prensipte tek bana bir objeni" .lozisyonunun belirlenmesinde bir referans noktas tekil edebilir mi?

eer byle olsayd, o zaman insanolu herhangi bir mutlak pozisyonu bilemeyecei halde, fizii, izafi pozisyon deiikliklerine kart olarak mutlak pozisyon ve dolaysyla da izaf hareketlere kart olarak mutlak hareketler olduu varsaymna dayanabilirdi, leibniz'in uzay kavramn (niha bir gereklik olarak) reddettiini anmsayabiliriz.1' nk cisimlere gnderme yapmadan uzay paralarnn saptanmasnn imkansz, olaca grn benimsiyordu, birazdan greceimiz gibi newton baka bir gr benimsedi, zamann llmesinde de. benzer bir sorun vardr, aristo zamanndan beri zaman kavramnn' nemli olduu kabul edilegelmitir. nk dnyadaki nesneler deimektedir; grnmleri ve/veya pozisyonlar deimektedir, ve herey deitii iin geen zaman idrak edebiliriz, hi bir eyin. deiimi gzlemi olmasayd zaman hibir ekilde lemeyecektik; iin dorusu zamann 'ylece durduu' byl sarayda gzellik uykusunda olacaktk. zaman, benzer olaylarn ardarda geliine bal olarak llmektedir, galileo, tesadf eseri yanl olarak, piza katedralindeki sarkacn vurularn lmek iin kendi nabzm kullandn sylyordu, bu pek doru olmazd, nk nab ' tamamen dzenli deildir, peki bunu nasl biliyoruz? nabz oranrtt daha dzenli bir dizin ile karlatrarak; galileo'nin bir saati yol ve onun dneminde gnein yllk yrngesi ve kpek yldz'n (sirius) geceleri k gibi kabul gren tekrarlar zam periyodlarn belirliyordu ki bunlar da sarkacn ritmini lmek ii fazlasyla uzundu, stelik, bir nabz atndan daha dzenli olsah da bu ardklklar kesin olarak dzenli deildir, nereden biliyoruz sadece baka bir ey ile karlatrmak suretiyle, alabileceimiz e', dzenli dizin (bugn atomik titreimlere itimat ediyoruz) en dzeolarak gsterilmektedir, nk tm dier zaman intervalleri ile tutarl ilikisi olan odur; dzenlilii denemek iin yegne yolum budur. 'bugnn' zaman izgisi boyunca sabit bir oranda muntazam" ileri doru akp gittiini kabul ettiimiz matematiksel/bilirr zaman kavrammz olaylarn varolduuna dayanr, olaylar ve tab herhangi bir deiiklik olmakszn bunun hibir ampirik n e yoktur, peki yle se, her ne kadar eriilmez bir ideal olsa d mutlak ve mkemmelen dzenli bir zaman ak idealin 54

bavurmak mantksz m olur? newton uzayda mutlak pozisyonlar olduuna ve mkemmel dzenli bir zaman ak olduuna inanyordu., uzayn herhangi bir ksmnn (uzaydaki herhangi bir cisimden farkl olarak) uzay mutlak pozisyonlann belirleyicisi olarak telakki ediyordu; zamann blmlerinin dzeni deimez olduuna gre uzayn blmlerinin dzeni de yle olmaldr, o blmlerin yerlerinden karlp, kendi dlarna tandn (eer ifade gerekiee-bilse idi) farzedin; zamanlar ve uzaylar tm dier eylerin kendi yerlerinde olduklar gibidirler, herey zamanda yerini alma dzenine gre yerleir ve uzayda da durum dzenine gre... cisimlerin lk yerlerinden tanabilir olmas gerektii samalktr, bunlar yegane mutlak yerlerdir ve o yerlerden dar tanmalar yegane mutlak hareketlerdir. newton mutlak zaman konusu tartmasna girmedi, zaman fundamental bir metafizik postulat olarak alyordu, fakat bunun lebildiimiz zamandan ayrdedilmesi gerektiini dnyordu; llebilir zaman 'izaf zaman', 'grnrdeki zaman' veya 'ortak zaman' olarak adlandryordu, yle ki: mutlak zaman ve matematiksel zaman kendi doas gerei herhangi bir d etkiye bal olmakszn dzenli ola/ak akp gider ve baka simle anlarak sre denir; izafi, grnrdeki ve ortak zaman farkedilebilir ve hareket vastasyla dardan (dzgn ya da dzensiz olsun) sre lm yaygn olarak gerek zamann yerine kullanlr, 'akla yatkn llerimizin' mutlak zaman akn ltn bilmemizin hibir yolu olmadnn idrakindeydi. bu yaklam descartes'n ve leibnz'in zaman tanmlar ile karlatrmak lgin oiur. descartes, zamann hareket ile llmesi gerektiini ve 'en dzenli' olann seilecek en iyi hareket olduu eklindeki elverili noktann gayet iyi farkndayd, fakat dzenlilii nasl deerlendirebileceimiz ve mutlak bir standart sorularnn hibirine deinmiyordu, leibniz mutlak zaman kavramn ele almyordu, nk yeterli mantk prensibine bal olarak problem karyordu. newton, fiziksel olaylar aklaynda daha sekler olmasna ramen metafizik varsaymlarn tanrya dayandryordu, descartes'n kusursuz bir btnln garantr olan ve leibniz'in entellektel rasyonalitesi olan tanr'sndan daha gizemli bir tanr'ya. (3) einstein snrl bir zamann bilgiyi saatin ibresinin pozisyonuna gre, saatten belli bir mesafedeki mahalle aktaran iletici mesaj iin kullanlmas 55

gerektiine dikkat eken ilk kii idi. buna gre eer biz a mahallinde isek ve belli bir mesafedeki b mahallinde bir olay meydana gelirse, iki mahaldeki saatler de n a'dan b'ye veya b'den a'ya hareket srelerinin alnmasna elverecek ekilde ayarlanmaldr, teki mahallerdeki saatlerin de benzer ekilde kurulmalar gerekir, eer tm bu mahaller ayn referans erevesinde olsalar bunu yapmak mmkn olur ve dolaysyla ayn referans erevesinde, farkl yerlerdeki gzlemciler olaylarn zaman konusunda mutabk kalabilirler, ne var ki, k, farkl referans erevelerindeki gzlemcilere gre ayn hzda hareket ettii iin, yani bir gzlemci dierine gre hareket ettiinde n hzna uygulanmas gereken hibir ayarlama olmadndan bu gzlemciler arasnda ezamanlla dair hibir anlama olamaz, rnein, yanndan geen bir otomobildeki yolcunun dikiz aynasndaki yansmasn gren yol kenarndaki bir gzlemci, ayn yolcu ile yansmann ne zaman grnd hususunda ayn grte olamazd, elbette gnlk gzlemlere ilikin mutabakatszlk farkedilemez, nk k herhangi bir otomobilden binlerce kez daha hzla hareket eder, fakat teorik eliki buradadr, bu yzden saatleri farkl referans erevelerine senkronize etmek mmkn deildir; bir referans erevesindeki gzlemcilere ezamanl grnen olaylar baka bir referans erevesindekilere ezamanl grnmeyecektir. (4) "einstein'n izafiyette vard nokta zamann sresi, zamann uzunluudur" diye belirtir bachelard. bu, imdiki zamann kendisi deildir, mehur "langevin ikizleri" rnei de bunu dorular, bu bir dnce deneyidir, ama hesaplar ve deneyler (temel paracklar dzeyinde) de bunu dorulamtr, ikiz erkek kardelerden biri dnyada kalr, dieri k hzna yakn bir hzla bir uzay yolculuu yapar, kardelerden biri dnyaya dndnde iki karde ayn yata deildirler artk, astronot sadece birka ay yalanmtr, dnyada kalan kardese birka yl. bundan u sonucu karrz ve hi phesiz hakl da oluruz: zaman, hza bal olarak deiir, nevvton'un dnd gibi mutlak ve evrensel bir zaman yoktur, ama grece ve esnek, hza bal olarak az ya da ok genleebilen zamanlar vardr, o halde bu, eylemdir, ancak bu ne gemii, ne de gelecei var edebilir, byle olduu iin, ikizlerin biri ya da teki bir an bile imdiyi terk etmi olmaz, yine bachelard'n dedii gibi, "iyice belirlenmi olan an, einstein'n doktrininde bir mutlak olarak kalr." bu, uzay-zamann bir noktasdr, "burada ve yarn deil, 56

orada ve bugn deil", ama burada ve imdi, bu, imdinin kendisi ya da daha ziyade imdilerdir, btn imdiler farkldr, deikendir, ama hepsi de imdiye aittir, bu, meknda ve zamanda daha fazla olmayan, evrensel diye adlandrdmz eydir, nk o, uzayzamandr ve onun tek gereidir. (5) eer imdi her eyse onun dnda nasl kabiliriz? zihin bile ona aitse, neden onun dna kmay isteyeceiz? bitmek zere olan bu blme bak. neredeyse tamamen ardnda kald, oktan yitip gitmi bir gemi gibi. ama onu sadece imdiki zamanda okudun ve bir daha okuduunda bu da sadece imdiki zamanda olacak, benim onu sadece imdiki zamanda yazm olduum gibi. hayatn iin de ayn ey geerlidir ve bu da baka bir adan nemlidir, hayat, gelecekteki gibi uan bir hal deildir, bir kader ya da vahi bir hayvan deildir, hayat bir cennet ya da bir vaat gibi gkyznde sakl deildir, hayat burada ve u andadr: u anda yaadn ve yaptn eydir, var olmann kalbinde, imdinin kalbinde, her eyin kalbinde, gerein ve yaamann o byk rzgrnn iinde, hibir ey yazlm deildir, hibir ey vaat edilmi deildir, eer, stoaclarn dedii gibi, sadece imdi varsa yalnzca eylemler gerek olur. rya grmek, fanteziler retmek, d kurmak m? yaamak olduuna gre bunlar da hareket etmek saylr, ama asgaride, bunu kendine yasaklamakla hakszlk etmi olursun ama bununla yetinmek de hakszlk olur. yaamn avucunun iine al! varlkta daha ok kendini gster, "hayatta en byk engel, beklemektir," diye yazar, seneca. daha sonra gelecek olan her ey belirsizliin alanna girer, u andan itibaren yaa." zamanla her ey deiir, an' yakala (carpe diem) sz de anlamn zamanla yitirir, hayatmz boyunca verdiimiz szler kardmz otobs, bir aacn ieklenmesine ge kalmz, biz kendi zamanmz yaarken her eye yetiemeyeceimiz gereini haykrmyor mu? arzumuzun gereklemesini beklerken arzularmz bizi beklemeden kekreleiyorsa hangi an gnbirlik hayatn bize dayatt an deil, herhalde zaten halden hale girmiyor mu insan umutlarnn peinde, biz vaktimize snyoruz yani nabzmzn att kalbi durdurmayan ne varsa onun bekledii yerde onun nbetine, imam afi'nin dilinden: " vakit kl gibidir, eer klca yava ve yumuak dokunursan, o da sana yava ve yumuak dokunur, eer sert dokunursan klcn iki yz de sana sert dokunur ve keser." (6)

"ne yapsak kapanmaz bir yara yamurun at" rahmete layk 57

olmak iin ap kapatyoruz, kalmak sonu gelmesin diye dua m oluyor yoksa isyan provas m bilmeden, ncemizi bilmeden sonramz, sonramz bilmeden ncemizi hayalle hatra aras dokuyoruz kendimizi, kemiimizden nce ruhumuz ryor, zaman algs temelde alar boyu iki perspektif iinde alglanmtr: izgisel ve dngsel. birok kltr iin zaman, doann temelindeki ruh gibi dngseldir. oglala siyu kzlderilileri 'nden hehaka sapa (kara elk) dnya grne gre her eyin nasl bir dng iinde olduunu yle anlatyor: en gl olduu zaman rzgr dner, kular, yuvalarn daire biiminde yapar, nk dinleri bizimkiyle ayndr, gne, doup batarak bir daire izer, ay da ayn eyi yapar, ayrca ikisi de yuvarlaktr... mevsimler bile deiimlerinde byk bir daire izer ve hep olmu olduklar yere dner, insan yaam, ocukluktan balayp ocuklua giden bir dngdr, gcn hareket halinde olduu her yerde byledir bu. (7) yine insann doallnn yitmedii yabani zaman ocua zg bir saflkla akar insan ehirle kuatlmadan nce. insanla doann ayrmad bir zamandr... yabani doa, insann kk akn gruplar halinde yaad, kendi kk bahelerini yabani doann koca ormanlaryla karlatramad durumuydu dnyann, ama sonra insan rk gelimede ok ileri gitti, tm dnyada bir nfus patlamas oldu. bir noktadan sonra, yabani doayla insan yer deitirdi, artk o, bizim kuattmz bir ey; zavall kk paralar halinde dnyaya dalm durumda yabani doa. artk istisna olan yabani doa, evrenin genel durumuysa insan, (yabani doann, genel durum olmaktan kp istisna haline geldii bu kritik nokta, yabani hayat uzman gary snyder'a gre, doksan yl kadar nce gereklemitir; yani tam da "zaman," bu kitabn iddia ettii derin deiimlerden geerken. bana gre bu, zamanla ilikimiz iin bir modeldir: nk bir zamanlar insanlar, yabani zamanla kuatlmt, zaman her yere uzanyordu, tanmlanmamt, itlenmemiti, adlandrlmamt, bilinmezdi, her ynyle, burada, gece yansnn nn diyarnda hi bitmeyen en uzun akamdan bile uzun sren bir gizemdi, bu sonsuzlua braklan biz insanoullar, akn cep saatlerimiz ve ksa hayatlarmzn zavalll iinde, saatleri gsteren kol saatleriyle yabani zamann byk sonsuzluklarn hesaplamaya 58

abalayp duruyoruz, sonra zaman izlemeye baladk, onu saatlere blmeye, hesaplamaya, lmeye, iaretlemeye, alp satmaya... yabani doayla insan yer deitirdii gibi, yabani zamanla insan da artk yer deitirmilerdi, dakikalarn lld kritik bir andan sonra, bat toplumunun tuhaf zaman hesaplamas stand art at, bir norm haline geldi; bat saati, zamann genel durumu, yabani zaman ise istisnaya dnt. (8) sonra mit ve zaman ilikisine bakarsak llen zaman o kadar sosyal bireydir ki, mitik dncenin egemen olduu "ilkel" olarak adlandrlan toplumlarda zaman sk bir biimde mitlere bamldr, yerliler hibir ekilde birbirini izleyen zamanlarn etaplar halinde cereyan eden ve uzun bir dnem bir gemii kabul etmezler, bu olaylar, daha yakn planlardan tamamen farkl bir eymi gibi onlara kar kan efsanelerin ve mitlerin uzaktaki arka planna doru uzaklat lde gitgide daha bulank hale gelen ve daralan tarihsel olaylarn uzun bir perspektifi hakknda ilkellerin hibir fikri yoktu, toplumumuzda salt tarihsel dncenin bu ok karakteristik bak yerlilere tamamen yabancyd, gemiin bir olayndan sz ettikleri her kez, bu olayn kendi zamanlannda m, babalarnn zamannda m veya bu iki zamann dnda m olutuunu ayrdediyorlard. bu snr noktasnn tesinde, tm gemi olaylar onlar tarafndan hibir snflama yaplmadan ayn ve tek bir dzleme konuyordu: "uzun zaman oldu" ve "ok uzun zaman oldu", alarn birbirini izlemesi kavram onlarda yoktu, gemi, olaylarn geni bir deposuydu. mit ve tarih arasndaki snr izgisi, zamandaki dnemlerin net ve belirgin ayrm ile uyumamaktadr, ayn ekild, toplumun ve dnyann evrimi olarak adlandrdmz ey hakknda da bir fikirleri yoktu, daha dorusu bizim yaptmz gibi, doada ve insanlkta olumu ardarda gelen deiimlerin bir serisi zerine geriye doru bir baklar yoktu, bilimsel gr asndan olduu kadar dinsel gr asndan da dnyann ve insanln yalandm biliyoruz; her ikisini de bu bilgiye gre dnyoruz, onlar iin dnya ve insanlk ebediyen ayn ve gen olarak kalmaktadr... (9) insann evrendeki konumuna temeli olan" zamana bilimsel bir bakla entropiyle aklama abalarna bakalm, evren, hepsinin ynlerinden memnun olduu bir dizi farkl oklar sergilemektedir, bu oklardan biri dierlerinin ileyiini belirlemekte midir? yoksa zaman oku, pek ok farkl srecin mdahalesinin ortak bir sonucu mudur? bu zaman oklarnn bazlarna gz atalm. 59

evren genilemektedir, evrenin milyarlarca yllk gemiinin fotoraflan elimizde olsayd, onun ne kadar bykse o kadar zamanmza yakn olduunu grrdk, ou fiziki tm kozmosun "byk patlama" ite baladna inanmaktadr, bu balang anndan nce zaman var myd, yoksa zaman ve oku evrenle birlikte mi yaratld? eer vardysa, evren nihayetinde "byk skma"ya doru bzlmeye baladnda zaman okuna ne olacaktr? entropi: gndelik hayatta ok sayda sre zaman okunu kantlamaktadr, bizler yalanrz, arabalarmz paslanr, evlerimizin boyas kar, vazo atlar, scak kahve sour, el fenerinin pilleri biter, saati yeniden kurmak gerekir, bu ve pek ok baka yollarla zamann imdiden gelecee ak gzlemlenip llebilir, yukardaki durumlarn her biri "entropi"de bir art ierir, sistemler kendi haline brakldnda, dzensizlie ve tutarszla doru hareket ederek entropilerini artrrlar, "zaman oku"nun baka bir ad da "entropi art" dr. entropi zaman okuna cevap mdr? sorun, sistemler bileke paralarna ayrldnda, bu paralarn zamanda simetrik yasalarla tanmlanabilmesidir. entropideki kar konulmaz art nereden kaynaklanmaktadr? zaman m entropiyi dourmaktadr, entropi mi zaman? (9 ) bizler iin hayat ancak 2amansal bir blmlendirme yardm ile tecrbe edilebilmektedir, mistikler gibi btn hissettiimizde zaman, akp gitmeyecektir artk, zen retmeni doan bu konuda yle der: "ou kiiler zamann geip gittiine inanrlar, fakat gerekte zaman olduu yerde kalmaktadr, sz konusu geip gitme fikri belki "zaman" olarak isimlendirilebilir, ancak bu temelde yanl bir fikirdir, nk onu yalnzca geip giderken gren birisi, zamann yerinde durduunu anlayamaz." kierkegard'n tek szyle "tekrar varln ciddiyetidir", zaman deil biz tekrar ederiz aslnda, kierkegaard' varolusal zaman dncesi esasen felsefi krntlarda ve kayg kavram'nda sergilenmitir, ama, gemi ve gelecek zerine bir meditasyon gibi olan la re-petition'un [yineleme] -yakn dnemden viallaneix'in la reprise ad altnda yeniden evirdii bu eser- daha ilk sayfalarnda, varoluun insann evresinde dolaabilmesi (omsejle), btnyle grmesi gereken ey olduu fikri ortaya kar; sonsuz ise insann evresinde dolaamayaca eydir, bu gezintinin mmkn kld, imdiki zaman iinde kendini srekli olarak yeniden ele geirme, yaamn 60

ciddiyetidir, bu ciddiyet, "lm karan zerine bir sylev" oian nceden belirtilmi metinde de {bir mezar zerine) grlr, tekrarn ciddiyeti karsna oyun karlr; kelebeklerin ardnda koan ocuun iidir bu. sartre, bir durum tiyatrosu zerine dnmnde, kierkegaard'm anlad anlamdaki tekrar, tercihin kireiemesi olarak, sertlemesi olarak anlalan karakterle zdeletirirken hakszdr, ynelim ister gelecee ynelik olsun ister ebediyete, karar ile tekrar, varolu iindeki azami tutkuyu temsil ederler" (10) h.miller ile sayfada biriken szckler son bulsun: imdi elinizde dokunulamayan, rastlantsal olan bir ey var ve siz sabahlara kadar oturup, ak bir defter-i kebirin zerinde kafanz paralyorsunuz, elinizde kocaman bir eksi, kocaman bir ak. tm yaantlara, bilgilere damgasn vurmu bir eksi. eksinin edeeri olan arty bulduunuz zaman ise sonu hibir ey. tamam, tamam! siz u denge denilen dsel ve anlk eye sahipsiniz, fakat dengenin kendisi yok ki, hi de olmad, ne kalpazanlktr o, ne kalpazanlk! saati durdurmak veya atekes istemek gibi bir ey. siz dengeyi varoluunuza kuramsal bir safra katmak, varoluunuza bir neden yaratmak iin zihninize yerletirdiniz, bense bilanoyu tutturmay hibir zaman beceremedim, her zaman ak veren biriyim ben. bundan dolay devam etmek iin nedenim var. btn yaamm bilanonun iine hibir ey yaratmamas iin koyuyorum; dengeye adyorum yaamm, hibir eyi bulmak, ona ulamak iin sonsuzluk figrleri tasarlamaksnz, yani tam anlamyla yle szn: "ybuyurmakaanan denklem iinde imzam sonsuzluktur." (11).
Dipnot 1.faulkner,ses ve fke,remzi yaynevi, 1983.ist,sn 95 2.tik tak zamana kaamak bir bak,jay griffiths, ayrnt yay.2003 3.1izik ve metafizik.jennifer trusted, ev seval ylmaz,ist,1995, insan yay.sh 155,156 4. jennifer trusted, age.sh 264,265 S.andre comte s ponvi le .felsefeyi lakd i m imdir, altn kitaplar ocak 2006, ist.sh 122 6 kueyr risalesi, hazr. Sleyman uluda, ist, 1981. s. 181. 7.jay griffihs,age,275 S.armand cuvillier,felsefe yazarlarndan seilmi metinler, ev m.mukadderyakupolu, c l.1995,ank sh 175 9.kim korkar seti ding erin kedisinden.an marst ali .danan zohar, ev gelenek yay.orhan dz 2002,ist,sh 382 10.jacques col etle, varol usuluk, ev k ergden.haz 2006,an kara, sh 117 ll.henri miller.ev ahmet atala,ist, 1966,sh 93

61

zaman II

mutala bzdemr

zamanda hem de tarihin gemi bir yerinde yaayamayaca gibi. yine de hereyi sonsuzca tasavvur eder.insann zamann klesi gibidir.mekantn ise efendisi.j.lagneau deyimiyle "uzay gcmn, zaman ise gszlmn ifadesidir." insan mekanda ileriye geriye gidebilir ama yaad bir zaman geriye eviremez, geleceine gidemez, bilinen bir benzetmeyle zaman nehir gibidir hep ileriye akar, hibir zaman geriye akmaz, bir kzlderili atasz yle zetler bu durumu: "hibir rmak kaynana geri dnmez ama her rman bir kayna vardr." "penceresinin glgesi perdelerin stne vurduu zaman yedi ile sekiz aras idi, zaman iinde yeniden buldum kendimi, saati iitince bykbabamnd ve babam bana verdii zaman, quentin sana btn umutlarn ve zlemlerin mezarn veriyorum demiti; o daha ok insane yaantlarnn samalna varman iin ata acrta kullanlmaya elverilidir, bylece senin kiisel ihtiyalarn babann ve onun da babasnn ihtiyalarn karladndan daha ok karlayamayacaktr, bu saati sana zamam hatrlayasn diye deil ara sra onu bir an unutasn ve soluunun hepsini onu elde etmek iin harcamayasn diye veriyorum, nk imdiye kadar hibir sava kaznlmamtr demiti, dahas savalmamtr bile sava alan insanlarn delilikleri ile umutsuzluklarn ortaya karr, ve zafer felsefecilerle budalalarn hayalidir. (1) kuantum fizii ve zamanla ilgili artrmalarndan tandmz ilya prigone zaman hem ak hem de yap olarak gryordu, f.capra'nn deyimiyle prigone baknn radikal doas dengede olmama, izgisel olmama, deimez olmama, kararl olmama, vs.. hepsi olumsuzdur, kuantum fiziinde salan yaplarn ayrt edici zelliklerinin ou (evredeki kk deiimlere duyarl olma, kritik karar anlarnn kendilerinden nceki tarihle ilikisi, gelecein kesin olmay, ve tahmin edilemezlii) klasik bilimin bak asyla devrimci kavramlardr, doa bir makina olmak yerine, oklukla insan doasna yakn bir eye dnr (2 ) bilim tarihi iinde gze arpan zaman yorumlarna bir gz atalm, uzayda snrsz sayda objeler olduunu deneylerimizle biliyoruz; gnlk hayatta bir o kadar uygun referans noktas alrz; rnein iindeki nesnelere gre bir ada, ehirlere ve nehirlere gre dnya ve gk cisimlerinin hareketlerine gre sabit yldzlar, fakat acaba mutlak bir referans noktas var mdr? bilim tarihinde baktmzda "uzayn kendisi, 53

'zaman benim kadar iyi buseydin" dedi apkac 'onu harcamadan sz amazdn, o, canldr* alice harikalar diyarnda, lewis carroll

kelimelerin yokunda insan insan verdii szn iinde yeryznde meskundur, zamana sahip olmakla zaman olmann farknda kendini bulur, bazen yakalad mutluluun aslnda yakaland an kesimesinden ibaret olduunu anlamayacak denli kendine gmlmtr, kimi hzl gesin diye mrldand kimi hi bitmesin diye yalvard demlerde de ayn insan przaman olamayacan zamanl olduunun bilinciyle igaline urad duygularn sonu gelmez zannedilen eiine varr. btn hislerin yaand yerde zaman bekler ona ne olmutur, yine eskiler u sz de brakmtr hayata: "sklmak saf sreyi hissetmektir.' zamann durmasn stediimiz anlarda zaman ne kadar zaman duracaktr, yaanlan olaylar, durumlar, ac ve endie ne varsa yaandktan sonra unutmak ya da hatrlamak iin hi yaanmam saylmazlar hatta ne kadar zihnimizden yok sayalm daha derinden duyarz zaman daha ssz yaanmsa. olaylardan, durumlardan boalan zaman daha da zerimize ker, hayatmzda bir eyler dikkatimizi, bizi megul eder.zaten salt dnce de salt duygu da insanlar ve olaylar hayatmzdan atmaya yetmez, yoksa her insan zamanda bir yer tutar, yaadmz sre ne kadar bo ne kadar gerekten yoksunsa zaman o kadar youn hissederiz, insann cevap vermek zorunda olmad sorulardan biri de zerindeki kimlikte neden bir baka tarihte domaddr, cevab da gerekmez, nk insan tanrdan verili bir zaman almtr, her varln fark kendi zamann oluturur, zaten yamurun, ocuun, aacn, yldzn, hasadn vs... insann snr, imdi ve buraya bamlldr, dnyada ayn anda hem kendi vatannda hem baka bir yerde olamaz, hem yaad

52