You are on page 1of 200

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

TAMAZIT TURA

IMEBBER N TESUNT Youcef MERAHI AGRAW N TIRA Hamid BILEK Abdenour HADJ-SAID Said CHEMAKH Samir ARKAM Ramdane ABDENBI URAN DEG WUUN-AGI :

Abdellah HAMANE, Boudjema AZIRI, Boussad KEBIR, Igli n Tlelli, Tahar BOUKHENOUFA, Ramdane ABDENBI, Hamid BILEK, Seddik IAZZOUGUENE, Abdelkader ABDI, Akli KEBAILI, Koussaila ALIK, Malek HOUD, Nabila SADI, Sadaq BENDALI, Inelmaden n tmazit (TO), Smail ABDENBI, Habib-Allah MANSOURI, Oualid SAHLI, Youcef MERAHI, Mohamed KORCHI, Zira, Ahcene MARICHE, Farida LOUNES.

19, avenue Mustapha El-Ouali (ex Debussy) Alger Tl : 021-64-29-10/11 - Fax : 021-63-59-06 B.P. 400, 16070, El Mouradia - Alger

TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAERFANT TASELWIT N TEGDUDA ASQAMU UNNIG N TIMMUZA

TAMAZIT

TURA

tamazi$t tura

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza


Tamazit tura Un 8-9 / yebrir-uct 2011

ISSN : 1112-9417 Dpt lgal : 4832-2008

Tamazit, imira, tewa kan ad tt-naru ad tt-ner.

AGBUR
Tafsut Imazien
TAJMILT
13 16 19 31 35 42 49 52 58 63 64 66

Tifeiwejt n 80...

Abdellah HAMANE Boudjema AZIRI Boussad KEBIR Igli n Tlelli

Awal ef tefsut n yimazien Tafsut-nne

Tafsut ass s wa ss

Ussan-nni deg tesdawit


Hamid BILEK

Tahar BOUKHENOUFA Ramdane ABDENBI

Tamazit ass-a, tajmilt i yimezwura Tadiwennit tasugnant akked Lmulud At Memmer Ddqiqa n tsusmi
Seddik IAZZOUGUENE Abdelkader ABDI Akli KEBAILI Koussaila ALIK Malek HOUD

Suddes tamurt-ik At yigenni Iles

Aselmed n Tmazit di Tizi Uzzu : anda yewwe, ass-a ! Tamsalt n tmagit deg wungal yettwarun s teqbaylit
Nabila SADI Sadaq BENDALI

TAZRAWT

73 89

Arranku - 6

TUKKIST
109 117

Lezib n yiersiwen - 6

Paulo COELHO - Tasuqelt : Inelmaden n tmazit (TO) Georges ORWELL - Tasuqelt : Habib-Allah MANSOURI

Ddayxa - 2

TULLIST
127 138 142

Abrid n talwit

Malek HOUD Smail ABDENBI Oualid SAHLI

D acu i teswa ddunit

Abrid n ubrid-iw Tilelli

TAMEDYAZT
149 153

Youcef MERAHI - Tasuqelt : Abdenour ABDESSELAM Mohamed KORCHI

Ali Amran, Ccna n teqbaylit, mazal lxir er zdat - 2


Zira

TADIWENNIT

161

Leru qqazen ellun, yir lehdur qqazen rennun Inzan s tedyanin


Ahcene MARICHE Farida LOUNES

TIGEMMI

171 173

Urigami, tauri n ueffes n lkae


Smail ABDENBI

TAURI
181

TIGEJDIT
Azul ay imeddukal n tesunt Tamazit-Tura I tikkelt nnien akken i wen-neggem, atan nessawe i wakken ad d-nheggi tasunt Tamazit Tura yellan gar yifassen-nwen. Nessaram ad tili di lebinwen. Nessemlal di tesunt n tikkelt-a sin wuunen : uun wis am akked wis za. Wis am ilaqen ad d-yeffe di yebrir yezrin imi ayen yettwarun deg-s d tajmilt i tefsut n 80 akked yimenasen n tmazit. Ur a-tettunefk ara tegnit i wakken ad t-idnessufe di lawan. Ayen i -yean ad t-nesdukel akked wuun wis am. Nessaram ad tfehmem taswit. Akken yebu yili lal, d tilin akked tudert n Tamazit Tura i d iswi-nne amezwaru : d tasunt i la yettnernin seg uun ar waye. Aric amezwaru di tesunt-a d tajmilt i yimenasen n tefsut n yimazien, i tgejda n tutlayt akked yidles amazi, i wid inuen, i wid yettwaebsen, i wid yemmuten i wakken ad d-nawe er tizi n wass-a.

Tajmilt i nezmer ad asen-tt-nerr d leqdic i tmazit s tmazit, d akemmel deg ubrid i d-neren, d asiwe n yizen-nsen i tsuta i d-yemmalen. Aric wis sin, am wakken tuem tannumi, d abumexlu deg wayen yerzan tiwsatin yemxallafen n tsekla tamazit ne tagralant maca tettwaru s tmazit. Nessaram ad tafem deg-s lfayda as ulamma azu ne cwi. Akken nennum, yal tikkelt ad d-nger tiri i widen yesan kra n yiwellihen, i widen yeban ad dsneqden, i widen yesan tikta ad a-ten-id-ssiwen s wallal n Intenet. Tiri nnien i widen yettarun, nessaram, ma ufan lebi-nsen di tesunt-a, ad a-d-iwnen s tiransen, s tezrawin akked yirisen-nsen i wakken ad nesseddu tasunt-agi afus deg ufus, yal uun ara dyernun ad yif win ieddan. Akka kan i nezmer ad nerr tajmilt i yimezwura.
Tannemirt

TAJMILT

Awal i yimeriyen

Nessemlal di tesunt n tikkelt-a sin wuunen : uun wis am akked wis za. Wis am ilaqen ad d-yeffe di yebrir yezrin imi ayen yettwarun deg-s d tajmilt i tefsut n 80 akked yimenasen n tmazit.

Tafsut Imazien
Abdellah HAMANE

Ay atma, ay yessetma fell-awen azul i d-yeffen seg wul yema.

agi d asmekti n 20 yebrir n tefsut Imazien, d ass ideg d-iban wudem n uref deg usuter n tutlaytines, d ass n tzemra n Yillu (laylatu lqedr ). D ass ideg tezlez Tefriqt Ugafa, ideg rmamzen yiekwan n yigeldan Imazien, widak yesen taguni icuban lmut acal n leqrun akked yiseggasen. Amezruy-a, mai armi d 20 yebrir i d-iban, maca, yella di tekta n yielnariyen deg useggas 1939, maca, yeqqim d abani, ur as-gin ara azemz ideg ara t-id-sbanen. Armi d 1980, deg wass icuban ass-a i yebded uref s umata, imezwura d inelmaden, d isdawiyen, d asirem n tsutwin i la d-yemmalen, d lebi n uref, d tudert i tmurt n Lezzayer akked Tmaza tameqqrant. Deg wass-a, yemmame wul n uref i d-yezgan di tlemmast n Tefriqt Ugafa (Lezzayer). Tamurt n Leqbayel, d nettat i d yelli-s tamenzut n Tmazit, d irgazen n tlemmast i as-igan ilugan n tjerrumt, taseftit, d nutni i d imnuda i as-igan tira akked waas n yimawalen. 20 yebrir ur Tiddukla n lumma, deg wutla, deg yidles, deg yiles. Isnarafen iekmen imiren, fehmen-t meqlubi, yerna d nutni i yefen imisen, rradyu akked tilivizyu, la d-qqaren fell-ane
Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 13 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

unuriya, irqiya, ihawiya, tteqsim cceb , lekkam-agi nekren lumma-nsen, yessawe-iten usnaref armi nekren iman-nsen acku ggumman ad fehmen lebi n lumma s ubrid n leqq, acku nnumen ssexdamen iil. Deg wass icuban ass-a yekker uref di yal tama yettwakkes umundel i lumma, ssawen tabrat n tidet i uref, huccen-t, sduqqsen-t, ssakin-t, ssawen awal-nsen i yimazien, di Merruk, Tunes, Libya, mgal tinawt n lekem Ccexiya larabiya el islamiya , di tazwara Lislam d asan, yesdukel aas n yierfan ur yelli d tanekkit, ma d larabiya imawlan-is banen, beden fellane 6000 n kilumitr. 20 yebrir d aeggem, d zzux, d asemer umezruy-nne, tutlayin tizyiwin n Tmazit as ttwarant, ttwarunt mmutent, ttwattunt, Tamazit tezga tedder, imir-a i terfed ixef-is deg ubrid n tudert, simmal d anerni ur tettual er deffir, tikta n usudder tekcem deg walla n uref, ulaedd di ddunit win izemren ad yekkes tasertit usenfel akked yizerfan n uref amazi, yules-d talalit di 20 yebrir Tafsut Imazien . Ayen yessefken ad t-issinen yimazien s umata Ay aref Amazi, ma yella tebi tanekkit-inek ad tedder yessefk tadukli-nwen ad tettwaef er yiwet tutlayt tamesdukelt, tamezdit s umata, tantaliwin n Tmaza alamma d asmi ara kecment deg yiwen umawal amesdukel, imiren ulaedd Aqbayli, ni Aceli, ni Acawi, ni wiya yal agdud ad yaf iman-is di Tmazit tamesdukelt, tayiwent. Di lawan n Masnsen akked Yugurten tella yiwet Tmazit yesduklen aref si Libya alamma d Cengi, widak i d-yuran fellane, Ruma akked Biena nnan-d : Di Tnemda (Numidya) akked Murianya yiwet tutlayt swayes ttemsefhamen. A tawait n uref yeban d igduden, yal agdud seg-s iil iman-is d netta i d aref wed-s.

- 14 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tudert i 20 yebrir, d ass n tudert i Lezzayer akked Tmaza tameqqrant. Ay aref Amazi, ma tri tudert i yiman-ik suddes igduden-ik, smime tarwa-k er useri n tutlayt-nsen, d nettat i d tilelli, d tudert n tidet akked tnekkit, ssefhem ayetma-k imseraben, eg-asen lemala n tnekkit-nsen akked umezruy deg wul, d aya i d tiddukla n Tmaza tameqqrant, s yisem n 20 yebrir Tafsut Imazien .

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 15 -

Tifeiwejt n 80
Boudjema AZIRI

kken kan tgerrez tefsut isekla ugen, tiezza zgezwent, azwu yebbura, semme cwi. Tamurt terked : ixeddamen deg yimukan-nsen, win izehhun izehhu, win yetthembiren yetthembir win yeqqaren yeqqar Lmulud At Memmer yettecrurud-d er Tizi-Uzzu, inelmaden ttraun-t deg tesdawit i wakken ad asen-d-yawi asarag ef udlis-is aneggaru Isefra iqburen n teqbaylit i wumi isemma s trumit

Pomes kabyles anciens.

Ieel wissen acuer Uysen-t yinelmaden, lada mi ran ayen yellan deg udlis-nni ief yeba ad asen-d-yemmeslay... adlis yeuren d isefra yefkan iuran deg wakud akked yidles aeqqani. Awal lqayen n umedyaz yeffalen i yal talast, d netta kan i izemren ad d-yessaki iulfan n tlelli deg wallaen yessbek yies akked tugdi. Tugniwin n tmedyazt yettseiren ulawen ssakayent-d tabest yezzren deg yider n wid zzuznen s tkerkas akked tutlayt n usar. Tamedyazt taqburt d llsas yersen ef e. D llsas n yidles n tmazit, d asaki n tissas n yimazien. Ihubb-d wau, yekkes-as aebbar; yemel-d wasif yezzuzef fell-as audar yembabben d leqrun aya... D idles akked tissas, tussna akked tmusni i d ilugan n tmetti, ayen nnien akk d akellex. Gar yimedyazen iqburen i d-yesseklef Lmulud At Memmer, ad dnebder Mu At Lmesud, Lerbi At Bejud, Sidi Qala i d-yean
- 16 Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

lemtul melba ma nettu amezwaru-nsen : Yusef U Qasi yesduklen tamusni akked ccbaa n umeslay iss iferru timsal iween ; yedder deg udrar n lezz . D netta i s-yennan :

Cuba win ur nekkat uzzal Yecmet wagus-is Am win isennden s uffal D win i d lettkal-is Ne afi deg lmital Ur nessefruy seg yixf-is
Si Muend yekkes-as lwec yetwennes, zi mai wed-s kan i yekcem ddunit n tmedyazt Adlis Isefra iqburen n teqbaylit , amur ameqqran deg-s yettwaru s teqbaylit, tella tsuqelt n yisefra er tefransist. Lmulud At Memmer yefka-d tamawt imi tamuli tettemxallaf gar tenfalit taqbaylit akked tin n tefransist, acku asefru iseu aas n yinumak akked ccbaa ur tezmir ara tsuqelt ad ten-id-tessenfali. Ad naf deg udlis-agi kra n tektiwin akked lewqat ef umezruy n tsekla taqbaylit : - Di tazwara uqbel lqern wiss 16, d tallit n tillas ur nessin ara imedyazen n lweqt-agi. - Tallit talemmast, gar lqern wis 17 akked wis 18 ideg yedder Yusef U Qasi. - Tallit i d-iqerben, tbeddu di tlemmast n lqern wis 19 : imedyazen yeddren deg-s ttwassnen. Ad naf di tallit-agi taneggarut kra n yizemzen icudden er yineruyen i d-yean ccwami di tmetti : 1857 mi d-kecmen yirumiyen er tmurt n leqbayel alamma d tagrawla n 1871; rwin ilugan n tudert, imdanen ur rin d acu ara xedmen zdat ufransis bu lemdafe ur nettunelab, ula d ella ur udden ara ef tmurt. D acu akka yeran ? Aseggas n 1871, waed usebin d leflas akken i s-yenna umedyaz Smail Azikiw, win yemmuten yemmut, win igguan iggua, win nfan yirumiyen

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 17 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

nfan-t tamurt tessewac ! D tallit-agi i d-yefkan Si Muend U Mend ieren i lmut n baba-s nan-t yirumiyen zdat-s. Di tmedyazt taqburt, ad nemlil iman-nne d lemri n tudert-nne ideg d-nettban d ieryanen, akken i -d-turew yemma-tne Nelha ne diri-a, akken yebu yili lal, tugna n e tif tin n lekdeb i nellu i tfekka-nne tema fell-a, d akustim i -d-felen yijenaen ; i nxa s yifassen-nne, nelha ne diri-a. Nru nehmel ur nemyeqal gar-ane nedda d tifawtin n yimannne ideg wwtent tersiwin. Tamedyazt taqburt d irisen ara yessemlilen tifawtin, ara iummen tiersiwin. Neqqers ! Acal d leqrun aya Tamedyazt taqburt d llsas n tsekla-nne, deg-s yiwet n tmuli yessebruruzen tilufa, deg tterbga, deg yiulfan n ddin n tidet akked nniyya yefan deg tfelsafit n tudert akked yilugan n uselu n tmetti, deg tayri, deg tebest deg wayen akk yesbeddayen agdud akked tayemmat, i yenan ababat. Adlis-agi n Lmulud At Memmer d agerruj i dyettwaewsen i tatut akked tillas i d-izewwiren i lmut. D tacalalut n tafat yeskanayen abrid i widen yeffuden tilelli ; ur tessaggad tidet qerrien Acku d tifeiwejt yeskarayen ajaji deg taffa n lekdubat yeqquren. D tiqit n nnda i d-yessakayen tudert leqqaqen iteddun er yimal.

- 18 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Awal ef tefsut n yimazien


Boussad KEBIR

afsut n Yimazien n useggas n 80, d yiwen usebter ilan azal meqqer deg umezruy n tmurt-nne. Ma ntekkes-as aebbar xerum tikkelt deg useggas, i wakken kan ad t-id-nessiwe i tsutwin n wass-a akked tid n uzekka. Wid ur nceffu ef umezruy-nsen, yesuli fell-asen ad t-idiren tikkelt nnien (Ceux qui ne se souviennent pas de lhistoire, sont condamns le revivre ), i yeqqar umazray George Santayana. Ayen ier yessawe uzbu amazi ass-a, d agemmu n waas n yiseggasen n umennu ; amennu i seddant waas n tsutwin i yesdukel yiswi as ulamma mguggint deg wakud : tanalit. Tajmilt i kra n win akked tin i d-yernan asar i target-agi n tnalit i wakken ur tettnus. Ad tt-id-nebdu kan seg yimenasen n Lezzayer tazzayrit deg ukabar n Yitri n Tefriqt Ugafa (E.N.A) deg useggas 1926, er wid n tezent n 1949, er wid n ugraw n umam deg useggas n 1956, er wid i wumi semman Les poseurs de bombes deg useggas n 1975, er wid n tefsut n Yimazien n useggas 1980, er wid n uunzu n turi deg useggas n 1994, er wid n tefsut taberkant deg useggas n 2001 d wid akk yekkaten ass-a ef tnalit, akken yebu yili wallal i ssemrasen. Seg leqrun n uzermezruy, tamurt n Leqbayel, d asgen n wid ur nkennu. Ielli, d imezda-is i iqublen amnekcam bu lemayen ; ass-a, d nutni i yugin kennu zdat n udabu amesbali. Tisutwin-agi akk, seknent-d i yimnekcamen ielli ne i udabu amesbali ass-a,
Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 19 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

belli aqbayli arur mai d ayen akken i wumi semman yimusnawen n tmetti lhomo-conomicus : amdan war amezruy, war idles, war iles Am wakken yella kan akken ad yexdem, ad ye, ad yesu dderya, ad yernu xemsa ef yimi. Lemmer mai d wigi akk, idles-nne, tameslayt-nne, lael-nne, ad ruen kan akka am tadla-nni yea yilef. Ass-a, ur yezmir yiwen ad d-yemmeslay ef tefsut n Yimazien war ma yual aas er deffir deg umezruy n tmurt-nne. Seg teglest, ierfan imazien ttnaen mgal imnekcamen i d-yeffalen ef tmurt n Tmaza. Ihi, d azbu amazi i yellan deg yal tallit i dyennulfan ass n 20 di yebrir 1980 s wudem nnien. Tafsut n Yimazien ihi, d yiwen uric n uzbu amazi i d-yuen aar seg leqrun yezrin ; mai d ayen i d-yesnulfa urumi ne d tamsalt n beu n warraw n tmurt am wakken i -d-qqaren wid yettummun iij s uerbal. Agdud amazi, seg yemma-s n ddunit netta d azbu mgal tameqqranit. Asmi d-lule d aqbayli, isem-iw imeni , i yeqqar Lwennas ad fell-as yefu yerem. Tameqqranit i d-yellan ef tmazit, mai armi d ielli kan i tebda imi d ayen i d-yellen fell-as d leqrun ayagi. Ula deg tallit tazermezruyt igelliden n Tmaza ur dltin ara d tutlayt-nsen. Sseqdacen deg yal aric n tmetti, tafniqt n Yifniqen ne talatinit n Rruman. Tamazit, teqqim kan d tameslayt n uref, imi Imazien urin sbedden awanak yesseqdacen tamazit d tameslayt n udabu. Yuba wis sin, Appullee, Saint Augustin, Fruntu, Tertulien, Terence, d imusnawen imazien, d nutni i yesseftin tasekla talatinit di tallit anida imawlan-is bdan ttaan-tt. ef wakken i d-qqaren, Appullee, d netta i yuran ungal amezwaru deg umezruy n talsa. Isemma-as : La Mtamorphose ou lne dor . Ungal-agi, yura-t Appullee s tlatinit. Lemmer i t-yuri s tmazit, yili ass-a ad yeched fell-a umezruy, yerna ad a-yili ass-a d asalel i usdukel n tutlayt-nne. Asmi d-wwen waraben di lqern wis 7, lulent-d tgeldiwin timaziin tinselmin. Ass-a ma tella tallit ief ur d-nettmeslay ara aas, lada deg yihalen n uselmed n umezruy deg yierbazen-nne,

- 20 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ne ma yella-d cwi, ad t-naf yettwasexdem akken nnien, d tallit n tgeldiwin n Tmaza di tallit tineslemt ; tin i wumi isemma Mahfoud Keddache tallit n wure . Di tallit-nni, Tamaza tessuli tiermiwin timeqqranin, trea deg unegmu adamsan, adelsan akked userti izegren akin i tlisa n yilel agrakal. Tigeldiwin-agi, am tmeqqranin deg-sent am les Almoravides, les Almohades, ne timeyanin am les Hafsides, les Abdelwadides akked les Merinides, uklalent ad d-nsukk fell-asent tamuli lqayen i wakken ad dnessekfel ayen icudden er tallit yellan d tamerkantit s tedyanin yekkan deg usile n tugna akked tmagit-nne imi i asent-id-llan di lmendad yirgazen imeqqranen n tsertit akked yiserdasen, wwin akin i tlisa n Tmaza ddin n Lislam, gar-asen Tariq Ibn Zeyyad, Ibn Tumert, ebdelmumen, Yusef Ben Tacfin1 Ula di tallit-agi, aas n yimusnawen imazien i d-yufraren di yal aric n tussna : Ibn Tumert, Ibn Xeldun, el Wertilani Maca ass-a, kra n wayen uran, yual d ayla n wiya imi ur t-urin ara s tmazit. Di tallit-agi daen, ufraren-d kra n yimusnawen imazien, zgan-d d tisulal i tutlayt n tarabt : Amezwaru d Muemmed Aerrum i yuran El Aerrumeyya n tarabt. Wis sin, d Ibn Xeldun i d-yeslalen tussna n tmetti. Rnu er-sen Ibn Tumert i dyessulen di lawan-nni Leqran s tmazit. Lemmer i mazal Leqranagi ass-a, am wa, am win yexdem ali Uerrif n lerc n Yiberwaten di tmurt n Lmerruk, ad ilin d inagan, yerna ad a-ilin d tisulal i usdukel n tutlayt-nne. Amezwaru i d-ibedren Imazien deg umezruy, d amazray agrigi Irudut di lqern 5 uqbel isa. Seg wass-nni armi d lweqt deg yura Ibn Xeldun, eddan ecrin leqrun ; di ecrin leqrun-agi, acal i ieddan n yirgazen xedmen, nnan, snulfan, wwin-d ayen d-wwin, maca ur d-yeqqim seg-s wacemma, acku ur t-yuri edd Seg wass-nni ar ass-a, ur tbeddel ara liala ef tmazit. Deg tmura akk

Tigeldiwin timaziin di tallit tineslemt, Biskra, ussan 01-02 duember 2010.


Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Timlilit tagralant i d-ihegga Usqamu Unnig n Timmuza (HCA) ef :

- 21 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ideg ttmeslayen tamazit, ttemsefaren yimnekcamen, wa irennu taluft-is i tin i d-yea win i t-yezwaren1. Mebla ma yeseb bnadem leqrun n uzermezruy, amezruynne yebda 3000 n yiseggasen aya. Di 3000 n yiseggasen-agi, uran medden s tefniqt, s tlatinit, s tarabt, s tefransist, mena yiwen ur yuri s tmazit, armi ta tmeslayt-nne 2. Di taggara n lqern wis 19, bdan Yimazien ttakin-d er tira n tutlayt-nsen. Maca uqbel ayagi, d iberraniyen i ineren abrid. Amezwaru i yerran lwelha-s er tutlayt n tmazit, d amrabe n Yirumiyen Venture de Paradis i d-igan amawal n tmazit di lqern wis 18, yessuffe-it-id di lqern wis 19. Lwelha-agi er tira n tmazit, tebda tettzid umbed anekcum n yirumiyen er tmurt n Leqbayel deg useggas n 1857. Gar yimuhal i d-yufraren di tallit-agi, adlis n tjerrumt n teqbaylit i d-yessuffe le gnral Hanoteau deg useggas n 1867.3 Maca lwelha er uselmed n tmazit, tban-d deg yiseggasen n 1880 mi d-tekcem di la facult des lettres dAlger. Da deg useggas n 1885 snulfan-d agerdas n tutlayt n teqbaylit (Brevet de langue kabyle ). Deg useggas n 1887, snulfan-d agerdas n tentaliyin n tmazit (Dplome des dialectes berbres ) Gar warraw n tmurt imezwura i yerran lwelha-nsen er tira n teqbaylit, ad naf Bensdira akked Bulifa, wid i wumi isemma Salem Chaker Les prcurseurs de lcriture . Deg 1897, Si mer U Said Bulifa, yeddem i tikkelt tamezwarut takemt n uselmed n teqbaylit. Rnu er-sen Belid At li i isersen llsas i tira n wungalen s teqbaylit, imi deg yirisen-is yecban Afenal n lqahwa , Lwali n udrar , llant limarat n tullist. Ihi ur yeqqim ara kan di tira n tmucuha, maca yewwi-d amaynut di tira n teqbaylit. as ulamma di talli-nni tamezwarut, tira n tmazit teqqim kan di tririt n wayen yellan d timawit er tira ; iseggasen-agi
1 2 3

Seg tezwart n Mouloud Mammeri deg wungal Askuti , Said Sadi. A. Hanoteau, Grammaire kabyle et posie populaire de la Kabylie de Djurdjura, Impr. Impriale, Paris, 1867.

Inna-as Ccix Muend, Mouloud Mammeri.

- 22 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ineggura, bdan ttbanen-d kra n yitran i d-yewwin amaynut ama deg wungalen, di tjerrumt akked tseddast ne di tsuelt Hata wamek i fen lefnar n tmazit kra n yimenasen n umussu aelnaw azzayri armi i d-yewwe ur-ne ass-a : Mi teli tegduda n Rif di Lmerruk deg 1926, ilul-d di Lezzayer Yitri n Tefriqt Ugafa (Etoile Nord africaine ) i yessuturen timunent n tmura n Tefriqt Ugafa umbed mi yella yekkat ef yizerfan n yixeddamen n Tefriqt Ugafa. ef wakken i d-yenna Mahfoud Keddache, 5 gar 8 n wid i d-yeslalen akabar-agi, d Leqbayel. Ayen yean amazray arumi Roger Ltourneau, ad d-yini : On aurait mieux fait de lappeler lEtoile algrienne ou mme lEtoile kabyle . Deg usqamu i iga yitri n Tefriqt Ugafa deg useggas n 1927, Leqbayel-nni, fernen Messali La d aselway. Hatan ihi wamek yebda umennu gar yimenasen n Lezzayer tazzayrit am mer Imac, Lusin At med, Muend U Yidir At emran, Bennay Wali, mer Uld emmuda akked yimenasen n Lezzyer d aric deg ulan arab ineslem am Messali La akked wid yellan d izamulen-nsen, yecban Cakib Arslan, ezzam Baca, amal ebdennaer Rnu er-sen lulama inselmen am Ben Badis, Bacir Ibrahimi, Lerbi Tbessii inekren udem amazi n tmurt-nne. Am di tallit ideg nettidir ass-a, imenasen n Lezzayer tazzayrit imirnni, sbabben-asen mai d yiwet n taluft : Imeddukal n Fransa , Les communistes , Yenna fell-asen Ben Yusef Ben Xedda : Ils taient influencs non seulement par les idologies de colonisation, mais aussi par lidologie communiste . Akka ihi, mi d-ilul ukabar Itri n Tefriqt Ugafa , yewwi-d yid-s iuran n tezent i d-yeznan tikkelt nnien deg useggas n 1949. Asuter n wudem amazi, yules-d talalit deg yiseggasen n 40 mi d-ilul umussu aelnaw azzayri (M.N.A.). Maca, mi d-banen yimenasen yessefraken takti n tmazit, ad ttwakerfen din din. Akka i lint tmegra n Bennay Wali, mer Uld emmuda, ebban Reman

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 23 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Di tallit-agi, uran Lulama deg umis-nsen i wumi semman Lbaair : Les Kabyles ne seraient des algriens part entire

que lorsquils auront cess de chuchoter ce jargon qui nous corche les oreilles .

Timmist yellan d taqdimt, teffi-d tikkelt nnien deg useggas n 1956 deg ugraw n umam. Maca, d ebban Reman s timmad-is i igan talast i tezent-nni, mi d-yenna : Toutes les contradictions

de la socit algrienne doivent tre mises entre parenthses jusqu lindpendance . Akka ay tella si zik : Leqbayel, zgan

ttaan tamsalt-nsen mi ara yili kra n wugur ara isenquqlen tamurt. Deg useggas n 1962, tiri n ugdud tessawe er yiswi-s, yekkes uzaglu ef tayet, tamurt tual s imawlan . Lemmer d lebi-k ay ul, adabu n lweqt-nni ad yefk amkan i wudem amazi war ma yessuter-it umdan. Imi tezwar tazzla er tizzezet, yerra taluft n tmazit i tikkelt nnien er umennu. Nous sommes arabes, nous sommes arabes, dix millions darabes , i d-yenna Ben Bella mi d-yekcem si Tunes. D ayagi da i t-yean ad yelli tiwwura n Lezzayer i yixerrazen n Maer akken ad ualen d iselmaden-nne. Mi d-yewwe Bumedyen s akersi, yeel-d tebrek akked tillas ef tutlayt n tmazit akked yimenasen-is. Iebber-d tamurt n Leqbayel s yidrimen, amer ahat ad isuzef la fell-asen, ad ine tawekka-nni i ten-izeden ef tmazit. Di tallit-nni, tizzezet tu aar. Imenasen n tmazit, mai d yiwet n taluft i asen-d-snulfan i wakken ad aren yis-sen lebus. Tidyanin n Les poseurs de bombes n wass n 25/12/1975, Cap Sigli n wass n 1011/12/1978, d amedya kan ef wayagi. Deg useggas n 1969, Bumedyen ihegga-d asqamu n yinelafen deg yirem n Tizi-Uzzu. Yefka-d idrimen melba ccea i twilayt n Tizi-Uzzu yellan ef uqerru-s di lawan-nni uqbayli med li zali. Asegres-nni i k-ellqen, d takmamt i k-d-yezga , i yeqqar yinzi aerfan n tmurt-nne. Deg uqerru n Bumedyen, teddez tebrez : ad ierreb ula d tamart n Leqbayel !!! Hatan wamek tebda tizzezet n Bumedyen mgal udem amazi d yimenasen-is : ameslay s teqbaylit ula gar yinelmaden deg

- 24 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yierbazen, yettwagdel ; tasgilt srid seg yinurar i yellan yakan s teqbaylit, tettwagdel ; ismawen n yimdanen ilan assa akked yidles amazi, ttwagedlen ; timsirin n tmazit i d-yettak Mulud Memri di tesdawit n Lezzayer, ttwagedlent s wudem unib deg useggas n 1973 Tera d Bumedyen di tallit-nni, am win imelen alem : mi ium arur-is, ad d-banen yiarren-is. Akka, di tallit anida adabu yesseres ef Leqbayel di tmurt, amennu ef tmazit yufrar-d gar yiminigen-nne di tmurt n Fransa. Akka da i d-ilul Ugraw n Yimazien di tmurt n Fransa deg useggas n 1967 d unekcum n tmazit s wudem unib di tesdawit n Paris. Di tallit-agi n tizzezet, amennu ef tmazit yu sin n yiberdan nnien i as-yeffen afus i udabu : Amezwaru, d ccna. Deg yiseggasen n 70, icennayen am Yidir, Ferat Mhenni, Sliman azem, Lunis At Mengellat, Matub Lwennas, Crif Xeddam llin-d abrid i tefsut n 80. Tizlatin-nsen, ssakayent wid yesen akked wid ieflen, imi yal tizlit d asebter deg umezruy-nne. Wis sin, d addal. Tarbat n Yilemiyen n Leqbayel (JSK), tual am wakken d akabar yeddmen tamsalt n tmazit ef tuyat-is. Inurar ideg ara tili, ttawin-d aas n yimdanen, mai i wakken kan ad ren timlilit, mai i wakken ad zhun imi ur as-d-yeqqim zzhu i win i tt-yuen di tnalit ; maca i wakken ad suen mgal tameqqranit i d-yellan ef tutlayt akked yidles amazi. Ayagi ad at-id-seknen yizlan i nsell deg yinurar : Nekni s Leqbayel, neya di lbael ; tafsut n 80, tejre ulawen , Lezzayer, d tamurt-nne ; tamazit, d tutlayt-nne Ass n 19/06/1977, tella-d temlilit n taggara n teqbuct n Lezzayer gar terbat n yilemiyen n Leqbayel (JSK) akked terbat n NAHD deg unnar n 5 di yulyu di tmanat n tmurt-nne. Imferren, qesden-d anrar n 5 di yulyu d izumal ; seknen-d linsen i Bumedyen. Am yizlan i cennun, am wayen uran di tellaminnsen, ur yesi ara assa d waddal. La JSK terbe, tewwi taqbuct n Lezzayer ; ma d lqaa tezlez ef Bumedyen i tt-igezmen ass-nni di

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 25 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

rray ef tukksa n yisem n JSK imi i tt-yerra d JET (Jeunesse Elctronique de Tizi-Ouzou ). Ass n 28/12/1978, yemmut Bumedyen; yekker gar-asen wahruu ef win ara yefen amkan-is. Imir-nni i d-snulfan taluftnni n Cap sigli i wakken ad sanfen lwelha n yizzayriyen, nutni ad d-ltin d temsalt n lekem. Imawlan, lhan d tmera ; amcic, yelha d ukerre , i yeqqar yinzi aerfan n tmurt-nne. Yu lal, deg useggas 1977, tlul-d tesdawit n Tizi-Uzzu. Hattan tmexneqt i yezzi udabu n yimir-nni i umger-is, imi tasdawit n Tizi-Uzzu tual am wakken d asgen i umussu amazi. I wakken tamsalt ur asen-tetteffe ara afus, imebbren n TiziUzzu, snernan tizzezet : ulac ccna s teqbaylit, ulac amezgun s teqbaylit, ulac isaragen ef tutlayt akked yidles amazi, ulac, ulac, ulac Akabar n FLN, yettnadi ad iger ticcert-is deg wayen akk ierrun di tesdawit n Tizi-Uzzu. Yettmekkin tiddukliwin-ines am lUGTA, lUNJA akken ad ualen d imebbren ef yixeddamen akked yinelmaden n tesdawit. Di tegnit-agi ikersen i d-tlul tekti i wakken ad d-necden Lmulud At Memmer er tesdawit n Tizi-Uzzu, ass n 10 di meres 1980 akken ad d-yefk yiwen usarag ef udlis-is amaynut Pomes kabyles anciens . Ass n 10 di meres 1980, axxam n tesdawit ideg niqal ad dyili usarag n Lmulud At Memmer, yeur armi d ulamek ; ttganin akk awwa n win d-yekksen tameslayt-nne seg ubalu n tatut. Imsulta uffiren seg tama-nsen, tezzin tennen di tesdawit akken ad remqen wid yessedduyen amussu amazi di tesdawit. Arau, yual d layas. Lmulud At Memmer, sqaen-as s abrid, sanfen-t er yimebbren n Tizi-Uzzu i as-yugin ad d-yefk asarag-nni imi am wakken i t-walan, yezmer ad d-yawi ccwal i temnat-nne yewaen lehna. Hattan tucca nnien i gan yimebbren-nne imi ccwal-nni i ban ad t-sanfen, sasen-t-id s yifassen-nsen. Azekka-nni, tella-d tmesbanit tamezwarut ef tmazit akked tlelli di Tizi-Uzzu ;

- 26 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

efrent-tt-id tmesbaniyin nnien ama di Tizi-Uzzu ama di Lezzayer, am tin i d-yellan ass n 7 di yebrir 1980. as tama n umussu-agi i d-ilulen di tesdawit, imenasen n ukabar n FFS di lweqt-nni, saen amussu amazi gar yimeddukalnsen di tkebbunay timeqqranin am SONITEX, SONELEC akked sbiar n Tizi-Uzzu ; sawen-t armi d ilemiyen n tesnawiyin akked yierbazen ilemmasen. Hatan ihi wamek i d-yeffe umussu amazi s abrid, mbed mi yella d uffir di tesdawit. Suffet tagrawla s abrid, ad awen-emne ad tawe er yiswi-s , i yeqqar umeras Lerbi Ben Mhidi. Imi imebbren-nne d ellu i asent-ellun, mai d ferru i tent-ferrun, sxedmen aklan n Tizi-Uzzu, gan-d yiwet n tmesbanit di Tizi-Uzzu, wwin-d acal d lkar si temnain nnien n tmurt. Zdat n lkamirat i d-tuzen tgujilt, refden tiwlafin n Cadli akked tellamin ideg uran s tarabt : yiwet n tmeslayt, yiwen n ugdud Tamesbanit-agi, yerra-as-d umussu amazi s unebus ef uxeddim akked ulmad ass n 16 di yebrir 1980. Ass-nni, kra n wanida yella uqbayli arur, yerra-d i teri. Di tegnit-agi ikersen, yefka-d udabu ass n 20 di yebrir d talast i tualin er umahil akked ulmad. Ass n 20 di yebrir ef tis 4 n tnezzayt, nelen-d yimsulta ef tesdawit n Tizi-Uzzu, sbiar, tikebbunay n SONELEC akked SONITEX, la hemmjen deg yimdanen am yian yesen : imejra, imebas, tukksa n sser laun, d tawait ! Azekka-nni, isalli yewwe yal tama, iberdan n Tizi-Uzzu ffalen s yimdanen. Taftilt i saen yinelmaden akked yiselmaden di tesdawit, refden-tt yimdanen mei meqqer deg yiberdan. Maca, s yifassen d ilmawen, ur yelli wacu ara xedmen zdat ujaji n tmes. Hatenta kra n tegnatin nnien s wazal-nsent deg umezruy n umussu amazi : - 17/01/1994 : tella-d yiwet n tikli meqqren di Tizi-Uzzu akked Bgayet, ihegga-tt-id umussu adelsan amazi. er taggara n tikli-agi, teffe-d tserut n umussu adelsan amazi : ma ur d-tekcim tmazit, ad d-yili uunzu n turi deg useggas n ulmad 1994/1995.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 27 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- 10/09/1994 : tamurt n Leqbayel tunza aerbaz imi iunza tamazit. - 04/04/1995 : tella-d yiwet n temlilit di Tizi-Uzzu, emren-tt wid akk iseddan aunzu-agi n uerbaz. Di tegnit-nni n lers i yettidir umussu adelsan amazi, tban-d yiwet n terert ief qeblen ad mmeslayen d udabu i ferru n taluft-nni. - 09/04/1995 : beddu n umeslay gar umussu adelsan amazi akked tselwit n tegduda. - 22/04/1995 : iban-d umtawa n 22/04/1995 d tlalit n Usqamu Unnig n Timmuza (HCA ). - 29/04/1995 : tella-d tualin s aerbaz, as ulamma aseggas ur yettunesab ara. - 07/05/1995 : talalit n Usqamu Unnig n Timmuza s wudem unib. - 09/08/1995 : tannant tamezwarut n yiselmaden n tmazit di Ben eknun. - 31/08/1995 : tuffa n terbat tamezwarut n yiselmaden n tmazit i wumi fkan isem n Lmulud At Memmer. - 14/10/1995 : i tikkelt tamezwarut deg umezruy n tmurt-nne, yella-d unekcum n tmazit s aerbaz azzayri di 16 n lwilayat n tmurt. - Di tmendawt n 1996, yella-d usteref s wudem amazi am wakken d yiwet gar tgejda ief tebna tnettit-nne taelnawt, tama n tarabt akked tneslemt. - Deg 1999, iru uselway Zerwal, yusa-d uselway Butefliqa. Leqbayel yettraun deg-s tifrat, ffent-asen tirga mxalfa asmi akken i tt-id-yefra di Tizi-Uzzu mi a-d-yenna : Tamazight ne sera jamais

langue officielle, et si elle deviendra langue nationale, a sera par voix rfrendaire .

Dayen, yeqqers bel, tefra tmera. Imdanen, qeen layas, uren wulawen-nsen : tameqqranit, lbael, mayaf, rnu ur-sen lela n temict ; yeqqim-d kan yifeiwej ara tt-icelen. D ayagi da i d-yeran ass n 18/04/2001 umbed timeniwt n Germa Masinisa deg At Dwala. Tidyanin n tefsut taberkant, glant-d s 126 n

- 28 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yimerasen, igiman n yimejra, wamma lexara di cci ur tettunesab ara zdat terwiin n yilemiyen akked tlemiyin. Hatan wayen yean aselway Butefliqa ad yilwi acemma, imi ass n 08/04/2002, yella-d usteref s tmazit d tutlayt taelnawt war ma tedda di tefrant am wakken i t-id-yenna yakan. D tidet, tamazit tger asurrif meqqren er zdat, maca amennu mazal-it iul alamma yual-as-d umkan i tuklal di tmurt-is gar warraw-is. Ass-a, tamazit tettqabal sin yiximen d imeqqranen : Amezwaru, d wigi akk ief i d-nemmeslay. Ma d wis sin, d imazien s timmad-nsen. Nemmel ad nezger asif mi ara yili yemel , i yeqqar Lunis At Mengellat. Di tallit n tizzezet, imdanen xeddmen : xeddment tdukliwin tidelsanin as ulamma s wulac gar yifassen ; teffen-d yimisen s tmazit (Asalu, Tamurt, ) ; teffent-d tesunin s tmazit ; imdanen, tezga tmazit deg yiles-nsen, yezde-iten lir ; ikubar n tsertit, yis-s i ttgallan ; tella tdukli Maca ass-a, ad iudd Rebbi. Ulac tiddukla ixeddmen, ne ma tella, ad tt-naf telha-d kan d bel akked ubendayer ; ulac imisen s tmazit ; i ma llan, wi ara ten-yeren ? Ass-a lir ef tmazit, yeffe ulawen ; ulac tamazit deg wayen akk i a-d-yezzin : di tuna, deg yiberdan, deg wallalen n tumnayt ne di tdeblin. Assa Imazien, ur sseftayen ara idrimen-nsen deg wayen ara yesnernin tutlayt akked yidles-nsen Ass-a llant ukkuet n tawsiwin, lemmer yerbi zzman, ad ilint d tisulal i tutlayt akked yidles-nne : irem, abaur, tamusni akked tugdut. Ass-a tamazit, d tameslayt n yimesdurar. Mi d-yeffe yiwen taddart, ye din tameslayt-is. Tamazit ass-a, d tameslayt n yigellilen. Mi yerbe yiwen, ye tamazit-nni. Wid yeran ass-a, d timeslayin-nni ran i ssemrasen, i sselmaden i warraw-nsen. Ma d tugdut-nni ief uzzlen yiemmalen, ass-a tual-a d nnema imi tefreq gar watmaten

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 29 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ass-a, at wayla, ur ksiben tira ; at tira, ur ksiben ayla. At wayla akked at tira, ferqen-ten at tsertit. At tsertit, i ten-iceben d tazzla s akersi. Mi wwen s akersi, ad d-zzin d iximen i tmazitnni. Ass-a, lemmer d lebi-k ay ul, yal wa ad yezzem iman-is. Win yeban ad teggem, ieggem iman-is , i yeqqar umusnaw. Di taggara, ad zdi awal-iw er wawal n Lwennas ad fell-as yefu yerem i yeqqaren :

Uqbel ad a-ezzin s ttwab, Kkret ad d-njab Isufar i tdukli-nne

- 30 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tafsut-nne
Igli n Tlelli

ewer lbael amesbali, mi ara yezzuzen tillas s lekdeb iemen. Yewer ddel aberkan, mi ara dyarew tinexsas deg tfexsa n walla yettwaen. Maca, tidet n leqq akked leqel d lmequl, d ameyyez s tzemnit deg tegnit ur nqebbel yir iuran yebbesruren, deg lqaleb yettwarzen. Aref i yeban ad d-yesseres tilelli, ssefkent-as tagmat turzint akked tdukli n tidet. Qqaren at zik : Win ur nesi tarbat, ur yettimi deg tejmat . Ihi, dduqset-d a widak yesen, iacen deg yirebbi n trakna yeman, yeman. Kkret-d, beddet ad twalim, adabu n tlufa leqrar-is d yir taggara, ass-a ne azekka. Am wakken i qqaren : Win ur nekmiz i yiman-is, ulac win ara s-ikemzen . Tafsut-nne, d tafsut tahuskayt, iecqen tahuski akked wayen yelhan yirkelli. Tafsut-nne, sselent-tt lenana, tayri akked rrema n Sidi Rebbi. Lwerd n tefsut-nne d asirem, d tagmat akked tdukli. Ijeigen n tefsut-nne d itran icebben tamaza u yal wa, s tfendas, s leqder-is. Tafsut-nne, d nettat i ifazen irkelli deg umaal, deg umerad. Maca, kkren-d yicenga n Rebbi, n tlelli, n tafat u eren ad asbeddlen udem. Tikkelt, rran-tt d tazeggat s yidammen. Tikkelt, rran-tt d taberkant s lbael-nsen amesbali, aberkan. Asmi yewwet yiisi deg tegrawla i xeden wuan akked yian, i yeereq wul i iqebren, i d-ldint wallen iqemcen. Yal tazwara tesa taggara u yal
Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 31 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

taawsa tesa tilisa. Lemmer ad d-kkren yimerasen n tlelli, ad qqden tasusmi s yisuan n yimeawen teeb tmuli. Mai deg useggas n 1980 i d-tebda tegrawla n tlelli maca, seg wasmi i dyettwaxleq baba-tne Adam, fell-as sslam n Rebbi. Send tamacahut n udlis : Isefra iqburen n teqbaylit , i yura Dda Lmulud akked usarag-is i yettwagedlen, tella yakan send-is : Tezent n yismazaen akked waas n twua nnien. Ama d ayen i yeran i Masnsen, Yugurten akked wiya, ama d ayen i d-yecrurden seg yiuran n tlufa. Lemmer i rien yimazien-nne imezuzen ad dduklen s tidet n tidet, ahat akka d nitni i d tazmert tamezwarut deg umaal irkelli ass-a. Maca, asmi i yessefk ad dduklen, llan la ttnaen u la ttmenan garasen. I nera u mazal ad ner, i yeran u mazal ad yeru. Iduba n tmaza, reken tilelli, izerfan n umdan akked tugdut. Akken i reken iuran n yiuran n yierfan-nsen. Rebban-d aklan i senyeqqaren kan : Anam ! . adret ad ten-tamnem a tilemiyin akked yilemiyen-nne. Acmume-nsen d leqira bu yigiman n yiqerra, udem-nsen yettwaum s leab akeddab. Nekni s yierfan, ur -d-ta ara ula d tisigert-nsen. Anida-tt tlelli ? Ulac-itt, tufeg tru. Anida-tt tugdut ? Ulac-itt, tettwamel deg ddu. Anida-ten yizerfan n umdan ? Ulac-iten, hatenan ttwamelen deg tatut yettwattun. Ass-a, yual uqelmun s iarren. Lexda yekem wab, tikerkas ekment tidet, tiselbi tekem tazemnit. Ma d lbael amesbali, yekka-d nnig-sen u d netta i d agellid fell-asen. Yessefk nekni s yimazien, ad nbeddel iman-nne s yiman-nne. Yessefk ad nesu tadukli n tidet akked tegmat taeqqanit. Tewwed tegnit ad nbeddel s ayen yelhan u ad neu lxir akked rrema n Sidi Rebbi gar-ane. Yessefk ad nezwi takka i yiuran-nne, ad nesfezwi lequl-nne u ad d-nessukkes idles akked wansayen-nne seg tatut yettwattun. Tasertit talayant, talqayant mai d nnger ne d aqeer. Tasertit d awelleh n tmuli n leqel er wab, er leqel akked lmequl, er tafrara akked yimal n yierfan. Tafelsafit n yierfan imazien d

- 32 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

acuddu n yiman s iuran, d asmekti n yizri deg yimir-a u imir-a deg tlalit n uzekka. adret ad tettum a tilemiyin akked yilemiyen-nne belli d kenwi i d mmu n wallen-nne, i d asirem n uzekka akked yimal-nne. Tamaza nwen, azekka akked yimal nwen. Ma yella d nekni, ad ken-niwen s wayen irkelli umi i nezmer. adret ad tettum iuran-nwen ! Ssebibret ef yigerrujen-nwen. adret iman-nwen seg yizerman akked tasa n wuglan. Deffir n yal amdan, yella umiw deffir-s. adret ad tettum amezruy-nwen, ssebibret ef tefsutin-nne irkelli. Iniget deg usugen n tfelsafit, iniget deg yiuran n tussniwin akked tmusniwin. Ur ttamnet icenga n yimazien wala tamuli yettefriwisen. Tenna-as tbuzegrayezt : Ttaggade ef win ileun deg yi akked win yettamnen win ukkud ur yei . adret tiyita n deffir akked yir tagmat. Am wakken i -d-an anzia lejdud-nne : I yettwagaden ala ada uffir akked tyita n deffir . A tilemiyin akked yilemiyen-nne, ili-ken d ukyisen, d izemniyen. Ili-ken d uicen i yeckukden, s tezi d lefhama tilayanin. Sut tadukli u tgerrzem tagmat-nwen. Tura, meyyzet deg tukkist-a i d-kkse seg tebrat i s-yura Dda Lmulud Memmri i Muend Azwaw ef tmusni :

Awer teru yid-wen ay at n tura am useklu umi gezmen yiuran : di tazwara zegzaw yifer-is, di teswit sellaw ier. Ttejra mebla iuran leqrar-is d tamettant. Awer tilim ay at n tura d isekla war iuran. Ay Azwaw, ur as-tegg ara algam i tmusni. Anida i ttyessawe lehd ufud-is tawi-tt, ma s aggur e tamusni ad tali s aggur ; ma s itran eg-as abrid s itran, ma awan-is d asemellaq i ddunit akked wayen yellan, anef i tmusni ad tsemilleq i ddunit.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 33 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Taawsa tis kra, tamusni, ay Azwaw, d asafu. D asafu n tafat : e asafu ad ifu izuzef tillas. Tamusni d asafu n wuru : e asafu ad yesser ayen yerkan, ayen yeblan akked wayen ur nesi iuran. Eg-as-d asaber ef wayen yelhan, ef wayen yelan deg yiberdan d amsebrid mai d amenran. Tamusni d asafu : wa yettak-it i wa, i wakken ad yezg dayem yela, urin yettendella ne yulwa ne yeqqim am uerrus di tesga.

- 34 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tafsut ass s wass


Tahar BOUKHENOUFA

Yennayer 1980

Asebes n terbat n uawan acawi Azru 10 Meres 1980 Asebes n Mouloud Mammeri di Draa Ben Khedda, deg ubrid-is er Ummas asdawan n Tizi-Uzzu i wakken ad yefk yiwen usarag ef Isefra iqburen n teqbaylit netta akked Salem Chaker. 11 Meres Inelmaden n Ummas asdawan n Tizi-Uzzu refden rray ad kecmen deg unebus ef leqraya. Di yiwet n tikli di temdint n Tizi-Uzzu, ugar n 200 n yinelmaden beggnen-d asissef-nsen mgal asere i dyettilin, u nnan tamazit d tutlayt-nne . Iselmaden izzayriyen n Ummas asdawan n Tizi-Uzzu refden rray ad arun tabrat i unelaf n leqraya layen i wakken ad beggnen asissef-nsen mgal aqerre n usarag n Mouloud Mammeri u ad ssutren tilelli n umeslay, lada ayen yenan tutlayt tamazit. 12 Meres Deg tebrat i uran i uselway n tegduda, inelmaden n Tizi-Uzzu, ssutren ad yili usnegmu n tutlayt akked yidles amazi, tiririt-ines d tutlayt tis snat n tmurt.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 35 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

29 Meres Asebes n Arezki About di tesdawit n Tizi-Uzzu akked Mohamed Nait Abdellah, Ali Yahia Rachid, imenasen n FUAA. Mohamed Nait Abdellah yettucare deg uxxam n ccre n yiserdasen n Blida u yettwabes di lebs n Berouaghia. 04 Yebrir Said Sadi, yiwen seg yimenasen i d-yufraren deg umussu amazi, yessawel-d er yiwet n tmesbanit ass n 7 di yebrir di Lezzayer tamanat. 07 Yebrir Tamesbanit i d-yellan di Lezzayer tamanat, tejme-d ugar n 500 n yimdanen, d inelmaden di tugget, iallen n laman ebsen 117 n yimesbaniyen gar-asen Ferhat Mehenni akked Hand Sadi. Di Draa El Mizan, iallen n laman qeren tikli i d-jemen yinelmaden n tesnawit akked yilemiyen. 70 gar-asen ttwafen. Di Paris 500 n yimdanen ffen-d deg yiwet n temsbanit i ubeddi er yidis n yimenasen n umussu amazi. 08 Yebrir Inelmaden gezmen-tt di rray ad kecmen deg unebus ef leqraya u ad fen ammas alamma tella-d tririt ef wayen ssuturen (aserre n wid akk yettwaebsen, aselmed akked usteref s tmazit, tilelli n umeslay). Deg unejmu-nni tufrar-d yiwet n terbat mgal asere, tarbat-agi tesdukel 65 n yieggalen gar yinelmaden akked yixeddamen, ferqen ef 4 n tesquma : - Aselem akked usezdi ; - Leqdic adelsan akked tessast ; - Assaen uniben (lwilayat akked yiallen n laman) ; - Assaen waruniben (taamsa, tisdawiyin, tikebbunay). Di Lezzayer tamanat, kra n yilemiyen eren ad lun er uxxam n yiallen n laman i wakken ad ssutren aserre n yimdukal-nsen.

- 36 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

09 Yebrir Imunan n CFPA n Tizi-Uzzu eren ad heggin yiwet n tikli i wakken ad beggnen li-nsen ef temeqranit i d-yesseli udabu ef tutlayt akked yidles amazi, maca inelmaden akked yiselmaden n ummas asdawan ur bin ara ad tili tikli-nni i wakken ur d-yettili ara ugar n usere fell-asen. Tasqamut mgal asere n Tizi-Uzzu tger-d tiri i yimezda i wakken ad meyyzen ef wayen akk yettara udabu akked yimisen-is ad t-id-fken d isalan d tikerkas ef umussu. 10 Yebrir Deg wass wis tlata n wazdu n ummas asdawan, lwali n Tizi-Uzzu ihegga-d yiwet n tmesbanit i d-ijemen azal n 2000 n yimdanen. Di tesdawit n Lezzayer, as akken yella-d umgarad gar yinelmaden yeddan akked UNJA/CNE akked wid yellan d imenasen n umussu amazi, ineggura-agi xedmen yiwen n yibeddi zdat n tnemhalt n tesdawit beggnen-d li-nsen mgal asere i d-yettilin ef umussu amazi. Ibeddi-nsen er yidis n umussu n Tizi-Uzzu. Ssutren s usteref s tutlayin akked yidelsan ierfanen (tamazit akked tarabt n Lezzayer). Ssutren ad yili uqadar n tlelli n umeslay. 11 Yebrir Tuzzya n ummas asdawan n Tizi-Uzzu sur iallen n laman i wakken ad qaren isnawiyen, iselmaden akked yixeddamen yeban ad kecmen er tesdawit. 12 Yebrir Deg ugerzu n Bgayet, necent acal n tmesbaniyin imi yettwaqare Ferhat Mehenni (Imazien Imula) ad yecnu di Sidi Aich. 13 Yebrir Tesa n yiselmaden n tesdawit n Tizi-Uzzu rzan er tnelaft n uselmed layen i wakken ad mlilen akked mass Brerhi i sen-dyefkan tinubga. Imunan akked yisnawiyen n Tizi-Uzzu dduklen di

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 37 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tesdawit i wakken ad mmeslayen akked yinelmaden ef wayen ierrun. Imejjayen akked yixeddamen n Sbiar Neddir Mohamed n Tizi-Uzzu gezmen-tt di rray ad ebsen axeddim i wakken ad beggnen ibeddi-nsen er yidis n yinelmaden akked yiselmaden n tesdawit n Tizi-Uzzu. 14 Yebrir Deg wass wis seba n wazdu n ummas, Brerhi, anelaf n leqraya layen, yerza er Tizi-Uzzu netta akked yieggalen n tiddukla n yixeddamen n Elctronique akked tin n yiselmaden n tesdawit, yemmeslay akked yinelmaden, yenna-asen d ierkiyen i yellan deffir umussu n yimazien. 15 Yebrir Yiwen seg yixeddamen n lluzin n Oued Aissi yettwaef sur yiserdasen imi yella yeef gar yifassen-is kra n yirisen yenan tamazit. Zdat tedyant-agi, ixeddamen n lluzin fen aeggal n ukabar FLN akked yiwen unemhal n SONELEC i wakken ad ssutren aserre n umeddakel-nsen. 16 di Yebrir Imenasen imazien berren-d i tikkelt tamezwarut deg umezruy n Lezzayer tamunnant er unebus amatu n lxedma. Imezda n tmurt n leqbayel rran-d i teri u suddsen-d yiwet n tesqamut taerfant i yesduklen ieggalen n tkebbaniyin akked yierbazen. Anelaf n uselmed deg tebrat i iceyye i yinelmaden akked yiselmaden n tesdawit n Tizi-Uzzu, yessawel er tualin er uselmed ass n 19 di Yebrir. Iwehha-d er yinelmaden akked yiselmaden ara ibeddlen timsirin. 17 Yebrir ilmend n temlilit tis 6 ef usiwes id d-yelan deg waem n tmura, aselway Cahdli Bendjedid yemmeslay-d ef tedyanin n tmurt n iqbayliyen d Lezzayer tamanat, yenna-d nekkni d aaben neba

- 38 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

na nugi, nettiki ar tema taabt tineslemt,, ihi Azzayri ur yesi ara tamagit nnien. 18 Yebrir Ferhat Mehenni, yiwen seg yimenasen n umussu adelsan amazi, yettwabes deg unafag n Lezzayer. 19 Yebrir Deg wass wis 12 n uzdu n CUTO1 agraw amatu n yinelmaden, iselmaden akked yixeddamen suddsen-d tlata n tesquma : - Tasqamut tasduklant n yixeddamen akked yinelmaden ; - Tasqamut n tlelliyin timagdayin ; - Tasqamut n useddu n umussu. Di Lezzayer tamanat, inelmaden dduklen di tesdawit tallemast zzin-asen yiallen n CNS2 rnan-d er-sen kra n yinelmaden ibatiyen yeban ad ssuffen inelmaden-nni imenasen di tesdawit. 20 Yebrir Deg yiwet n temhelt i wumi sawlen Mizrana, iallen n uqma akked yiadarmiyen kecmen er urem n tesdawit n Tizi-Uzzu anda sebsen iselmaden lada wid yeran di Fransa. Ula d lluzin n SONELEC n Oued Aissi akked sbiar Neddir Mohamed n TiziUzzu kecmen-ten yiallen n usere. Tamhelt-agi tegla-d s usebes akked ujra n ugar n 443 n yimdanen. 21 Yebrir Tidyanin n 20 Yebrir ssekrent-d li n yimezda di yal tamnat n tmurt n leqbayel yettwaezlen. Imezda n tudrin i d-yezzin i temdint n Tizi-Uzzu udren-d ad qablen iallen n yimsulta. Axxam n ccre n Leqer (di Bgayet) yekem ef 21 n yimenasen yettwafen seg useggas ar 5 yiseggasen n lebs. Wigi d : Boualem Saadi, Smail Kherbache, Abdelmadjid Benkaci, Abdelkamel
1 2

Ammas Asdawan n Tizi-Uzzu (Centre Universitaire de Tizi-Ouzou). Iallen n uqma useres (rpression).

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 39 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Athmani, Mustapha Derradji, Yazid Meslem, Abdelhafid Benmouhoub, Abdenour Oumbiche, Arab Haddad, Boubkeur Djemai, Rabah Ramdani, Amar Boudraa, Hamid Zaidi, Rabah Keroui, Lakhdar Boukeroui, Malek Bouzidi, Mebrouk Kernou, Mouloud Khatri, Abderrazak Felgoul, Amar Attala, Mohamed Khenouci. 28 Yebrir Iqeddawen, iselmaden akked yinelmaden n tesdawit n Lezzayer deg yiwet n tebrat i uran i udabu wwten-d deg uqma i d-yettilin di tmurt n leqbayel u sfehmen-d ayen akken ssutren yimenasen imazien akked uzref n yal amdan di tmurt-is. Ar taggara ssutren ad yili umeslay ef uguren idelsanen n tmurt i wakken ad tili tdukli taelnawt s tilawt. 17 Magu Anelaf n tedemt deg ulu-ines i APS1 iberre-d s yismawen n yimenasen yettwaebsen imi d nutni i yellan deffir n ccwalat n Tizi-Uzzu. Wigi ad twaceren deg uxxam n ccre n Meda. 19 Magu Yella-d usunded amatu di Tizi-Uzzu. 24 Magu Inelmaden n tesdawit Houari Boumediene kecmen deg usunded i wakken ad beggnen ibeddi-nsen er yidis n yimebas n tefsut imazien. 26 Magu Inelmaden n tesdawit n Tizi-Uzzu ualen er temsirin.

Takebbanit n yisalan.
Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 40 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

31 Magu Anelaf n uselmed Brerhi yemlal inelmaden n tesdawit n Tizi-Uzzu deg yiwen n ugraw ameqqran ideg i d-yenna belli ayen ssuturen d leqq maca d anamek n usuter i yean adabu ad yerr s aqma. 25 Yunyu Yella-d userre i 24 n yimenasen-nni yettwafen di tedyanin n Yebrir. Seg umezwaru ar 31 uct I tikkelt tamezwarut deg umezruy n Lezzayer yella-d usqerdec, di tugdut akked tlelli n umeslay, n temsal icudden er tmagit, idles, aselmed akked usegmi di tmurt, berra i tsuddsiwin n udabu. Annect-a yella-d di temlilit n Yakouren, tin i d-yesduklen imenasen n umussu adelsan amazi d tugdut, llan gar-asen yismazrayen, isnalsiyen, inelmaden, iselmaden, inmalayen akked yimdanen yettnaen ef tugdut akked yizerfan n umdan i wazal n waggur. Timilit ar taggara-s teffe-d s yiwen uris d taawact n wuguren icudden er yizerfan idelsanen akked wid n umdan s umata yessaramen tugdut. S wakka, ieggalen ran asalu i yizerfan n tugdut di Lezzayer akked tmaza s umata.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 41 -

Ussan-nni deg tesdawit


Ramdane ABDENBI
Yebrir 80, d tafsut n yimazien, d tafsut n tlelli akked usirem, d tafsut i d-yessakin tafrit n yizzayriyen.
Di tazwara as n umeslay i yellan ef yebrir n 80. Uran-d yimenasen, imeskaren... akked yisdawanen ef yineruyen n tefsut n yimazien di yal amuli. Yal mi ara sen-tettunefk tegnit, widen yeddren taluft-nni i d-yelin ef leqbayel di yebrir-nni, ad dlun ef ccfaya-nsen i wakken ad rren tawwurt n tatut ef tallit-nni i yeldin tiwwura n tugdud akked tlelli ef Lezzayer akked yizzayriyen. Ttewten ne ttwaebsen, d inagan n umezruy as akken d lemer n yiwet n tsuta i yezrin... 31 d aseggas ma drus ! D amzruy n tutlayt yugin tamettant. Tutlayt ur nettwaru. Tutlayt yeddren s wawal deg yidurar, deg yieran, deg lexlawi, deg tliwa, deg tejmuya, deg lewari, deg yixxamen, deg yimawen n tyemmatin-nne... D tutlayt tayemmat ief d-kkren i wakken ad inin i yimebbren n tmurt tidet n tmetti tazzayrit. Nitni nnan-d s tikli, isuan akked yifassen ilmawen, lekkam slan... rran-asen-d s umxix , maca d acu i xedmen i wakken ad d-

- 42 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

skeflen llsas ief tebna tmurt ? Llsas-nni i nelen s yisem n ddin akked tarabt ! Ar i-a ayen akken i ssutren mazal-it yettwaelleq am ueqqa n uzemmur er tcia n tzemmurt. D tidet, tamazit ula d nettat d tutlayt taelnawt, maca deg yisem kan... imi tilawt la dteqqart ayen nnien... Di tefsut-nni Di tesdawit n Tizi-Uzzu, mai d tarbat n warrac iacen i yeban ad cewwlen tamurt da fkan-tt i jji, rran-tt i tikliwin, isuan, inejmuen akked usexreb n wayen tekseb ddula Mai d urar i ban ad uraren seg wakken xaqen ne d takera ief la ttnadin i wakken ad aren leyub-nsen... Mai ef yiebba-nsen i d-kkren ad nadin ef tawant ne d la i uggaden ad yemi tikerciwin-nsen... Mai d afus aberrani i ten-id-inebcen i wakken ad serqen tamurt ief yemmut umelyun akked uzgen n umelyun n yimerasen ne ad ssien times di talwit ideg ttummun yizzayriyen... Mai d tagrawla ne d tigrawliwin yettemsefaren di yal tault i ban ad tent-ren... Ur nudan ef win ara sen-yefken tijal, ur nudan ef win ara senyerren tajmilt. Fursen tagnit ideg tella liala n tmurt s umata akked teswit-nni ideg yettwagdel wahil i d-heggan i Dda Lmulud i wakken ad asen-d-yemmeslay ef Isefra iqburen n teqbaylit i wakken ad d-tebbezaq tidet i ffren deg wulawen-nsen am nitni am leqbayel nnien. Imi tikli... akked usuu wed-nsen ur ttqiddin ara, di taggara yettuettem fell-asen ad rren asuter-agi merra akked wayen i ten-iceben ef lkae i wakken ad d-en lerra ara efren widen ara d-ileqen. Widen yeddren tafsut, widen yettekkan deg-s mlalen i wakken ad d-tlal temlilit n Yakouren deg uct 1980 i wakken ad rnun tama tasertant i tama taerfant, tussnant yellan d aar n tnekra n yebrir 80.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 43 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Di temlilit n Yakouren Mlalen yimusnawen n yal tault, imazrayen, isdawanen, iselmaden... akked yierfanen i wakken ad d-heggin tierert n Yakouren ideg yella merra wayen ssuturen. Mlalent tmuliwin yemgaraden n widen yennejmaen i wakken ad nadin ef wayen ixuen, ad kksen timenqas yellan i wakken ad d-yefrari yidles amazi i ffren yimebbren n tmurt ef yizzayriyen merra. eggmen-asen lekkam tifrat... maca awal-nni yewwi-t wau... yeggra-d kan umeslay-nni i sen-d-qqaren tamazit ur tezmir ara i tussna akked tmusni , tamazit teba tamurt ... tamazit d tawessurt ur nezmir i tatrara Wagi d kra seg wayen i yellan deg terert n Yakouren : - Ulac tutlayt tameqqrant akked tutlayt tameyant ; - Ulac lebi asertan i wakken ad taf tmazit amkan-is ; - D tutlayt tayemmat i ilaqen i warrac deg uerbaz ; - Ilaq ad tili tamsa s tmazit ; - Ilaq ad yili umezgun, ssinima, tarigt akked uselmed s tmazit ; - Tamazit d tutlayt n tasekla, tussna akked turi ; - Izerfan n umdan d llsas n yal tamurt ; - Aserre i yinemasen i wakken ad sselun ; - Azuzzer n wallalen n talut akked widen n udabu ef tmurt n Lezzayer merra ; - ... Di taggara Timetti taqbaylit ur tesbik ara. La tettbeddil, la tetteddu, la tettnadi ef wayen i tt-iwulmen akked wayen akk yellan d amaynut. Maca rran-as tilisa, ur tezmir ara ad tezger afrag yellan gar-as akked tudert tatrart. errben lekkam timetti akked tmurt s yisem n ddin akked tegrawla. as akken, ilul-d usirem. Gan-as llsas widen yukin,

- 44 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

gerrzen-as afud yesersen leqyud n ddel i icudden leqbayel. Tebbezaq-d teri : Haroun, Bessaoud, Mammeri akked tesdawit n Tizi-Uzzu yeffe-asen letab er tafat di 20 yebrir 1980 Iban-d ubrid. Kksen asergel, kksen afrag i wakken ad eddin wiya. Wiya-agi d nekni. I nekni tura acu i nexdem s wayen i -d-an ? Amek i tera d ubrid-nni i fersen ? Amezruy ur yettsemmi ara. Ayen i ijerred ur t-seffen ara. Ad t-ffren, ahat, maca ad d-yawe wass ideg ara d-iban. Si 1980 armi d 2011, nwala sani tessawe tmazit, tutlayt tayemmat yellan d amihi ef tmurt, tutlayt-is tunibt, ddin-is akked tegrawla-s. Nwala anda i d-teggra tmetti tazzayrit. Nufa ayen akken i ssutren di Yakouren mazal-it ar i-a d tira kan imi ass-agi imebbren n tmurtnne la -d-qqaren uguren-nne deg uebbu kan i llan, ma d widen n tsertit ur sin ara tilin . I ccfaya, i wakken ur ntettu ara imenza-nne, widen i -dyessakin s tigawt, s usefru, s tezlit, s udlis ne s wawal, widen igan llsas i tnekriwin i d-iefren, nessaram ad d-iban ubrid i yal timlilit ara d-yilin ef tmazit akked tmaza, ef yidles akked tgemmi, nessaram ad yili ugar n waya. as akken cwi kan i d-yuddamen, maca amennu yettkemmil...

Mazal lxir ef zdat...

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 45 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- 46 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 47 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- 48 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tamazit ass-a tajmilt i yimezwura1


Hamid BILEK

kken yebu yizif yi, leqrar-is ad yali wass. Iseggasen tteddin imulliyen wa yeafar waye , mkul tafsut s tefsut-is, yal tafsut s rreb-is, tedda tefsut n tmanyin, tetbe-itt-id tefsut taberkant. A d-assent tiya, ad ddunt deg uzamul n tid ieddan, imi abrid i d-nerent d win n tugdut, d win n tlelli, d win n tmazit Abrid si tefsut n tmanyin armi d ass n wass-a, tedda deg-s tmazit amecwar ezzifen, ulama yenne, ulama yeur d isennanen, d iekkuren, anida d irgazen i yettwaebsen, d tirwiin i yettusebblen. Tedda tedyant n tmanyin tusa-d tin n xemsa u tesin anida azal n umelyun imeriyen i iebsen ef uerbaz, sebblen aseggas n tudert-nsen, aseggas deg uzekka-nsen i wakken ad skecmen tamazit er uerbaz. Di tefsut taberkant mmaren idammen n wacal d ilemzi Ass n wass-a, ahat wid inuen seg iseggasen n 40 d 50, wid n iseggasen n 60 d 70, ur ttamnen ara iman-nsen mi ara walin anida yessawe umennu-nsen, amennu mi id terfed dderya-nsen. Tedda tallit anida Dda lmulud, azamul n tmazit yettwabes, ugin-as ad d-yawi assarag di Tizi-Ouzou, ef tigemmi tamazit, ef isefra iqburen n teqbaylit. Yera wayen yeran, yedda zman, Ass-a amis-nni it iregmen yual yettzuxu s tmusni-ines, yettmagar,
1

Yeffe-d uris-a deg wuun 5 n tesunt Tamazit Tura .

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 49 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yesaib s leqdic i d-yettilin ilmend-is. Aya d amedya i wakken ad d-nini akken tebu trewle i tidet, akken tebu tumme leq, akken tebu, akken Am win yettumun iij s uerbal, lael yettqellib ef lael, ana yella deg wawal : tzemre ad teskiddbe ef yiwen yal ass, ad teskiddbe ef medden yiwen wass, maca ur tezmire ad teskiddibe ef medden akk yal ass, qqaren daen: tidet am zzit, akken tebu txele-tt, leqrar-is ad d-tifrir. Abrid n tidet, d abrit n lael, d abrid tmazit di tmurt-is. D wagi kan ay d wab. Seld tidyanin n 88, llint kra n tewwura, xelqen-d acal d akabar, acal d amis, acal d tiddukliwin tidelsanin. Tamazit yedda-d weric-is, ama d ikabaren, ama d imisen, ama d tiddukliwin i iqeddcen tuget deg wennar n tmazit, yal wa yefka-d ayen iwumi yezmer i wakken ad iawen tamazit ad tali, ad taf iman-is di tmurtis. Gar useggas n 90 d 91 lulen-d sin igezda (Departements) n tutlayt d yedles amazi di Tizi ouzou d Bgayet. Deg useggas n 91 i tikkelt tamezwarut, tekcem tmazit s wudem unib er tiliri n lezayer s yiwen wemis n talut s tmazit. Tiliri yellan yiwet n tallit teqqar-d ayen ur nezmir a d-niwed ef imenasen n tugdut, ef imenasen n tlelli, ef imenasen n 80. Maca ! Anebus ef uerbaz di 95 yeslul-d Asqamu Unnig n Timmuza, (tasuddut tamezwarut di timunent n Lezzayer iqeddcen i tmazit), yessekcem tamazit s aerbaz, aerbaz i deg ass-a llan deg-s azal n 250000 inelmaden, nnig n 1400 n isemaden n tutlayt tamazit. Deg useggas n 2001 yekker ubaxix, yeli azal n 126 d ilemi ef tugdut, ef tlelli n wawal, akk d tmazit. Akken yebu yili lal, tamazit tella-d, tekcem di tmendawt deg useggas 2002, tual d tutlayt taelnawt. Anwa yumnen ! Aseggas n 2009 yegla-d s tullya n tiliri tamazit, u mazal lxi er zdat I wakken ad nilit nessaram s azekka yelhan, yelha ma nwala d akken yella wayen yettwaxedmen deg unnar agi n tmagit, n izerfan n wemdan, n tedemt, n tmazit atg. Lexa yella, maca aqeddim

- 50 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yedda er zdat, er deffir tualin ulac. Akken qqaren taqerunt ma yella tneef, yiwen ad tt-iwali tneef teur, waye ad tt-iwali nef deg-s d ilem. Di sin san leq imi mxallafent tmuliwin, win yessaramen s ayen yelhan, ad tt-iwali la tettaa, ma d win yeddarlen, yettwalin siwa lam wina ad yettwali taqerunt a tezazal, a tneggi. Wigi d wid yeban da tamazit ad tt-rren daxel n tqarunt, am wakken xeddmen i yierdayen n tirmitin. Akken yebu yili lal, akken bunt mxallafent tmuliwin, tamazit tual d tilawt di tmurt-is. Tamazit tekcem di tmendawt, tamazit teef aric deg wennar n talut, tamazit tekcem deg uerbaz azzayri, yiwen ur yezmir ad yenke. I wid yettwalin akken nnien, tamazit ulac lxuf fella-s. Tamazit tessutur deg-sen kkan ur ttnnekren ara, ur tt-ttbeddilen ara s taye. Ayen isehlen akk di ccelagi d ayen ilaq ad yexdem yal yiwen deg-ne, d ayen isehlen ef yal yiwen deg-ne : d ameslay gar-ane s tmazit, d ameslay i dderyanne s tmazit, d wayi id Le SMIG di tudert n tutlayt. Yal aseggas tafsut a d-tual, nessaram yis-ne, nessaram s tmazit, s warraw n tmaza ad tif tid ieddan. Tamazit ass-a tewag ad idirin warraw-is yid-s mai ad mmten fell-as. Tajmilt ad tual i wid isebblen tirwiin-nsen, tudert-nsen, seg iseggasen n ebin tarre-d d asawen, Iegalen n Wegraw Imazien (Academie Berbre), imenasen n tmanyin, arrac n xemsa u tesin, arraw n tefsut taberkant, tiddukliwin tidelsanin d wid yakk yellan d imufiren, d iqeddacen n tmusni imi izad leqdic-nsen, i wakken yusa-d wass-a, anida akken s yenna winna: Zik tamazit tettawi er lebas, ass-a tettawi er tafat, er tlelli i wakken ass-a ad yif ielli, azekka ad yif ass-agi.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 51 -

Tadiwennit tasugnant akked Lmulud At Memmer


Seddik IAZZOUGUENE

i nerza er At Yanni ussan-a n tefsut nufa Lmulud At Memmer yettrau-a di tejmat n taddart di tewrirt Mimun,yetturar aparti n diminu netta akked kra n yimaren, nera armi tt-yeleq umeddakel-is, yeseb tijurin-nni i d-yeggran deg yifassen n wigad i t-id-iqublen, yual yezzi-d ur-ne, yenna-d : - Mreba yis-wen, lli ttrau-ken, mena imeddukal-iw, ban ad dnawi aparti n diminu, ihi ddi-asen di lebi. Ad ebse kan dagi imi yifat fki-awen ttiad akken ad nemlil ass-a. Mi nteddu deg ubrid s axxam, nemlal-d yiwet n temart i wumi qqaren Nna Mala ef urur-is terfed aqecwal n uzemmur, tban-ad am tin yeyan, yeneq ur-s Dda Lmulud yenna-as : - Aseggas-a ad teffe axxam si zzit a Mala ! - Anna a Lmulud a gma, lxir yefka-d Rebbi, tazmert ulac, ula d arraw-iw yal yiwen anda t-iegger urum amcum. Da newwet nedda, yual yenna-d Dda Lmulud : - Teram a tarwa, Fransa ur teawe ara ad tenfu leqbayel si tmurt-a, di rad-nni ieddan ulac ayen ur xdimen ara ; elen, gezmen rnan sseren ula s tmes tizemrin ula akken aqbayli yeqqim di tmurt-is, ur yennejla, ur yerwil, ur yuggad. Tazemmur d azamul, d tudert n uqbayli. Yewwi-a s axxam-is di taddart, yessuter i temart-is ad a-dtesseww afenal n lqahwa, neqqim deg yiwet n texxamt iqublen
- 52 Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

adrar n erer, Talea tessa s udfel, tuddar n At Wasif akked At Sedqa ttmecruruqent seg yiij-nni n wass-nni, i yefkan ccbaa i tuddar n leqbayel merra.

- S lfer d ameqqran i k-nemlal ass-a ! Am wakken teri aql-a di tewwurt n usfuggel n umuli wis 31 n tefsut n yimazien, ke i yellan d ssebba n tnekkra n yilemiyen isdawanen lawan-nni, acu ara a-dtini ef wayen yeran ass-nni ?
- Di tazwara ilaq ad terem belli mai d nekk i yellan d ssebba n tnekkra n tefsut n yimazien, inelmaden n tesdawit n Tizi-Uzzu necden-iyi-d akken ad asen-d-awi asarag ef Yisefra iqburen n teqbaylit, d adlis i d-yeffen ussan-nni kan, ihi mi d-uli si Lezzayer tamanat, ebsen-iyi yimsula di Mirabu ne Dra Ben Xedda, tidet kan, ur fhime ef i wacu, ualen ssutren-d deg-i akken ad beddle ass i usarag-inu, mi nuda ad fehme, imsula wwin-iyi er lwali i yellan di Tizi-Uzzu taswat-nni, yessuter deg-i akken ad as-beddle ass i usarag, imi liala ur terkid ara. Maca inelmaden di tallit-nni ur asen-yeib ara lal imi adabu ur yebi ara ad d-tili temlilit gar-i akked yinelmaden, ihi tagi d ssebba i yean isdawanen akked yilemiyen n tmurt n leqbayel ad d-kkren i wakken ad ssutren amkan i tmeslayt akked yidles-nsen. Di lweqt-nni, ur ilaq ara ad nettu, Tizi-Uzzu tella d aberi i turin, yella umennu ef tutlayt akked yidles amazi, ef tugdut, ef yizerfan n umdan akked tsertit s umata, imazien n Lmerruk, wid n Libya akked wid n Lezzayer ttwalin-tt d Lqebla, ihi awal ad d-nini fell-as drus, taggara-agi texle akka kra, mena melba ccek, ad d-yas wass ad tual er wakken tella.

- Ma newwi-d awal ef yidles akked tutlayt n tmazit tura ?

- Aas n leqrun i ieddan, msefaren-d wa deffir wa, yal yiwen yewwi amur-is, yetteggix yidles akked tutlayt-nne am ugadir s asif, am wakken i as-yenna umedyaz : xas fell-as la nettassa, kul aseggas yea seg-s. Aas ara as-yinin d awal kan, imi lmut mai ur

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 53 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

umdan kan i d-trezzu, maca trezzu-d ula ur termiwin, idelsan akked tutlayin. Nadit deg umezruy mai d yiwen i wumi tera. Nni-t-id yakan, ur nettmettat, ur nqebbel aerref, ur nteddu akked yiqeffafen, ur nettual d wiyi. Ma ef tmeslayt, 3000 n yiseggasen aya nekni d iskutiyen i ubaur n wiyi, ncennu ccnawi n wiyi, nettmeddi lemde-nsen, maca nnuba-nne tura tezzi-d, ma yella nees mazal lal, ass-a d nekni i d-ia wawal, yerna d nekni kan i terza temsalt ef tmeslayt-nne, ulac wid i izemren ad a-bnun tameslayt ma ur as-nefki azal nekni. Uran s tefniqt, s tlatinit, s tegrigit s tarabt s tefranisit, yiwen ur yuri s tmazit armi teqqim tmeslayt-nne ur d-tufrar ara gar tiyi, tezga berra n unnar. Maca mazal-itt ara ass-a trea, tedder, tella ! Aselmed-ines ur yegdil ara am zik ne am di lweqt-nne nekni, asireg n yidlisen s tmazit yebda yettnerni seg useggas er waye, imdanen ur qqaren ara idlisen n tmazit ddaw ubernus, tura inani icebba-iyi Rebbi idlisen n tmazit ttnuzun ugar n wiya di tesdelsiyin, annect-a yessefra. Xas akken mazal yella lexsas di kra n yiricen

- Acu tenni deg unekcum n Tamazit di tmendawt n tmurt-nne ?

- Umne belli ad d-yas wass ad nawe er lebi-nne, imi akken yebu yizif yi duleqrar ad yali wass, xas akken bdi ttayse. Acuer armi lin 126 n yilemiyen n tmurt n leqbayel akken adabu ad yeqbel ad yessekcem tamazit di tmendawt, annect-a uggade ad yili d aebbar s allen acku aas n wayen nnien i ieggem udabu-a ar tura ur d-iban wara, tameslayt akked yidles n tmazit mai d tanu ne d tarbibt ilaq ad as-yettunefk wazal akked lqima, icebbayi Rebbi, asmi ara ttwakksent yir tikta ef yidles akked tmeslayt n tmazit, tamurt-a ad tizmir ad tqerreb er zdat, axaer abrid-a i dwwin am temcict i yean arraw-is, ne i ten-inekren. Rnu er waya Tamazit d tutlayt taelnawt drus, ilaq useneb-ines, ad tesu allalen ugar n wayen i yettunefken akka tura.

- 54 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- I uselmed n tmazit deg uerbaz azzayri ?

- Asmi bdi aselmed-ines (n tmazit) di tesdawit n Lezzayer aas n yinelmaden i d-yettasen ad eren i temsirin i d-ttawi, ama ef tjerrumt, taseftit akked tira s umata, wala lebi meqqren er yinelmaden-a, imiren qqare-asen ass-a 20 n yinelmaden azekka ad ilin ugar, awal-a qqare-t-id deg yiseggasen-nni n sebin, yerna nella nesselmad s tuffra, mai s wudem unib am wass-a acku imebbren lawan-nni ur starfen ara s tmazit, cfi nreggel si tzeqqa er taye akken ad xedme tamsirt-inu. Ass-a la ttwali tamazit d tilawt deg uerbaz, yeffe letab er tafat, mena annect-a ur d-yusi ara kan akka, d agdud s lekmal-is i d-yerran tiri i unebus ef leqraya deg useggas-nni n 1994. Tisdawiyin ama n Tizi-Uzzu, Bgayet ne Tubiret tura suffuent-d iselmaden n tmazit, ihi llan wid yean arum s tmeslayt-a am tid nnien, maca mazal lxir er zdat. Akka ar tura llant temnain di tmurt n leqbayel ne n timmuza s umata ur qqaren ara tamazit, ad d-fke amedya; icenwiyen di Tipaza; ur tt-qqaren ara, imabiyen di Terdayt ternu-d itergiyen di tneruft wama tura icawiyen, d imexa wid tt-yeqqaren, ihi ef wannect-a i d-nni yella lexsas, rnu lerara ur nelli ara er yimebbren tena temsalt, ihi ur ilaq ara ad d-nini newwe maca asurif mazal-it ezzif, ur ilaq ara ad nebru i bel deg waman, akken qqaren at zik. Imi iselmaden da ttunemren ef waya, awen ad semmlen tameslayt i warrac (yinelmaden) deg yierbazen, ass-a ilaq tajmilt ad asen-tual akken ma llan, di lawan anida ilemiyen i ireben akayad n lbak fernen ad ren tangiwin nnien di tesdawiyin n tmurt-nne la nettwali ass-a aas deg-sen ttextirin ad ren tamazit akken ad ualen d iselmaden n tutlayt-nsen, d aya i la ierrun di tmura i yeban ad d-sbeggnen tameslayt-nsen, timeslayin n yigduden akken ma llant banent-d acku arraw-nsent fkan-asent azal, akken yeqqar umusanw n tesnilsit Ferdinand DE SAUSSURE : Tameslayt i ttirefden d wid i tt-yettmeslayen (La langue appartient ses locuteurs).

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 55 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Iseggasen-agi ineggura, lada seg umussu n tefsut taberkant er da, nual nefreq yal yiwen acu n taect i d-yettawi, acu i yettwali Lmulud At Memmer yezmer ad a-yezdi ne ad a-yesdukel ?
- Urin xedme tasertit i wakken ad d-afe ayen ilaqen ass-a, nekk d amyaru d amnadi ef yidles akked tmeslayt-iw, ayagi ur yemni ara wiya akken ad xedmen tasertit, yal wa d aru i yezmer ad dyernu, acukan mai s tedawt, mai s lkerh, lesed, ne ad treke gma-k akken ad tawe s ayen tebi, lamena ayagi yal ass qqare-t-id, akken yebu nili, ala idles akked tmeslayt-nne, d wigi kan ur ilaq ara ad nferre deg-sen, imi d wi i d nekni, ne d wigi i d nekk d ke, d aya kan i izemren ad a-ye neddukel, ma d tasertit a tarwa ilaq kan ad tebnu mai ad tessedrem kra i a-d-an yimezwura-nne.

- Aas n warrazen i yewwin isem-ik. Tiddukla n yiselmaden n tmazit n ugezdu n Tizi-Uzzu tettheggi-d yal aseggas Arraz n Lmulud At Memmer i Tzabut s tmazit i yinelmaden yeqqaren tamazit, acu tenni ?

- Ayagi d ayen yelhan, yewwe-iyi-d lexba ef wayen txeddmem, tessefraem inelmaden, ad ken-yessefre Rebbi, ilaq ad terem belli terram-d asirem, tessawem ad ten-id-tessemlilem (igerdan) deg yiwen wass er yiwet n tzeqqa, yal yiwen tamnat iseg d-yerza, annect-a yessefra igerdan-agi, uqbel ad feren yimawlan-nsen, tajmilt meqqret i wid i ken-yettawanen akken ad d-theggim ccel yecban wagi. Ihi ssarame-awen afud igerrzen, tezi n lemer i temsizzelt-a. Di lweqt-iw, tamazit tessekcam er lebas, tura, ass-a tamazit tesseay arum, tettak arrazen i warrac, anwa ara s-yinin ad d-yawe wass-a ! Ur tettut ara llan aas n yirgazen nnien i yuklalen tijmilin am tigi, a wi yufan ad ten-id-nemmekti ula d nutni acku yal yiwen deg-sen acu i d-yerna i tmeslayt akked yidles-nne.

- 56 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Deg usteqsi aneggaru, amek i tettwali imal n tmeslayt-nne, ma newwe er tizi n lemna ne mazal amecwar ezzif ?
- Kullec deg ufus-nne i yella, ass yecban ass-a timeslayin d rad i yettnekkaren gar-asent akken ad d-rebent kra n umiq deg umaal-agi, ur in kra akken ad a-d-kecmen er daxel n yixxamen-nne ama s tiliri-nsen ne s Internet i ualen ass-a ibeddel timuliwin n medden, amaal yual d taddart, da ke, tzemre, ad tere ayen yeran di Marikan di lawan anda yezmer ad yili unejme di tejmat n taddart-ik, ke ur d-tewwi s lexbar, mai akken ad sezfe awal mena d allus ara d-alse i wayen dnni yakan, tameslayt akked yidles i ten-irefden d arraw-nsen, ass-a yiwen ur yezmir ad ak-d-yawi lqut i warraw-ik, a bnadem ma ur tekkire ara ad txemmle i yiallen-ik. Ayen zemre ad t-id-ini di taggara, yerna ttuqene yis-s, ayen ara rnu di ddunit-a, ur ri ara acal i yi-d-yeqqimen, agdud-inu, akken tebu tiwir fell-as taluft, ad yizmir ad tt-yefru, i tebu tizife a yi duleqrar ad yali wass ne i yebu yesedda lbael, tidet am zzit, yiwen n wass ad d-tifrir. Tagi d tadiwennit i d-ssugne wed-i, yezmer ad yili yella wanda male acku ulac yiwen i izemren ad yebu netta akked tiktaines, ihi yal yiwen deg-wen yezmer ad d-yessugen ayen yeba ne akken yessen, nekk d tagi i d tamusni-w, ssarme kan ad tili d tin ara yebnun mai d tin ara ihudden. Ssebba tameqqrant n tdiwennit-agi tella-d mi ttmeslaye nekk akked umeddakel-iw Abdenour Hadj-Said, nni-as ttxemmime ad d-aru tikkelt-a yiwen uris ideg ara d-smeslaye akk irgazen-nni n yiseggasen n sebin akked tmanyin ad ten-steqsi ef umussu n 80 tafsut n yimazien , ihi seg wakken ad yiwir lal akken ad ten-id-sneqe akken ma llan, ne ahat ad ttu yiwen deg-sen, teli-d tikti-agi n tdiwennit akked Lmulud At Memmer .

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 57 -

Ddqiqa n tsusmi
Abdelkader ABDI

zag wawal deg yimi Nezen a zzman i -yesrewten Leqel wwint-t lewhami Meqqret tyita i a-yewwten Beddet ddqiqa n tsusmi ef lerwa n wid yemmuten Tafat akken i d-teflali Yesburr-as talaba lam Yeffer-itt idel-itt ef tmuli Tru tedda am lemnam ur n lara yeli Yers-d lezen ef uxxam Wea iri-w ad iru Fell-ak a win zizen D leqlam akken ad yaru Ur yettili kra ara t-yarzen Akken ad ieggem asefru Ara d-yessruyen irgazen as tawla ur iyi-tberru as ur ittmettat lezen

- 58 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ah ya mmi zizen fell-i Aql-i ggri-d ulamek Ala lam la d-ielli Axxam mi ifee yis-k True lbenna ur telli Xir lemmer ddi yid-k Lfer yemmzel ef uekka-k Mi akken k-rran timedlin Ufi imei d leslak Yessifsus di tawliwin Ma d li tteswira-k Mi tt-sakde ifadden lin Dayenni beddlen lewal Mai d ayen ara d-neku ef uxxam yerza-d ccwal Yextar anisi ara d-yebdu Mkul taawsa la k-d-tessawal Amnar tasga ideg nekku Tei-d rrehba d tuggdi Mkul i ad ten-qable Ur ufi yiwen yid-i Ad ikkes lwec uggade Deg wul a mmi tifidi Ur tellu almma nele Tei-d tudert-iw d ilem Yerna zik yis-k i temer Txelfe-d deg-i ssem Attah liala-w tener Ul-iw yugi ad yessusem Fell-ak kan i yi-d-ihedder

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 59 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Aas i s-yennan yemeq er uekka-k mi ttqeggile i-as lwerd d lebeq D wayen akk nnien emmle Ur ten-isar yiij ma yecreq S imei-w i ten-sswaye Mmi di lemer n twerdet Di tizya-s acal yelin Mmuten ef wudem n tidet D lerma ad tezde tudrin Kul wa d taeqqayt di tyedret D-ian er deffir tiyedrin Mi ara tfak ddqiqa n tsusmi Ay atma ef lerwa-nsen Net s wawal tasusmi Wid ur neri kut-asen adret d ddkir iimi Kemmlet deg ubrid-nsen Yak akka i d tilleli Abrid-is d lebda itett Alamma ef wudem-is neli Ara d-tefsu am twerdet Leqq yid-s ad t-nwali Yeef-as-d afus i tidet

- 60 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ut ut tkellex-iyi tsusmi ile kul ass tif ddheb Mi rri xemsa ef yimi Wis d tuggdi ne d aqezzeb Ur stqesa acimi Mi akken tetteddu ad tegrireb Akken i yi-ikellex yiimi Lebi-w ur t-id-isseqreb Akkagi ay atma ssusme ef lbael ti tettwali Akkagi ay atma qqime Amzun ssukse-d i tikli Akkagi ay atma ebre as akken ber d ilili Armi iyi-d-tufi wehme D ulac i i d imekli Nsi aebbu d ilem Rni zzyada n ddemmar Almi i uale am yiclem Ne ini cbi amesmar Qbel ccfer ad iyi-t-tmedlem Qbel ad iyi-tcuddem aesmar Ad d-teslem ad iyi-d-slen Tidet ass-a ad tt-id-neher Akkagi i tera yid-i Akkagi i tera yid-ne Akkagi i yi-tekker tfidi Akkagi i tekker akk deg-ne Akkagi i yi-an tidi

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 61 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Akkagi i an tidi-nne Qeble tqeblem yid-i Ihi ccah merra deg-ne Afus i yi-yefkan tiyita Kul ass ssudune-t rennu Lemer iles-iw i d-yeccetka as akken lxaer-iw ilu Ass-a seb ar tlata Sel-as i leqq ad d-isu S wurfan ad d-gre nnehta Times deg-s ad tt-id-sseddu Awal ad d-yeffe am rrud Ad d-yarew ajaji n tmes Ne ad d-yeffe am lbarud Rru n lbael ad t-yekkes emmde ad qqle d uud Ad rue d asfel yid-s Ma leqq ad as-fsin leqyud ef yigellil ad d-iewwes

- 62 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Suddes tamurt-ik ! Aru s tutlayt-ik !


Akli KEBAILI

Aha kan zelz iman-ik Skikke alla-ik Ddkul-d seg targit-ik Siwel, aru s tutlayt-ik Ili-k d iman-ik Suddes axxam-ik akked tmurt-ik Seggem abrid n yimawlan-ik !

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 63 -

At yigenni
Koussaila ALIK

Seg wasmi tzedem igenni Tekksem amiq i yitran Asigna yual d taduli Yis-s tebam iij n yirrezgan Yid-wen tewwim-d cctawi D asawen refden-a waman Lewaner uren d ahni ef wakal meqqin yiekwan Ccwal ur-wen d icedhi Tinufa deg-s i tent-tettawem Nnig-ne mi tefem kulci I lmektub tbeddlem udem Zzur team-t i udari Di lenaya-s tettidirem Ternam azref d inigi Win ikkren yis-s ad t-telem Tesgugmem ccna n tefsut Yexsi usirem i d-ilulen D tasusamt teqqel tsekkurt Tunef i yibien cewwqen Yid-wen tthuzzun tamurt Deg unebdu uan ezzifen
- 64 Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Amim yeli-d am tagut I icebbe taweaft-nwen ! Ul ma reglen-t wurfan S yimi ara frunt tilla Ma tiri-s tennebran Ur tt-teim ad tusu kra ut ihi d ayen kan Ar ufus ad tawe tuna Ur yewir uilas yewan I yewer umcic di tuqqna Ayen akk ideg tesrewtem Yis-s ara temrem aseksut Deg wayen akk tessendayem Deg-s ara tseqqim tarbut Ama d tize, ama d tesmem Qeblet-tt tura d lqut Ar melmi ara tfaqem Asmi ara tenhez tmurt

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 65 -

Iles
Malek HOUD

Yettua yiles deg yimi Yeqqim yeli Ur yezmir ad d-yini awal Deffir wuglan yedduri Yerra-tt i tguni Ayen yeffer d izumal Imetman aca nutni Aksum-is yelwi Yeli d amar ur yuklal Ay acedlu azegga Yiggas ad k-segge Ad k-eggre i wuccanen Lbael mi ara t-re ere ad d-neqe Tuggne fukken imeslayen Teri diri ma ssusme Tebi ad qeble Amrar s amger n watmaten
- 66 Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Aeqq iles yettwakeblen D walla yiraden D tamdelt ef uekka ar tekkes Ad ner at laxert yeddren Aglim ef yisan Ifassen refden iles A-ten aya ulin-d d asawen Agdud ad t-muqlen Walan-t d azeqqur ires Zerria-s teli er wakal Issemi ar d-ilal Iles-is ur ikerri ad yizif
De e

g tfeqlujt tagmat tikal r leqq tmal Teggul ad tekkes ailif Ass ara d-igrin d amellal Ad ifak ccwal Iles ad s-d-yual nnif

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 67 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tabrat n umebus Tira tcee gar wallen-iw Yefla lkae seg yimei Derbuka tekkat deg wul-iw Udem-iw yereq deg tidi A yemma aql-i iman-iw Yena-yi iimi wed-i Mai d timeniwt i ni Mai d tukera i ukre Lmut tneqq ayen i si Nekk nnan-d ilaq ad emmde Ul-iw yugi as ma bi Zzaf yezef d azegga A yemma aar irekku Ifer n uzemmur yeqqur A yemma d acu ara nesu Yeggra-d usar d azeqqur Lif i -yeksan yettummu Yemme-d yekkes-ane amur Ma nekkini ttwaebse Rray d-fki yettcali Gar leyu nekk ssusume Berra netta yettimi Ayen ffre ad d-yeffe Ddunit merra ad t-wali ber a yemma ber Am tyemmat-nnien Lweqt yedha-d d umebber

- 68 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Yiggas ad s-nini d ayen Tafat ad d-tezger i umnar De g temda n lfer ad nsisen Kkes imei seg wallen-im es alamma d imeuen Ur ttagad ara ef mmi-m Ur tufi d acu ara t-yaen Neggul d wab ad d-yeqqim S sshala ne s yidammen

Dayen Aas i teya yemma Se g wasmi d-tekker akka Lemer i twala tafat Tewwet fell-as lgerra Rrud d usigna Ailif s ber terna-t Axemmem fell-as yezga Yir ass ihegga Tin yekfan ad d-tas tis snat Tealay s igenni er Yillu Ar ur-s tdeu I melmi ara d-yali wass Tengef tsenned er uru Tettasa tettru Mmi-s deg uebbu tesla-as

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 69 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ilul uqcic aneggaru er lam d uurru Dayen i s-tsemma yemma-s Dayen er labael aberkan err tereg n wussan Yeli-d fell-asen uummu Dayen ef yidles n yimawlan D tmeslayt yean Agdud yeffuden ad isew Dayen tbeggen-d iuran Tarwa yewwten Ass n usunded d umceu

- 70 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

TAZRAWT

Aselmed n Tmazit di Tizi Uzzu : anda yessawe, ass-a !


Sadaq BENDALI

eg wass n 12 yebrir 2011, Agraw Aerfan n Twilayt n Tizi Uzzu yessuddes-d yiwen wass asnetlan , ameskar tettunefk-as tinnubga yekka di temlilit i d-yewwin ef tilawt d yiglan n uric n usegmi di twilayt n Tizi Uzzu i yellan da d azwel n warrat i d-yettunefken akk i yinebgawen. Fell-as da i yezzi umeslay d uskasi n wid yekkan di temlilit si tama, d yimebbren n tmehla n usegmi ef uqerru-nsen, anemhal-is i d-yerran ef yisestan i as-yettunefken. Si tama-nne negmer-d akk umlan d taddadanin yerzan aselmed n tutlayt tamazit di Tizi Uzzu. Nezmer ad d-nini belli tuget i d-yusan deg warrat n unemhal n usegmi d tidet yella, maca, nessekfel-d deg unnar belli yella cwi n ucuffu n yizwilen. Deg umedya, mi nesteqsa aas n yiselmaden nufa d akken llan yierbazen imenzayen di kra n tuddar, ur ten-yiwi ara uselmed n Tmazit ar ass-a, xas akken yura-d deg warrat belli akk ierbazen yesan aswir n useggas a4an san tutlayt-a ne tanga-a. Amagrad-a nefka-t-id d asefk s tutlayt-nne i watmaten d tyessetmatin i iran ad sun tamuli anda iwen lecal n Tmazit di Twilayt n Tizi Uzzu i yuan ahat er sdat ugar ef twilayin nnien n Leqbayel di tault-a.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 73 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Asuddes asnegman Asegmi aswejdan d uselmed amenzay : 653 yierbazen Taggayin tisnegmanin d yinelmaden : Aswir Aswejdan Amezgu Aseggas a1u Aseggas a2an Aseggas a3an Aseggas a4an Aseggas a5an Taggayt 730 30 755 810 790 819 684 Arud n yinelmaden

13371 13752 16767 15017 16114 14695 89716

Arud
Askater asnegman

4618

Imeqan urimen Inemhalen (ur nesselmad) Inemhalen (yesselmaden) Tarabt Tafransist Aswejdan Tamazit Amezgu

Arud

604 49 4004 772 730 263 30 6452

- 74 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Aselmed alemmas : 170 yierbazen ilemmasen Taggayin tisnegmanin d yinelmaden : Aswir Sgs a1u Taggayt 780 Arud n 24147 yinelmaden Askater asnegman : Tangiwin Tusnakt Tussniwin tigamanin Tussniwin tifiziyin Tarabt Tussniwin n tmetti Tafransist Taneglizit Unu Aawan Asegmi aaran d waddal Tamazit Tasenselkimt (tafizit) Tasenselkimt (tussniwin) Imeqan urimen Sgs a2an 632 20408 Sgs a3an 663 21321 Sgs a4an 470 14790 Arud 2545 80666

Arud

712 485 439 866 410 685 424 84 28 277 326 33 29 4798

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 75 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Aselmed asnawan 56 tesnawiyin : Agectum asdukklan (aseggas a1u asnawan) : Tisekliwin 492 144 Tasemlilt : Taggayin tisnegmanin 4618 2545 1308 8471 Inelmaden 89716 80666 37786 208168 Iselmaden 5799 4798 2650 13247 Tussniwin ttiknulujit 8903 264 d Inelmaden 13830 408

Aselmed amenzay Aselmed alemmas Aselmed asnawan Arud Tutlayt tamazit

Deg uselmed amenzay : Yera-d usmatu n uselmed n tutlayt tamazit, deg useggas akuan n uselmed amenzay deg useggas aurbiz 2010/2011, di yal ierbazen imenzayen. Deg uselmed alemmas : Aman n yierbazen ilemmasen i terza tutlayt tamazit, yewwe 137 deg useggas aurbiz 2010/2011. A-t-an ad yili usmatu n uselmed-is, di yal iswiren n uselmed alemmas, deg useggas aurbiz 2014/2015.

- 76 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Deg uselmed asnawan : I wakken ad yili usmatu n useri n tutlayt tamazit i tduli n yal tisnawiyin n ugezdu, di tallit tamezwarut, s uram ma drus, n yiwen umiq di yal tasnawit akken ad yawe uman n yimeqan urimen 58; ma deg useggas aurbiz 2009/2010, aman n yimeqan urimen yewwe 36. Taddadant n useri n tutlayt tamazit deg uselmed amenzay : Aswir Aseggas a4an Aseggas a5an Taggayin tisnegmanin 819 643 Inelmaden 16114 13347 263 Imeqan urimen : iselmaden

Isuren iurbizen Yal ierbazen ideg yella uswir n useggas a4an

Arud

1462

29461

Taddadant n useri n tutlayt tamazit deg uselmed alemmas : Aswir Aseggas a1u Aseggas a2an Aseggas a3an Aseggas a4an Taggayin tisnegmanin 661 494 498 264 inelmaden 20852 16008 16126 8238 326 Imeqan urimen: iselmaden

Isuren iurbizen

137

Arud

1917

61224

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 77 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Taddadant n useri n tutlayt tamazit deg uselmed asnawan : Aswir Aseggas a1u Aseggas a2an Aseggas a3an Taggayin tisnegmanin 133 82 97 Inelmaden 4251 2469 2558 58 Imeqan urimen: iselmaden

Isuren iurbizen

Yal tisnawiyin

Arud

312

9378

Amhaz n uman n yimeqan urimen i uselmed n Tmazit : Aseggas aurbiz Taggayin Imeqan Taggayin Imeqan Taggayin Imeqan Taggayin 2007 2008 818 138 1212 232 109 35 2139 2008 2009 936 156 1650 275 207 36 2793 2009 2010 1361 225 1756 299 266 36 3383

Aselmed amenzay Aselmed alemmas Aselmed asnawan Aman

Imeqan

405

467

560

2010 2011 1462 263 1917 326 312 58 3691 647

- 78 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Arud n yimeqan urimen : Imeqan urimen 263 326 58 Taggayin tisnegmanin 1503 2545 1308

Inelmaden 30809 80666 37786 149261

Aselmed amenzay Aselmed alemmas Aselmed asnawan

Arud

647

5356

Aserwes ger wayen terza Tmazit : Aselmed amenzay : Aswir Aseggas a4an Taggayin terza Tmazit 819 Inelmaden terza 16114 Tmazit Taggayin ilemmden 819 Tamazit Inelmaden ilemmden 16114 Tamazit Afmii n taggayin 100 Aseggas a5an 684 14695 643 13347 94

Arud 1503 30809 1462 29461 97,27 95,62

Afmii n yinelmaden

100

90,82

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 79 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Aselmed alemmas : Aswir Taggayin terza Tmazit Inelmaden terza Tmazit Taggayin ilemmden Tamazit Inelmaden ilemmden Tamazit Afmii n taggayin Sgs a1u 780 24417 661 20852 84,74 Sgs a2an 632 20408 494 16008 78,16 Sgs a3an 663 21321 498 16126 75,11 Sgs a4an 470 14790 264 8238 56,17

Arud 2545 80666 1917 61224 75,32 75,89

Afmii n 86,35 yinelmaden


Aselmed asnawan : Aswir

78,43

75,63

55,68

Sgs a1u Taggayin terza Tmazit 408 Inelmaden terza 13830 Tmazit Taggayin ilemmden 133 Tamazit Inelmaden ilemmden 4251 Tamazit Afmii n taggayin 32,59

Sgs a2an 456 12428 82 2469 17,98

Sgs A3an 444 11528 97 2558 21,84

Arud 1308 37786 312 9278 23,85 24,55

Afmii n yinelmaden
- 80 -

30,73

19,86

22,18

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tasemlilt : Aswir Taggayin terza Tmazit Inelmaden terza Tmazit Taggayin ilemmden Tamazit Inelmaden ilemmden Tamazit Afmii n taggayin Aselmed amenzay 1503 30809 1462 29461 97,27 Aselmed alemmas 2545 80666 1917 61224 75,32 Aselmed asnawan 1308 37786 312 9278 23,85

Arud 5356 149261 3691 99963 68,91 66,97

Afmii n 95,62 yinelmaden

75,89

24,55

Imanen n yiselmaden : Aserwes a- Deg uselmed amenzay : Tangiwin Tarabt Tafrast Tamazit Iselmaden 4764 772 263

Afmii 82,15 13,13 4,53 -----

Arud

5799

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 81 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

b- Deg uselmed alemmas : Tangiwin Tarabt Tusnakt Tafransist Tussniwin tigamanin Tussniwin tifiziyin Taneglizit Tussniwin n tmetti Tamazit Addal Unu Tasenselkimt Aawan Iselmaden 866 712 685 485 439 424 410 326 277 84 62 27

Afmii 18,04 14,83 14,27 10,10 9,14 8,83 8,54 6,79 5,77 1,75 1,29 0,56 ----

Arud
c- Deg uselmed asnawan : Tangiwin Tangiwin nnien Tamazit

4798

Iselmaden 2594 56

Afmii 97,89 2,11 ------

Arud

2650

- 82 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

d- Di yal iswiren : Iselmaden Aman Afmii 12602 645 95,13 4,87 Imaswaen Aman Afmii 111 4 96,52 3,48

Tangiwin Tangiwin nnien Tamazit

Aman n yiselmaden i yiwen umaswa 113,53 161,25 115,19

Arud

13247

-----

115

----

Tigrayin i d-yufraren 1- Xas Tamazit d tutlayt tayemmant n unelmad, ur as-tettunefkay ara tegnit akken ad tt-ier, alamma yessawe mraw(10) yiseggasen di tudert-is. Di tazwara, ma yekcem deg uselmed aswejdan, ad yebdu anelmud s tutlayt tayemmant n wiye ad yernu krad yiseggasen seg umezwaru alamma d akradan s tutlayt tarabt; Syin akkin ilaq-as ad yelmed aseggas tutlayt tajenat (Tafransist). Deg useggas akuan ahat ad yesu aselmad ne taselmadt ara asyeslemden tutlayt n Mulud At Memmer d Masensen. 2- Xas zrin mraw d sis yiseggasen ef usekcem n Tmazit deg uerbaz azzayri, ad naf amecwar ezzif d aduddec di twilayt n Tizi Uzzu, ideg ttzuxxun yimebbren n tmehl n usegmi belli ufraren ef temnain nnien di tault. Izwilen ttmeslayen-d iman-nsen: a- Deg uerbaz amenzay, llan 60 255 yinelmaden si 89 716 ur qqaren ara tutlayt-nsen; llant 3 156 tnera si 4618 ur tkeccem ara ur-sent tutlayt tamazit.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 83 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

b- Deg uerbaz alemmas, llan 19 442 yinelmaden si 80 666 ur lemmden ara tutlayt n yimarawen d lejdud-nsen; llant 628 tnera si 2 545, aselmed n Tmazit iba, deg-sent. c- Di tesnawit, llan 28 508 yinelmaden si 37 786 ur asensaren ara tameslayt s wayes i ten-zuznent tyemmatin-nsen; llant 996 si 1308 taggayin ur tent-tewwi ara tanga-a, ar ass-a. d- Deg ugzul, ad naf 108 205 yinelmaden si 208 168 ttraun melmi ara d-yawe wass i deg ara sun aselmad ara asenyesnekden timsirin d tmussniwin di tutlayt-nsen; llant 4 780 tnera si 8 471 ulac deg-sent aseri n tutlayt tamazit. 3- Ar ass-a, aas n yisuren iurbizen, ur ten-yewwi ara uselmed n tutlayt-a, d ayen yean: a- Deg uerbaz alemmas ne di tesnawit, ttemlilen yinelmaden yal wa ansi d-yekka, wa yera Tamazit wa ur tt-yeri ara. Wa yesa deg-s aswir waye ala. b- Llan yinelmaden i yeran tutlayt-a deg uerbaz amenzay; mi wwen er uerbaz alemmas ur tt-qqaren ara. c- Llan wid i tt-yeran deg uerbaz amenzay d uerbaz alemmas, mi wwen er tesnawit ur tt-qqaren ara. d- Llan wid i tt-yeran deg uerbaz amenzay, deg uerbaz alemmas ur tt-rin ara, mi wwen er tesnawit ad ualen ad tt-ren. e- Llan wid i tt-yeran anagar deg uerbaz amenzay. f- Llan wid i tt-yeran anagar deg uerbaz alemmas. g- Llan wid i tt-yeran anagar di tesnawit. h- Nezmer ad naf daen wid ur tt-neri la deg uerbaz amenzay, la deg uerbaz alemmas la di tesnawit: wissen kan ma ad tt-ren di tesdawit ne ala. Uguren deg usnas ef unnar Imi nessen tault n uselmed n Tmazit, uguren ur xussen ara, mai yiwen mai sin i yellan, ad d-nebder kra seg-sen:

- 84 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

1- Iwfusen iurbizen sran i usetrer d uiwed n tmuli, deg wayen yerzan igburen, isental, tarrayt n uselmed, tala d taayt d unagraw n tira 2- Di temkariyin n yierbazen, idlisen yerzan Tamazit xussen s waas. S wayes ara siwen yinelmaden ad gen isenfaren n unadinsen s wayes ara snernin timussniwin d uswir-nsen adelsan!? 3- Aas n yiselmaden, ttunefkayen-asen 3 ne ugar n yierbazen yemgugen (yemsebaden), yerna zgan-d di temnain iweren n yidurar. 4- Aktazal d win ineqsen deg uerbaz amenzay, segmi ar ass-a, tanga ulac-itt deg ukayad n taggara n uselmed amenzay aseggas a5an (tella Tarabt, Tafransist d tussnakt - Tamazit ulac). 5- Llan kra n yimebbren (inemhalen) i yessebasen imarawen akken ad kksen arraw-nsen seg unelmud n Tmazit. Ula d kra n yimawlan ttaken azuer i wid i yettnadin ad asen-kksen tamagitnsen (terru-asen am win ara yewten taqabact deg uqerru-s). 6- Xas akken ddeqs i d-yettawin agerdas asdawan s wayes zemren ad ualen d iselmaden, drus n yimeqan n umahil i ileddin, yal aseggas,. 7- Di yal iswiren, akud i qqaren yinelmaden d 3 timar i yimalas ma d amuskir yettimi kan d 2. Kra n yisumar n umeskar 1- Iduba izuyaz yessefk ad fken azal ameqqran i usuffe n yiwfusen iurbizen d yidlisen d wallalen n uselmed.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 85 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

2- Aseber n temkariyin tiurbizin s yidlisen d wallalen itraren ier ara temmen yinelmaden yal tikkelt mi ara bun ad ren ne ad nadin di kra n usentel. 3- Tikci n wazal i tanga-a am tiye d tikci n wazal i uselmad n tanga-a am wiye. 4- Ur ilaq ara ad ttunefken ugar n sin yierbazen imenzayen i uselmad n tutlayt-a. 5- Ur ilaq ara ad yettunefk i uselmad ugar n yiwen uerbaz alemmas ne n tesnawit deg yiswiren nnien. 6- Mi tekcem Tmazit deg walba n usur aurbiz, yal anelmad yellan deg-s ad tt-ier, ulac win ara t-icawren ma yeba-tt ne ala. 7- Yessefk ad tili, seg useggas aurbiz 2010/2011 deg ukayad n taggara n uric amenzay aseggas a5an. 8- Asmatu n uselmed n tutlayt tamazit deg yierbazen n tmurt n Leqbayel deg useggas aurbiz 2011/2012, di yal aerbaz d yal tanerit. 9- Alday n yigezda n tutlayt d terma tamazit i usile n yisdawanen di Tmazit, di tesdawiyin n Tbatent, Bumerdas, Lezzayer, Blida, Clef, Tlemsan, Wehran, Sif... 10- Ad yernu ad d-yefer usmatu n uselmed-is, di temnain anda ttutlayen Tamazit: Awras, Taerdayt, Cenwa, Aheggar, Timnain n Yiceliyen 11- Asnerni n uman n timar n uselmed - Ur tettimi ara kan akka s 3 timar. Amek ara yegzu umdan, deg umedya: anelmad n useggas a5an amenzay yeqqar deg yimalas, 8 timar 15 n Tarabt d 4 timar 30 n Tefransist maca 3 timar kan n Tmazit. Anelmad n useggas

- 86 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

a4an alemmas yeqqar 5 timar n Tarabt d 5 timar n Tefransist maca 3 timar kan n Tmazit. 12- Awanek n tmurt-nne, yessefk-as ad yessewjed tagnit deg wakud awezzlan akken ad bdun yigerdan imeca ad tt-qqaren seg unekcum-nsen amezwaru er uerbaz, imi d tutlayt tayemmant. 13- Asnerni n umuskir n tanga abeda di tnera n yikayaden d tnea tiseklanin di tesnawit. Yessefk ad tesu azal deg yiseqquma n uwelleh d uzray am tangiwin tiseklanin yecban:Tarabt, Tafransist 14- Si tura, Tamazit yellan d tutlayt tulmidt tezmer ad tual d tutlayt n uselmed, ayer ala!? Acu n wugur ara yilin ma ualen inelmaden lemmden: unu, addal, tasenselkimt d uawan s tutlayt tamazit!? Sya er sdat ad tewjed d allal n uselmed n tangiwin nnien, am umezruy, tarakalt 15- Neba ad yekfu usertet n usemres n Tmazit si yal tama, imawlan n tidet d imussnawen. Ttwali belli ur d-yeqqim ara wawal amek ad tt-naru. Teddez tebrez ur-sen d useqqamu unnig n timmuza d yiselmaden n yierbazen d tesdawiyin ama n Tizi Uzzu ne n Bgayet d tid n Uruba. Yeqqim-d kan win i yeban ad a-imel amek ad tt-naru, ad as-nini ad a-d-imel amek i tt-yettaru netta ma yettaru-tt. 16- Tamazit, tewa tasertit igerrzen i uselmed-is, tewa ad tili ger yifassen n yimussnawen n tidet d wul. Tamazit tewa wid ad tt-yesnernin mai wid ara tesnerni, tewa wid ara tt-yesseen mai wid ara tt-yeen. Tiri Imi, di taggara-a, yettili-d uskasi ef usewjed n usenfel n tmendawt, imi, taerma tamazit d yidles amazi d ayla n akk Izzayriyen, ur yezmir yiwen ad yenker iuran n tmurt-is annect yebu yeqqim

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 87 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wakud; yea-yi wul-iw, ad d-ge tiri: Ad yaru umagrad di tmendawt n Tegduda Tazzayrit Tagdudant Taerfant Tutlayt tamazit d tutlayt taelnawt tunsibt ef yidis n tutlayt tarabt. Tiri-a, aql-i ttazne-tt i kra n Uzzayri yukzen iman-is d azzayri war iq deg wul, yettzuxxun s tizzayrit-is d tummidt, anda yebu yili. S kra n win ilan kra n tmasit, n tezmert d udabu s wayes yezmer ad d-yall akken ad tual targit n yimelyunen n Yimazien Izzayriyen d tilawt, nessutur-as ad d-yeg afus n tallelt. Ur nettaa-ara tagnit-a, ad tezri kan. Melmi ara d-tual taye !?

GM : Sgs d tasegzilt n yisem aseggas ; A1u , a2an, a3an, a4an d

tsisegzilin n yigelman isuslanen: amezwaru, asinan (wis 2), akradan (wis 3), akuan (wis 4) er Awfus amaynut n tutlayt tamazit 90 ar 100 n umeskar Sadaq BENDALI HCA 2007.

- 88 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tamsalt n tmagit deg wungal yettwarun s teqbaylit


Nabila SADI

mezruy n wungal yettwarun s teqbaylit yu aar deg yiseggasen n 1940 mi akken yura Belaid At Ali aris-ines Lwali n udrar, i d-ssuffen yimraben irumiyen deg useggas 1964 (amaru yewwe lefu n Rebbi uqbel ma ad d-yeffe uris-a), deg udlis i wumi fkan isem Les cahiers de Belaid ou la Kabylie dantan. ur Salhi Mohand Akli akked Amar Ameziane, d wa i d ungal amezwaru yettwarun s teqbaylit imi arisagi yewwi-d limarat n wungal1. eddan acal d aseggas seg wasmi i d-yeffe Lwali n udrar, annar n wungal yettwarun s teqbaylit yeqqim d asuki armi d aseggas 1981 ideg d-yessuffe Rachid Alliche ungal-ines amezwaru, Asfel. Aris-agi, efren-t sin wungalen nnien i d-yeffen deg yiseggasen n 1980. Amezwaru d Said Sadi i t-yuran, isemma-as Askuti. Yeffe-d deg tazwara d iricen deg tesunt Tafsut. Ma d wis sin, d Faffa. D Rachid Alliche

Walit ef wannect-a SALHI Mohand Akli, La nouvelle littrature kabyle et ses rapports loralit traditionnelle , Actes du colloque international : la littrature amazighe : oralit et criture, spcificits et perspectives, KICH Aziz (dir.), 2004, pp.103-121 akked AMEZIANE Amar, Les formes traditionnelles dans le roman kabyle ou loralit au service de lcriture , KICH Aziz (dir.), Actes du colloque international: la littrature amazighe : oralit et criture, spcificits et perspectives, pp.223-237.
1

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 89 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

i t-yuran daen. Deg yiseggasen n 1990, d azrar n wungalen i dyeffen, mai d yiwen i d-yewwin ef temsalt n tmagit1. Ma yella uqten wungalen i d-yewwin ef tmagit wissen amek i dyettban usentel-agi deg yal aris ? Dahbia Abrous mi terra lwelha-s er tlata wungalen : Asfel, Faffa akked Askuti, tger tamawt er aqa n wawalen imaynuten i smersen yimyura deg yirisen-a akken ad sefen yal awal n tarabt. as ulamma tamsalt-agi n tmagit tband akken iwata seg tama n tutlayt akked usentel mena ur teqqin ara ur-sen kan. ef waya i ilaq ad nessezef tamuli, ad nezzi er yiswiren nnien n tedyizt n tneqqist2 akken ad neqel anida i dtettban tmagit-a3. Annect-a temmeslay-d fell-as yakan Dahbia Abrous mi texdem taslet i kra n yiferdisen n tedyizt deg kra n

Tamagit : identit. Tadyizt n tneqqist : potique du rcit. 3 Imi ungalen-agi cerken-d yiwet tallit akked tedyanin yuen tamurt n leqbayel, Dahbia Abrous tere ad teqqen gar-asen. as ulamMa ayen akken yeran deg tmurt n leqbayel yesa afus deg tlalit n wungal, nettat, tettwali belli tilawt tugar aya. Ungal yettwarun s teqbaylit ur d-ilul ara seg wulac. Mi akken i d-ffen wungalen imezwura, tasekla taqbaylit tella tettidir imir-nin yiwet n tallit ideg dtezger tiqenert yettawin gar timawit akked tira. Deg uzrug-agi3, seg tsekla timawit er tsekla yettwarun, yu lal ddeqs n yirisen i d-ibanen. Amezwaru, d adlis n Boulifa (La mthode de langue kabyle), i d-yeffen deg useggas 1913. Wis sin, yena irisen i yura Belaid At Ali ama d timucuha, ama d tullisin, ama d ungal (mi akken i d-ffen yirisen-a, ur d-banen ara lenaf-agi akken iwata). Deg yiseggasen n 1970, tebda tettifrir-d tmedyazt yettwarun, lulent-d tceqqufin n umezgun ssya u ssya, gar-asent yea-d wungal yettwarun s teqbaylit. ABROUS Dahbia, La production romanesque kabyle : une exprience de passage lcrit, Universit de Provence, DEA, CHAKER Salem (dir.), 1989. 5 Dahbia Abrous twala belli yemxallaf wamek i d-yettban usentel n tmagit seg uris er waye : deg wungal Asfel, tacbaylit i iruen d iceqfan tettwehhi er tutlayt tamazit yeban d tantaliyin. Deg Faffa, asa (hros) n tekayt yena iman-is imi ur yessawe ad d-yaf tifrat i wuguren-nni i d-yemmuger deg unadi ef tnettit-is. Tafekka taleqqaqt n tyemmat deg wungal I d wass tual d azamul n wassa yellan gar tmagit n zik akked tmagit n tura. ABROUS Dahbia, La littrature kabyle , Encyclopdie berbre, CHAKER Salem (dir.), Aix en Provence Edisud, XXVI, 2004, p. 4071.
1 2

- 90 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wungalen1. Rray-agi yefka-t-id daen, Salhi Mohand Akli mi dyemmeslay ef teslet n yiferdisen n tedyizt (am yismawen n yiwudam akked wadeg) i izemren ad a-ssiwen er usentel n tmagit. Nedda deg wawal-nsen imi taslet-nne ad tebnu ef timita n umsawal, n uwadem akked wadeg ara -yeldin tiwwura er usentel n tmagit. Lebi-nne, ad nesdukel tala akked ugbur, ur ten-ezzel ara. Abel yella deg tarrayt ara nefer akken ad negzu amek i d-tettban tmagit seg tama n tala akked ugbur. Tlaq-a tarrayt imeqten daymi i nesdukel tarizmult2 akked tesnamdant3 deg teslet-nne. 1- Taslet n tmagit s ttawil n terizmult akked tesnamdant Tarizmult trea ef teslet n taliwin n unamek4. Yis-s ara nqabel aric-nni n teslet yenan tala. Ma yella d tasnamdant, ad tili d allal s wayes ara nessefrek anamek n tmirant n tmagit. Tagi, ad tettunesab d asel5 amatu. Lmena-s, ilaq ad nezwir qbel seg kra n yiferdisen n tala, ad ten-nesle, ad ten-nessemnenni, ad ten-ncudd wa er wa akken ad nessiwe er usel n tmagit. Lmena-s daen, taslet-agi teqqen er tlisa n uris, tzerreb-it ef wayen yellan deg tilawt. ef waya i neef timita6 n uwadem, n umsawal akked wadeg amzun akken ferqent gar tala akked ugbur, gar tedyizt akked usentel n tmagit. Ma yella d aris i d-nefren i teslet, d ungal

SALHI Mohand Akli, Quelques effets de la situation sociolinguistique algrienne sur la littrature kabyle , Berber in contact : linguistic and sociolinguistic perspectives, Berber Studies, Vermondo Brugnatelli et Mena Lafkioui (dir.), 2008, p.171. 2 Tarizmult : smiotique. 3 Tasnamdant : anthropologie. 4 Taliwin n unamek : formes du sens. ef terizmult, walit : Groupe dEntrevernes, Analyse smiotique des textes, Paris, Puf, 1979, p.8. 5 Asel : signe. 6 Timita : modalits.
1

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 91 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tafrara i yura Salem Zenia1. Yeffe-d tikkelt tamezwarut deg

useggas 1995, i tikkelt tis snat, deg useggas 2010. Takayt n Tafrara d takayt n Yidir yellan d asa-is. Yidir d anubi. Yettidir deg taddart n Ugwni. Tudert-is ur temmeli ef tudert n warrac n taddart-is armi d ass ideg s-d-yessenet Meqqran yiwet tferka, ttwajeren deg-s yisekkilen n tfina. Yidir teef-it yiwet lerara ef tnettit-is i yemlal ass-nni i tikkelt tamezwarut. Tekcem-it tawla n tmagit akked umennu ef yizerfan n umdan seg yimir-nni. Iger iman-is deg yal tadyant, deg yal tameskant yeran deg Tizi Uzzu. Zeglen-t yimsulta tikkelt, maca tis snat-nni, yeli Yidir deg ucangal-nsen. Wwin-ten akken d tirekfin er lebs n Berwagiyya. Dinna, Yidir yea yir tirit mena yemne. Amennu n Yidir yewwi-d udem nnien. Seg wasmi yemlal eliyya i yeggul ala tinna ara ya. Imawlan-is bbaqwen, axaer eliyya d taalt yerna tugar Yidir deg lemer. Annect-a yeffe i wansayen akked wazalen n tmetti-s. Mena Yidir ur iezzeb i tigi. Ira ad yili d ilelli, ad yefren tin i as-yehwan daymi i yeef deg nnmara. as ulamma deg tazwara ur bin ara, Lwennas akked Jeiga (imawlan n Yidir ) rxan i lebi n mmi-tsen. Mi yella Yidir deg Bab Zzewwar (yella yettkemmil almud-is alayan deg tesdawit), iger iman-is akken ad yefru gar snat trebbuya, yekker gar-asent umceew. Taggara, yufa-d iman-is i tikkelt nnien ur yimsulta. Din, qeen-as tudert, sersen deg-s tirit armi yessuffe tarwit deg tafrara. Ass-nni, teur-as. Maca, imeslayennni i d-yesseggra (mi d-yenna agdud d amazi i yella, ulac araben deg tmurt), tezzin kan deg yixef n Ccaf. Wagi, ulin-t-id kra n yisteqsiyin ef tnettit-is i tikkelt tamezwarut. Lmut n Yidir tefer-itt-id tlalit n mmi-s i t-id-ixelfen deg yisem. Ilul-d Yidir deg tafrara. Yegla-d s usirem i yimawlan-is akked umennu ef tmagit s umata.
Salem Zenia yura dien ungal nnien Iil d Wefru (LHarmattan, 2002) akked tlata wammuden n yisefra, Les rves de Yidir (1993), Tifeswin (2004) et Iij aderal (2008). Sin-nni imezwura ffen-d deg Lpari, er tezrigin LHarmattan, ma d aneggaru yeffe-d deg Barcelone.
1

- 92 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Nefren-d ungal-agi gar wiya imi d-yewwi ef usentel n tmagit, d wagi da ara yilin deg leqdic-nne. Iferdisen n umsawal, n uwadem d wadeg uqten deg uris-agi yerna amaru yefka azal meqqren i lebni-nsen acku yal aferdis yessenfalay, s wudem ne s waye, tamagit-agi. Daymi Tafrara d aris iwatan i tezrawt-nne. 2- Tamirant n tmagit deg Tafrara : Nekk akked Waye Mi ara d-nemmeslay ef tmagit, ilaq ad neu d acu-tt. Tamirantagi tefferkekk d inumak. Yeuqqet usemres-ines, ama deg unnar ussnan ne deg tudert n yal ass armi i yual d ugur akken ad negzu anamek-is akken iwata. S umata, tamagit tesa sin wudmawen : Nekk1 akked Waye2. Akken ad yessiwe Nekk ad d-yemmeslay ef tmagit-is, ilaq ad d-yawi awal ef wayen i t-yessemxalfen ef Waye. Akka kan i yezmer ad as-yefk azal mi ara yefreq gar-as d Waye. Ihi, Nekk akked Waye, zgan ttemqabalen, zgan ttemberrazen. Ur yezmir ad yili umeslay ef Nekk, ma yella Waye ur ittekki ara. Deg sin yid-sen ssebdaden tamirant n tmagit. Nettat, deg-s sin lenaf igejdanen : tamagit tufridt3 akked tmagit tamazdayt4. Mi ara d-yemmeslay umdan ef wayen i t-yenan, ef wayen i t-yessemgarden ef wiya (isem, lemer, uzuf5, rtg.), d tamagit-is tufridt i d-yessawal. Ma yella yerra lwelha-s er umaal, er wayen i t-yezdin akked Waye (azalen, idles, timetti), dinna d tamagit-is tamazdayt ara d-yufraren. Mena ur nezmir ara ad nefreq gar-asent, akken kan i ddukulent. Mi ara yili wawal ef tmagit, ilaq ad t-id-yefer umeslay ef tsuddas-ines6. Yal amdan yetteririt akken ad d-ielli amiq i tmagit-is deg umaal er yidisan n tnettiyin nnien. Mena ilaq ad
Nekk : le Moi. Waye : lAutre. 3 Tamagit tufridt : identit individuelle. 4 Tamagit tamazdayt : identit collective. 5 Uzuf : sexe. 6 Tasuddest : stratgie.
1 2

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 93 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yesu s wacu ara tent-iqabel akken ad yizmir ad tt-ieem. Yezmer ad d-yawi awal ef tutlayt-is, nettat d aric agejdan n tmagit. Yezmer ad yesnedwalay tamagit-is s ubdar ne s ucebbe n wadeg ideg yettidir. Am wakken i yezmer ad yesfene s kra n yiferdisen ara d-yefren seg yidles-ines ne seg tmetti-s. Tamagit tezga tekcem di tindar n tsuddas-a. Lada iseggasen-agi ineggura mi akka yeuqet wawal fell-as. D acu kan, as ulamma lenaf igejdanen n tmagit d wid i d-nebder tura maca llan wiya (qqnen er wuzuf, er tmetti, er yidles, rtg.). Deg leqdic-nne, ur nettil ara tamagit deg yiwen wudem kan. Neldi-as tiwwura akken ad d-nessifrir merra inumak i d-teggar deg uris ara nesle. Akken i d-nenna yakan, ameslay ef tmagit igellu-d s umeslay ef Nekk akked Waye. Deg Tafrara, tamagit n Nekk tetteddud-d deg umeslay mi ara yili wawal ef Uzwaw yelhan d Umazi. Nutni ur llin ara d iwudam deg uris mena qqnen er yini n umsawal i dyettaken, yal tikkelt, taktiwin fell-asen, akken ad ner d acu-ten. Tamgit n Uzwaw, deg Tafrara, teqqen er yidles. Azwaw yelhan d anifi. Yeckune deg yijufar n wansayen akked wazalen n tmetti-s. Ma yella d Amazi, as akken yeef deg yidles n Uzwaw mena imal er wazalen atraren. Amazi yettgalla s tutlayt-is, yettna ef Tmaza, yerra tilelli d llsas amezwaru i tmagit-is. Mi ara nual, tura, er Waye deg Tafrara, ameslay ad yili ef tmagit n yir Azwaw akked Urab. Wagi iban-d, deg uris-agi, amzun akken yeba ad yerr tilisa i tmagit n Uzwaw akked Umazi, ne ahat ad tt-yemu mai. Ma yella d yir Azwaw, zegren-t yir iiren am tismin akked usuref ur yessin. Mena, uqbel kulci, yir Azwaw d win yezzin s urur i wazalen n tmagit n Uzwaw yelhan. Iswi-nne, tura, ad nere ad nwali amek i d-ttualen sin wudmawen-agi n tmagit (Nekk akked Waye ) seg tama n umsawal, n wadeg, d uwadem. Ad nwali annect-a deg teslet-agi ara nexdem tura.

- 94 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

3- Timita n uris akked temsalt n tmagit Amsawal1 yezga yeqqar-d tamuli-s ef tekayt i d-yessawal. Akken ara d-yawi awal ef yiwudam2, ef wadeg3, ara d-yemmeslay ef usentel agejdan n uris (md : tamagit). Ma yella d awadem, azal-is deg usenfali n tmagit meqqer, mai d izli. Ulac takayt ur nesi ara iwudam. Yerna, ulac awadem yellan deg uris wed-s kan imi yezga yeqqen er yiwudam ukud i yecrek tameddurt. Maca, zemren ad mxallafen deg tmuli-nsen, deg wazalen-nsen, ayen i dyeslalayen ameckukel gar-asen, ef tmagit-nsen. Yal wa amek i yettwali tanettit-is, yal wa yettara ad as-d-ielli amiq deg ubdil n taye. ef waya, taslet n uwadem tezmer ad a-d-teldi tiwwura er ugbur n tmagit. Mena, ulac awadem ur ncudd ara, deg uris, er wadeg ideg yettidir. Assa i ten-yezdin d imezgi. Aglam n wadeg, ler-is mai kan d asnerni n ccbaa akked tfulka n uris. Ismawen n yimeqan, aglam-nsen, assaen-nsen akked yiwudam, ttwehhin er temsalt n tmagit. Timita-agi, ma yella nesdukel-itent, zemrent ad sbeddent asel n tmagit. Ar deqqal ad d-nual ur-sent yiwet, yiwet. 3.1- Amsawal akked tmagit Amsawal, d isem-is i d awal-is. D netta i d-yessawalen takayt mena yemgarad ef umaru yellan deg tilawt. Deg Tafrara, amsawal icemmer-d i wayen akk yellan deg tekayt. Yegza yal tameqqrant, yal tamecut yeran d yiwudam. Tikwal, yeggar-d iman-is, yettban-d deg uris s wudem usrid lada deg usemres n yimataren udmawanen (-) n wudem amezwaru n wasuf, akked (n-) n wudem amezwaru n usget. Ne, deg umeqqim ilelli nekni i yesduklen amsawal akked umsiwal4. Deg tazwara, deg sin yid-sen cerken-d yiwet n tnettit. Mena, tanettit-a tettuerref, tger-iten deg yiwet
Amsawal : narrateur. Awadem : personnage. 3 Adeg : espace. 4 Amsiwal : narrataire.
1 2

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 95 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

liala rqiqen. Ssebba-s, d tatut n umezruy akked usfa n ccfayat. Amsawal yettara, yal tikkelt, ad yesduqqes amsiwal, ad as-d-yeldi allen. Imi ccfayat erqent, amsawal akked umsiwal ualen ur ttemyeqalen. Tatut n umezruy tegla-d s tatut n tnettit i d-yeslalen iisan gar-asen :

Tiyita nea, imi ur nemyussan ; tella tewwurt deg-s ur teldi degnne acku, win ur nessin da amezruy-is ad teru yid-s am uderal yesferfuden i yiawsiwen ur yeri d acu-t, yeggar ijiqdan ur iwala anida ttrusun.
(sb.164) Amsawal yezmer ad t-neqel daen mi ara d-yeggar iwenniten1. Di tuget, ttilin mi ara d-yettmeslay ef Uzwaw ne ef Umazi. Yal tikkelt ifesser-d umsawal isalan yenan yal yiwen seg-sen. Yal tikkelt yeggar-d inmak2 ara yeqqen er wa ne er waye. Azwaw, deg Tafrara, irea ef kra yenan azalen akked wansayen n tmetti am nnif, lerma akked tirrugza. Mena ur yeslik ara seg tselqab akked uqejjem n umsawal. Acku, Azwaw zegrent-t yir baye, yugi ad asent-yebru : am usurref ur yessin, am tismin yezgan zedent-t, rtg. Inaw-agi uzin3, iswi-s d asnefsusi n leqyud i ikeblen Azwaw, i t-yean ur yetta, ur imehhez :

Nekni s yizwawen tilin llant [tismin] maca, deg yir idis. Anda ara rwint, ara jeggent, ara nent kan i tent-nessen. Ddaw-sent i lin yirgazen. Wi llan d ddani, ur yessuruf i win yettalin d asawen. Ad yewwet ad t-id-yessader s aswir-is ? Akka i d nutni, bu yiil yawi-tt.
(sb.74) er yidis n Uzwaw, yella Umazi. Netta, yessebded-as umsawal ccan. Tanettit n Umazi trea ef wazalen atraren : Amazi ur
Awennit : commentaire. Anmek : sme. 3 Uzin : critique.
1 2

- 96 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yekkat tameut, yerez tutlayt-is, d ilelli d mmi-s n tmaza, rtg. Maca, Azwaw akked Umazi ur yeqqers ara umrar gar-asen. Amazi icudd ula d netta er yidles n Uzwaw (md : Imazien emmlen acewwiq, imazien rran tanekra d ansay). Deg Tafrara, Azwaw temyewas tudert-is, tea abrid i Umazi ad ieddi. Akken ad yessenfali umsawal abeddel-agi yuen deg tmagit n Uzwaw, yefka-d amedya n kra n wansayen yulsen udem ef tezi n leqrun. (md : ansay n unar) :

Wama zik, deg ubdil n uenja, ttawin tamawa. Ad s-kksen iceien, ad tt-en akken i tt-id-turew yemma-s ; ad tt-awin ef tuyat, ad tt-ssalint tlawin er tizi ad sucfent zdat medden, d tinefkit i unar, rebbi n waman akked ugeffur. Yal aseggas ttalsen-tt. Si zik n zik, asuter-nsen er rebbi d usrid. At Ugwni, emmlen ansay n unar.
(sb.57) Tikwal, amsawal yettmeslay-d ef wansayen yenan Azwaw akked Umazi amzun akken d tamsirt i yettheggi i umsiwal ef tnettit-is yettudergen, tin i temeq tatut. Da deg yini1 n umsawal, iwudam ideg tu twekka n tatut, fkan lwed i ubluhmet. Ualen zun d lmal ne d lewuc ur necbi imdanen. Dda emmu, icuba-t umsawal er yibellire : Anda yufa kra n uerrus, Dda emmu, yeglu-d yis-s am ibellire wissen ahat ad t-yaf kra n wass (p.82). Assa yellan gar Akli d La Arezqi am win n uselluf gar yiarren n ufunas (p.93). Mi akken wwin Yidir akked yimeddukal-is er lebs n Berwagiyya, amsawal yenna-d belli : Ass-nni amezwaru n unekcum smedrarinten am wulli (p.118). Tikwal, iwudam ttualen d tiawsiwin, d isufar, tettwakkes fell-asen ula d tanettit-nni talsant2, mi d-yenna umsawal : Isli d taawsa ara d-sseknen akken tislit d taawsa ara dfernen (p.73), mi akken yella yettmeslay ef wansayen n Yizwawen. Ne mi d-yerna : Imdanen teddun am tmacinin (p.63), mi akken d1 2

Ini : nonc. Talsant : humaine.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 97 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yemmeslay ef ugdud i wumi tettwakkes tlelli. Laun, ama icuba-t umsawal er uersiw ne er tawsa, d awadem i d ssebba n lialanni ideg yella imi yettu amezruy-is :

Seg uzermezruy, armi d leqrun-a ineggura, agdud ur yesserked iman-is di twennat ; ur yeqqim di temnat-is. Maca, imi ur yettaru amezruy-is, di tallit-a tatrart, yaf-d iman-is gar tlisa. Slid ayen ssnen deg-s yimaggaren. Wama netta ur yessin azei ef yiman-is. Agdud ur nessin amezruy-is duleqrar ad yenz am wakli, ur yettissin tilelli. as yecfa-d i umezruy, amezruy ur yecfi fell-as. Agdud ur nessin amezruy-is duleqrar ad yenz am wakli.
(sb.94) Ma yella d imeqan akked yimukan (adeg), d nutni i yefen ccfayat akked umezruy n yiwudam. Adeg yual iceffu, yettmeslay, yettarab, yekseb yal ifa i as-yettwakksen i uwadem deg Tafrara. Nutni ur nezzeb i tnettit-nsen, an amiq-nsen i wadeg, netta i izemren i taluft :

Idurar yualen d iberkanen si lif yekkan fell-asen, si tekmin refden, ddren, yal imeni, quzmen yal times.

(sb.10) Amsawal n Tafrara ur yecbi wiya. Iekku-d, yessegzay, yerna yeggar iman-is deg tekayt ssya er da. Ini-s merra iwehha er tmagit, ama mi yella yettmeslay i umsiwal, ne mi d-yewwi awal ef Uzwaw akked Umazi. Laun, yal aferdis icudd er waye, yal yiwen yessenfalay tamagit. 3.2- Awadem akked tmagit Awadem d aric agejdan n uferri1. Akken i teuqqet tsiwelt deg Tafrara i uqqten yiwudam. Taslet-nsen ad tebu ef sin yimecwaren : deg tazwara, d taslet n yiman2 ara yilin. Lwelha-nne
1 2

Aferri : fiction. Iman : tre.


Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 98 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ad tual er yismawen n yiwudam, er uglam n tfekka-nsen, n baye-nsen. Ssyin er-s, ad d-nual er yiggan1 yeqqnen er tiggawin akked twuriwin n yal awadem deg uris. Seg tama n yiman, isem d isali amezwaru i yenan awadem. D netta i t-yessemgarden ef wiya imi yal awadem s yisem-is. Maca, amaru ur yefki ara ismawen-agi i yiwudam s tuqqna n wallen. Yal wa s wazal-is deg uris. Tuget n yismawen i d-yettualen deg Tafrara, kkan-d seg tutlayt n tmazit (md : Yidir, Jeiga, Akli ). Ma d wiya (md : Lwennas, emmu ), llan deg yismawen iqdimen n tmurt n Leqbayel2. Amaru mi yessexdem ismawen-agi yuen aar deg tmazit, iswi-s d ccan ara yeg i tutlayt n tmazit akked tmagit tamazit. Maca, er tama n yiwudam yesan isem, llan wiya d udrigen3, war ismawen. Wigi, seb, rnan er yiwudam ur nelli d Izwawen, ur nelli d Imazien. D Iraben. ef waya, ismawen n yiwudam deg Tafrara ferqen d taggayin : iwudam yesan ismawen ttekkan er taggayt n Nekk (Izwawen, Imazien ), ma d wid ur nesi ara rnan er taggayt n Waye (Iraben ). Seg tama, wid yettekkan er taggayt tamezwarut tettunefk-asen tnettit, ma d wiyad, tedem. Ma yella nual tura er uglam n tfekka n yiwudam, ad tt-naf tebna ef uzamul. Iwudam, deg uglam n lerma-nsen, n lqedd-nsen, n ifa-nsen, kesben ccbaa akked thuski. Lwennas yettmeslay-d, deg uris, ef ccbaa n tmeut-is Jeiga. as akken d tamart mena temlel n wudem-is tettummu tewser-is. Nna Megduda, allen-is d tileqqaqin am tid n tlemit. Ma yella d eliyya, amsawal yefka azal meqqren i uglam n tfekka-ines :

eliyya, d lal n ecrin d aseggas, akken teqfel tmenac i tt-tefka yemma-s, nnig lebi-s. D isem-is i d awal-is, d taelet. Taksumt-is d tamellalt am uyefki. Ulac win i tt-yeran ur tt-yexib.
(sb.34)
1 2

Iggan : faire. Walit, NAIT ZERRAD Kamel, Lofficiel des prnoms berbres, Paris, lHarmattan, 2003. 3 Udrig : anonyme.
Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 99 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Iwudam-a, yefka-asen umsawal tugna ara yesnernin deg ccan-nsen. Mena, llan wiya (md : Akli ), yeccmet-iten umsawal. Yefka-asen udem ara yeen ameri ad ten-yekreh :

Iteddu-d s yiwet n zzedwa am uerbebbu. Netta da d awezlan, d aberkan n teglimt, yesseqde yiij, d ayen i d ssber. Asmi ilul semman-as Akli, akken ur yettmettat s ti. Amzun d bu twenza n wure.
(sb.90) Maca llan kra n yiwudam nnien, ur yefki ara umsawal azal i uglam-nsen. Wigi d Iraben-nni ur yesin ara yakan ismawen deg tazwara (amedya n yiwudam : Aful, imirqiq ). Iwudam yesan lerma yelhan, ula d bia-nsen kifkif. Am eliyya, Yidir ne Jeiga i ikesben tahuski yerna san bia. Ma d wiya, d yir nutni. Am Wakli ur nesi ifa yerna yettawal tiwua (yella yezga yettna d Yidir mi mei, yerna yessuffu lbana n taddart mi meqqer). Aglam n tfekka akked bia, deg Tafrara, akken kan i ttemsefaren.

Akli, d ifa n yimedal yettarran kan er wul, uzant tismin. Lemmer d tazmert-is, ur yelli uxxam ara d-yegren awwu deg Ugwni, ur yelli win ara igerrzen. D aqerra, d bu nnmayem, d alemmam, yettnawal ala di nun. At Ugwni, merra ssinifen-as, am win yessinifen i uydi.
(sb.91) Imeslayen n yiwudam, deg uris-agi d lemri n tneffut1-nsen. D nutni i izeen assa gar yiwudam. eliyya temmel Yidir imi ur yesuqqut ara awal. Netta iemmel Dda emmu ef tmucuha-nni i s-d-iekku. Imeslayen zemren daen ad ferqen gar yiwudam. Am Yidir i iuccen Akli akked La Arezqi imi zgan ssufuen lbana n taddart. Tawuri n yiwudam mi ara ttmeslayen tikwal tugar tigawt.
1

Taneffut : me.
Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 100 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Yidir yezga yettmeslay ef umennu-is ef tmagit, d tinna i d

ssebba n lmut-is da. Amzun akken mi i t-nan, d tamagit-nni i ban ad nelen. Deg Tafrara, d imeslayen i yessawalen i tmagit, fen amkan n tigawt. Iman n yiwudam akked yiggan-nsen, edlen. D annect-a ara nwali, tura. Tuget n tiggawin d-yeran deg Tafrara, bab-nsent d Yidir. Seg tama, yettna akken ad yeg amiq i tnettit-is deg tmurt-is, seg tama nnien yetteririt akken ad ya eliyya. Tigawin-a merra, nezmer ad tent-nessemlil deg sin yizenzien n yimesgan1 : amezwaru yebna ef umennu n tmagit, ma d wis sin, ef eliyya. Ama deg uzenzi amezwaru ama deg wis sin, d Yidir i d amgay2. Taawsa ara yere ad d-ielli, deg tazwara, d tamagit-is. Iswi-ines, ad yessiwe ad yesduqqes merra imdanen ef tmagit-nsen. Win i as-yellan d amsifa, d Meqqran i as-yefkan taferka-nni ideg yella ugemmay n tfina. Acku, d taferka-agi ara yesduqqsen Yidir deg tazwara :

Imuqel, iwala ijerrien d uwien, wa yekcem deg wa. Idis d tifina, idis nnien d azal-nsent s tefransist. Yeccarrew uksum-is, amzun d tinna iemmel i iwala zdat-s, tab gar wallen-is d leqrun, mai d izli.
(sb.30-31) Ar deqqal, d Yidir ara yualen d amsifa n yiman-is, imi s lebi-s i yekcem deg umennu ef tmagit. Gar yimallalen3, yella Dda emmu, iteddu, yettwei deg Yidir amzun d mmi-s. Yella Lwennas akked Jeiga, nutni, as ulamma nnuen mmi-tsen acal d abrid ef tlufa ideg iger iman-is. Maca, deg taggara, gzan d acu i tyewwin er din. Yella dien Uzwaw. Seg wasmi mlalen deg Berwagiyya, Azwaw yella di lmendad n Yidir. Imnamaren4 uqqten. Yella La Arezqi, netta ur d-yecqi seg umennu n
Azenzi n yimesgan : schma actantiel. Amgay : Sujet. 3 Amallal : adjuvant. 4 Amnamar : opposant.
1 2

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 101 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

yilemiyen yecban Yidir. Yesmeriq kan zdat yimawlan n Yidir. Yella daen Uful, Imirqiq akked Ccaf i yesseen tirit qerrien i Yidir armi yessuffe azwu aneggaru. Iswi n Yidir d asduqqes n kra n win yesen ef tmagit-is bal Ccaf. D netta da i d anermas1. Yidir yessawe er lebi-s mi akken d-ulin yesteqsiyen s aqerru n Ccaf, mi yebda yettnadi ad ier d acu-t. Tigawin-a, ad tentnessemlil deg uzenzi-agi : Amsifa Amgay Anermas

Meqqran Yidir
Amallal

Yidir

Ccaf

Lwennas Jeiga Azwaw Dda emmu

Taawsa

Tamagi

Amnamar

La Arezqi Aful Imirqiq Ccaf

Deg uzenzi wis sin yenan eliyya, d Yidir i d amgay, d Yidir i d amsifa. Taawsa ara yere ad d-ielli d eliyya, d nettat i yeba d zzwa-is. Imawlan-is llan deg tazwara d imnamaren-is, acku ugin ad emmden i wannect-a. Di taggara, ualen d imallalen n Yidir, mi ruen ad as-d-xeben eliyya ur Nna Megduda. Imnamaren, d At Ugwni merra. Wid yettwalin s yir tamuli zzwa-agi i ierrfen i wansayen n tmetti akked yidles-nsen. Ccil n waya, Yidir ad yawe iswi-s, ad ya eliyya. Akken ara t-id-nbeggen deg uzenzi-a :

Anermas : destinataire.
Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 102 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Amsifa

Yidir eliyya
Amallal

Amgay

Yidir

Anermas

Yidir

Lwennas Jeiga Jeiga

Taawsa

eliyya

Amnamar

La Arezqi Lwennas

Izenzien i d-nebder yakan, deg sin yid-sen ttwehhin er temsalt n tmagit. Amezwaru, tufrar-d deg-s tmagit tamazdayt deg umennu n Yidir ef tnettit-is tamazit. Deg uzenzi wis sin, mi yeraret Yidir akken ad ya eliyya, deg tilawt, d lebi i yeba ad yefsi kra n lqid yeskerfen tilelli n umdan deg tmetti. D tamagit-is tufridt i d-ibanen deg uzenzi wis sin. Ma yella nesdukel iman akked yiggan, ad a-d-banen yinawen1 n yiwudam. ef waya, iwudam yesan ismawen, yettwagelmen ama deg tfekka-nsen, ama deg bia-nsen s wudem yelhan, wid yegren iman-nsen deg umennu ef tmagit ne llan d imallalen i Yidir, ssebdaden inaw n Uzwaw yelhan akked Umazi. Ma d wid yettwagelmen s yir udem, ne wid ur nesi ismawen, ur nesi udmawen, yerna llan d imnamaren n Yidir, ssebdaden inaw n yir Azwaw ne n Urab. Iwudam, deg Tafrara, ttwehhin er sin wudmawen n tmagit: Nekk (yesduklen Azwaw yelhan akked Umazi ), akked Waye (yesduklen yir Azwaw akked Urab ). S waya, iferdisen yenan awadem qqnen wa er waye, yerna ssenfalayen merra anamek n tmagit. 3.3- Adeg d tmagit Iwudam deg uferri qqnen er wadeg. Azal-is, deg uris, am win n uwadem, ne ahat ugar. Ismawen n yimeqan deg Tafrara ttwehhin er temsalt n tmagit. Yal tikkelt mi ara d-tettwabder Tmurt n Yizwawen akked Tmaza zun d tamagit n Uzwaw ne n Umazi i
1

Anaw : type.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 103 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

d-yettwabedren. Imeqan-agi ceben, nnecraen, fsan, teueg deg-sen tmeddurt yerna yeuqqet uglam-nsen, deg uris :

Akken yema uzal, yuli s adrar. Dinna i yesgunfuy mi yerfa ne yeya. Akken kan ara yekcem di tasmui n umada, tafekka-s ad tifsus. Ccna n yega yessefsuy-it. Ad iteddu ad itekkes, da d tasea, da d tajeigt ara ye ddaw tanzarin-is alamma sellawet. Yebded er yiwen n useklu d azuran, yeffel nnig wiya di tezi, d tazanet. Yejbed-d lmus, yenjer fell-as isekkilen n tfina, yura fell-as isem-is. Ad t-ye d izen i wid ara d-yawin abrid-nni deffir-s, ad tid-afen.
(sb.33-34) Mena, simmal ttaen yiwudam er Tmanat, er Bab-Zzewwar, ne er Berwagiyya, simmal yettxaa uglam-nsen. Ne ma yella, ad naf adeg-nni ur yecbi ara :

Tifirellas n yillel tezzint ef yierruba, ma yella kra ara d-leqent. Zzhir mai d izli. I tikkelt tamezwarut i iwala tamanat. Qqaren-as tecbe, netta ur iwala ccbaa-s. Ur tt-yessin. Almi i t-id-sukken Berwagiyya, i rsent wallen-is fell-as : Da tura i ixeddem baba ! Tifitt tmurt. Da ula d azwu ur yelli, as yella azgen deg-s d awwu. I yeqqar wed-s, wed-s.
(sb.139) Assa yezdin awadem akked wadeg d imezgi. Iwudam qqnen er Tmurt am llufan yefen deg yijufar n yemma-s. Iwudam (am Yidir, Lwennas ) tettifsus tnefsit-nsen mi ara yilin deg Ugwni, yettnecra lxaer-nsen deg Tmadat (tamurt n Yizwawen ). Akken kan ara awen er Tmanat ne er Bab-Zzewwar, ttemlellin, ttxiqin, tettneqlab fell-asen ddunit. Yal mi ara yebed uwadem ef tmurt-is, ef yimeqan i as-d-yesmektayen tamagit-is, ttaraqen-as yiberdan, gellun s tnettit-is.

- 104 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Yal amiq s twuri-ines, yal adeg d acu n tigawt i d-yeslalay. Llan wid yettaken abrid i umennu akken ad yeueg (am Tesdawit akked Tizi Uzzu ). Lan yimeqan nnien, lemden deg-sen yiwudam tamagit-nsen (amedya n tejmat akked lexla i yilemiyen akked tala i tlawin) :

Yal ameyan, yessefk ad yissin meqqar kra di tmeddurt-is tazfit. Ayen i sen-yettwagedlen deg uxxam, ur t-qqaren deg uerbaz, lemmden-t di lexla ne di tmedwa. as ad ttwakellxen tikkelt ne snat. Mi yemmed uqcic, tamrawt n yiseggasen, amur ameqqran yessen-it deg iggan n tayri.
(sb.26) Llan wiya slalayen-d tudert deg wulawen n yiwudam (md : Agwni, Tamadat ) am wakken llan wid yemen yal tamagit yekseb uwadem (Berwagiyya ). Adeg, deg Tafrara, yeslalay-d iulfan n lqer ne n lfer deg wulawen n yal awadem :

Akka alamma tual akk Lezzayer d lebs ameqqran. Ula d nnig lkanun ad a-yual d lebs, i yiman-nne, yal wa ad yettawi lebs deg walla-is, yal wa d amebus n yiman-is
(sb.127) Assa-agi yezdin iwudam akked wadeg, yuttual-d gar wadeg akked wakud1. Kra n yimeqan, zegren leqrun qqimen akken llan, ssadren tanettit-nsen akked tnettit n yiwudam. Kra nnien, beddlen, tereq tnettit-nsen tegla s tin n yiwudam :

Idurar, ualen d iberkanen si lif yekkan fell-asen, si tekmin refden, ddren yal imeni, quzmen yal times. as akka yekka wannect-a fell-asen, urin i ten-tei temlel akked ccbaa. Imi ccbaa-nsen d imezdaen-nsen.
1

Akud : temps.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 105 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ceben imi i d-zegren leqrun ssadren iuran, melen-ten ur rkin, ur nnegzan, ur ttwagezmen.
(sb.10) Tawuri n wadeg mai kan d asnerni n ccbaa n uris. Yal aferdis i t-ibennun, ama d isem-is, ama d aglam-is, yessenfalay tamagit. Tikwal, yettual d bab n tigawt deg ubdil n uwadem. Adeg, deg Tafrara, yual d abra ideg tetturar tmagit. D netta i d-iekkun takayt-is, d netta i yessawalen tamagit-is. Tagrayt Timita n umsawal, n uwadem akked wadeg cuddent ta er ta. Yerna qqnent er usel n tmagit. Yal yiwet akken i t-id-tessenfalay. Mena, mi ara tent-nessemlil, yettban-d usentel n tmagit yeddukel. Amzun akken yiwet ur tezmir ad tebu ef taye maef ad yerre unamek-is. Taslet-agi, tbeggen-d belli tamagit ur telli ara kan d agbur i nezmer ad nefreq ef tala. Asentel n tmagit ur yezil ara ef tedyizt n tneqqist, imessel-itt akken i as-yehwa. Seg tama-nsent, timita n umsawal, n uwadem akked wadeg mi ara dduklent, bennunt asel n tmagit. Maca zemren ad ilin yiferdisen nnien ideg d-yettban usentel-agi. Awufan ad nual er yal yiwen seg-sen, er yal ungal d-yewwin ef tmagit, amar ad d-ufrarent kra n tmezga. Tigi, seg tama-nsent, ad a-d-ldint tiwwura er tala n uris akked unamek i d-slalayent. Yerna, ad ilint d allal i usbadu n wungal yettwarun s teqbaylit.

- 106 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

TUKKIST

Arranku
Paulo COELHO
LAlchimiste Tasuqelt : Inelmaden n tmazit - Tizi Wezzu Tukkist seg ungal : Arranku Aric wis 6
ikwal, ttemlilint-d telamin di tmeddit n wass. Tettili dima deg-sent tin yewaen kra ur taye. Ayagi merra d yiwen n ufus i t-yuran. Inehharen, ttembeddalen isallen gar-asen ef tbucianin n rrmel, ttezziren akken, ekkun-d tidyanin i d-ierrun deg uneruf. Tikwal, ttawen-d ula d kra n yirgazen d udrigen, teffren udmawen-nsen s ccac, semman-asen ibidwanen, ttassan iberdan i ttaent telamin, d nitni i sent-d-yettawin isallen ef yimakaren akked wayen ierrun di tudrin n tamiwin-nni. Ttruun-d s lxeffa, ttualen s lxeffa, ttlusun ijellaben iberkanen, rennun ccac ef wudmawen-nsen, anagar allen-nsen i d-yettbanen. Yiwet n tmeddit, anehhar-nni iru er yilemi akked uglizi yeqqim ur-sen ; yenna-asen : - Yuzzel wawal belli, yella rad gar yiderma er zdat. S wakka teli-d tsusmi gar-asen. Ilemi, iwala teli-d tuggdi, yerna ulac win i d-yemmeslayen. I tikkelt nnien d tutlayt-nni tadrugit i yessexdem, tin i wumi i qqaren; tutlayt n ddunit. Ciu akka, yesteqsa-t uglizi ma yella umihi.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 109 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Yerra-as-d unehhar : - Win ara igren deg uneruf, ulac tualin er deffir. Ma yella ulac tualin, yif-it meqqar ad neeb tikli-nne er zdat. Ayen nnien d ccel n Rebbi, ula d amihi. Da ifak-d awal-is s wawal-nni n lmektub ! Mi akken iru unehhar-nni, yenna yilemi i umeddakel-is : - Ilaq-ak ad tessikide tikli n telamin. as tennent aas deg ubrid, mena, teddunt dima er umkan i bant. Aglizi : - Ula d keini, ilaq-ak ad teqqare aas idlisen, ula d nutni am telamin. Azrar-nni ameqqran n yimdanen akked lmal, yual ieeb tikli-s. Tasusmi tual mai anagar deg wass kan i d-tettrusu. Ula tameddit lawan-nni anda uen tannumi tezzin-d i tmes akken ad qeren, tettrusu-d cwi cwi. Yiwen wass, lqayed n telamt, ieggen-asen ur ssiin ara times, akken ur d-jebden ara tamuli n yimesbaliyen deg yi. S wakka, imsiklen ualen gganen gar lmal-nsen deg yi akken ur ten-yetteqra ara usemmi. Ma d lqayed, yesbed-d kra n yiessasen s yimrigen, akken ad ttezzin merra i umazir. Yiwen yi gar wuan, aglizi yugi ad t-id-yas yies, da iru er umeddakel-is. S wakka, rran-tt i ttewas gar yidurar n rrmel. Aggur iga d abul. Ilemi yeka-as-d akk ddunit-is i uglizi. Ma d aglizi, ieb-it aas, mi akken i d-yewwe er tallit-nni i yesedda di tanut n ubellar akked wamek i tt-yessefti. Yeneq uglizi yenna-as : - D wagi i d amenzay i yesan azal ameqqran. D ayen i wumi qqaren s tutlayt n tarrunka Iman n ddunit . Mi ara nebu taawsa seg wul, nettqerrib s waas er yiman n ddunit. Dima, d tazmert i yelhan Ayagi mai d ayla n yirgazen kan, mena, ayen yellan merra ef uqerru n ddunit yesa iman, ama d uzzal, ama d lecic, ama d iersiwen, yettekka ula d amyar Ayen yellan si ddaw, ne si nnig n lqaa, yezga yessewal imi lqaa d tagmest tamuddirt, yerna tesa iman. Nekni d kra seg yiman-ines, tikwal kan i ner

- 110 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

belli txeddem i tnureft-nne. Mena, ilaq ad tesu belli di tanut n ubellar, d icmuxen s timmad-nsen i k-iawnen akken ad tesmurse. Ilemi, yettwarez yiles-is tallit, ma d allen-is cuddent er waggur akked rrmel amellal. Da yual yenna-d : - Wala talamt mi tetteddu deg uneruf. Di sin yid-sen ttmeslayen yiwet n tmeslayt, degmi i s-yettaa abrid ad teddi. Ur itettu ara ula d yiwen si latarat-is, yettbeggin-iten-id merra, akken ad ier ma yella msefhamen ; ma akken i yella lal, ad tawe di talwit er umda. Mena, ma yella yiwen gar-ane s tebest-is ur yefhim ara tameslay-agi, s wakka ad yemmet si tazwara. Kemlen tamuli-nsen er waggur. Yenna-as yilemi : - D ssur n limarat, wala imniren-nne amek i d-qqaren limarat deg uneruf, akked wamek i yettmeslay yiman n telamt akked yiman n uneruf. Cwiu akka, tual tezzi-d nnuba n uglizi ad yemmeslay : - Ilaq-iyi ad serse tamuli-w er telamt. Yerra-as yilemi : - Ula d nekkini, ilaq ad qqare idlisen-ik. Idlisen-nni ssewhamen aas, ttmeslayen-d ef zzawaq, tisent, llwafe akked yigelliden, mena, ur yefhim acemma deg-sen. Yerna, tella yiwet n tekti i d-yettualen s waas di yal adlis, d tin i dyeqqaren belli; tiawsiwin merra d timesbaniyin n yiwet kan n tawsa. Deg yiwen gar yidlisen-agi, yufa belli aris i yesan azal ameqqran di tarrunka, anagar kra n yijerdan n tira i yesa, yerna yettwaru ef yiwen n weru n limrud. Yenna-as uglizi s lfer i umeddakel-is, acku yezmer ad as-yesselmed taawsa : - Isem-is tablat n limrud. - Ihi, i wacu annect-agi n yidlisen ? - S yidlisen-agi ara tfehme ayen i d-yuran di teblat n limrud. Adlis i ieben s waas ilemi-nni, d win akken i d-iekkun ef yarrunka imeqqranen ; wid-nni i yeseddan tudert-nsen deg usizdeg n wuzzal daxel n yisnidiyen-nsen. Umnen belli ma yella ssewwen uzzal aas n yiseggasen, ad ye seg yimerkiden-is. S wakka deg umkan-is ad d-yeqqim anagar yiman n ddunit.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 111 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Taawsa-agi tasuft, d nettat i yean arrunka ad fehmen ayen akk yellan di lqaa, imi d nettat i d tutlayt s wacu i ttmeslayent merra tawsiwin gar-asent. D tagrut-agi i wumi qqaren tamusni tameqqrant. Tebna ef sin n yiricen, aric d aman, aric d aquran. Yenna-as yilemi : - ni ur nesteqni ara s tmuli er yimdanen akked limarat akken ad naff tameslayt-agi ? - Waqila keini tile sehlen lumur. Tarrunka, mai d urar. Yewwi-d ad nefer merra iberdan i d-nejren yimaren imezwura. Ilemzi, yufa belli, aric-nni n waman di tmusni tameqqrant, d iem n tezi n lemer. Mai anagar tujya i yettejji si yal aan mena daen ur yettaa ara arranku ad yual d amar. Ma yella d aricnni aquran, d aru-nni i yettarran yal uzzal d ure. Yenna-as uglizi : - Ur yeshil ara akken ad taffe aru-agi. Arrunka, seddan aas n yiseggasen deg yisnidiyen-nsen ssikiden times mi akken i tessizdig uzzal. Seg wakken i sezfen deg usiked n tmes, ualen ttun merra uguren n ddunit. S wakka, ualen ufan belli, asizdeg n wuzzal, yessazdeg-iten ula d nitni s timmad-nsen. S wakka, yemmekta-d ttaer n ubellar asmi i s-yenna : Yelha imi tessazedge ibellaren-iw. Imi ayagi d ayen i yessazedgen ula d tiktiwin-nsen n diri. S wakka, yual yufa belli, tarrunka nezmer ad tt-nelmed seg wass er waye n tudert-nne. Ayen i yessewhamen s waas deg uru-agi, imi, anagar s cwiu n uceqquf seg-s, tzemre ad terre aemmur n wuzzal d ure. S wayagi lebi n yilemi-nni simmal yettnerni er tulemda n tarrunka. Iil, s cwiu n ber yezmer ad yerr kulci d ure. Yera tameddurt n waas n wudmawen am Helvtius, Elie, Fulcanelli akked Geber. Timucuha-agi ttwaabent mai d kra; wigi akk ssawen ad idiren tamacahut n wul-nsen. Ssikilen, ttemlilin-d akked yimusnawen, xeddmen timkerriwin zdat wallen n wid ur yettamnen ara, kesben iem n tezi n lemer d uru i yettarran uzzal d ure. Maca, mi akken i yeba ula d netta ad yelmed amek ara yessiwe er tmusni tameqqrant, yufa-d iman-is di berra n unnar, iberdan erqen-as. Anagar unuen, taknutin tangaliyin akked yirisen ur

- 112 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

nettwafham ara i d-yettmagar. Yiwet akken n tmeddit yesteqsa aglizi yenna-as : - Acimi i ssexdamen tameslayt ur nettwafham ara ? Ass-nni, mai d tagnit n yisteqsiyen, acku iwala-t yezef imi yufa am wakken ttwakren-as yidlisen. Mena yerra-as-d : - Akken ur ifehhem ula d yiwen anagar nitni. Sugen kan lemmer yal amdan ad yizmir ad yerr aldun d ure; urek, kra n tallit ure ad yual ur iseu ara azal. Ihi, anagar wid i wumi i qquren iqerra-nsen akked yinagmayen i yesan timeint i izemren ad ssiwen er tmusni tameqqrant. D ayagi i yi-d-yessawen er tlemmast n uneruf. S tseddi, rue-d i wakken ad d-mlile akked warranku n tidet, win ara yi-iawnen akken ad d-sneqe inagalen. - Melmi i ttwarun yidlisen-agi ? - Ddeqs n leqrun aya. Di tallit-nni ulac timacinin n tira. Ur tettunefk ara tegnit i yal yiwen akken ad yelmed tarrunka. Ihi, i wumi tameslayt-agi ur nettwafham ara, akked wudmawen-agi merra ? as akken ikmer-it, aglizi ur d-yerri ara ef usteqsi-agi. Yenna-as belli, ddeqs n wussan aya, netta yella yessikid di telamt, mena ur iwala ara deg-s kra n umaynut. Anagar ameslay ef rad i wumi i la isel. Yiwen n wass, iru yilemi yerra-as merra idlisen-is i umeddakel-is. Da yesteqsa-t-id uglizi ef kra n tewnafit, yerna yeba win ukud ara iqesser akken ad as-tekkes cwiu tuggdi n rad. Yenna-as : - Ihi, aas i tlemde ? - Lemde belli ddunit tesa iman, yerna win ara tt-ifehmen ad yefhem tameslayt n tawsiwin. Lemde daen, aas n yarrunka, ddren tamacahut n wul-nsen yerna ssawen armi i d-ufan iman n ddunit, aru i yettarran yal uzzal d ure akked yiem n tezi n lemer. Mena, ufi belli, tiawsiwin-agi merra sehlent, degmi i ttwarunt ef uru n limrud. Aglizi, yesassef s waas. Imi iseggasen-nni n tezrawt, izumal-nni n ssur, awalen-nni i iweren i lefhama akked tawsiwin n yisnidiyen,

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 113 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

annect-agi merra ur yessewhem ara ilemi-nni. Da yenna deg wulis : Mazal ur ad yessawe ad yefhem lecal am wigi. S wakka, yeddem idlisen-is yerra-ten er usegres i yellan di tarekt n ulem-is. Da yenna-as : - Ual er telamt-ik. Ula d nettat ur d-lmide ara seg-s aas n tawsiwin. Ilemi yual er usenqed di tsusmi n uneruf, akked uebbar i dskarayen iarren n lmal mi akken i leun. Da yenna deg wul-is : Yal yiwen amek i ilemmed, taara-s netta mai d taara-w nekkini. Yal yiwen deg-ne yettnadi ef tmacahut n wul-is, degmi i t-qudre. Tura tual telamt tleu i akked wass. Yal taswit ttawen-d ursen yimceyyen i yeffren udmawen-nsen s ccac. Anehhar-nni mi yual d ameddakel n yilemi, d netta i s-d-yesfehmen belli rad gar yiderman d win yebdan. Laun ma ssawen er umda, d zzher kan i san. Lmal yeya, imdanen simmal tettnerni tsusmi-nsen. Abeda deg yi, mi ara icexxer ulem, as d tannumi kan i tt-yesa- tura yual yesselay-d fell-asen tuggdi imi yezmer ad yili d limara n tenagt. rad yezmer ad ten-id-yawe, yerna anehhar ur ihegga ara kra n ttawil i taluft-agi. Yeneq er yilemi-nni mi yella itet takemmict n ttmer i lam, ulac tiziri ulac times, yenna-as : - Aql-iyi ddre. Mi akka i lli tette, ad d-lhu kan d wui-inu. Mi ara leu ad d-lhu kan d tikli, d aya. Ma yella yewwi-d lal ad nnae, ulac ass i yifen waye i wakken ad mmte deg-s. Acku ur ttidire ara deg yizri-inu wala deg yimmal-inu. anagar amha i si, d netta kan i yi-iceben. Ma tzemre ad teqqime kan deg umha, u belli di lfer ara tili. Ad tere belli, aneruf yesa tudert am akken igenni yesa itran, ula d imnayen ttnaen acku rad icudd er tudert-nsen. S wakka tudert tecba tamera, d tafaska tameqqrant, acku ddunit d tallit-nni n tudert-nne, ur telli d ayen nnien. Sin n wuan mbed, mi akken qrib ad igen, ilemi yella yessikid itri-nni i sen-d-yemmalen abrid. Yettban-as-d yegli amzun iqreb-d s

- 114 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

waas er lqaa, nnig n uneruf, igenni yeur d itran. Yenna-as unehhar : - D amda. - Ihi, acimi ur nettruu ara er-s tura ? - Acku, ilaq ad ngen. Yeldi-d allen-is. Iij yebda la d-yettali deg yigli. Zdat n wallen-is, anda akken iwala itran i-nni ieddan, tban-as-d yiwet n tenant n tezdayin n ttmer ur tesi ara tilas, teef aric d ameqqran deg uneruf. Aglizi ula d netta yuki-d yenna : - A newwe-d ! Ilemi yeggugem. Yual yelmed tasusmi n uneruf, yelha-d d usiked er tezdayin i yellan zdat-s. Mazal-as amecwar ezzif akken ad yawe er tzumag. Taebit-agi, ad d-yas wass anda ara tual d cfawat kan. Ma tura mazal-itt d amha, d tamera-nni ief dyemmeslay unehhar n ulem-is. Yeba ad yidir tallit-agi s tezrawin n yizri-ines, akked tirga n yimmal-ines. Ad d-yawe wass anda tugna-agi n yimelyan n tezdayin ad tual d cfawat kan. ur-s tura, anagar tili, aman akked urazu anda ara ddarin ef rad i d anamek-nsent. Am wakken acxar n ulem yezmer ad yili d azamul n umihi, akken ula d tanant n tezdayin tezmer ad tili d tamkerra. S wakka, ilemi yenna deg wul-is : Ddunit tesa aas n tmeslayin. Arranku yettmeslay wed-s mi akken iwala aas n yimdanen akked lmal wwen-d er umda, yenna : - Mi ara tettawal tikli n wakud, ula d tilamin ttawalent. Imezda uzzlen-d akken ad qablen inebgawen-nsen, aebbar-nni i d-ssekren yesderel iij. Ma d arrac, ttneggizen si lfer mi walan iberraniyen usan-d. Arranku iwala imebbren n tudrin ruen-d ad mmaggren lqayed n telamt, qqimen la ttemcawaren ddeqs n tallit. Mena, deg wayagi merra ulac ayen iceben arranku. Acku mai tikkelt i yera imdanen ttasen-d ttruun. Yeder i yigelliden akked yigellilen reken iemmuren-nni n rrmel i imecce wau yal ass mebla ma ibeddel deg-sen kra, d wid-nni i yellan i mazal seg wasmi i yella d ameyan. Kkes-d akken ur yeri ad yefhem daxel n wul-is, amek iga uulfu n yal amsikel mi ara d-tban zdat n wallen-is

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 115 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

tizzegzewt n tezdayin, bed tewre-nni n lqaa akked tizzegzewt n yigenni ideg d-lan, mena ur yezmir ara. Da yenna deg wul-is daen : Ammer Illu ixleq-d aneruf akken ad feren yimdanen mi ara awen er tezdayin n umda. Yerra lesab-is, yufa belli ilaq-as ad d-yettak tuttriwin i yesan tifrat. Yera yakan, di telamt-agi ara d-yeddu yiwen n urgaz i wumi ara yesselmed kra si lesrar n tmusni-s. D limarat i s-d-ibeggnen ayagi. Ur yessin ara amdan-agi. Mena, taucin-is turicin zemrent ad t-eqlen mi ara t-walint. Yessaram ad yili d ufhim ugar n unelmad-is n tikkelt ieddan. Yenna daen : Ur ri ara amek almi lecal am wigi ttruun seg yimi er umeu. Sebba, mai imi d lesrar, Illu layen yemmal lesrar-is i win i s-yehwan di ddunit. S wakka, anagar yiwet n tsegzit i d-yufa i taluft-agi, timsal am tigi ttuselmadent akkagi acku yezmer lal tamusni-agi tebna s tudert yefan yerna anaw-agi n tudert mai d ayen isehlen fell-a akken ad t-id-nerr d taklut ne ad t-id-nessefhem s yimeslayen. Imi imdanen ttbehbin mi ara ttmuqulen tifelwiyin n teklut akked mi ara sellen i yimeslayen da di taggara tettun tameslayt n ddunit.

- 116 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Lezib n yiersiwen
Georges ORWELL
La ferme des animaux Tasuqelt : Habib-Allah MANSOURI Tukkist seg ungal : Lezib n yiersiwen Aric wis 6

seggas kamel, iersiwen ur bisen ara axeddim, xeddmen am waklan. Maca axeddim-nsen yerra-ten d isediyen, nnecraen. Ur ttxemmimen la ef letab ne umran, am wakken ur ttxemmimen ma ad fken imannsen d asfel melmi ilaq, acku ran mli belli merra letab i ttmagaren, deg taggara d nitni, ne ma ulac d tarwa-nsen ara yesnefen s lella n uxeddim-agi, mai d yiwet n terbat n yimdanen imedazen, ur xedmen acemmek, ttraun kan acu ara awin. Am tefsut, am unebdu xeddmen ddurt n seddiset n tmerwin n sswaye. Deg waggur n uct ixebber-iten Napolon d akken ad rnun axeddim ula timeddiyin n wass n acer. Ulac win i ietmen fell-asen zzyada-agi n uxeddim, maca win ur tt-ixeddmen ara ad asneqsen azgen seg umur-is n wui. as akken, aas n yirmad i an, semen deg-sen. Tamegra n useggas-nni txu ef tin n useggas yezrin, yernu snat n tferkiwin i ilaq ad un deg tazwara n unebdu, an-tent d asuki, acku ur ssawen ara ad kfun tayerza deg lweqt.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 117 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tagrest qessien la ten-tettraju. Asenfar n tsirt n wau yettmagar-d aas n wuguren ur bnin ara fell-asen deg tazwara. Deg lezib yella yijdi d usiman s aqa, am wakken yella swanda zemren ad kksen yira : ayen yenan allalen wejden yakk, ttuheggan seg zik. Maca iersiwen mmugren-d deg tazwara ugur n yira ara ren d iricen i zemren ad sxedmen deg lebni : amek ara xedmen ? Yessefk fellasen ad sxedmen tanhizt d tmenact. D annect-a i iweren mli, acku ur zmiren ad bedden aas n lweqt ef yiarren-nsen n deffir. Seddan aas n ledwar n uxeddim mebla lfayda uqbel ma ad yaf yiwen deg-sen tikti iwatan : asemres n uauf n taayt. Ira annect ila-ten, meqqrit mli llan deg yiwen n umkan deg lezib. Iersiwen zzin-asen-d imurar, sinakin lwaid, tifunasin, iudiwen, akraren, akked win izemren ad yeef amrar (ula d ilfan ggaren tikwal afus ma walan tagnit tere) bdan la ssalayen ira-agi s leqel armi d taqacuct n tiilt. Ssyin, ad asen-seren ad grirben, mi ad awen ukessar ad ualen d iceqfan. Mi ad degdgen iblaen-nni, ad yishil uawe-nsen. Iudiwen ssawaen-ten d iemmuren, akraren skerkren-ten aru aru. Edme taa akked Benjamin ayul ula d nitni gren iman-nsen deg uxeddim-agi, qqnen iman-nsen deg yiwet n tcarit i uren wed-sen. Mi tewwe taggara n unebdu, ssawen ad sun ira i ilaqen akken ad bdun lebni. Ilfan qqimen ef yiqerransen, ttdebbiren fell-asen. Acal i ay yernu yewer uxeddim-agi. Tikwal asiwe n yiwen uru er tqacuct n tiilt iteef yiwen n wass s lekmal, yernu ma yeli ur yettruu ara d iceqfan. Amer ulac Malabar yid-sen, werin ad ssiwden yiersiwen ad kfun axeddim-nsen. Malabar wed-s yettmatal akk yiersiwen yellan deg lezib. Tikwal ma yecce uru deg tkessart ad yeglu s yiersiwen i t-skerkren, ad bdun aegge, d netta dima i t-yesebdaden s tfekka-ines. Yal yiwen yettweid Rebbi mi ad t-iwali inekki, la ileu tardast tardast, inehhet, idisanines imeqqranen teccef-iten tidi, lewafer-is ntan deg wakal. Tikwal Douce teqqar-as-d ur ilaq ara ad yeseyu iman-is akka, maca netta ulac acu i yeba ad isel. Awalen i yettualen dima deg yimi-s : Ad xedme kter akked Napolon mai d win iellen, snat n tefyar-

- 118 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

agi ur-s d tifrat n yakk uguren i yettmagar. Yemsefham d yiwen uyai ameyan akken ad t-id-yesker ukkuet n tmerwin d semmuset n ddqayeq uqbel deg umkan n uzgen n ssaa. Ugar n waya, ma yestufa, maca tura ur yesi ula d yiwet n ddqiqa i usgunfu, yettruu ad ijme ira i yettawi d iemmuren armi d amkan anda bennun tisirt. as akken yewer uxeddim, iersiwen ur ten-iur ara unebdu. Ayen yenan ui, as akken ur tetten ara xir n tallit n Jones, maca nezmer ad d-nini d akken ur tetten qel. Akken ad kafin iman-nsen mebla ma nsedda dagi ayen yewajen semmus yimdanen, lewj n wigi d ayen yessewhamen mli mai d ayen iweren, imi yella lxir. I wakken ad xesren lxir-agi irkelli aas n yibriren i ilaq ad magren. Ayen yenan tirrayin, d tarrayt sexdamen iersiwen telha ugar, am wakken d nettat i yesenqasen axeddim fell-asen. Amedya, usay xedmen-t akken ilaq, ulac amdan deg ddunit i izemren ad t-yexdem am nitni. Tikura tamecut tettwagdel gar yiersiwen, ef waya ttwaksen yifergan yeban gar tkessawin d umkan n tyerza, d wagi i yean ad sneqsen axeddim icudden er lemadra d ueggem n yifergan. as akken, imi ussan n unebdu zerrin, aas n tewsiwin bdant ttxuunt mebla ma bnan fell-as deg tazwara : zzit, imemaren, ilni, arum itetten yiqjan, tifiin n uemmar yakk ifuras ur zmiren ara ad xedmen deg lezib. Umbad ad wijen daen zzerria d lebar i ixeddem umdan, mebla ma neseb dduzan d tmacinin ilaqen i tsirt. Amek ad d-debren akk aya ? Ulac anwa yeran tiririt. Yiwen n wass, ass n acer be, imi nnejmaen iersiwen akken ad slen i tenbain, yenna-asen Napolon belli atan yewwi-d yiwet n tsertit tamaynut. Ssya er zdat Lezib n Yiersiwen ad yesu assaen imzenziyen d lezayeb i sen-d-yezzin, mai i wakken ad xeddmen tanezzut, wagi d ayen ibanen, maca i wakken ad d-awin kra n yifuras ilaqen. Lebni n tsirt azal-is d ameqqran, ef waya, i dyenna, yessefk fell-a ur nettak ara azal i kra n temsal. Am wakken hatan la yettemcawar akken ad yezzenz aaraf n usaur akked aric seg lella n yirden. Sinakin, ma yella wajen idrimen, yessefk fell-

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 119 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

asen ad senzen timellalin (nezmer ad tent-nezzenz deg ssuq n Willingdon). Tiyuza, i d-yenna Napolon, ilaq ad ferent mli s usfel i d-fkant akken ad bnunt tisirt n wau. Yebda unezgum ikeem iersiwen. Ur ilaq ara ad nesu assaen d yimdanen, ur ilaq ara ad nexdem tanezzut, ur ilaq ara ad nesexdem idrimen mai d tigi kra seg tenbain ifen deg ugraw ameqqran iefren asnejli n Jones ? Iersiwen irkelli cfan d akken mtafaqen ef tenbain-agi : ne ahat mtafaqen ef waya. Ukku n yilfan imeca i ibedden mgal Napolon asmi i yekkes inejmuen, eggen ciu, maca imiren kan ssusmen mi slan i usgermed n yiqjan. Sinakin, am akken uen tanumi, akraren seren-as ef yiwen ubrid : Ukku n yiarren, ih! Sin n yiarren, ala ! imiren kan kulci yual s amkan-is. Deg taggara, yerfed Napolon aqejjar-is i wakken ad yessuter tasusmi, da yenna-asen belli rray yefra yakan, teddez tebrez, timsal frant ! Iersiwen ur heddren ara d yimdanen, wagi d ayen ibanen. Ayen yenan taekkemt-agi d netta ara yestkelfen yis-s. Yiwen umdan i wumi ssawalen Mass Whymper, d abib n Willingdon, yeqbel ad yili d anemmazal ger Lezib n Yiersiwen d umaal n berra, yernu yal arim be ad d-yas akken ad d-yawi tinbain. Napolon yekfa inaw-ines am lada s uegge : Ad yidir Lezib n Yiersiwen ! Imi kfan ccna n A zzaylat n tmurt n Lengliz, yal aersiw yual s amkan-is. Sinakin, Brille-Babil yezzi ef Lezib akken ad iqeer d yiersiwen, lada widak yerfan. Yessefhem-asen belli ayen yenan tagdelt n tnezzut d usexdem n yidrimen werin meslayen fell-asen. Tamsaltagi irkelli d asugen, ne d tamayt i d-yufraren seg tkerkas n Tkuret n Udfel. Imi iwala belli ccek yebda ikeem kra n wallaen, BrilleBabil imi d uric i yella, yessuter deg-sen : Init-iyi-d ay imeddukal ma mai d targit i turgam ? Tzemrem ad iyi-teseknem arrat (document), ne aris yuran deg yiwen seg yizmamen ? Imi ulac arrat yuran, iersiwen walan iman-nsen deg lela i llan. Am wakken mtafaqen, Mass Whymper yettruu-d yal arim er lezib. D amdan d amecu deg lqedd, iban yeur d tirumit, yesa aamar. Maca yerec mli, yera belli Lezib n Yiersiwen yewaj

- 120 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

anemmazal, d wagi ara s-d-yeglun s rrbe ameqqran. Iersiwen ttmuqulen tisin d tualin-ines s tugdi, amer ttafen ur t-id-ttmagaren ara deg ubrid-nsen. Maca mi ad walin Napolon, yiwen seg ukku n yiarren, yettak tenbain i yiwen seg wat n sin n yiarren ttualen-asen-d zzux d nnefxa d ayen ad ten-yeen ad qeblen s tarrayt-agi tamaynut i yefer lezib-nsen. Assa yesan d yiri n yimdanen ibeddel ef wayen yesan deg zzman aqdim. Ula d imdanen ur emmlen ara Lezib n Yiersiwen, ur bin ara ad twalin yeueg. Mi ad nual er tidet kerhen-t armi dayen. Yal yiwen deg-sen yumen d akken lezib ur yetteil ara ad yawe er leflas, ayen yenan tisirt n wau, asenfar-agi werin ad iwali tafat. Deg ttbaren, wa isebbgan i waye, s yizenzien deg ufus, belli tisirtagi ad teli, ma ulac irkelli werin ad telu. Maca as akken, sterfen s lxeddma n yiersiwen yeawen ad selun lumur-nsen s yiman-nsen. Yernu tura ssawalen i Lezib n Yiersiwen s yisemines amaynut, amzun werin yella isem-is Lezib n Umanwar. Am wakken an Mass Jones wed-s, ur bedden ara yid-s, yernu wagi segwasmi i s-yettwakkes yakk usirem n tualin er wayla-s, iru ad yidir deg umkan nnien. Anagar assa yellan akked Mass Whymper, ulac d acu yezdin gar yiersiwen d umaal n berra, maca yuzzel yiwen n wawal d akken Napolon qrib ad yemsefham akked Mass Pilkington n Foxwood ne d Mass Frederick n Pinchfield, yal yiwen wed-s, mai deg sin ef yiwen n ubrid. Deg wakud-agi, ilfan guen er uxxam i d-rran d amkan n tnezdut-nsen. I tikkelt nnien iban-d i yiersiwen am wakken msefhamen deg wussan imezwura belli ur ilaq ad zeden deg yixxamen am yimdanen, maca i tikkelt nnien Brille-Babil yeawe ad ten-iqenne belli werin msehmanen ef waya. Iseffhem-asen daen belli ilfan, aqerru n lezib, yessefk ad sun amkan amhenni anda zemren ad xedmen. Am wakken aria n uella (acku deg wussan-agi yezrin tettunefk i Napolon aria n uella) tessefk ad yidir deg uxxam mai deg udaynin n yilfan. Kra n yiersiwen yereq-asen ccedd n uyeddid imi slan belli ilfan mai

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 121 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

kan d lmakla i tetten deg tenwalt ne tamesrit i rran d tazeqqa n urar, maca wwen armi gganen sufella n yimeeren. Am ladda, Malabar yefra-tt d yiman-is, Napolon mai d win ielen, maca Douce temekta-d yiwet n tegdelt yenan tamsalt-agi, tru srid er umesbel, sinakin tere ad thei at n tenbain yuran ef li. Teawa kan ad tegmi isekkilen yiwen yiwen, tru er Edme akken ad tt-id-teseqsi. - Edme, i d-tenna, er-iyi-d kan Tanba tis Ukkuet. Ur yuri ara belli ur ilaq ara ad nees ef ssrir ? Edme tegmi-d s lewara isekkilen. Deg taggara tenna-d : - La qqaren : Ulac aersiw ara yesen ef lesrir yessan s temlefin. D ayen yesewhamen, Douce ur tecfi ara belli meslayen-d ef temlefin deg Tenba tis Ukkuet, maca imi ef li i yura, ulac ccek, d tidet. Imiren kan iedda-d syen Brille-Babil akked sin ne kra n yiqjan, da yessefhem-asen tamsalt amek i tella deg tilawt : Teslam yakan, ay imeddukal, belli nukni s yilfan neggan tura ef yimeeren yellan deg uxxam ? Ayer ala ? Ur iyi-d-qqaret ara belli yella yiwen n uslagan ne lqanun i yesegdalen imeren ? Ssrir ne amere, d amkan kan anda i nezmer ad nees. Init-iyi-d d acu i d alim n udaynin ma mai d ssrir ? Tagdelt tena kan timlefin, tigi d tidet d asnulfu n umdan. Maca nukni nekkes timlefin ef yimeren, tura la neggan ger tferuay. Deg yimeren i nezmer ad nees mli d aya kan, yerna d ayen i a-ilaqen imi nesexdam mli iqerra-nne. Ur tebam ara, ay imeddukal, ad a-teksem ula ies yelhan akken ad nestefu, ana ? Ur tebam ara ad neyu, ad nenzef alamma nual ur nezmir ara ad nqabel axeddim-nne akken iwata ? Ulac ccek, ulac win yeban deg-wen tualin n Jones ? Ayen yenan tanqi-agi kksen-as abel, swagi medlen ixef icudden er temsalt n yimeren. Yernu ulac win i d-yennan awal asmi slan, kra n wussan umbad, d akken sya er zdat ilfan ad kren ssaa umbad ef yiersiwen nnien. Mi tekcem tsemhuyt n ertadem tufa-d iersiwen mmuten seg uxeddim, erren, maca as akken ul-nsen yennecra. Umbed n lbi n kra seg usaur d yirden, lula i tegrest ur tum ara, maca mi

- 122 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ad walin tisirt n wau yettekkes-asen aneni. Tura awen er tnafa n lebni-ines. Umbad n tmegra, tegnawt tual tefa d ayen yean iersiwen ad rnun deg uxeddim. Ualen xeddmen kter n wussan yezrin, acku, am wakken qqaren, tif ad skerkren yal ass iemmuren n yira i wakken ad rnun deg usali n yiraben n tsirt. Malabar, deg kra n wuan, yettruu wed-s, ixeddem ssaa ne snat ddaw n tziri n ctember. Mi ad stufun, iersiwen ad bdun adewwer ef tsirt acal n yiberdan mebla ma yan, ad qqimen la tttettmuqulen, wehmen zdat n lqewwa d uqad n yiraben. Yernu wehmen daen deg yiman-nsen amek i awen ad ssalin asenfar ameqqraan am wagi. ala Benjamin amar i yugin ad yili d imnifeg am yimeddukal-is, maca mebla ma yeneq, yettawad kan i lehdur-ines udrigen ef tezi n lemer n yiyal. Hatan ikcem waggur n wamber d wau-ines n unul-amalu. D wagi i d-yean iersiwen ad ebsen lxedma-nsen, acku ur zmiren ara ad sxelen asiman ma tella nnwa. Yiwen n yi yewwet-d wau yejhed mli, ula d ixxamen n lezib bdan la ttembbiwilen, am wakken kra n yiqermuden yewwi-ten wau. Tiyuza yesen, dduqsent seg tuggdi. Deg yiwet n tergit i xedment, slant i uqerre n yiwen n ubecki. Mi d-ffen be berra, iersiwen walan belli ajdar yeli er lqaa, am wakken walan yiwet n tulmut yettwaqelen am yiwet n tfejla. Akken kan walan tixearin yeran, seren-as i yiwen n jjiq. Ayen i ttwalin d ayen ur yezmir ad t-yeqbel leqel : tisirt teggrurej. ef yiwen n ubrid, uzzlen irkelli er umkan n twait. Ula d Napolon, ur yuen ara tannumi ad iiwel, hatan la yettazzal d amezwaru. D tidet ! Tidi-nsen, axeddim-nsen irkelli ha-t-an yeli-d er lqaa. Iraben lin irkelli, ulac acu i d-yeggran deg-sen, ira mwezzaen, acal i netaben fell-asen akken ad ten-id-ren, akken ad ten-id skerkren ! Qqimen deg umkan-nsen, qquren zdat lmuiba i ten-yuen. Napolon yebda la yettawi yettara deg umkan n twait mebla ma yenna-d awal, yetcexir seg lweqt er waye, taea-ines tettneggiz seg tama tayfust er tama tazelma, d wagi yesebganen

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 123 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

belli la yettxemmim. Imiren kan ibedd deg umkan-is, iban-d d akken yufa-as-d ixef-is : - Ay imeddukal, i d-yenna, teram anwa yellan deffir n waya ? Acengu i d-yusan i yezrin ad yesedrem tisirt n wau ? D Takuret n Udfel i d-iegge Napolon. Ih, i d-ikemmel awal-is, d Takuret n Udfel, s lebe-ines, akken ad ibedd deg wudem n yiuwas-nne, wagi irkelli akken ad yerr ttar n useseq seg lezib. D netta, d axabit, d asedda ! Yerja armi d-yeli lam, yedderdeb armi dagi da ihud s yiwet n tiyita ayen i nebna s tidi-nne deg useggas. Ay imeddukal, seg teswit-agi hatta tana ayen yenan Takuret n Udfel. Nekem ef Tkuret n Udfel s lmut. Win ad t-id-yawin er tedemt, ad t-nerr d Aa-Aersiw, Asmil wis sin, am wakken ad as-nernu azgen n lgelba n lbaaa. Lgelba n lbaaa i win ad t-idyawin d amuddur ! D Takuret n Udfel i yeawen ad yessexdem lexbu am tigi, d tagrut yeserfan iersiwen d tirni. Yal yiwen yebda axemmem d acu ilaqen ad yexdem akken ad yeef Takuret n Udfel ma yewwi-t-id Rebbi er lezib. Imiren kan ufan-d ef yiman ljerrat n yilfan i zemren ad efren deg kra n lmitrat kan, maca ttbinent d akken ttawint srid er yiwen uuec yellan deg zzerb. Napolon, umbad mi yesra mli later-agi, yenna-asen-d belli d Takuret n Udfel, ulac ccek. ef rray-is, yusa-d seg lezib n Foxwood. Mi yekfa asrii yenna-asen-d : - Berkat-a adewwer ay ameddukal ! i iegge Napolon. Axeddim la a-yettraju. Ad niwed lebni n tsirt be-agi, yernu ur nebbes ara axeddim ul tagrest ama tekkat lehwa ne yekkat wau. Ad nesebgen i uxedda-agi belli ur nettaa ara s leshala ayen nebda. Ur tettut ara ay imeddukal : ur ilaq ara ad nbeddel ula yiwet n tenqi deg yiuwas-nne. Yessefk fell-a ad ten-nekfu deg lweqt. Ar zdat ay imeddukal ! Ad tidir tisirt n wau ! Ad yidir Lezib n Yiersiwen!

- 124 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

TULLIST

Ddayxa
Malek HOUD
Aric wis 2

dayxa d Wakli ttemwalin mi ara tt-isserkeb deg tkerrust-is yettawi-tt ad teser. Maca mi ara mmcedhin, acal d abrid i d-teli tegnit, ttualen er tegi n Tala n Wudi iwimi fkan isem Adeg n tayri-nne, ttimin din ur s-ttakin i wakud yettedday. Awal gar-asen yettezzi ef yimira, amek i llan, d acu i ixeddmen deffir n umahil n yal ass. Ttmeslayen dien ef uzekka-nsen. Asentel i ten-iceben deg sin as ma yal yiwen deg-sen ala fell-as i yettxemmim maca yeqqim yeffer-it deg wul-is d timlilit i d-yettilin gar-asen ma ad tual d tunibt ne d tiqecmat kan. Ddayxa ur tezmir ara ad d-tebder nettat awal ef lexubegga-ines, yerna deg tmetti taqbaylit tilawin ssusument, ur sint ara awal deg temsalt-a n tissulya. Ihi tettraju Akli ad d-yebder ayen yellan yugar akk ayen tedder yagi imi taluft-a d ayen ara tidir sya d afella. Akli yeallay-itt er wallen-is tizgzawin s yiwet n tmuli yeuren d tayri n tidet yenna-as : - Terid ala kemm i emmle a Taddexduxt-iw. - ri, ula d nekk ala ke i si. I s-terra s yiwet n taect yettergigin acku tea d acu i iteddu ad s-d-yini nettat ur thegga ara iman-is i yiwen n yisalli am wa. - Ihi, imalas i d-iteddun, yemma ad n-tas s axxam-nwen ad kem-idtexeb i mmi-s.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 127 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Anwa akka mmi-s? I s-terra s udhac. - Am wakken ur tessine ara yemma. Yemma am yemma-m, tal yiwet tesa-d yiwen. Mennun turrew-d Ddayxa ma d awes turewd Akli. Akli yemmel Ddayxa, yeba ad yebu iseggasen ineggura n tudert-is yid-s. Tura tebi ad m-d-ge unu ef lkae akken ad tegzu? Akli ihedder nettat tleddi deg yimi-s d warquqen-is izegzawen. Ur tezmir ara ad teffer lfer i d-yettdeggir wudem-is. Imeawen n tnufli sseren-d d tiregwa ef lenak-is ixuxiyen. Deg yimir-nni tettu akk anzaren-is. Mi i tesla s yimeuen-is i wulu-a n tayri temme ef Wakli tekker tessuden-it deg yimi, deg wanzaren, deg unyir, ur tei aric n wudem-is. D tagi i d tirit-s i Wakli mi i syessuter ad tual d tameut-is. Deg ubrid mi tetteddu ad tual s axxam ur tefhim ara akk d acu akka i d-yeran yid-s. Kecmen-tt-id sin wafriyen d inemgalen : tanufli d tfualt. Tanufli i d-yedlan fell-as d tin i ttulfunt merra teqcicin i d-xeben wid i tent-iemmlen. Ma d tafualt terra-tt am wakken d kra i tt-yeskuffuren, iaq nnef-is, lfer-nni i d-immargen fell-as isfe-it lezen-nni i tt-yeafaren am tili seg wasmi i tfaq s wanzaren-is amek i gan. Ar tura tettewhem amek akka i tt-yeqbel Wakli ad tual d tameut-is alamma d lmut. ef waya i d-qqaren tayri d taderalt, iqmec Rebbi allen ef kra n urba, Akli yedda-d gar-asen. Medden sserwalen-ten wanzaren-iw netta amzun d tamemart n wuzzal i d-ijebbed ddkir. Ula d inaragen d yicenga n twacult-is ur ttamnen ara s tyuga ur iqebbel leqel ad temlil. Ad sinin mebla ccek d ieckulen i s-tesse m wanzaren i Wakli akken ad tt-ya, tesderel-it yis-sen almi yual ur yettwali ara udem-ihin n ifa tawellahit. Ula d yemma-s ur tumin ara yiwen wass ad d-asen medden ad d-xeben yelli-s mi s-tenna Ddayxa ad theggi iman-is i yimalas i d-iteddun ad d-terzu ur-sen twacult n Dda acur At Yiil. Ula d nettat ikcem-itt win akken ikecmen yelli-s, ad tettru ne ad teslilew. Teqqim deg yiwen umkan amzun yewwet-itt bukerra, teggugem am yisi awal ur tt-id-yuli. Tenwa d target i tettargu, tettraju melmi ara d-taki seg yies akken ad ualent temsal akken

- 128 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

llant seg zik. Ddayxa tuki, temlek iman-is, tenec-d yemma-s, teyyr-itt-id ur-s s ugejdur n tezmart-nni i s-yefka Rebbi, tessuden-itt acal d abrid nettat teqqar-as : D tidet a yemma yelli-m ad teddu d tislit D tidet a yemma yelli-m ad teddu d tislitWissen acal n tikkal i d-tules i tefyirt-a. - Aya lxir-nne, iall-d Rebbi ur-ne. I s-tettarra yemma-s, tiregwa n yimei n lfer uent-d lenak-nsent yettmecruruqen i tafat n wass. Lfer n Ddayxa yekka ayen itekk yifeiwej mi ara t-id-issusef uqejmur ireqqen deg lkanun mi ara t-ismenteg waleba. Ailif-nni i tt-yennumen ibren-d ur-s, tikkelt-a yegla-d s wafud issezanen idurar. Da kra itekk wass nettat teqber, taq amzun d kra ne kra i s-iwelen deg ugerjum-is, ur iubb ur yuli. Segmi tea Akli mai d askerer i t-id-yewwin ur-s, d argaz n wawal, da tedhec cwi, tenwa yiwen seg yirgazen akk n taddart-is ur d-ittqerrib ur-s acku tilawin am nettat ielli-d bur fell-asent, ttidirent iman-nsent alamma tfukk temi-nsent, fukken wussan-nsent. Ddayxa tga am tsureft n ulugen, ad tebu tudert-is d Wakli, maca d acu ara s-tfek ? D acu ara d-yaf deg-s ? Ala anzaren. Ad yejwej mai d tmeut, ad yejwej d wanzaren. Waah ! Gulle yerna mai s limin anet d ttar ar trre deg ddunit-a i iyi-icenfen tawenza, tefka-iyi-d terna-iyi-d s wacu ara cemte, s wacu ara tirig tudert-iw Akka i teqqar yal ass. Axemmem i itezzin deg uqerruy-is seg zik, d win i s-d-iqqaren : - Abel-inem ur-s tifrat, d kemm kan i yestehzan wanag zik d tura mai kif kif, tasnajya texdem yiwen usurif er sdat annect-ilat. D amsuji yettcellien ara m-d-yefken tahuski tuklale mi ara miseggem lbaaa-nni inem i kem-icemten, wanag anyir-im, allen-im timeqqranin tizegzawin, taqemmuct-im tamecut am duru yeflan, acebbub-im awra am ukbal, ulac tid i ten-isan. Abel-is deg tidet d Akli ugar n wanzaren-is. Teba ad tt-id-yaf akken i tettargu iman-is tella, deg wudem mai d tacrit-nni n uksum yean akk aqadum-is maca kra n tanzarin yeqmumsen, yeddan akken i ilaq d yigman-nnien. S ifa am ta tezmer ad tekki

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 129 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

s uzday n lqedd deg temsizzelt n tullas iceben; arraz amezwaru yiwet ur s-tettekkes. Dayen tegzem-itt deg rray, tualin er deffir ulac. Ula d yemma-s tazizt i tt-id-isan ur tt-tgir ala deg lbana-s. Tubb snat n tikkal er Bgayet twala-d yiwen n umazzag n tesnajya n ucelle akken ad d-yedhu d wanzaren-is. Tikkelt tamezwarut d lehdur i s-yehder ddaqqes, yefka-as-d kra n yiseqsiyen bal: Ma yella s lebi-s ara texdem tamhelt-a ? Ma ur tneddem ara ? Ma yella ad teqbel ifannien ? er taggara n temlilit-nsen yenna-as : Ccel-a d ayen isehlen mai. Yefka-as-d umsuji asihar i wass n Umhad n yimalas aneggaru n wayyur n yulyu.Ddayxa theyya-d iman-is aas aya. Taswit i tefren teli-d deg yimuras n unebdu acku d taezzfant, tezmer ad texdem amayendin n lecal yerna ad ten-tfakk akk. Nettat ala yiwen n ccel i d-tger deg uqerruy-is, iceb-itt, yehma-tt, yerwi-tt, yessufe-as leqel, ala fell-as i tettxemmim: tamhelt n wanzaren-is. 29 yulyu d ass n tidet, yugar ass n tlalit-is deg ccan, mai aas n wakud i s-d-iggran ad d-yawe. Ddayxa ikcem-itt yiwen n lir ur tezmir ad d-tessefhem acku urin tbeddel anzaren-is. Tera yid-s am wakken aen-tt cwi. Tewwi-d abrid yid-sen ugar n tlatin n yiseggasen. D tamuli n tmetti i d ssebba n waas n tlufa wanag nettat tennum-iten. Maca mi ad d-temmekti ayen i s-d-uwen n wurfan d timubent, tenna : - Hdak ! Anef-asen ad sahlen ur ten-ttwali ara sdat-i mi ara ille lemri. Anef-asen ad nfun seg wudem i iyi-irran d lemayrat ur dssasi s lecal-iw, wanag tidak stahle-tent. Ass n 27 n wayyur yulyu tenna i yemma-s ad tru ad teseddi kra n wussan n yimuras er tmeddakelt-is Zwina, tin akken yeran yid-s deg tesdawit. Akka i teskiddib i yemma-s asmi akken i teqqar deg tesdawit, tettzuxxu-as ur-s aas n tmeddukal. Nettat meskint ulac ur-s ulamma d yiwet ad s-teku lehmum-is. Tikkelt-a dien teskaddeb ef yemma-s, mai er tmeddakelt-is ur nelli wuur ara tru maca er yiwen n sbiar amecu iwimi qqaren Asirem anda ara texdem tamhelt n ucelle n wanzaren-is.

- 130 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Deg temliliyin timenza d yimsujiyen tella-d lxedma n uheggi ama n leqel n tmuint ama timsal-nnien yerzan tadbelt. Sseknen-as-d ula d tugna n wanzaren ara tesu sya er sdat. Ma neserwes-iten d wid i s-d-yefka ugama ad ten-naf mgarraden aas. Tanzarin timaynutin meiyit azal n mraw n tikkal ef yiqdimen, widak iwimi ara tini awer timlilit yid-wen. Imsujiyen fukken amahil-nsen, ur qqimen ara aas fell-as. D yiwen n ccel i isehlen mai. Ddayxa teel tinegnit ef wussu deg yiwet n texxamt n sbiar-nni amecut, talemmast n wudem-is tumm s ucei amellal. Tuki-d seg ssikran i tt-ssekren maca tual er yies, akka i s-yelha, ljer iellu zik mi ara igen bab-is. Mi d-tuki tettu akk iman-is anda tella, tual tferre timsal cwi cwi almi i d-temmekta d acu i tt-id-yewwin er din. er lemri yedlen li i tt-id-iqublen twala iman-is, maca ayen akken i teba ad t-ter yeffer s ubenuq amellal i d-yezzin ef wudem-is d uqerruy-is. Lemer i tar ad twali anzaren-is am wassen maca tugad yiwet n tugdi ur tefhim ara akk. Akken yebu yili lal dayen, tekkes ailif acku tea tea er deffir kra seg timmad-is. Tegzem timit d Ddayxa-nni i d-yeddren ar assa. Tlul-d Ddayxa tamaynut, Ddayxa ara yecbun tura tullas-nnien ne ad tent-tif mai, tfukk Ddayxa-nni yettarran iman-is deg rrif, tin ur nesi nnuba sdat n tteryulat n tlawin, tin yettimin d taneggarut alamma eddant akk tiya. Ma d tura lqedd-is ad yezdi, tamuli-s er wallen n win ne tin ara d-yeillen ur-s, tfukk tudra n wallen, dayen. Axemmem-is ameqqran i d-ittezzin fell-as war eggu d tasedmirt n wid i tt-iemmlen s tidet am yemma-s ne Akli. Tamuffirt i sen-dthegga tedda tilas, tea ad s-feren akken tefre nettat, maca skudmal ur yekkis ara uummu ef wanzaren-is mazal ur tethenna ara. Zrin kra n wussan, Ddayxa tettual-itt-id tezwe n wudem-is ef waya i yerfed bib rray ad s-yekkes acei-nni amellal yedlen udem-is. Igezzem-it-id s lemadrat s temqessin netta ihedder i tmuint am wakken d yelli-s tamecut :

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 131 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Ur ttagad, tura ad m-kkse akk ayen yesburen anzaren-im, tura ad ten-twali, i ad m-d-zgen deg lxaer. Lehdur akk i s-yeqqar tejem-iten am waman mi ara teffad, ssedhan-tt almi i d-tufa iman-is mebla kra iummen udem-is. Teall er win n bib twala-t yecmume-d, d ayen i isneqsen cwi seg uilif-is. Iwedde-as umsuji s leqel lemri, udem-nni daxel-is yettii-d ur-s cwi cwi almi d-yewwe azal n ecrin n yienimen sdat-s. Mi akken i twala iman-is, imi-s yeqqim yeldi yettasa, allenis cerent teddunt d imeawen n lfer. Temme ur tuki ef bib-is tessuden-it deg lenak, deg unyir acal d abrid nettat teqqar tettales-as i wawal : - Tanemmirt a bib ! Tanemmirt a bib ! Lemri-nni ief trewwel seg wasmi i d-tekker yual ur yeixir ara fell-as, teallay deg-s mebla eyyu. Ad s-erqent kan ad t-id-terfed ad tesmuqel deg wudem n tin i d-yettasan ur-s. Teqqar : Ahat d targit i ttargu, ad d-aki kan seg yies ad wali widak yezgan deg tlemmast n wudem-iw allayen-d ur-i s ujqejqej. Din din ad d-terr i yiman-is : Mai d targit i tettargu a nneya, cwi-nni n tanzarin yeqmumsen rnant deg ccbaa i wudem-im, d ayla-inem, ma d igejduren-nni i tebba azal n tlatin n yiseggasen dayen ddan d yielli. Temmekta-d assen i d-usan yimawlan n Wakli ad tt-xeben d wass n ueyyen-is. Sin wussan-a azen takwat i lebda deg walla-is, ur tezmir ara ad ten-tettu. Imeraen ggten, kra n win yettilin i Dda acur n At Yiil ddan-d d iqeffafen ad fken tiri. Akka i dlada, win iwalan tislit ad s-ikemmes, ad s-yefk ayen i s-d-tefka nneya-s. Ttemanaden yerna kkaten ad d-sbegnen iman-nsen san, ef waya yal wa ittak-d ugar n waye seg yidrimen as ma rqiqet liala-s. Akka i d taqbaylit. Llan yinebgawen n twacult n Wakli rnu wid n Ddayxa n twacult n At Wulmu, yeqqim uxxam yeggemgem seg laci. Ass-nni n ueyyen-is tesres-it gar wussan i tucc akk, ur tentettawi ara deg wul-is acku an-d deg-s ccama. Ckika irgazen inebgawen, wanag tilawin ulac d acu ur d-int ara i temart n Ddayxa: Amzun negrent teqcicin mi teddume ef wanzaqen-

- 132 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ihin, deg tmeriwin ur tezmir ar ad s-tereq i Wakli, llan wanzaren n lbaaa ad tt-id-zzenzen. I tenna yiwet n tirdemt. Mai ala aya i tesla Ddayxa deg wayen n diri maca awal ur tt-id-yuli, kullec tesble-it, terra-t er daxel. D Akli i d ddwa n waan-is, ad t-idtemmekti kan ad tettu akk lehmum-is. Ma d tura a wi d-yerren ussan-nni n tteyin d tlawin-nni akk i dyusan zama ad as-srebent tislit i Nna awes. Tettwali iman-is gar-asent amzun d tageldunt s tanzarin yeqmumsen, nutenti seg tismin udrent mai i taucin-nsent. S tanzarin-a timelanin i terra ttar deg zzman i tt-icemten deg ura-s acal d aseggas. Teggul ur tenit, d ayen d-teggem i texdem. Teggra-d deg yidrimen s wacu ara tqabel ebbat tesa yerna awer d-ualen. Nettat seg wasmi txeddem tjemme, rnu ayen i s-d-tefka yemma-s. Ala nettat i tesa, tezmer ad s-tfek tamemmuct n ti-is d asfel, awudu kan ad tefre yelli-s, ad d-tecbu tizziwin-is. Imi jjin akken i ilaq wanzaren-is, ualen amzun akken i d-ddan yids asmi i d-tlul, teffe-d seg sbiar. Mi d-tewwe er taddart tedda ef uar almi d axxam. Deg ubrid kra n win i d-temmuger d tameut ne d argaz, yiwen ur tt-yeqil yerna ssnen akk Ddayxa, yelli-s n Dda yidir n At Wulmu. Nettat dien terra iman-is ur tessin yiwen, tettecmumu kan iman-is terennu, ieb-as lal nezzeh. Tewwe er tewwurt n uxxam-nsen tesebeb, teldi-as-d yemma-s. Inaragen nwan-tt d tinebgiwt n Nna Mennun. Mi tezger amnar n tewwurt tekcem er daxel n uxxam, yemma-s terra aar er deffir, tettewhem deg tmeut taberranit i d-ikecmen axxam-is mebla akukru amzun din i tezde. Ddayxa tettmuqul deg yemma-s tettasa. Nna Mennun, izad udhac-is, tual tettekkir deg wudem n tmeut i d-ibeben s axxam-is. Udem-is twala-t yagi, tasa-s tessen-itt, terna cwi teereq d imeawen mi teqel yelli-s tamezuzt Ddayxa. - Anna a yelli akken tuale ! Terqe-iyi, nwi deg tazwara d aba n trumyin iwimi i d-yereq ubrid. - Ih a yemma. I s-terra ula d nettat s yimei d tesa. D d nekk, d yelli-m Ddayxa. Bi ad m-xedme yiwet n tmuffirt, ha-t-an wwe

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 133 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

er lebi-w nnig llazem. Yiwen seg yimezda n taddart ur yei d Ddayxa i d-ieddan s axxam. Ddayxa i ssnen tunag wissen anda yerna ur tettu ara tewwi yid-s anzaren-nni yessexlaen. Ddayxa tamaynut teef amiq-is deg tal tault ama er Nna Mennun d yelli-s ne er wakli d tameut-is s yagi er kra n wussan. Ulac imuras iden am wid n useggas-a. Deg wass n 29 yulyu tbeddel anzaren-nni ines n lbaaa s wid yeqmumsen, wid i s-d-yewwin ala tanufli d telwit n wul. Mazal ad ternu ayyur ad d-asen At Yiil ad awin tislit-nsen ass n 29 uct. Ma d tura tettheggi iman-is ad tqabel taswit akken i iwata. Tu-d iselsa i d-yennulfan taggara-a kan, ass n tiwin ad tenu anersam iewren ad s-yemce di ad tzewweq iman-is alamma tif akk tislatin yeddan seg taddart ne tid i dijewjen er Tewrirt. Ala yemma-s deg taddart i yean s wudem amaynut n Ddayxa, ma d taberranit-nni i d-ikecmen s axxam-is nwan-tt akk at taddart d tameddkelt n Ddayxa ur ssinen i d-yusan d tinebgit er tmera-s. Ddayxa ha-tt deg uxxam n xwal-is tesedday kra n wussan din simira ad d-yawe wass n tikli s axxam n Wakli. Akka i yuzzel wawal seg yimi er umeu deg taddart. Kra n wussan send tamera zwaren-d yinebgawen imezwura s axxam n Yidir At Wulmu, d wid i yettilin i twacult-a. Gar-asen llant snat n tsetmatin n Nna Mennun tugar-itent deg lemer, tigi d Melxir d Melez. Yemma-tsent temmut zik, d uletma-tsent tameqqrant i sent-ikemmlen ttrebga, da ttqadarent-tt nnig n llazem. Nna Mennun tessawel i yessetma-s, Melxir d Melez, tewwi-tent er texxamt n Ddayxa i tent-yettrajun din. Deg tazwara wehment d acu i txeddem tmeddakelt n Ddayxa din iman-is. Ssusment, ur d-nnint la zzant la rant, rujant d acu akka ara sent-dtini uletma-tsent tameqqrant. Nna Mennun i d-yerran yiwet n nnehta ur nettfakka teneq tenna-asent : Ad eddi ad kent-id-gre er lbana-nte, maca adremt awal ad yeffe, ma yella kra i dyennulfan d kunemti i ssne. Melxir d Melez izad udhac-nsent. - Ahya a Nnana Mennun yak d kemm i -d-irebban. I s-terra tmaut Melez.

- 134 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- ri annect-a, maca ayen ara went-d-ini yugar akk ayen ara tenwumt. - S yixef n Ureqi-inu, ala win i si, d ayen ara sle da ad yeqqim ur-i. Akka i d-teggul Melxir. - Nekk ad d-ggale s Rebbi imi ur iyi-d-yeriq ara s uqcic, yefka-iyid ala tiqcicin, ur qqare i yiwen ayen ara slent akka tura tmeuinagi inu. I s-terra Melxir. - Ihi imi akka teggulemt-d, d nekk i d Ddayxa a xwalti. I sent-tenna tberranit-nni i uddent d tameddakelt n yelli-s n uletma-tsent. - Waah ! I Nnant ef tikkelt. Melxir tcukk-ikem, acal d abrid i iyid-tenna tameddakelt-ihin n Ddayxa tettak anzi er Ddayxa, kkesitt,ffer-itt d lerma-is akk. -Ayakka tzeyne a Ddayxa, tgi amzun d taelet ! D acu akka i txedme almi tbeddle udem? Tuale d taye. Mai d yiwet n tuttra i s-tefka Melez. - Ih! Ih ! Yiwen wass ad went-d-sfehme akk kra da ma d tura yella wayen yugaren aya. Ala yemma d kunemti i iwalan anta i d nekk. Ula d win akken ara yuyalen d isli deg wussan-a, tessnemt-t i snat ur yeri ara beddle akka. Bi ad s-xedme yiwet n tmuffirt ief ur yebni ara akk fell-as. Yessen Ddayxa m wanzaren n lbaaa, d tin i d-ieyyen, ma d tin ara yeddun d tislit s axxam-is urin i tt-iwala. D tin yesan tanzarin tiqmumsanin. Nettat terfed aqerruy-is s igenni tessenhaz-is seg zzuxx. Ihi sya d tasawent d kunemti d yemma ara iyi-d-iqedcen. D kunemti deg snat ara icebben i teslit. Ilaq yiwen seg taddart ur ieu amek i gi. Assen ara ddu d tislit udem-iw dien yiwen ur t-ittwali, ad t-iumm uqelmun n ubernus ara lse. Amdan wis ukku ara iyi-iwalin d Akli deg uxxam-is sdat n yinbgawen n tmera mi ara neddi ad newwer deg sin akken ad nesu tiwlifin n tissulya-nne i usmekti n wass-nni. Din ara ier i tikkelt tamezwarut udem-iw amaynut mi ara iyi-ikkes aqelmun n ubernus-iw. Deg yedra-s akk i gi aya wanag wiya ur iyi-tuqi ara deg-sen. Akli yuklal nnig waya, emmle-t am lemer-iw, netta dien mai tikkelt i iyi-d-yenna iemmel-iyi. Aas i iar er temlilit-nne n dima.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 135 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ass n tmera yewwe-d, d ass n ssebt. Imawlan n Wakli usan-d deg yiaksiyen. Irgazen wwten lbarud, tilawin slalwent, Melez d Melxir grent-d gar-asent tislit i iumm ubernus amellal seg tqacuct n uqerruy-is almi d timcet n yiarren-is, grent-tt daxel n yiwet n tkerrust i iceben am teslit. Deg ubrid ssekkren s tkerrusin-nsen d tyitiwin n lbarud d uslilew yiwen uhetwir annect-ilat. Tamera n Wakli ad s-cfun medden, ad d-teqqim deg umezruy n taddart n Tewrirt. Aserbabu-nni n tkerrusin, mi yewwe s axxam n Dda acur, rsen-d akk yiqeffafen d tqeffafin, tislit d tamezwarut. Send ad tezger amnar n uxxam ara yualen d ayla-s tdegger er deffir urawen n waman, terna urawen n lelawat d lkawkaw d waas n tidanin i warrac d teqcicin yeggten deffir-s, akken ad iiden wussan-is. Tekcem axxam n urgaz-is dima gar snat-nni n tessasin n xwalti-s, s lbarud d uslilew. Tezger afrag awesan terra srid s axxam n yinebgawen yebburan imi ldin sin n yisfuyla-ines, tena tasga teqqim din. Ma d tilawin-nnien, ta telha-d d ccel-is tqeddec, ta tettekki deg wurar tcennu ne tcee. Tamera i itekken sin wussan ha-tt-an deg wass -is amezwaru. At Yiil sseen akk imezda n taddart n Tewrirt. D azger i zlan, aksum d seksu ugaren. Azekka-nni tamera tettkemmil, tezzi-d nnuba n teslit ad tece yerna ad tewwer nettat d urgaz-is. Afrag n uxxam n Dda acur yeggemgem seg tlawin yekkaten urar, deg tlemmast-is d taqaet anda i d-tteddayent tullas ceent s nnuba, tal yiwet tefren taect i d-yekkaten deg temart-is ne ef tnut-is. Ssaa tewwe yiwet n tmeddit, d nnuba n teslit ad tece. Tekker-d kanakken s ubernusis ta iman-is er tlemmast n tqaet, Akli s tlaba tamaynut n yisli immuger-itt, s ufus-is aelma yeef afus ayeffus n Ddayxa-s, ieyyer-it cwi akka i s-yessawe azul mebla ma slan-d ne walan-d yinebgawen i d-ittnezzihen. Send ad teddi ad d-tezzi abrid ne sin deg tqaet, yewwi-d ef teslit ad tewwer nettat d yisli. Tin ad tenisewwren d tameut, tbedd-d sdat-sen tasewwart deg ufus. Akli s lemadrat yekker ad yekkes aqelmun-nni n ubernus n Ddayxa ef uqerruy-is. Irfed-it kan d asawen iban-d wudem n Ddayxa s yiwen n ucmume i tt-yerran terna deg sser. Akli imi d-zgan wallen-is deg

- 136 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

wudem amaynut n Ddayxa ielleb timendeffirt s yiwen n usurif. Udem-is d win yetwehmen mai d kra, yeqqim akken yedhec yiwen umeslay ur t-id-yuli. Ddayxa mazal tasa-s ur teaxer ara imi-s, tenna-as i Wakli : - Qerreb-d ur-i, d nekk, d Ddayxa ! - Ddayxa i ssne mai d kemm. I s-yerra s zzaf. Yebda ieqqel kra n yigman n wudem n ddayxa yessen am wallen-is, anyir-is, imis, ula d tasa-s. - Ala ay akli, d nekk i d Ddayxa, ur telli taye. - Ddayxa i ssne, Ddayxa i ttargu, Ddayxa i yettilin yal dqiqa yid-i, ulac-itt sdat-i ass-a. Tilawin ebsent urar-nsent, inebgawen merra, argaz tameut; ggugin-d ef tikkelt ad walin Ddayxa tuzyint, mai Ddayxa i nnumen ttwalin. Tagi ur tesserwal ara, tjebbed-iten-id ur-s yerna bdan ttfaqen yella kra i yettnamaren Akli. Tres-d yiwet n tsusmi izi ma iedda-d ad s-tesle, ala ut n yisli d teslit i d-yettalin seg ugraw-nni n yinebgawen. Ahya ay Akli! Nni-as ad k-xedme tamuffirt ara yerren lemala-k ur-i tugar tin n umayna. Aya tawait-im! Kemm akka i tenwi, terri iman-im tcebe mi tqere anzaren-im, wid akken i tucce. Nekk a taeggunt, ayen i emmle deg-m, ayen i iyi-d-ijebbden ur-m d anzaren-nni inem, txedme tadyant-im mebla ma tcawre-iyi, nwi tfaqe s wannecta, d ayen i tettwali kemm icmet-ikem i emmle nekk, d ccmatainem i ri, i uzze. Ayen i iyi-qqnen ur-m teni-t Yezzi-as-d arur i teslit, yezzewe yeffe. Seg wass-nni ur d-iban anda yerra. Yezzi-d useggas, slan yis-s kra, deg tmurt n Kanada i d-yeggra.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 137 -

Abrid n talwit
Smail ABDENBI

-nni ur ad yekfi, deg yigenni mazal itran, yekker Amestan ihegga iman-is i wakken ad yessiwe tiawsiwin-nni ief t-id-wean ielli-nni mi d-iru netta akked kra n yimeddukal-is. Ifures tagnit n tualin i wakken ad yeglu s tunict i tin ief iebbek wul-is. Mi d-yeffe er berra, tawacult merra mazal tekkir. Yerra tamzak1 ef ulem, icudd ttebegga, yerkeb, yeef abrid srid s Isendilen. as akken abrid ur yenir ara, as akken i tikkelt tamezwarut ara yinig wed-s, yeba Amestan ad d-iban d argaz as akken d ilemi. Yeba ad iqabel idurar n yijdi s tsusmi-nsen as akken ur ggugmen ara. Yeba ad year ilem i s-d-yezzin as akken tegget deg-s tudert. Ur yuggad fad ur yuggad la, iewwel ad yezwir imeddukal-is, ad yual wed-s alamma d amkan-nni ideg n-yea tarbat-nni n yiminigen. Yeba ad yessedhec Kella, ad tt-yessewhem i wakken ad d-tini isefra, i netta, wed-s kan... Tafat n wass-nni amaynut tedhen-d idurar-nni n yijdi. S tebest meqqren am temer n uneruf i t-id-iqublen, iteddu Amestan ef ulem-is ur tinna yeba wul-is. Alla-is yeur d imeslayen n tayri i d-ihegga i Kella, ula d netta yura-as-d isefra. Icax di tirga n wayen i la t-yettraun mi ara yawe, ur d-yelhi ara akked ubrid n tualin, amzun yettkel ef ulem ad t-yessiwe s amkan. Au alawan
1

Tabarda n ulem.
Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 138 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

amzun d aberi yetteffir am ufrux ef tezdayt yeslufuy i wudem n Amastan akken yeslufuy i taltin n yijdi yettmuruden am llufan, la teddunt am lemwai di leber... D lfera, d anezzeh i la yettnezzih Amestan. Seg umkan er waye, ad iwali kra n yira min-d di tehri n yijdi, kra n tmeqqunin n lelfa uzzarent d tama-nsen... maca mai d ayen ara qeent wallen. Gar-as akked Kella yella wannecta. Amecwar, am win i d-yedduqsen si tnafa as akken ur yeis ara, Amestan yessebes alem. Imuqel yeffus, imuqel zelme, yezzi er deffir da yers-d. Yeteyyer. Mai d win i d amkan ideg ten-yea ielli-nni mi t-id-ceyyen ad asen-yawi tiawsiwin i ten-ixuen. Msefhamen ad mlilen i wakken ad kemmlen abrid lwaid. Yela amecwar ef uar i wakken ad ieen akken iwata lal liala ideg yella. Icukk ahat yereq-as ubrid, inuda, iwelleh tamuli gar taltin n yijdi ma yella kra ara s-d-ibanen... D acu n lerra ara d-yeggrin ef yijdi yettnawal wau ! Amestan yegzem-itt di rray : Ahat beddlen amkan, ne kemmlen abrid imi tteklen ad ten-tebe. Yerkeb ef ulem-is ikemmel abrid-is. Simmal ileu simmal yettqabal ijdi. Simmal ileu simmal ttabent lerrat-is. Simmal ileu simmal au yettuu. Yela ayen yela, au-nni yessker tabuciant. La tettimur armi i t-tumm s wagu n yijdi akked uebbar. Alem yethewwel, yerra-tt i tazzla. Cwi kan Amestan yerked ef tamzak, ttebegga tcudd akken iwata lal, wamma ayen yewwi ad yuzzur, ula d netta ad d-yennefas ef yijdi, ad d-yeggri ulem wed-s ad iac, ahat akken ara iac Amestan ula d netta. Maca alem yennum aneruf, Amestan d amdan, ma ulac aman, ad terzu fell-as lmut. Imi yeckene di tudert, imi yeba ad yawe er taggara n yinig-is, Amestan ef ulem-is yezger taluft-agi n tbuciant war ma yu-it kra. as teel, maca tedda tbuciant, yers uebbar, iban-d ugama akken yella yakan, maca ibeddel umkan. erqent-as i Amestan, ur yelli wayen ief yecfa... tabuciant tesfe kullec, tessawe-it s ayen ur yessin. Ur tenquqel tebest-is ur t-yeffi leqel. as akken fad n tfekka yessefcal, yessawal i tmettant, maca fad n tayri irennu lehd, skud tella Kella gar wallen-is, Amestan yedder.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 139 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Yesfezwi yezwi iman-is, inuda ma yella wayen ixuen, alem ur tyu wara, yezzi, iwala, iekker, yufa-d iman-is am win ur nembawel ara seg umkan-is, amzun ur yeli ara, amzun ur ibeddel adeg... mcubant taltin... d yijdi merra. Iewwel Amestan ad ikemmel abrid-is. Akken kan i d-yuli er tqacuct n tiilt tamezwarut i t-idiqublen, iwala mbaid talast gar yijdi akked uru. Iukk allen-is, iekker akken iwata lal... d tidet, kfan yidurar n yijdi, bdan widen n uru. Yenher alem srid er talast ideg yettar yijdi i wakken ad yual d aru. Mi yewwe, yers-d ef ulem, yeddem-d awin-is, yedduri yiwen uru, yeqqim ad ye talqimt. Simi yestefa, ui yekfa, yekker yezzi cwi dinna gar yira qbel ad ikemmel abrid-is. Amecwar iban-as-d yifri. Iqerreb er-s, yedda s leder armi yewwe. Iall er daxel iwala iblaen reqmen s tfelwa yecban tiden n yinauren imeqqranen. Yedha deg wannect-nni n ccbaa, yezzi-d i yifri-nni armi i s-d-ehrent tira ef yiwet tama n ubla. Simi i iqerreb, iwala d tira i yessen, yefez isekkilen-nni iss i tent-uran widen ieddan, yelmed-itent yakan da yesseneq-itent-id. Mi yekfa tauri, yea Amestan isem n umkan-nni ideg yella, ismawen n sin seg widen yemmuten dinna, adrum-nsen, ayen i ten-id-yewwin ssyinna akked umkan ier teddun. Yefer Amestan iwellihen yettwarun ef yiblaen armi yewwe s amkan nnien ideg n-yufa tira nnien... i t-yessawen s icua n yiwen ubeea yeuren d iekwan umi d-zzint tezdayin. Yefre aas mi iwala sin yimaren sennden ef tezdayt zdat tewwurt n temelt. Mi yewwe ur-sen, yufa-ten-in leben tiddas. Nitni mi twalan, wehmen amek armi i d-yekka seg tama-nni... Acuer mai seg tama nnien ? Tin n ubrid i ttaen akk yiminigen ? Uma llan deg-s waman ! Lemmer mai d tira-nni i t-iwellhen s abrid wezzilen yili ahat ur ad i d-yewwi, ad t-id-yeleq yi berra. Tikkelt-a d nitni i as-yemlan abrid... ara t-yessiwen s anda ara nyaf Kella akked yimeddukal umi d-yewwi tiawsiwin-nsen. Yedda Amestan deg ubrid armi tekfa tsawent, da iwala adil n tezdayin amzun d ccama tazegzawt di tlemmast n tewre n uneruf. Yerra-d

- 140 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

nnehta, yekfa yinig, yewwe er taggara n ubrid i d-yewwi wed-s i tikkelt tamezwarut. Yeffe-d qbel ad yali wass, yekcem mi qrib ad d-yeli lam. Yiwen wass yerra Amestan d argaz, ibeddel tamuli s ayen yettwali, gar tewre n yijdi akked tizzegzewt n tebirin yella netta, amdan n uneruf. Iqerreb cwi er zdat da yesla i ccna n tlawin akked uceqqer n ufus. Simmal yetta simmal isell i tindi. Simmal ileu simmal ikeccem di rreba n lfer. Ahal yefka nnuba i wawal gar yirgazen akked tlawin. Mi iwala Amestan Kella tettwellih-as-d s yifassen-is si gar tulawin yeqqimen s imzad, yera belli ur terru ara yid-s am wakken i s-tera i Musa Ag Amestan akked Dasin Ult Yemma. Yera ur tt-yettaa ara, akken yera daen belli nettat ur t-tettaa ara. Yera di sin ara dduklen i wakken ad edren i Sbiba, d lfal n talwit akked lehna i la tenyettraun di sin yid-sen.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 141 -

D acu i teswa ddunit


Oualid SAHLI

d acetki : - Ttxil-k a Nnadir er d acu i la txeddme, ttxil-k ual di rray-ik tettu tiktiwin-a tiberkanin i d-yelin ef uqerru-k Maca imeawen-is akked yimeslayen-is nnerfaden deg yigenni am tagut n be, Nnadir ur asent-yesli ara. Less-nni i d-ellent tektiwin yennejmaen deg walla-is akked wul-is rrant timedlin fellas, ur t-int ara ad isel i kra nnien. Yerra tisura deg lib-is. Tura ad ieddi ef urgaz-nni umi yezzenz axxam i wakken ad as-tent-yefk, ssyin ad yeef abrid-is er tmurt akken i as-iel lesab deg tazwara. Akamyun i iebban lqecc n uxxam yezwar, yeggrad- kan ad ilaeq netta akked tmeut-is. Yeldi tawwurt n tkerrust, yessers kra n lqecc d ameyan deg-s, umbed yerkeb, yessker amutur. Ur yefki ara ula d azgen n ti i tmeut-is yellan tneggef deg berra. Yezmer ad iru ad tt-ye mebla ma tuqe-as, akken i yezzenz axxam-is, yeaxxer-d seg lxedma-ines yezmer ad tt-ye ula d nettat. Ula d nettat tera annect-a acku yenna-as-d ussan ieddan : - Tebi ad teddu, tebi ad true s axxam n baba-m.

i d-yemdel tawwurt n uxxam, bdan yimeawen la d-ellin seg wallen n tmeut-is, fessusit di tazwara, maca la ttnernayen di teqse armi qqlen

- 142 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

D aya kan, ur d-yerni ara awal. Dindin terkeb. Imeawen mazal d tiregwa ef wudem-is. Imi mazal tessaram ad yual deg rray-is, tenna-as s taect qerrien : - A Nnadir ad k-yehdu Rebbi, madam ur ifut ara lal, ual s axxam-ik, ual er lxedma-inek, tekkse fell-a lhemm-a Yerfed-d allen-is er-s, twala deg-sent tamuli n win umi iru leqel, yenna-as : - D acu i teswa ddunit ? Deg ussan ieddan, yal tikelt mi ara t-testeqsi i wacu i yeba ad yexdem akka, yettarra-as-d s tefyirt-a : D acu i teswa ddunit ? Tugi ad tefhem d acu i t-yuen. Tenna-as dayen argaz yemxel, yeffe-it leqel, ne yella kra n ueckul i yea. Yiwen wass yenna-as-d d acu i t-yessembawlen, zi d taluft-nni n tarwa. Tenna-as : - Ta d laa n Rebbi, ur nesi d acu ara nexdem. Ilaq amdan ad yeber ef wayen i as-d-yefka Rebbi, d netta i a-d-yennan yella win umi ara fke lwacul yella win umi ara fke tiqcicin, yella win umi ur ttake ara tarwa. Maca Nnadir ur as-yesli ara, ula d imeddukal-is ur asen-yesli ara, nitni daen eren ad t-sebsen, mena yiwen ur yewwi. Hatan tura iteddu er tmurt. Takerrust qrib ad tefferfer deg ubrid ameqqran akken i qrib ad yefferfer uqerru-s yeuren d tiktiwin akked wul-is yeuren d iulfan. Ayer yexdem annect-a ? Netta s yiman-is ur yeri ara. Ahat d tarewla i yeba ad yerwel ef wayen akk i t-id-yesmektayen ? Yezmer lal Yera kan yiwet n laa : Yeba ad d-ye later deg ddunit-a, ur yebi ara ad yemmet mebla ma yea-d ayen ara d-yesseknen argaz-a yella yedder kra n wussan deg lqaa-a. Tikti-a n lmut tettual qerriet mi ara yeu umdan ulac win ara d-yekkren deg umkan-is, ma yemmut yeni yenger Tezde-it tikti-a n nnger, tual-as d yir targit. D acu ara yexdem i wakken ad tt-yesfe seg walla-is ?... Yiwen wass yeqqim yessikid yiwen usaru ef yiwen urgaz yettleqqimen tizemrin, iger-as iallen i yiwet n tzemmurt yenna-d :

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 143 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Nekki tizemrin-a ur-i am warraw-iw, mi ara leqqme tazemmurt, ad as-fke akk lenana i si i wakken ad tegmu wa ad teueg amzun d yiwen n ueggal seg twacult-iw Waqila d wa ara yexdem netta daen, ad yeu tazemmurt ne ad ileqqem taebbujt, akka azekka ma yemmut, mi ara d-eddin yimdanen ef tzemmurt-nni ad as-inin : Ta yea-tt-id Nnadir. Akka kan i as-iel lesab. I wakken tikti-a ad tual d tidet, ilaq ad yual er tmurt, er teriqt i as-d-yea baba-s. D ta i d tikti yifen akk tiktiwin ! Akka, ad ye akk lqaa-a n nnger . Ad yezzenz axxam-is, ad d-yeixxer seg lxedma-ines, ad yettu akk imeddukal yesa da. Ad yebdu tudert d tamaynut. Ma yella d tameut-is ad as-yebru Ala, ta ur izemmer ara ad tt-yexdem, tameut-a yufa-tt er yidis-is, ur tsemme ara deg-s, amek ara tt-ye netta ?!... Iiih ! Tameut-is ! Tetti-it mai d kra, lemmer yufa, ayen akk tettmenni ad as-t-id-isers gar yifassen-is, maca ta nnig ufus-is, akken tenna nettat : Ur yesi d acu ara yexdem. Yezzi er tmeut-is i yellan tessikid er ubrid tettxemmim, imeawen mazal ur kkawen ara ef legda-is Yettmektay-d ussan imezwura n zzwa-nsen. D ussan iidanen, uren d asirem akked tmuli er zdat. Yal tameddit mi ara d-yual seg lxedma, ad d-qqimen ad en imensi, ad as-yeku ayen i as-yeran deg wass-is, ad tes wa ad yes. Llan am yitbir akked tetbirt, ttraun kan ad year lecc s yifrax. Mena ussan eddan, agguren eddan, iseggasen eddan, lecc yugi ad year. Nnadir bdan ttaayen fell-as wussan armi i as-tru lbenna deg ddunit, kullec yeli deg wul-is. Ula d tameut-is i yella ur iebber ara fell-as nnig n tmanya n tsatin, yual ur d-yettnejma ara zik i wakken ur yettmeslay ara yid-s. Ula deg usu ur tt-yettnal ara, ccbaa akk i tesa tmeut-is tual ur tesi ara anamek ur-s. Mai ala aya, ayen yellan akk deg ddunit yual ur yesi ara anamek ur-s : lxedma, tazmert, axxam, takerrust, tameut ayen akk i ttnadin medden deg ddunit. Netta yesa-ten akk mena ur

- 144 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

asen-yufi ara lbenna. Nnig wakka, ualen-as d takemt ayen, yeba ad yerwel fell-asen, ad yaf talwit deg tlemmast n lif. Mi yewwe er tmurt, isers tameut-nni umi yeba wul deg uxxam aqdim i as-d-yea baba-s. Ssyin laa tamezwarut i yexdem, iru er ssuq yu-d tagelzimt, tamencart akked lmus. er uzekka yekker-d zik, isuma er teriqt n uzemmur Yefren-d yiwet n tebbujt, yefres-itt, yegzem-itt, ileqqem-itt akken ilaq lal. Mi ifuk, yeqqim ef tgecrar-is yessikid er-s, iulfa am wakken d ta i d laa lali i d-yexdem akk deg ddunit-is. Yerfed allen-is er yigenni yenna-as : - Deg lenaya-k a Rebbi tae-iyi afus, temle-iyi abrid n leslak... Ssyin, mi yufa mazal lal, iedda er tzemrin nnien yebda-tent-id seg rrif yiwet yiwet yettberriz-itent itekkes-asent laba, ur tent-ifuk ara armi d tameddit. Mi yebda yiij yettizwi, bdan lexyalat n tzemrin ttikmilen, yeqqim-d deg tizi n teriqt yettmuqul deg lxedma-ines. Iulfa s yiwet n tumert d tameqqrant, yea iij ad dyessdel ef wudem-is, aberi ad yessergagi acekku-is. Yemdel allen-is, usant-as-d tirga d tibninanin, yea-tent ad zzuznent rruis, yedda yid-sent armi d taggara Maca mi d-yeldi allen-is, tumert-nni tufeg deg yigenni amzun ur dtelli ara mai. Yual-d uulfu-nni n war anamek, iulfa am wakken ayen yexdem ne ayen ixeddem akk ur yesi ara anamek, layas yewwe er tizi-s. Yual yettxemmim : imi kra ur yesi anamek, mi ara iewwes fell-as i wacu ? Ass-is iedda-d akken iwata, s tumert d lehna seg be armi d tameddit, yeqqim tura ma yella tu tzemmurt-nni ne teqqur, wa mai d abel, netta yexdem ayen yellan fell-as. Yemmekta-d yiwen yinzi i as-d-teqqar tmeut-is : Akken i yella wass, ad t-yeseddi umeksa, teqqar-as-d daen yiwen wawal n yiwen umusnaw aglizi ur yecfi ara ef yisem-is : lif yettas-d asmi ara yesu umdan lweqt ara t-yeen ad yesteqsi iman-is yaddra yetthenna ne ala

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 145 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Awwah ! Tameut-a i yesa d tudiqt, d turict, testahel ala lxir. Ilaq ad yual er wayen akk i yea deg temdint, mai ef lal-is netta, ef lal-is nettat. Ilaq ad yebes timmexlelt-a n uewwes ef yinumak Dindin yeqleb er tzemmurt-nni i ileqqem yenna-as s leya : - Ma d kemm tesli : Tebi a, tebi qqar ! Daya kan, ur d-yerni ara awal Tefre tmeut-is mai d kra imi d-yual ur-s s ray-a amaynut Ur ad i yuli wass llan jemen lqecc-nsen fen abrid Lemziyya Nnadir yesa imeddukal ay rray-nsen, zemren ad terren er lxedma-ines, ma yella d axxam, yezmer ad ya waye. Kra n wussan, tual-d tudert-nsen er tannumi, ma yella d tazemmurt-nni i ileqqem Nnadir teqqur

- 146 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

TAMEDYAZT

Abrid n ubrid-iw
Youcef MERAHI
Le chemin de ma route Tasuqelt : Abdenour ABDESSELAM i Jean Snac, i Hamid Nacer-Khoudja
Asesu-k Yesnejla iij Tala Cukke-tt / d ti ! Lebi imsekker / Aha ar ticki.

Sseraqe uan-iw I unadi n tafrara Zware-as i tikli-w Akin mazal tikli ettme-asen I ufus-iw asesu I wallen-iw tasusmi

I.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 149 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

i Hamid Nacer-Khoudja
S yi yeggujlen Zemre ad d-ini S yifassen n tegmat Tira tura Trea di leyu n uda Taqsit ief d-wwi temi-nne

(I wacu anadi berra n wanida nezga ?)

II. Asefru-a da I yal nnger I yal tuttra ieddan Awal yualen ur bab-is Tayemmat yettwaeqlen Deg uglim aceban Deg wawal n lewayed Rebbi ma yezde akk ulawen ? I tafrara yuddam rred ef tcenfirin Deg wawal uwij yal ass Di taddart ief yema lezen Am uru yellewan Yereq d wacal Ur yezmir umedyaz Awal i ulaqec

- 150 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

i Elys Aboulaiche
Tegge-as ticeaf i lweqt s tira Ur ggare iman-iw ala deg uulfu n tiyita ur ttmagare S wazal n wawal

D acu-ten akken ?

Teu laman s tira Ttaru ad iyi-d-slen Ttaru ad amne, laman d tira akked tsusmi Ttaru ad semirriqe i lweqt s usebdi ad n-ae ur-k Ttaru-as ef waye s lebi n wudem Yera uxiqi Ttaru as lfer ur yelli deg-s laman Ttaru, ttaru imellek-iyi wed-i Ttaru asefru ief ur yettawe wass Ttaru di tlemmas n unayas Ttaru yerna i d ajegge Ttaru ssedhuye tuggdi-w Ttaru i yal abrir i d-iteddun Ttraru ef taggayin akked wayen yettwazeglen iemmed Ttaru tisuregt Ttaru akken ad ge Ttaru ssawale i taeg agemma yewa deg-i tasa Ttaru ur ksane i tlalit Ttaru ahat ad yekkes ubel-nni n zik Ttaru ur yeli layas Ttaru i wakken ccfaya ad terr aar ad tecfu Ttaru s yiwen ufus Ttaru d aslufu i kra n tikli akkenni Ttaru ef tiddukla yeran akin i tnafa Ttaru keccfe-d i ieddan yettawad Ttaru ef tiit n uesses

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 151 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ttaru ef lmual ef wawal ef tmetti Ttaru ad d-ggri d nekkini Ttaru la ttmettate Ttaru i tessme n yi s acu-tt taggayin Ttaru uyse Ttaru sserase ccfaya imecen ttbernat Ttaru ef yiri umteddu ef wayen yufa usekran Ttaru ef wed-i n wass-a Ttaru ef wussan n temi-w Ttaru yemma d anhewwel-iw Ttaru ssawale i tmettant ad d-tiwel Ttaru i ieddan i ierrun ef taffa n ccani Ttaru ccuq-iw Ttaru ur yefri wara Ttaru ad ibedd buberrak Ttaru i iqerben tasraft Ttaru yir tterbegga akked kra akken n tlaba Ttaru ddunit di ddunit-is Ttaru ursel agaraw d ujelal Ttaru lebi-w yeqqden ef tizi d tasayin Ttaru atihi fell-i rrif d tisselbi Ttaru ssawle azal n wawal Ttaru teqre liba-k Ttaru ssawale-am-n a tamedyazt Ttaru ssawale i mmi, a mmi awi-d afus-ik

- 152 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tilelli
Mohamed KORCHI

Bi ad ddu d yifrax Ifrax yesan afriwen Rru-iw deg-sen icax usse i kra i yi-ixuen Ddunit-a d akellex Alil win i tt-yumnen Xtare ad ddu d yifrax Bi amek ttidiren Ksan ur in amra Zhan akk la ttwejwijen Abuemmar icee Yettgabar ifellusen Ters tayri-w ef yifrax Di tegnawt amek ttafgen Ttwali-ten di lefra Ttecruruden ttneggizen Tafsut ad teueg tecbe Lwaid mi ara dduklen 3 2

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 153 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tisekrin xedment iqda I tegi anda ttwaffren Iiqel yesmiri yefre Ne d kra i s-ierqen Ahat d tafsut mi tefte Teffe ccetwa dayen Afrux llecc-is melle Ibennu-t s iemzumen Akken ilaq ad t-icebbe S lqerd lecic yeqquren S nnuba gan lela Ttemawanen gar-asen 6 Gar-asen ulac lia La ttrusun srifigen Yiwen yessway imeca Waye yesseay-iten Mi iru yiwen ad imerre Waye iuss fell-asen 7 Yal yiwen amek yecbe Yal yiwen amek yerqem Ssedhuyen ssettuyen aqra Ma txaqe ad k-wansen Mi ten-wala di lefra Menna ad afge yid-sen 5

- 154 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ad afge akken ttafgen Ad awe wid akk jjme Ad sqerbe i ibeden Ad zure wid cedha Ur ttaa ula d yiwen Anda ma llan ad ten-awe Ulamek ara afge elme Nekk ur si afriwen Di lxelq n Rebbi wede Nemxallaf yiwen yiwen Tudert n yiersiwen ur-ne Lasma ur ttmeslayen Menna tilelli-nsen Di tegnawt ad srifge Ur iettem fell-i yiwen Anda i yi-yehwa ad rse D nekk ara yextiren Siwa ayen bi ara e 10 9

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 155 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tafsut D agama i iceben D tawennat i iemren Tizzegzewt tezdi igran Fsan ijeigen S nnesma-nsen iden Lewaner uzzlen s waman Lecic ttjur ugen Mudden aberi lawen S ccbaa lerir igran Ifrax lewuc zhan Lewaner n waman Ttazzalen udren-d ariq Aman zeddigen fan Cucufen ma ffuden swan Jban-d si yal amiq Iwefen qedcen dhan Xedmen ur nerwan Deg werei mi yettcewwiq Tawennat d ayen izaden Ma nmuqel iersiwen ef tarwa-s yessebibir Gan tagmat ddukulen Mcabahen gar-assen ef twacult yettebbir Izirdi iddew uccen Agama yecbe yis-sen D awtul ne d agemir

- 156 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

D abuemmar d tamilla D agerfiw d taninna D tasekkurt ne d iiqel Are arduz tizizwa Rnan azal i tegwa Yezqel tikkuk yessawel Azger yedhec yennejla Deg uqerru-is yerra Zi yeqqes-it ugwen s ddel Tafsut tezzegzew tefte Inegmi-s ileqqe Yefruri teueg yimi-s Yeleq iferr-is yecte Yettbeggin-d yefre Yaskanay-d llebb-is Imi yegman afessa Yak ur d-yettarew amja Dima ifaz nnu-is Tafsut d ayen yeugen D wayen akk zeddigen Ayen akken i temmel tmuli Ccbaa-ines s ilemiyen Wid ara tt-iuzzen Ur tt-ttaan ad teli waen-tt tewa-iten D nutni ara tt-ixedmen I lehna akked tlelli

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 157 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ma d tafsut imazien Tanekra i d-kkren Ur qbilen tikellax S tnuba la ttfeien S tmelsa-nsen hajen Teddun amzun d ifrax Yak ur fennun yigduden Yesan ilemiyen Akka i tt-caren lecyax Akka tafsut d tafsut Ban ne ugin d tafsut D ilemiyen d ijeigen S tira s tsusmi s ut Wid yettaggaden lmut D lmual ad nnaen Agdud yewa tugdut Tudert i tlelli d ttbut D rru s wayes ddren

- 158 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

TADIWENNIT

Ali Amrane, ccna n teqbaylit, mazal lxir er zdat


ZIRA
Timlilit akked Ali Amrane Aric wis 2 Zira : Nebda-d awal ef le style a Ali d ayen i k-yessuffen da er Xali Sliman , Amsebrid , Akka i d amur . Ayen i yi-ttaaben ayen din a Ali tikwal d taqbaylit-agi i tcennu tikwal d les titres des chansons tikwal mi ara d-tafe un titre il est accrochant tagi iban d winna kan ara k-ijebden di tazwara er tezlit-nni, Amsebrid yecbe ayen din, Akka i d amur yecbe ayen din, Xali Sliman ad t-twali kan ad tettce d acu-t yisem-agi. Ali aked teqsit n les titres n les chansons.
Ali Amrane : Wellah ma ri, tura nekk ma yehwa-am ismawen i as-nettmuddu i les albums ttarae ad d-ddme tizlit ara d-yefken akka nnayet ef wayen yellan daxel. Tura Amsebrid ef ubrid, daxel pratiquement, tuac-nni yellan merra sant akk akka cwi n lxi er ubrid, er yinig, er tikli, er unadi ne er lecal-agi irkel. Xali Sliman, acu ara m-ini, d tamacahut ih ! d tamacahut ef tmurt-agi-nne ef temict n yilemiyen di tmurt-agi-nne voil donc ula d nettat, ula d tizlit-agi mesub gar tuac-nni yellan dinna d tinna, ahat d nettat i d-ijemen tikta-nni yellan merra. Kifkif Akka i d amur daen, au mme temps taect ilaq ad tesu akka un titre ur ri ara amek ara d-tini, ara k-id-ijebden akka ciu, ad tettce citu.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 161 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Zira : Ma yehwa-ak i tlata. I tlata les titres des albums-agi akken ara k-awin anda nnien ara k-id-rren alamma d tamurt. Amsebrid , d winna akken i yellan di tmurt, i iruen er tmurt n medden. Xali Sliman ad as-tesle kan ad k-id-yerr alamma d tamurt, axaer lexwal di tmurt kan i llan. Aakka i d amur , d amur-nni ur nesi ara di tmurt i nufa anda nnien.
Ali Amrane : Ih d amur-nni, akka i d amur atan twala, ma yehwaam tzemre ad t-tfehme s snat lemayen-is wawal-agi : akka i d amur, ih d amur ier nru ad t-id-nawi, ne d amur-nni ur a-dnsa ara imi nru, ne d amur-nni i d tamurt-nne i a-yessewan leman.

Zira : Ali dima yecna ef widak-nni inudan rrif, ne ef widak-nni i d-yufan iman-nsen di rrif d timeruga mena dima tkeffu-tt s tewwurt-nni yellan dulaqrar ad teldi, dulaqrar ad yali wass.
Ali Amrane : Ih tura amek ara d-tini oblig ma yella nxeddem lewaye nxeddem-itent axaer numen belli ad neffe kan er tafat ne ad na er zdat yis-sent, d wagi, mena taswit am wakka i dtenni mai d ayen yessefraen, ran-tt akk medden yeni ula i wumi d-nessezef awal fell-as. Ih d annect-nni i d-ekkunt tuac, am wakka d-tenni sans tomber dans les lamentations et tout a, mesub ad nru ef yiman-nne axir ad nessefru ad nessirem.

Zira : Lemala i yecna Ali txulef ef tiyi.


Ali Amrane : Wellah !

Zira : A oui, uriyya d isem-is i d awal-is, ammer d lebi, nesa akk leqq ad nemmel mena ur a-tettunefk ara tegnit ay-it wussan, yena-a hemma-nni ineqqar s teqbaylit. Tella daen yiwet n tezlit nnien yelhan ayen din, Bi ad kem-emmle mena kan akka, kan akka-agi, d Ali i tt-id-yewwin, ahat tikwal d tifrat ?

- 162 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ali Amrane : Ih, tikwal yezmer lal, ayer ala, ahat d tinna i d tifrat, mena atan twala ula d tinna ur teshil ara, axaer tettual d abrid ilaq ad tbeddel akk leqliyya er temsalt-agi ne er temsalt nnien. Ih, ma yehwa-am nekk akken wala ef yiman-iw, nekk ef lxedmainu, tuac-agi i d-tenni mesub ttmeslayent-d ef wuguren i dtettmagar tayri di tmurt-agi-nne, axaer tayri mai kan akka d awal, tesa, ma yehwa-am, aas n wuguren i d-tettmagar, mesub bac ad teueg ad tefsu tayri di tmurt-agi-nne mai d ayen i isehlen, akken qqaren di tmura-agi yetqeddmen, uguren beddun-d mi ara teddi akk teqsit-nni n tayri irkelli, lemtel sin memmalen dayen igerrzen, xedmen axxam, ualen dduklen, asmi ara ualen acen akken pendant un bon moment yezmer lal ad bdun ad dttlalen akka wuguren gar-asen, nekni akka, uqbel ad nebdu, dindin d uguren, voil, a peut prs le font de la chose ma yehwa-am d tagi, aprs on appelle un peu de libert dans ce domaine par exemple.

Zira : Exil, lerba, ne tamurt n medden, yiwet n temsalt ief dtuale di le Cd-inek aneggaru a Ali, ma yehwa-ak merra tuac-nni yellan deg-s as ma llant quelques reprises, Rray ulac , Refde tabalizt , mena merra ef lerba, d lerba n yimir-a, n tura a Ali.
Ali Amrane : Ih d lerba n yimir-a, les reprises-agi daen ma yehwa-am d ci n lxi i neqqen er lerba-nni n zik daen, lerba n tura am wakken nedda-d kan akka deg wawal s tazzla, ur kifkif ara am zik. Zik lerba amek ara d-tini d nnger n dunnit, mi ara iru yiwen er lerba, atan dayen amek ara d-tini, mesub er yiman-is, ne er wid yea dagi d lmena, am wakken alamma yettuseyyef ef bnadem ara iru, d la i yettawin medden imir ad ruen er lerba ad xedmen arum-nsen, tura ma yehwa-am tbeddel tmuli ef lerba axaer tual d tagi i d tasarut n bnadem ad yerriyusi cwiyya di dunnit-is, akka mesub le sentiment le predominant di la socit. Daen ilaq tamuli nnien ef lerba-agi ula di ccna, axaer ma yella wamek ara d-tini, lerba tejre ul-iw, ne lerba tuer, les anciens, wigad-nni yeban ad ruen er lerba tili ur fettden ara, ad

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 163 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

true ur-s ad as-tini tettuae, au contraire cest quelque chose de positif er lerba akk neba ad nru, ad tafe ef wannect-nni tura ilaq aas n tezlatin bac ad ilint aas, amek ara d-tini, ad dtwali tamsalt seg waas n tamiwin, si tama n wid yeban ad ruen atan iban d laa i ssaramen, daen mi ara tawe er din mai akken tettwali ssya ara tafe taswit, ad ilint lewaye ahat ur tegmine ara akk ad tent-tafe dinna ad tuale ad tent-tafe, yella daen wayen yuren, ihi tbeddel teswit, ilaq daen ad tbeddel tmuli ef teswit, am wakken ara d-tini kan akka rapidement, zik qqaren-am d arib melba lwali, d arib melba lwali-agi d tagi i lexpression, mesub qui raconte ef yiriben msakit, tura arib melba lwali yual d arib melba lekwae, atan daen tekcem-d taluft nnien.

Zira : Sfina a Ali.


Ali Amrane : Ih Sfina ih.

Zira : Agad-nni yetterriben mena d yiwen ubrid.


Ali Amrane : Ih wigad-nni, la iteffe wawal deg yijernanen, ttmeslayen-d akk ef larraga, ef wigad-agi i yeggaren iman-nsen di leber bac ad ruen, ih ttemma mi ara tawe er liala am tagi, ad tegre iman-ik ad teddu di teflukt ne ur ri ara deg wacu, ccel ad tefke iman-ik akkagi d asfel, cest un risque, yezmer ad temmte deg ubrid yezmer, mena ma tqeble ad true akkennni, ihi armi tewwe tfidi s ies daen ur teggare ara kan akka iman-ik er daxel n leber, 50/50 yezmer ad tselke yezmer ad teqqime din, mena tqeble ihi armi tewwe tfidi s ies armi dayen, laci kuffren ne amek ara d-tini.

Zira : Ali ddeqs i yecna tizlatin n Yidir di tesdawit, mena yessawe ad yecnu yid-s di le Cd Akka i d amur, timlilit akked Yidir.

- 164 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ali Amrane : Ih Yidir ad as-ini azul ma isell-d, ad as-ini tanemmirt imi yeqbel yusa-d yecna yid-i, yettsemma Yidir mlale yid-s kra n yiseggasen qbel da ef le Zenith-nni ief d-nehder zgelli, xedme-as i netta la premire partie de louverture du spectacle La France des couleurs, da din ma yehwa-am i dnemyussan, da akken ssya er da nettemsawal, ssya er da nettqessir akk ef lecal-agi, asmi rue ad skelsa Akka i d amur, wala taect-nni nni-as ahat ad tt-nexdem di sin, ad tt-id-nqesser, da yeqbel s lfer, da tru akken, yual yusa-d s astidyu nexdemitt da teffe-d d lali-tt apparemment, a fait plaisir, au mme temps cest vrai, cest un plaisir quoi, ad tessiwe ad txedme un duo akked Yidir.

Zira : Ali deg Umsebrid yela-d deg umsebrid armi d Akka i d amur , ddeqs n tmeriwin i txedme, tineggura i txedme segmi ara tt-id-nebdu ahat si 2000, le spectacle-nni n TRB, deg wawal i Ali ad teqqime kan ad t-id-tesmekti yeqqim kan akka di lmux-ik.
Ali Amrane : Ih TRB, la galre-nni n zik tella, TRB, nru ad nexdem di lweqt-nni le groupe tura, da mal tomber neli-d akked le match n JSK, ur ri ara ma yella akked JSMB ne lquipe-nni n Bgayet, da nufa-d iman-nne waed-nne kan neef le TRB, llan yimeddukal akka n tesdawit, usan-d nitni, mena ulac ur tezmire ara ad txedme la promotion, ulac ur tezmire ara ad txedme les affiches, dayen kan, ihi yeqqim-d akka cwiyya yeni mi ara twali akka tura tasa, si lweqt-nni ar tura, cest rigolo, mais ctais bien, neqqim nqesser au lieu ad nqesser di lUniversit nessewse cwiyya.

Zira : Deg yimir-nni a Ali, ddeqs i neder, le Panaf ma nebder-it-id kan.


Ali Amrane : Ih d amecwar umbed atan yual d amecwar imir-nni ur d-yeffi ara Cd-nni-inu amezwaru Amsebrid, ssyin comme mme armi d le Panaf, pratiquement donc imir-nni i d-ffen les

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 165 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Cd, et bien sur tbeddel teswit mai kifkif, le Panaf notamment dagi di le stade n Oukil Ramdane, ih d le contraire-nni n Bgayet,

TRB d amecuc irkelli usan-d akk kra n lebab ad tettwali tceel akk tafat daxel, dagi au contaire, di le stade usan-d laci s lketra, usan-d daen ssnen tuac cnan-d yid-ne, cest autre chose cest un autre monde ma yehwa-am, ecra yiseggasen gar-asen ma yehwaam, ihi di ecra yiseggasen-agi comme mme amecwar yedda, yedda er zdat.

Zira : Ad as-nernu yiwet n tseddart kan akka, tamera taneggarut i txedme di Tizi Uzzu tgerrez ayen din a Ali, awal ef tmera-agi, acu i iulfa Ali imir-nni, akked le publique yecban winna.
Ali Amrane : Ih le publique-nni, ad as-ini tanemmirt i tikkelt nnien, ur eyyu ara ad as-neqqare tanemmirt, ma yehwa-am ur d-gmine ara aas akkenni, yual teffe-d mesub la soire, extraordinaire, ils tais l, teur la sale, yernu cennun akk yid-i, nni-as ur d-wwi ara les musiciens yid-i, waqila atan ufi-d les musiciens dagi, toute faons ufi-d akter n les musiciens, ad d-bdu akka taect umbed ad ncennu akk lwaid, ctais un vrais plaisir yeni, ad as-nini vraiment tanemmirt i tikkelt nnien, dayen yessefraen mesub, trs content.

Zira : Ddeqs nger akk tamawt a Ali mi ara d-tali sur scne, tella une certaine maitrise, la scne annect ila-tt, ma yehwa-ak, san leqq igad i ak-yeqqaren a la Cabrel ne er Yidir, ne er yicennayen nnien meqqren.
Ali Amrane : Ih tura, ci yella, ci daen d lxedma, axaer daen skud tettali sur scne, skud ad ak-itekkes cwi lxuf-nni n la scne, acu ara m-ini ulac yeni, ulac akka lxedma mesub special bac ad ali sur scne, ttali naturellement, et puis le courant passe bien akked laci, ma d ccna tura bac ad tecnu, bac ad txedme lxedma-

- 166 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

inek, pour maitriser ce que tu fais, cest plus naturel akken akked laci, le courant passe bien.

Zira : Aql-a deg yiwet n teswit anda aqa akk deg yicennayen emmlen la boite rythme, emmlen akk, asdenden kan ulac akk laccoustique-nni, mena Ali seg yimexa-nni i yextaren lacoustique, d acu iss txulef, ne lqima n lacostique di ccna s umata ?
Ali Amrane : Nekk seg wasmi bdi ma yehwa-am, akka ccna, lacoustique am akka la teqqare, ne les instruments, les musiciens. Dj mi ara txedme akked les musiciens ne mi ara dtawi yiwen ad iqesser, atan ad d-yawi ciu si rru-is ula d netta i ccna-nni, yernu daen ur ri ara amek ara d-tini, mai am wakken d tamacint kan ara d-ixedmen ccel-nni, tineggura-agi ma yehwa-am les albums-agi i d-iteffen n enf-agi boite rythme, en compagnies n tmacinin ad tafe d yiwen n lebd ara ixedmen kullec, timacinin-nni ur ri ara amek, nekk les references-inu di ccna cest plutt le genre folklore un peut rock mai d lmusiqa n tmacinin, as rennunt-d akka ciu ttsehhilent-d taswit : ama tikwal i usekles, rennunt-d akka ciu, mena sse irkelli d les instruments d allalen d e mesub d les musuciens, voil et puis am wakken twala tura. Ma nual-d er tmera-agi taneggarut n la maison de la culture, lemmer d ccna n tmacinin ilaq mi ara d-ali ad d-awi yid-i timacinin, acu kan nekk tagiart-iw, da ad ttyewqe play-back, ihi kan akka s tgiart cest bon je pense cest le plus important, ilaq taect la base, ma yella tettenni s ugiar, mi ara tt-id-txedme kan s ugiar ad tili teqed yakan mi ara tt-id-tecnu, ma yella kra ara as-d-ternu n les instruments, ilaq ad ten-id-ternu axaer tebi ad d-rnun kra n laa, ma yella daen mai mi ara tttecnu akken la base s ugiar ur teqid ara umbed ad tere ad tt-id-temmekti akk cwiyya ad tt-id-treqqe akk s tmacinin, umbed mi d-tufi iman-ik wed-k ulac timacinin, ma tru trisiti terwi.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 167 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Zira : Ahat ad nessali kan tadwilt-nne a Ali s umeslay, Ali mazal-it d amsebrid; mazal ad ikemmel tikli, Ali ssya er zdat, acu yettheggi, acu yessaram Ali.
Ali Amrane : Acu ara m-ini, tura nettheggi, lalbum mai aas aya segmi d-yeffe, ihi ilaq ad nexdem akka kra n tmeriwin, ad nessiwe ut er medden. Nekkini la ttheggi kra n tmeriwin, mais bi ad tent-id-xedme mai kan di le centre-ville axaer tura mi ara txedme dagi di Tizi Uzzu yelha ne di Bgayet ne di Tubiret ne anda nnien, yerna daen llan libad ibeden cwiyya, lketra n tmeriwin-agi errunt deg yi ur d-ttruun ara ulamek druen, ilaq ad nebdu ad nettwali akkagi, ad ttilint tmeriwin ula, mai alamma di temdint meqqren akka am Tizi Uzzu ne anda nnien ad nru akka cwiyya er medden, ad neffe ciu ad a-dwalin medden ad ten-nwali, la ttheggi akkagi une tourne, tasaetagi ur ad tt-nekfi ur ad nekfi lxedma fell-as, tasaet-agi ur ad i ttnessewjed, ilaq ur tteile ara ad d-fke anda, melmi.

Zira : Ncallah ad d-nessali amur-nne a Ali.


Ali Amrane : Ih jespre, a wellah alukan d lebi-w nekkini anda tella taddart ad tt-nawe, ad nual er tidak n meres n zik, tura la sab n ttawilat, tura axaer ur yesil ara ad theggi akk akka aas n les dates ef tikkelt, les endrois ilaq cwiyya n le matriel, tura aql-i di ccel-agi la ttheggi une tourne.

- 168 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

TIGEMMI

Leru qqazen ellun, yir lehdur qqazen rennun


Ahcene MARICHE

agi d tadyant yeran asmi heddren lewuc. Yiwen wass yiwet n tmeut tennu akked urgaz-is da twureb, tru deg yi i lam. Akken ad tawe s axxam-nsen, ilaq ad tezger tigi ideg ttidiren lewuc, i yeli-d nettat tuggad. Teqqim la tettru tettxemmim amek ara teffe seg tegi akken ad tual ur yimawlan-is acemma ur tt-yetta ara. Atan yizem ur-s, yufa-tt-id akken la tettru. Yesteqsa-tt ef ssebba n yimei-s, tameut tules-as-d ayen yeran yid-s. Tual tenna-as : - Bi ad rue ur yimawlan-iw, uggade anda d-ttemlili kra n lwec di tegi-agi. Yerra-as-d yizem : - Rkeb-d ef urur-iw ad zegre yis-m tigi ad kem-ssiwe s axxam-nwen ur yelli win ara kem-id-yawen. Terkeb tmeut-nni ef urur n yizem, ktalen abrid iul, armi wwen er umiq. Izem yeya imi ezzif umecwar, yeqqim ad yesgunfu rrif n uxxam ssyin ad yual armi d anda yettidir. Tameut akken kan tekcem s axxam-nsen, yemma-s tedduqqes mi tt-id-twala. - D acu i kem-id-yewwin lawan-agi a yelli ? I lam-agi yah ? - Nnue akked urgaz-iw. Yessuffe-iyi-d deg yi, yenna-yi-d : Ru s axxam n baba-m.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 171 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

- Amek i d-tusi ? Anwa i kem-id-yewwin ? - Lemmer ad tere a yemma. Mlale-d yiwen n lxelq ad twehme amek iga, d netta i yi-d-yewwin ef urur-is akken ur d-ttasen ara ur-i lewuc, ulac win ara yi-d-iqazmen. D lwec maca nnefs-is acal yettfuu ! Izem-nni yella rrif n uxxam, yesla i wayen i d-tenna tmeut fell-as, ia-it lal aas. Yekker iru, yee, iucc ef wayen yesla, yewwi kan akken ul-is yeqber. Ru a zzman, yiwen n wass tameut-nni tru er lexla ad tezdem, tacaqurt deg ufus-is. Cwi akka, iban-d yizem-nni. Mi tt-id-iwala yeqel-itt-id, nettat tecfa fell-as. Yu-d ur-s. - Tecfi fell-i ? - Cfi fell-ak, txedme-iyi lxir, ulamek k-ttu. Lxir-ik d ameqqran. - Rfed tacaqurt-nni deg ufus-im, wwet-iyi-d gar wallen. - Amek ara k-wwte d ke i yi-ixedmen lxir ? - La m-n-qqare wwet-iyi-d gar wallen. Tameut tugi, izem yeggul, iettem-itt akken ad t-tewwet er gar wallen. Tual terfed tacaqurt nnig lebi-s, nnig wul-is tefka-as-tt er gar wallen, ccercren-d yidammen. Izem amcum iru, idammen ttazzalen armi ial akin i tiilt i ten-idiqublen. eddan wussan, rnan wiyi, eddan ula d agguren, tameut tamcumt tegzem tasa-s, tettxemmim kan ef yizem ur nuklal akked tyita yea wissen ma ad yidir ne ad yemmet. Yiwen wass, ief ur tebni, tawed temlal-d izem-nni di lexla. Allen ruent qbala er umkan anda i t-tewwet. Mi tmuqel tawenza-s, tufa-t yela ur d-teggri ccama, amzun ur yettwit. Tual teneq ur-s tenna-as : - Ler-nni i ak-xedme iru, ur as-d-yeggri later. Ihuzz aqerru-s yizem, yerra-as : - Leru qqazen ellun, yir lehdur qqazen rennun.

- 172 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Inzan s tedyanin
Farida LOUNES

Ameyyez uqbel aneggez Zik, sin yegra zeden tamduct, yusa-d unebdu teqqur temduct-nni, ruen ad nadin taye, ufan anu d alqayan. Yenna-as yiwen deg-sen: - Ad nneggez. Yerra-as-d winna nnien : - I lemmer ad yeqqar ula d wagi amek ara nexdem akken ad nali ? Ihi, ssya d asawen ttmeyyiz uqbel ad tneggze. Imexluqen-a heddren kan ef wuccen mi yellu, iteddu yetteqlili, yettnadi ayen ara ye. Yewwe ddaw yiwen n uxxam yesla i uqcic amecu yettru, teqqaras yemma-s : - Susem ne ad k-fke i wuccen. Uccen yefre, iil d e, yeqqim yettrau. Yera armi d i, yesla i tyemmat-nni tezzuzun mmi-s teqqar-as : - Tura mimmi ad yexxuc, ur yettaggad, wellah lemmer ad d-yas wuccen ar t-nqedder s tqabact. Uccen yeddez timaddazin-is yenna-as : - Awah, imexluqen-a heddren kan.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 173 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Axellal yegrem yekkes a lall-is ur ttayes Tella yiwet n tmeut tger axellal, tead-it wed-s, akken twala mai d ayen ara tfak, tekker tea-t terwel. Deg ubrid-is tufa afella ikerrez teneq ur-s tenna-as : - Melmi ara tfake takerza-agi-inek ? Yenna-as : - Aref er uref alamma fuke-tt, ddin n Rebbi s talwit. Tenna-as : - Nekk gre azea, ggumma ad t-kfu i-t. Yerra-as-d : - Axellal yegrem yekkes a lall-is ur ttayes. Ler yeqqaz iellu, yir awal yeqqaz irennu Yiwen wass, yufa yizem yiwet n temart deg tegi, tettemqella d tqucci n yesaren ayet ur as-tezmir ara. Yekker yizem yefka-as afus n tallelt, yewwi-as-tt alammi d axxam-is. Tamart tefre s wayen yexdem tenna-as i yizem : - Tanemmirt. Mi tekcem s axxam, at uxxam steqsan-tt : - Acu i tenni deg yizem ? Terra-asen-d : - Yettfuu yimi-s. Yu lal izem-nni yeffer-as deffir n uxxam, yesla-as-d i temart. Ass deg wussan n Rebbi, tamart tual er tegi, yenna-as yizem : - Wwet-iyi-d s tqabact-agi. Deg tazwara tugi, tual tewwet-it imi twala izem yerfa, iger-d limin, ufgen-d yidammen seg unyir-is. Asmi yela ler, yessawel-as i temart yenna-as : - Ler yeqqaz iellu, yir awal yeqqaz irennu.

- 174 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Ay argaz ay amebun yeksan deg lexla am userdun Yella yiwen n urgaz, yal ass yettruu er tegi, tameut-is yettaatt deg uxxam. Nettat yal mi ara yeffe urgaz-is ad teffe ula d nettat, tessen lweqt ideg d-yettual s axxam urgaz-is tettnejma-d uqbel-is. Argaz-is yal ass anwa ara t-id-iebsen ad as-yini anida i dyemmuger tameut-is, mai d yiwen mai d sin; yeqqim yewhem, tameut-is yettaa-tt deg uxxam, yettaf-itt-id deg-s tameddit. Argaz yerkeb-it ccek, yiwen wass yerfed awin-is akken yu tannumi, yekka tawwurt, tameut-is daen tekka tawwurt ula d nettat, argaz yu-it lal deffir n uxxam i yeffer, yefer-itt, armi d tameddit yezwar-itt s axxam yeffer-as. Akken i d-tekcem tbeddel akken ur s-yettfaq ara urgaz-is, cwi kan armi i s-d-yeffe seg uddaynin, nettat tewhem tenna-as : - Ay argaz ay amebun yeksan deg lexla am userdun. Argaz ur nxeddem efk-as taruka ad yellem Yella yiwen n urgaz yettimi deg uxxam, ur ixeddem ara, yal ass rrif n lkanun. Yal mi ara d-tekcem teggalt-is ad yeffer deg uxxam, armi d yiwen n wass teef-it teggalt-is rrif n lkanun, tedda tennaas i yelli-is : - Nni-am argaz ur nxeddem efk-as taruka ad yellem. Tin yeban iwzan tea-ten, tin iqesden ifeggagen tewwi-ten Tella yiwet n tmeut zik teqsed taaret-is akken ad d-tawi ifeggagen, tufa-tt tesseww-d iwzan, yewwi-tt me teqqim tea. Taaret-is nnien teqsed-d ula d nettat lall n uxxam akken ad tawi ifeggagen, tewwi-ten tru. Tameut-nni mi tekfa ui n yiwzan tessuter ifeggagen maca ifut-itt lal. Da teneq ur-s lall n uxxam tenna-as : - Tin yeban iwzan tea-ten, tin iqesden ifeggagen tewwi-ten.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 175 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Amaqraman ay argaz Tella yiwet n tmeut tac aas di tmurt n Leqbayel. Asmi tezwe teqqel tezde di tmurt n Lezzayer, wwen-d wussan imuras tru-d er tmurt akked urgaz-is. Mi bdan tikli deg ubrid, twala amagraman da tenna-as i urgaz-is : - D wagi i d amaqraman ay argaz ? u a tamesu ddunit temer s nnuba Tella yiwet n temart tesa seba n teslatin, armi d yiwen n wass tedda-d temsutert tessutur tin n Rebbi. Teneq temart tenna-as : - Ur m-ttake ara tin n Rebbi alamma tcee-iyi-d i teslatin-iw. Tdewwer ddunit tual temart-nni d tigellilt, ma yella d tamsutert tual d tamarkantit. Tamart tual tettezzi deg yiberdan tessutur, armi d yiwet n tikkelt tewwe s axxam n tmeut-nni i tt-idyessutren yakan. Lall n uxxam teqel-itt teneq-d ur-s tenna-as : - Ad am-d-fke tin n Rebbi maca mebla cce d useqdec... Tesseggra-as-d inzi tenna-as : - u a tamesu ddunit temer s nnuba. Ur yettmettat yiblis alamma yea-d mmi-s Yella zik yiwen n urgaz yewer mai d kra, yettici netta, tameutis akked warraw-is. Yal mi ara d-yas tameddit s axxam-is ad dyekcem yeker, tarui n lewal, leya ef tmeut-is akked warrawis. Ieggalen n twacult yessekreh-asen ddunit. Mmi-s amenzu yezga yettwali yemma-s tettru yeqqar-as : - ber kan a yemma ad imure ad am-ssewu lerba. Argaz yemmut, tameut tefre s mmi-s yettimuren, ara s-yekksen lif akked lmertat. Asmi yewwe d argaz yettu ayen i s-yenna i yemma-s, ula d netta yedda deg ubrid i d-yewwi baba-s. Tameut dayen teya, tettwali mmi-s yedda deg yir abrid. Yiwwas tera-t armi i d-yekcem, yeanez ad isellem fell-as nettat tenna-as-d : - A mmi, ur yettmettat yiblis alamma yea-d mmi-s.

- 176 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Am tasa n uqelmun Tella yiwet n teslit tekreh tamart-is mai d kra, tekker tenna-as i urgaz-is : - En-itt, ur tt-ttwali ara deg uxxam. Yerna i wakken ad tamen yena-tt tessuter deg-s ad d-yawi tasa-s yid-s mi ara d-yual si tegi. Azekka-nni tamart tru ad tezdem, mmi-s yetbe-itt seg deffir; yea-tt armi tezha deg uzdam n yisaren, yewwet-itt s uqabac yena-tt, yekkes-as-d tasa-s. Deg ubrid-is s axxam yemlal-d imakaren, mmen-d fell-as ad t-nen. Armi walan tasa tneggez-d seg uqelmun n yibidi-s, teneq ur-sen tenna-asen : - Ur t-neqqet ara i wudem n Rebbi. Imakaren xelen rewlen, ma d argaz yeqqim deg nndama yenna-as : - Nekk ni yemma, tasa-s temne-iyi-d. hur i teggan Tanant, lica tettelhi d imensi Tella yiwet n teqcict n taddart n At Anan tettarra-tt kan i tguni, yemma-s tezga tnehhu-tt maca ur as-tetta ara awal. Asmi meqqret tefka-tt yemma-s tezwe, tenwa ad tbeddel tikli mi ara tili deg uxxam-is. Maca nettat tkemmel deg ubrid-is, mi d-yewwe hur ad tekcen ad tees. Argaz-is yal mi ara d-yas ad d-yaf imensi ur ad yewwi, mi tt-yesteqsa ad as-d-taf ssebba. Yiwen wass yual-d s axxam zik nettat ur as-tfaq ara, yufa-tt-id tees. Armi tesla i ccix itedden lica tekker-d ad terr i yimensi, tufa-d argaz-is zdat-is yeneq yenna-as : - hur i teggan Tanant, lica tettelhi d imensi.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 177 -

TAURI

Urigami, tauri n ueffes nlkae


Smail ABDENBI

ris-a d tukkist seg udlis i ttheggi ad t-id-erge. eggme-t akka cwi akken ad yawi tala n umagrad. Mi ara n wali s amezruy n turi, ad naf ttekkan lejdud-nne deg usemhez n Urigami. Ihi tura yessefk fell-a ad nfares tagnit akken ad nual s amezruy n turi-a, ula d nekni ad nettekki deg usemhez-is. 1- D acu i d Urigami ? Ur cukke ara yezmer umagrad-a ad yerr s tririt ikemlen ef usteqsi am wa, acku iswi-is d tactelt er turi-a. Tin er-s, tauri tesa amezruy yewaen anadi, mazal tewwi tafat er temmar-is merra. Ulac din ccek ma yella-d unadi, aas ara iwehmen deg wayen ara naf. Taneggarut, Urigami d tauri ur nesbik ara, tmehhez yal ass, aas n tawsiwin i d-yettnulfun. Maca, ad nere ad nsukk ti sr anda tessawe tmuli-nne. Ihi, nezmer ad d-nini Urigami d tauri n ueffes n lkae. Aeffes d abeen, nettini-as daen asnefes ne aebbeq. S cwi n lkae nezmer ad d-nesnulfu tiawsiwin iceben aas. Mai d yiwen n umedya i nezmer ad d-nawi. S ueffes n lkae ad d-nesnulu amdan n lkae, aersiw, tasafagt, iman tiawsiwin akk yesan tala. Mi ara neffes kra, tekfa, tawsa-nni, akken tebu tili tala-as isem-is udem. Deg wansayen n turi s umata, lada deg Urigami aqbur ssexdamen agzam akked usene. Ma d imir-a, deg Urigami atrar, ulac deg-s agzam n lkae
Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 181 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

ne asemlili s usente. Mi ara yili d udem n Urigami azegriran, ggten yiricen, yessefk fell-a ad nsemlil sin, kra ne ugar n yizegriren, nessekcam imuren-nni wa deg wa.

Ieffusen n wudem mi ara yeldi.

Urigami, d tauri i d-yuen qrib akk timura n umaal, ur tessin tilisa n wakal ne tid n usnulfu. Yal amdan, akken yebu yili, d amusnak ne d aeddad, d ilemi ne d amar, d argaz ne d tameut aeffes n lkae, d tauri ara k-d-yeldin tiwwura er tiet akked lfer n usnulfu. Urigami mai d tauri kan, d urar n walla, yis-s ara yennecra yal yiwen deg-ne. D urar yeslemayen alla i wakken ad nelmed amek ara nerr takti d taawsa gar yifassen-nne. Urigami ur yewa ara amiq n uxeddim am turyin nnien, anda teddi tzemre ad teffse tiferkit-ik.
- 182 Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

1.2- Tabadut n yisem Urigami Urigami d awal i d-yekkan seg tutlayt tajapunit. Yesdukel amyag [oru] = effes akked yisem [kami] = Lkae. Seg zik i s-ttinin i turi-a : [Orikata ] = Taara n ueffes. S tmazit nesmuzze awal ama deg tira ama deg ususru. Nerra kan [u] deg ubdil n [o]. Ihi, nessumer-as-d isem n turi-a s tmazit : Urigami. Nessuddem-d daen isem n unaur : Amurigam. Asget-is akked wunti-is d ilugnen. Ihi nettaru amalay akka : Amurigam (imurigamen). Ma d unti-is d wa : Tamurigamt (timurigamin). Ma nsers ismawen-a deg waddad amaruz ad ten-naru akka : umurigam, (yimurigamen). Tmurigamt (tmurigamin). 2- Amezruy n turi 2.1- Urigami ansayan Aeffes n lkae ahat ilul-d deg tmurt n Ccin. Ad yili yefer-d anulfu n lkae i d-ilulen deg taggara n lqern wis III qbel talalit n isa Amasi, deg tmurt n Ccin. Kra nnien ttinin-ak, ilul-d ueffes n lkae deg Japun. Maca yiwet tban, d ijapuniyen i d-yewwin ugar i turi n Urigami. Fkan-as isem, gan-as ilugan, rran urar n ueffes d tauri. Deg taggara n lqern wis VI i yekcem lkae er tmurt n Japun. Wwin-t lexwan n usan (Ddin) abudi seg tmurt n Ccin, yedda-d d unekcum n tbudit er tmurt n Japun. Seg wassen ahat i yebda umahil n ueffes n lkae. D acu kan deg tallit-nni lay lkae, mai menwala yezmer ad tyekseb. Imi lkae d taawsa layen, effsen ibudiyen kra n wudmawen, ttafken-ten d asefk i Uyakuc-nsen Buda. Ttaken daen yemdanen udem d asefk deg umenzu n useggas ne deg tmeriwin, i yisli akked teslit. Zik, teddun wudmawen n Urigami seg yimi s ameu. Aselmed yella s wawal kan, tettafk-it yemma-s i yelli-s. D imi kan i d allal n turi-nni, ur yelli wacu yuran deg lkae. Aris amezwaru i d-yemmeslayen ef turi n Urigami d asefru n Ihara Saikaku deg useggas 1680. Muqlem tawlift uun 1. Adlis-a d

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 183 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

abdar kan i d-yebder tauri n Urikata, yedda-d yisem-is deg yiwen usefru seg yisefra n wammud-is.

Un 1- Amedyaz: Ihara Saikaku ( ), 1642 / 1693.

Armi d aseggas n 1764 i d-yereg udlis nnien, tikkelt-a asentel-is merra yettmeslay-d ef ueffes n lkae, azwel-is : Hoketsuki (Ijellilen aked tkerrusin). D adlis n Urikata, deg tallit-nni akka i asttinin i turi n ueffes. Sakin tennulfa-d turi nnien i umi ttinin Urigami. Isem-a ur yelli d aqdim, yennulfa-d deg useggas n 1880. Hoketsuki (Ijellilen d tkerrusin), d adlis yura-t Ise Sadataki, ad naf deg-s udmawen amedya n ujellel iss ttummun tijelin, isefken tikwal effsen lkae amellal ideg yella usefru ne izen yettwarun akken ad t-ceyyen am tebrat Muqlem tawlift uun 2. Deg tallit ideg tella turi n Urikata ur effsen ara udmawen n yiersiwen ne udmawen nnien, ala ajellel n usefk ne leqlul i effsen.
- 184 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Un 2- Adlis amezwaru yura-t Ise Sadataki, azwel-is : Hoketsuki (Ijellilen akked tkerrusin), ireg-d deg useggas n 1764.

Sakin, yeffe-d udlis nnien yura Rokoan Gido deg useggas 1797, azwel-is : Senbazuru Orikata (Aeffes n ugim n yiernuqen). Muqlem tiwlifin uun 3. Yerna yeffe-d deg useggas n 1845 yiwen n udlis ameqqran i d-yesgerwen akk idles Ajapuni. Ddan-d deg-s merra yieffusen iqburen i d-yeggran deg yidles Ajapuni.

Un 3- Isebtar n udlis wis sin n turi, Sembazuru Orikata (Aeffes n ugim n yiernuqen), yura-t Rokoan ireg-d deg useggas 1797.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 185 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Gar Urigami n tura akked Urikata n zik, mai kifkif. Zik, llan ssexdamen yiwen n lkae yettwaxedmen s ufus, sawalen-as watci (washi). Mi ara effsen yimurigamen n tallit-nni lkae, ur yewzin ara ueffus-nsen am win n wid n tura. Acku seg tama, lkae ala winna i yellan yernu ttcerrigen yieffusen-is. Seg tama nnien, ur tellugen ara turi am wakka tellugen tura. Rnu i waya, llan gezzmen lkae, ssenaen-t daen. Armi d-yekcem lqern wis 20 i temhez turi yennulfa-d Urigami atrar, nniqal tgen. 2.2- Urigami atrar Deg yiseggasen n 30 n lqern ieddan, nniqal tauri n Urigami tesbek am wakken i tt-id-an d leqrun aya i teqqim. D amurigam Uchiyama Koko i d ababat n Urigami atrar. D netta daen i d amezwaru i ierzen izerfan-is n umeskar. Sakin efren-t-id yinauren nnien, yal wa d acu i d-yewwi d amaynut i turi n Urigami. Amedya n Yoshizawa Akira i d-iergen deg useggas 1950 idlisen ideg llan wudmawen imaynuten, yesnulfa-d daen ddeqs n yizudar imaynuten akked yizamulen n turi i sseqdacen tura yimurigamen n umaal. Yerna-d umurigam amarikani Sam Randlett, yesnulfa-d kra n yizamulen nnien...

Amurigam Yoshizawa Akira ( ), 14 meres 1911 / 14 meres 2005.

- 186 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Tamela yellan gar Urigami ansayan akked utrar mmalen-ten-id kra n tawsiwin. Amedya amezwaru d aslugen n turi. Yiwen umenzay seg yimenzayen n uzadur n Urigami atrar yeqqar-d : udmawen akk ara d-yesnulfu umurigam ilaq ad ilin seg tferkit tamkut. Ad tettwaeffes tferkit war agzam ne asene. Asnulfu akked useqdec n umeskan. Acku aseqdec umeskan yettaa amurigam ad yales i wudem akken yella mai s uwehhi. Yettafar umurigam n wass-a ameskan ideg ara yaf akk isallen iss ara ieffes udem. Asnulfu n wudmawen imaynuten teldi tawwurt i usnulfu n tewsatin nnien amedya n Urigami auran, Urigami adday, Urigami n tusnakt Ass-a, Urigami yefrek d ifurkan. Tauri, tura tesa ilugan ibanen, yettwassnen. Di tazwara d timziknin tigralanin kan i yessawen tauri n Urigami ad tt-issinen ugar n yimdanen. Tura rnan-d wallal n Internet akked yidlisen, ssawen tauri er temmar n umaal merra. 2.3- Urigami deg tmurt n Lezzayer Da ur-ne, s umata, nessen seg wacal aya d acu i d aeffes n lkae. Anwa deg-ne ur neffes tasafagt, tasebbarut ne ahat aerrabu ? Anwa ur neffes tacacit s lkae n umis deg uzal akken ad yesdari aqerru-s seg amu n yiij ? Aya akk d tauri n urigami, aya akk yesa amezruy ur d-yeli seg yigenni am ugeffur. Di tlemmast n lqern wis XI i skecmen yimazien lkae er tmurt n Spanya. Yezmer ad yili imir-nni i glan ula s turi n ueffes n lkae. Akken tebu tili, d At Umur ne Imuren (Les Maures), imazien n Spanya i yean tauri-a di tmura n turuft. Deg tallitnni, snulfuyen-d s umata udmawen inzegganen. Muqlem tiwlifin uun 1. Tala-a, anda ma ulac tesa azal n VIII n leqrun segmi ttid-snulfan Yimuren. Tura, tual d azamul n yimurigamen akk n turuft.

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 187 -

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Un 1- Udem anzeggan, d azamul n yimurigamen n Turuft.

Deg tallit tatrat, seg tewwi tmurt-nne azarug-is, tru amzun neqqim kan deg ueffes n wudmawen iqburen. Maca, er taggaraa, s Internet akked unekcum n kra n yidlisen n turi er tmedlisin n tmurt-nne nezmer ad d-nini tqelle tleslalit n turi n Urigami. Wali-t ukessar-a tiwlifin uun 1 akked 2. D timziknin n turi n Urigami i d-yeran deg useggas 2010 akked 2011.

Un 1- Tamzikent n Urigami. Seg 07 ar 12 Yennayer 2010. Axxam n yilemiyen, At Wacif, Tizi Uzzu.

- 188 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Un 2- Tamzikent n Urigami. Gherdaia, ass n 11, 12 Yennayer 2011.

Rnu i waya, bdan kra n yimisen akked tesunin, ama wid yettwarun s tmazi, s tarabt ne s tafransist, ttmeslayen-d ef turi n ueffes n lkae, Urigami. Ulac din ccek, llan ddeqs n yimurigamen aked tmurigamin deg tmurt-nne, mazal kan ttwassnen. Tamawalt n uris Avion : Base : Emballage : Europe : Evolution : Exposition : Diagramme : Diffrance : Figure : Gomtrique : Grue : Initiation : Librairie : Maure : Mille : Module Origami Origamiste : Tasafagt (tisafagin) Azadur (izaduren) Ajellil (ijellilen) Turuft Tamhazt (timhazin) Tamzikent (timziknin) Ameskan (imeskanen) Tamela (timela) Udem (udmawen) Anzeggan (inzegganen) Aernuq (iernuqen) Tactelt (tictalin) Tamedlidt (timedlisin) Imuren Agim (igiman) Azegrir (izegriren) Urigami (d asuf) Amurigam (imurigamen)
- 189 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Pli : Plier : Plieur : Principe : Renaissance : Thme : Traditionnelle :

Aeffus (ieffusen) effes Aeffas (ieffasen) Amenzay (imenzayen) Taleslalit (tileslalin) Asentel (isentalen) Ansayan (insayanen)

- 190 -

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

Tasunt s Tmazit n Usqamu Unnig n Timmuza

Adriraw - Mouloud Mammeri, Amawal n Tmazit Tatrart (Lexique du Berbere moderne), Edit par le CNRPAH (Centre National de Recherches Prhistoriques Anthropologiques et Historiques) sous lgide du Ministre de la Culture. Alger, 2008. - R. Achab H. Sadi M. LAIHEM, Amawal n Tusnakt (Lexique de Mathmatiques, Franais-Tamazight). Edit en tant que numro spcial hors srie de la revue Tafsut, Tizi-Ouzou, 1984. - Kamal Nait Zerrad, Imagerie Kabyle Franais, Edition Fleurus, Paris, 1999. - Idres Abdelhafid et Madi Rabah, Dictionnaire Universel Bilingue, Franais Tamazit, Edition Jazz, Alger, 2003. - Zlal Aytre Scheele, Encyclopdie de lOrigami, Pliage en papier pour petits et grands, volume I, II, III, Edition Fleurus ides, France, juin 1999. - Hector Rojas, Origami, le monde des animaux, Edition Fleurus, Paris, octobre1999. - Sous la direction de Tania Capron, Mini Origami, plantes et vgtaux rigolos, Editions Atlas, France, Mai 2010. - Tsunt Nipponia Un 41,n15, Yunyu 2007, Tokyo, Japun. - Adriraw aliktrunan deg Internet. - dev.origami.com/diagram.cfm - perso.numericable.fr - Wikipedia - Tansa taliktrunant n umyaru : tasghunt.amurigam@yahoo.fr

Tamazit tura Un 8-9 H.C.A / yebrir-uct 2011

- 191 -

Tirigin n Usqamu Unnig n Timmuza Editions du Haut Commissariat l'Amazighit -o-O-oCollection Idlisen-nne 01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003. (Tasuqelt : Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI ) 02- Slimane ZAMOUCHE, Uan n tegrest, 2003. 03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07- S. HACID & K. FERHOUH, Lael ittaba lael akk d : Tafunast igujilen, 2004. 08- Y. AHMED ZAYED & R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et lexique animal, 2004. 09- Lhadi BELLA, Luna, 2004. 10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004. (Tasuqelt : Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecu ) 11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmazit tatrart, dition revue et augmente, 2004. 14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i -d-nnan gar yetran, 2004. 16- Mouloud FERAOUN, Le fils du pauvre, 2004. (Tasuqelt : Moussa OULD TALEB, Mmi-s n yigellil, Tazwart : Youcef MERAHI) 17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prnoms amazighs, 2004. 18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basar, 2004. 19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20- Abdelhafidh KERROUCHE, Tezi n yiles, 2004. 21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiri n umsedrar, 2004. 22- Slimane BELHARET, Awal ef wawal, 2005. 23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005. 24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij - aric I, 2005. 25- Collectif, Tibirt n yimedyazen, 2005. 26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nnien, 2005. 27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaal, 2005. 28- Yahia AIT YAHIATENE, Fama n Summer, 2006. 29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiij - aric II, 2006. 30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006. 32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33- Ali MAKOUR, med n ugellid, 2006.

34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeigin, 2006. 35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecu n ugama, 2006. 37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39- Djamel BENAOUF, Di tmurt uekki, 2007. 40- Said IAMRACHE, Timenna n Said Iemrac, 2007. 41- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007. 42- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 43- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 44- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 45- Naima HADJOU, Amennu n tudert-iw, 2007. 46- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 47- Omar KHAYAM, Rubaiyyat, 2007 (Tasuqelt : Abdellah HAMANE) 48- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt : Habib Allah MANSOURI) 49- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007. 50- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007. 51- Khaled FERHOUH, ku-ya-d tamacahut, 2007. 52- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007. 53- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007. 54- SOPHOCLE, Untigun, 2007 (Tasuqelt : Yahia AIT YAHIATENE) 55- Ahmed HAMADOUCHE, Inzan tiqsiin, 2007. 56- Ouiza GRAINE, Isefra n tmazit, 2007. 57- Louns BENREJDAL, Inzan n teqbaylit, 2007. 58- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2008. 59- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2008. 60- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2008. 61- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ef rad 54/62, 2008. 62- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2008. 63- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muend U Mend, Tafaska n tmedyazt_1, 2008. 64- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008. 65- Dahbia AMOUR, Tudert s tmedyazt, 2009. 66- TANASLIT, Akli n tayri, 2009. 67- Djaffar CHIBANI, Ddeqs-nne, 2009. 68- Belkacem IHIDJATEN, Iij asemma, 2009. 69- Abdellah HAMANE, Tisri n tayri, 2009. 70- Said ABDELLI, Tidwirin, 2009. 71- Said ZANOUN, Bururu yeya-d, 2009. 72- U LAMARA, Tullianum, taggara n Yugurten, 2009. 73- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muend U Mend, Tafaska n tmedyazt_2, 2009. 74- Chabane OULAMARA, Azamul n tmusni, 2010. 75- Mehenna SEHRANE, Awal ef yiersiwen, 2010. 76- Mohand Ouali KEZZAR, Tibratin, 2010. 77- R. OULHA, M. BOURIDANE, K. HOCINE, Tamellat n Beleggal, 2010. 78- Mohamed Zakaria BENRAMDANE, Isan s teqbaylit, 2010.

79- M. DJEGHALI, S. SELLAH, Amawal n yiersiwen n yilel, 2010. 80- Abdellah HAMANE, Tawait n tayri, 2011. 82- Rosa CHELLI, Itran, lezen, tirga, asirem, 2011. 83- Collectif, Amezgun s tmazit, 2011. 84- Islam BESSACI, Azal n tayri, 2011. Actes de colloques 01- Actes des journes d'tude sur La connaissance de l'histoire de l'Algrie, mars 1998. - Actes des journes d'tude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998. - Actes des journes d'tude sur Tamazight dans le systme de la communication, juin 1998. 02- Actes des journes dtude sur La rhabilitation de lenvironnement culturel amazigh et sur tamazight dans lenvironnement juridique, 2000. 03- Actes des journes d'tude sur Approche et tude sur l'amazighit, 2000/2001. 04- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe, 2002. 05- Actes du colloque international sur Tamazight face aux dfis de la modernit, 2002. 06- Actes des sminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003. 07- Actes du colloque : Identit, langue et Etat, 2003. - Actes du colloque : La permanence de l'architecture amazighe et l'volution des cits en Algrie, 2003. 08- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars 2004. 09- Actes du stage de perfectionnement des enseignants de la langue amazighe, 30/31 mars 2004. 10- Actes du Colloque : Le passage l'crit des langues et cultures de tradition orale, le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N13) 11- Actes du Colloque : La littrature amazighe : de l'oralit l'crit, 2005 (Voir Timmuzgha N14) 12- Actes du Colloque : Tamazight dans les mdias et l'cole : hypofonctionnalit et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N15) 13- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatriel amazigh, 2006. 14- Actes du colloque sur Le libyco-berbre ou le Tifinagh ; de l'authenticit l'usage pratique, 2007. 15- Actes du colloque : Lapport des amazighs la civilisation universelle, 2009. 16- Actes des Journes d'tude sur lenseignement de Tamazight, Rgion Est, 2009. - Actes de la Gense de lenseignement de Tamazight depuis le XIXme sicle, 2009. - Actes du Stage de perfectionnement pour les enseignants du primaire, 2009. 17- Actes du colloque sur La standardisation de lcriture amazighe, 2011.

18- Actes du colloque sur Les Royaumes amazighs de la priode musulmane, 2011. - Actes du colloque sur Le Royaume de Koukou, 2011. Revue Timmuzgha Revue d'tudes amazighes du Haut Commissariat l'Amazighit : N 1, avril 1999, ----- N22, janvier 2011. - N10, octobre 2004, Spcial Mohya, Entretien. - N12, dcembre 2006, Tajmilt i Si Muend U Mend. - N spcial en Tamazight : . N16, janvier 2008. . N17, avril 2008. . N19, aot 2008. Revue Tamazight tura Revue en Tamazight du Haut Commissariat l'Amazighit : N 1, janvier 2009, ----- N7, avril 2011. Autres publications 01- Chafik MOHAMED, Aperu sur trente trois sicles de l'histoire des imazighnes, 1997. 02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. 03- Idir El-Watani, L'Algrie libre vivra, 2001. 04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un dbat argumentaire, 2007. 05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie gnrative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome2, Analyse et reprsentation phonologique, 2007. 06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. 07- Catalogue des publications du HCA, 2008. 08- Catalogue des publications du HCA, 2009. 09- Boudjema AZIRI, Nologismes et calques dans les mdias amazighs, 2009. 10- Mohand Idir AIT AMRANE, Kker a mmi-s umazi, 2010. Consultings 01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyi, 1998. 02- Mouloud FERAOUN, Jours de Kabylie, 1999. (Tasuqelt : Kamel BOUAMARA, Ussan di tmurt) 03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur L'enseignement de la langue amazighe : bilan et perspectives , 2004. 04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabtiques amazighes d'Algrie, 2006. 05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques graves et peintes de la grande Kabylie, 2006.

06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbres communes, 2006/2007. 07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite, 2006/2007. 08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamazit, 2007. 09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. 10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuin n tesnukyest, 2007. 11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbre, 2007. 12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007. 13- Moussa IMARAZENE, Timayin n leqbayel, 2007. 14- Nora BELGASMIA, L'expression crite en tamazight, 2007. 15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de cration dun Centre de terminologie amazighe, TERAMA, 2007. 16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi d tenmela tarisant n tmazit : Asnekwu d teslet, 2008. 17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De lavnement linsurrection de 1871, 2008. 18- Fakihani TIBERMACINE, Tanast u kajjuf, 2009. 19- Mohand Akli HADDADOU, Introduction la littrature berbre, 2009. 20- M'hammed DJELLAOUI, , Tome1, 2009. 21- M'hammed DJELLAOUI, , Tome2, 2010. 22- Zahir MEKSEM, Tisekkiwin n yirisen, tagmert d teslet, 2010.

Conception et PAO Ramdane Abdenbi Tous droits rservs

Widen yeban ad -d-arun TAMAZIT TURA, Tasunt s Tmazit

adlisamazigh@yahoo.fr tamazight_tura@yahoo.fr www.tamazight-tura.com www.hcamazighite.org

Achev d'imprimer sur les presses de

Imprimerie Brise-marine
Villa N18, Brise-marine, Bordj El-Bahri,Alger Tel : 0771-11-10-18 Fax : 021-86-50-05

You might also like