Bendeleider Monti tast positie van Rutte aan

Martin Visser in Financieele Dagblad, zaterdag 30 juni 2012 De zuidelijke eurolanden gijzelen het Noorden en weten zo soepeler crisismaatregelen af te dwingen Premier Mark Rutte kan zijn borst natmaken. Hij is eindelijk af van het Frans-Duitse dictaat in Europa. Maar wat krijgt hij ervoor terug? Een bende van drie drie zuiderlingen die er niet voor terugdeinzen de noorderlingen met hun rug tegen de muur te zetten en zo concessies af te dwingen. Verhoudingen veranderd Vorige maand al, op de groeitop van 23 mei, was duidelijk dat het vertrek van de dominante Franse president Nicolas Sarkozy iets had veranderd in de verhoudingen tussen de Europese regeringsleiders. De achterblijvende politici hadden meteen meer ruimte om zich te doen gelden, de spreektijden werden langer, het geschreeuw van de kleine president bleef achterwege. Daarmee kwam ook een eind aan het allesoverheersende duo Merkozy, de koosnaam voor Sarkozy en zijn Duitse ambtsgenoot Angela Merkel. Eind mei was nog de verwachting dat de Frans-Duitse as slechts tijdelijk buiten werking was. Het zou een kwestie van weken zijn voor die trein weer ging rijden. Merkel en haar nieuwe opponent Franois Hollande moesten alleen nog in hun nieuwe relatie groeien. Opvallende toegevingen Op de tweedaagse Europese top van donderdag en vrijdag bleken opnieuw de kaarten heel anders geschud. Het gat dat is gevallen door de breuk van Merkozy is opgevuld door de Spanjaard Mariano Rajoy en de Italiaan Mario Monti. Samen met Hollande vormden zij twee dagen lang een bende van drie. Met zn drien kregen ze gedaan dat Merkel, en daarmee ook Rutte en de Finse premier Jyrki Katainen, opvallende toegevingen moest doen. Na lange strijd is het nu toch mogelijk dat het noodfonds ESM Europese banken, te beginnen met de Spaanse, rechtstreeks van kapitaal voorziet. Ook ziet het ESM af van zijn status als preferente schuldeiser in het geval van Spanje. En tot slot zijn de condities versoepeld voor landen die steun krijgen van het noodfonds in de vorm van aankopen van hun staatsobligaties (zie kader). Keihard Vooral de opstelling van Monti viel op. Hij speelde het spel keihard, al ruim voordat de Europese top was begonnen. Dagen voor het beraad in Brussel waarschuwde hij al dat er grote rampen zouden gebeuren als deze top niet zou slagen. En dan doelde hij niet op de besprekingen van de vergezichten voor de muntunie. Nee, Monti wilde dat de eurozone zou ingrijpen om de beleggerspaniek rond Spanje en Itali een halt toe te roepen. De rentes van 7%

voor Spanje en dik 6% voor Itali zouden op termijn onhoudbaar zijn voor de financierbaarheid van hun schulden. Monti profiteert van zijn bijzondere positie als technocratenpremier. Hij is als grote verlosser binnengehaald toen eind vorig jaar eindelijk de populist Silvio Berlusconi het veld ruimde. Merkel, Rutte en de anderen hebben er groot belang bij dat Monti voorlopig aan de macht blijft, want wie weet welke politieke opportunist ze er in Itali anders voor terugkrijgen? Breekijzer Zo kon de Italiaan behendig zijn Spaanse vriend Rajoy op sleeptouw nemen. Die had zichzelf de voorbije weken overschreeuwd. Spanje heeft directe hulp nodig en Rajoys wanhopige roep om steun van de Europese Centrale Bank (ECB) of van de noodfondsen werd al heel snel niet meer op prijs gesteld. Spanje had zo zitten hannesen met de overheidsstatistieken en de bankencijfers dat Duitsland het al helemaal had gehad met Rajoy. Maar als tweemanschap vormden Monti en Rajoy plots toch een breekijzer voor de discussie over nieuwe crisismaatregelen. Want bij een val van Spanje en Itali houdt de euro op te bestaan. Die positie speelden deze twee premiers handig uit. En ze kregen steun van Hollande, waarmee een klassieke noord-zuid-tegenstelling ontstond. Zonder gne Die tegenstelling was er natuurlijk altijd al, maar de tandem Merkel en Sarkozy zorgde steeds dat deze geografische splitsing niet kon ontaarden. Voortdurend zochten zij samen naar dealtjes en compromissen, wetend dat een akkoord van Merkozy de facto een akkoord tussen noord en zuid zou zijn. Zonder dit duo ligt dat veld helemaal open. Monti bleef de hoofdrol spelen in dit gevecht. Zonder gne gebruikte (of misbruikte) hij het Europese groeipact dat volgens betrokkenen donderdagavond een hamerstuk had moeten zijn. Dat pact was nodig om Hollande zijn verkiezingsbelofte te kunnen laten nakomen. Europa belooft 1% van het bruto binnenlands product te investeren in groei en werkgelegenheid. In de praktijk is van de desbetreffende 120 mrd slechts 10 mrd echt geld of nieuw geld. Chantage EU-voorzitter Herman Van Rompuy beleefde donderdagavond, zo rond een uur of kwart voor tien, zijn spannendste moment. Toen hij aan de wachtende pers wilde bekendmaken dat er een akkoord was over het groeipact, gijzelden Monti en Rajoy de vergadering. Ondanks de eensgezindheid over de investeringen in groei, weigerden ze in te stemmen met het groeipact in zijn geheel. Eerst hulp voor hun financile problemen van nu, daarna praten we verder, zo luidde de boodschap. Een halfuur tot drie kwartier bakkeleiden de regeringsleiders hierover. Velen waren absoluut niet blij met de actie van de twee zuiderlingen, die ze als chantage zagen. Uiteindelijk kwam Van Rompuy om halfelf met een dubbelhartig verhaal tijdens zijn persconferentie. Er was een akkoord over de investeringen in het pact, maar niet over het pact zelf. Binnenskamers hadden Monti en Rajoy gezegd dat ze desnoods het hele weekend in Brussel zouden moeten blijven, buitenskamers was bij journalisten inmiddels duidelijk dat er boven in het Justus Lipsiusgebouw een keihard gevecht geleverd werd.

Zonder voorwaarden Hollande deed er niet veel later een schepje bovenop door als enige politiek leider de vergadering uit te lopen en de media te woord te staan. Zijn boodschap: ik ben solidair met Spanje en Itali en zal desnoods het eerdere begrotingspact niet accepteren als Merkel en de haren niet over de brug komen. Daarmee raakte hij de Duitse direct, want in dat pact staan aanscherpingen van begrotingsregels die Merkel heel graag wil. Rajoy eiste rechtstreekse bankensteun uit het noodfonds ESM zonder dat de Spaanse staat daar nog tussen zit. De reeds toegezegde steun van maximaal 100 mrd drukt nu immers op de Spaanse staatsschuld en beleggers raakten door dit pakket dan ook verder in paniek. Itali eiste de massieve inzet van het noodfonds om Spaans en Italiaans staatspapier op te kopen. Het liefst wilde Monti dat het noodfonds vanaf een bepaald rentepercentage automatisch in actie zou komen. En dit alles zonder voorwaarden. Radicale stap De regeringsleiders van de tien niet-eurolanden mochten naar hun hotel, de eurozone bleef achter. De voorstellen van Itali en Spanje waren niet nieuw, de politici begonnen dus niet blanco. Niet voor niets waren Merkel, Rajoy, Monti en Hollande een week eerder al samengekomen om de top voor te bereiden. En hun ministers van financin hadden dinsdag nog eens een overleg in Parijs. De crisismaatregelen die de top uiteindelijk heeft opgeleverd zijn toen al voorgekookt. Merkel zat in een precaire situatie. Zij moest vrijdag terug naar Berlijn voor een stemming over het ESM van de Bondsdag en de Bondsraad. Uren voor die stemming stond zij voor de keus om een majeure beslissing over dat ESM te nemen. Directe bankensteun is een heel nieuw instrument dat afstapt van het idee dat eurolanden alleen elkaar helpen. Garant gaan staan voor elkaars banken is een radicale stap. Contraproductief Toch wist Merkel dat Monti en Rajoy met iets thuis moesten komen. De ellende op de financile markten zou vrijdag en maandag niet te overzien zijn. En ze realiseerde zich zo verwoordde ook Rutte vrijdagmiddag dat het huidige instrument contraproductief is. De Spaanse banken helpen door de Spaanse overheid met een schuld van 100 mrd op te zadelen wordt door beleggers niet meer geaccepteerd. Merkel kon niet veilig terugvallen op een akkoordje met de Fransen zoals ze gewend was. De minitop van Merkel en Hollande daags voor de top was vooral symbolisch, want op dat moment was het meeste voorwerk al gedaan. Merkel koos eieren voor haar geld, en met haar de twee andere AAA-regeringsleiders Rutte en Katainen. Ze lieten zich gijzelen en gaven toe. Niet zonder voorwaarden, maar toch. Het assertieve Zuiden had een slag gewonnen.