MEYDAN

I
T RK KURUMU YAYl N LARlNDAN
XX. S E R 1 - Sa. 1

MEYDAN

Prof. Dr.
T RK K U R UlllU 1971

n s z V Il
I.
Malazgirt Anadolu'da Seluklu-Bizans
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-41
Trkmenlerin hareketleri - Seluklu Prenslerinin
Anadolu'ya 6. - Kapetru (Hasankale) ve Bizans'-
la 9.- Bey 13.- Prens Yakuti'-
nin - Sultan Anadolu seferi - Bi-
durumu 22. -Seluklu emirlerinin 23. - Suriye
ve Filistin'de Seluklular 29. - Bizans'ta durum 31. -
hareketleri 33. - Seluklu devam ediyor 36.
II.
Sultan Suriye Seferi . . . . . . . . 43 - 54
Sultan Alp-Arslan yeniden Anadol u'da 45. -Alp-Arslan
Halep nlerinde 48. - Bizans elisi ve Alp-Arslan 52.
III.
Romanos Diogenes'in Hareketi ... 55 - 64
Bizans ordusu 55. - Meclisi 59. -Ma-
lazgirt'in ve nc 62.
VI
IV.
Meydan 65-97
Seluklu ordusu 65. - Seluklu eli heyeti Bizans karar-
68. - Alp-Arslan iin okunan hutbe 71. -
sylevi 75.- Tarihi 77.- Bizans ordusu
79. - Bizans imparatoru tutsak 82. -
83.- Ban 87.- Bizans
yeni bir imparator : Mihael Ducas 89. - Romanos Diogenes'in
sonu 92. - Zaferin akisleri ve sonu 94.
Bibliyografya .......................... 99
N SZ
Anadolu'nun en nemli
olan Malazgirt 900.
nmn 1971 Tari-
himizin bu byk Trk Tarih Kurumu
olarak konusu gr-
zaman, yapabileceklerimizin bilimsel
ynde uygun grld. Buna gre Seluk-
lu'lar tarihinin belli
lamak en nde gelen grevimiz idi. Ku-
rum, daha nceleri de Seluklu'lardan Osman-
kadar Anadolu tarihi alamnda nemli
kaynaklan ve

1 - BiBi : el-Evamir'l-Alaiyye, 1956

2 - : Irak ve Horasan ta-
rihi, 1943.
3 - SADRnniN ALi : Ahbar'd-dev-
leti's-Selukiyye, 1943.
4- Zafername, 1949.
5 - Abu'l-Farac Tarihi 2 cilt, 1945-1950.
VIII===============
6- RA.vENDi : 2 cilt,

7 - URFALI MATEOS : Vekayiname,
8- AKSARAYI:
9 - EFLAKi : 2 cilt,
: Cami't-tevarih. 2 cilt,

ll - TiHRANi : Diyarbekriyye. 2 cilt,

Bunlar gibi; Anadolu
tarihine dair dillerinde
malar da dilimize evrilerek :
PAUL
2 - W ALTHER : Uzun Hasan ve C-
neyd,
3- SETON LLOYD- STORM Alanya,
4- FRIEDRICH SARRE: Konya
Bunlar yine Seluklu ve Anadolu
Tarih ve monografiler
de :
SEMRA GEL: Anadolu

2 - M. A. KYMEN: Byk Seluklu impara-
Tarihi, 1954.
3- OsMAN TURAN : Trkiye Hak-
Resmi vesikalar, 1958.
IX
4 - AnMET : Emiri Caca
Nureddin'in 1272 Arapa, Vakfiyesi ,
1959.
5- FARUK Sl'IIER: Karakoyunlu!Lar, 1967.
6 - HAKKI : Anadolu. Bey-
likleri, 1937-1969.
7 - HAKKI : Dev-
leti Biiyk Anadolu
Selukileri, Anadolu Beylikleri, Karakoyun-
lu 1:e Akkoyunlularla 1\Jemluklerdeki Devlet
bir 1941-l 970.
8- SHEYL NVER : Seluk Tababeti, 1940.
9- Aziz Seluk Trkleri hak-
Antropolojik ilk tedkik ve neticeleri. 2 . Trk Tarih
Kongresi, s. 440 - 456.
lO- A. SHEYL NYER: Anadolu
Umumi ve Hu susi Atatrk
II. S. l - 27.
Bunlardan Belleten' de daha bir
ok
Kurum Malazgirt 900.
m yeni bir
seri ve bu seriden eserleri ver-

1 - ADNAN Enzi : Anonim Al-i Seluk.
2 -ALi : Ravzat'l-Kiittab.
X
3- FARUK SMER- ALi Islam Kaynak-
gre N!alazgirt
4 - AnNAN ERzi : Seluknamesi.
Bilimsel nitelikte olan hu
Kurumumuz yeni bir seri daha
Bu seri "Halk Tarih serisidir.
bu serinin 1 olarak, Muhabir
yelerimizden Prof. Dr. Ali Sevim'in en son
bulunan kaynak Ye yeni dayan-
mak suretiyle "Malazgirt Meydan Sava-
bu kk eserini
bulunuyoruz. Bu eser kk olmakla birlikte
Malazgirt bilinen btn kay-
nak ve en son bilimsel verilerini
derli toplu okuyucunun nne
Kurumumuz, Trk Tarihi'nin en nemli olay
ve evrelerini bu seride kitaplarla
ve

Trk Tarih Kurumu Malazgirt
900. Ekim 1971 iinde
bir "Seluk Semineri" de bulun-
Memleketimizin bu alanda
bilim seminerde daha
ziyade Seluklu ele Semi-
XI
nere bugne kadar 21 bilim birer bil-
diri ile kabul Bu bildiri-
ler kitap halinde
1971 Erzurum ve Malaz-
girt'te treniere Kurumumuz
bir heyetle karar
ULUG
I

ANADOLU'DA SELUKLU-

Gazneli Devleti'-
nin bulunan Ho-
rasan ederek bu blgeye yer-
bir devlet
nl Dandanakan (23
1040) sonraki Seluklu
ve hareketleri daha
ok ynnde :
Gazne Sul tan Mes'-
ud, Horasan'da bulunan byk sa-
Trkmenlerden zmreleri
kendi hizmetine ve
zellikle ilk
bu zinde unsurdan byk
Fakat o, iin
daima tehlikeli bu Trk-
menleri etkisiz bir duruma getirmeyi
kendine ama Bu siyasal
Trkmen
lerin
hareketleri
M. SaPGf' 1
2
bir sonucu olarak M e s'-
u d, szkonusu Trkmenlerin ileri
gelen heylerinden B e y'i
ldrtt. Bu olaydan sonra
tehlikeye gren
Trkmenler,
Mansur, Dana
v.s. gibi beylerin yneti-
minde M es 'u d 'un hizmetinden
larak ynne hareket ettiler.
Bunlardanbir
(Isfahan-Hemedan blgeleri),
ka bir Azerbaycan hkm-
Vehsudan 'la yaparak
bu lkenin blgelerine
meyi Fakat bunlardan eki-
nen Trkmen beyle-
rinden ldrtmesi zerine,
burada kendilerini gvenlikte grme-
yen Trkmenler' den bir zmre, Ur-
m iye yrelerine gidip orada bulunan
teki Trkmenlere
Hep birlikte Hakkari blge-
sine giren bu Trkmenler, burada
oturan Krt boylariyle birok kez
Bunlar,
Bey Azerbay-
can ve Acem fethine ata-
nan bugnk
Tahran Rey
gelmesi zerine, Azerbaycan'da bu-
lunan ve ynnde ilerleyen teki
Trkmenlerle Zap suyu
ile Buhtan (Bohtan = Bolan)
yreleri geip
Zaza K rdlerinin Bat
man, Erzen ve Buhtan
eden
blgeleri tamamen istila
ettiler. Bunlardan bir B o a
ve al-

egemenlik bulunan D i yar-
b e kir blgesine S i Ivan-
Mar d i n
bulundular. bir blk ise Cizre
yrelerine gelerek buralarda
kilde hareketlerine
Bunun zerine Cizre hakimi Men'an-
Ahmed'in Sl eyman, Ciz-
re'nin yresinde
Mansur'a ulaklar
3
4
gndererek bu blgede geirme-
sini ve da teki btn
Trkmenlerle birlikte gneye Suri-
ye'ye gitmesini teklif etmesi zerine,
her ikisi bir
Fakat Sl eyman, t ertip bir
1\1 a n sur' u
Bu olay zerine buradaki btn Trk-
menler yrelere
lardan bir M u sul'a yneldi.
Bunu hakimi Uka y l -
ve ona gelen
Di y ar b ekir emiri N a s ruddevl e
Ahme d'in kuvvetlerini
(1042). Sin-
c ar ve N u seybin yreleri tamamen
Bir
sonra (1043) M u s ul zerine yryen
Trkmenler e m Ir Kar Va bozguna
bir sre ellerinde tut-
tular ve yrelerini
Ir a k' taki hkmda-
Celalddev le ve Di y arb e kir
hakimi N a s ruddevle Ahme d, bu
Horas an' da
bulunan B ey' e, Trkmen-
lerin beri
hareketlerinden bu-
lundular. Bunun zerine Bey
bu dikkat alarak
szkonusu lke hakimlerine olumlu
cevaplar gnderdi. Bu Hill e
hkmdan Dheys
ve Mu sul hakimi Diyar-
b e k ir blgesindeki
alan M u s u I' daki Trkmenleri,
Nisan 1044 tarihinde bozguna
ve Diyarhekir blge-
sine dek izlediler. Bu haber alan
Bey, Trkmenlere
lkelerine
Azerbaycan' a dnp buradaki
yaylak ve ve
Bizans'a bulunacak olan
emir ve beylerin hizmetlerine girme-
leri" konusunda bir buyruk
gnderdi. Bunun zerine
lu, ve Mansur
heraberlerindeki Trkmenler'le D i-
yarbekir blgesinden Dicle
nehrinin kuzeyinden Murat suyunu
izleyerek Bizans'a tabi Ermeni top
5
6
Seluklu
Prenslerinin
Anadolu'ya

raklanna bulunduktan son-
ra yrelerine geldiler. Buradan
Azerbaycan'a gemek zere, Vas-
purakan (V an gl blgesi) valisi
Stefanos'dan izin istedilerse de vali-
nin
St e f an o s yeniidi ve
hatta tutsak (1045). Daha sonra-
ki blmlerde zere, gerek-
ten bu Trkmenler, Bey'in
Anadolu'ya ya-
hemen hemen btn
ka
Bu gebe Trkmen
gerek B ey, gerekse
teki Seluklu prensleri Rey ve Is-
fahan blgeleriyle Azerbaycan ve
srekli
da bulundular. genel
izgileriyle anlatmaya
Bey 1043 bu-
gnk Tahran bulu-
nan Rey kentine Bey'in
bugn K mbet-i
trbesi konup bera-
berinde bulunan Seluklu prenslerini
blgelerin fethi ile grevlen-
dirdi. Bu cmleden olarak kuman-
birok Trkmen kuv-
vetleri verilen He-
medan ve Isfahan ve yrele-
rinin, K Resul-Tigin ve
bir Hazar
blgelerinin, Prens Ha sa n ile
Prens Yakut! de
fethi grevine Gerekten
geen Seluklu prensleri kah-
ramanca yaparak b-
yk : 1 b-
r ahim Y birka iinde He-
med an ve Isfahan blgelerinde
fetih hareketlerini Dicle neh-
ri dek ile srdrd.
ise Aras nehrini geip
Grc ve Ermeni gir-
meyi Bu Erran'da
(bugnk Gence ve illeri)
Bizans'a tabi Grc ve Ermeni
Mslman
ve bey-
likleri bulunuyordu. Bizans impara-
toru IX. Konstantin Monomak'-
7
8
1045 tabi Grcistan ha-
kimi Liparit gnder-
kuvvetler,
D ovin'e ilerlediler.
Bey, Ms-
lman ko-
ruma amaciyle, ku-
bir ordu gnderdi.
Her iki taraf Gence
nlerinde Bizans-
bir yenilgiye
Bu zafer,
ilk Trk
nemlidir. te yandan Prens Ha-
san, Bey'in imparator
Konstantin ile dostluk
Bizans'a
tabi bir Ermeni lkesi olan Vaspu-
rakan'a girerek bulundu.
Bu lke hakimi Aaron, Grcistan
valisi Katakal o n' dan istedi.
Toplanan Bizans kuvvetleri Prens
Ha sa n Seluklu
ordusu ile Byk Zap suyu kena-
bir
biraz
sonra Seluklu kuvvetlerini pusuya
amaciyle, geri ekildiler.
B i-
zans dek ilerleyen Sel-
uklu kuvvetleri gerekten pusuya
korkun bir bozguna
lar. Prens Hasan ve bu
edildiler
(1047 /48).
Prens ve
ordusunun
Tu r u I B ey, bunun cn al-
mak amaciyle, Az er b ay ca n va-

na l'a Ana d o I u'da fetihlere de-
vam etmesi konusunda emirler gn-
derdikten Erra n' feth-
K u ta I m da
onunla bildirdi. br a-
him na I, K u t a 1 m 'la birlikte,
bir Seluklu ordusuyla
B iz a n s girdiler ( l 048/
49). Tr k 1 e r'in bu
anlayan
Va sp ura ka n valisi
A ar o n ile Gr c i s t a n valisi
9
Kapetru
( Hasanka-
le) ve
Bizans'la

lO
K a ta k a 1 o n, Bizans imparato-
runa ulaklar gndererek iste-
bulundular. Bunun zerine
imparator, Grcistan hakimi Li-
par i t'e, Bizans general-
lerine gitmesini bildirdi.
Sr'atle hareket eden Bizans kuv-
vetleri Pa s i n K a-
p et r u k al e s i nlerine kondu-
lar (Eyll 1048). te yandan Ara s
nehri boyunca ileri
srdren b r a h i m Y n a l ve
K u t a I m Sel-
uklu ordusu, Erzen(Erzurum)'e
gelerek sonra
Daha sonra Pa s i n
Seluklu ordusu ile bu-
raya olan Bizans ordusu ara-
bir Bi-
zans ordusunun K ata-
k a l o n, sol A a r o n, mer-
kez da Li p a ri t kumanda
ediyordu. blm halinde bulu-
nan Trk ordusunu ise
nal ve ynetiyordu.
Burada her iki taraf ok
bir Btn bir
gece sren sonunda B i-
z an s ordusu tam bir bozguna
ve hatta Liparit de
tutsaklar idi. Bu arada lm
ve
bir Bizans kuvvetleri Va n ve
Ani kalelerine glkle
ler. Bizans'a bu ilk
ve byk sonunda Seluklular
ok tutsak ve binlerce
araba dolusu ganimet
lerdir. Liparit ve
ganimetieri Rey' de bulu-
nan Bey'e gtrp sun-

Bizans imparatoru IX. Kons-
tantin, ciddi biimde kor-
kutan Pe enek nedeniyle
yeniden bir gze ve
emiri N asruddevle
Ahmed Sultan
rul'a teklifinde bulunmak zo-
runda Bu amala imparator,
Bey' e tutsak Grc prensi
Liparit iin bir miktar
ll
12
(fidye-i necat) ve de-
bir eli heyeti
gnderdi. Bey, Liparit'in
amaciyle,
kendisine sunulan
kabul etmedi ve Liparit'in kar-
konusunda emir
verdi. Bey,
dnmekte olan Li p ar it ile birlikte
Ebu '1-Fazl'm
bir eli heyetini im-
paratora gndererek IX.
fakat sonra-
dan dklen camiin yeniden
zerine ok
ve yay
Fa i
okunan hutbenin snni
d ad Ah b asi Halifesi ve kendi
na okunmak zere,
ve nihayet Abba s i
gibi, Seluklu Devletine
de vergi denmesini bildir-
di. Bey'in elisiyle
uzun sonunda
vergi denmesi" teldifi kabul edil-
medi ve Ebu '1-Fazl geri gnderil-
di. ze-
rine imparator, Seluklu
bulunan ka-
lelerin daha ok berkitilmesi kon-
usunda emirler verdi.
szkonusu edilen
Seluklu prenslerinin Anadolu'daki
istila hareketlerini izleyen
Bey'in bizzat bu lkede
fetih ve istila hareketlerine
gryoruz. Bey, 1054
ordusuyla birlikte
Anadolu girerek M u-
radiye ve elegeirdi. Daha
sonra onun oruh gnder-
kuvvetler Bayburt'u alarak
Trabzon'a bulundu-
lar. K uzey ynnde hareket eden kuv-
vetler ise Kafkasya 'ya dek ilerlediler.
ynnde Canik, gneyde de
Anti-Toroslara ya-
bir kol da Kars
ynnde ileri srd-
rerek kendilerine bir Er-
meni kuvvetini bozup yok ettiler. Bu
13
Bey

dolu'da
14
B ey, V asil
bir Ermeni yneti-
minde bulunan Malazgirt nlerine
gelerek surlarla evrili olan
bu kenti Vasil,
btn olanaklariyle savunma
ve Seluklu ve
koymaya
du. gnlerce srd, kale bir
trl Bu durum
Tu r u I B ey
ise de
Bizans tutsak
ve surlar zerinde
Bey'in gz nnde birer birer ld-
rldler. Bunun zerine Bey
B it I i s 'ten byk bir ge-
tirterek
Fakat cretli bir Frank fedaisinin,
kalenin fethini olan
bu byk neft atarak yak-
sonucunda
Bey bu blgelerde
bulunduktan sonra yeniden
Malazgirt nlerine gelip
Hatta bir ara surlarda
gediklerden. Seluklu kuvvetleri sal-
getilerse de
mevsiminin
nedeniyle Bey
ikinci kez yeniden
fetihlere amaciyle, Azer-
baycan'a karar de
Halife 'nin zerine B d' a

Bey'in Anadolu'dan
sonra da muhtelif Sel-
uklu emir ve prensleri fetih ve istila
hareketlerine devam Bu
cmleden olarak B ey bera-
berindeki Trkmenlerle Anadolu
gaza amaciyle gelen karde-
Ya k u ti' ye fetihlere devam
etmesi konusunda emirler verdi. Ya-
kuti bulunan Sabuk (Sun-
duk?) bir emirle
dolu'ya srekli
(1057) . Bu nlemek amaciyle
Bizans imparatoru, general N ike-
ph or Bryennios'u Anadolu' daki
Rumeli ve Makedonya kuvvetleri
da
15
Prens Yaku-
li'nin

16
Seluklu kuvvetleri 1057
a geip
M a I a t y a ve yrelerini istila ile,
pek ok ganimet elde ederek
Erzincan yrelerinde geirdiler. Er-
tesi (1058) yine harekete geen
Seluklu M
larda bulundular. Btn bu
ilerde fetihlere nclk et-
mesi nemlidir.
1059 Anadolu'ya yeni-
den Seluklu
grmekteyiz. Prens Yakuti bera-
berinde Horasan Kapar,
Kicaci ve Sabuk (bu adlar Ermeni
gemektedir) emir-
ler halde, byk bir Seluklu
ordusuyla toprak-
girdi. Horasan ku-
kuvvetler ku-
da
Anadolu' nun kuzey blgelerinde iler-
leyen teki emirler y-
relerine ve Bizans' a
tabi Ermenilerin elinde bulunan S i-
vas zerine Bu sal-
kent hibir
elegeirildi
(Temmuz 1059). Seluklu kuvvetleri
ganimet ve tutsaklarla Azer-
beycan'a geri dndler.
Komnen (1057-1059)'den sonra Bi-
zans geen X. Konstantin
Dukas (1059-1067) bu Seluklu
ise de hibir
sonu Seluklu
kuvvetleri ekildikten sonra,
Ma I at ya olmak zere, sur ve
kalelerio emretmekten
bir
Anadolu'ya Seluklu
yneten Prens Ya k u ti,
1062 Horasan ile
Cemcem ve (bu adlar Er-
meni byle gemek-
tedir), Ergani yrelerini
Diyarbekir bl-
gesi hakimi ile anla-
D i c I e ve
ilerlediler. Dukas,
bu durdurmak amaciyle,
Herve'yi grevlen-
17
M. SorOfl, 2
18
Sultan Alp

Anadolu
seleri
direli ise de Seluklu kuvvetleri
ganimet ve tutsaklar elde ede
rek slerine Bu
kuvvetleri bulamayan Her ve, Urfa
valisi Tavdanos'la Mervan
elinde bulunan Amid (eski
Diyarbekir)'i ise de
geri ekilmek zorunda

Bey devrinde
genel izgileriyle Ana
dolu'yu istila Sultan Alp-
Arslan da srp git-
Bey'in l-
mnden beri (Mart 1060) Horasan'-
da vali bulunan Alp-Arslan
Bey'in lmnden (Eyll
1063) sonra byk askeri
azim ve enerjisi sayesin-
de bir zamanda taht isteklilerini
ortadan Seluklu
O, memleket iin-
deki son verir vermez
Bey'in izinden yryerek
byk bir ordu ile devlet
Rey'den hareketle Azerbaycan'a
geldi. Alp- Arslan U rmiye g-
lnn Merend
kentine zaman Anadolu'ya
srekli bulunan emir
Tigin kuvvetleriyle birlikte kendi-
sine ve
Anadolu'ya giden yollar konusun-
da ona bilgi verdi.
beri Anadolu'ya
yneten Ya k u ti, 1 b-
rahim Y ve K u o-
da kendisine
Bylece Seluklu prensleri ve
bu blgedeki tabi hkmdar ve emir-
lerle N ahivan'a gelen Sultan,
Aras nehrini getikten sonra ordu-
sunu iki blme Sultan bizzat
orduyla Greis-
an zerine yrd. Yolu zerindeki
Lori Ermeni Giorgi'yi
Yergi vermek suretiyle, itaat
sonra Grcistan toprakla-
girdi. ve
J av ak h et (Tiflis- oru h bl-
gelerini istila ettikten sonra Greis-
kuzey ilerleyip
19
20
birok kale ve kentleri elegeirdi.
Gr c Bagrat memleketini
terkedip Kafkas
Sultan Alp-Arslan daha sonra
(Farsa: Gr-
cce : Akhalkelek) ve yrelerini ta-
mamen Memleketinin istila edil-
gren Grc Sultana
eliler gndererek bu-
lundu ve vergi
bildirdi. Bunun zerine Alp-
Ar s lan geri dnp Aras nehri hav-
geldi. Bu blgede bulunan bir-
ka kaleyi sonra nl Ani
kentine geldi. Bu
ve
veziri Nizamlmlk'n
ikinci Seluklu ordusu, Aras vadisi
boyunca ilerleyerek S r m el i 'yi ko-
elegeirdikten sonra
Farsa Mer-
yem-N olarak
bulunan kale nlerine gelerek
koyuldu.
kutsal merkezlerinden biri olan M er-
yem-N bir yer sonunda
kale surlarmdan bir blmnn
zerine elegeirildi. te yandan
vaktiyle Bagrat Ermeni
olan Ani nlerine gelen Sul-
tan Alp-Arslan Arpaay zerinde
bulunan, yksek ve surlar ve
iinde su dolu derin hendeklerle ko-
runan bu kenti
Sultan kendisini epeyce bir
sonunda Ani'ye gir-
meyi
srdren kuvvetler de vergi demek
suretiyle teslim olmak zorunda
lar 1064). Alp-Arslan, ele-
Ermeni ve Grc memle-
ketlerini beraberinde bulunan tabi
hkmdar ve emirler
Van gl blgesini
N ahivan Ebu
Dlef'e, Ani ve yrelerini Dbeyl
emiri E b u' s- S evar -o u M i n u-
ehr'e, bir top-
Gence emiri Fadlun'a,
bir da Tiflis emirine verdi.
Sultan Alp-Arslan
Abbasi Halifesi e l-Kaaim Bi-
21
22

durumu
emriilah ile teki hkmdar
ve emirlerine birer fetihname gn-
dererek ve yap-
fetihleri birer birer Bu
haber, B olmak zere
btn memleketlerinde byk
bir sevin ve
masma neden Bu ba-
Halife kendisine
Ebu'l-Feth (Fetih

Bu durumu
iyi : 1057 beri impa-
sarsmakta olan i-buhran-
lar, durum zerinde de etkisini
gsterdi. Ma k e d o n ya
ta 1 ya
Tuna Balkan-
larda da ciddi bir durum ortaya
nce Bizans'la iyi
olan Macarlar etti-
ler (1064). Ertesi K
Hazar Denizi
dan zorunda kalan U zlar
P eenekieri de nlerine
katarak Bizans istila ve
Kalaba-
Uz kitleleri Tu na nehrini geerek
(1065) Bizans SeU.-
nik'e
tabi tuttular.
tehlikeli ve ciddi iinde al-
nedeniyle Anadolu'daki
Seluklu askeri daha da ko-
oluyordu.
Sultan Alp-Arslan
genel izgileriyle Ana-
dolu ve Grcistan seferlerinden
sonra, imparatorluk iinde ortaya

ve fetih-
lerde bulunmak zere geri
t. bu
da Seluklu prensleri, ve
Trkmen beyleri Anadolu'da
Iara devam ettiler. Daha nce de bu
lkede gr-
Horasan Dicle
kalelerden bir
sonra Urfa blgesine geldi.
Siverek ve yrelerine bu-
lunarak surlara sahip olan
23
Seluklu
emirlerinin

24
ise de
(1065). Fakat ok gemeden
yeniden blgeye iki kez daha
gelerek devam etti ve kendi-
sini gelen Bizans kuvvet-
lerini bozguna sonra bir-
ok tutsak ve ganimet alarak bu
blgeden
Bir sonra (1066), vezaretten
ldrlen K n d r I
vezir Amid '1-mlk'n
olan emir Tigin, berabe-
rinde ve daha
Seluklu emirleri halde,
Ergani blgesine gelip buralarda bir-
kaleleri sonra E I c e-
zire'ye inerek Siverek-Kahta ara-
smdaki N isibin'i Burada
bir savunma
da fazla istemeyen Sel-
uklu kuvvetleri,
yama n blgesine gelip istila
ve Bu
nlemek amaciyle, bu blge-
deki Bizans u Aruan-
danos Seluklu kuvvetlerinin yolunu
ise de
mada yeniidi ve hatta tutsak hile
ve heraberin-
deki emirler byk ganimet ve tut-
saklarla hareket sleri olan Ah 1 at' a
dndler. burada
Tigin ile ve onu
Fakat o, bu
li emiri ldrmesi sonucu olarak
Sultan Alp-Arslan'dan sonde-
recede nedeniyle, herahe
rinde bulunan Trkmen-
lerle birlikte ynne hareket
ederek Bizans
Iara kuvvetleri-
nin bir Gaziantep'in
bulunan Dlk' e gelip kon-
du. Bin kadar olan
bir blk ise yine Bizans egemenli-
bulunan Antakya yrelerine
gelip 1067)
bir istila edip
daha sonra
kuzeye Malatya'ya burada
kendilerini Bizans ordu-
sunu bozguna
25
26
Bu zaferden sonra Af i n,
To h ma vadisi boyunca ileri hareka-
devamla Kayseri'ye gelip bura-
da eline geirdi. Daha sonra o,
K arama n yrelerine de
TorosveGavur
geerek Halep blgesine ve
Bizans lkesinde
lar sonunda ok
ganimet ve Halep pazar-
(1067 O,
ertesi (1068) yeniden Antakya
topraklarma girip bulundu.
Onun bu srekli nedeniyle
Antakya, Halep ve Gaziantep
blgesinde istilaya hi
bir yer Bu
emir ldrmesi
nedeniyle kendisine S u It an
af mektubunu alan
Bey, Antakya kenti ileri-
gelenlerinden 100 bin birok
ipekli elbise ve aletleri
sonra gitmek zere
buradan (Nisan 1068).
Sultan Alp- Arslan 1067
Horas an' dan byk
bir ordu ile hareket edip ikinci kez
Aras nehrini geerek Grcistan top-
girdi. Bu lkeyi istila ederek
yeniden Fakat
onun esas Anadolu'da bizzat
fetihlere devam etmek ve
Bizans'a darbeler indirmekti.
Fakat
ortaya yeni olaylar nede-
niyle geri dnmek zorunda
Ordusunun bir Anadolu
Sultan, K u tal-
Mansur ve S-
leyman, Azerbaycan hakimi Ya-
kuti, Er-Bas gan ve Ana-
do! u'ya cesa-
ret ve ile n salan
emir Sunduk'u Anadolu' da fetib-
Iere devamla grevlendirdi.
gney blgelerinden de Seluklu ta-
byeti bulunan mahalli Arap
beyliklerine kuvvetler de Ana-
dolu gazalarma geri kal-

27
28
Yukandan beri genel izgileriyle
Malazgirt
dan nceki srp gi-
den Anadolu'daki Seluklu istila ha-
reketleri sonunda Bizans savunma
merkezlerini eden birok kalele-
rin bu
daha sonraki bu lkenin bir
Tr k yurdu haline gelmesini
cak olan fetih hareketlerini
ynnden, nem kazan-.
Seluklu prensleri,
emirleri ve Trkmen heyleri
dan bu sz-
konusu hibir zaman bir
bir iinde
aksine daha nceden tasarlanan
planlar
rul Bey, Alp-Arslan ve
dikkatle uygulanan plan-
lar Bizans
nun Anadolu'daki hemen hemen
btn stratejik ka-
saha, kale ve yollar) dalgalar halinde
gelen Seluklu
ve genel bir anlamla
" Anadolu'daki savunma g-
c" adeta yok olup
Anadolu'daki Seluklu istila ha-
reketlerine muvazi olarak
devleti
Suriye ve Filistin'de de Seluklu
askeri grmek-
teyiz. Bu memleketleri ellerinde bu-
lunduran devletinin
bu lkedeki ya-
ve buna muvazi olarak
Halep ve yrelerinde yeni bir siyasal
Arap
gryoruz. Bu
An ta ky iine almak
zere, bo-
yunca Antartus (bugnk
kentinin gney yrelerine
uzanarak kuzey
blgelerini de kapsayan dar bir arazi
Bizans devam
etmekteydi. Fakat Anadolu'daki
Seluklu istila hareketleri nedeniyle
buralardaki Bizans ta-
mamiyle zaafa ve hatta bu
blge Bizans ile bir
29
Suriye ve
Filistin'de
Seluklular
30
duruma Anadolu'ya
yapmakta birok kez
Trkmen kitlelerinden
zmreler, 1063 itibaren
Suriye ve Filistin'e
Beraberindeki bir miktar
Trkmen Halep blgesine
gelen Harun, bu blge
hakimi olan Arap
emirleriyle birlikte Bizans toprakla-
ve bu yre-
lerdeki birka Bizans kalesini elege-
irmeyi (1068). Daha son-
raki (1069-70) K url u, Ats
kl v.s. gibi beyler beraberlerinde-
ki Trkmen kitleleriyle S u-
ri ye ve Filistin'in istila ve fethine
Birka gibi bir
zamanda szkonusu lkelerin K u d s,
Remle, Taberiyye,
Akka, Sur,
Yafa ve nihayet Antakya gibi belli-
kentleri Seluklu kuvvetleri ta-
ve sonunda bu
lkede bir Seluklu Devleti (Suriye

Anadolu' ya Seluklu istila ha-
reketlerinin itibaren
Bizans i-
ve devam edip gitmekte
idi. zellikle Konstantin X. Du-
1067 de lmnden sonra va-
siyeti
Eudokia tahta geti.
hala srp gidiyordu. Buna
muvazi olarak Bizans e-
devlet ynetimine
so-
nunda imparatorluk eyaletleri tama-
men ilimale zellikle ordu
kendi kaderiyle
yleki Anadolu'da
ve bir halde bulunan Bi-
zans kuvvetleri zaman yiyecek
ve giyecek bulma amaciyle, ve
geri kal-
btn bu nedenler-
le teki eyaletlerin-
de gibi, Anadolu'da da
Seluklu koyacak
bir Bizans ordusu grnmemektedir.
imparatorluk iinde gittike artan
31
Bizans'ta
durum
32
tehlikelerin surup gitmesi nedeniyle
imparatorienin niyabeti ancak yedi
ay srd. Saraydaki askeri
tavsiyesi ve etkisi zerine Eudokia,
askeri aristokrasiye mensup zengin
bir general olan Ro-
manos Diogenes'le evlenmek zo-
runda Kapadokya'da (Si-
vas-Kayseri yreleri) toprak-
olan Romanos Diogenes ok
haris bir adam olup daha nce
elegeirmek amaciyle, bir sUikast
eyleminden sulu idi. O, Eudokia
ile evlenmek suretiyle emeline ka-
Ocak 1068 tarihinde Bizans
imparatoru Fakat o, daha
nceki imparatorlar gibi,
pek fazla bir kud-
ret gsteremedi. nk kendisi bom-
bir hazine, uzun beri
yzst bir yurt,
ve bir ordu ile kar-
Bu durum
midini yitirmek istemeyen yeni im-
parator, yenilikler yapmak
de onun, evlenilikten yedi
ay sonraya dek devlet ynetimini bir
trl elinden istemeyen ka-
Eudokia ile Bunun
zerine o, terk ile Anadolu
geip bu lkeyi kurtar-
mak amaciyle, Seluklulara se-
fer.
bir zamanda byk bir aba
gstererek Ana d o 1 u' dan zellikle
kendi memleketi olan Kapadok-
ya'dan ok asker
gibi, Rum eli'deki Uz ve Peenek-
lerden de kuvvet
Frank, Alman, ve
talya N cretli asker-
ler uluslardan abucak
meydana bu orduda gerek
bir birlik mevcut Ro ma n o s
Diogenes, Mart 1068 tarihinde Su-
riye ynne hareket etti. Kayseri'-
ye gelmeden nce Seluklu kuvvet-
lerinin alarak ettik-
lerini ogrenince yolunu
Kays eri zerinden Si v as'a, oradan
D i vri ynnde ileri
devamla, bu blgelerde kendisini kar-
33
Bizans'm
bare-
ketleri
M. 3
34
Seluklu kuvvetlerini geri e-
mecbur etti. ka-
bu ilk sonra gneye
ynelerek geldi. Burada bir
kuvvetini, gn-
derip sol-ard gven
almak istedi ise de bu yrelere
larda bulunan emir Has
buna pek imkan vermedi. Daha sonra
imparator, K uzey-Suriye'ye geldi.
Burada ordusunu gn dinlendir-
dikten sonra Ha I ep blgesine in erek
tamamen
ok gemeden o, Halep bl-
gesinin en nemli kalelerinden birine
sahip olan Menhi zerine yryp

byk bir daha nce imparato-
run buraya haber
sr'atle terke-
dip Haleh'e
elegeirmesine i-kalede
srdren Ama r tic e
(Umur-Tigin?) bir Seluklu
emiri de ok dayanamayarak teslim
olmak zorunda Bu
Harun ve Halep emiri
Mahmud, Trkmen ve Arap kuv-
vetleriyle Halep blgesindeki Bizans
askerilerine getiler.
zamanda Menbi'ten
imparatordan
men bozulmaktan
Bozgunu haber alan imparator, dai-
ma Kapadok-
birliklerle Ha I ep blgesine gel-
di. Onun bu dikkatle izle-
yen Trkmen ve Arap kuvvetleri
yeni olan imparatorun asker-
lerini evirmeyi Diogenes
20 1068 gecesi, derin bir ses-
sizlik iinde harekete geip kendi-
lerini eviren Trkmen ve Arap as-
kerlerinin vermeyi
O, kuvvetlerinin
bu zaferi
ve bozguna
Trkmen ve Arap askerlerini iz-
lemek bu
sonraki gnlerde yeniden
Menbi'e gidip yer yer kaleyi
ve buraya general
35
36
Seluklu

devam
ediyor
Pharasmane'yi sonra
Halep blgesine Azaz kalesine
de O, birka
gn bu blgede
bulunduktan sonra daha nce Han-
Harun ve Arap kuvvetleri
Arta h kalesi zerine
yrd. Harun ve Emir Mahmud
onu da yenilmekten kur-
Arta h kalesini eline gei-
ren Diogenes, bu kalenin gneyinde
bulunan kalesini de ba-
Bu sonra 1068
dnen im-
parator parlak trenlerle
Byk bir gibi gste-
rilen imparatorun bu seferi
Seluklu kuvvetleri N ik-
ve Sakarya
sokulunarak Eski-
yrelerindeki nl Amorion
kentinin
tir.
1069 Seluklu kuv-
vetleri Anadolu'nun blgele-
rine devam ettiler. Bu kuv-
vetlerin Af Sun d u k,
Trkman, Dilma-
Mehmed, v.s. gibi
nl Trkmen beyleri bulunuyordu.
Bu nlemek zere Bizans
imparatoru Romanos Diogenes,
Anadolu'ya bir miktar kuvvet gn-
derdi ise de bunlar yenilmekten
Bunun zerine impa-
rator bizzat sefere karar
verdi. kuvvetli bir ordu
ileKays eri yrelerine gelip buralarda
bulunan Seluklu kuvvetle-
rini geri pskrterek nehrine
askeri devam etti.
Onun esas Anadolu'ya
Seluklu hareket ss olan
Ah la almak ve bu blgede bu-
lunan kaleleri elegeirmek suretiyle,
Seluklu Bizans toprak-
idi. Bu ger-
zere imparator, H ar-
pu t'a zaman Seluklu kuvvet-
leri de Malatya'ya ve bu-
imparator savunan P hi-
laretos Brachamios'u bir ye-
37
38
nilgiye
Buna Diogenes, M ura t s uyu
boyunca ilerleyerek Pal u'ya geldi.
Fakat te yandan kesilme-
yen Ana d o I u ilerine ak-
makta olan Seluklu kuvvetleri,
Konya ve Karaman olmak zere,
birok ve istila ede-
rek elegeirmeyi
Konya edil-
imparator,
ki askeri son vere-
rek Seluklu
kesrnek ama ci yle, S iv as
zerinden Kayseri'ye geldi.
imparatorun btn tedbirlerine
Kilikya geitlerinden gee-
rek gneydeki hareket sleri olan
Haleb'e gelmeyi Bylece
imparator bu ikinci seferinde de hibir
kazanamadan
bul'a dnd.
Romanos Dioge-
nes'in zaman zaman bu
askeri hareketlere Seluklu
hi duraklamadan devam
ediyordu. Diogenes, bitip tkenme-
yen bu Trk durdurmak
iin 1070 yeniden Anadolu'-
ya sefere karar de
onun saraydaki kendisine
engel oldular. Buna Anado-
I u 'yu ihmal etmek istemeyen yurt-
sever imparator, kendi yerine M an u el
Komnenos'u kuvvetli bir ordu ile
Anadolu'ya gnderdi. Bu
Sultan Alp-Arslan'la

Gevher Hatun'un Er-Bas-
gan, Navekiyye ok
bir Trkmen kitlesinin ken-
disini te'diple grevli emir
in nnden kaarak ynne
hareketle K
dek Er-Basgan yolunu kes-
Manuel Komnen'i
S iv as yrelerinde
bir yenilgiye ve hatta
on u beraberinde bulunan N i k ep h o-
ros Melissenos ile birlikte tutsak
emir
izlenmekte
39
40
renen tutsak Manuel, onu Bizans'a
konusunda iknaya muvaf-
fak oldu. Manuel olmak zere,
teki da Er-
Basgan,
dan iin, bir-
likte ve impara-
tor parlak bir trenle sanki
bir mttefik gibi kabul edildi. te
yandan Er- B as g an izlemekte olan
emir ynnde ileri y-
devamla Kapadokya'-
daki ve bir
sonra Frikya (Af-
yon- U ak-Denizli yreleri) blge-
sine girip Denizli Ho-
n as ve Laodicea kentlerini
Marmara
bir eli
Bizans'a Er- B be-
raberindekilerle birlikte kendisine geri
verilmesini Sultan
dan istedi. kabul edilmemesi
zerine emir
gibi de Bizans kentlerini
adeta yerle bir etti. Bu
smda elde ganimetlerle
Ana d o I u' da geirdikten sonra
Ah la t'a ve kendisini merakla
bekleyen Sultan Alp-Arslan'a bir
mektup yazarak Er-B asgan ve Bi-
zans bilgi
41
II
SULTAN ALP-ARSLAN'IN

Bizans' tan sonra
nun byk devletlerinden birisi de
devleti idi. Bu
devlet, Halife el-M u iz (931-975) ve
el-Aziz (955-996) devirlerinde
lam temeller zerine
el-Aziz'in
devletinin
Deniz'den Atlas Denizi'ne
dek olan memleketleri yani Hadra-
mut, Yemen, Hicaz, Filistin, Su-
riye ve btn K ii-
ne almakta idi. Fakat zellikle sekizin-
ci Halife el-M us (1029-1094)
mlki ynetimin
ve bunun da devlet hazi-
nesinin askeri
yetki
neden etti. Musul Hamdan-
44
N Ber-
berilerle birlik olarak 1062-67
hertaraf
ve Halife vezaret elin-
de Fakat ok ge-
meden Halifeye de sert
bulunan N bir yandan
Halife, br yandan da rakipleri Yel-
deniz ve Bedrlcemali v.s. gibi
emirlerle zorunda
Kuvvetli rakipleri
bir duruma N
le 1070 bu
larda Horasan'da bulunan Sultan
Alp - Arslan'a,
Ebu Cafer Muhammed'i eli ola-
rak ve ona "Ordusuyla
birlikte gelmesini, memleketi
kendisine teslim ve
Halifesi okutulmakta olan hut-
beyi, snni B d Halifesi
Bu
zerine Sultan, da da Seluk-
lu kurmak amaciyle,
ordusunu sonra Azer-
baycan zerinden
1 u'ya girdi (1070 Bu
lke bulunan Seluklu
kuvvetleriyle de ordusunu
takviye eden Alp-Arslan Van
glnn kuzeyini izleyerek Ma-
lazgirt nlerine geldi. Daha
nceki
Bey'in iki kez halde
bir kalesi bulu-
nan bu kenti ve daha sonra da
bir hamlede zaptetti. Henz
Seluklu kuvvetleri
olan Murad,
ve kollan kale-
leri birer birer elegeiren Sultan,
Diyarbekir blgesine gelerek Dicle
nehri y-
resine kondu. Sultan, Diyarbekir
kentinin ulu byk bir hay-
ve ellerini sur
daha sonra sr-
Alp-Arslan bu blge ha-
kimi olan ve halinde
bulunan Mervan ailesinden
iki Na s r ve Sa i d
her ikisini de eden bir
45
Alp-Arslan
yeniden
Anadolu'da
46
sonra
elinde bulunan Tulh um (Erga-
ni'nin ve Sive-
rek ve kalelerini fethedip o
zamana birka kez
halde bu-
lunan Urfa kentini
maya (Mart 1071).
Bulgar Alusianus'un Dk
V asil'in bir
savunma Sultan
Alp-Arslan elli gn sren bir ku-
sonra gereksiz yere daha
ok zaman kaybetmemek iin
O, hareketten nce
yamnda bulunan fakih Ebu Cafer
Muhammed'i Halep
emiri Mahmud'a gnde-
rip "Kendisine itaat arzeden btn
emir ve melikler gibi, onun da ka-
gelip yer perek arzetmesi-
ni" bildirdi. Fakat Ma h m u d, korku-
sundan bu
Haleb'ten sr'atle para ve
ona gndermekle yetindi.
Sultan, Mahmud'a cevap-
ta hutbe okutup mektuplar
devam halde, ni-
in gelmekten ekiniyorsun?
Halbuki sen, gelen btn
hkmdarlara ltuf ve ih-
ok iyi biliyorsun" dedi. Mah-
mud ok gemeden annesiyle ocu-
Sultana ise de bu hal
daha ok Bunun
zerine Alp -Arslan Urfa'dan
Ocak 1071 Bire-
cik bulunan Nehr'l -
C uz yresinden nehrini geti
ve bulunan ok
bir dinlenmek zere
oturdu. Fakih Ebu Cafer, Sultana:
"Ey efendimiz, sana ihsan
nimete dedi. Sultan
ona : "Bu nimet nedir?" diye so-
runca Fakih : "Bu nehri Trk olarak
(kleler)
halbuki sen bugn ilk kez bir Tr k
olarak geiyorsun" dedi. Fa-
kih'in bu szleri ok
maiyetindeki btn emir ve
beyleri toplayarak Fakih'e, bu szleri
47
48
A1p-Arslan
Halep n-
lerinde
tekrar ve dua ve
niyaziarda Sultan ok
gemeden hareketine devam
nihayet Haleh'e
ve Funeydik ynnde,
Arap boyunun elinde
bulunan yreler ile yine Haleh'e
Az az, ve Esarih
arazide kur-
ve itaat iin Mahmud'a
yeniden ulaklar
duruma Mahmud bu
Haleb'te bulunan d N aki-

"Sultana gidip kendisinin
huzura gelmesini affetmesini rica ile
dzeltmesini
ve ona : "Sultan ok uzak-
larda halde hen Halife
ve Sultana bildirip kendimin
ve lkemin
lkemin harap ve
gzlerinle grdn.
Bu durum ben, Sultana
gidip talebinde bulunmak
istiyorum. huzuruna
gidip itaat kapsayan mek-
tubu" dedi. Bunun zerine ad:
"Ver onu bana, Sultana gtreyim"
dedikten sonra mektubu
Funeydik'te bir tepe zerinde
(bu tepe burada
sonra
Tell's-Sultan yani Sultan Te-
pesi kurulan Sultana
zere yola bir
konak yerinde Sultan ken-
disine gnderilen zel bir ata binip
tepeye gelen ad, Sultan
pek ok izzet ve ikrama nail oldu.
Sultan ona "Niin huzura
sorunca" o, :"Emir Mahmud'u hu-
zura getirmek iin geldim. O, bu
mektubu da bana verdi" dedi. Mek-
tubun kendisi Mah-
mud'un kalbini tutmak amaciyle
syleyen Sul-
tan :"Biz gelince kani
olduk ki o,
lacak savunma
tedbirleri almak suretiyle bize
adeta bulunuyor" dedi.
49
M. 4
so
Daha sonra Sultana "Mah-
mud'un Halife ve Sultan
gnderilen hil'atleri (zel giysi) giyip
onlar hutbe bildirdi
ise de Sultan ona : "Hangi onun
hutbesini temsil ediyor? stelik
ma gelmek de istemiyor" ce-
vap vermek suretiyleMahmud' a olan
gsterdi. Ma h m u d 'un
gelmesi mes'elesi, iki
aya bir zaman mzakere konusu
Mahmud bunda
kesin olarak direndi. O, Sultana
bu isyankar
iin Ha-
lep kalesine ekilip Arap
boylariyle, emirleri yar-
Bu uyan emir
ve boy reisieri Mahmud'un etra-
ok bir kitlenin toplan-
grdkleri zaman onun ok
kuvvetli Fakat
aksine oldu :
Sultan Alp-Arslan, Mahmud'un,
huzuruna iin
Nisan 1071 Halep nle-
rine gelip kurdu. Trk
ordusunun bu kez H alep 'ten
arazisi, Az az
ve E s ari b ynnde birbirine
bir iki ay
kadar Alp-Arslan bir gn
Mahmud'un bu ve
maiyetindeki kumandanlara: "Getirin
Bedevi emirini, vurun boynunu" de-
de veziri Nizamlmlk
olmak zere maiyeti onu bu
vazgeirmeyi glkle
ok gemeden Ha I ep bur-
G an e m bur ve
buradan bir
kolayca bir duruma gel-
halde Sultan, Bizans'a
kuvvetli bir u halinde
Ha I e b 'i fethetmek is-
te yandan savunan
kuvvetler vazge-
tiler. ok gemeden Ma h m u d, bir
gece annesini alarak ve
kalenin ile birlikte
yer ptkten sonra
ubudiyetini bildirdi. Sultan da Mah-

52
m u d ve annesine iz zet ve ikramda
bulunduktan sonra Halep ynetimi
nin yine kendi ellerinde
layan bir tevki (ferman) ile hil'at
ve birok verdi. Haleh'te
Bizans elisi daha ok zaman kayhetmek isteme-
ve .
Alp-Arslan yen Alp-Arslan,
uzere a hareket etti. Bu
Bizans imparatorundan
kendisine bir eli m para-
tor Ahlat, Malazgirt
ve Menhi'in geri verilmesini ve
gnderilmesini Sul-
tandan talep ediyordu. Eli, bu istek-
Ierin kabul edilmemesi halinde impa-
ratorun bir orduyla hare-
kete de bildirdi.
torun bu tehdid dolu
Sultan eliyi bir cevapla geri
sonra ordusunun bir
burada kumandan-
ve emir Mahmud'u Suriye ve
fethiyle grevlendirdi. Ken-
disi de ordusunun byk bir
miyle Bizans imparatorunu bir an
nce zere sr'atle hare-
kete hatta nehrini
ordusunda bulunan at ve
develerle maliann mahvolmak-
tan Fakat Sultan
bunlara hi ileri yry-
devam ediyordu. Onun
bu sr'atli ve bu arada
ordunun zayiata
gren ve durumu imparatora mjde
ile bildiren elinin bu szleri, impara-
torun azmi, ordusu ve taraftarlan
zerinde olumlu bir etki Alp-
Arslan getikten sonra yi-
yecek nedeniyle ordusundaki
Ira k askerlerini terhis ve be-
raberinde Horasan, Azerbaycan
ve Erran kuvvetleri Sultan
daha sonra Urfa zerinden Diyar-
bekir blgesine Burada zel-
likle Silvan'da, Malazgirt'e dek
iledeyip kaleyi elegeiren Bizans or-
dusunun kurtulup ka-
an Malazgirt birlikte
birok Mslman halk, durumun cid-
Sultan'a bildirerek kendisin-
53
54
den acele bulundu-
lar. Bizans ordusunun ileri
bylece Sultan daha fazla
zaman kaybetmeksizin Erzen ve Bit-
lis geip Ah la t'a geldi.
III
ROMANOS

Romanos Diogenes Bizans
geer gemez da
zere, Anadolu ve Su-
riye'ye birka sefer da tam
anlamiyle sonular
Bununla birlikte o,
uzun beri Anadolu'da gi-
istila hareketlerine son ver-
mek ve bu lkeden
amaciyle Anadolu ve Azerbay-
can' a kesin sonu alabilecek byk
bir sefer uzun zamandan
beri Btn hu
sonunda B alkanlardaki Pe-
enek, Uz (O Islav,
Bulgar, Alman ve Franklada Ana-
dolu'daki, memleketi Kapadokya
olmak zere, birok eyaletler-
den, bu arada Ermeni, Grc ve Ha-
Bizans
ordusu
56
zarlardan eden byk bir
ordu meydana getirmeyi e-
kaynaklardaki bu
ordunun asker 600 bine
kadar bir
grnmekte ise de bunun, byk ve
kk rtbeli 30 bin
100 bini yaya, 100 bini de
olmak zere 200 bin
ifade etmek mmkndr.
Bizans ordusunda kale delicileri,
ve
birlikte ok
ustalar, 800 nal ve
ivileri 400 araba, iinde
silah, ve teki alet-
lerinin 1000 araba mevcut-
tu. Bunlar 1200 tara-
ekilen ve 10 kantar
atabilen byk bir
da kaynak-
larda Btn bunlar-
dan imparatorun hazinesinde
bir milyon 100 bin ipekli elbise
ile kemerler, pek ok
ve da bulunuyordu.
ve tehizat
dan muazzam olan bu orduya gve-
nerek Anadolu'yu
kani olduktan btn
memleketlerini de mit
ediyor, hatta buralara ku-
vali olarak atamaktan
geri bu lkelerdeki cami-
lerin yerine kiliseler da
sylyordu.
hareket etmeden nce Ayasofya ki-
lisesine gidip byk bir dini tr ende
ve byk
ziyaret Tarihi bir
mamakla beraber bu ziyaretle ilgili
olarak devirde bir
tarihisi, yenilgiden sonra imparato-
run hikayeyi anlatmak-

iin stanbul'dan sefere
trelerinden bi-
risi de byk kiliseye (Ayasofya)
gidip yakutlarla olan Al
Ha'tan dilemesidir. Ben de
bu sefere kiliseye gidip ora-
daki ha'tan diledim. Bu
57
58
ha yerden
evrildi. Buna ok
hayret ettim ve onu dndr-
dm. Ertesi gnk ziyaretimde
yine gr-
dm. Bunun zerine onun zincirlerle
emrettim. Fakat nc
gnk ziyaretimde ha yine
Buna ok hayret edip
Fakat arzu
ve etkisi kalarak
lkelerine yrdm ve
bunlar geldi."
da da gibi,
Romanos Diogenes bu
byk seferi gizlemek ve al-
datmak amaciyle, Alp-Arslan Ha-
l ep nlerinde ona
bir eli gndererek Seluklular tara-
edilen Ah l a t,
Malazgirt v.s. ve kaleleringeri
verilmesi teklifinde
Byk ordusuyla s-
tanbul'dan hareket eden imparator
Ana d o I u eyaletlerinden gelen kuv-
vetlerin kendisine yeri olan
Sakarya nehri gelip kon-
du. Burada ordusunu yeniden dzen-
ledikten sonra Kapadokya ynne
hareket etti. Kapa d o k-
y a'da planlar konusun-
da ordusundaki btn generallerin
bir Meclisi"
mzakereler sonunda impa-
ratorun Azerbaycan' a uzanarak Sel-
uklu yrme teklifi gen
ve tecrbesiz generaller
desteklenirken Nikephoros Bry-
ennios ve J oseph Trakhaniotes
gibi tecrbeli ve tedbirli generaller
Ana d o I u' dan uz tehlikeli
en uygun S iv as veya
Erzurum'da karargah kurulup bu
blgelerde gerekli tedbirlerin
bu arada Seluklu ordusunu yi-
yecek amaciyle,
bu blgelerde tahrip hareketlerinde
ve nihayet Seluklu
kuvvetlerini Anadolu'ya ekerek Er-
zurum veya
kabul etmenin daha
fikrini savundular. Fakat bu
59

run
Meclisi
60
kabul etmeyen imparator, Azerhay-
c an' a yrmek zere, Bizans' a tabi
Ermenilerin idaresinde bulunan Si-
vas'a geldi. O, burada Bizans ahali-
sine zulm olan Ermenileri
prensleri At o m
ve Ehusehl'i srdkten son-
ra Erzurum ynne hareket etti.
Erzurum'a ve genel karar-
burada kuran imparator, Frank
ve U ziardan eden 30 bin
bir kuvveti general Trakha-
n i ot e s ile Bizans hizmetine giren nl
N orman Ur s e 1 (Ur s e-
li us, Roussel)'in kumandasmda
ilerine arka-
gven almak amaciyle,
Ahlat zerine gnderdi. Sel-
uklular edilen Gr-
cistan yeniden almak
ve srekli Grc
Bagrat'a bulunmak
ve ordusuna yi-
yecek maddeleri
de 20 bine bir kuvveti Grcis-
tan'a sevketti. Beraberinde bulunan
kuvvetlerle de daha nce Sultan
Alp-Arslan edildi-
Malazgirt zerine
yrd. Bu arada imparator
bul'dan beri getirmekte ol-
daha nce Bizans'a
Alp-
vaki olacak bir sa-
kendi aleyhine herhangi bir
olumsuz harekette
siyle, geri
parator Malazgirt'e yrmekte iken
Ermeni ve Elcezire kuvvetleri ku-
Basilakes (Vasilakes)
Magistros da kuvvetleriyle birlikte
kendisine Bu Bizans
Leon Debata-
nes ve Basilakes,
korkarak Irak'a bildir-
diler. Gerekte A 1 p -Arslan,
ve Bizans da
gibi, H alep'ten
getikten sonra bir ara M u s u 1 y-
nne de daha sonra Sil-
van ve zerinden Bitlis bo-
geerek Ahlat'a
61
62
Malazgirt'in
ve
nc

Malazgirt zerine yryen impara-
tor, az Seluklu kuvvetleri
savunulan kaleyi "aman"
ile teslim iinde
pek ok geirdi. te
yandan Alp-Arslan Seluklu kuv-
vetlerinin hareket ss olan Ah la t'a
zaman geen
U rsel ve Trakhaniotes'in kuman-
kuvvetler Ahla t ynnde
hareket halinde idiler. Bu kuvvetler
Seluklu bozguna
geri ekilmek zorunda
Alp- Ah la t'a
ve Seluklu kuvvetlerinin
hareket halinde haberi
etrafa imparator, bunu
tahkik iin Nikephoros Bryen-
yeniden bir
kuvvet gnderdi. Bu kuvvetler
Seluklu ordusunun nc kuvvet-
leri olan, daha nce de
Anadolu'daki bahset-
emir Sunduk
bozguna ve Bryennios
bir halde glkle kamaya
muvaffak oldu. Bu bozgun ze-
rine, Ahlat'a bir
Seluklu kuvvetleri sanan imparator
Ermeni gen er ali Vasilakes ku-
yeni bir kuvvet daha
sevketti. Bu kuvvetler de yine emir
Sunduk bozguna
gen er al Vasilakes tutsak
beraberinde
byk ha da Sultan
bu ha "zafer alameti" olarak
dad'a gndermesi iin Hemedan'da
bulunan vezir N iz am lm lk'e
hususunda emir verdi. By-
lece Malazgirt meydan
nce Seluklu-Bizans nc
Seluklu kuvvetleri tara-
kesin olarak
63
IV
MEYDAN
Bizans elisi
rator Romanos Diogenes'in sefere
Sultan Alp-Ars-
Suriye' den Di-
yar bekir blgesi zerinden Ahlat'a
tk. Bu arada Er-
izlemekten dnerek Bi-
zans imparatorunun Anadolu'daki
askeri bilgi top-
layan emir Af kuvvetleriyle bir-
likte Ahlat'ta kendisini bekliyordu.
Sultan ve veziri Nizaml-
mlk' hazineleriyle birlikte Heme-
dan'a ve kendisine sr'atle
asker gndermeleri hususunda onlara
talimat beraberinde
yedek atiariyle birlikte 4 bin Hassa
askerinden Anadolu
rmda bulunan Seluklu emir
ve beylerinin 40 bin
Seluklu
ordusu
M. 5
66
kuvveti ve Diyarbekir
blgesiyle teki blgelerden 10 bin
kadar da gnll bir kuvveti
kendisine nite-
200 bin civa-
bulunan ve uluslardan
meydana birlikten
yoksun Bizans ordusuna
ancak 50-60 bini bulan ve genel-
likle kuvvetlerden eden
Seluklu ordusu kffara "Trlk
ve cihad" lksyle Alp-
Sav-Tigin, Sun-
duk, Gevher-Ayin, Ay-
Tigin,
Mehmed,
1 u gibi Ana d o I u 'ya srekli
olan tecrbeli ve
emirler yer
Anadolu fatibi K u u
Sleyman Ar-
tuk, Tu tak, Saltuk,
Mengck, avuldur ve
Porsuk gibi ve tekni-
sonderecede emirlerin de
rivayet edilmektedir.
Fakat yukanda adlan geen emirlerin
Seluklu ordusunun hangi
ynettikleri bilinernem ektedir.
Sultan Alp-Arslan yukanda
nc sonra
ordusuyla birlikte Ahlat'tan hareket-
le Malazgirt - Ahlat bu-
lunan Rab ve gelip ordusu-
nun su ekmemesi iin, bu
yrelerdeki inen birka k-
k kolla beslenen bir ay
kurdu ve ovaya hakim
tepeleri ile kontrol
(24 1071). te yandan
Malazgirt'i eden Bizans impa-
ratoru ordusuyla buradan hareket et-
ettikten biraz sonra ordusu-
nun ok kadar gelip ovaya
hakim byk bir
hatta bu arada bera-
berinde rehin olarak getirmekte ol-
Malazgirtliler de
zerine, Bizans ordusun-
dan muvaffak oldular.
ordu ok az bir
Alp - Arslan Bizans ordu-
67
68
Seluklu
eli heyeti
Bizans ka

suna Seluklu ordusunun az
nedeniyle kesin sonulu bir
meydan henz karar verme-
Zahiren teklifinde bu-
lunmak ve gerekte ise Bizans ordu-
sunun durumunu
amaciyle, beraberinde bulunan
dad Abbas! Halifesi el-Kaaim Bi-
elisi Ebu 'I- Ga-
naim ile emir
Sav-Tigin'in bir
elilik heyetini imparatora
nc kay-
askerlerinin
ve iyi ne-
deniyle, zaferi tam bir
gveni Seluklu eli he-
yetiyle mzakerelere bile
Sultan ona tekiifte : "l-
kene geri dn, arzu edi-
yorsan bunu, Halife ile ya-
aksi takdirde biz
Ulu itenlikle ve
Ona diyordu. Alp-Ars-
bu eli heyetini bir
durumda iin
sanan imparator, bunu kaba ve sert
bir biimde ve "Ben bu
stn duruma pek ok para sarfederek
ve asker toplayarak
bundan asla vazgeemem. an-
cak Rey Ben
lkelerine, kendi lkem gibi
hakim olmadan geri
dedikten sonra heyete :
gzeldir, yoksa Hemedan diye
sorunca heyet b n '1- Ma h-
leban da: "lsfahan" diye
verir. Bunun zerine "He-
medan'm haber al-
biz hay-
da Hemedan'da" dedi. Bu
szler '1-Mah-
leban ona: Heme-
dan'da fakat sizlerin ne-
rede bilmem"
linde ok bir ver-
mekten
gre imparator bu kazanmakla
yetinmeyip Ana d o 1 u'-
dan btn l-
kelerini de elegeirmek istemektedir.
69
70
Hatta o, nce Su-
riye, ve Irak'a beraberinde bu-
lunan generalleri ancak
bundan bu konuda:
bir insan olan o (Hali-
fe'ye) nk o bizim dos-
Bylece impara-
tor, nc yenilgisine
kesin sonde-
recede emin bulunuyordu. Seluklu
eli heyeti geri dnp imparatorun
konusundaki red Sul-
tana arz edince
maz anlayan Alp-Arslan
derhal sona erdirilmesi
hususunda emirler verdi. Bu
Sul ta mn fakihi ve ima B u har aI
Ebu N asr
Muhammed ona: "Ey
sen teki diniere stn tut-
dini iin bu
nedenle btn hatiplerin minherlerde
Mslman halkla birlikte senin iin
duada Cuma gn,

Ben Ulu zaferi senin
diyerek onu mo-
ral kuvvetlendirdi. Ay-
nca Halife el-Kaaim Biemrillah
da o btn alemini
ilgilendiren bu iin
Ebu Said'e bir dua
metni gn btn
memleketleri minherlerinde
emretti. Dua metni ay-
nen :
ykselt
ve Islama et !
ezmek ve kkn suretiyle
onu mahvet! Sana itaat iin,
feda edip Sana tabi olma
hususunda Senin yolunun m-
cahitlerini, onlan kuvvetlendirerek
gvenlik ve zaferle dolduran
yoksun M'-
minlerin emirinin borham olan
(Sultan
Senden esirgeme ki
o, bu sayede hkmn yrtr,
ve zamamn glkleri
kolayca yerinde tutunabil
sin. Senin dinini ve yce tuta
71
Alp-Arslan
iin

72
bilmek iin onu ltfkar ve her za-
man etkili olan yoksun
Onun, kafirlerin
bugnk gn, da yetsin.
Ordusunu melek.lerinle destek.le, ni-
yet ve azmini ve so-
nk o, Senin ulu
iin terketti; ve caniyle
uymak amaciyle Se-
nin yoluna nk Sen : " Ey
iman edenler, can bir azaptan
kurtaracak bir yolu size gs-
tereyim mi? ve onun Pey-
gamberine onun yo-
lunda can ve
diyorsun. Senin szn gerektir. Tan-
o, Senin szne uyup
korunmasmda gs-
termeden ve
bizzat koyarak dinine
hizmet iin gecesini gndzne kat-
Sen de onu zafer eyle,
dileklerinde ona ol, kaza ve
kaderini onun iin iyi ve bir
tecelli ettir! Onu yle bir ko-
ruyucu ile ki her
trl hilelerini defetsin ve ltfunla bu
koruyucu onu, gzel iinde
en emin ve ellerle korusun!
Yapmak her ona kolay
Bylece onun
bu " Kutsal Hareket" zaferden
ve zmresinin, hak
gremeyip gzleri yu-
mulsun. Ey Mslmanlar, bir
niyet, iten bir ve
korkan temiz kalplerle ve bahe-
sinden alan inanlarla onun
iin n-
k eksiklerden yoksun olan Yce
huyuruyor : " Ey Muham-
med, onlara olmasa Rab-
him size niin versin' de". Ey
Mslmanlar, onun olarak
mahvetmesi,
ykseltip zaferierin en son derece-
sine ve
hususunda dua ve niyazda
hulununuz! onun btn g-
lklerini ve onun
nnde boyun
73
74
Hilafet d
olmak zere, btn islam aleminde
derin bir inanla bu dua,
Alp-Arslan ve Seluklu ordusu ze-
rinde moral ynnden kuvvetli bir
etki Alp-Arslan
gibi, Bizans
imparatoruna teklifine
olumsuz bir ordusun-
dan birka muhtelif emir ve
beylerin pusulara yer-
Kendisi de bizzat merkez
bulunuyordu. te yandan
Bizans ordusunun sol R u-
me li kuvvetleriyle N ikephoros
Bryennios, Uz as-
kerleriyle general Alia-
tes, merkez atlastan
bir elbise olan Ro-
manos Diogenes, geride ihtiyat
kuvvetlerinin da imparatorun
Andronikos bulunuyordu.
25 1071 gnn her iki taraf
tam bir dzeni iinde geirdi.
Bu arada Seluklu birlikleri s-
rekli olarak tekbir sesleriyle, boru,
davul ve oklar
atarak Bizans askerlerini moral
Bu-
na da
an sesleri Btn
bitiren ve ak giy-
siler giyerek "lrsem kefenim bu
olsun" diyen Alp-Arslan Cuma sa-
maiyetindeki btn kumandan-
ve Tan-
bulundu : "Ey
Sana mvekkil oldum ve
bu cihatla Sana Senin ka-
secdeye ve
yorum. Bu szlerim, gerek duygula-
ifade etmezse beni,
ve askerlerimi yok
et! kabul ediyorsan,
bu cihatta bana
et ve beni muzaffer bir Sultan
O, bu olan
inan ve gvenini oluyordu.
Bu duadan sonra Sultan kumandan-
sylevde bulundu :
"Ben, muhtesipler gibi
ve kendini tehlikelere atan kimselerin
75
Alp-Arslan
sylevi
76
gibi, gazilerio sava-
beni
- Ondan da hudur-
bu gzel bir sonu
durum bunun aksi olursa M e-
dinlemenizi, ona itaat etme-
nizi ve onu yerime geirmenizi sizlere
vasiyet ediyorum". Onlar da hi du-
raksamadan : stne!" dediler.
26 Cuma gn namaz vakti
zaman Sultan, kumandan
ve askerleriyle birlikte namaz ve
onlara son olarak syleYde bulundu:
" Ey askerlerim ve kumandan-
Daha ne zamana kadar biz
olmak
zere, byle Ben bizzat
Mslmanlarm minberierde bizim iin
dua etmekte bu saatte
zerine istiyorum. Galip
gelirsek arzu sonu
aksi takdirde olarak
cennete gideriz. Beni izlemek iste-
yenler gelsinler, geri dnmek iste-
yenler ise serbeste geri dnebilirler.
Bugn ne emreden bir Sultan,
ne de emir alan bir asker
Bugn ben de sizlerden biriyim ve
sizinle birlikte Biz, Ms-
eskiden beri yapa geldik-
leri bir gaza Bu sylevi
heyecan iinde dinleyen asker ve
kumandanlar hep bir "Ey
Sultan, biz senin sen ne
yaparsan biz de ve
sana yardun ederiz, gibi ha-
reket et" dediler. Bunun zerine Sul-
tan Alp-Arslan
bizzat son-
ra ok ve atarak ve
eline bir topuz Asker ve kuman-
danlar da kendisi gibi
Malazgirt te
yandan Bizans imparatorunun son
olarak Meclisi'nde ya-
fikri
Bu nedenle Bizans
ordusunda, bir yandan
son
bir taraftan da dini trenler
ellerinde renkli bayraklar halde
kumandan ve papazlar ordu
77
Tarihi

78
askerlere moral a-
Tarihi
mak zereydi. Seluklu ordusunun
merkez bulunan S u 1 ta n
Alp -Ar s ynetimindeki
kuvvetler tekbir sesleri, boru ve ks-
lerden byk grltler ya-
srekli hareket
halinde Bu kuv-
vetler ok gemeden koru-
Bizans ordusunun mer-
kez zorlayan
dzme bir getiler. Pusular-
dakilere oranla daha az olan bu
kuvvetleri bir anda yok etmek is-
teyen Bizans imparatoru, btn hat-
lariyle geti ve taktik gere-
savunarak ekilmek-
te olan Seluklu kuvvetlerini izle-
meye koyuldu. Bizzat S u 1 ta n A 1 p-
Arslan byk bir
retle uygulanan bu dzme geri ekil-
me Zira
Seluklu yer-
lere olan imparator
genel epeyce
ordu-
suna, kesin sonulu bir meydan
iin "genel bir emri
verme bulunu-
yordu. Gerekten bu emir
zaman Bizans ordusu, pusularda
bulunan Seluklu kuvvetleri
ciddi bir tehdide
Bizans imparatoru
anlamakta ok ge
Pusulardaki kuvvetler
Alp-Arslan da merkez
kuvvetlerinin taktik
geri ekilmesini ve
bu
anlardan itibaren Bizans ordusunun
dzeni
Seluklu darbesini yiyen Bizans
merkez sr'atle ember iine
idi. Bu hatta bulunan
imparator, sol kanattan
de pusulardaki Seluklu
kuvvetleri buna imkan vermedi-
ler. te yandan Bizans
daki kuvvetler de yine pusudaki Sel-
uklu bozuldular.
79
Bizans
ordusu

80
Yukanda gibi ka-
natta Nikephoros Bryennios'un
kumandasmda bulunan Uz ve Pee-
nek
beyleri halde, kendi
kamarak Bi-
zans saflarmdan Seluklu kar-
safianna gemekte hi du-
raksama gstermediler. bu olay
Bizans
aynca bir neden ok
gemeden Bizans ordusunun tm
Seluklu kuvvetleri ku-
bir duruma Geride
takviye kuvvetlerinin bulu-
nan ve vey Diogenes'i pek
sylenilen Andronikos
Bizans ordusunun dar bir ember
iine ve hatta bu arada
imparatorun ilan ve
sanki kaar gibi s r' atle daha gerilere

zellikle mezhep nedeniyle
onlardan Ermeni
da ekil-
mekte hibir
Sultan Alp-Arslan hem evrilen
Bizans kuvvetlerinin yok edilmesini
ynetiyor, hem de bizzat bir asker
gibi sola zaman zaman
ok ve sng ile asker-
lerine Bu e m ir
Ay-Tigin inip yer perek
ona : "Bir Mslmanlara
gerekir; bir daha bulunmayan
o sokup lm
tehlikesine mey-
tercih etmelidir" dedi. Sultan
emirin bu szlerine olarak :
"Bu zalim kavmi yenersem o zaman
rahat Benim bu
sonunda Mslmanlar
ben, bunu bir rahat
dedikten sonra Ay-Ti-
gin'i gibi kendisi
de srekli olarak
larda bulunuyordu. vaktinden
ve hatta geceye dek sren
bir meydan sonunda kosko-
ca Bizans ordusu yenilmekten kur-
ordunun byk
bir ok
81
M. 6
82
Bizans im-
paratoru
tutsak

general tutsak as-
kerlerden bir g-
lkle Bu arada
Seluklu kuvvetlerinin eline geen
ganimet derecede idi. Bi-
zans imparatoru ise gerekten son
anlara dek bizzat kullanarak
geri Sonunda
o, veya ldrlme t ehlike-
siyle bir
halde bir-
likte emin bir yere bekle-
mekte iken, kaan aramaya
kan emir Saduddevle Gevher-
Ayin'in bir klesi tcsad-
fen Bu kle,
ve ssl gemli bir
ve yine bir
bulunan bu bir
kimse "dl
onu ldrmek-
ten ellerini
kendi Ertesi gn
emir Gevher- Ayin'e gsterilen ve
daha sonra da onun Sul-
tamn gtrlen bu tut-
sak 'm, Bizans imparatoru ileri
de bu hususta yine de
Fakat onu, daha
nce imparatora elilik heyetiyle bir-
likte gnderilen bir Hadi-
min ve aynca nc
tutsak Ermeni gene-
rali B asilakis ve teki Bizans tut-
onu grr grmez
rak kapanmalan, bunun
Bizans Romanos Dio-
g e n e s hususunda hi bir
he Bizans, Er-
meni ve Sryani belirt-
tiklerine gre, Alp-Arslan impara-
tora bir aksine
bir konuk hkmdar muamelesi yap-
Zira Sultan, onun imparator
tahkik ettirip
derhal onun iin zel bir kurul-
ve emrine hizmetkarlar veril-
mesini emretti. Daha sonra
imparatora syledi :
"Sana iin Ha-
life' nin elisini halde,
sen bunu reddetmedin mi? Sana
83


kannda
84
(Er-Basgan) teslimini is-
temek iin emir ile haber gn-
halde bundan imtina etme-
din mi? Benimle halde, (sa-
suretiyle) bana
Geri dnmen iin sana daha dn
haber gndermeme 'buraya
gelebilmek ve
runa bu kadar para sarfettim ve ok
asker lkelerini kendi
lkeme katmadan dnebilirim
ve memleketime bu k-
tlklerin mazur g-
rebilirim ?' diye verdin." Bu-
nun zerine imparator :
"Ey Sultan, lkelerini almak iin
birok uluslardan asker ve
para sarfettim. Buna zaferi
sen kazandm. byle, ben
de bu halde (tutsak olarak) senin
Bu durumda beni azarla,
hana sert szler syle ve
yap" dedi. Bunun zerine Sultan ona:
zaferi sen ha-
na ne yapardm ?" diye sorunca impa-
rator da:
"Fena diye verdi.
Sultan:
" Gerekten syledin,
bunun aksini syleseydin o zaman
yalan olurdun. Bu ve
bir onun ldrlmesi
diyerek ona
syledi:
sana ne sam-
yorsun ?"
verdi :
"Bana birini yapa-
bilirsin. Birincisi : ldrmek, ikincisi:
elegeirmek lkelerinde beni
halka ibret iin gstermek, ncs
ise bir
gerekmez." Alp-Ar s 1 an:
" Bu nedir?" diye sorunca o da :
" Affetmek, para ve
ile benim iyiniyetimin kabul ve Bi-
zans topraklarmda senin bir klen,
bir ve bir naibin olarak
beni yurduma gndermendir. beni
ldrrsen bu sana bir
nk bir benim yerime
85
86
imparator yaparlar" dedi. Bunun ze-
rine Sultan :
"Seni af etme An
cak sen ve hak-
kmdaki niyetimi bir kimse
olarak seni serbest para
(fidye) syle." dedi.
prator :
"Sultan, syle-
melidir" dedi. "10 milyon
demesi zerine :
"Benim iin
Bizans lkesine sahip olmak senin
Fakat tahta
beri ordu ve yap-
mak mal ve para-
tkettim ve halk bundan
yoksul bir duruma durum
byle daha faz-
verirdim" dedi. Bylece Alp-
Arslan ile Romanos Diogenes
mzakereler sonunda
maddeleri kapsayan

1 - ola-
rak bir buuk milyon ve-
recek.
2 - Bizans devleti her Seluklu
devletine 360 bin deyecek.
3- elinde bulunan btn

4 - Bizanshlar Seluk-
lulara askeri buluna-
cak.
5 - birini Sul-
verecek.
6- yeniden tahta otur-
takdirde Antakya, Urfa,
Membi, Malazgirt kent ve ka-
leleri Seluklulara
bylece
tan sonra Sultana "ye-
rime birisi geirilmeden nce
beni sr'atle gnderiniz.
Aksi takdirde amaca ve
ben de imparator olarak Bizans tah-
geemem ve bunun sonucun-
da da hi birisi
yerine getirilemeyecektir." dedi. Bu
87
and-

88
mzakerelerden sonra kendisine tah-
sis edilen giden imparatora
10 bin bor verildi. O bu
larm bir
bir de tutsak kumandan-
lardan bir
vererek erkinliklerinin iadesini
Fakat Sultan
geri kalan tutsak gene-
raller de

Ertesi gn yine
na getirilen ganimet ola-
rak elegeirilen taht ve krssne
oturtuldu ve kendisine zel bir giysi
ve ta giydirildi. Bu arada Sultan
ona : "Sana gveniyor ve szne
inamyorum, bu nedenle seni memle-
ketine gnderecek ve
iade dedi. Daha sonra
Sultan, zerinde
ilah yoktur ve Muhammed onun eli-
sidir" bir bayrak
ona verdi. Sultan atma binerek
paratorla birlikte bir fersah giderek
onu la V
inerek Sultana ta-
zimde bulunmak de Sultan
buna engel ve "kendisiyle dai-
ma dost hususunda and
itikten sonra onu veda-
ve ondan Daha
sonra Sultan Isfahan'a hareket et-

89
Sultan kendisine iki Bizans tah-
Hacip ve 100 Has sa askeri refakat
edilen
hareket etti. To kat' a gelip kaleye
yenilgi ve tut-
haberi Bizans
iki neden
etti: Eudo
kia, bir taraftan srgnde bulunan
X. Konstantin'in Johan-
nes davet, te yandan da
Senato'yu derhal
Romanos Diogenes'in tahttan in-
Fakat J ohannes
Dukas, Diogenes'in
gelmekte derhal
Mihael (1071-1078)
imparator ilan ve
yeni
bir impara-
tor: Mihael
Do cas
90
da bir ekilmeye zorla-
Tokat'ta btn haber
alan D i o ge n e s, yeni imparatora bir
mektup yazarak bildirdi :
"Ben asker toplamak, para sar-
fetmek ve dinini ykselt-
mek iin elimden geleni a-
hi bir eksiklik gsterme-
Askerim de az ve tedhirle-
rimde de Bu-
nunla birlikte zaferi Mslmanlar
Bu sonucu hi kimse
tiremezdi. Ben Sultan Alp-Arsla-
eline tutsak o hana
hi mit biimde
bulundu ve beni,
iin
tan sonra iyiliklerde bulunarak
verdi. bu
kaleye sof giydim ve senin,
daha ok olan
Bizans gemenden

durumu ve hana iyilikleri
sana bildiriyorum : Onunla
bozma! Teklifimi kabul eder-
sen
olurum. ka-
bul etmezsen, sen bilirsin. O
zaman benim iin
olan verir, beni bu yk-
ten Diogenes'in bu
teklifini olumlu Mihael,
nedeniyle Bizans hazinesinde
ok az para bildirerek geri
sonra demek zere,
ancak bir ona gn-
derdi. Diogenes bu parayla, Tokat'-
tan 200 bin ve iinde,
bir
ibrik ve tabak bulunan 70 bin
olan Sul-
tana verilmek zere, kendisiyle bir-
likte gelen iki Ha c i b' e teslim edip
onlara : "Bunlardan daha
gndermesinin mmkn
Sultana bildirmelerini" syledi. Ay-
kendisini To kat' a dek getiren
iki Ha c ip ile askerlere para ve arma-
verdi ve geri gnderdi.
91
92
Romanos
Diogenes' in
sonu
Tr k askerlerinin To kat kale-
sinden zerine,
Mihael, Diogenes'e ulaklar gnde-
rerek : sen gerekten rahip
oldunsa, kiliselerden birine ekilip
kaleyi hen de oraya
bir kumandan dedi. Fakat
Diogenes onun bu yerine
getirmeyip gnderdi :
"Ben henz ekil-
ve bu nedenle kalede
oturuyorum". Daha sonra Diogenes,
zerindeki rahip giysisini
ve kalede bulunan taeirierden bor
para alarak 3 bin Ermeni
askeri
de 1 ohannes
Konstantin Dukas ile yap-
yenilgiye
Zor ve mitsiz
bir duruma Diogenes'i,
daha nce Antakya
Ermeni Haatur Kilikya'-
ya Fakat Diogenes,
burada da yeniden taht mcadelesine
Kendisine ya-
teklifleri reddetmesi zerine yeni
Mihael, 1072
onu hertaraf etmek iin And-
ronik Kilikya'ya gnder-
di. Dukas, onu kuzey
yrelerinde
teslim ba-
Fakat ok gemeden Diogenes
hapse gzlerine mil ekildi.
Diogenes bu durumunu, bu
Isfahan'da bulunan Sul-
tan Alp-Arslan'a bir mektupla bil-
de ok gemeden
iinde hayata gzlerini
(1072
Romanos Diogenes'in bu
sonunu haber alan Alp-Ars-
lan, gerekten buna sonderecede zl-
ve onun cn almaya and i-
Bu itiharla o, Trkistan se-
ferine K
ile birlikte birok emir ve beyleri
Anadolu'nun fethiyle grevlendir-
di. Bylece Dio-
g e n e s ile
ve Anadolu'nun gerek
93
94
Zaferin
aleisieri
ve sonu
fetih hareketleri bulu-
nuyordu.
Btn aleminin ok ya-
Malazgirt Meydan
sonunda Sultan Alp-Ars-
I an, Hilafet merkezi d
olmak zere, teki btn mem-
leketleri birer "fe-
tihname" gndererek "Za-
feri" Bu zafer haberi
btn memleketlerinde derin
bir etki zellikle Zafer mek-
tubu ve halifelik
ilerigelenleri ile nnde top-
lanan halka trenle zaman
byk davullar
borular ve zafer
te yandan Ha-
li fe el -Kaaim Biemrillah, Sultan
Alp-Arslan'a bir mektup gndere-
rek bu zaferden
kendisini ve ona:
mazhar, galip ve muzaffer
evlad, en byk Sultan, Arap ve
Acem Dnya hkmdar-
Efendisi, yar-
insanlarm devletin
kahredici dinin parlak
lkelerinin Sultam" gibi un-
vanlarla hitap Halife'den
teki btn memleket-
leri hkmdarlan da teb-
riknameler bu I sf a-
han'da bulunan Sultan'a zel heyet-
ler gndermek suretiyle onu kutla-
devrin birok
leri de Sultan kaside ve
vgler kaleme Birok
tarihileri, bu byk zaferi,
ilk devirlerinde, Bizans-
kaza-
mlan, Asya ve Akdeniz'de
kesin olarak
sini Ka d isi ye ve Ye rm k
Bu bii-
yk zafer, aleminde de-
Bizans ve Avrupa memleket-
lerinde de ilgiyle Zaferden
sonraki birka gibi ok az bir
zaman iinde Anadolu ve Suriye'-
de Tr kle ri n eline ge-
mesi zerine, btn Avrupa,
95
96
kurtarmak iin harekete geecek ve
bunun sonucunda nl Sefer-
leri'nin
Malazgirt Zaferi, Trk tari-
hinin dnm noktalanndan birini
kil eden nemli tarihi bir Bu
zafer sonunda btn ola-
byk
ordu, zaferi
izleyen Tr k kuvvet-
leri, kendilerine belirli hi bir
e Ana d o I u
ilerine akar ak bir zamanda Ege
ve Marmara kolayca
ilerlediler. Trk kuvvetleri bu kez,
bir istila amaciyle hareket etmeyip
fethettikleri ve kasabalara yer-
Anadolu'nun
sini Genel bir sonu
olarak ifade edilebilir ki, Malazgirt
Zaferi'nin ve bu zaferin kah-
Ulu Sultan
Trk Ulusuna en byk
bugn zerinde bu yur-
dun, fethedilerek bu
lkede bir devlet haline
gelip dnya siya.setinde nemli roller
Bu
itiharla, Sultan Alp-Arslan
olmak zere, 900 nce bu nl
mensup
yce Trk Ulusu'nun yk-
selmesi feda etmekten ekin-
olan kahraman kumandan ve
askerlerin aziz gurur ve

97
M. 7

AbU'l-Farac Tarihi. ev. . R. Ankara 1945 2 cilt = T.T.
K.
Yay. M. lkbal. Lahor 1933. ev.
Necati Lugal. Ankara 1943. = T.T.K.
ve msayeret'l-ahyar. Yay. Os-
man Turan. Ankara 1944. = T.T.K.
Alparslan ve Malazgirt. 1963 = Samim
Anonim Selukname. Edirne Badi Ef. Ktp. Nr. 559.
Aristakes ( Arisdaghes des Lasdived ev. Ev. Prudhomme}. Paris
1864.
ATTALIATES, M. : Historia. Brunet de Presle J. Becker. Bonnae
1853.
: Ikd'lCuman fi Tarihi ehli zaman. Ktp. Veliyed-
din Ef Nr. 2388.
Tarih. Yay. Cl. Cahen. = Journal Asiatique 1938.
Alp-Arslan ve Romen Diogen. = Trk Kltr
34 (1965).
Baybars-i Mansuri ; Zubdet'l-fikre. Carullah Ef Nr. 1459.
BREKIER, L. : Vie et mort de Byzance, I. Paris 1947.
BROSSET, M. : Golleetion d'historiens Armenienes. St. Petersburg
1864- 1876.
BRYENNIOS, N. : ev. H. Gregoire. Byzantion XXIII (1953).
: Zbdet'n-nusra ve nuhbet'l-usra. ev.
Burslan. 1943. = T.T.K.
Alfabetik dzende sunulan bu bibliyografyada, M aI a z.
g i r t M ey d a n S a v a ile ilgili eser ve
makaleler ilgili olanlar da verilmeye

100
CAB:EN, CL. : La Campagne de Mantzikert d'apres les sources mu-
sulmanes. Byzantion I X (1934).
CAB:EN, CL. : The Turkish invasion. The Selchukids. ( A history
of the Crusades) . Philadelphia 1955 I. (Blm V).
CAB:EN, C. : Une campagne du Seldjukide Alp-Arslan en Georgie.
Revue de Kartvelologie 13 - 14 (1962).
CAB:EN, C. : Qutlumush et ses fils avant l'Asie Mineure. Islam
XXXIX (1964).
CAuEN, CL. : La premiere penetration Turque en Asie Mineure.
Byzantion XVIII (1948).
CABEN, c. : La Diplomatie orientale de Byzance face a la poussee
seldjukide. Byzantion 35 (1965).
CABEN, CL. : Turkey. A general survey of the mate-
rial and spiritual culture and hiswry 1071 -1330. London 1968.
CRAVANIS, P. : The Byzantine Empire in the eleventh century
( A history of the Crusades) . Philadelphia 1955 (Blm 1, 6).
1\falazgirt Meydan Muharebesi. Trk
Kltr 34 (1965).
: Malazgirt Meydan Muharebesi (26
1071). 1936.
FERiDUN : Malazgirt Meydan Muharebesi.
bul 1943.
H. : Les forteresses construites en Asie
Mineure face a l'invasion = Akten ll Int. Byz.
Kong. 1958.
GROUSSET, R. : Histoire de l'Armenie, des Origines a 1071. Paris
1947.
GROUSSET, R. : Histoire des Croisades I. Paris 1948.
HAMiDuLLAH, M. : The map of the of Malazgird on basis of
hiswrical deseTiption of the Islamic Culture XIX (1945).
HONIGI'tiA.N, E. : Bizans Devletinin evr. Fikret
tan. 1970.
HussEYNov, R.: La de l'Azerbaidjan par les Seldjou-
cides = Bedi Karthlisa 19- 20 (1965).
Vefeyat'l-ayan. Kahire 1948. Cilt IV.

K.EstR: el-Bidaye ve'n-nihaye. Kahire 1932. Cilt XII.
Zbckt'l-Haleb min tarihi'l-Haleb. Yay. S. ed-
Dehhan. 1954. Cilt II.
: Bugyet'l-taleb fi Tarihi'l-Haleb. Alp-Arslan mad-
desini Yay. Ali Sevim = Belleten XXX, 118 (1966).
: Kitab'l-muntazam ve multakat'l-multazam fi
ahbari'l-mluk ve'l-mem. Haydarabad 1358. Cilt VIII.
Kenz'd-drer ve Cami'l-gurer. Yay. Sala-
hddin el-Mneccid. Kahire 1961. Cilt VI.
el-Kamil Yay. C. ]. Tornberg. Beyrut
1966. Cilt X.
Tarih Meyyafarikin ve Amid. British Museum
Or. 5803, P. 23694.
Zeyl Tarihi Yay. H. F. Amedroz.
Leyden 1908.
W. E. : The contribution of archery to the Turki!h conquest
of Anatolia. Speculum 39, 1 (1964).
KAFESOtLU, l. : lslam Ansiklopedisi "Malazgirt Muharebesi"
Maddesi.
KAFESOtLu, 1. : Islam Ansiklopedisi "Seluklular" Maddesi.
K.EDRENOS : ev. Martin. Paris 1819.
KYMEN, M. A.: Seluklular Devri Trk Tarihi. Ankara 1961.
KYMEN, M. A. : Anadolu'nun fethi = Diyanet
Dergisi 1961.
KYMEN, M. A.: Trk Meydan Muharebeleri ve bunlar
Malazgirt Meydan Muharebesinin yeri. Trk Kltr 46 (1966).
KuRAT, A. N. : Peenek Tarihi. 1937.
LAURENT, J. : Byzance et les Turcs Seldjoucides jusqu'en 1081.
Nancy 1913.
LAURENT, J, : Byzance les Turcs Seldjoucides dans l'Asie Occi-
jusqu'en 1081. Paris 1914.
LE BEAU : Histoire du Bas-Empire. Paris 1824, Cilt XIV.
LEIB, B. : Jean Donkas, Cesare ct moine. Sen a
Byzance de 1067 a 1081. = Melanges Peeters II (1950).
Malazgirt Meydan Muharebesi, 26 1071. Ankara 1971 =
Gnkur. Harp Tarihi Dairesi
102
Meydan 26 1071. Ankara 1970. = Trk
Kuvvetleri Tarihi, 2. cilt.
Malazgirt Zaferi ve Alp-Arslan. 1968 = Milli Ba-
Y
MATHIU, M. : Une source negligee de la de
Les "Gesta Roberti Wiscardi" de Guillaume d'Apulie. = Byzan-
tion XX (1950).
MELIKOFF- SAYAR, I. : The empire of the Salcuqids of Asia Minor
= Journal of Near Eastem Studies 10 (1951).
MIRBOND: Ravzat's-safa. Luknov 1332.
STROGORSKY, G.: Geschichte des Byzantinischen Staates. Mnchen
1963.
PERK, KADRi: Alparslan ve Malazgirt Meydan 1\fuharebesi.
bir inceleme. 194 7.
PsELLOS, M.: Chronographie. ev. E. Renauld. Paris 1926/28.
2 cilt. evirisi : The Chronographie of M. Psellus
(ev. E. R. A. London 1953.
RAMSAY: Anadolu'nun tarihi ev. Mihri
1961.
Yay. Ahmet Ankara 1960,
cilt 2, cz S = T.T.K.
ALi: Suriye Ankara 1965 = D.T.C. Fak.

SIBT Mir'at'z-zeman fi tarihi'l-ayan. (Seluklu-
tarla ilgili yay. Ali Sevim). Ankara 1968. = D.T.C.
Fakltesi
Paris Milli Ktp. Nr. 302,305.
J.: Hiswria. Bonnae 1839.
SMER, F.- A.: Islam gre Malazgirt
Ankara 1971 = T.T.K.
Sryani Mihail Vekayinamesi. Trke. ev. H. Andreasyan. (T.-
T. K. henz
evirisi: Chronique de Michel le Syrien (ev. J.-
B. Paris 1905.
103
TAESCBNER, F.: Die Eroberung Anatoliens durch die Trken =
Europaeische Wissenschafts- Dienst 2 No. 16 (1942) S. 14- 16.
Osr.1AN: Seluklular Tarihi ve Trk-lslam
Ankara 1965.
FERiDUN FAZIL: Byk Trk zaferleri. Ankara 1946.
Trk (III). Ankara 1956 =E. U. Personel
Moral Nr. 6.
URFALI MATEOS: Vekayiname (952 -1136) ve Papaz Grigor'un
zeyli (1136 -1162). ev. H. D. Andreasyan. Notlar: E. Dula-
urier ve M. H. Ankara 1962 = T. T. K.
M. Meydan Muharebesi. Trk
Kltr 34 (1965).
V ARDAN : Trk tarihi. ev. H. Andreasyan. = Tarih
Semineri Dergisi. 1937.
A. A. : Bizans Tarihi. ev. A. M. Man-
sel. Ankara 1943.
VERYONIS, S. : The will of a provincial Boilas
{1059). = Dumbarton Oaks Papers XI.
WITTEK, P. : Byzantinisch-Seldschukische Beziehungen
in Nederland, 8de Cong. 1936.
P.: Deux de des Turcs de Roum.
Byzantion ll (1936).
YILDIZ, H. D. : = Trk Kltr
46 (1966).
YINAN, M. H. : lslam Ansiklopedisi "Alp-Arslan" maddesi.
YINAN, M. H. : Trkiye Tarihi, Seluklular Devri, I. Anadolu'nun
fethi. 1944.
ZONARAS, I. : Chronique. ev. Millet de St. Amour. Paris 1560.
T. T. K.
F i y a t : 100 Lira