SVEUILITE U SPLITU POMORSKI FAKULTET U SPLITU

Seminarski rad

SUSTAV GAENJA POARA HALONOM

Mentor: Prof. ivk Troi

Student: Vjeko Orlandini

Split, 2010

SADRAJ
UVOD.................................................................................................................................... 3 1. PROTUPOARNA ZATITA BRODA .......................................................................... 4 1.1. Gorenje, poar i eksplozija ......................................................................................... 4 1.2. Gorive tvari ................................................................................................................. 4 1.3. Kisik ........................................................................................................................... 5 1.4. Izvori topline .............................................................................................................. 5 2. NAELA GAENJA I PODJELA POARA .................................................................. 6 3. SREDSTVA ZA GAENJE POARA ............................................................................. 7 3.1. Ureaj za gaenje poara halonom ............................................................................. 7 3.1.1. Halogenizirani ugljikovodici ............................................................................... 7 3.1.2. Gaenje poara plinom halogeniziranih ugljikovodika ....................................... 8 ZAKLJUAK...................................................................................................................... 10 LITERATURA .................................................................................................................... 11

UVOD
Meunarodna konvencija o zatiti ljudskih ivota na moru (SOLAS), 1974. uz tekue dopune pravila, do zadnjih objavljenih 1992. godine sadri aurirana pravila vezana za sigurnost ljudskih ivota na moru. Konvencija SOLAS propisuje i pojedinosti protupoarne opreme, a time i protupoarne sustave, s obzirom na vrst i veliinu broda, te njegovu namjenu. Pravila klasifikacijskih zavoda pod ijim se nadzorom brod gradi slijede zahtjeve konvencije SOLAS. U ovom radu emo govoriti o protupoarnoj opremi broda, tj. o opremi za gaenje poara halonskim ugljikovodicima tzv. Halonima. Spomenut emo i njihovu tetnost zbog ega se ova sredstva zabranjuju u svijetu Rezolucijom 11SC (Maritime Safety Code), toka 27. (61.), prihvaenom 11.12.1992. god a primijenjenoj od 1.10.1994. god.

1. PROTUPOARNA ZATITA BRODA

1.1. Gorenje, poar i eksplozija Gorenje je kemijski proces u kojem se spaja goriva tvar i kisik (tvar koja podrava gorenje) uz oslobaanje topline i pojavu svjetlosti - plamena. Sukladno tome, poar se moe definirati kao nekontrolirani proces gorenja. Da bi gorenje kao kemijski proces zapoelo odnosno da bi trajalo, moraju biti ispunjeni odreeni uvjeti: prisutnost gorive tvari; prisutnost kisika odnosno tvari koja podrava gorenje; dovoljna toplina paljenja.

Slika 1. Prikaz kemijskog procesa nastanka poara Razliite su podjele gorivih tvari. Sa stajalita protupoarne zatite, dijele se prema uobiajenom agregatnom stanju gorive tvari koje prevladava u prirodi, ponajprije stoga to se obiljeja gorenja bitno razlikuju ovisno o agregatnom stanju.

1.2. Gorive tvari Gorive tvari se dijele na: zapaljive krute tvari (dijele se na nezapaljive, teko zapaljive i lako zapaljive);

zapaljive tekuine (dijele se na visokozapaljive tekuine - tekuine s temperaturom paljenja niom od -18C, srednje zapaljive tekuine - tekuine s temperaturom paljenja izmeu -18 i 23 C, teko zapaljive tekuine - tekuine s temperaturom paljenja izmeu 23 i 61 C);

zapaljivi plinovi i pare.

1.3. Kisik Kisik je pri normalnom tlaku i atmosferskim temperaturama plin bez boje, okusa i mirisa. Rado stupa u kemijske reakcije s drugim elementima. U atmosferi ga ima 21%. Sa stajalita protupoarne zatite vano je znati da temperatura i koliina kisika iz zraka bitno utjeu na obiljeja gorenja kao kemijskog procesa. Uz kisik, jo neke tvari stupaju u kemijsku reakciju koja odgovara uobiajenom pojmu gorenja. Primjerice, vodik zapaljen u prisutnosti kisika nastavit e izgarati i u atmosferi klora.

1.4. Izvori topline Izvorom topline koji moe izazvati poar (uzrokom poara) smatraju se sva tijela ili tvari koje zbog svoje poviene temperature mogu izazvati nekontrolirano gorenje predmeta u neposrednoj okotim, S obzirom na nastanak topline koja izaziva paljenje, izvori topline dijele se na elektrine, mehanike, nuklearne i kemijske izvore. Uz navedene izvore topline, vaan je uzrok poara izravni prijenos topline s tijela vie temperature na tijelo nie temperature. Koliina topline predane zraenjem u prvome redu ovisi o temperaturi tijela (razmjerno etvrtoj potenciji apsolutne temperature), a zatim u mnogo manjoj mjeri i o veliini povrine, boji i obliku tijela. U pravilu tijela koja imaju veliku sposobnost zraenja (crna tijela), imaju i veliku sposobnost apsorbiranja topline zraenjem. Valja istaknuti da je zraenje topline osnovna potekoa pri gaenju jer onemoguava prilaz sreditu poara.

2. NAELA GAENJA I PODJELA POARA

S obzirom na prevladavajua obiljeja poara, veina poara moe se ugasiti uklanjanjem jednog ili vie bitnih uvjeta gorenja odnosno: hlaenjem; odvajanjem; guenjem; izravnim djelovanjem na kemijski proces.

Pri hlaenju poara odgovarajuim protupoarnim sredstvom, sputa se temperatura gorive tvari ispod temperature paljenja, nakon ega proces izgaranja prestaje, a poar se gasi. Hlaenje se ostvaruje tako da se opoarena tvar dovodi u dodir sa sredstvom za gaenje koje ima bitno niu temperaturu. Hlaenjem se gase u prvome redu poari krutih tvari, a sredstvo koje se najee koristi jest voda. Odvajanje odnosno uklanjanje gorive tvari obuhvaa postupke kojima se iz podruja gorenja uklanja goriva tvar koja jo nije poela gorjeti. U primjeni se taj nain rijetko koristi jer se time prije svega skrauje vrijeme gorenja, dok se opoarenoj tvari doputa izgorjeti do kraja. Guenje poara temelji se na spreavanju pristupa kisika gorivoj tvari. Poari se dijele ponajprije s obzirom na agregatno stanje prevladavajue gorive tvari. Razlog je tome to se tako neizravno odreuje najprikladnije sredstvo za gaenje poara. Prema ISO standardu 394., odnosno odgovarajuem hrvatskom standardu, poari se dijele na ove klase: klasa A - poari krutih tvari, uobiajeno organskog porijekla u kojima tijekom gorenja nastaje plamen i ar; klasa B - poari tekuih tvari ili krutih tvari koje isputaju zapaljive tekuine; klasa C - poari plinova; klasa D - poari zapaljivih metala; klasa E - poari elektrinih instalacija, poari tvari u blizini izvora elektrine struje.

Klase D i E izuzete su iz temeljne podjele zato to u tim sluajevima postoje dodatna ogranienja u upotrebi sredstava za gaenje.

3. SREDSTVA ZA GAENJE POARA

Pri izboru sredstva za gaenje poara treba voditi rauna o obiljejima oekivanih poara te o svojstvima sredstava za gaenje poara. Openito, svojstva sredstava za gaenje poara koja odreuju mogunosti i nain primjene, jesu njihova otrovnost, uinkovitost, tetnost, svestranost, prenosivost i opseg upotrebe. U ovom poglavlju obradit emo sustav gaenja poara halonima.

3.1. Ureaj za gaenje poara Halonom 3.1.1. Halogenizirani ugljikovodici Halogenizirani ugljikovodici spojevi su ugljikovodika u kojima je jedan ili vie vodikovih atoma zamijenjen pojedinim halogenim elementom (klor, fluor, brom ili jod). Halogenizirani ugljikovodici uobiajeno se oznaavaju brojevima, pri emu prvi broj oznaava broj atoma ugljika (C), drugi fluora (F), trei klora (Cl), etvrti broma (Br), a peti broj atoma joda (J). Primjerice, Halon 1301. ima jedan atom ugljika, 3 atoma fluora i jedan atom broma. Halogenizirani ugljikovodici gase poar ponajprije antikatalitikim djelovanjem odnosno usporavanjem kemijskog procesa gorenja - zbog visoke temperature halogenizirani ugljikovodici se raspadaju pri emu nastaju slobodni radikali koji prekidaju proces gorenja. Zbog toga to se pri raspadanju halogeniziranih ugljikovodika javlja otrovni plin fozgen, dodaju mu se tvari koje smanjuju toksinost. Skladite se kao plinovi pod visokim tlakom ili kao ukapljeni plin pod tlakom duika. Najee se upotrebljavaju Halon 1211. i 1301. Halon 1211. (bromdifluorklormetan) je pri atmosferskim uvjetima plin est puta tei od zraka. Zbog toga pri gaenju djeluje i zgunjava. Termiki je stabilan do priblino 500C. Skladiti se u posudama u tekuem stanju i pod vlastitim tlakom. Za izbacivanje se, zbog niskog tlaka para, kao pogonski plin koristi najee duik pod tlakom 20-30 bara. Kada se u odreenom prostoru nalazi 30% Halona 1211., udjel se kisika smanjuje na 14% zbog ega ljudima prijeti opasnost od guenja.

Volumni udio (%) Izloenost (min.) 15 7 7 - 10 1 10 - 15 0,5 15 Tablica 1. Doputeno vrijeme izloenosti utjecaju Halona 1301 Halon 1301. (bromtrifluormetan) je pri atmosferskim uvjetima plin est puta tei od zraka. Skladiti se u tekuem stanju kao i Halon 1211. Toksinost mu je razmjerno mala pa se smatra da je doputeno gaenje u prisutnosti ljudi. Zbog visoke uinkovitosti koristi se za zatitu elektronskih ureaja i elektrinih postrojenja strojarnica, knjinica, vojnih vozila i brodova, muzeja i sl. Na alost, zbog nepovoljna utjecaja na ozonski omota, primjena halona za gaenje poara zabranjena je te se zamjenjuje drugim sredstvima.

Slika 2. Vrste gorivih tvari i sredstva kojima se gase

3.1.2. Gaenje poara plinom halogeniziranih ugljikovodika U pravilima konvencije SOLAS, 1974. u poglavlju II-2 toke 3.1. navodi se da se halogenizirani ugljikovodici (Halon) mogu koristiti kao sredstvo za gaenje poara u prostorijama za strojeve, u prostorima sa sisaljkama i u prostorima namijenjenim iskljuivo za prijevoz vozila bez tereta.

Rezolucijom 11SC (Maritime Safety Code), toka 27. (61.), prihvaenom 11.12.1992. god. donesena je dopuna navedenom zahtjevu SOLAS-a, te se od 1.10.1994. god. zabranjuje primjena sustava halogeniziranih ugljikovodika na svim brodovima. Zabranom upotrebe halogeniziranih ugljikovodika kao sredstva zatite od poara sprjeava se daljnje unitenje ozonskog zatitnog sloja u atmosferi.

ZAKLJUAK
U novije su se vrijeme na brodovima, osobito na tankerima sve vie poeli koristiti inertni plinovi, tzv. haloni koji zamjenjuju CO 2 kao sredstvo gaenja poara (sve dok ih SOLAS nije zabranio). Najee se koristio Halon 1301., to je plin poznat i kao bromotrifluor-metan, bezbojan je, bez mirisa, velike gustoe. Ne izaziva koroziju niti je vodi struje. Ovi plinovi su se pokazali vrlo djelotvorni za gaenje poara u usporedbi sa CO 2 . Za ljude je manje otrovan Halon 1301. (za razliku od Halona 1211. Kada se u odreenom prostoru nalazi 30% Halona 1211., udjel se kisika smanjuje na 14% zbog ega ljudima prijeti opasnost od guenja), to je vrlo vano za koritenje u strojarnici. U zapaljenoj strojarnici je npr. dosta je samo 5% volumena ovog plina da se za nekoliko min. ugasi poar a da ljudstvo unutar opoarene strojarnice bude do 5 min. van ivotne opasnosti. Haloni su i kemijski veoma stabilni plinovi pa se mogu skladititi na due vrijeme u tankovima ili protupoarnim bocama. Zbog njihovog (pri korotenju) nanoenja tete ozonu ovi plinovi su zabranjeni za koritenje od 1.10. 1994. god. na svim brodovima po SOLAS konvenciji, odnosno prema Rezoluciji 11SC (Maritime Safety Code), toka 27. (61.) donesenoj 11.12. 1992. godine.

10

LITERATURA

1. mejkal, Z.: Ureaji, oprema i sredstva za gaenje i zatitu od poara, SKTH/Kemija u industriji, Zagreb, 1991. 2. Victory, G., Owen, I. H.: Marine engineering practice - Fire fighting equipment and its use in ships, The institute of marine engineers, London, 1995. 3. IMO MSC/Circ. 601. fire protection in machinery spaces. 4. Ozreti, V.: Brodski pomoni strojevi i ureaji, Split, 1996.

11