού Ζιάκα είναι
εκπληκτικά απλή. Τα πολιτικά προβλήματα που παρακολουθούμε, και στα
οποία καλούμαστε να απαντήσουμε, δεν είναι διαχειριστικά προβλήματα
αλλά ουσιαστικά προβλήματα πολιτισμού. Είναι, συγκεκριμένα, δομικά
προβλήματα τού νεωτερικού πολιτισμού. Συνδέονται μάλιστα άμεσα με το
γεγονός οτι τα διάφορα κινήματα υπέρβασης τού κυρίαρχου σήμερα
πολιτισμού, τού νεωτερικού πολιτισμού, απέτυχαν ριζικά κι αυτό,
επειδή, παρά τις όποιες διακηρύξεις τους, τα προτάγματά τους
αποτελούσαν ουσιαστικά υποσύνολα προτάγματα τού νεωτερικού
προτάγματος και συνεπώς δεν ήταν δυνατόν να τον υπερβούν. Έτσι, ο
θρίαμβος τού νεωτερικού πολιτισμού τον οδήγησε στη «μεταμοντέρνα»
φάση τής μηδενιστικής αποσύνθεσής του, την οποία ψηλαφούμε ήδη από
τη δεκαετία τού 1960 και βιώνουμε πλέον όλο και εντονότερα εδώ και
μερικά χρόνια. Υπάρχει παρ’ όλα αυτά ένα πρόταγμα πολιτισμού, με
πιστοποιητικά μιάς ορισμένης ιστορικής του πραγμάτωσης επιπλέον, στο
οποίο μπορούμε να ανιχνεύσουμε τα βασικά κλειδιά μιάς υπέρβασης τού
νεωτερικού πολιτισμού. Πρόκειται για το χριστιανικό προσωποκεντρικό
πρότυπο, το οποίο επεξεργάστηκαν οι Έλληνες Πατέρες τής ορθόδοξης
Εκκλησίας και το οποίο συνδέεται πολιτειακά με την παράδοση τού
ελληνικού κοινοτισμού.
Λίγο αργότερα, στην Έκλειψη τού υποκειμένου, εστίασε την προσοχή μας
αφ’ ενός στην προϊούσα κρίση τού νεωτερικού πολιτισμού, την οποία
εντόπισε στο γεγονός ότι, στα πλαίσιά του, το υποκείμενο τείνει να
επισκιασθεί από τις συστηματοποιές δομές και έτσι να εκλείψει και αφ’
ετέρου, σε μια αναλυτική καταγραφή τών βασικών δεδομένων ανα-
αποκάλυψης τού υποκειμένου, την οποία παρέχει το ορθόδοξο χριστιανικό
προσωποκεντρικό πρόταγμα.
Τι είναι πολιτισμός;
Τώρα, στο Πέρα από το Άτομο, ο Ζιάκας επιχειρεί μια ανασύνθεση τών
προηγούμενων εργασιών του επαναλαμβάνοντας την κεντρική θέση του
αλλά αυτή τη φορά μέσα από ένα πολύ ευρύτερο συνθετικό διάβημα. Και
μάς ξεκινά πράγματι, όπως προείπαμε, από το μηδέν, δηλαδή χωρίς κανένα
αυτονόητο, αφού έχει πλέον διαπιστώσει πως οι όποιες μελέτες ή διαμάχες
γύρω από τούς πολιτισμούς γίνονται χωρίς ποτέ να έχει οριστεί τι εστί
πολιτισμός και σε τι ακριβώς μπορεί να συνίσταται μια πολιτισμική (και κατ’
επέκταση εθνική) ταυτότητα μέσα στο ποτάμι τών πολυποίκιλων ιστορικών
μεταλλάξεων.
Από τον Ζιράρ συγκρατεί, και μάς αναπτύσσει, κυρίως τη θέση οτι κάθε
πολιτισμός θεμελιώνεται πάνω στη θυσία και στο φαινόμενο τής αποπομπής
(«αποδιοπομπαίοι τράγοι»), και τη θέση για την τριγωνική φύση τής
επιθυμίας (επιθυμία-αντικείμενο-πρότυπο). Έτσι, συνδέοντας τον Ζιράρ με
τον Γιόρν, διακρίνει τούς πολιτισμούς κατ’ αρχήν με βάση τον τρόπο
τριλεκτικής διαχείρισης τής θυσίας-αποπομπής και τής επιθυμίας: (α)
Σύνθεση αντικειμένου-προτύπου με αποπομπή τής επιθυμίας
(κολεκτιβιστικοί πολιτισμοί της Ανατολής) (β) Σύνθεση επιθυμίας-
αντικειμένου με αποπομπή τού προτύπου (νεωτερικός ατομοκεντρικός
πολιτισμός) Και (γ) σύνθεση επιθυμίας-προτύπου με αποπομπή τού
αντικειμένου (αρχαιοελληνικός και χριστιανικός προσωποκεντρικός
ελληνικός πολιτισμός).
5
Από τον Γιόρν συγκρατεί αφ’ ενός, όπως είδαμε, την τριλεκτική μέθοδο,
σύμφωνα με την οποία κάθε κατάσταση δεν προσδιορίζεται από τη
διαλεκτική αντίθεση μεταξύ δύο πλευρών αλλά από την ένταση μεταξύ
τριών πλευρών, όπου οι δύο έρχονται σε αμοιβαία «συμπαιγνία»
αποπέμποντας την τρίτη. Αφ’ ετέρου, συγκρατεί την ιδέα τής τριλεκτικής
συγκρότησης τού ευρωπαϊκού πολιτισμού, την οποία ο Δανός στοχαστής
διατύπωσε το 1964 (στο Αγριότητα, Βαρβαρότητα και Πολιτισμός, στα
ελληνικά εκδόσεις «Αλήστου Μνήμης», 2003) και σύμφωνα με την οποία
οφείλουμε να διακρίνουμε σε αυτόν μια λατινική-κολεκτιβιστική πλευρά,
μία νορδική-ατομοκεντρική (συνεισφορά τών Βόρειων λαών τής Μεγάλης
Μετανάστευσης) και μια ελληνοβυζαντινή-προσωποκεντρική πλευρά, η
οποία αναφέρεται στην καθ’ ημάς Ανατολή. Έτσι, στον εδώ και δύο αιώνες
κυρίαρχο πολιτισμό, σ’ αυτό που κάπως θολά συνηθίζουμε ν’ αποκαλούμε
δυτικό πολιτισμό ή Δύση, ο Ζιάκας βλέπει μία σαφή «συμπαιγνία» μεταξύ
τής λατινικής-κολεκτιβιστικής πλευρά και τής νορδικής-ατομοκεντρικής με
ηγετική τη δεύτερη, στηριγμένη στην αποπομπή τής χριστιανικής-
προσωποκεντρικής πλευράς τής καθ’ ημάς Ανατολής. Άκρως
ενδιαφέρουσες εδώ, σε σχέση με τα σημερινά παγκόσμια δράματα, είναι οι
παρατηρήσεις τού Ζιάκα για τις εντάσεις μεταξύ Βορρά-Νότου και
Ανατολής-Δύσης, καθώς και η επισήμανση οτι το Ισλάμ ανήκει στον
ευρωπαϊκό πολιτισμό και ειδικά σαν μια κολεκτιβιστική συνιστώσα του.
6
Υπάρχει διέξοδος;
7
έναν οικουμενικής εμβέλειας πολιτισμό επ’ αυτού. Έχει λοιπόν στη διάθεσή
του τα βασικά «κλειδιά» για μια οικουμενικής εμβέλειας απάντηση στη
σημερινή αγωνία τού θνήσκοντος νεωτερικού πολιτισμού. Κι έτσι, για άλλη
μια φορά στην ιστορία του, ο ελληνικός πολιτισμός καλείται σήμερα «να
δώσει τα φώτα του» στον κόσμο. Θ’ ανταποκριθεί άραγε στην πρόκληση
τών καιρών;
Στο Πέρα από το Άτομο θα πρέπει λοιπόν να δούμε κάτι περισσότερο από
ένα βιβλίο. Θα πρέπει να δούμε ένα «σημείο» που μάς δείχνει ότι είναι
υπαρκτή η δυνατότητα τής ανταπόκρισης τού ελληνικού πολιτισμού στην
πρόκληση τών καιρών. Σαν βιβλίο πάντως οφείλουμε να το μελετήσουμε,
χωρίς να φεισθούμε τών κόπων που απαιτεί, και από την πλευρά τού
αναγνώστη, ένα τόσο διευρυμένο συνθετικό εγχείρημα.
http://www.antifono.gr/portal/index.php?option=com_content&view=artic
le&id=266&catid=101&Itemid=349