Ο άλλος, o «ανθρώπινος» χρόνος
 

της Νίκης Ρουμπάνη

Ο χρόνος δεν βρίσκεται στο ρολόι μας, είναι η σύντομη κι απέραντη μαζί
ζωή μας, είναι μια πολιτισμική αντίληψη. Ο χρόνος διαφοροποιείται
ανάλογα με τα περιβάλλοντα και το κοινωνικό φύλο. Αλλιώς βιώνεται
στην οικογένεια, αλλιώς με τους φίλους, αλλιώς στην δουλειά, κι από
όλα αυτά μαζί γινόμαστε ένα καλειδοσκόπιο και η ζωή μας κόβεται σε
κομμάτια.

Υπάρχει λοιπόν ο χρόνος ο γραμμικός που μας υπαγορεύουν τα

αμείλικτα εξουσιαστικά deadlines. Υπάρχει και ο άλλος της προσωπικής
μας ανάπτυξης, ο χρόνος ο κυκλικός, αυτός που ανοίγει και κλείνει με τα
γεγονότα, περιοδικός σε ένταση, σε ρυθμούς, χωρίς το ρολόι να μπορεί
να βιάσει το σημαντικό, ότι κι αν αυτό είναι, όπως τη δημιουργία, την
ανθρώπινη επικοινωνία, το κλάμα και το γέλιο του παιδιού, το γράψιμο
του ποιήματος, το φόβο, την ανακάλυψη μέσα από το τυχαίο. Είναι ο
χρόνος ο προσωπικός, ο πολιτικός, που περιλαμβάνει και το χρόνο το
γυναικείο. Αυτόν του θηλυκού ατόμου με διαφορετική κοινωνική
εξέλιξη, με λιγότερο ανταγωνισμό και περισσότερη φροντίδα στο
χαρακτήρα που πλάθει. Το χρόνο της γυναίκας που βάζει σε
προτεραιότητα ζητήματα όπως τις σχέσεις της, την αρμονία με το
περιβάλλον κι εκείνο το βάζο με τα λουλουδάκια που… ο βιαστικός δεν
πρόσεξε ποτέ.
Αναρωτιόμαστε συχνά με κάποιες φίλες πόσο πολιτικό είναι το
προσωπικό, και πόσο διαφορετικός είναι αυτός ο χρόνος. Βλέποντας τις
γυναικείες οργανώσεις να διαφοροποιούνται και να προσπαθούν να
επιβιώσουν στην Ελλάδα και την Ευρώπη αναρωτιόμαστε αν είναι
συνάξεις ρετρό, μεταλλάξεις γραφειοκρατείας ή εξακολουθούν να
προσπαθούν να είναι ομάδες αλληλεγγύης. Επιπλέον έχουμε μεγάλη
αμφιβολία αν οι αρχές στις τοπικές κοινωνίες μπορούν να στηρίξουν
αυτή την κοινωνία αλληλεγγύης των πολιτών εκείνων που δεν
λειτουργούν με το συνηθισμένο τικ-τακ στο ρολόι αλλά με πρώτη
προτεραιότητα τη συμμετοχή σε ζητήματα κοινωνικού αποκλεισμού και
ιδιαίτερα την προσπάθεια στήριξης της γυναίκας στους πολλαπλούς
ρόλους της.

Οικονομία της Αγάπης και Χρόνος

Η αντι-οικονομολόγος Χέντερσον, γνωστή για τους δείκτες ανάπτυξης

που έχει σχεδιάσει, έκανε στα μέσα της δεκαετίας του 90 μια σειρά από
διαλέξεις στις Βρυξέλλες, καλεσμένη από την Επιτροπή, σχετικά με την
ονομαζόμενη ‘Οικονομία της Αγάπης’, οικονομία που εισάγει
διαφορετικές αντιλήψεις χρόνου τονίζοντας την τεράστια σημασία της
απλήρωτης εργασίας για την επιβίωση. Αναφέρθηκε δηλαδή, στην
κοινωνική και οικονομική σημασία πτυχών της καθημερινότητάς μας που
δεν φαίνονται στους οικονομικούς δείκτες και η οποίες αφορούν την
καθημερινή ζωή, την αγροτική παραγωγή, τις καλλιέργειες και τα
εκτρεφόμενα ζώα για κατανάλωση από τα μέλη της οικογένειας, την
κατασκευή επίπλων που δεν αγοράζουμε έτοιμα, τις υπηρεσίες σε
ηλικιωμένους συγγενείς, τις ανταλλαγές εργασίας από συγχωριανούς και
γείτονες, τη βοήθεια της ευρύτερης οικογένειας, την προστασία των
εξαρτημένων ατόμων. Οικονομία δηλαδή επιβίωσης που το μέγεθός της
είναι τόσο, όσο ο δημόσιος και ιδιωτικός τομέας της επίσημης
οικονομίας που απογράφουν και συζητούν οι κυβερνήσεις. Αυτή η
οικονομία της επιβίωσης περιλαμβάνει τις απλήρωτες αλλά όχι χωρίς
αξία ανταλλαγές σε υπηρεσίες στην οικογένεια, στη γειτονιά, στο χωριό,
στην κοινωνία, κάθε εθελοντική κοινωνική εργασία. Είναι η οικονομία
που επιτρέπει να υπάρχουμε και να ζούμε μαζί ως κοινωνίες, χωρίς να
αποσκοπεί στον πλουτισμό. Αναζητώντας ευκαιρίες να αναδειχτούν τα
τεράστια μεγέθη αυτής της οικονομίας, η συμβολή της αλλά και η
διαφορετική λογική και κουλτούρα του χρόνου που υπαγορεύει,
παρατηρούμε την ύπαρξή της όχι μόνο μέσα στους χώρους των
γυναικείων οργανώσεων και συνεταιρισμών αλλά και στη ζωή λαών που
ο χρόνος τους έχει διαμορφωθεί από την αναγκαστική τους παραμονή ή
προσαρμογή σε οικονομία επιβίωσης και από όπου πολλά μπορεί κανείς
να διδαχθεί για αλληλεγγύη και κοινές οικονομικές προσπάθειες
αντιμετώπισης της ανέχειας.
Πρόσφατα, με τη μαζική εισαγωγή των γυναικών στην απασχόληση, η
αντίληψη του χρόνου άλλαξε για μεγάλους αριθμούς ανθρώπων που δεν
έβρισκαν πλέον οργανωμένη εργασία. Επιπλέον, υπάρχουν περιοχές του
πλανήτη όπου δεν υπάρχει παρά η αγροτική οικονομία ή οι ξένες
πολυεθνικές και τίποτα άλλο ενδιάμεσα και οι περισσότεροι κάτοικοι δεν
βρίσκουν ποτέ οργανωμένη απασχόληση. Πώς επιβιώνουν οι οικογένειες
π.χ. στους τόπους με ένα δολάριο την ημέρα κατά κεφαλή; Πώς δεν
πεθαίνουν αλλά παλεύουν τη ζωή τους;
Η ευκαιρία που είχα να ζήσω την αλληλεγγύη των ατόμων που έχουν
συνηθίσει να ζουν χωρίς οργανωμένη εργασιακά κοινωνία (Αφρική,
Ασία)σε αντίθεση με αυτούς που είχαν οργανωμένη απασχόληση και την
έχασαν, (Μίτσιγκαν, Βρεταννία, Γαλλία, περιοχές της χώρας μας),
κατέδειξε πως περισσότερο κινδύνευαν να πεθάνουν από εξαθλίωση οι
κάτοικοι των μεγαλουπόλεων, χωρίς προσωπικούς φίλους, χωρίς
οικογένεια, έχοντας ξεμάθει την κοινωνική αλληλεγγύη, από ότι σε ένα
πάμφτωχο χωριουδάκι όπου όλοι νοιάζονται για όλους.
Η παρατήρηση των μηχανισμών επιβίωσης ομάδων που ζουν σε λιγότερο
ή καθόλου οργανωμένες κοινωνίες τουλάχιστον στον εργασιακό τομέα,
ανέδειξε δύο σταθερές συνισταμένες που εμφανιζόντουσαν κάθε φορά:
Τη διαφορετική αντίληψη του χρόνου και την ύπαρξη δικτύων
προσωπικής και κοινωνικής στήριξης.
Μέσα στις αναζητήσεις αυτές είχαμε την ευκαιρία πριν μερικά χρόνια να
επικοινωνήσουμε με τις Τράπεζες ελεύθερου χρόνου, σε ένα συνέδριο
στην Ιταλία, σε συνεργασία με την VFA, εταιρία που ασχολείται με
κοινωνικές μελέτες στην Αθήνα.
Το πείραμα άρχισε έτσι να φυτεύεται ως ιδέα για την οργάνωσή μας, το
Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης και σε ελληνικό έδαφος. Οι θεωρητικές
παρουσιάσεις που έκανε για μια διεθνή ομάδα επιμορφούμενων σε
σεμινάριο του ΔΓΕ στην Σαντορίνη ο οικονομολόγος Παύλος
Λαουτάρης το 2004, έκαναν κι άλλους φίλους να ενδιαφερθούν. Έτσι,
ξεκινήσαμε την Τράπεζα Εθελοντικού (Εθελοντικού) Χρόνου, σε
πιλοτική μορφή, με μια επιχορήγηση της Γ.Γ. Ισότητας, στο κέντρο μας
στον Δήμο Δάφνης, με την ελπίδα να αποκτήσουμε το κατάλληλο
λογισμικό και την εμπειρία, ώστε να διαδώσουμε το πείραμα και μέσα
στα πλαίσια του προγράμματος Equal «Άλκηστις».

Τράπεζα Ελεύθερου Χρόνου

Το Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης ως εθελοντική, μη κυβερνητική οργάνωση

έχει μέλη εθελόντριες και γενικά άτομα που δραστηριοποιούνται πάνω
στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα των δύο φύλων. Η Τράπεζα
Χρόνου είναι μία νέα πιλοτική δράση του Δικτύου που συμβαδίζει με τις
αρετές και τους στόχους του. Πρόκειται για ένα εργαλείο
κοινωνικοποίησης και ενδυνάμωσης του ατόμου, παράλληλα όμως κι
ενθάρρυνσης της κοινωνικής αλληλεγγύης.
Η Τράπεζα Χρόνου είναι :
1.        ένα δίκτυο ανταλλαγής υπηρεσιών που υποστηρίζεται από το
δικό του εσωτερικό «νόμισμα – χρόνο» ή «νόμισμα – εργασία» Το
περιεχόμενο των υπηρεσιών εξισώνεται κι έτσι, για παράδειγμα,
μια ώρα μαθήματος Ισπανικών εξισώνεται με μια ώρα φροντίδας
του σπιτιού.
2.        μία κεντρική μονάδα που χρεώνει και πιστώνει το λογαριασμό
χρόνου κάθε μέλους όπως μια Τράπεζα κρατάει λογαριασμό των
αναλήψεων και καταθέσεων.
Η Τράπεζα Χρόνου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όταν στοχεύει στο να
στηριχθούν άτομα ή οικογένειες με προβλήματα αλλά και
προκειμένου να αξιοποιηθεί η διάθεση προσφοράς των εθελοντών
της. Ενδιαφέρει άτομα που θέλουν να συνδράμουν το κοινωνικό έργο
των οργανώσεων με παροχή υπηρεσιών προς περιθωριοποιημένες
οικογένειες από εθελοντική βάση, σε διάφορα σημεία της Ελλάδας.
Σε μια Τράπεζα Χρόνου, ένας γιατρός ή δικηγόρος που εθελοντικά
και όχι υποχρεωτικά προσφέρει μια ώρα επαγγελματικών υπηρεσιών,
δικαιούται μια ώρα άλλων υπηρεσιών, όπως βάψιμο, μαγείρεμα,
φύλαξη ηλικιωμένου, πράγματα δηλαδή που μπορεί να προσφέρει κι
ένα όχι ειδικευμένο άτομο. Έτσι και τα άτομα που βοηθούνται από
κάποιον άλλο νοιώθουν υπερήφανα με την οπτική πως έχουν κάτι
ανταλλάξιμο με αξία, δηλαδή τον χρόνο τους. Παράλληλα,
βοηθούνται να επανενταχτούν εργασιακά, εφόσον η εργασία όλων
στην Τράπεζα αξιολογείται ποιοτικά και αυτό λειτουργεί ως
ανταμοιβή αλλά κι ως κίνητρο αναβάθμισης προσόντων.

Τα πλεονεκτήματα της Τ.Χ. είναι τα ακόλουθα:

1.       Δημιουργούνται σταθερές – συνεχείς και πιστές σχέσεις
αμοιβαιότητας που ενδυναμώνουν τα μέλη.
2.       Σε αντίθεση με τη μισθωτή εργασία βιώνονται ως ελεύθερες και
όχι αλλοτριωμένες οι δραστηριότητες.
3.       Οι δραστηριότητες είναι περισσότερο επικοινωνιακές
συναναστροφές παρά «απασχόληση».
4.       Βοηθιούνται τα άτομα να ανακαλύψουν ή να αναπτύξουν νέες
ικανότητες και δεξιότητες.
5.       Περιορίζεται η σπατάλη.
6.       Αναπτύσσονται τοπικοί πόροι.
7.       Ευνοείται η αξιοποίηση των πόρων.
8.       Ενισχύεται η οικολογική συνείδηση
9.       Ενισχύεται η αλληλεγγύη μεταξύ των δύο φύλων αλλά και
μεταξύ των γενεών.
Η Τράπεζα Χρόνου αφορά όλες / ους αυτές / ούς που θέλουν
αυτοβούλως να συμμετέχουν.
Ιδιαίτερα όμως αφορά:
1.       Άνεργες (είναι διπλάσιες από τους άνεργους) και άνεργους,
γιατί και οι μεν και οι δε έχουν πολύ χρόνο και όχι χρήμα.
2.       Ειδικές πληθυσμιακές ομάδες (μετανάστες, πρόσφυγες,
μονογονεϊκές οικογένειες, αναπήρους, ανθρώπους με χαμηλά
εισοδήματα, με προβλήματα μοναξιάς κ.α.)
3.       Συνταξιούχους.
4.       Κάθε άνθρωπο που βιώνει κοινωνικό αποκλεισμό.

Τράπεζες Χρόνου έχουν λειτουργήσει επιτυχώς σε πολλές χώρες της

Ευρώπης, όπως Γερμανία, Αγγλία και Ιταλία.
Ένα ακόμα πλεονέκτημα της Τράπεζας Χρόνου είναι ότι οι άνθρωποι
που έχουν απομακρυνθεί από την αγορά εργασίας θα έχουν την ευκαιρία
να αξιοποιήσουν και πάλι τα προσόντα τους.

Που και πως μπορεί να λειτουργήσει η Τράπεζα Χρόνου;

Η Τράπεζα Χρόνου μπορεί να έχει καλή εφαρμογή σε επίπεδο γειτονιάς,

αλλά μπορεί να εφαρμόζεται και σε περιοχές μεγαλύτερες.
Η προσπάθεια του ΔΓΕ είναι να ξεκινήσουν πυρήνες ενδιαφερομένων σε
όσο γίνεται περισσότερες περιοχές. Οι πυρήνες συνδέονται με την
κεντρική TX αλλά εξυπηρετούν και το τοπικό επίπεδο.
Ήδη ξεκινούν τις εργασίες τους τρεις νέοι τοπικοί πυρήνες στο κέντρο
της Αθήνας, τον Βύρωνα και το Λαύριο.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την Τράπεζα Χρόνου
απευθυνθείτε στο Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης και στα τηλέφωνα 210
9700814 και 210 7703043