You are on page 1of 3

Evrak- metruke

DELIZA IM ZA D E A LES

Unutulmu bir ttihat: pekli brahim Hoca


ttihat ve Terakki Cemiyeti kurucularndan, Merkez-i Umum azas pekli brahim Efendi, bilinen ismiyle pekli Hoca, birka dil bilen, ok seyahat eden, eli kalem tutan ve lkesinin geleceini dnen aydn kafal bir medreseliydi.
mparatorluun son yl larna damgasn vuran II. A bdlham idin bas kc tutum u baz gizli rgtlerin kurulmasna sebep olmutu. Bu rgtlerden biri de, bizzat padiah tarafndan kurulan M ekteb-iT bbiye-i ahne ve M ekteb-i M lkiyede filizlenen Terakki ve Ittihad Cemiyeti idi. C e miyet, okul talebeleri arasnda hzla yaylm, okul dndan kimseler de bu yaplanmaya destek vermiti. Cemiyeti destekleyenler arasnda din adamlar da vard. Sonraki yllarda isminden ska sz ettirecek olan brahim Hakk Efendi de bu din adamlarn dan biriydi. Arnavutlukta, Kosova yaknlarndaki M itrovie kasabasnda Gazi Isabey mahallesinde dnyaya geldiinde yl 1863tr. bra him H akk Efendinin babas bugn Pec (Pe) ismiyle an lan pek ehrinde dnyaya gelen M ustafa Efendi, annesi ise Nefise Hanm dr. Baba s pekin eski ailelerinden Delizaimoullarndan, annesi ise Dizdaroullarndandr. Aslen Trkmen olan aile 15. yzyln balarnda zm irin Torba nahi yesinden Rumeliye g etmi ve bu rada Vidin, pek ve Mitrovie gibi nemli Trk ehirlerine yerlemitir. brahim Efendinin bykdedesi Bulgar birlikleri ile sk sk atan yiit bir ye nieri aas olan Serdengeti Halil Aa dr. brahim Hakk alt ya nda Kuran- Kerimi ez berleyerek hafz olur, Gazi Isabey sbyan mektebini bitirdikten sonra ulum- diniyye ve Arabiyye yani din ve Arapa derslerini M itrovie deki medreselere devam ederek tamamlar. A rdndan 1883te stanbula gelerek nce Fatih teki H ay darpaa Medresesine kay dolur. Vefa ve Sleymaniye medreselerine de devam eden brahim Hakk Efendi bu kurumlarda 13 yl okuyup eitimini tamamlar. Aralksz devam ettii hocas, dnemin din limlerinden Takprl Abdullah Rd Efendi dir. Medresede okuduu yllarda Tahrir-i Ustz isminde bir de kitap yazar, bu kitap daha sonra 1896 ve 1902 iki de defa baslr. Arnavuta, Srpa, Rum ca, talyanca, Arapa, Farsa bilen H afz brahim Efendi, mezun olduktan sonra uzun sre Rumelideki kasaba ve ehirlerde dolaarak aylar

pekli brahim Efendi hayatnn son yllarnda Bakrky mftl yapmt.

denen Recep, aban ve Ra mazan aylarnda cer hocal yapar, camilerde ve mescitler de vaazlar verir. Bu dnemde tuttuu notlardan, ok defa devlet kapsna bavurmusa da uzun sre bir memuriyet alamad anlalyor. lk resm grevini 37 yanda alr, 230 kuru maala Mitrovie mekteb-i rdiyesi muallim-i evvellii vekaletine tayin edilir, yl bu grevi srd rr. Ancak sicil dosyasndaki belgelerden anlalyor ki ma a geimine yetmedii iin yln sonunda istifa etm i tir. Bir buuk yl kadar akta kaldktan sonra 1904 ylnn ubat aynda Tireova kasaba s bidayet mahkemesi azalna tayin edilir ve bu grevde II. M erutiyetin balangcna kadar kalr. Hafz brahim

28

NTV TARH TEMMUZ 2011

Sevgili Okur NTV Tarih, seni bu lkenin


yazlmam tarihini yazmaya, yazlana kendi tarihini katp onu zenginletirmeye davet ___ ediyor. Elindeki tarihin bir kopyasn, fotorafn gnder; NTV Tarih uzmanlar deerlendirsin ve dergimizde yaymlansn. N T V T

II. Merutiyetin balangcnda ttihad ve Terakki Cemiyeti Merkez-i Umumisi Sabah & Joallierye byle poz vermilerdi. Soldan saa Midhat kr ve Kazm Kadri Beyler, pekli brahim Efendi, eyhlislam Mustafa Hayri; Talat, Ahmed Rza ve Enver Beyler ile Bolu mebusu Binba Habib Bey.

Efendi, 1890lardan itibaren, o gnlerde Terakki ve ttihad Cemiyeti ismini tayan ttihad ve Terakkinin Rumeli rgtlerini kurar, cemiyete ok sayda ye kaydeder. ipekli H ocay cemiye te ye kaydeden isim ise, rgtn bir numaral azas brahim Temo dur. Bu d nemde kaydedilen yeler arasnda ilgin isimler de vardr. Bunlarn en nls ise hi phesiz bir ara Edirne hapishanesinde ayn kouta yatt, posta memuru Talat Efendi, yani II. M erutiyet devrinin nml nazr, sad razam Talat Paa Talat dr. Paann biyografilerinde de bahsedilen bu olay belki de cemiyet tarihi asndan bir dnm noktas olarak kabul edilebilir. Talat Efendi henz 16-17 yalarnda bir ren ciyken tanr ipekli H oca ile. Paa, o gnleri hatratnda u cmlelerle anlatyor: Fikir, Nam k Kemallerin, Ziya Paalarn, Ali Suavilerin gizli gizli kitaplarndan oku nanlard. Rehber kiiler de yine onlard. Ben 1900lerin banda henz on altsndayken byle bir rehber bulma saadetine mazhar oldum, ittihad ve Terakkinin asl kurucusu diyebileceim, her haliyle ele benzemedik ah siyetin sahibi pekli Hafz brahim Efendi... Zengin bir ailenin ocuu idi ve kuvvetli medrese tahsili ile iktifa

**
-

r.

/* *. '
4

l
* \f 1 >

, 0\j, i
t

^
t*

w -

j? b j

Jl S / '
f

ts t f J*

*S > / /

, , ''

& ><SJ jSS;d

' J
'J liS y U f.

jw ^ ~ -

->
' J , .

- W

a,,

, f -

,r\>

pekli Hocann 1928de Bakrky mftlne tayinini diyanet ileri reisi Rifat Breki salamt.

NTV TARH TEMMUZ 2011

29

Evrak- metruke

pekli Hocanm en bilinen zellikleri emsalsiz Arnavut inad, tatlya ve bilhassa hamurilerine olan dknlyd. yle ki, bir oturuta Rumeliye has bir tepsi Kadboan tatlsn bitirir, sofradan yle kalkard.
etmemi, nce Rumca sonra talyanca renmiti. Ak fikirli, tertem iz bir vatanper verdi. H akikat bahsinde asla taviz vermezdi... M erutiyetin ardndan tamamlanan ilk seimlerden sonra 14 Aralk 1908de pek sanca milletvekili olarak meclise giren brahim Hakk Efendi, bu tarihten sonra pekli brahim olarak anlr. Bu dnemde milletvekillii maa 500 kurutur. Ksa boyuna, ufak-tefek haline ramen mecliste yapt ce lalli konumalarla adndan ksa srede szettirir, kendini tokszl ve inat bir kiilik olarak tantr. Meclis krssnde yapt ve zabtlara geen nemli konumalarndan biri kadn haklar, dieri ise Erm enilerin durumu ve zellikle milletvekili Krikor Zhrab Efendinin maduriyeti ile ilgilidir. pekli brahim in parlamenter sistemi anlama s, bilmesi ve desteklemesinin nemli sebepleri arasnda yakndan tand Balkan lkeleri ile henz Merutiyet ilan edilmeden nce ziyaret ettii talya ile Avusturya-

pekli Hocann memleketi. Kosova snrlar iindeki Mitrovie kasabas (stte). Hocann vefat ilan 28 Ekim 1940 tarihli Vakitte yer almt (yanda).

VEFAT
Sabk

pek

mebusu

Bakrky

M acaristan m paratorluu parlamentolarnda edindii izlenimlerin rol vardr. 7 Haziran 1912de ikinci defa pek mebusu olarak meclise giren brahim Efendinin ve killii bu defa 23 Temmuza kadar srer, bu tarihte istifa ederek meclisten ayrlr. Ay rldnda 800 kuru maa vardr. Siyasetle uramay braksa da Talat Bey, Ahmed Rza Bey ve eyhUslam Hayri Efendi gibi eski arka dalaryla temas srdrm tr. Bu srada Tetkik-i M us haf ve M ellift- eriyye Meclisi azalna 1000 kuru maala tayin edilir. Talat Paann stanbul dan ayrlarak Berlin yerletii son ylla e rnda da irtibatlar kopmaz, pekli H oca Talat Paay bir kez Berlin ziyaret eder, de sk sk mektuplarlar hat ta zaman zaman Paann hibir talebi olmakszn ona bir m iktar para yardmn da bulunur.Talat Paann muhalifleri ile kar karya geldii bir gn, eski sadrazam n yapt soygunlardan* (!) bahsedenlere karak

jyle der: Utann, m fts Hafz brahim Zaim irtiutann... M emleket hal etmitir- Cenazesi bugn ikin di namazn mteakip Bakrky b onun avucunun iin yk camiinden kaldrlarak Bakr de idi. steseydi herky kabristanna defnedilecektireyi alp gtrrd. Mevl rahm et eyleyeUysa daha evvelki" gn ben ona 10 altn gnderdim.. lendirmesiyle Hocanm g Hafz brahim in mil revi Bakrky mfts olarak letvekili bulunduu srada deitirilir. 19 ubat 1928 de stanbul bagsteren veba da Bakrky mftlne ata salgn yznden meclis nan pekli Hoca, stanbul alamaz hale gelmitir. Fatihte, Pazartekke mahal Bulac hastaln penesine lesindeki evini Bakrky de dmekten korkan pek ok Cam i Sokak, numara 19a mebus evlerini Anadolu va _tar ve lene kadar bu evde kasna, hatta daha uzak say yaar, 28 Ekim 1940 gn fiyelere tamtr. M eclisteki evinde vefat eder. grevini aksatmadan srdVefatyla ilgili tek haber ren ipekli H ocann, kaak Vakit gazetesinde kar, ce milletvekillerine hitab hayli nazesi Bakrky M ezarlna "sert olur: lm den korkan defnedilir. Ailesine gelince, mebus olmaz! Hafz brahim Efendi, M itC um huriyetin ilanndan rovieli H aan A ann kz sonra da Tetkik-i M ushaf Aye hanm ile evlenir ve bu Komisyonu yeliini srd evlilikten 1908 Fevziye de ren pekli H oca 18 ubat ismindeki kz dnyaya gelir. 1928 zm ir mftlne de Fevziye Hanm n Binba tayin edilir. N e var ki bra Ragpla evliliinden ise tek him Efendi tayinini srgn torunu M ine doar. brahim olarak kabul eder ve bir Hoca 1934te kan soyad dilekeyle istifa eder. Bunun kanunundan sonra aile lakab zerine dnemin Diyanet Z aim olunu soyad olarak leri Reisi Rfat Efendi almtr. M (Breki)nin tavsiye ve yn Burak etirta

30

NTV TARH TEMMUZ 2011

You might also like