You are on page 1of 151

aAsqamu uniG n timuz$a

HAUT COMMISSARIAT A L'AMAZIGHITE

Mouloud FERAOUN

Mmis n igellil
Ungal

Tasuqilt si tefransist

Moussa OULD TALEB


Tazwert n Youcef MERAHI

HCA, 2004

Titre original : Le fils du pauvre

Tazwert Atan yewwev-ed lweqt anda temlal tasa d win turew. S tezmert d waffud n Moussa Ould Taleb, ungal n Mouloud Feraoun, Mmis n igellil, yu$al ar lael-is. Amek ? Ayen $ef wayeg d-yemmeslay wungal agi d tameddurt n weqbayli i yelan daxel u$erbaz n uumi, d ayen ye$ra, d ayen yevran d wamek isebbel babas tawit-is i wakken mmis - Furulu a d-issukes tawacult-is si yir liala nni deg aydeg ttidiren, d amek iwala lferq i yellan gar-as d uumi, d amek yessawev i wakken ad yelmed tamusni s tutlayt tabeanit mebla ma yettu tutlayt ines tanalit. Mouloud Feraoun ye$ra geddac n yedlisen i d-yefkan tamu$li tucmitt $ef tmetti tazzayrit. Mi ar a nwali ayen d-uran fellane$ les Gauthier d Raymond Martial, a nefhem abrid n tira i yevfe wemyaru nne$ i wakken a d-yesbin udem n tidett n t$erma n tmetti taqbaylit. Asmi i d-yessuffe$ Mouloud Feraoun ungal agi ines s iurdiyen-is ( compte dauteur) di Les Cahiers du nouvel humanisme, aas n yemyura izzayriyen i s-yennan belli amyaru yagi iweooeh tamu$li-s ala $er temna n tmurt n leqbayel ; nnan-as da$en belli ungal agi yura-t bab-is i lmend n iumyen mai n izzayriyen. Ayagi mazal a t-id-qaren aiva, maca Mouloud Feraoun isbeggen-ed, s tutlayt i yessen nezzeh, s yiwen u$anib d afessas, tilawt n tmetti taqbaylit. Assagi, s tsuqilt agi, Moussa Ould Taleb yefka tagnitt i yal yiwen degne$ i wakken a n$er, ne$ a niwed ta$uri, s teqbaylit - tutlayt nne$

tayemmatt - i wungal agi Mmis n igellil. Tutlayt i yessexdem Ould Taleb d taqbaylit nni timserret, i yezmer ad yefhem yal yiwen. Yessexdem di$en kra n wawalen imaynuten (les nologismes), maca asexdem nnsen yella-d s tegzi d tici n tira. D$a di tagara n wedlis, Ould Taleb yefka-d yiwen n umawal amecu i wakken ad iiwen ame$ri (le lecteur). Mass Mouloud Feraoun ilul di tefsut n 1913 u yettwan$a, s ufus azegga$, lOAS, ass n 15 mars 1962 netta d xemsa yefiqen-is. Yenna uqbel tamettant-is : Zemre$ ad mmte$ ass-agi ne$ ad ttwan$e$
s a azekka. i$ belli bbi$-d aciddi deg yiwen wegdud amnayfi i yesan lhiba tameqrant ar a yeqqimen s lhiba tameqrant.

Youcef MERAHI

Mouloud Feraoun

Ixf I

Tawacult

Mmis n igellil

Tawacult

A nxeddem $ef wiyav alma d tewser nne$, asmi a d-yawev lajel, lamana a tawev babis. Din a s-nini belli newa lmerta di ddunit, aas i nettru, aas i neswa n tmeruga. Ahat a n$iv bab-nne$ ?
Tchekov

Mouloud Feraoun

Amerray mi ar a d-ikcem tamurt n Leqbayel a s-teoeb, ur yezmir wul-is ad yeqqim d asemmav. Tamu$li ines d tin yessefaen, ccbaa ines am ucewwiq yezzuzunen. ef aya i seun ciu n lenana $ef lewayed imezda$-is. Ur yelli d zzux imi ulac tardast n tmurt ur yedhin sser, yal ti$ilt tettak acbi $er weltmas, d ccna yellan di ta i yellan di tahin. Ulac ssebba i waken ur nettaf ara di tmurt n Leqbayel ayen nner akkmani anda nniven. Sureft-a$ a yiewwasen, acku tusam-d att merem, tusam-d att kksem lxiq. Tcaxem deghabay sant t$altin nne$ akk d sser dyettqudduen degsent. A d-takim di targit mi ar a tu$alem s ixxamen nnwen a kken teef tidett zdat wemna. Nekkni s leqbayel, nera belli neznuzuy ccbaa n tmurt nne$. Nemmel win a yeffren leyub-is s ucuffu n uqendur. Nemmel win a$-dicekken, xas akken nera tuddar nne$ $urwen ur sint ara ccan imi d-ttakent udem n tid yesqaccew la, tugna n tid yewan lif. Tizi n taddart n sin igiman imezda$. Ixxamen-is jgugglen wa deffir wa deg yiwet n ti$ilt am ye$san n wejgu n werur n lewuc uzermezruy : mitin lmitrat di te$zi. D ameccaq n webrid yettawin $er tuddar nniven i d azniq ines amuqran, win yessufu$ s abrid ukeus iuen $er temdinin.

Mmis n igellil

Tehri n wezniq teqqim akken deg mevqan deg i yettwaeeb s leyuv deg yiwet n tama : azal n setta i$allen. Degmi d-bennun sya u sya, an-as-d, dermen-d segs, kemnen-t, yettu$av di lebs-is. Ad ikkuffer limmer ulac sya $er da, $ef yidisan-is, kra izerban issufu$en $er lexlawi. Amek i teb$iv ad tbeddev fell-as ne$ ad teluv deg-s, wezniq yellan d azrib ? Amek a stessuv, abrid nni xai ? Deg unebdu, uen d a$ebba di sin, di tegrest yugar-it deg waluv imi dttemlilin akk deg-s l$aci. ef annect-agi da$en i yezga yumes. Ma d izerban nni ttaken acbi $ures imi d arraw-is. A nnmeyyez ger sin izerban yemqabalen, yiwen yerra $ef yeffus, wayev yerra $ef zelmev. Anda ma llan, yettim$ur wemviq-nni. Wissen d zzhe yeffren isem-is, ne$ d leb$i deg teswit-a ur a$ tekfi ara ad tt-id-nessefru ? Akken yeb$u yili, imezwura nne$ ur bnin ara din : aqli-kken-id deg wema amuqran n taddart, Ama ivebbalen, d win i d tajmat nne$. Ulac am nettat. Adrum ufella ittasem deg-s. Zzint-as-d teslavin s-ya u s-ya isenden $ef leyuv n yexxamen, ulint-ed $ef lqaa s lqedd ivaen n wemdan, tehri nnsent azal n sin i$allen, win ib$un yeqqim fellasent, ama d argaz ama d aqcic. Yiwet degsent tseqqef; tedduri. Deg unebdu, ur tt-ikeem yiij ; di tegrest ur tt-ittaz ugeffur. D tin i d tasla yelhan imea, temsel u tecrureq ; beqqun akk ad qqimen degs. Ma s-dtekkev s-ufella i tejmat, tin tezga-d $ef zelmev,

Mouloud Feraoun

terra udem-is $er yiwet n tezribt yesan lewhi n ecrin n lmitrat d-iqqee yiwen wexxam. Taddart tebva $ef tlata iderma, yal adrum s tejmat-is, yal tajmat $ures tidekkanin n yera d teslavin imeslen. Akkmani tiddas llant, ttujevent $ef teslavin. Maca yiwen ur yezmir a d-yini tella tejmat yifen ama ivebbalen. Llan di$en sin leowama. Maca, ur yuli ara ccan nnsen am tjemmuya. Si bea ma tentwaliv, kifkif-iten d tize$wa i tent-id-isuman. D acu, zzdaxel, ti$er$ert nnsen temsel, leyuv nnsen sel$en s loir ; d imellalen, d ilmawen, d isemmaven. Im$aren yettallan din amzun akken kkan-d di leqrun nni n zik. Lqahwa tezga-d di bea n taddart, di lazib. Win yeb$an ad iu, ilaq-as ad yeffe$ akin i tnezdu$in. Kra n tnezdu$in ulint-ed melmi kan s lmend n uurdi d-yettwaellan di Fansa. Ssuf$ent-ed udem nnsent amaynut akk d lqermud nnsent azegga$ ger ufercec n tiyav. Cemtent, nfaq s ulame$ nni d uzlig. Tugna nnsent ur telti$ $er tin n taddart. Taba yiwen ur yecrih yissent. Mebid ttbanent-ed am ccwami timellalin ireggmen di tyessetmatin nnsent igan s wakal. Nera zdaxel gant am tidak akk nniven. Uklalent aekki : Adaynin n Mnayel s-ufella mellul d aceban, zdaxel yeu d le$ber d isredyan. Zzux ttiewji i deg nekkat yak, nekeh win yessem$aren iman-is, ahat imi nettemyili i mea.

Mmis n igellil

ef akken d-qqaren, imezwura nne$ dduklen s tmara. wan lmerta n tudert n yal wa i yiman-is iwakken a s-d-ssuksen kra ne$ kra i tdukli. idet tmeddurt ma yilin loiran, acku ttemyafen : ttemyervalen, ttemamin, ttemsaafen. Ssifsusen takwemt ; akken teb$u tili ccedda ma ra s-zzin rennu-tt. Ttagwaden iq am tmettant, kehen-tt am qevran. Tikwal yettili akka cwi umennu$, cwi n leyav ger kra $ef lmal ma yekcem tafarka n yiwen, $ef llufanat, atg Maca ferrun mara yili lfe ne$ lqe. Neqqar : D loiran i rrema mai i nneqma. ema nne$, d ema n ddunit maca mai d times. as akken yal adrum yekka-d seg yiwen uar, ulac fellas, imi yiwen ur yettarra ddehn-is $er wannect-a. Si zik ttilint tme$riwin ger iderma. Ass-a amezruy n taddart yu$al amzun n yiwen wemdan. Ulac win d-yufraren s-nnig wayev. Nettfein garane$ kra yellan. Izlan, icewwiqen ttmucuha sduklen asaven nne$ : ama yella d amiw am wa$zen, d ushil am Biuc ne$ d uic am Oea. Limmer ad-neddem adrum at wadda, a tnaf yekka-d seg yiwen umi qaren Mauz. Wagi yeooa-d seddus n warrac. Frurxen, fkan-d xemsa n twaculin, yal yiwet tebbi isem n wergaz, zzdint d adrum. ef aya i sen-nessawal : At Raba, At Sliman, At Musa, At Lebi akk d At qasi. Ma d Ibaciren, jedditsen d imenfi d-yusan si Oeoe. Ur sin ara s wacu ar a zzdin lqedd s uar nnsen. Seg-ul nnsen, eqren iman nnsen cwi, maca tura

Mouloud Feraoun

yiwen ur d-yecli degsen, ula d nutni ttmeyizen amzun kkan-d si Mauz. Tikwal ma tibrik tegnitt ne$ ma yil uba$ur di tqaett, yettili win sen-dyessekkefalen tiqdimin. S nnig iuran agi yellan zik d yiwen nne$ i$yesduklen ass-a, Leqbayel imesdurar yiwet lala nnsen, yiwet tmeddurt nnsen. Yiwen uekkaz akk i$-yewwten. Ur d-yettban igellil wala amekanti. D tidett llan sin yeswiren n tmeddurt : anda llan wid yufan iman nnsen : an - swan - lsan ; d wanda wid, ass-a aten-id-iwali yiij, ass-a aten-ididel wagu. Yeskebubuc-iten la, yettsumu degsen, izeggi-ten am yifer. Ttawven $er lqa n lbir, tt$aven bab nnsen yettwali-ten-id. Maca ur yezmir yiwen ad ibvu garasen ne$ ad ifaq i tmela nnsen s umata. Imekantiyen d wid yesan tiferkiwin : azemmur, tineqqlin, azal n xemsa wussan n tyerza d waman di tferka-s i tebirin. Di tejmat ma d-addren l$ella n yiwen mara d-yawev lawan n tyerza, yettban-ed wa yeceh wudem-is, wa amzun yesqev ne$ yusem. D acu, deg-cefan nne$, yibbwas n tyerza s tyuga n yezgaren, yugaren cwi kan akraren, drus n wakal. Amuqran deg mekantiyen n Leqbayel $ures azal n waggur n tyerza. Yessuzur ta$uct-is di tejmat, amzun degwexxam-is i yella. Akka i y$il, l$aci teddun-as di leb$i. Iwakken as-fken leqder wa d isu lhiba, imi d tigi id-yettbanen di trika-s, yettak letab i yiman-

Mmis n igellil

is am win wer nesi tabruyt. Mi ara yawi imestuja, ixeddem annect nnsen, yettlusu am nutni, itett garasen anagar i$ublan ur ibeu yara yidsen. Ad tafev $ures lmal : tayuga n yezgaren, tafunast, kra n wakraren d wulli, a$yul ne$ aserdun. Tanezdu$t-is tezmer ad tesu sin yexxamen mqabalen (lewhi n nac i$allen di tehri d rbaac di te$zi), taxxamt ne$ snat i mmis amenzu ne$ i ynebgi. Lebni n tnezdu$in imea yiwen-is : aru d ube$li n wakal, ssqef s u$anim d lqemud. Ti$er$ert tessun-as tala$t, zzuzuren-as s ufella ibruyen n loir d cwi n win yufafen, tedzentt mmzintt. Ma tili akken d tamaynutt tettecruruq, yettcebbi wexxam. Ma d leyuv sel$ent-tten tilawin ukessar, azal n sin i$allen $ef lqaa, s loir yemzin, rennunt-as yiwen uzirig qqaren-as tamamt, ula d win s loir maca ur yemzi yara; ma usawen, d tumlilt alama d ssqef. Ur d-ttafent ara tumlilt akk i sen-t-ilaqen alama cerwent-ett merri$et, acku d cc$el nnsent, yu$al asent tikwal d a$bel tikwal d ise$. Asla$ yettnalas yal aseggas ne$ sin ne$ tlata, ayagi yemxallaf ger ssaya n bab-is. II Tanezdu$t nne$ tezga-d deg-ixef ugafa n taddart, deg wezrib n wadda. Adrum nne$ d Imauen , tawacult nne$ qqaren-as At Musa . emmi d baba ismawen nnsen yiwen Remvan, wayev Lewnis maca deg wedrum
8

Mouloud Feraoun

sawalen-asen arraw n Caban , ur ri$ ay$er. Nutni deg wasmi d-kkren d igujilen, lad$a baba ur d-issawev ara jeddi, weroin t-yessin. Limmer kan sen-sawalen arraw n Tasadit $ef setti. Lamum d xwal nnsen smenyafen, ahat, ad leqmen isem n Caban iwakken a d-sbeggnen i l$aci belli igujilen agi san ansi d-frurin, u di sin yidsen ad fen amviq di lufeq n taddart, ama di lfe ama di lqer, n winna akken yemmuten. Am win yeb$an a d-yini : ulac win d-teooa t$ala . Di tazwara, tamu$li-yagi s wazal-is. Di taggara, arrac kkren-d, u$alen d irgazen. Isem ten yezdin ieem-iten ciu, acku yiwen ur sen yessawal s yismawen nnsen, u$alen amzun d yiwen yerna ur ttemcabin ara. emmi, umi sawale$ baba Lewnis yesa taksumt d tamellalt yerna rrqiq wudem-is. Yettadar u yessizdig iman-is dayen kan. Ula d askad ines s uekki. Ttwali$-t ger wallen-iw yezga s uqendur amellal d wamam yennev $ef uqerru-s akken mewab lal. axea imi a t-id-meyze$ s ugelzim deg ifassen-is, ibges ta$egga m tefzimin tiwra$in. Tikwal akka yeggar afus-is, maca mai seg wul, itteggid kan cc$el-is. D tajmat i yernan fellas. Ssnen-t medden d bu tidett u d bu wurfan. Awal-is qei, tasift-is am weclim yeddem wavu. Asmi yella d ilemi, yufrar-ed ger tezyiwin-is imea. ef ayagi i yeef aric amuqran deg-ul n yemma-s. Darani d amenzu. Setti temmel a dtesmekti belli iuma-tt-id di ttebga n Remvan. Tam$art tame$bunt, tera leme tettkil fellas.

Mmis n igellil

Iban am yiij uzal belli d netta i temmel aas. Tefka-yas tafekka ackitt. D tin i d tarzeft-is tamezwarut. Tesbanay-ed iman-is di mmis amenzu : acmume, udem, ta$uct yiwen nnsen. Remvan di tama nniven yettemcabi swa swa ar Caban. D lmektub, ahat, i yeb$an att isebbe imi s-d-yefka ger ifassen-is ayen i s aywali udem n babas. D allal ushil swayes a dyesmektay win t-id-yeooan. Remvan d imsibrik ciu, yeohed, wezzil yerna zzur $ef gmas. Akken i d afella n tmurt nne$, yebren u yekkunner. Ma d udem-is d Caban kkes-it ffer-it i d-teqqar setti : anyir abelbav, tinzert tamecut, ticenfirin tireqqaqin d lenak. Yesa anexzu n babas d yiwet n ladda, iteqqen ti tazelma ma k-idimiqel. Asmi yella mei, ayen terev setti astekkes ladda nni, eddi ke. Tikli ines d taayant am tin n yilef ivaen mfarraen. Mi yefka aqqeddim a s-tiniv d amennu$ i $er iteddu, ne$ $er takumt a tt-id-yerfed. Setti terra-t am ubelbul kan ur n neeq ur n smenaq, ur yelli d win icerven. Mai d aeqlal am gmas. D asusam u d imseti. Yettarra kan $er wul-is. Ur yedduqes ara, ay ula di lec$al-is. Amzun tura deg wengir-is tfellat, netta da$en iqbel-itt. Xas akken zzur-it ivudan-is, yekkat tajewwaqt dayen kan, maca ala tizya-s i yeran. Iemmel aas yemmas d gmas, d acu yettaoa lemala nni deg-ul-is amzun akken d lib. Tasa-s tettergigi fellasen maca ur sen dyeskanay ara. S kuz i yettahay $ef t$awsiwin d l$aci, dd$el ulac. D acmama, rnu $ures lehdu n

10

Mouloud Feraoun

wem$ar azemni. Ar ass-a kra di taddart ttaddren-d imeslayen-is. S umata, emlen-t di taddart am gmas acku d bu tidett ula d netta u yernu yekeh ccwal. Asmi d-lule$, emmi d tikli a d-yessiwev xemsin iseggasen di lem-is, baba ebin. ursen di sin dderya. lima, tameut n emmi, n at ufella. D tameut taaant, d tuwit u zuret ta$uct-is. Allen-is berqent u tikli ines am wemcic. Bih-bih, te$vel-ed lbeq $ef setti, almi itt tetthabi, tu$al-as d izem deg wexxam. Yeyu yekkat-itt baba Lewnis, akken tugi a tterr avar, ur tettaggad yiwen. Acengu ines d baba, tekeh-it am dda, limmer tettaf ur tt-tettwali yara imi ifaq i txidas-is. Akken ma nella deg wexxam nera belli tebbi dawessu n tem$art-is, $ef ayagi i s-nettawi u nettbibbi timeruga ines. Yerna d setti i tt-id-ixevben. Babas n lima, yellan d amddakul n jeddi, yedda d asekiw $er tmurt iberkanen. Mi d-yu$al di Mada$ecqer, yebbi-d yides adrim. Setti t$ill-it d amerkanti, tufa u$ur a tsenned cwi arraw-is. Teffe$-as tirga mxalfa, tamsalt texdem tendem degs. Am$ar amcum yerked di nib n yellis, ur yerni ara cwi yesssufe$ tawit. D acu id-yeooa ? yiwet n ccia iuccen s wewra$ yurez usekref n lerir azegzaw, d-ye$lin, di tagara, ger ifassen-iw. Yemma n at Musa am nekkni, d yellis n yiwen di lemum nne$ ibeden. Ula d nettat s lesab i tt-id tebbi setti. Jeddi med, uqbel ad

11

Mmis n igellil

yemmet, yeooa-d yiwet n texxamt d lexlawi i tlata yessis. Yeooa-yasen-t-id da$en yiwen n lka$ev. Ibeen, yennev deg benuq, yeffer di tbuqalt ufexxa, berrik cwi maca iea, ar tura mazal-it. D lka$ev n tikci n wayla-s i yessis. Yemma tecfaya-s-d mli. Maca, ccix t-id-yesse$ren, yessefra-yasent-id i teqcicin belli ttalasent l$ella kan di tferkiwin. Mai d awat i lebda. Lqavi i tyuran, ahat, ur yefhim ara asirem n jeddi, yedda di leb$i i watmaten-is. Ulac u$ilif imi yemma d yessetmas ur tent-id-ttawven ara lemum nnsent. Llzen s tferkiwin nniven. Asmi ar a mmtent, ad rnun ad ddmen mebla ccwal ayen d-yeqqimen. Jeddi med yeooel. Yera ulac u$ur a sendent yessis. Maca ikukra a sent-yefk lxlawi ines uqbel ad yemmet, yali dayen a tent-yesdarin $ef timmu$bent. Yugad $ef ssaya-s, d l$erv zzat ueggad, ger ifassen nnsent. Yugi, $er tagara n ccib-is, ad yessimes u-is $er at Musa, ne$ at afaren s wawal. Ur s-yefki yara wul-is ad iwali wiyav an ayla-s, xas ad ilin d ivulanis ne$ d arraw n yessis. Ah! Limmer yiwen deg warrac at Musa yu$ yiwet di yessis, tili ad tennefsusi tekumt, ad frunt temsal di tudert-is. Ur b$in ara anagar, arraw n Caban, ilem uvif ! - yezem niqal a sen yeef tusift. Maca deg wussan ines ineggura, imeyyez, yufa menyif a sen-d-yeoo akalis akken ur ezlen ara yessis, ue tteff$ent ara di tesqamutt n twacult tamuqrant.

12

Mouloud Feraoun

- Nek ad ue$, i yettxemmim. Yiwen ur syeqqar i$ leq n watmaten-iw. Tura i yiraw nnsen, ise$ n la. Ad fernen. Ilaq ! iban am yiij uzal, at Musa fernen. D tacva n nnif i ddurin. Ur b$in ara a tent-ssimsen tulles. Di tazwara, am$ar ifeve-ed wand-is ; imi yerev ad yefk axxam-is d yiwen di lexlawi-is i yessis. A$ellet t$ellten s nnig wul-is. Iun ebbi, lqavi yefhem tamsalt. A lxi ! ma d ayen nniven, iban webrid-is, mai d ayen yeffren. - urwamt, rremt avar, qaremt iman nnkunt $ef lema, i sent-nnan i teqcicin. Cwi n tucva, n tiewji a$ icemmet, ad yessimes isem nne$ di taddart. Tiyita ad teqse, lem$ivat ulac. Aqla-kent di lenaya nne$. Lumt qbala. Ayen nniven, ur d a$ d-tuqi degs. Di lewayed n zik, yiwen mi ar a i$ellet win n uar-is, ittnefk fellas ad yerfed tigujilin, d netta ar a tent-yefken ad ddunt s ixxamen nnsent u ad irezzu fellasent am yessis. At Musa uqten u ttemyasamen aas iwakken ad vefen lewayed n tjaddit. B$an imea ad weten u fkan awal, akken llan, belli yiwen ur tent-yeooi, ar d ad bedden fellasent. fen akk deg wawal nnsent imi yessefked kan ad garen tamawt $ef teqcicin time$bunin. Nutenti, mi walant ttwaqurent, mi tteggiven fellasent lemum d warraw nnsen, llzent, acku $illent uzzen-tent, urben fellasent. Akken yeb$u yili, smenyafent aya wala tatut d tiririt di rrif teafa timuqranit. D tullas yessnen nnfe nnsent, ecent. Ur llint d tid yettneqlaben

13

Mmis n igellil

am tata. Unfent i lemum nnsent a tent-kelxen, a tent-en, awi-d kan ur tent-ssufu$en ara seg wegraw u ad fent deg yisem nnsent. Ger sut Musa, setti tasadit tezga teggar tamawt i tgujilin, ninet fellasnet u temmalasent ala iberdan yelhan. Ur elent ara u$ent tanumi yides, ttcawaent-ett di kullec. Tamenzut degsent d Favma, ur tessawev ara ecrin iseggasen di leme-is. Imiren Remvan werad yezwio. Setti terra-ten ger wallen-is a ten tezdi. Favma ur telli d tin icemten : meiyet di lqedd, tevef u warra$et cwi, udem-is $ezzif, tinakin-is reqqiqit. Maca $ures yiwet n tmu$li teur d lenana. Ur tesi tikli nni n nnefxa n tezyiwin-is. D tushilt u d nniya. S nnig seksu, ur tessin ad tenniwel ayen nniven. Setti tewa leman iwakken as tesseqbel Remvan. Favma, segmi tera belli tteoa nni n yilef teur d tazmert i lxedma u teffer degs tirci tedda di leb$i i tem$art. terra-d di lmizan ad yili d lewkil i yessetmas. Tedda tme$ra di sser kan akk d sshala. Lamum feen u cekken mea Lewnis d Remvan imi bbin tigujilin ddaw lenaya nnsen. Favma d lima msekahent am wemcic d u$erda, akka i d tinuvin. Ur cukke$ ara setti tlum kra n wass $ef yemma. Tislit tedder di tili n tem$art-is. Tam$art meskint tufa-d iman-is di tegnitt ur nesi ixef. Ul-is yebva $ef sin, yeb$a sen yeb$a Lusin. Temmel Lewnis ugar Remvan, tesmenyif Favma $ef lima. ef ayagi,

14

Mouloud Feraoun

ahat, i qqimen baba akked emmi di dduks, ur bvin ara, u setti tessela axxam mebla mayaf. Nera yak belli l$aci teddun s lqis, xesum ayen icudden $er tkufit. Yiwen ur yettanef i wdegge d usexse. ef annect-a, yal tawacult $ures aqerru iwumi tetta$ awal. Isufar $ef ufus-is, d netta id-itekksen, d netta i yettvebbiren $ef tu$in d uzenzi ilaqen. Tera fellas tagust umeruf. Sevlamen-t tikwal s ubuddu yettbuddu cwi imanis, maca d tismin kan i d-iheden. Yuli ccan n win ne$ tin a yilin d aqerru $ef wexxam-is. Imeslayen lqayen d isefra d-ttawin fellas rran-as nnib. D tam$art i ywulmen i tukksa. urne$ d setti. Ikufan, ur tesiv win ten-ittmassan. D nettat i ten-itellin, d nettat i ten-ittemdalen. Ttega-s lebyan i u$ummu nnsen, cwi kan akka ad ttisfiq. Tislatin-is rant d acu tent-yeggunin limmer a tenmasent. Takanna d ayla-s. tettali akken a dteddem tazart, a d-tear a$erbal n temin, a dtemme zzit ne$ a d-tegzem abruy n tassemt. tesa lmizan n yiman-is, lesab-is wedes u tceffu d ayen ur tettamnev. Yiwen ur yezmir att yesseddi fellas.

Tilawin ttnawalent, setti tbeu. Mi yeftel seksu yebba, a t-id-temme, anagar aksum i ybeu mmis amenzu : d cc$el n wergaz. Imi aksum netta$-it-id kan di leyudat ne$ mi ara tili

15

Mmis n igellil

tmece, seb d nettat i $-yettqewwiten, am wefrux nni yettaken lquv i warrawis. D tidett, d cc$el iwaoen aas n tmusni d leqel, acku nekkni s leqbayel ur nettummu yara di trika. Maca, imi takumt ters $ef tuyat n win muqqren, n win yessnen amek a yeddu i ddunitis, nethenna u yekkes we$bel $ef nib n at wexxam, u nettkel fellas ad yexdem lwaoeb-is.

III

16

Mouloud Feraoun

Lule$-d deg seggas n 1912, sin wussan uqbel amervil n fua. - Kkaten-d at zik yiwet n temayt $ef ussan imenza n waggur n fua : yiwet n tem$art teb$a ad tekki $ef waggur n yennayer tenna-yas : - Teek a emmi yennayer ! i$iden-iw ff$en. Yu$al yennayer issuter di fua yenna-yas : - Ttxilek a emmi fua vel-iyi yiwen wass d aeal I$iden n tem$art A ten-rre$ akk d ticullav. Lad$a assen yewwet-ed yiwen ugeffur ! yugar i dittalin di lqaa i d-i$ellin deg genni. Ur teswawi alarmi temmut tem$art tame$bunt akk d lmal-is. deg wassen ttkukrun medden asemmiv n tagara n yennayer -. Imi d nek i d aqcic amenzu deg wexxam, setti tettarab felli d ayen kan, tessawev almi dsnulfa isem : Furulu. Yekka-d seg wemyag FFER . yettusemma yiwen ur yezmir a yi-wali, ammer ti, alama zegre$ amna n tebburt $ef ivaen-iw. Ad twehmem limmer a wen-d-ini$ belli isem agi, xas akken d amaynut $urne$, ur ttseti$ ara yess ger tezyiwin-iw imi lli$ nine$ u d ushil. Deg wasmi d-ccfi$, akken b$u$ nuda$ di lmux-iw, afe$-d lemala akk d nniya zgant $er yidisan-iw. Tugna d-ye$lin akka ger wallen-iw d tin n weqcic amectiu di laa nne$, yeqqim $ef yiwet n
17

Mmis n igellil

tbuqalt yennegdamen, Caba, yellis emmis tetturar yides zelle$mani , a s-d-tessesab $ef tvudacin-is tiidanin imea ar a ye. Akka i ttwali$ iman-iw, s yiwet n tqendut m tqelmunt, d tamecut, d tamellalt ; tikli n ddac-dac ma d lehdu ugare$ iiwec. Akken kan si$ tlata iseggasen. Baba akked emmi d igellilen am widak yellan deg wezrib. Imi d tullas kan ay san, ufi$ iman-iw deg wexxam nne$ d ayen kan, ife$ aqa n tezyiwin-iw imeca ger watmaten nnsen. lima, tameut n emmi, limmer tettaf ur yi-tettwali yara. Maca yemma, yessetma, xwalti tiysetmatin n yemma mlent-iyi aas ; baba iteddu-yi di leb$i ; setti, imi d nettat i d lqibla n taddart, tessewa-yi tiidanin i s-d-ttaken sya u sya, i nneqma n lima. emmi, yessnen azal n wergaz u yeran d acu yeswa di tejmat, d acu teswa tegmatt, iemmel-iyi am mmis. Xedmen s nnig lmual i ttebga inu. Maca, ilaq a d-ini$ belli teffe$-asen tirga mmxalfa ; ur bbiven ara s iswi nnsen : d aqcic awid deg wexxam, $ursen, yura deg qerru-w a drre$ lhiba i twacult. D takumt ayen i uemum am nek, i wekur d iyi-cban ! yiwen ur s-d-yusi di lbal belli d ayen nniven ahat iwumi wulme$ u asirem nnsen a t-yawi wavu. Zemre$ ad wwte$ yessetma mebla ccea, yiwen ur d i-d-yeqqar ay$er, yessis n emmi da$en tikwal tta$ent ti$rit deg-ufus-iw : ilaq ad lemde$

18

Mouloud Feraoun

amek a berne$ lbunyat-iw ! zemre$ ad sxese$ awal i win iyi hwan deg wexxam, ama meqqer ama mei, ttarran-t d nnecaa. Tikerkas dgi i dlulent, tukerva $uri i tu$, leya deg udem-iw tesfev. Annect-a yakk iwakken a d-ff$e$ d uwi. Yal wa yera lewaa imawlan tettaoa-d aqcic amaggad, udiq u sellawen am lalla. Mai d tamusni ur sin ara ne$ d imenzayen lqayen i xuen warraw n Caban : jeddi ad fellas yefu ebbi. Faqe$ s lqima inu mi wwve$ xemsa iseggasen, ssuture$ izerfan-iw u tteddi$ tilas. U$ale$ d ezayen i wetma tamecut, tugar iyi s sin iseggasen. Ssawale$-as Titi. Yeqqim-as-d ar ass-a. Ma di lqedd, ur d i-tugar ara ; tettemcabi $uri d ayen kan ; d amendil-is akk d temzurt nni ines tamecut i s itt-ttaqalen. Wwte$-tt, regme$tt, sluqbe$-tt, am weclim yeddem wavu, ur d as-dtuqi ara yakk, tesa yiwen be ur tettaev $er tizya-s. Ssa$en-as tanumi belli ti$in-is n wawal d amerwas u addud inu d azref. Yal tikkelt mi teccekta felli a tt-id-en : Mai d gmam ? ffe tesiv- ! am t-irez ebbi ! ssfev imeawen-im, eddi suden-it . Si tilett agi, tawinest a m-t-irez ebbi tezga tedda-d yal mi ar a d-tader gmas, teqqel-as am lemdu di tallit. Tett$av-iyi ma s-sle$ tettru yas i yemma : - d gma, a yi-t-irez ebbi, i yi-an amur-iw n weksum.

19

Mmis n igellil

- d gma, a yi-t-irez ebbi, i yi-s$ersen amendiliw. Ih a wetma ! yu$alen ass-a d lal n wexxam, ddewa inem teffe$. ebbi irez-am yir gmam nni ! Baya, wetma tamuqrant, s wudem nniven i d-$evle$ fellas lbeq. Nettat tezmer i yiman-is u tera d acu i texdem. Tettami yemma di cc$el akka tikwal. Teec, tewe u tesa ta$ennant ; mi d-tenna awal d win. Tebbi-d leqder i yiman-is s yi$il-is. Baya, tebbi-d fellas ayi tessedhu u a d ayi teggar tamawt. Nek ur bri$ ara i ymeu$en-iw. Bih-bih faqe$ belli s leyav d imeawen zemre$ a d-awi$ ayen b$i$. Qqlen d wid i d imrigen-iw. D acu, tikli-agi nndemme$ degs, acku t-tett kan deg wexxam. Di bea, i b$u$ ru$, i b$u$ snexxefte$, ulac. Timezwura i yi-d-yennan belli medden akk ur tent-rri yara tmara a yi-ddun di leb$i, d yesis n emmi. Yu$ lal, yemmatsent, iyi kehen am dda, tenje-asent-id abrid. - Wagi mai d gmatkunt. Kunemti ur tesimt ara. S dd$el i thede, d ssem i d-iteff$en degmis. Mazal ta$uct-is teenun deg imeu$en-iw, tamu$li-s eqqim ger wallen-iw. ulfa$ am akken u$ale$-as d acengu. Ula deg wezniq, llan sin loiran nne$ d tizyiwin-iw, d acu nutni ucnen felli, qeven-iyi layas s wayen mi zemren.

20

Mouloud Feraoun

Deg imiren, bbi$-d tikli nniven, tin yeff$en felli. U$ale$ d asusam, d ushil, ssemale$ imaniw ; ttezzize$ i wuwi, ttake$ u ele$ mebla ccea i win ay i d-yessutren ta$awsa. Imawlan-iw ttfaqen cwi cwi. Yeftutes usirem i rran deg-i. Izem nnsen deg wexxam yu$al d awtul di bea. Tugdi a s-tiniv yess i d-lule$ ; mi ff$e$ i wezrib nne$ ad ttergigi$ am yifer. Yella yiwen weru n tnica, d win i d tilist. Mi yi-yefka akin, teddu$ ddaw tecva n wakli ; d ameddakul-iw. Imeddukal-is d imeddukal-iw, icenga ines d icenga inu ; akken i s-yehwa i xeddme$. Yettamid felli u tikwal d netta i yettna$en deg webdil-iw. Ma d-nu$al s axxam, refde$ iman-iw akken kan a d-neddi i tilist nni i yuran felli. Yetta$-iyi awal u iteddu-yi di leb$i, u ebbi yera acal i s-tteddu$ di nneqma. Mi ar a nexdem ilellucen, d nek i yettvebbien u ayen a d-nessufe$ ilaq ad iyi oeb. Tikwal, ma yi-d-sel, ttuzu$ akk ayen $ef imeen. Ad yettsummu ivudan nni ines ifedren u ad yessusem amzun kra wer yevri, acku yera d awal-iw a ieddin, ur ttu$ale$ ara degs. Iu am win yennu$nan mi yfaq d yiman-is belli ife$-t di tieci. Ula d nek, ilaq a d-ini$ belli di bea yugar-iyi ddre, yugar-iyi tissas. Nemlal, nemwata. ef tikelt i neffe$ deg ijufa n tyemmatin nne$. D tajmat nne$ i nekcem d tamezwarut, syin d tid nniven n taddart, tagara $er lakul.

21

Mmis n igellil

Ur ri$ amek, ur ri$ melmi i d-tlul lemala garane$. Seg wasmi d-ccfi$, Furulu netta d Wakli i ttemzu$aren. Deg yiwen wezniq i nezde$, iban din i nemyussan. Aas yidene$ i d-nekker akken d tizyiwin, maca tadukli nne$, yiwen ur yezmir a dyini ay$er tdum. Tayuga am nekkni ulac-itt. Akli d uzyin am teqcict maca asmuncef ines yugar ccian. Ur yesi lenana akk d sshala inu. Efk-as tavsa, aekki d umennu$ teooev-. Ula d imuqranen ur ten-yettaggad ara, maca teqnen allen nnsen imi yeu d sser. Mai d nutni i yeqqaren : uzyin emle$-t, aberkan yet$iv-iyi ! Leya tettwasfev deg udem-is, leq-is d nek umi t-yerna. ef annect-a i yi-emlen ula d nek. ures ivaen d ifessasen annect-ilaten ; izga yeqqar-ed laqen i umennu$ d trewla. Ayen i yi-ttwakkesen yella $ures, ayen t-ixuen a t-id-yaf $uri. D ayagi i yevan lemala garane$. Ur ccfi$ ara acal i neqqim iwakken a nissin azrib nne$ u a nemyussan d warrac akk ized$en degs. Akken yeb$u yili, tiremt tamezwarut nessedda-tt mebla cceda. Llan kra yetta$en ti$rit s$ur menwala, win yeddan yesenen-iten ; llan widak $ef tt-tahayen, cwi uekki ad ye times ; llan da$en wiyav mi ten-t-sluqbev ad brun i ymeu$en nnsen ad kkren di tqaett. Nekkni leme d a$-yevri wannect-a. Newwet alarmi i dnesbeggen iman nne$. Tta$en-a$ awal : Akli s ddre, nek s tici. Cwi cwi, u$ale$ ttawve$ $er tejmat wedi, tikwal ttae$ akin alama d lqahwa i deg

22

Mouloud Feraoun

zgan wid i leqqven lebwant. Caba, yellis n emmi, mi yi-d-tenna qqim a nurar akken, s zzux i s-qare$ $uri cc$el di bea, mai d axxam i yi-dyefnan ; ttarra$ iman-iw d argaz zzat-es, lad$a nettat ad tebru i uqerru-s, ad tessusem. Yura di lbext-iw, yal tikelt a eqre$ Caba, ad afe$ di bea win a yi-eqren, ne$ win a yeggalen dgi ur kcime$ tajmat. Din din a dberne$, ur netteile$ ara. Lad$a ad rurde$ $er gara-s d teqcicin nniven ad qime$ a nurar. Ur sent malle$ ara tihudit-iw, ttefre$-tt deg wul-iw; sedhuye$ iman-iw akken ad ttu$ ti$rit d-u$e$. Weroin sen nni$ i ymarrawen-iw a d-amin felli mi ar a yi-d-yawev yiwen d tizya-w : ma zemre$-as a nenna$, ma ulac ad ttefe$ d tarewla. Deg wexxam ekku$-asen mi ar a yili$ kan d amernay, ma sdubzen iyi ne$ u$ale$ $er deffir ur erren ara. Acku, anagar yemma, yiwen ur s-yettak wul-is a yi-d-yefk afus. Tamezwarut a ten-i$iv akk lal, syin ad gallen dgi ad mceawe$ d wefna nni inu. Tedda felli mai d tikelt mai d snat, lad$a akked emmi. Ma rni$-t, atan ad i yiemlen imea, a d-vsen $uri. Ma yella yessexbabev-iyi, terwi $ef Furulu, ad teddun felli a s-tiniv uvne$ ajeooiv. Kerhe$ tiswiin agi am qevran. Yiwen ur ttt$ave$, anyir nnsen yekres am akken b$an ad i yirnun tiyitwin. Awah ! d yemma kan i wumi tettergigi tasa felli, deg udem-is kan i deg d-tufrar lenana ; tayri ines $uri tugar kra yellan.

23

Mmis n igellil

Ma d-yini awal emmi ur yettu$al ara degs, am umesma di llu. ures tlata n wudmawen umennu$ i yellan u yal yiwen yesa abrid i yimanis. Yezmer ad yili wefna mei, annect-iw ne$ yugar-iyi. Tura, ma yili d win meiyen yettanef-iyi ttake$-as ti$rit, d acu kan ilaq-iyi ad rewle$ u ad fre$. Ma usan-d imawlan-is ad berrin dgi, ad yerr iman-is a yi-ttnadi maca ur iyi ttaf ara ; Lad$a ad yessedhu winna u ad yeggal dgi zzatsen anagar ma ur d iyi if. Ma d win yellan annect-iw, ur iyi ttunefk ara ad agade$. ur emmi teqve, s umeul-is igzem-itent-id : ugare$-t tazmert imi t-ife$ akken tette$ ne$ babas weroin yewwit adebbuz - mmis umaggad ur yesserwal mmis n at Musa, ne$ da$en d mmis n taooalt - iban ur yekkat ara uzzal, ne$ tagara, d mmis n wedrum acengu, tu$alin ar deffir ulac. Mi ar a sife$ imeslayen-is, ttafe$ azgen ines ur yesi i$isi. D ayen i yi-ssawven ad su$ cwi n tissas. Netta da$en ur yettanef ara i win meqqren a yi-d-yawev ne$ a yi-d-yewwet. Imiren i d-ttarra$ tta-iw degs. Qqare$-as-d akk ayen yevran yidi ; ssawave$-as-tt-id tema ter$a. Yiwen meqqer felli a yi-kkes talabilit, s tazla s axxam : imeawen, ileddayen, axlul. A s-ini$ anwa kan, dda Lewnis atan yekker, tiifin, asu$u. Ma yefka ebbi yufa aqcic nni, yiwen ur s-t-i-ttekkes ger ifassen-is, kra ibeqqayen, nek zgi$ deg ijufa-is s usennexfet.

24

Mouloud Feraoun

Awah ! emmi d argaz lali, $as di kra n teswiin yugar llufan. Acal iberdan i t-ssuzle$ $ef txidas ur nesi lmena ! Wissen ahat isuref-iyi, ass-a, mi yewwev $er wanda a nawev mea, azekka. ri$ belli ur s-yelli yara di lbal i baba Lewnis ad iyefk ttebga tuzligt, ur yesxese ara mi yeb$a a dyessufe$ dgi argaz. Maca iemmu aas u yettarra err $ef wiyav. S umata, ur ufi$ ara $er temsirinis. Di iq akk d ccedda i d-yettifrir bu yiles di bu gernin. Alarmi d asmi d-tede tegnitt tamcumt i faqe$, xas akken meiye$, ayen teswa sshala. Yiwen wass deg wussan n ebbi, di lexif, l$aci yakk u$alen-d di tferkiwin nnsen, wa iucced i yezgaren-is, wa yeksa, yal wa d acu t-yebbin. Iij yeenen. Tislavin n wema ivebbalen uent d irgazen, usan-d ad stefun ; wa yeel, wa yeqqim yettmeslay d wiyav. Ssne$-ten imea. Bussad n Ama, s telbut-is igan am tvellat, yeef tinna yeddurin, iemumen ueccad uen tasla. Ikessu yiwen uqecwal. Qqime$-d $er tama-s, d netta i yi-uen ti. ri$ iemmel arrac imeca. Udem-is tesberkit tewser, allen-is berqent ; ttbanen-d yedmaren-is deg imi uqendur-is uren d icaufen. Ue$ $ures, ur tugade$ ara. Aqerru eryan ; tacacit-is yekkes-itt, isers-itt, yerra degs iccew ines yeuren d cemma. Ka-ka a s-iwwet ieffi. Yeef talqatt nni uqecwal ger ivaen-is am lkkellab, akken i seshel i useqed. Ikesu u ineooe kan akken.

25

Mmis n igellil

Smuqule$-t amek ixeddem ; caxe$ degs. Ttae$ $ures ur faqe$, almi yi-d-iuz s udem-iw s yiwen uemum ueccad. - A akin a mmis n Remvan, muqret tesla ! - Xai, ad qime$ da. B$i$ ad wali$. - u ad turarev d tizya-k. Tebbiv-d akk izan yellan s udem-ik d wallen-ik. - Anda i yi-hwa ad qime$. Yak ula d nek ttalase$ di tejmat agi ! - Dayen, dayen. D acu, $urek kan a k-inaze$. Menwala yera belli yettalas di tejmat, am llufan am wem$ar. U yernu, nesmektay-asen-t-id i ymuqranen s wuger n tem$er n yimi tie. Bussad yellumet, yessusem, yerra ddehn-is $er uqecwal-is, yettkemmil. Iemumen nni ueccad ttemyekcamen s leis. Tikwal kan akka alma yeez yiwen. Lad$a a d-yeddem lmus nni ines uqvi ad yegzem ixef nni d-yezen. Ur ri$ amek i d-tusa : ulfa$ s lamu di timmi-w i d-tevfe teqe d unezlulef am tuqsa n ware. D lmus-is i yi-d-yesenta deg wenyir-iw. Rri$ afus-iw s-lem$awla, yeu-ed d idammen. Din su$e$. Irgazen akk kkren-d, uzlend $uri. Nekk ttu$u$,, ttjellibe$ am loen ger ifassen n wem$ar amcum i yeb$an a yi-d-yer deg wenyir cwi n cemma. Wayev yennev-iyi-d deg uqerruyiw abenuq d-icerreg deg uqendur ines ajerbub. Idammen neggin, nekk rennu$ asu$u. Bussad yu$al d awra$, tekfa fellas ddunit. Lmus ye$li-yas,

26

Mouloud Feraoun

aqecwal ur nekfi yennugdam ; netta erqent-as, yesteqsay m ur muqret ara tiyita. - Cwi ur s-d-sfiv ti-is ! - eggne$-as-d ? d netta i d-yuan $uri. Tevra-d, tevra-d. d acu teb$iv a s-xedme$ ? - Ad tegrev tamawt. Alil. Wissen tura amek a t-id-mmagren imawlan-is. u s axxam a Furulu, u ! in-as i yemmak a k-terr i$i$den ucettiv. Teddu$ s axxam idammen ttcecuen, cwi ur yebbi izi$er-iw. Inigan akken ma llan ugin ad amnen Bussad ame$bun yettgallan s ella d iessasen ar d ccian i tt-id-yebbin, mai s leb$i-s imi d i yi-emmel am yiwen deg warraw-is. Maca, akken yb$u yeggul, yiwen mai yedda yides, tthuzzun kan iqerray nnsen, $ave$-ten imea. Ur nezmir a ncukk degsen, ne$ a s-nini belli b$an ad smentgen times. Amezwaru i d-mmugre$ $ef wemna n tebburt d winna akken ur ilaq ara lmektub a d-iger di teswit nni. D baba Lewnis i d-yeslan i su$aniw. Yemma tedda-d deg igerzan-is. Walan-d udem-iw yeu d idammen, tamamt i yi-d-qnen di tejmat tu$al akk d tazegga$t. - wi k-igan akka ? i d-yenna baba Lewnis. - n$an-iyi mmi ! i tu$was yema s wayen tesa di ta$uct-is, am win a isu$en abbuh . Ttarra$-asen-d awal s usennexfet. emmi yexeb wudem-is. -iwel ini-d anwa ? Ay$er ?

27

Mmis n igellil

- D Bussad n Ama. - S uemmed ? - Ih, yeb$a ay-ine$. Ugaren imeawen lehdu. Baba Lewnis yesfezwi am terat. Ur inuda ur ittnadi ad ier amek tevra. Yerra-d ger wallen-is Bussad, n wedrum nniven, d amenza$, yebbi-d lmus, yemme$ $ef mmis n gmas ur nebni fellas. Yeb$a ad imu tawacult n at Musa, ad ine$ aneggaru deg warraw-is, ad igzem axalaf amecu Yeef-itt d tazla, azduz deg ufus-is. Ulin-as wurfan s aqerru ; yerkem ; di temsalt n nnif ur yein yiwen. Yedem ad yesken i medden amek i tga lema n twacult. Ilaq a d-yerr tta : d tin i d tirrugza. Yemma tevfe-it, tezzu$er yides akk at wexxam. fen-tt akk d tazla. warad nebbiv $er tejmat mi tenhewwal liala : asu$u, rregmat. Ttu$ ti$rit nni i yu$e$. yu$al-iyi d tugdin, ttargagi$ am yifer. Ama idemmek di l$aci a s-tiniv d aweuf. Ggri$-d wedi. Anda tella yemma ? anda yella emmi ? deg yiwet di tebbura n tejmat tban-iyi-d terbat n yergazen ttemdeggaren, eqle$ yiwen ger lemum n Bussad mi yejem, aru nni yemmedex. Yiwen yu$was. emmi nniven yesselelli taekkazt, yedem $er tlemmast, yemme$ $er lqaa ireed-ed yiwen : d baba Lewnis. Deg-yiwet n tezribt, tulawin ssekrent-ett garasent, d eqlala d umennu$ ur nesi sse. Ula

28

Mouloud Feraoun

d nutenti gant yiwet n tusna taberqact i deg dtifrar tebrek imendyal d tezwe$ n lefwavi. Tajmat s-immal teaa, yiwen ur yeif ti$met. Lkeh ized$en ulawen yeffe$-ed, tiqdimin yettnadin kan tasebba keflent-ed. Tema. Cwi kan akka yebbev-ed Lamin. Yuli $ef tesla. er tama-s, yiwen wemabev, yethuzzu amendil n lerir awra$. - A s-d-tas dewassu i win a yernun ameslay ne$ tiyita, i yeda wemabev nni, s leyav d wurfan. Imiren kan, yefra umennu$ ger yergazen, ma d tilawin, ttemyettakent tiyita taneggarut, ulac tin yeb$an a d-teggri degs. Ul-iw yekkat a s-tiniv tura ad yetterveq, imetman kfan deg-imi-w, ta$uct-iw d icenfiren-iw qquren. Ivaen-iw cekklen, iri-w yekkaw. Wala$ yemma, uzle$ $ures, acebbub-is akk yerwi, amendil-is ye$li, tettnadi a t-id-teddem degmi yi-d-twala teooa-t, teef-iyi-d di tettust teddez-ed iberdan-is. Ameu$-is yettquddu d idim, setti wis anta i dtessenew, yeu akk ufus-is d anaden, Baya tebbi-d yides tafawett n lfuva n ini, tameut n Bussad. Limmer tafent ur ebbsent ara, b$an-t ad rrnun-t amceew, mant d ayen kan. Segent-iyi s lqub d rregmat i ssawavent i tcunga nnsent, ula d nutenti ttarran-asent-id s wayen ssnent. Simi necem s axxam, at wezrib nne$ mea uren-d laa, refden-d yidsen emmi ur yettwaqal ara. Yettwafeooe s weru deg uqerru,

29

Mmis n igellil

yettwet s lmus deg bedi. Ula d dadda Qasi, yu$ kra n tyitwin s uekkaz. Ma d adrum n Bussad, an ti$rit uklalen : Bussad yessexcawet-it baba Lewnis, zzu$erent s axxam ur yeri anda yedda, gmas, yufeg usevsu ines, wiyav yal wa amek i tent yu$ : allen cuffent, udmawen xebcen, laun Banent-ed akk degsen ccwami umennu$ ; idammen ttqudduen, iqendya qersen, iumam fsin, mi sersen baba Lewnis $ef yiwen ulemsir, yemma teu-asen-d tabuqalt n waman iwakken ad ssirden. - Xai, xai ! i d-yeneq yiwen. Anefet-asen akka i yfeddixen, anefet-asen akka i ydammen a ten-id-afen iumyen. - A k-nesserkeb $ef zzayla, i d-yedda deg wawal amezwaru dda Qasi, a k-nawi $ur lqavi tura. - Ula d nutni d ayen a xedmen, ilaq-a$ a ten nezwir, i d-ileqqem ameslay yiwen nniven. Yal wa d tamusni-is, yal wa yettmeyyiz akken iwala, yettak-ed tidmi-s ; maca, imeslayen nnsen izde$-iten webruy ukukru. D yir tagnitt. Ugaden i d-tessegray. Kra sqerdcen, ulac tifrat f i ters nniya ne$ tin yeuen ti. Fkan awal a du$alen tameddit a d-glun s wid nniven. Fellasen ad dduklen am yiwen. D tagmatt i d-isawlen ; At Musa mgal At Rabe, isenned $ef udekkan, yeqqim. D ilemi yeddan d yiman-is, u yernu d tacaft. Imea rran iman nnsen ttun $ef wacu i dtusa, amzun mai d nekk i d madakci. Maca tella

30

Mouloud Feraoun

lima d yessis, smektayent-iyi-t-id s dd$el. lima trekkem, tezza tasa-s. S nnig wul-is i tedda ula $er umennu$. Ka-ka a d-tekres anyir-is felli, a yi-dtvegge tamu$li nni n weqjun amsuv. Yellis louhe tu-ed $uri tebbi-yi-d. - Muqel emmik ! Iwenne. Fellak i d-yevra ubaxix agi. Ama d lehdu-is, ama d tubbya ines, $zen dgi am useffud yer$an. U$e$-tent $er zdaxel. Imeawen ugin a d-f$en, qqebre$. Muqle$ yemma, twala-d kra yellan, ur tezmir d acu a texdem. I$av-itt lal, tebra i wallen-is s tmara : zi$en emmi ur s-iu wacemma, iqeed-ed imanis, isu$ $ef tmeut-is. - Ffe$-iyi sya, s kem s loifat-im. Tesmermez-ed tekka tabburt. - Iyya $uri a Furulu. Yak ur k-yu$ wara ? Yemaleq-iyi-d $ures, allen-iw uent-ed d imeawen, gre$-d nnehta, snexfta$-d abrid, evqe$ d imei. Yemma terfed-iyi-d, teffe$-ed ula d nettat. Teqqim yides setti akk d dadda Rabe. Mi s-tvellu tajbirt yemmas netta yettwei dadda Rabe : baba ulac-it. Di tafrara i ysewweq $er Tizi-Wezzu yebbi ttebga n turin $ef we$yul. Ur d-yettu$al alarmi a ye$li yiij. Ur yeri acemma deg mennu$. Annect-agi, At Ame faqen-as. Zemren a szewren, a s-sqien di kra uxenduq ; a s-inin a dnerr tta imi ten-nesdubez linna. At wedrum nne$ ttzuxxun imi ten nerna, imea akka i tt-walin, nugar iten i b$un inin. At Ame da$en,

31

Mmis n igellil

ttmeyyizen akken nniven, $ursen d nutni i d imernayen. D acu tidmi nnsen ur d a$ tekcim sya ur d a$ teffi$ sya, ur ncukk ara deg yiman nne$. D ayagi i yessawven baba Lwenis yesseggra dadda Rabe ur yeddi yara d wiyav. A t-yettwei ad yemmager baba, ad yawi yides imrigen, u ad yesseddi awal i kra i$ yettilin, wid kan yebbi nnif, ad ff$en i taddart u ad anun ti$emma iwatan i wesqie. Tagnitt d yir nettat ! aezzeb yugar leqve. Mi d-yebbev baba s axxam ur t-yu$ ur tyebli, nefe imea ; maca lfe nni amzun akken s acu i t ixuen ; messus. Annecten n lemadra, aqee nni imea rnu $ures wid ttyefen di ccedda, kra din akk di rraye. Akken yeb$u yili menyif akka wala kte. Iun ebbi, At Ame deg wakken yewse wul nnsen, meyzen belli ugaren At Musa, ur sen-d-tuqi deg wayen nniven, qqimen $ef yiman nnsen deg yexxamen nnsen. Ti$ersi iumam d iqendya, ixebbicen d ifexxuen idammen, ttaken-d udem n rad d ccwal ; d tamu$li yerran baba d azegga$, yettfuu deg urfan. Yettgalla s jme liman n yergazen a limmer yedi i tme$ra n be. Amzun akken s acu i s-iuen. Yemme$ $ef yiwen udebbuz, yu$al iserre-as irfed-ed ajenwi s yin yedem $er yiwet n tmeyant taqdimt yeddem-itt-id. Abrid-is $er tejmat, ti-is s amennu$. Setti, lima d yessis jguglent degs ammer ig-xeddem di bea ; setti temalleq-as-d di temge, lima d yesis ta degjufa ta deg-$allen ; yal ta tejebbed degs akken ur

32

Mouloud Feraoun

itekk ara tabburt. Yemma tame$bunt, tessudenas ivaen, tettenni $er ssaddatt. emmi yugi a d-yekkes allen-is degs, maca ur d-yenni zzant wala r$ant. Ma d nekk urfan-is kksen-iyi tuggdin, tuzart n ta$ect-is tusa-yi-d $ef wul. Mi d-slan loiran, kecmen-d u ellen akk baba ; lad$a yiwen segsen yusa-d s $ur lamin, iceggeit-id akken a ten-nerou netta d emman akk d sin yemabven n taddart. Setti imiren i tekker tessendeh tulawin i leftil n tebut n seksu. Nettat s nnefxa d wezday n lqed i temme$ s acwari i deg yebbi baba tiurin $er ssuq tekkes-ed aseleq n weksum. - Tura a nwali ixanaben inna imecaen ma s weksum akka am nekkni a seen agraw agi lxi, i d-tewwet deg icunga nne$. - D lemme aquran a sen-d-sersen, i dtedda yemma yides deg wawal. - Iban fellasen ! d tidett d igellilen i nella, maca s lun n ebbi, irgazen nnkent di ddunit nnsen weroin u$alen wudmawen nnsen d izegga$en ne$ nnecamen ma yilin inebgawen ne$ ma d-tas tizi n tirugza. Deg annect-a i dyettban yise$ n twacult. Maca d agacur kan, isewweq assenni baba ; xas limmer ulac aksum, setti a d tesu s wacu ar a tesseddi iman-is, ur tetu$al ara d tazegga$t, ama d lemme i sen d-tefka ama d ibawen. Mi d-yebbev yiv, dadda Qasi idegger-ed tabburt n wefrag, tujjaq uqbel ad-ikcem. Yezwared igad a yefrun tamsalt. Tura imi a d-asen

33

Mmis n igellil

imsefruyen, fiel ma nga tasmilt n twacult, ur twulem i wacemma, ad tefru mebla tazla idammen. Dadda Qasi tennefsusi fellas tekumt. Ad isiwel i kra n yem$aren n wedrum nne$, wid iwezznen awal u yettnawalen taqbaylit, $ursen a d tili tsarutt. Baba ur yugi ara ; tettwacudd, ilaq a d tefsi. Dadda Qasi yeffe$. Tulawin akken ma llant ddzent iberdan nnsent, yefkatent wemnar n wexxam akin, rrant $er texxamin nniven. Mai deg wexxam ideg a yili wegraw ar a qqiment ! anagar setti i yesbirecwen $er lkanun, tugi a d teffe$, ur tezmir ara ad teqqim ur d-teggar ara iman-is, awal-is a t-id-tini. Yusa-d lamin, vefent-id sin yemabven d wazal n mraw imusnawen. Nnven-d akk deg ibenyas, kecmen-d $er laa, leun s waddud yewzen yufrar, wa deffir wa. Baba yemmuger-iten s wawal aidan, yessuden-asen i lecyax iqqerra nnsen $ummen iqlemyan. Baba Lewnis isenned deg yiwet n te$met, yettekka $er tesga. Yiwen wedil d azegga$ sersent-tt-id, yeef akk ti$er$ert. Mi d-zegren i wemna, kksen irkasen nnsen, sersen-ten din ; yal wa yena amviq-is, zzin-d d tasqamutt. Baba yegguma ad yesers iman-is, yeqqim s ibeddi, isenned s asalas. yekesmumi amzun s acu s ierqen. ellan $ef nnbi (yess i d-zeggiren yal inaw), lamin yekker a d-yemmeslay. Baba igzem-as-d awal.

34

Mouloud Feraoun

- Tamezwarut, meba yiswen $urne$ ; tin $ers, uvan $ezzifit, zwiret deg-mensi, syin ay asadi a t-id-yefk ebbi. emman uen ad gallen, maca d aseddi n wawal kan, acku ran ilaq ad en, tura ne$ ticki. U yernu ad en snat n tikkal, imi ma ff$en s $urne$, $er yefnaten nne$ u$ur a un. Meyzen garasen, ufan d emvan i yesan leq, limmer ad zwiren di seksu. Akkagi, ad yers lqut nni s leql-is di tebbu weqbel ad en wayev. Baba di tama-s, iwala tamsalt s wudem nniven : yera ma teiv taggella d lmele akked yiwen, yewe akken a kyexde. Iwakken a $-dun s lxi u a ttewwet lbaaka $urne$, ikmes-asen i sin yemabven nni xemsa duu i yiwen. Aba$ur n wecwari ame$bun yemmar s ifassen nnsen. Maca ulac u$ilif, ters-ed lehna. Seksu lali, aksum aleqqaq, tie n wawal garane$ d lecyax, tesseqefev-as-d s cwi n tecrift. Xas iles ag qei, ad yu$al d aidan am tamemt. Tiyersi a d tefsi. Targa idammen ad tanef amer ad mmaren ger yemdanen yezzin s werur i taluft. Ttif ay uzzal. Ama d at Ame, ama d nekkni, yiwen ur yettnadi ad yessem$er tisri. Maca, iwakken ad yeqqim yise$ zeddig, ulac wa yeren $er wayev. Di tegnatin am tigi, imuqranen d lecyax n taddart ur ttarran ara taqejjirt $er deffir ; s werfad uqerru akk d leqder i d-ttadden, u l$aci imea ta$en-asen awal. - Wali zi$ ! At Musa ma d ise$ nnsen nutni i d-yesettben timira n wid yettgallan s jme liman,

35

Mmis n igellil

usan-d ad ssinfen dewessu. A nessirem ad awven $er yeswi nnsen. Di tilawt, ulac win yunzan. Ur yuksan ed i t-yu$en ! Imaddan yennumen timsal am tigi, ran belli, yal tikkelt, tferru s sin imensawen iidanen d cwi n lemle ufus, ula d win s wudmawen. D$a mi fuken ui, sdentt akken ilaq, swan s tawant ; eddan ad fken lfattia : yiwet i wid yeddren, yiwet i wid yemmuten, yiwet i ssadatt d iessasen, yiwet akken ad tewwet aba, ma d taneggarut i yise$ n twacult. D tagi i s-d-yusan i setti deg wul, tellez am win yefuden yeswa. Akken llan medden a nili. Iwakken ur n teffe$ ara i lewayed n taddart, emmi yeka-yasd i lamin amek tevra. Atan : Furulu yusa-d s axxam yettquddur d idammen, qrib yemmut. Rri$ $er Bussad a yi-d-yini amek d-tusa, yerra-yi-d s yir awal. Nemyuaf, nennu$. Azrib nnsen, d ayen teram, yezga-d $er tama n tejmat, ff$en-d akk At Ame imi d-slan i wmennu$, wwten-iyi-d s lmus. Widak nne$ bbven-d, mi walan annecten, ur cudden ara ifassen nnsen. Tekker. Wwet a d wwte$. Syin tusam-d . Tban am yiij uzal. Darani $ursen akk axbi amek i tebda amek i tekfa. Amezwaru i yellin taqaett, am akken i s-nefka leqder i$ yefka leq, am akken i$ yefka leq a senyefk di$en leq i wiyav. Widak i d-ileqmen awal-is, nnan-d azun ayen d-yenna. Cebben-d kan ameslay s imedyaten, s yenzan d isefra dyebbi umedda di teqsi. Awal tura i lecyax !

36

Mouloud Feraoun

Yiwen degsen yeddem-ed adlis d aqdim, yura s tarabt, berrik seg wabbu, yennev deg yiwen ubenuq : d nnesxa. Ye$ra-d akken cwi degs ur nefhim tabruyt. Yeda-ya$ s wayen yelhan u yessawel i lbaaka, yu$al din din, yendeh s kra yellan d aessas ar d a$-d-tas dewessu limmer a nesmenteg times. Imiren kan setti tekcem-itt tugdin, tu ar $ures tessuden adlis nni. Ma d emmi ilaq-as ad yessers afus-is $ef nnesxa nni u ad iggal fellas ur inuda $ef At Ame, ur yessem$ar tisri. Ula d ifnaten nne$ da$en ad ggalen. Fiel ma yesla uumi a yesmeckuklen taluft. Maca imi yuzlen idamen, lqavi a d-yessekcem tacyaxt-is, d acu lamin a t-yessedhu s ecrin n duu a s-yefk si levil di loib-is sya ar asmi a s-tent ne$rem nekkni d At Ame. Annect-agi yakk nnan-a$-t-id. emmi ur tid-yuli wawal, yerra s-ul-is ; isewweq ; baba yellez. Ma d lxi gara$ d At Ame yegzem s ya $er zzat. Ulac win sent-igan ccan i tqulhatin agi imea, awi-d kan a d-ters lehna, ad yekfu rad fellane$. Im$aren ff$en s $urne$. Rran $er At Ame a sen-d-sersen talwit am akken i $-tt-id-sersen, u seg wassagi akin ur nettemlai yara yidsen. Tesqama-a$-d $layet. Nu$al d icunga. Wa ur yettaf wa, wa ur ixeddem lxi i wa. Ma d Bussad, xas ad ikkes a$bel i wul-is, mai azekka a yi-d-yaf qqime$ $er tama-s iwakken ad lemde$ amek kesun iqecwalen n leqbayel.

37

Mmis n igellil

-V-

Xwalti zed$ent i snat deg wezniq nne$. Jeddi med yeooa-tent-id di texxamt ur nesi tarict ur nesi addaynin. Di te$met iannec yiwen ukufi annect ilat iwumi ur zmirent xwalti at aent. Ssqef yekna-d, ma d tabburt d yiwen n llu i d nettat. Tehri n laa ur tedda yara lqed n wergaz, te$zi-s dayen i d tasga. Nemdukma zzdaxel am ibueddaden di tewrizt. Maca lenana tufrar-ed : liv tmussev a k-d-yeslef amzun a kyessinef inettu, ijeqduren a s-tiniv ttecmumuen-d di lam. Awah, xai ! Lqef , temi-w ur yelli d lebs, ur t-yezdi$ unu$ni. Ussan d-ssedda$ din ufgen am wavu. Ur ssine$ ara isem n xwalti almi tent ssne$ nutenti s tiad nnsent aas. Isem, $er $uri, amzun ulac-it. Ur yesi anamek. Akka ula $er baba d

38

Mouloud Feraoun

yemma. Nekk $ile$ d nnecaa asmi, yellis n emmi tamecut tenna-yi-d belli baba isem-is emvan, babas Lewnis, yemma Favma ma d yemmas lima. Imiren i faqe$ belli d wiyav i sen yessawalen akagi, wamma nekkni nefka-yasen awalen uren d sser d lenana u yernu n yiman nne$ kan. Nek $uri xwalti ur sint ara isem : yiwet xalti tayev nanna. Tin umi qqare$ xalti d nettat i d tamenzut. Ttwali$-tt ger wallen-iw teu, $ures tazmert. Tugar yemma i $er tettak cwi acbi. Udem-is rqiq u $ezzif, tinakin-is zegga$it am usisnu. ures lqed d tuzert, allen d sin ieqqayen uzemmur aseaoi, muqrit u berrikit. Ma d amzur, teskerfit ne$ teooit, seg wakken yeu, yezga cwi kan $ef tuyat-is, mai d ayen tett$umu ne$ yettaaf umendil. S wezday lqedd i tleu, akken d tuwit i d tushilt u d tasusamt am yemma ; d ayen teooa ta i teddem tayev. Ma d tayevnin sawale$-as Nanna. Mi si$ setta iseggasen di lem-iw, nettat tessawev ecrin. Kifkif-itent di lqedd nettat d louhe, yellis emmi, d tizyiwin. Yessis emmi akken ma llant qqaren-t-ed tif yessetmatsent di tezyen d ifa. Di lenana ri$. Tioiratin imea emlent-ett, tin yekkren a k tini Yamina nne$ . Babas iuzz-itt $ef yessetmas, tiden u$alent-as am yemmas. Tennum tta$ent-as awal, tebbi-tt kan akken. Tesseqdac ula d Favma, xas akken s warraw-is. Ma d xalti, ur tt-id-ttqama deg wacemma, ur s-dteqqar la zzant wala rr$ant.

39

Mmis n igellil

Ma ttmeyze$ akka tura, afe$ $ursent leq imi s-fkant ay i nanna. Yemma yeddren ger lehmum d i$ublan, yewan asawen d ukessar, yeswan timeuga deg wasmi temmut setti, syin yerna $ures jeddi, teqqel am lexyal n tebirt ; aksum yezwi, ay yesbek. Ur tettnamar, ur ttteddu di nneqma i wid temmel. Ma yella win iran awal-is mi d-tefka tidmi-s akka yiwen wass i useggas ur s-d-uqi ara, ad tessusem amzun kra wer yevri. Ma d xalti, awal sin teerveq. Temmu am baba Lewnis, maca netta d argaz, yettnwal taqbaylit. Qqaren : Ddaw webrid, nnig webrid, leqrar-is d abrid , $ur xalti xai, tezga tecev. S tikli am ta, d awez$i iwakken a d-ters talwit ne$ a tt-ev lemala ger loiran. Xas rrsen-ted, ur ttdument ara. Mai d tikkelt mai d ssnat, xalti wi ur tessemsi yessis n med deg ulawen n lemum nnsent. Imeawen n yemma ur gin lenaya, a$unzu n baba ur d-yeqvi liser, aami n baba Lewnis am yile$ n wuffal, ur yebbi ur yerri. Iun ebbi tella Yamina nne$ . S lehdu ines lawen, Qasi yessuruf i xalti ma yella tennu$ tamet-is ; Dadda Aab yettara iman-is mai fellas ma yella yettwargem ; tameut n Dadda Ame tesuug i lqub. Iles aidan iteev tasedda. Tefka-yas-tt-id twenza-s, i nanna ! Tuklal. - Ur smesiset ara i xalti, ay atmaten ! d tamehbult nne$. D tamhbult nnwen. Ilaq awen a s-tawim. Ssukkes-t-iyi-d ayen i wen yehwan, ssukkeset-as-d i Favma. Wama nettat ! ur

40

Mouloud Feraoun

tteet ara fellas, anef-as att smuhbel. Bih bih ad tu$al ad tendem. Akken i tveu. Xalti imir imir tettendemmay imi tt-yeffe$ leqel. Lad$a att terr i ymeawen d usmu$ben, att ttlummu deg iman-is. Afus t$ea, s tazla i tettuu $ures a tessuden. Tmee kra tessusef. Wid yettna$en akked xalti ur ttamnen ara iman nnsen, mai d tameut nni n lina, tikwal qqaren-as ma mai d tameslubt i deg d-nemjadal. S umata tferru talft. Akken i ssurfen ass-a, i ran as surfen azekka. Xalti akken tesserwat i tessizdig. S sshala i si tgeddel is i tettu$al. Tettawi-d ccani tamara ur tt-terri. Di tilawt, ddeqs i yesmusluben aka am nettat. A tenafev ninit wulawen nnsen. Ur teffren acemma ; ur teddun di nneqma ; ur ttarran nnmara ; ur sserfuyen yiwen. Ttawin ddek almi sen-yu$al d tucva. Teddun di leb$i i wiyav almi vuen iman nnsen. Imuqranen qaren-as wigi d arrac ! . Xalti segsen. Yura di twenza-s akken a teqqim alma temmut. Dayemi i ssuugen i wayen a d-tini, teqnen allen nnsen $ef ayen a texdem. Tedder ddaw n tecva n Nanna, tetta$-as awal maca tikwal s nnig wul-is, s wekras n wenyir, am llufan nni ur nelliz ara, yesmermuzen kan wedes ; akken xalti. Kra n teswiin tettaf-ed, ma k-d-tini laoa $ef yiwen am umesma di llu, a s-tiniv tettkacaf. Tettaqal wissen amek ? Win temmel a tesdari $ef wayen n dir, d ayagi. U yernu, ur s-dyettas di lbal att-faes tagnitt iwakken a ttesu cwi n lhiba. Xai, tidmi-s teffer-itt $ures ; taba ur

41

Mmis n igellil

tezmir ara a tt-id-tessefru, i wumi a tt-id-tini ? Tikwal da$en, ur tuksan ara att-ef tavsa ne$ a tteffer imei, tessufu$-ed kra yellan deg wul-is ; d lemala ne$ d a$unzu, d lqe ne$ d lefe. Cwi kan akka da$en ad tu$al ad ters. Ameyyez n xalti ires-as deg ul i Furulu am tebult tamayant di tebbu. D tidett, nanna emle$-tt nezzeh. Ma yi-terbu deg rebbi-s, tkemmez-iyi yakk, tssudun-iyi, tettbuddu-yi s kra yellan. T-tteddu-yi aas di leb$i. Maca xalti, mai akken. Tettwali dgi d amdan am nek am wiyav. Tettarra iman-is tettmeslay yidi s nniya-s, tettakiyi leq ma si$-t, tessevlam-iyi ma ilaq. Amzun d tizyiwin, nettemceqlal seg-ul, s tidett nne$ ; u tikwal nettneca am sin llufanat. Ufi$ iman-iw yides d ayen kan. D ayagi iyi ooan emle$-tt. Asmi kecme$ i tikkelt tamezwarut $er xwalti, d wetma id-iyi-bbin. Tettbibbi-yi imi akken si$ tamudi n sin iseggasen. D asedhu iyi tessedhu Baya nne$ iwakken a neoo yemmatne$ ad-telhu d leqdic-is. S yin, teqqel-iyi d tanmi. Degmi zemrent tqejjirin-iw ad iyi refdent, ttwintiyi, amzun ttwajebdent s ddkir, $er texxamt n xwalti. er din kan i ttarra$, din kan i ttafe$ imaniw, ma xvi$ deg wexxam nne$, ur tesiv anda a yid-tafev s nnig axxamt nni n xwalti. Baya nne$ ezga $er xwalti, seg wasmi meiyet. Yu$al d axxam nne$ wis sin. Nga tawacult nniven tamecut garane$ kan, s lesrar-is, s wuraren-is, s wurfan-is. Ma d imennu$en nne$ tessefsaxiten lemala am wedfel yessefsay yiij.

42

Mouloud Feraoun

Xwalti xeddment afexxa, xedment tavu. Laa tezga teu d tibuqalin. Di te$met, ar tama n llu, tsenned taffa n yes$aren i s a d-qdent asmi a d-yawev lawan. Deg umezwaru n efsut i beddunt lxedma ufexxa. Baya d xalti, seddaw taddart i d-ttemelfafent s yesnan yeuren d tala$t. D tirac itt-fettrent di laa iwakken a ttekkiw, syin att-ddzent alma tu$al d awren. Attucent s waman a d-yeffe$ am urekti, a t-ooent a d-yekkussem. Mi eddan fellas sin wussan, a t-idkksent, as-sefrurint kra iceqfan n tbuqalin yeren a t-erkent di snat yidsent akken ilaq lal. Iceqfan nni yeqden yakan akk d tala$t tamaynut ttken-d afexxa ur netteqqiq ara. Tura d afeel i dyeqqimen. Xalti, ad terfed abru-s alma d tigecrar, a ttxemmel i i$allen-is alma d tuyat ; s ufella n yiwet n telwit, a d-tesers tala$t ; a tt-teddez, a ttterek, din din a d-tessufe$ talqat ama d uskir, d tarbut ne$ d tabuqalt, d tabult timdewwet. Ma tger iman-is deg ufexxa, tettarra lwelha-s ala $er din. Nek ri$ mai d lawan n lehdu. Ttanef$-as. Udem n Nanna yezga yeceh, ur tettiri ur yelli. Ula d nettat a d-teef ayen mi zemren ad awin ifassen-is n tala$t, ad treggi, ad tmettel, ad tberren degs alma yu$al d ajabub, yettle$wi amzun d azrem; Mi meqqer, nettat tera te$zi i silaqen, a d-tgezzem d tileqmin, syin a t-id-tezzi s lemadra i tebult nni i d-thegga Xalti. Afegrun deg ufus, ad tjebbed tala$t nni, ad tessirqiq degs

43

Mmis n igellil

alama teeb-ed telqat n lila teb$a a dtessufe$. Mi tekfa yiwet ad tu$al $er tayev, kan akken, ur tetteil ara tetteqva-ed wetmas. Xwalti, ur d-ttheggint ara sennig eba n t$awsiwin $ef tikkelt, acku meiyet laa. Mi tekfa tneggarut, tamezwarut att-ya$ lal tekkaw cwi, teswa. A d-teddem taveltt nniven yeuen d arukti a s-tt-ternu $ef yiran. S ufegrun tettekkay, tessirqiq, tessedal tale$t nni i terna. Simmal tettemsal degs, iran ttalin-d, ta$awsa tetteib-ed cwi. Annect-agi yakk d Nanna i t-ixeddmen. S tvidac-is i d-wezzen lila nni amer a s-tewej ne$ a d-teoo ieiben s ibea, teslufuy-as iwakken ad tilwi$ am win yeslufuyen i llufan ; lenana-s imea teger-itt degs. Mai ala tileqwa it-tteg Xalti, ula d nettat tessen am Nanna. Maca, win iddan ira, tibuqalin id-ittef$en deg ifassen n Nanna wedsent. Zgant weznent, qedent, tuli-d tenqiqt nnsent u sant imi amzun yeffe$-ed si lqaleb. D tidak-is i d-yufraren, i smenyafent sut n taddart. er tecbe i cebnt tbuqalin-is, ternayasent tefses. Yal tin ixeddmen afexxa udem i d as-tettak. Sekn-ed tabuqalt i tneggarut degsent a k-d-tini anwa afus itt-ixedmen. Degsent, yiwet ur tegdil Nanna ; Rnu acah idehnen udem-is deg wemviq n nnefxa d zzux. ef ayagi i tettwaemmel di taddart, kra d-yeff$en deg ifassen-is yenza. Xalti, ur tettasem ara di metmas, mgal tulza i tellez imi tt-tesa. Neqqar s teqbaylit : d ayen yellan deg wul n wemdan i d-yettef$en deg udem-is. Deg ul n Nanna, anagar lenana i t-

44

Mouloud Feraoun

ized$en, d tin i d-ittef$en di t$awsiwin txeddem. Xalti, d tamezwarut i yfeen s wetmas, tettaoayas akk ayen iween, nettat tlehu-d d tisebbalin d wuskiren d tuggiwin. Laa d texxamt mdekmarent di lewal, ula d akufi i$um. Tikli nne$ d acrured am win ileun $ef tmellalin, ambiwel nne$ s lemadra amer i nettruu. Xas akken, nek d Baya ur d a$-d-iris ara di lbal atent-neoo. Nessedhan allen nne$ s tmu$li. Xalti, yezga yekres wenyir-is, ma d Nanna ters am lmalykat. Yal ta$awsa s tmacahutt-is, ama d tafedreqt, ama d taberradit ama d ayen nniven ; simmal tettban-ed d acu-tt, simmal tettnerni ne$ t$elli deg wulawen nne$. Tikwal ma d-teffe$ yiwet tezleg ger ifassen n xalti, nettkaki d tavsa, nettat imiren a d-yerwi ugella-is, att-teef atttewwet $er lqaa ad tefruri yakk d iceqfan. Nekkni d tarewla, a neffer deffir n kra n tsebbalt ibedden kan $ef cce, a nettavsa d tufra ; cwi kan akka, xalti a s-$lin wurfan. Mi kksent deg we$bel afeel ufexxa, ayen iween yekfa. Takumt tennefsusi. Ayen dyeggran d dhu. Mi qqurent t$awsiwin nni ; ilaq ad beqcen. Tid ur teqdent ara, am tberruday, tisebbalin, ssedhanent-tent s tumlilt, mezzint-tent iwakken ad ilwi$ent. Acku tale$t s i ttwaxeddment tettak $er tewre$ ma mai $er tezwe$. Ula d Baya akk d Titi ggarent ifassen nnsent. Amzay ur yewao ara aas n tmusni, d aslufu s ufegrun ne$ s uzemzi alegga$ akk d tuksa ierriben ne$ ikeruren ma qimen ur sen girent ara tamawt

45

Mmis n igellil

tidak ifelen lila nni. Yessetma yebbi-d fellasent ad lemdent ayen mi zemrent. Deg usberqec ur tesiv wa d-iamin xwalti. Zeggirent di temamt, a s-d-zzint i lila s lme$ri, syin ad u$alent $er wesberqec s yemkuen, ikerdisen d twinas. Ijeiven ireqaqen, anagar Nanna, yiwen ur yezmir a ten-id-yawi edlen, weznen, ur zellgen akka d wakka. Ma twaliv ti$emma nni amek i tenttterrib, a s-tiniv d ayagi kan i d cc$el-is am yiv am ass. A sent-ed-tezzi yiwet yiwet i texxamin nni d tiddas nni d-tessufe$ xalti. Weznent u gdant ta wer tugar ta. Nanna d taurit d wawal. Tafsut mea seddayent-ett deg ufexxa. Ala tuqda i ttaooant i wnebdu, imiren i twulem. Mi ara d-yawev lawan nni, xwalti ur seunt ugur, acku d asar$u i d a$bel, nutenti yu$ lal tennec taffa di laa nnsent aas aya. Ass n wu$ud d ass asadi. Ttegginent-ett. Ur yettili d lexmis wala d loema, ieem-it Nnbi, i d-nnant ... Letnayen da$en mant-ett lewayed, wissen ay$er. ef akken d-qqarent tid d-yecfan, tuqqda igerzen tettili deg wass n ttlata d wass n laba, axxi kan ad yelhu lal. Takummict usigna deg genni ur ilaq ara ad tili. Cwi uberi yezmer ad ig tawa$it imi di lexla, bea n taddart i ttarrant u$ud. Tasraft nni yu$alen d lkanun t$um imea s ticcicin, acemma wer d-yettban degs ala abbu d-iteff$en i nettwali. Mi ar a tendeh tmes, lal ufexxa tettergigi am yifer, amer i d-iveun : zzhe uwij, yir tawenza, lmektub, ayen $ef wer yebni bab-is, annect-a yakk yeskaway ifadden. Ajaji yettenkaren zdaxel

46

Mouloud Feraoun

nsell-as izehher am asif d-iemlen mi ara yeskefkuf. Ma yesteviq tiqejmya akk d tiqecrin, yal wa tasa-s di lkumca-s, acku imiren ig ttfelliq ufexxa, yettei am weba. Atan ayen ttaggden medden ; kra imeen bab-is deg useggas, kra yewa n lmerta ad iu deg yiwen wass. A d-ggrin d iceqfan : wa yebva, wa yewwet degs i$isi, wa yeffurem, laun... Alamma d ebbi ma yerra tiri. Ur d-yett$am uba$ur. Yella deg wawal : terre-as deg u$ud. A d-ggrint wallen i ymei. Mi ar a twenne tuqda, yemma d baba icerreh wudem nnsen amzun d tame$ra $ursen mai $ur xwalti. Yekkes unezgum n lqut, akufi nni amuqran n xwalti ur yett$imi ara d ilem, xas ur yettaa ara alama d imi, ayen is ar a sseddint tagrest yella. Nnib nnsent yusa-d. Lilat timeca ttnuzunt s wayen ttawint n temin ; tibuqalin d tberudday s wezgen umud, isugam d tsebbalin s umud. Baba tennefsusi fellas yiwet n tekumt, yera ula d arraw-is ad ttekkin di lqut nni, maca yeqqen allen-is, mai s ufaes ne$ d dd$el, d acu amzun d yiwet n tawacult. Darani, aami yettami tilewsatinis, ur yelli $ef udem n medden kan, seg ul zeddigen i yeggar afus-is. Itellez mi ar a $ektent tidi nnsent, ur menent ara di rraye ; muqqer ussis wer yumis. D netta i d-yettawin iqjemya, d netta i yettqeddiren tiqecrin, d netta i yessendahen yemma akk d Baya iwakken a dawint tale$t u ad amint xwalti di leqdic afessas n wexxam. Ass n wu$ud yettqerri $ef user$u nni

47

Mmis n igellil

amer it yettawin, yu$ lal srusuyent tameddit, ttheggint i wzekka nni. Akken kan a d-yenqer yiij, xwalti di snat ad krent ad $iwlent $er din. Ma ssi$ent times, baba yettili yidsent. Mi tekfa tuqda, amviq nni yettu$al d eba n tlawin d tullas. Ggarent mea ifassen nnsent, ttamintent deg siwev. Maca, llant tid umi zzur wudem, tid umi $uzzif ufus ur nettezzib i tukerva. Xwalti iteffe$itent leqel deg wannecten n lhul. Baba di erf yeggar tamawt, kra yellan $ef ti-is. Ur d-tezzi yara ddut ne$ snat, kra din yenza. Timin kecment-ed, yu$al fellasent u$ummu, yal wa yufa lesab-is. Amdukmer yekfa, la nezzi-yas s werur. Ma d azea, xas ur yettawi yara amviq aas, yewao nnve. Ggarent-ett di tesga ; a d-sbeddent snat n trigliwin, ifeggagen ad wwten si trigla $er tayev, asegru a ten-yeef am cced. Ala azal ideg a yeddi wemdan i s-ttaooant garas d we$rab. I yeb$u yekkit, ulac win yerza u$bel-is. Mi ar a zeent, a d-sersent alemsir ne$ tagertilt ad qiment fellas, ad sendent $er liv. Mmeslay $ef yiman-ik : ku-d tamacahutt, awi-d timesaraq, ssefru, ur tvurrev yiwen. Amzun d asedhu i ssedhuyent iman nnsent degs ma ulac cc$el nniven. Uqbel a iger uzea, xwalti sqerdicent tadu. Mi ttgant d tibnavin, ad ttelment s yedi syin s truka. D ulman yesan inze$ i yettu$alen d ided. Nanna tessufu$-iten-id d ireqqaqen am imezran uudiw, tesse$may-iten, u tesberqic azea am akken tesberqic afexxa. Ma d xalti, a s-

48

Mouloud Feraoun

tafev ixef-is di lxedma ufexxa, wama deg uzea tesferfuc d nnger. Ma teddez s uyail, tikwal s lem$awla tikwal s ttawil ; ur tesi yara yakk lmizan. Mi tebes, xas in-as d yiwen deg ulman nni i tesse$res, ilaq-as at-cudd. Ur tbeqqu yara Nanna, maca limmer a s-d-tesbin ne$ att-kres fellas anyir-is, xalti imiren ad tdegger kullec u ad tekker din. ef ayagi i teb$u tessexse wetmas teqqen allen-is Nanna. Iwakken ad tekfu ayen tger, ama d adil ama d abernus ama d ayen nniven, Nanna tezga tettawaz $er teftilt tader$alt n yiwen lmeba aqdim. Mai d tikkelt ne$ d snat iyi tezzuzen s tuddza uyail, i se$ ger xalti akk d Baya. Ma wer a$-d-iris ara naddam, ma tili Nanna tze nekkat-ed timucuha u nettwanas-it. Zemre$ a d-ini$ belli timucuha jebdent-iyi $ur xwalti am ddkir. Baba akked yemma weroin sen-sli$ wweten-a$-d yiwet kra n wass. ursen d timucuha n ddunit kan i yellan : ta tubb ta tuli, ta tezleg ta tselles ; ala ayen umi ur ri$ tigert. Di kra n teswiin d tuit n weksum di loa ne$ deg yiwen i$-yettilin i wakken ad yemsu deg ul-iw. Aiwez yidsen ur yesi lbenna $uri. Mai am xalti, ma d-tekku nettu$al nek yides d wiyav. Tettlaled tefsut deg meslayen-is xas d agris i ygezzmen di bea. Tkeem dgi tmacahutt. Limmer ttafe$ ad e$ tasa-s d tazegzawt i ugellid d-i$evlen rrebrab di tmurt-is ; tettrusu-yi $ef ul tmettant n tteryel s ufus n Mqidec ; $ellin-iyi-d iberquqen ma tili ya m bab teooa i la arbib-is yeggujlen s yemmas u tagara ma d-yas wergaz-is a d-tesbib

49

Mmis n igellil

tilufa $ef weqcic wer nednib ad yernu ad ya$ ti$rit ; tikwal ssarame$ ad ili$ d igellil d-yufraren s tici-s ger tezyiwin-is i tefren yellis ugellid nni mi yeslef sser. Ayen bedent nnehtat d werkas n wenyir imawlan-iw ! Tamacahutt tettquddur degymi n xalti u tesse$-tt am aman unebdu. Wala$ uric d nniya, bu tissas d bu tasa n tyazi, bvi$ ger tidett d tkerkas, ger wab akk d targit. Xalti tezmer a yi-d-tessevs am akken a yi-d-tesru. Wissen ma yi-$iv win i yittilin am akken iyi tt$aven isaven n tmucuha ? Ma ten-t-id-kkat xalti, t-tettu iman-is amzun tettamen yissent. Ula d nettat tettavsa u tettru yidi. Ma ttili d tmacahutt i$yesnu$nin neggan ulawen nne$ qebren, ma d tin yessexlaen ttergigi$ am yifer ere$ $ures a yitekkes cwi n tugdi. U$ale$ sne$ d acu i d anza, d acu i d tawkilt ; lfal n temeqemt, n bururu, n wemcic aberkan, n wewtul ... Ddaw welaw, i lamu ger Baya nne$ d Xalti, tabburt n wefrag d tin n texxamt sekkent send a d-ye$li yiv, imeu$en-iw llin, kra yellan iqbel-it lmux-iw. A mende ma ylaq-iyi ad ff$e$ $er laa wedi? Aksum-iw ad yeccirew, ul-iw ad yekkat amendayer ma d i$esmaren-iw ad ceen ; cwi uskerwec n wemcic ne$ n wavu ad su$e$ ne$ ad qare$ din amzun d kra i d-ileun $uri ne$ i yi-dyesbecbucen. Lexyal yellan a t-wali$ d alaxet ne$ d awa$zen-iw. Awah ! Xele$-t $lay lawan nni aidan n tmucuha acku ar tura teqqim-iyi-d lxula. Asu$u n tekebt ne$ n bururu tthabi$-ten, ala yir lfal i ttwali$ degsen, ala abaxix umi sawalen. I

50

Mouloud Feraoun

b$u$ nede$ iman-iw, tamu$li n lmegget tezga tessexcawat-iyi, ne$ ahat ad zegre$ timeqbert n Tizi deg yiv ur yi-d-teccef ara tidi tasemma ? d awez$i. Akken yeb$u yili, tajmilt n Xalti muqqret imi yi-tessekcem tirga, imi yi-tesselmed di temi-w amek a d-snulfu$ tagelda deg i ttelze$ ma xaqe$, tagelda m tsarutt n wewra$ yettwafren u tin mi medlent tebbura anagar i nek.

- VI Ccfi$ am ass-a i tikkelt tamezwarut mi zegre$ amna n lakul. be nni, lli$ semuye$ di laa, akken kan tekcem yemma s axxam a d-tawi efa n lemle d wuraw n seksu, baba yusa-d di tejmat ; yeceh wudem-is u yetqelleq. Tifedeqt uyefki trekkem s ufella n lkanun. I nek umi dteddel yemma d acu ara e$. Maca, i wakken a yi-d-ia imekli am win n wassen, ilaq a t-ssefk teswit : ad yili seksu, a d-yagar uyefki u da$en zzeh-iw ad yili d adrar,wetma tamecut ur tettili yara din ; acku ula d nettat a d-tessuter amur-is, ayen a yawin yemma a$-d-ternu ne$ a$ tebvu winna yellan, u ma ulac aas, d asqav kan a $tesqev. Assagi tevsa-yi-d. Wedi i ence$ zzat n tfedeqt nni. Xas akken ttnudume$ u allen-iw urent d tirtaw, aebbuv-iw yuki-d. Qqaren : ala ayen yuran kan a teev ; d tidett. Segmi d-yeneq baba, yufeg felli naddam, rag deg-imi-w lqut. Ur d-yemmeslay ara : isu$-

51

Mmis n igellil

ed. Yessefrawes-iyi. Imiren kan uki$-d am win iyi d-iuccen s waman. - iwel, $iwel, i s-yenna i yemma, ssired-as tifettusin-is d wudem-is, tamge-is d timeu$inis. Tenniv-as ahat ccix ad yeqbel ibki am wagi ? - Ula d tabenust-is tumes. Anef-as ar azekka a s-tt-sirde$ ad iu d azedgan. T$illev yella kra umi sli$ deg wayen d-tenna yemma ! - Teb$iv ad izewwer abal i t$uri ines. Azekka ad ttwafen akk imukan. Nnan-d ween iumyen, u yernu ala netta i nesa. Ur ilaq ara ad ya$ ti$rit $ef demma nne$. Darani ; mai ass amezwaru a nawev d ineggura. iwel, $iwel. S lem$awla iyi tessared yemma. Imiren kan bbve$ $er lakul. Ama yemdukmer deg warrac am tzemmurt di zzerzu. Mazal-iyi eglile$. Ah ! Anda-t imekli inu ... Deg wexxam, wetma tamecut, titi, ad taf iman-is ; wedes a tessewlellef tifedeqt nni n seksu d uyefki. Ass am ass-a ad as-tecfu. D tawenza-s i s-t-yefkan. Ass amezwaru, ddut tamezwarut, aseggas amezwaru, ur d-ooin ara late dgi. Ayen b$u$ nuda$ di lmux-iw, ulac i d-yufraren. urne$ sin lecyax, d arraw n tmurt di sin. Yiwen d azuran, d awezlan, d bu lenak, a s-tiniv yezga yecmume wudem-is. Ma d wayev d bu $enju, d areqqaq, d a$uzfan, xas akken meqqrit icenfiren-is, d asusam ; ula d netta igerrez, yes$aray imeca acku d netta i d ameyan. Zgan s ikustimen d ibernyas icebanen am wedfel. Tban-iyi-d tmelsa

52

Mouloud Feraoun

nni tif akk tiyav, teqqim-iyi ger wallen-iw acal d aseggas amzun akken tufrar-ed nnig-sent, tebbev taqacuct n ccbaa. Ma d lecyax, ar ass-a, seg wezday lqed, di tikli, di lhiba san i ttwali$ udem n ccix n lakul di tuddar nne$. Lli$ ece$ ne$ uggne$, lemde$ aas ne$ drus, ur ri$ ara, ur cfi$ i wacemma. D acu, lakul ur tekihe$ ara. Nek d wemddakel-iw, Akli, i neddukul; yu$ lal yezwar-iyi s useggas. Yettamid felli am zik, seddaw n tecva-is i ttili$. be a yid-isiwel, ad i-yarou zzat n tebburt a nubb akken. ef ledac a d-nu$al da$en di sin. S wul afessas d nnefxa i d-kkate$ amecwa nni yellan ger lakul d wexxam nne$, am win d-yeqvan ta$awsa, am win d-yekksen ayen t-yeggunin deg we$bel. Akli, akka akka itett yidi imekli. Tikwal, d uraw ini$man i stettak yemma, tazwara yettagi, simmal simmal almi s-tu$al d tanumi ; di lbal-is yessas-iten-id imi yettarab $ef Furulu. adde$ $ef udem-is ger tezyiwin-iw, yiwen ur-yi-d-yettawev acku ttagaden-t. Ma d imuqranen ula i $-d-yasen segsen, nettkalay $ef gmas yeqqaren yidsen. Xas akken meiyit, ccena akk zed$ent imawlan nne$ di temi ar tem$er nnsen. Deg wezrib nne$ uqten warrac, garasen llan wid meqqren yettaran ger wallen nnsen wid n wedrum nniven, xas akken lli$ d amaggad u d mmis n ccuq, ur usbe$ ara am wiyav asmi kecme$ $er lakul acku yella yidi wembbanes. Ur s-tegga$ yakk lesab i t$uri. Ttuu$ imi ttuun warrac nniven. D tame$ra nne$ ma

53

Mmis n igellil

tendeh d ledac, a d-nali nnahet $er seksu i $yettaoun yal wa deg wexxam nnsen. Yella di$en wurar, mai s lakul i ten-nessen, netturar mebla yess. Mi muqqre$, ri$ belli yezmer bab-is ad yelmed aas n t$awsiwin di lakul, ad yessexdem alla$-is fiel ma imeen. Llant tirayin tifessasin ur ncudd $er lmerta, tid i s a-yaki, a llint wallen-is, a-yfiq i ddunit. Annect-a yella, ula d im$aren ur ne$ri umnen yess. N win d iyi ccban, Aqbayli amecu n seba iseggasen ur yewao ara yakk tigi. D tugdin akk d nnif i t-yesduqsen. Ad iqee iman-is $ef te$rit n ccix d uekki n tizya-s t-yifen. Syin $er zzat, ta$uri a s-tili di lbal, ad yissin d acu i d azal-is, a d-ifaq, tuggdin a s-tekkes. D ayen i diyi-van. Igad ur nfaq ara, ttnamen tiyitwin, u$alen ur tent-ttaggaden ara, ddubzen, ma d nnif nnsen ttaooant di bea : ecen deg wurar ne$ kkaten ddre. Ma d-neffe$ di lakul, yiwen ur yettzuxxu s wayen d-yelmed. Deg wezrib nne$, d yiwen bu fevas ur qbilen ara di lakul i d aqerru fellane$ deg wurar. Ur yeqir ara iman-is zzat nne$. Darani $ures leq. Lecyax akk d imawlan nne$ a s-tiniv ur sen d-tuqi ara degne$, ur ggaren ara tamawt $ef wayen nxeddem di lakul. ef waya i d-a$-yu$al wurar d a$bel amuqran. Yal lawan s wurar-is, alma yezzi-d useggas. Deg mezwaru n tegrest d labil, d ibellav n tqeffalin, d tisedray akk d ibula ad ttuqecmen mea, syin $ers d tizerbuvin. Ma dtawev tefsut, d timeyanin s warwuri i d-ngezzem deg wasif. Di tagara nettu$al $er iqewwasen d

54

Mouloud Feraoun

tjewwaqin u$anim. D tigi i wumi cfi$ aas, ooanted dgi later ur t-sfavayen iseggasen. Yiwet n tikelt, akk d kra n terbat n warrac annect-iw, sadda$-d mea tameddit n wass di bea n taddart. Mi s-qqle$ s axxam, tajewwaqt ger ifassen, kate$ kate$ a d-awi$ yiwen ucewiq akenni lemde$, ulac. Baba yella $ef wemna, itekkes icifav, imiren i d-yu$al di lexla. Yu$ lal, yemma tewao-iyi, tettnadi-yi kra tekka tmeddit, almi ur d-iyi-tufi yara, ani tecekta-yas i baba. - Atan, atan, i s-yenna, ur ttaggad yu$al-amd. U yernu s tjewwaqt ! Lmdu llah, meqqer ma ur yelmid acemma di lakul, ur yettveggi ara lweqt-is d yemdukal-is. - Akka dgek ! i yi-d-yenna. ef ayagi i diberra fellak ccix-ik. A ttwali$ dgek tedhiv, yezha wul-ik. Zi$en $ures leq imi ur k-ibeddel ara lakul, yenna-yi-d. D tidett, ilindi i kecme$ maca ur edda$ ara $er lakul wis sin. Yesla. Qqure$ s ibeddi mi yiyenna. Iban d ccix i s-iheden felli. Rri$ di lbal-iw, fre$ ger xemsin n yemdukal dgi qqare$, atan zi$ yessen-iyi mli, yessen baba. ef akka, yessen akk arrac yes$aray ihi ! Iemmel uicen, yekeh ieglulen. Maca ur itegg mayaf garane$, ur dyeskan belli yesmenyaf yiwen $ef wayev. Ayen wwte$ a d-afe$, eddi ke ! Anef, ayen yevran yevra... yesedda awal i baba, win i$il a d iyi $iv lal mi d-isu$ felli. Deg wul-iw fee$ imi sli$ di lbal, imi yga a$bel $ef nek d-yezgan d anegaru, imi mai ala ccix i yesmuqulen sani i ssawve$.

55

Mmis n igellil

Cwi umennu$ nni yerra-yi-d ul i leqraya. Ula d nek sme$re$ kan tisri. D acali i ttcali$ i $ef yerfa baba wala ayen nniven. Zemre$ ad gre$ afus-iw di tmes ar s zzher ne$ d awal kan i d-yebbin wayev mi llan ttmeslayen i s-yehde ccix felli, mai d acetki. Akken yeb$u yili, d taswit nni i yi-beddlen tikli : seg wassen ece$ tu$al-iyi leqraya am akken teshel. Taba d ayen i yi-wulmen. Yal tikkelt i deg a$-d-inin di lakul d acu neb$a a nexdem sya $er zzat, ne$ d acu nessaram a nili mi ar a nim$ur, zgi$ ttecmumue$ u skada$ deg yemdukal-iw d nek nella u d acu nxeddem. D ayen i sehlen. Llan wid yekkaten abunyiw, $elen-d lbeq di lakul ma sen-yehwu. Nettqadar-iten akken ma nella. Llan iaqlalen, ttarran-tt ala i wurar d tazla, skarayen rdi d tevsa. I ysusamen, nniyat, imaggaden, yegra-d wemviq n loid : leqraya d lefhama. D win mi meqqer uzal $er $ursen acku ala win umi zemren, tufa ines d iswi nnsen. Nek, imi lli$ d ushil, d udiq, di terbat tamezwarut yekkes-iyi-tt ddre, di tis snat tekkes-iyi-tt leya. Ilaq-iyi ad fe$ di laoa, u$ale$ bbi$-tt-id d amezwaru di leqraya. Acal n wid i neqqen iman nnsen akken a yi-d-rren $er deffir, ur uin ara, acku tikwal nnif n wedrum yettrusu-d di eba. Yekfa kan useggas nni, lhi$-d ala d leqraya. Lemde$ seg ul. Imawlan-iw, yiwen degsen ur dyeggar tamawt dgi, ur d-clien imea. Wissen ccix ma yella kra n wass i s-yenna i baba ? Ur ri$. Wid yettegririben akken a d-awin a$rum, akken a d-

56

Mouloud Feraoun

ssewun tibav ten-yeggunin deg wexxam, tefkayasen teswit a d-lhun d walla$ n dderya nnsen ?... - VII Yewa lmerta baba iwakken a d-yawi lqut i yat wexxam. Ma yili$ di lakul, ttellin-d amur-iw n seksu d tazart. Ur yelli d tikerkas i emle$ ad leqme$, maca cfi$-as-d. Lad$a deg-unebdu, zgi$ deg-wexxam, yemma tettiri ad ifak ttri. Smeckukulen am nettat am baba, ssexdamen tiila d tieci, ur tt-cuun i tezmert nnsen akken ad rnun tameddit. Arraw n Caban ur d-ufin ara kra n lwet ne$ trika s$ur babatsen. Kkren-d d igellilen, liala nnsen rqiqet. Segmi a yali wass alama ye$li yiij, nutni d lxedma, akken aseggas mea. Astafu ulac. La nnsen d ushil, zemren-as ; xas akken nnafen, skanen-d iman nnsen $er bea amzun ttummun di tawant. Mi ten-id ssuf$en lsan, ur rin $ef wayeg nnsan. Asmi nella di dduks, $ef tuyat n setti i ters tekumt ; d nettat i d-itekksen i nnwal, d nettat i ybeun. Tesselhuy axxam s nnver, mei meqqer tta$en-as awal. Temmut aseggas nni deg i kecme$ ar lakul. Werad ssine$ mli d acu i d tamettant. Tislatin-is ttrunt fellas cwi $ef udem n medden. Imiren rrant-ed ger wallen nnsent tilelli, akken ad ilint amek b$ant. Arraw-is nelen-tt s wayen mi zemren. Deg-iv nni awzen fellas azal n tlatin ixuniyen, ttdekkien almi yuli wass. Nezla ikerri,

57

Mmis n igellil

nsebb seksu, d lweda i deg i an akk ime$ban n taddart. L$aci yakk ddan $er tmeqbert, imabven $ran fellas kra n turtin din uqbel a tt-rren saxxam-is n lebda. Acemma ur ixu. Im$aren d tem$arin yettwalin ass nnsen la d-iteddu ssarmen tanelt am tinna n setti. D ayen sen yekksen lxiq i baba akked emmi. Mi tt-id-ttcekkien ne$ mi ttid-ttaddren medden, qqaren-d akk d nettat i d lsas, i d tigejdit n wexxam. Ur ele$ ara fehme$ anamek. Tameddit nni kan, lima d yemma nnu$ent $ef lqec n setti tame$bunt. Ayen i yiswehmen aas d emmi akk d baba i sent-yeddan di leb$i, i sent-yefen afus. Mai kan d aya, ula d tugrin gren-d iman nnsen yal wa yettami-d tameut-is. eddan kra n wussan, labud-as leqrar i wexxam. Tlaq-as tmeut a t-yefen. Llant snat. D amyezwer bbaygarasent. Tioiratin ssemant iida, smentagent times ger yemma d lima. Tiyessetmatin n ta yakk d ta zgant ttweint degsent. Tagra baba yeooa di leq-is, yefka-yas ay i tmeut n daddas. Iquder gmas ameqran. Baba Lewnis yera azal n leqder, iga-yas ccan gmas amecu, yellez wul-is u yeceh wudem-is, ma d tameut-is ur s-d-tuqi imea, $ures ur yebbi ur yerri. Yemma ur tessiger iman-is, ur tebri i yfassen-is. D beu i teb$a. Darani $er wannect-a i t-tteddu, ula d tanu-is d ayen i tettnadi. D acu teb$iv ay ader$al... Awah ! Ur tdum ara tdukli nni. Tameut n emmi ur tzewwer ara nniya, terra-tt i tukava. Tin $ezzif ufus-is ma d yemma berqent

58

Mouloud Feraoun

wallen-is. Ur teel ara yemma tfaq-as, tenna-yas i baba. Cwi kan akka yeef-itt s ucedlu n lid deg-ufus-is. Acedlu nni $er bea i yteddu mai $er tasilt nne$. Teerveq. Teva-d b$an akk beu seg wul. Ur d-tegri tudert n dduks deg wexxam deg i yekfa lxi, deg i yezde$ iq deg wulawen, deg i yenfa laman. Zi$en $ef aya i d-qqaren d setti i d tigejdit n wexxam, imi akken kan temmut tenel yides nniya. D acu ar a bvun ? Ur izad wara. Tella tnezdu$t : degs axxam d snat n texxamin t-idiqublen, tekka garasen laa. Axxam nni meqqer, $ures tarict teu d ikufan, d iqnac d yecbula n zzit, adaynin yettawi tayuga n yezgaren, amerkub d sin waxfiwen. Baba s lemqadra yeooa-yas i daddas yeffren, win yebbi axxam nni. Yemma tekker dges tmes, irkeb-itt lehwil. Snat n texxamin nni i d a$-d-iaen, nekkes-asent liv nni garasent, u$alent d axxam annect n winna nniven. Laa nebva-tt di tlemmast s wemrar, f$ent-ed sya u sya snat n lewai timeca di tehri, d acu $ezzifit. Llant da$en snat n tferkiwin : yiwet d l$ella, tayev tesa azemmur. Bvan-tent s ledel. Tajenjart agi ad tili d abandu, qel-ed tilisa sya u-itent $er da, kecm-ed di tama nni ufella, .. laun yeef-asen beu n tferkiwin ddut mea. Syin u$alen s ijeqduren, $er lmal akk d laba n medden. Kra tekka ddut tulawin ce$lent, dhant. Udmawen nnsent yedhen si lfe. Tioiratin ta deffir ta i d-rezzunt $ursent, yal ta $er tin d-tusa

59

Mmis n igellil

tessaram-as tudert n lehna deg wexxam-is amaynut. - A Favma, i s-d-qqarent i yemma, med ebbi, tura aqli-kem-id $er yiman-im, xas teiv akal yiwen ur kem yeri. Yemmam d tameut lali, tebbiv degs lbaaka, s lxi i d am tdeu. - A m-irez i tesiv, i m-ttarra$ di lxi. Am ass-a, ma irad wenin, a nase$ $er lfe-im, i sent-tettara yemma. Ledaqa d lekyasa ttquddurent garasent. Atmaten ussen-as, te$li-d rrehba fellasen. Takumt ebban di sin, tu$al-asen $ef snat, zik akken teb$u taay zzin-as ; i wzekka ? Tessexcawet-iten tmu$li-s ; ttwalin immal nnsen t$ummit tagut. Afud yebva, la ad yennerni. Mmu$ebnen. Mi ara bvun watmaten, neqqar : beun ccwal. Xas tadukli yewwet-itt i$isi, tagmatt ur t-ttceqqiq, ad tdum i yeb$un yevru. Ussan nni imezwura, ttemyencaden s imensi. emmi yezga yessawal-iyi-d ad e$ imekli $ures. Ula d lima tettbuddu-yi, ur tfaq d yiman-is. Tura mi tebbev $er wanda ur d-tettu$al ndemmen deg wayen xedmen. Simmal tteddin wussan, tatut tettrusu-d am buberrak, tisifin ttekfalent-ed, imennu$en ttlalen-d ttleqqimen $ef wiyav, rnu $ures tismin, yella deg wawal : tismin n tnuvin... Baba akk d baba Lewnis ttazalen yal wa $ef wexxam-is, lhan-d d we$bel ten-yeggunin ; a$bel n we$rum. Ma ur sen-yefki wul nnsen ad mbudden ayen n dir, ur sen-tefki teswit ad mamin. Msakit, yiwen medu, wayev alil.

60

Mouloud Feraoun

Tulawin nnsen sseknent-ed inani udem nnsent. D tibeaniyin i snat, weroin myemalent. Ur uoint yiwen a tent-iwei akken ad msekahent. Ssuf$ent-ed kra yellan deg ulawen nnsent, di tezmert nnsent. Hebrent deg iv deg wass, sseacent dderya nnsent, ttamint irgazen nnsent di cc$el, ssarament ad awvent $er leb$i n wul nnsent : d askan i medden belli ur a $-iu wara mi nebva, tura i nufa iman nne$ wala zik, u yernu menyif nekkni wayev. Baba d afella, d akal i d cc$el-is : ikerrez, iferres, ittleqqim, itteu... Kra iseggasen kan, tiferkiwin nne$ fkant-ed udem nniven. urne$ tayuga n yezgaren, a$yul, ta$a d sin wakraren. Izgaren mai d ayla nne$, n yiwen umakanti i sen-t-id-yeooan i baba di tefsut. Neselfiten u nkerrez yissen lexla nne$. Di lexif ad nnzen wa nawi amur wis tlata deg uba$ur. Lmal nniven ur a$-yettalas degs yiwen. A$yul nettewio-it d ayen kan. Kra n ttebga yellan fellas : is$aren akk d lecic si lexla s axxam, le$be seg wexxam $er tmazirt. Yettawi da$en baba fellas acwari n turin ne$ tacekkat ini$man $er temdint, yettara-d timin fellas ma yewa iman-is a tent-id-ya$. Lawan n lxuva, tettebbi yemma fellas ifelfel, umaic, taxsayt i teznuzuy i sut n taddart s wazal nnsen n lebb. Akraren d nekkni i ten-yettebbin. A ten-idya$ baba d izamaren, mi d-yezzi useggas a ten-idyaf lal mmden. Yiwen a t-nezlu di lid, wayev a tyezzenz wa d-yerr azal nnsen di sin. Akka yal lid

61

Mmis n igellil

tamuqrant, nzellu ikerri mebla ma ieef baba acemma fellas. Mai ala i wyefki umi nettebbi ta$a. Tezga tettak-a$-d yiwen ne$ sin i$iden i yettawi baba, s lfe, $er ssuq mi ara yawven i uzenzi. Ttilint teswiin i deg ntett akka yiwen. Ur ttwei ara agujil $ef imeawen. Igellilen am nekkni, mi ar a yili uqelwac ger wallen nne$, mai d ssebbat i yxuen akken a t nessexbibev. Yemma ttafen-tt sin ne$ tlata waanen, d acu weroin d-banen fellas. Kra ma d-tur, d aqelwac i s-d-ceven iwakken a ttelu. Zzhe nne$ d adrar! Acku yal tikkelt, d aqelwac bu yini s i yeberqec win yeggunin deg udaynin nne$ i d ddwa ines. Ma mai d yemma, d baba i yekkat tikwal aglal. Nera akk belli aan agi itekk-ed si leonun. Iwakken ad ff$en, ilaq ad azlen idammen, yernu d widen uqelwac. Da$en, cce ad yili am winna nne$. Wis tlata i fi$ef yettazzal ujenwi $er temge uqelwac ame$bun d amenzu n wexxam. Ma dyessetma, leonun nnsent sehlen, d tuzya n tmellalin kan i ylaqen. Iwakken a$-d-ya$ baba cwi n weksum di sssuq, yal sin wagguren ne$ tlata, d aellel degs ddut mea. Ma yili d aqelwac dnebba, ur s d-tuqi ara, ini-yas kan atan yezla-t. Akka yakk i gan ifellaen n tmurt nne$. Rrqiqet liala nne$, ercawet ddunit, axea win d-yetta$en aksum. Nessawev ad ke i weksum ! lqut nne$ n yal ass d seksu. Ma d aseqqi, a tugi d aman, vegge-as takummict ibawen ne$ lemme, abruy n tassemt ma tella, tanfev a dterkem. Akka tikwal, nrennu sin ini$man d zzit.

62

Mouloud Feraoun

Iun ebbi llan lexlawi, uen d tuzevla, warir, bibras, tizwal atg... akk d waman n lelu dyettqudduen di lewaner, semvit deg nebdu u man di tegrest. Ma d lberquq, ifires d ttefa, akken d azegzaw i t-n$e, awi-d kan as-izmirent tu$mas. urne$ win ur nezmir i lif a t-yawi wasif. Lif d ddel mai d atmaten, acku ddel nugi-t mea ; $ef ayagi i muhabit. Zgan qaren-a$-d : Tweem kunwi s imesdurar. D lawan i yween, ilaq ad tiwiev yides ma ulac ak-ye$vel. Aar yeafar aar. Win ur nebbi iri d temi-s, ur t-idtettaf tefsut n tnubit. Ma d win mi zzur yi$es-is, ad yagar tameddit, yezmer ad yehtuti di tagara-s, udem-is ad yucnan uqbel lawan, maca ad yidir. D tin i d lfayda. Ma d-nu$al s at Musa, emvan yekkat s wayen yewa, s kra yellan di tezmert-is akken a dyawi a$rum i yat wexxam. Mi ara kfun lec$al n lexla, tayerza d tmegra akk d userwet, lawan nni garasen, iteddu d amsetja s wass. Ixeddem d sin ibennayen. Lad$a asmi yessuli yiwen umekanti leminera tamezwarut di taddart nne$, ccfi$-asd. Baba yessedda din tnayen uecrin n wussan. Veben deg qerruy-is. Deg menzu unebdu, icebba-yi ebbi, is rran lsas, werad d-neffi$ di lakul. Yebna-tt bab-is nnig wanda neqqar, teffe$ cwi i taddart. Ger wid ixedmen din akk d baba, yella dadda Qasi - yiwen n emmi - d dadda Aab. Arraw nnsen, Said nne$ d acu, qqaren yidi. Ass amezwaru, akken kan d-neffe$ di lakul, Said i$emmez-a$-d,

63

Mmis n igellil

yennak ma nalit $ursen. Nemyesmuqal nek d acu, ur nefhim ara mli acu$er, nu$al nennayas : Lu. Mai $ef ledac i yebbes wemellem lxudma akken ad ye imekli ? Ye$ra ciu ; yeb$a a tt-id-yawi am iumyen, itett di lawan. Imestija-is da$en akken. Ne$li swa swa fellassen mi sen-d-edlen imekli. Ibabaten nne$ u$alen d izegga$en, ma d amellem nin wul-is, yenna-ya$d qqimet. Nebra i yqerray nne$, ntett. Nesqev. Neseva maca ntett. Zzwaren-d di lemis n lbaaa s yiwet n tedert tamuqrant n temtunt, s yin $ers d seksu n smid s weftat n weksum. Deg wannecten n lxi, lfe yerra-d $er deffir leya. Akken ddre$len iebbav nne$ si la i ddre$len walla$en nne$, d ilmawen di sin. D ti$ri n iebbav nne$ umi nnsel. Simi tent-id-nssed, neef-itt-id d tarewla, awal ur d a$ d-yuli ama din ama deg webrid. Nettcecu d tidi si leya d tuf$a n leqel. Ayen d-nessagar n temtunt d weksum negla-d yess. Mi d-nebbev anda ur d a$-d-ttwalin ara, tu$al-a$-d tewit. Yal wa yesken-d d acu d-yebbi deg urawen-is. Uqbel a nemsefraq, s nnig wul i ncekke Said imi $-yemla abrid. Ula d netta yessueg. Nnger di temda ilu$en ! nera ulawen n ibabaten nne$ ad qebren s wurfan ; allen nnsen a d-brunt i webruy n lezen. Anda-t wudem a tenimmagren tameddit ? Akken i ttebni$ i teffe$. Baba ikres-ed anyiris felli, yea-t wul-is. Yerfa $ef tedyant xedme$, maca ur s-tefki yara tasa-s a d-isu$ aas amer ad iyi ssnu$ni. Yeggul, ar yal tameddit, ar d ayi-d-

64

Mouloud Feraoun

yeglu s umur amuqran n wayen a t-id-iaen deg mekli. Ula d nek ggulle$ ur u$ale$ ad rzu$ fellas $er din. Yeef deg wawal-is, nek xai. Rri$ awalis u ente$. Azekka nni di lakul, yiwen di tlata yidne$ ur d-yebdir ivelli nni. Amek i sent-tevra i Said d acu zzat ibabaten nnsen ? ur ri$ ur ten steqsa$. D acu ri$, uyr llin d arraw n ccuq... ef ledac mi d-neffe$, amzun nem$unza, yiwen ur imuqel wayev, yal wa yeddez igerzan-is s axxam. Yegguni-ya$ seksu n temin, ala win i yellan, ilaq a nesteqne. Nestummen-as limmer ur neriv ara lqut nni. Teggumma ad tekkes tie-is deg imawen nne$, nezga nettmekti-tt-id. eddan sin wussan, Said ur yezmir ara ad yeef, di lakul iyi-d-yemmeslay $ef lemis nni amezuz. Tikta nne$ mmlalent, ur iban wi yeddan di leb$i i wayev. Imeddukal nne$ imea fkan-d tameu$t, mecen icenfiren nnsen a s-tiniv atta zzatsen. Yak tura dayen, ayen yevran yevra, nezmer a nemmeslay $ef yiman nne$. Maca anwa degne$ a yinin i wayev a nu$al ? D tidett, cedha$ lqut am win, eqve$, maca cukke$ Said yugariyi. Acku, uqbel a d-yas $uri, iedda $ef acu yeksa-t-id ciu, yufa-tt $ures qerriet. Ani werad semvet tyita nni. Nerra-t di rrif, ur nettkalay ara fellas. Nek sehle$. Yesxedm-iyi-d kan cwi, fki$-as azu$er. Simi d-neffe$ $ef ledac, inev-ed dgi am llazuq, yedda-d deg-ijufa-iw am tili-w.

65

Mmis n igellil

Nebbev s anda mmlalen iberdan, nnbedd. Ur zmire$ ad fe$. uent wallen-iw $er leminera a s-tiniv d ddkir i tent-ijebden. Netta da$en ur yuksan ara, am nek, d aebbuv-is yexwan i ywehhan tamu$li-s $er din. Yezzi-d $uri, mmlalent wallen nne$, nemsefham. Yeef-iyi-d deg ufus, nesse$res am teain $er ixeddamen. Ur nuki d yiman nne$ almi sen-nnbedd $er iumar nnsen. A tawa$it nne$ ! Nu a neffer deffir yiwen waggay usa$ur, yu$ lal dayen ! walan-a$-d. Dadda Qasi isu$-ed fella$ a nebren syin, Said yesfezwi s axxam, anexzu $er deffir ulac. Nek tfuk felli ddunit. Baba yekker-ed s leqel, yenna-k ur ttembiwil ara din. Qqure$ si tugdin, kfan dgi idammen si leya. Yebbev-ed $uri, isers-ed s lemadra afus nni ines yeuen d abe$li $ef tqerruyt-iw, yenna-d : - Anef-as ad iu. eddi ad teqqimev $er dadda-k Qasi, ad teev amur-iw. Ad ali$ s axxam, ad serse$ cwi i$san-iw. Taba, assagi ur llue$ ara. Rrag deg-imi-w imekli n wassen. Dadda Qasi d Dda Aab smuqulen-iyi-d s-ddaw ti, kkaten deg wid ur nessin ad ebbin dderya nnsen. Faqe$ dgi i d-lhan, ttu$ale$ d awra$, d azegga$ ; limmer telli lqaa ad kecme$ degs. Iwakken ad sseddi$ iman-iw, nni$-asen belli baba ur yellu ara. Ssedha$ kan ul-iw, acku mi d-bbve$ s axxam, ufi$-d taqeddut nni inu taberqact ger ifassen-is. Imiren i yekfa seksu nni inu aberkan. Ass-nni, yu$al $er lxedma taebbu-is texwa,

66

Mouloud Feraoun

maca tasa-s yeuren d lenana $ef mmis tesex, i lebda, deg-ul n Furulu.

VIII
ri$ tura acu$er yemma akked lima ttnadint beu garasent, acimi b$ant ad u$alent yal ta d aqerru $ef wexxam-is. Gant lesab, acemma ur sent-yensir. ur yemma kullec yebrez : Argaz-is d amau, ala asiger a d-yemger ma yeqqim di dduks. D netta i ymeiyen, d netta i yesan tazmert. Ma zik, ixeddem $ef sin yexxamen, ass-a ad yesnerni di tissas acku d arraw-is d lwacul-is a i$elten tidi-s. Yemma, tessen iman-is d tubit $ef

67

Mmis n igellil

lima, u yernu akken meiyet warraw-is $ef wid n tnu-is i meiyet tebbav nnsen. D aba$ur kan a s-ad-yeglu beu. Mai d araq i s-tereq i lima, ne$ yella kra yeffren fellas. Twala u tra amek teddunt temsal, ur dre$lent ara wallen-is. Xas emvan ixeddem, Lewnis issen aas n medden, yeu d imdukal a t-id-yallen di tizi n iq. Tettkel fellas i yeb$un yevru-d. D amusnaw wergaz-is, ulac agraw a yilin ur s-d-ssawalen ara. Darani, ma qessiet terest ad tefk adfel. Ma ulac ula d netta ad ixemmel i y$allen-is, ad iwet aqabac am gmas. Tera belli a t-id-tami s wayen mi tezmer, ad tili $er yidis-is, ma tenkamer ad teef amviq-is, ay$er xai ? Yak i yessis mai i medden ! Ma ddant s ixxamen nnsent, tamamt n Lewnis, ma ur sentid-tefki yara twenza nnsent, tifettusin nnsent tewao-itent lima. Tamenzut degsent d Louhe, $ures ecrin iseggasen asmi nebva. D tareqqaqt u d tuwit, allen-is d ifeiwjen ; d tuccent di tieci. Tezmer wedes i wexxam s leqdic-is d nnwal-is. Telha-d d yemma : tettqara-itt, tettnamar-itt u teggar-ed fellas ixerriven. Tu$al-as d tizemt di laa. Melxi d taqellut kan. Tettak acbi $er baba, mad bia terra-d $er yemmas. Baba Lewnis yera ulac win a tt-yawin i mmis. Medden zgan d alaqeb degs, nettat tezga d amennu$ yidsen. lima teb$a a s-tesselmed lxudma ufexxa d uea. Tin tettmein di u-is alarmi telmed,

68

Mouloud Feraoun

xas tiha n babas akk d tismin n yemma smeckuklent-as taswit. Smina d tizya n Baya, wetma tamenzut. Mmsekahent am wemcic d u$erda. Amennu$ d ccwal yellan ger yemma d lima, tismin d u$unzu yezde$en ulawen n tnuvin, zeren degsent. D nutenti i d lemri n tyemmatin nnsent. ef akken wala$, itt-yettawven. Baya nne$ tettarra-d tta n yemma degs. D lif n tyita n wuzzal i s i tessugut awal Smina, ala asu$u i wumi tessen. ures aqemmuc meqqer, s unamek yugdan d win iwehhan. Ma tt-teef Baya nne$ ger ifassen-is, txeddem degs ayen ixeddem wemger deg yiger. Smina meskint, imeawen ileddayen axlul, acebbub yerwi, s usnexfet d usfe$nen i dtettlaqab weltma, tdeu-yas-d u zunik tettgalla degs. Caba, xas d tamaut ger yessis n emmi, tugar Titi, wetma tamecut. Yiwen ur d-yelhi yides, gedlen-tt mea. Amzun fen-as tusift mi d-tlul, u nettat am akken tedda-yasen di nneqma acku teckuntev di tmeddurt. Teec d ayen kan. Mebla ma yella win s-yemlan, telmed afexxa ugar wetmas Melxi. Ala nettat i temmel yemma, acku ul-is zeddig $uri. Ur tesmesis i wmennu$ n imuqranen, ur tesmuqul i ccwal iten ized$en, ur tettak tameu$t i leyav nnsen. Yegguma a syekcem di tqerruyt nni ines tamecut ay$er d i tekeh yammas. Acal aya deg i temmut Caba tame$bunt, Caba nne$ tukyist, maca ur zmire$

69

Mmis n igellil

ara ad tt-ttu$. Zdi$ yides lemala n llufanat, d nettat i d tamddakelt-iw tamezwarut. Degmi nebva, lima ten$a iman-is s cc$el. Teb$a ad tezwi lif $ef tikelt, ad terbe deg yiwen wass. Tessufe$-ed tuccar-is, ur tcu i tmeddurt-is wala i tin n yessis ; yea-tt wul-is $ef timmu$bent ines, t$il wwet-it kan tebzeg ti-is. D acu bvan watmaten ? D acu d-iaen i yal yiwen degsen ? d acu yellan di lmizan ? Deg yiwet n tama : snat n tferkiwin yiwet uzemmur tayev n tneqlin, di tama nniven : laba d usenker n dderya. Aseggas amezwaru, iwakken a d-tesbin iman-is lima tifa$, tettem deg wergaz-is ad yeef snat n tferkiwin uzemmur n yiwen emmi amekanti. Annect-a yezga $urne$ : bab n wayla a k-yeoo lexla d-yezgan deg wemviq flan i deg llant acal n tzemrin. Fers-it, ass-it, leqv-it, mi dtezvev azemmur nni ad yawi amur-is n zzit. S umata, sin yericen di tlata. Yal wa yera d acu yurwent tzemrin-is, amek iga lebb nnsent, acal a d-fkent n zzit u amek-itt. Llant snat n tal$iwin n tufa uzemmur. Tamezwarut, uqbel ad tefru l$ella, bab n wayla a k-ed-yecrev amur-is n zzit ar a yawi. Ma d lkare i yella, yezmer ad yexlu win ye^^ifen ayla-s. Mai d tikelt mai d snat i rrnan laba, nniyat mmsakit, s-nnig umermed nnsen d win n dderya nnsen deg gersan d isemmaven n tegrest. Ur sen-d-yerri yara uzemmur leqven azal n zzit i ylaq ad fken di tazwara. Tis snat, bab n wayla ad yawi amur-is di

70

Mouloud Feraoun

l$ella. S umata, sin imuren di tlata. Win a yefen taferka n yiwen at yaker cwi, akken yeb$u yexdem bab n wayla nni. ef ayagi i ttkukrun l$aci ad fken ayla nnsen d ucrik, u ma fkan-t, fernen ger wid sen-yettilin, teqnen allen nnsen fellasen. Qaren-as, anef ad yerbe fellane$. as akenni, ur s-ttaken ara tizemrin yelhan ne$ tid iqerben taddart. Rnu $ures, ma wer yettseti yara win a yefen taferka. Acku ilaq-as ad yefk tameut-is d yessis $er tferkiwin n medden ad leqvent azemmur. Mai di tudert n setti i tezmer lima a d-tawi abrid d-tebbi ass-a ! ur setti, nnif yufrar-ed, yugar kra yellan. Llant tilas ur izegger yiwen. Leya icudden ifassen n baba Lewnis di tazwara isfev-it usirem uba$ur. Yeef sin lexlawi nni s tis tlata n zzit. Bab n wayla yettili-ya$. Lemum nne$ mea lhan-d d baba Lewnis, yal wa amek yeb$a a t-iami, ulac win d-icelen di baba, amzun stehzan degs. Yemma tettfuu di tismin, baba ixemmel i y$allen-is, u yesban-ed tazmertis. Di lawan i deg i yemma d Baya nne$ ttawacent-ed cwi n tzemrin nni nesa, yiwet yiwet, leqvent-ed aqa aqa, ttaaent-ed ass-a aqecwal ass-a taqecwalt tamecut, lima d yessis ur qvient ara. Lmuden kkrent, nsell-asent ma ttheggint iman nnsent. Aoadami garasent d lima i sent ibeun cc$el. Timeufa yakk d nutenti a tent-id-inadin. Azemmur ye$lin s i$ze a t-id-leqvent, amviq warad nefris a t-id-fersent i wzekka nni. Bab n tferka d bu cci, ur d inee

71

Mmis n igellil

ara mea ayla-s, anda yewe yettaooa-t, ur yeri i yellan degs. - Ger tamawt a yelli, wagi yakk d aba$ur i nekkni, i tettwei lima di yellis. A win iheden a win ifehmen i neqqar. Inas awal i Louhe telqef-it. Tefhem leb$i n yemmas. S umata, d i$ezan i d tilisa. Amek a teqlev azemmur-ik deg win n loa ? Louhe d yammas ur tent-izeggir yiwen. Fersent kra yellan : tuzzutt teqle, aru yettwakkes, asennan akken. as ifassen ttwaxebcen, lfe ium ulawen. S tevsa a naker loa. Melxi d Smina akken i xeddment. Tezga yemmatsent d awei degsent. Tettceggi-itent $er lexla nniven. Imi ur tettkalay ara fellasent, ttelqavent-ed ala imevqan nni tefres nettat. Sennig uzemmur d-ttawint tameddit s axxam di eba yidsent, yal yiwet ilaq a d-ternu ayen umi tezmer deg yes$aren. Cwi cwi almi tessawev lima taffa user$u annect-ilatt. Ulac win yesan deg wezrib taffa yugaren tin. Aas i tesqev. Werad d-tettifrir tafat ma d-ssemunt imekli, s umata d seksu ne$ d berkukes. Ad zzint $ef tfedreqt nni yeman, s lemirat n win yegguni cc$el i seddayent ayen yellan. Syin lima a senttebvu cwi ini$man s lem$awla. Ad rrent tabburt, timlilit ar tameddit. Ula d Caba tamecut tettenkar-ed yidsent. ures acu texdem. Llant snat n tzemrin ddaw taddart, $er rrif n webrid. Deg-iv, yesse$valed wavu azemmur $er din, fellas ad tezwir

72

Mouloud Feraoun

imsebriden u a t-id-telqev skud ur tefisen. Mi ara d-tu$al yemmas tameddit di lexla, tufa-d azemmur din yettwakev, in-as Caba tame$bunt ad teddi di tessirt. Atta ger wallen-iw, Caba meskint, s tqerruyt nni ines tamecut yesburren amendil aqdim. Acebbub-is ur yemciv, yettawi-t uberi akka d wakka. Tinakin-is yessizwi$-itent wavu am ilizaq. I teb$u tsuv di tvudac-is zgant gersent. Tinzarin-is ttquddurent. Tettergigi am yifer daxel n tqendut nni ines tawejnat. Yettaa wul-is d lfe ma d-tea taqecwalt-is d azemmur. Tleqqev s icewwiqen d ccna. Mi tekfa, tessefqad s axxam, xas akken tu$al tabburt, tella laa akked taffa user$u. Tessedhuy iman-is di bea, tetturar d tizya-s. Am wefrux i tleqqev lqut sya u sya, da d talqimt n we$rum, da d ta$enoawt n seksu, da d takummict ini$man. Ma d-ieddi zzerzu, ur stettaooa ara ad yers $ef tizemrin-is. Att-teef d tazla a ten-tesai s ta$uct nni ines tareqqaqt d yiwen svel ger ifassen-is swayes teskaray ahiu. Laun, tus igenni terna lqaa. Di tama nniven, lima terra-yas-d ul i lxedma i baba Lewnis. Ula d netta yeb$a a d-yifrir. L$aci n Tizi ttwalin arraw n Caban lhan-d d cc$el nnsen am zik asmi llan zdin. Imiren teddun tayett $er tayett, tekumt refden-tt di sin, i teb$u taay zzin-as. Tura yal wa ijebbed $er tama-s, yal wa yessuug i wayev, tezzi-d fellasen ddunit u tezmer att-tesker garasen, acku i$eblan-is teddzen tasa.

73

Mmis n igellil

Acal iberdan i yeqber emvan seg wurfan. Itett-it wul-is ma iwali daddas ihebber s uqabac. Ur yezmir ad yeber, yettixi syin u yettbeddil cc$el. Ibeqqu a s-yekkes agelzim nni a s-yini u ad tefruv timsal n taddart. Twulmev i wefsay n tyersiwin mai wefras n tzemrin ; tgiv i wewzan n wawal mai i wexbac n wakal. Yenna-yi-d baba belli d netta i yfersen i baba Lewnis tineqlin inna, d netta i s-ineqcen ti$mert inna dahi, maca ur stefki yara teswit a d-yelhu d lexlawi mea am zik. Beu qei. D asenker n dderya i yezwaren. Zman ercaw, ilaq a s-yeddu bab-is s nnde. A ktessiwev tegnitt alama tenniv-as : Darani, yal yiwen i yman-is. Tameddurt n baba Lewnis tettifsus simmal. Tameut-is d yessis awenen-t-ett aas. Yu$al am zik d amen di taddart ; Agraw yevran a s-dsiwlen. Ma deg wexxam tella lima, kullec ileu $ef ufus-is. Tikwal yiwen ger lemum nne$ ne$ yiwen ger yemdukal-is yettak-as-d tayuga ad yekrez. Lmal ? Sin zgan $ures : ta$a d ikerri n lid. Yessis lhant-ed d ufexxa akked uea. Afexxa tettbeddil-it yemmatsent s temin, ma d ayen grent deg uea, mi yuli kksent-ett-id yeznuzuy-it netta di ssuq. Anagar baba Lewnis, ulac win ifernen di lqut ; ama d tameut-is ama d yessis tettent kan ayen yellan. Ma nmeyyez, a naf lima tebbeasent mea. Limer s-terni nniya d tie n wawal a d-tifrir $ef yemma.Argaz-is yennum-itt, yessen-itt. D lbext-is i s-tt-yuran, ula i yexdem. Ibub-itt am

74

Mouloud Feraoun

win ibubben tarurt. Nera yakk tettaker asmi nella nezdi deg yiwen n wexxam. Ani tbeddel tikli ? ur itettu uvebbal ahuzzu n tuyat ! Tura d argazis i tettaker. Kra d-ikecmen s axxam - d zzit, d tazart, d tavu, d timin - tekkes degs cwi ad tzzenz i yiman-is. Tikwal trennu asniger $er texi n wergaz-is. Tga tazzult. Ass-a a d-ta$ ameqyas ne$ amendil i Louhe, ass-a d timengucin ne$ d timeremt i Melxi. Teznuzuy s-ddaw n ssuma, tetta$ sennig ssuma. D tamara itt-yerran. Tetta$ tasusmi n wid u$ur d-qevvu d wid umi teznuzuy. Ulac s wacu ur tbudd tim$arin itt-yesqavayen a sd-afent irgazen i yessis. Tiyemmatin n yelmeyen warad nezwio tseitent yiwet yiwet. Ur teooi imabven, ur d-gin leruz terra ddaw n tsumtiwin n yessis, i txav di tqendyar nnsent. Ur yelli ueckul ur telleq zzat n wexxam tessarem i yiwet degsent. Kra din ur yebbi ur yerri. D yessis n baba Lewnis d yedrimen-is i yett$aven ; nutenti qiment, widen ur qimen ur d-qvin. Baba Lewnis ifaq i leruz d ikururen n lima. Akka yakk i xeddment tulawin $urne$. Ani nettat ad tanef i webrid nnsent ? Yessen-itt, mai d tizizwa itt-yevan ! Ula d nettat tessen-it ; tera limer ad ivil $ef ikururen d leruz i txeddem ad isew idammen-is. Tamcumt tqure-it, t-tteddu-yas di leb$i. Netta yeya, mai d yiwen wass. A dyernu i$eblan $er tewser ? Iserre-as, yunef-as anda teqqen ad tebru. Darani ia-tt asmi mei, yura deg wenyir-is, ur yettu$al ara d amakanti. Yak mai $ef aya i tebna ddunit !

75

Mmis n igellil

- IX -

76

Mouloud Feraoun

Ulac d acu a d-rnu$ $ef tmeddurt n baba Lewnis, lima d yessitsen. Nu$al am loiran i$-dyezzin. Simmal tteddin wussan yettim$ur wegdal, tettnerni tatut garane$. Nera i$eblan nne$ yiwen nnsen, tamu$li nne$ tewwet $er yiwet n tama, ssaya nne$ tugda. Ur yelli s-wacu nemyif, ur tesiv d acu nemyuffar. Tuff$a n leqel d lemirat yefen yemma d lima di tazwara fsint am waman n wedfel. Qqiment-ed tismin ttenfufudent degne$, llzent di tudert taqucat deg i nettexbibiv. Leaa n wussan imezwura i kecmen ibabaten yera-tt uebbe d unadi $ef we$rum. U$alen am yezgaren nni ufiden. Di sin d izelmaven.. Lqut n dderya nnsen icudd $ursen am uzaglu $ef tuyat. Asmi zdin, ssnen abrid, zemren i ccedda. Tura, wa yekkat ad ieddi nniges, wayev ddaw-as. Azaglu ten-yeqqnen ay, anzel yean ibediyen nnsen qerri. Tegguni-ten tmeddit, ilaq att-rrnun. Yessefk att-mmed tiremt ! labudd ad kfun avef. Yessis n baba Lewnis ad u$alent ad ddunt ahat s ixxamen nnsent, am yessetma. Akka i dyeooa ebbi ddunit. A d-nlal, a neg axxam, a dnesu dderya, a nu$al s afus n bab nne$. Tikwal neggar-ed nnhati, nesteqsay ul nne$ $ef ayen ur yeri. D acu a yexdem bab-is ? Anef i ddunit ad telu. S umata, temi n Furulu, mmis n mmis n Caban, tedda s sshala am aqa n tezyiwin-is, tenser d tasellawt, tecrured d tilemt ur tufiv i d-

77

Mmis n igellil

yufraren degs. Ma d-ttmekti$ iseggasen nni ttafe$ten d isemmaven, ur ten iuc webruy n lfe, ur tent dhin tiqit n sser, ur sen yettwazuzer ueqqa n lmel. Ttwali$ iman-iw s yiwet n tqendut sfesxen iseggasen n tarda, tacacit tamamust yulmen di leryuf, ivaen afi ma d taserwalt ebbi a d-yawi, acku $uri yezga d anebdu. Udem-iw ye$ma si tidi, iqejjien-iw seg u$ebbar, accaren-iw seg wakal, allen-iw zegga$it ma d ifassen zegzwen si lecic am leryuf n temda seg udal n waman. Ass i deg ar a yeccucef Furulu, yettban-ed d nek n tura, kkes tamart d ccla$em. Timmi tazurant, allen tiberkanin tesself tmu$li lawen, tinzert d tin n yemma ma d imi d taamart d emvan Kkes-it ffer-it. Ma smuqule$ ger warrac s$araye$ ass-a, ttafe$-d iman-iw, asmi lli$ annect nnsen, ger wudiqen, uvifen, wid ur nesmuncuf ara, igad yettaken tameu$t, ikehen urar, yesmesisen i ccix u yettnadin ad leqven cwi n tmusni. Ussan n tafat d-yu$en $ef temi-w, tafsut ttyesberqcen d tament tt-yeaden ur ggunint amna, ur encent di tesga, ur zdi$ent deg wexxam nne$. Atnan sen, dlen, yuli fellasen wabbu di terict n texxamt n xwalti. Iun ebbi si$-tent ! a wi yufan ussan n din d acmume akken ma llan ! as tikwal ttlu$en, irezzuten-id le$mam, akken yeb$u yili, lelu yugar lqares. Llufan ur yeskad ara $er tayri imawlan-is. Yera tezde$-iten. D tasa. Ur s-iteg ara ccan amuqran. Yezmer ad yeyu degs ma yella ttbuddun-t s-waas. ures tina tusa-d s ufella,

78

Mouloud Feraoun

amzun d timerna. Limer d leb$i ad yaf tayev. Yessaram $er lemala tis snat, yettnadi-tt deg wuden n wid s-yettilin, yesnulfuy-ed imeddukal ; s umata yessemal iman-is. Yessenday urawen-is, i telli ul-is, yezmer ad yexde yemmas u ad yesmenyif yiwen nniven $ef babas, awi-d kan ad yaf lenana. Asirem ines d nniya ines yekkat-iten wugur, acku yiwen ur sen-yeggar tamawt. Imuqranen teqqnen allen nnsen, llufan yettarra $er wul-is, yett$av-it lal : yettjeib tereg. Lad$a ma yilin aas yidsen d arrac deg yiwet n twacult, ttarran-tt ala i wmennu$ garasen. Ma d imarawen nnsen, idegger-iten wakud, tdehem-iten teswit ; a$bel nnsen : d lqut n yal ass akk d lqecc n leyudat. uqten wulawen n llufanat tezde$ tevsa d nnecaa, ulawen ineflen di tayri, tayri ur nufi tavwiqt ad teee am ujeooig nni n tefsut. Win d iyi-cban, nek $uri zzhe. Imi ala nek i d aqcic deg wexxam nne$, kkre$-d s ttnefcic, rwi$ tiidanin mi ar a ilint. D aqcic n ccuq ! Di bea ufi$ da$en tayri tis snat iyi-zuzunen. Ar tura ma dttmekti$ ussan nni d-ssedda$ $ur xwalti idehhu wul-iw. Ur ri$ ara belli Nanna tezweo almi d asmi muqre$ ssne$. Argaz-is yunag $er Fansa, qqarenas uma. Xwalti ttaddrent-tt-id tikwal, maca ala deg wayen n dir. Xalti ur t-emmel ara yakk. Nanna ur tezmir a d-tami fellas. Nek $uri, udem n uma icudd s udem n yemmas. Warad tessine$ netta asmi yemmas teb$a ad tefsi tiyersi, ad tenel ccena taqdimt, ad tefru nettat d yessis

79

Mmis n igellil

n med. Afexxa ileu, yettnuzu, $ures azal-is ! Tam$art d tuict : uma yeooa Nanna kra n wagguren kan segmi zewoen, iu $er Fansa, yeqqimen din, yewwet-itt $ef yiwen ubedi. Ddnub-is i yiri-s ! Maca yemmas teqqar-ed belli tu$alin n mmis $er tmurt d a$bel-is. Anta yugin argaz-is ? Anta t-yerran $ef yiri n wemna, lad$a ma yugi berru ? Iban belli xalti mai s tie umeslay ne$ s uslewlew i temmuger taveggalt. Maca, d acu yellan deg ufus n Nanna meskint ? Tefka yiwet n tmeu$t i tem$ert-is, tayev i wul-is. Tella meiyet, tezyen, teceq, tessen argaz-is, ur tuksan ara ma wer tezmir a t-ttu ! Atan $ef wacu ur faqe$ amek tevra, almi qqle$ ttemlili$-d $ur xwalti tam$art weroin ssine$. Nettat tedeq almi d ulamek, nekkni fella$ ad ttnuzz. Mazal ttwali$ taucin-is : muqqrit am tid n tfunast u berrikit am tbuxin. D loenn-iw ma drrsent felli, kement dgi am terain. Di tazwara ttagada$-tt, syin u$ale$ kehe$-tt am qevran. Limer ttafe$ ur ttmagarent ara wallen-iw udem nni ines aquran, a s-tiniv ulac degs u. Amzun d alaxet usevsu ines mi ar a d-tecmume. Yal tikkelt ma tekker ad tu, Nanna ne$ Xalti a s-tekmes awemmus i tettarra s lfe s-iciwis. Ass-a d tazart, ass-a d awren ne$ d timin. Almi d yiwen wass, atan yejba-d uma deg inig, yerra Nanna s axxam nnsen. Yusa-d leowiban tteffien, ifassen d ilmawen. Yedduri tacva n imawlan-is, yeqqim ddaw ivarren nnsen. Ayetmaten-is d yessetmas dullen-t, ur s-fkin abruy

80

Mouloud Feraoun

n leqder. Ula d Nanna glan yis, rran-tt am netta, acku xalti, mi d-tegra wedes, ur tufi d acu a tekmes i tem$art tamcumt. Cc$el ayen d uma a yembarrazen yides. Yewqa i xedmen asmi ttyefka i jji ! Yera mai d tafenazit i yexdem, mai d tafalit i s a yelu s wezday n lqedd ; iseggasen yessedda di Lpari uen-as am wavu ; ma d tura ad yemger i yezre, ggran-as-d wussan d iberkanen. Yellumet, yebra i ymeu$en-is, d acu deg walla$-is trekkem trewla ; d tin n lebda, tamu$li $er deffir ulac. Yessedda-yas-d awal i tmeut-is. Ula d Nanna meskint temce ayla-s n tereg, tbubb amur-is n ccani. Ur cfi$ acal tedda akken, almi d yiwet n tmeddit n tagara n tefsut ne$ umezwaru unebdu, yu$ lal ye$li yiij maca tiziri am zal, neqqim nek d Baya nne$ akked xalti di laa ines, a$-d-tekku tamacahutt umekev. Ahat d tikelt tis ecrin i d a$-tt-id-twwet. Ass-a d imekev d tuga, ass-a d win n tsita, ass-a d aewi amednus. Yal tikkelt d acu n wudem a s-tefk ; maca tikti ines yiwet. ebbi ma yeb$a a t-yefve, yettakas-d takkebt teafa-it s isu$an-is, seg useklu $er wayev. ur xalti, askewew n tekkebt d yir lfal. Cwi kan akka, nesla i wesebeb di llu, Baya tuzzel telli-t-id. Nanna akked uma drebzen-d s nnhati, amzun ulin-d asawen. Nanna tebbub-ed awemmus annect ilat i deg i d-terra mea iceiven-is. uma yennev-ed deg wadil, yewwi-d deg yiwen ufus tasumta deg wayev yeefed ayen d-iebba $ef tayett-is : alaw d yiwet n

81

Mmis n igellil

tsenduqt taberqact i deg tettaooa Nanna imeqyasen, timengucin akked lfea ines. eqle$tt tsenduqt nni. Anagar tin i weroin d-i-teooi Nanna att-lli$ ne$ att-masse$ s ay uqerru-w. Tegla-d yis asmi tedda d tislit. D acu-t uhewwel agi ? Di tafat n tziri, banent-iyi-d wallen n xalti ttberriqent si lfe, udem-is yeceh. Zi$en $ures lexba. Nekcem i xemsa $er daxel, yal wa anda yeqqim ger lqecc nni. Fki$ tameu$t, almi d ass nni i gre$ tamawt i uma. Sakde$ deg udem-is, ttwali$ udem n yemmas, allen d tiberkanin, imi d afermac; ur d-yessefruy ara mli imeslayen, am win umi itennev yiles. D areqqaq u di lqedd ur yugar ara Nanna. Weroin t-yebbi wul-iw ; xas akken ur t-ttagade$ ara, ur t-emle$ ara. Maca deg iv nni i$av-iyi, lad$a mi yebra i wqerru-s, i$um udem-is, s wecvav ubernus nni s-teva Nanna, yesnexfit. Yettru garane$, nemmesmuqal, neggugem. Nanna tekkesmumi maca teef imeawen-is. Mi d-yerfed aqerru-s, texse ifa-s, yerwi wudem-is ; allen nni ines tiberkanin u$alent d tizegga$in am tid d-yeuen d idammen. Weroin wala$ argaz yettru. ile$ d ayen wer dnveu yara akk di lqaa ebbi. Tugi ay i tekcem deg walla$. Amek ? Ttrun yergazen ? Zi$en ur yelli i muqqren di uma, amzun annect-iw i yu$al. D tizya-w, am wamddakel-iw. Mi nwala iri n Nanna yettcecu, nserre-as nek d Baya d imei. Xalti ur d-mremcent ara yakk wallen-is ! D urfan i tt-id-yulin. Limer a d-te$li akka tura ger ifassen-is tem$art nni tamcumt ! a s-terr tunict-is

82

Mouloud Feraoun

alma tenfel lila ; ama di lema i s-tessew s ubuqal, ama deg usawen i s-tessuli s werur. Ma d imei i wacu-t ? - Qimet i sin dagi, yella litta. Yak imarawen-ik ugin-k ? Anef ! Sekn-asen-d belli ke d argaz d wawal ! Ur ttaggad. Di snat yidenta$ acemma ur k-yettxaa... Ma a s-yehwu att-ssedhu yiwen, xalti tessen. ef nneqma n tem$art a tt-tvegge iman-is $er wannu iwakken ur s-yettu$al ara mmis. uma yezde$ $ur xwalti, nutenti teddunt-as di leb$i, netta yufa iman-is. Yufrar-ed fellane$ am zzit $ef waman. Mai d ayen iy i-d-yusan deg wul, tetti teswit felli. Tam$art tessufe$ awal di taddart belli mmis wwint-as-t yessis n med. Yemma tesueg-as, baba yekres kan anyir-is, ulac i yellan deg ufus-is. Ma d xwalti sssuf$en-t-ed tuccar nnsent $ef wayen yenan uma. Ur iban amek i smeckuklent almi i ssemdent azal n rrekba. Yiwen wass yehna-tt $er Fansa, ur yelli d inig i s-yellan deg wul, d jji i dyerra ger wallen-is. Deg wassen, ulac win t-idyuddren. Ahat tura yemmut. Akkagi i hedden medden. Ma d nek, ama $uri leq ama xai, ur ssurufe$ ara. Yekrez di tasa-w avref amezwaru n ubaxix. Ccfaya n temi amzun yuli-tt wadal, kra n tfawtin kan i d-yeqqimen. Tidenni man tent-idyeleqqev walla$ a tent-yettcuddu yiwet yiwet, idehhu yisent wul. Ger yektayen d-yeooan dgi ccama umi d-ccfi$ nezzeh : yiwen wass lli$ nek d

83

Mmis n igellil

yemma deg wexxam ; d tagrest. Asemmiv di bea yessufe$-ed tisuqas. Azeqqur n tasaft iennec di tlemmast n lkanun, kra n tqecrin uzemmur zzintas am umeqyas, times ineddhen degsent tefka-d tafat am tiziri unebdu u tettemirriv i wzeqqur nni ansi a s-tezwir. Attaya Nanna a tettetutuy deg usemmiv. Terra-d qbala $er garane$. Tuam awal, s acu n we$bel tt-id-yecqan. Telsa-d yiwet n tqendurt tamellalt s-berqcent tjeooigin tizegga$in timeca terna-yas-d lfuva d-cudd s usaru. Ur tettlawi tisfifin teqnent akk tizya-s. Tferre ivaen-is d-yessezwe$ usemmiv u d-yeselxes ugeffur a tent-sskiw, tesmenteg times u terfed abru-is amer a t-ser$. - Tussev s taayt ? itt-tesseqsa yemma. - D arur-iw i yessebraqen. - D agur wis seba ? - Xai ! Bdu-d si tacut. Wagi d wis tmanya, i s-d-tenna Nanna. - A s-tiniv ur tefidev ara yakk ! - Tawalav ! Amzun akken d tussda i tt-idssde$ s lqut. Maca nek ri$ belli iqre-iyi. Yemma tecmume. Nek muqle$ Nanna, icenfiren-is bezgen, allen-is cuffent, udem-is warra$. Ur telli bxi, aan tt-i-zed$en mai d ushil. - Tadist tamenzut ur tesse$val aebbuv. Ad terev sya $er zzat sser a kem-idehnen. A t-yegg ebbi kan d aqcic ! - Ahbuh a wetma ! Tenjerv-iyi-d abrid s tlata yessim timenza. Awi-d kan a$-d-tessiger

84

Mouloud Feraoun

teswit. i agi i gezzmen dgi seg yivelli, kukra$t. ef waya i d-usi$ $urem. - as kkes a$bel i wul-im, ad yu$al a kem ieddi, i s-tenna yemma. - Ala yir turga i ttargu$ ussan agi. Am qqaren slan-as-d di tejmat mi tettsu$u tinna akken d-yeooan takniwin. - Aqla-kem ger ifassen n ebbi a yelli. Ur tesiv a tagadev. Tella kra n ddewessu i txedmev ? D nnuba-m a tt-feev cwi, u yernu yidem a yili$. D nek am-d-yefken afus, xas ur tegg ara a$ilif. Caxent di lehdu. Tikwal s lemani i dttveggient awalen, ur fehme$ tigert. Tu$al Nanna tesken-d aebbuv-is. Ur yelli degs lib wala leya. Yak nek d idammen n idammen nnsent... Deg usaru n ccafawt inu, tugna d-ivefen d ta: d tameddit n wass, ageffur yekkat, izenqan uen d aluv ; aman n ssaqiya rnan-d acece nnsen. Iberdan n taddart wwten i$ezran di tlemmast nnsen. Ixxamen myeasen mbu garasen, wa yeffer wa, ssemin iman nnsen seddaw wagu ten-yedlen, di le$mam d-ye$lin fellasen send iv. Rri$ $ur xwalti, l$aci mai d kra. S-ufella ukufi yers lmeba ; zdaxel n lkanun yetteka uqejmu ireq. Akken bedde$ $ef tebburt, Baya nne$ temmuger-iyi-d, warre$et, teggen-iyi-d ma yerra-yi wemna $er daxel. Xai ! Ur tef$e$ ara, dagi a qqime$. Yemma teef-ed Nanna seddaw te$rut, teb$a a tt-id-tesbedd, att-tesselu. Udem n Nanna yeffer felli, $umment-ett tulawin nniven.

85

Mmis n igellil

Yiwet degsent tettmi yemma. Xalti tesser$ay, deg yiwen uceqquf yeuren d tirgin, isufar d-yettaken abbu d yiwet n rria taqesant. Yiwet n tem$art tessendah-itent mea. Allen n xalti rsent-ed felli, maca ri$ ur yi-d-twala yara. Din rewle$-d. - Azekka ad tessudnev mmis n Nanna, i yid-tesbecbec Titi s ameu$ mi d-wwve$ s axxam. D ayagi umi ccfi$. Ur ri$ d acu xedme$ nniven, amek i nees mebla yemmatne$ u ayen yevran deg iv nni. D isu$an akk d imeawen n yemma d yessetma i yi-d-yessefrawsen. Kre$-d ufi$-d lamana tewwev bab-is, Nanna azizen tessufe$ tawit. Awwah ! Ur zmire$ ad sefve$ di lmux-iw imeooiden n wassen, ne$ ahat ad ttu$ tugdin nni yi-d-yessekren? Yi-d-yessuf$en deg usu u d iyiooan su$e$ s wayen yellan di ta$ect-iw ? Deg wassen, mi sli$ i tmeut tmeooed $ef lmegget ad yeccirew weksum-iw, a yi-tekcem tergagit, acku yezga yezzenzun deg walla$-iw imei i cergen tasa-w, yi-d-yessuf$en deg usu s udduqes, iyi mmlan tamettant n Nanna. Werad d-tufrar tafrara, Nanna tbeddel axxam. Ger ifassen n yessetma yeffe$ leqel i tesselqef. Kra yekka yiv d amerret.. er yidis-is i yers llufan d-turew. Tagara, mmzu$aren $er tmuqbert ; xai, yezzu$er-itt yides ! kra awzent fellas, nettat tettnusu am tcemmat, teffe$-itt tezmert cwi cwi almi tu$al d acettiv. Ierman-is ttijiqen, idammen tt-cecuen degs am umizab. D ayen i s-yura lmelk. Yura di twenza-s ar ttessufe$

86

Mouloud Feraoun

u ma tekker a d-teoo u. D ayen i s-yuran di ddunit, ur t$av bab-is. Teef almi d tikli ad yali wass. Texsi teftilt-is mi yexsi yetri n be ; yemmut yiv tedda yides. Ttwali$ Nanna ger wallen-iw mi tt-len di t$er$ert, tessa adil, t$um s ubenuq amellal, amendil awra$ n lerir icudd-as a$esmar u yennev $ef uqerru-s. Allen qnent, udem werra$ am umendil s-rran. A s-tiniv d ives i tees, maca tban belli mai d taguni itt-tewwet ; acku tella tguni taayant n eggu, taguni tafessast n westefu, ives n tmara n win yulwan. Tamettant d ayen nniven akk. Degmi ri$ aas n wudmawen n lmegtin, udem n Nanna ur t-yekriz wurrif, ur s-yesself wecmume, ur t-yessekmumec eggu. Ulac d acu i t-idehnen, ur d-iban wara fellas. Win azizen fellak i$ea iles-is, ur ittnadi i t-icudden $ur-k. Abernus ittwaelqen di tesga, nettwali degs bab-is ugar tafekka-s tasemma. D acu d-yettfuun deg udem n Nanna, udem yevsan i medden mea, udem emlen akk l$aci ? Tamettant tesfev kra yellan. Yegra-ya$-d lexyal d-ibedden am tise$lit zzat lemayen i$-yurzen ne$ am u$alad d-yerran tili i wbaxix i$-yedlen akked teqre yezzan tasa.

87

Mmis n igellil

-XAyen i$-yevran, $er imezda$ n taddart, ur dyennulfa degne$. Ulac axxam ur nsebb nni-s. Tezga tmettant tettuccu medden di tefsut n tudert nnsen. Ad isa yeri, ad tebbebe ta$uct, ad yexreb wudem, tagara, a s-nini mmeba s tikci n ebbi. A d-tezzi ddut ur tunif terga yenje lbext nne$. A nnfaq neggra-d, ilaq a nefdu iman nne$, a nesfi ti$ezza yessebben degne$, imi yiwen ur yezmir ad yesfev ayen yuran. Aan ur nesi ddwa, fessus, ur yelli d takumt, imi yura deg wenyir. Yemma tedder i gmas, yessetmas, yemmas d babas. Twala-ten akk mi mmuten. Tennum anu$ni d tasusmi. Tu$al am ueccad d-yem$in deg ubabder, igemmun s nnmara, ur ieggeb we$a n t$een d uqeccem imeksawen, ur ser$en igersan wala izilan. Mi s-tendef tfidi i yemma, ad t$ezz deg icenfiren-is. Teu d tissas ne$ teddez tasa-s, anwa i yeran ? Taluft agi ad tesbe i tyita-s, ur tt-t$eel. Ad teddi am timezwura, u skud zerrin wussan tettrus-ed tatut. Tin iussen aas i tyita d Xalti, tawa$it dyersen d nettat i tu$. Nanna ur telli dwetma-s kan. D a$eric degs. D aric ameqran. Akken kan tessufe$ u Yamina, tamu$li n Xalti teqqur. Tesmuqul ur tettwali, tleu am umaas, ur tettarra awal i yiwen, tu am teugt. Deg uzal, ger usnexfet d imeooiden n sut taddart, ur s-d-

88

Mouloud Feraoun

te$li tiqit imei. Teqqim $er ivaen n wetmas, ur d-cli di tmu$li n yemazzan wala deg mennan nnsen. Tesueg i kra yellan ; teggugem am yes$i, tesbev am weblav. Yemma d-yelhan d leqdic, tikwal tettveggi ti-is $er Xalti, tfaq yeffe$itt leqel, tugad fellas. Yewwev-ed lawan i deg ilaq a d sirdent lmegget, win yellan din fellas ad yeffe$. Xalti tegguma. I b$unt ellent-ett, tugi ad tembbiwel. D awez$i att-id-terrev s abrid. Tamu$li ines d tader$alt. Yettekesmumi uqadum-is am win yeccarwen. Mi kkren ad ubben lecfa-is a dtefriwes ; mi uent ad qnent wallen-is a tent-idtelli s lem$awla. Tezga d aiec. Mi d-wwin nnac ad refden Nanna a tt-awin s axxam-is aneggaru, tevqent-ed wallen-is d imeawen. Iberquqen dyettezririgen $ef lenak n xalti d igugamen. Idel wudem-is laf asemmav. Tulawin afaent lmegget sent-yettilin alma n taddart. Yemma, yessetma, yessis n emmi, laun sut Musa mea gant taqufett deffir Nanna Yamina yefen abrid-is $er tmeqbert n Tizi. Tegla s aekka-s, ddaw n tzemmurt nni d-yecfan i jeddi, s sser-is, s wecmume-is, s tieci-s d lenana-s. Tegzem tasa n sut taddart. Ttrunt fellas seg ul. Ah ! limmer a Nanna ad twali ti-im imeawen agi yakk yemmaren fellam d wannect-a n l$aci yeddan yidem, ahat, a m-yekkes cwi n lxiq, imi mai s tufra i tuev. Xalti ur tevfi ara wetmas $er tmeqbert. N$il tessggra kan taqejjit. Mi faqent yemmad yessetma, yu$ lal terra-d $ef yiman-is tabburt n

89

Mmis n igellil

texxamt akked d tin n wefrag. Yiwen ur yezmir a tt-id-yessufe$. I neb$u nesebeb, nessawel, nsu$, ulac. Xalti tesueg i wellel d imeawen amzun rrebg tt-icudden $er ddunit yegzem, ur dtegri lbenna wala tie. Tezza tasa nne$ mea, t$av-a$ d ayen kan. Yemma teqqim zzat n tebburt, almi tuyes. Ifadden-is kkawen, ta$uct-is teqqur. Tagara lem$ivat nni tu$al-as i yemma d urfan, mai $ef wetmas, tin mi iceqqeq wul, tin mi tejre tasa, tin yessexbabev lmektub, maca $ef lmektub nni s timmad-is d-isersen taggest-is n nni u yettnadin asfel wis sin. Teef-iyi-d deg ufus : - Yyaw, yyaw a tarwa, i$-d-tenna mi i$-dtezzu$er s axxam. Ma d ke a bab igenwan, ooi$ak-tt. Attan $ur-k. as awi-tt, d aya i s-d-yeggran. Taba attan am igider ameru. A d ise$-ik ! a d ccia-k ma terniv-tt $er tin iuen ! Te$li-d rrehba deg wexxam nne$. Tioiratin, t$av Xalti, ervent a tt-id-sneqent ne$ a sent-id-lli tabburt ulac. Ula d Baba akk d baba Lewnis ur sen-d-tefki udem. Mi d-ye$li yiv, yemma tuqa di ttelbiba, tugad $ef wetmas yettamnen s tmucuha n tteryel, ad tees wedes deg wexxam deg i yeffe$ asseni lmeum. Tu$al $ures i tikkelt taneggarut a s-tessawal. Tefka tameu$t tesla-yas tettawi tettarra di laa. Yemma teqber ; tu$al teggev fellas imi tugi ad tesbe s wayen i d-yefka ebbi. Tettna$-itt imi teqqur tasa-s fellane$, telha-d kan d yiman-is. Tsu$ fellas akken a$-d-telli tabburt a nees yides

90

Mouloud Feraoun

ne$ a d-tas ad tees $urne$. Xalti ur tt-id-yuli umeslay. Tebes tikli. Nesmesis ur nesli i wacemma d$a neooa-tt din. Lewhi n wezgen n yiv, terra-tt xalti i lehdu d tevsa. Lewal te$vel-iten-id, akufi te$li degs s tyitwin. Syin tcennu s elq n ta$uct-is, tettawi-d tibu$arin a s-tiniv tella teslit yides umi tteqnen lenni, tikwal d asihel n tayri d ccbaa ne$ d adekke di ella d iessasen. Tessaki-d mea loiran, yiwen ur yezmir a t-id-yas naddam seg wannecten n leyav. Usan-d $urne$ a$-d-eggnen belli xalti tekcem-itt tiselbi. Neggugem u neqqur, cudden ifassen nne$. Di bea i neqqim, nettaou zzat n tebburt almi d tikli ad yali wass. Akken kan d-yenqer yiij, xalti tessebae-ed tibbura u tekkeke d tavsa. Nedderbez s axxaml. A tawa$it d-yersen ! ijeqduren mea mmwezzaen di lqaa, tincirin d tilmawin, usu yakk yexeb. Di tafat nni n tafrara, ttbanent-a$-d t$emmar n texxamt urent d lqec akked lewal : tasebbalt tenneggdam u amna yeggelgel d aman, timin wezzent u gant tirect $er yimi ukufi d-ye$lin ur yuklal. Ger wannecten n temterwit, xalti tesbedd lqedd-is, amzur yevleq si tuyat almi d ammas. Yufrar-ed sser $ef wudem-is u tennerna di ccbaa. Yemma d tulawin nniven walant ifa nni n tsekkurt irqan maca faqent belli tame$bunt n xalti tu degsent: alla$ yunag, wab yeooa-tt. Trevqent d imei. D abaxix am wagi i tkukra yemma. Am yivelli nni, l$aci gguginad s axxam, laa ur teqqim d tilemt, tdemmek.

91

Mmis n igellil

Yeggul ebbi deg At n Taddart ar mazal ad slen s yessis n med time$bunin. Kra n innerza nnan-d belli ad yu$al a syekkes, acal d win $ef i tedda akka. Tevra mai abrid mai sin. Neqqim di laa n xalti, nemyeas wa $er wa, nettqara-itt. Neskad ma dyifrir cwi n wab di tmu$li ines isewqen, ma dyebru waddud ines ajelwa i webruy n leqel. Nettnadi ma anaf tabburt i wesxewev tt-ized$en. Aharao n kra yekka yiv yessefcel xalti. Tekkaw. Teqqim $ef yiri n wemna teafa s yir tamu$li wid d-yettasen. Tikwal, a d-tessers $ef yedmaren-is imezran-is a d-tessekkraf degsen. Tdehhu, a s-tiniv ters, cwi kan akka alma tessencew acebbub-is ; udem-is ad yekkesmumi afus-is ad yea d anaden, a ten-twet $er tmurt. Seg wakken teclex iman-is mi teqqim, banen-d mea imeaven-is. Yemma tu $ures a s-tub abru-is a s-tessemlil ivaen, xalti tekker, tu$was u tcemme almi d timi-is. Irgazen zzin allen nnsen, tthuccun iqerray nnsen, kkan tabburt, ooan tulawin garasent. Xalti tebra i wqerruy-is, texmet. Nekkni nettqara degs, acemma ur d a$yensir. Am win ma d-yeggri yiwen uar n leqel yessexdam-it tikwal, akkeni xalti, tfaq-a$ belli neggar-as tamawt. Mi tserre i yiman-is s lemanda tban tundi-tt. Wissen acu n ay s-yellan di lbal ? Ma d yemma, ur nuyis, mi d-yeggra uenun usirem, tekkat akk yissent : teef-iyi-d deg ufus tewwi-yi $ures.

92

Mouloud Feraoun

- Muqel-it-id, yak tmmle ? Yak ur ilaq ara kem-yaggad ? Trefd-ed $uri allen-is, d ibeaniyen. D tamu$li yugin a yi-twali, d allen yettneqlaben ger wid yettfeooioen am teftilt d wid idel l$im. D tamu$li yettrusun u tkeem dgi akked tin isewqen. Awah ! Allen umeslub, mi tent-ri$ ad yendef wul. D nutenti i d lemri n u ageswa. D nutenti i yettnadin ayen yennesren i wul d wayen yufgen $ef walla$. ef aya i ssexxlaent, i ttaggadent u tt$ivent. ebbi d-yeooan Tisselbi, ayer ur yeqqin allen i wid ef i d-ters ? Ahat attifsus fellasen takkwemt ? Ikecm-iyi rrebrab zdat xalti, tin d iyiemlen, yi-bubben u yi-zzuznen, tin d iyi-slemden aemmel n tissas d imei n lemiat. Tfaq-iyi ugada-tt ne d zzher i d-ifeen tihuditiw ? Akken yebu yili, tjebd-iyi ures tessuden-iyi sya u sya, tezzi aqerru-s, terra-tt i tesa. Tulawin, s yiles aidan d wul afessas i ttwennitent tasudent nni n xalti. D lawan nni i tefren nettat i trewla. Tezger lara, tekka tabburt u teef-itt d tazla deg wezniq. Tamuli er deffir ulac. Nekwni deffir-s. Aqerru-s aryan, amzur ef tuyat yettawi-t wau, taqendurt mebla agus tewwe-as-d almi d igwerzan. Rewlen akw warrac tt-idyemlalen ; yiwet n temart teba a s-d-tegzem abrid tufa-d iman-is di lqaa ; tezzuer-a almi d bea n taddart. Arrac nne, yu lal yeffe

93

Mmis n igellil

wawal, efren-tt, fen-tt-id u rran-tt-id ccil assuu fellasen, rregmat t-tyitwin degsen. Mai er texxamt-is i tt-newwi, s axxam nne. Nerra-d tabburt n wefrag neqqim yides. Allen-is ttberriqent, udem-is d-iwet uberi asemma n tafrara yequddur d sser. A s-tini tegalla degne, am win yeban a d-yer ar, teef-a- t-tasift. Ur tberru i wallen-is anaggar zdat baba ma yekres anyir-is fellas. Neba-t ad yezg yidne^acku neqwel neagwad-i, maca ur stessefk ara teswit i baba ad yeqqim deg wexxam imi yeggni-t cwel n bea. Xalti teecmumu amzu terra-d s lexwba. Yiwet n tikelt, cfi am assa, xalti tsenned er li nek bedde er tama n wemnar, din I yi-teshel trewla, Titi twala amdiqiw yufrar-d nnig win teef, tella teqqim di tesga, teba a d-tru uri, akken kan d-tedda zdat xalti, tin temme fellas s aqarru tgebd-i-id deg wcebbub : - yya ur xaltim ! Ayer tt-tugade ? Titi texbabe tuwas. Nek d Baya nesfezwi er lara. Yemma tegr-d at-tud yellis tegla yess xalti. lima, yessis akw tiratin slant-d i ysuan nne uzlent-d. Zzint-as i xalti fent-tt, qurant-tt almi d-yewwe baba. Ayen ragit wussan nni ! Tamsalt n xalti tessawea almi d tikli nettu nana meskint, tin mi werad yeqqur uekka. Tura arqent-a, negwra-d newqa. Amek a s-neg i xalti ? Ala yiwen wexxam i urne, anda a tt-nesgen ? Anida a tt-nebes mai ? Acku mur tt-ncudd ara ammer i txeddem ne at-terwel. T-tarewla i ykukra aas baba. Sli94

Mouloud Feraoun

as mi sen-yettmeslay i xwali ; ugaden i yaun ma terwel. Ma tecce ar nexnunes! Wiran ? Tameut meiyet, ma tejba er tmurt tabeanit tezmer at-teukellex. Imeksawen uqten, yurz-iten webel di tmeslubt ? A dtegwri d ccama i twacult. Ma deg wexxam, baba yugad fellane, i limmer at-tencer ? Ulamek a yilin akw d xalti imeqwranen kra yekka was. Taswit-a tifrat-is d cced iarren sya ar t-telu ne ar t-ters. Azekka nni ffen imarrawen nne er lexla an xalti yidne, nek d Titi. S temrart yeksan s car n taa i tt-cudden, er tgejdit n tarict, deg arren almi d ammas. Tejre tasa nne. Cfi-as-d i weltma, mi ters ti-is ef xaltis at-teerdeq d imei. Negguma an-neffe er bea an-urar, ur d a-yefki yara wul nne n llufan a tt-ne wedes, ta-a. Neqqim yides almi d-ualent yemma akw d Baya. Deg yi nni, di tarict ay se nek d yessetma. Baba yefsi-yas-d i xalti akken at-te imensi. Slaya i s-yettmeslay, ttemyexaren am sin yeban ad nnaen ; ttwaggaden. Cwi kan akka terra-tt xalti i wsuu, baba yunef-as. Tual temme er tfedeqt nni n seksu tsers-itt-id s irebbi-s, ttett s ufus ; s lemirat, tijwelt teli ger iarren-is. Imiren kan tessadda kra yella di tfedeqt u send a d-yekker ures baba, tewwet-itt er tesga teba d iceqfan. Yemma tezen maca ur yelli i wacu mi tezmer. Ur nessawe an nerfed tameslubt nne nessagger iwakken a s-neddu di lebi. Zzher n
95

Mmis n igellil

imarrawen nne d uzlig. Wagi d ayen d-ibanen, mazal ayen d-iteddun ; d yir tagwnitt fellasen. Tamezwarut ilaq kra yekk yi d aawez, win yesen waye a d-yakwi, d aqara di xalti ammer i tteg n tmeriwin : tezmer at-tesker times deg wexxam, at-twezza acbayli, at-ter takufit, attne izimer ne ma yefka ebbi tiri at-texneq yiwen degne. Mi d-fsin ifassen-is at-ttettcarrig di tqendyar-is. S ijerbuben i teba at-teqqim. Ur tael ara tessenger weltmas acku mi qqasent tqwendyar s d-tea nana meskint ur s d-yeggri wara, u baba ur yessawe ara a s-d-ya tiya. Tin ers, tual t-talexxaxt nettat yellan zeddiget : tteffe anda tettimi, tettaggad aman am tmes u wer tettanef i yiwen a s-yemce. Werin yumis wexxam nne am ussan agi ineggura. Ayen yessewhamen di xalti t-tadawsa ines : tettcuffu, yettizwi wudem-is u tettuzur tawect-is. Ayen dyelin n lqut ger ifassen-is tessadda-t, aunfu tennu yides. Tual am tileft ma d leqel yezga yunag. Ma d yemma meskint tecrew, ala agwlim ef yesan i d-yeggran degs. Ta medden mea maca lemiat ula i -d-gent. Tura ef yiman nne i nettru mai ef xalti. Nettnadi tifrat, akken tebu tili ne ansi tebu tekk-ed, idet. Zrin kra n wussan, xalti tual ters. Tru am tin yekkawen, tefcel. Deg wexxam kksen-as cced. Degmi a yali was, nettat t-tiimit deg yiwet n tdekkant ddaw useqqif. Allen unagent, tettargu s ibeddi. Tilkin yulin ef i jerbuben-is d uqerruy-is ttqeggilent i yiij amayan n tegrest. Ur ilaq wa tt96

Mouloud Feraoun

ilain ne wa tt-imassen. Yemma tenna-k ttalemmast n wagur i d-isersen talwit di weltmas. Tkukra fellas a tt-id-yual werway nni ines di tagara ne di tlalit n wagur amaynut. Ma t-tiiratin skerkisent : nnant-as belli d lenun i ykecmen xalti ; sya er zdat at-tual at-tetkacef u a d-tessis ayen a s a tidir twacult di liser. Zemre a d-ini belli baba yettak tameut u westewtew n temarin seg wakken ercawet ddunit. Ma d yemma trekkem seg wurfan, ur s-yefki yara wul-is at-tfaes deg ubaxix yuen weltmas. Ur tettanef ara i yiwet di yessis n med at-tual t-taseart ne t-tamkaceft. I ide a lif! Menyif tamettant n tmeslubt ! a s-yeddun di lebi d aggay n weltmas er yemaben a s-darun ne s aleba n lemqamat a s-ssufen lenun. as, tamezwarut, ur tettamen ara aas s lecyax, tis snat ur yeshil ara ef baba ad yawi yides tameslubt. Laqen yedrimen, amerkub, imamiyen, ad ye axxam t-tferka, ad yebes lxwedma, Mai d yiwet ; Taggara tin d-iseqfen sufella ef tikli ger iberdan d ltab d umesruf, xalti rqiq ma n ellu-s aas aas. Degmi ters cwi xalti, At Musa ualen lhan-d d ccel nnsen am zik. Ger lmerta n ddunit d ieblan nnsen, imarawen nne ttun tameslubt yettidiren garasen, ttmektin-tt-id kan ma tili zdat wallen nnsen. Tual d aggal nnien deg wexxam. Tumest n ellu ines nqe-itt u aqara degs nekkes-it. Tikwal akka xallti tteffe u teruu ur liran. Mi tessebare llu useqqif n yiwen, a stbedd zdat wemna awal ur -id-yettali. Ayen
97

Mmis n igellil

arent tulawin a tt-id-sneqent ulac. Ma fkant-asd talqwimt n werum ne takwemmict n iniman a-teef mebla ma tga-yas ccan ; Ma t-tamuli ines tezga tunag. yiwet n tmeddit, Fama, Baya d emdan mi dusan di lexla ur d-ufin ara xalti deg wexxam. Titi yezgan tebibbi azu tamauzt, tella di lara teurar. Twala xaltis mi teffe cwi deffir babas d yemmas. Nek mi tt-ri zdat lakul ef lewhi n lacra, bi a -id-rre s axxam. - Anef-iyi a d-re weltma, i yi-d-tenna. Memcent-ed wallen n yemma d imeawen mi s-d-ki. Almi d assen i d-tuder xalti weltmas yemmuten. D leqel i tt-idyeualen ? Imi timeqbert tezga-d akin kan cwi i lakul yuzen-a baba nek d Titi an-nmuqel xalti ma tt-naf er tama uekka n nana. tenna-k yemma din kan a tili, maca yiwen ur yexliq di tmeqbert. Deg wezrib daen ulac. Azal n ssaa nekwni d anadi ef xalti almi s d-yenna yiwen umeksa i baba belli iwala-tt mi tub s Amalu. Amalu t-taferka d-yea jeddi med i yessis di tlata. Degs azemmur d lexrif. Tezga-d deg uzaar ukessar, igezm-itt yiwen yeer, yedrem u yal ma wwten waman yettamal-d. Tabri yettawin ures tenne, yezzi-yas-d sya u sya yinijel t-tidekt aubbu ures azal n wezgen n ssaa ma d alluy tedda ssaa. Tafsut t-tafsut u t-tikli a dyeli yi. Kkawen ifadden n baba tessawej tyerza n kra yekka was, yessewa a tt-yehnu alma d Amalu a d-yerr xalti.
98

Mouloud Feraoun

Darani tura ters. Mea nil at-tens deg uacciw deg ttaooant xwalti asaur iwakken a t-zzenzent. Yerna xalti tessen Amalu tardast tardast. Yemma s timmad-is akka i tmeyyez. Wiran ? Yiwen yi i tziri, ger ijeigen, ahat ad yelli tibbura uqerru n tmeslubt? Ne d iilifen a d-yualen ? Deg wexxam, as nennewni cwi nestehza daen aas. Laun, nwet akw nne, yiwen ur ttyekcim webel. Tignawt n Meres ttetti am tata ; d ayen i yeran deg yi nni : ixer-d lal deg yiwet n teswit. Ageffur yekkat s uzaya, au yeba ad yessifeg lqermud ula er ger lecqayeq n lelwa yettsuu-d. Yemma terra-d weltmas ger wallen-is, tkecm-itt tergagit. Ayen yere baba a s-yekkes abel tegguma. Ula d netta ur yerkid ara, rnu inemi n yemma t-yesugen lada idegge taduli, yekker yelsa lqecc-is yeffe. Nesla-yas mi s-yessawal i gmas. Rran di sin ssakwin-d kra n lamum usan-d s axxam zzin d agraw. Ahat di xemsa ne di setta yidsen i llan. Mea lsan-d icifad, nnen deg yebrenyas iqdimen, taqelmunt tum iqerra ef lehwa. Gland s iawzen, tikli n yi ilaq-as uezzeb Ma d ageffur yekkat irennu, tegguma at-teswawi. Simi zegren amna ellint-d tmeqwa a s-tini d abruri. Fen wa deffir wa, d lezen d-yufraren ef wudmawen nnsen i -yeskecmen abel, ttasusmi sen-icudden imi i -d-an t-tamwanest. Drebzen di lam fen abrid d akessar. Ddaw tiilt deg i tejgugel taddart zemren ad seln i weskefkef n yeer umalu.
99

Mmis n igellil

Ssbe, mi d-uki, ufi-d abernus n baba yeburi, ielleq er tagwest di lid, er tama n tebburt, ineggi s amna. Baba yenne deg walaw, yees di temert. Taucin n yemma ttizeggwain deg mei, ur ufin ara xalti. Deg wassen ur tal ti nne fellas i yiwen deg wexxam ur yeri amek i d-as-tera i tmebunt. Ma d nek cukke d ier umalu i t-yean. Deg uzaar n Tizi Wezzu, asif n Taxuxt d ieran d-yemlalen din zgan ssusufen-d widan wwin. Tafekka umebun an att-tafe tezzegzew, aebbuv yeqbe deg waman icuf am teylut, allen fent-ed, imi yelli, iles yeluleq. Wissen lbext n xalti makken i s-iga at-tekfu ussan-is ? Yiwen mai yera. Ma yafen medden yiwen lmegget iegger-it-id wasif er rrif-is, ad ssufen awal, ad yelu ef tuddar, a d-asen laci a t-walin. Ma nnsen a t-awin s axxam-is ad iwzen fellas a tnelen azekka nni, ma wer taqilen ara ad yettwanel wissen amek di tmurt taberranit. Taba d akal n ebbi yakk. Ma d imawlan-is a taysen. Akken i d a-tera i nekwni. Ddut mea d anadi ef xalti, later-is ur iban. Ula d aubbu ines s Amalu yual di ccek, acku ameksa nni ur yeif ara deg wawal-is degmi yesla i tulawin fkant-as udem nnien. Ur d-gire ara axerri ef xalti mi sd-nni i yemma wala-tt zdat lakul mi terra er tmeqbert ; seg imiren yal wa tawect d-yettawi : Tameslubt meskint tab, tual am lmalayekkat, tezger di ddunit er laxert, tefer weltmas amzun tbeddek kan axxam. Wid yettmeyyizen ur sen-gin
100

Mouloud Feraoun

ara ccan i ymennan agi, ur sen-kcimen sya ur senffien sya. Yemma tejre tasa-s acku werad yeli udeddic n tmettant n nanna mi tendef s twait yeglan s xalti. Ma nni-d neru aas xalti, skadbe, acku deg wasmi temmut nanna amzun akken lezen yezga deg wexxam nne, yezde degne u yettidir yidne, rnu ieblan d iakkkien n yal ass. Limmer an-nerr tasa d lemiat di rrif nezmer a d-nini belli neya di tegnitt deg nella u nessaram ciu n liser t-tmendit. Ala yemma i s-iulfan mli i tyita yagi taneggarut. Tenna-k yerre ufurek aneggaru n twacult ahbuh afurek useklu iwet maras -, ur d-yeggri uar wuur a terzu ne a dyerzun fellas, ur tesi yiwen nnien ala ebbi d wexxam n wergaz-is akked lanana n dderya-s. Tikwal tettlummu deg yiman-is, teqqar stehze di weltma. Nekkni s imeca nfaq belli tru tawsa yesan azal ameqwran : taxxamt n xwalti. Yezzenz-itt baba i yiwen lar ihudden arab nni garas d wexxam is. Taferka nni tamcumt ur nmuqel ara ures : xwali, At Musa zzenzen-tt u ban idrimen-is. Dayen Yensa ucewwiq n texxamt d a-yezzuzunen, yexla lec nne ur nusim di ddu, tum tewiqt n tafat deg i teara temi nne, ur d-yeqqim win ar annemmel nnig imarrawen nne, kfant tid i iteddun di lebi, tid i $-iteggen ccan. Yeggra-yad baba d yemma nezzi-yasen-d am ifea.

101

Mmis n igellil

Ixf II

Amenzu

88

Mouloud Feraoun

Amenzu

Assa, d la mi seben watmaten iw ; d lif ten-yeran ur tennessekna, i d-iyi-rnan di ccan. Zik, rri-ten d lib u ffre-ten deg wul-iw. I yecbe wudem n leqde ! MICLI

89

Mmis n igellil

-IAseggwas nni deg mmutent xwaltis, deg ssaramen mea cwi n talwit, yerna weqcic deg wexxam n Furulu i wumi semman Dada. Talalit yesmentgen tismin di lima. Dayen, yekkes-as i Furulu yisem n wewid tineden, yual d amenzu deg warrac. M ilaq-as ad izerr timsal t-yeggunin mara yimur gmas, u silail ad ifaes taggnitt. Di tazwara, ures amur di tidanin t-ttett tmennifrit n yemmas (aksum, timellalin, tamtunt) iwakken at-telu. Syin ers gmas nni as d llufan d aeggal, gan-as amur di kra a yettwabun, maca aric-is ielli s afus n Furulu i d-ttaen akken sin imuren. Tiyessetmatin ur tent-id-yettali wawal : Ma yerna weqcic amur-is i dadda-s, yella win a s-d-ikecmen degs ! Ma d nutenti a wer d-ualent, t-tiqcicin i llant. Atta twacult Nat Musa. Di seba yidsen. Yiwen i d-yessasayen arum. D babatsen. Ihebber am yilef, ur syettu yiwen wass, itekkes-itt i tabbu-is yettak-it i warraw-is, iemd agus almi d ulamek, ur yetteggir ur yettanef i win a yegren. Yettergigi i layudat i sekfuyen adrim, yettaggad tagrest i tetten deg kufan. Furulu, gmas d yessetmas kren-d akken wan. S umata, ur tulwa yara tudert nnsen, tin wer d-nei late di tqerrut n Furulu, maca yir tiswiin yessadda di temi-s yettwali-tent am di lemri. ures dac iseggasen asmi yeffe babas d amuin seg wakken yefka dderk i yiman-is s lxedma. T-taggara n lexif, uan akk n eman di lexla yettqara idenyen n tazert. Mi d-tufrar tafat a d-yali s axxam. Yiwet n tikkelt yusa-d udem-is wea, allen-is nexent, ssua-s tema.

90

Mouloud Feraoun

Yesres tacekkat n weslen d-yemelfaf ef warur-is, yerra ad yees. iwel ssu-yas-d, del-it, rnu-yas tasumta. Lqut rag deg yimi-s, d ies kan. Tameut-is til a s-ieddi, yessis tmesmuqalent ma d runt, ma d Furulu skud ur t-tani temsalt yesbe. Taba babas yehed, yezmer i dderk netta, mai d cwi n waan a t-ielen. - Ulac llelf i yezgaren i agi, teri ne xai ? i sd-tenna yemma. Muqel ma tzemre a sen-d-tawi aggay usaur. - Ruet kem d warrawim, nek ur zmire ara. uccet-d taslent nni talemmast, meiyet u teshel i walluy. Bi a tt-sseggri, maca imi akka i d-tusa, anef. urem Furulu ad yali, netta fek-it a d-yessew izgaren. Tura -iyi ad se cwi, tessuf- arrac er bea ad uraren. Tameddit, tual-d ures yemma ter-it. - Cwi-k ? Ma tesukze, ahat at-tizmire attqare iniman i-a ? Axxi a k-id-walin medden ! - Inn-as i dadda ad iu deg webdil-iw. Xai ! Siwel-as a d-yas, ceyya-as Furulu, tawi-i-d ad sswe. - Tebi a k-d-llfe arur-ik ? -Awwa ! Atan ren akk leam-iw, sae mea. - I wgazu n turin ? Ne ahat seksu d yii ? A kid-yessakwi ! Reman yessusem, yeqqen allen-is. Ur tent-idyelli almi d-yewwe gmas. Lewnis, ula d netta, ur iga yara abel, iil ur yu wara gmas. Ulac uilif, d Lewnis a yqaren tazert, maca azekka nni, ures ccel, zik a yeef abrid alma d ass yecban assa a d-yual. Deg i nni, amuin yulwa, yennerna degs waan. Yettlejlij, yessawal i yemmas yemmuten, ilehhet u yettuu am akken llan zdates laci..

91

Mmis n igellil

Yeqqar-d a ttgallan dgi. Tameut-is iu-as yies, arraw-is daen akken. Qquren u ggugmen si tugdin. - D lenun, i -d-tessefra yemma. Si linna i yettna yidsen babatwen. Furulu yeffer u yessemi iman-is, awi-d kan ur tid-ttwalin ara lenun. Zien waren ! Imi elen babas, zemren ! as yennum yeggan ad yerwu ies, azekka nni, akken kan d-yenqer yiij yekker-d ad yeddu d Baya nnsen er lexla. Ilaq-asen a d-ssufen idenyen deg uacciw, a ten-fesren deg wennar, a d-leqwen iniman d yelin ddaw tneqwlin, ad ksen akraren u a d-awin tacekkart nni n weslen d-iuc ammitsen deg i nni. Ma d-yawe s axxam yera ggunin-t yezgaren a ten-id-yessew u tameddit ad yual alma d lexla ad yessekcem tazart nni s aecciw, a d-yezden u a d-yeglu s usaur. Yessarem ad yefre yess babas. Deg wexxam, yufa-d yiwen ccix a yettaru lerz. Babas yella yees, d amabed nni i t-id-yessakwin. Yesteqsa-t, Reman yenna-yas-d amek tera yides. Iban d lenun i t-ikecmen. Di linser, seddaw wennar, i ttwawen deg yi ur iabbed yiwen degsen. Ayen d-yusan s ursen ef demma n umuin. Tura, iwakken a t-fen, tlaq tazla idammen uqelwac akw d ubexxer s ifarrawen ilili yura ufus n aleb di snat tamiwin. Tlata tikkal n ubexxer u yal abrid s yiwen yifer. Akken ur arqen ara deg farrawen, yal yiwen iarreb-it ccix s yiwen, s sin d tlata ijeiden. Lenun elen-d rrehba di Furulu, a sen-yecfu limmer a ten-inamer ! Yemmekta-d tamacahutt sen-d-iwet ccix di lakul, i deg, iwakken ad yeddu di lebi i yemmas yettellilen degs a s-d-yaru lerz er wemabe, yeddem-d iccer n

92

Mouloud Feraoun

lkae yaef s lemadra yura degs asefru n Si mu u Mend. Annect-a, akken a d-yini i yessetmas belli netta yera u yefhem ; Tikerkas n bu tamamt ten-yegen s mitin n duu ur d-ttawint ur ttarrant. Yewwet-asent-d tamacahutt nni u yenna-yasent-id belli asefru n Si mu u Mend yessala tamart nni ugar n lerz n wemabe. Maca ur t-ssawent ara tissas-is a tt-id-yeku zdat aleb d-yuran llerz ne skud ur yeis ara babas, acku ma dyakwi umuin, ma k-id-yesmuqul, wiran ma d netta ne d lenun t-izeden i k-id-yean s wallen ? Ahat a ten-idnnfe a d-ualen urek ? Di teswiin am tigi i yebu yecnu ccix n lakul aba-is ur yeerdiq ara; Furulu yerra iman-is d niyya yessusem, yeef timert yexmet! U yernu yehwa-yas kan iel-ed ef yiman-is aiec, ggumman lenun ad fen bab nnsen. Yusa-d wemabe wis sin, yerna-d wis tlata maca yiwen nnsen, ulac win d-yeglan s ellu. Ma d-yakki Reman, ad ifaq d yiman-is, yeqqar-asen-d belli ur tyezdi wara, maca ma s-tesle yettlejlij, yewar a s-tini ulac-iten degs. Tezzi-d ddurt, yual-d dda Lewnis. Yewhem mi d-yufa gmas yennerna degs waan. Zien mai ttiqecma. Azger mi yeli, uqutent tferyin : er waan n emdan, terna-d trui n tselit uacciw. Yiwen yi, imi ulac win a yqaren, ukren ddeqs di tazert u ran kra n idenyen. Dda Lewnis yerfed takkemt n wexxam n gmas, yual d aqerru. Imi ur nezmir an-nqam tayuga, yemsefham d baba zzenzen-tt. Abaur a -d-iaen an-nqabel yess amuin, maca ur yeif ara aas. Ilaq smid d weksum yal ddut. Nezla aqelwac nnien ; tikwal akka t-tayazi. Tewwe-d Lid laqen lqec i warrac yenza umerkub d ikerri. Laun, emdan yezlef

93

Mmis n igellil

send ad yerfed iman-is. Dda Lewnis, akken ad yesselu gmas yetteif irennu : a d-yenfeq d arrac a t-yeen, a dsebwen tacrift amuin ad isew afenal dayen. Asmi yela cwi emdan, yehwa-yas-d lqut ur yufi d acu a yerr ddaw tumest. Ur d-yeggri wacemma, la di tkufit wala taxri. Lad yerra-tt i wreal akken ad yawi iri u ad yessider at wexxam. Temmugr-a-d tegrest, yerna-d daen areal almi t-tafsut. Tual-d tezmert i emdan mi d-usan wussan igerzen : di tefsut. Mi ywala tasraft deg yeli tceqqeq tasa-s. Ineed wass lif deg jufa, yecrew, aan yessawe-it er telqat n wannuy. I tikkelt tamezwarut deg wasmi yeba netta d gmas, terra-t tmara er lqai yerhen axxam t-tferka. Asenni, mi d-yerna areal, ma yecfa mli Furulu, d ass n ssuq. Babas, akken ad yekkes ef ul-is inefq-asen-d asalaq ikerciwen. as ssaramen ursen, asenni rzag-it deg yimi. Kra n wussan kan, iwea gmas ef wexxam, emdan yehna-tt er Fansa. Iru ad yinig. D win kan i d ixef-is. D asirem aneggaru, ulac tifrat nnien. Ur d-teggri lxwedma di tmurt. Yera limmer ad yeqqim, laba attettembibbi ta ef ta, at-tettnerni, at-tettimur alma tegla s cwi d-yea jeddi.

94

Mouloud Feraoun

-IIYiwen, ger warraw-is, ur d-yewwi s lexba belli babatsen ad yeef, azekka nni, abrid-is s inig. Iun ebbi, Furulu yuki-d deg-yi nni. Babas ur yeis ara. Di lam i yettalla. Mai s tufra, mai deg ul-is i ydau at-tefsi tyersi t-yurzen, a sd-llint tebbura n lxir, at-tekfu cedda fellas. Yettenni er ebbi a d-isel i wawal-is. Di taggara yessaram di bab igenwan ad iareb ef warraw-is. Taect n emdan tettcerrig tasusmi n yi, imeslayen-is tedl-iten rrehba, asiwel ines yessergagay tasa. Atteccirwe tamara. Ifesserd merra iweblan t-yessenafen, ibedr-d akk timsal syesbuxsen tameddurt. Yerra-yas-d ebbi di lbal i Furulu belli yella lmelk nnigsen d-isellen u d-yettwalin er tqaett. Yewhem. Yezmer ad imas babas limmer yeil afus-is, acku yeggan er tama-s, maca yegguma, yellumet u yettrau d acu a yerun. Tasa n llufan t-taleqqaqt, tendef ; teqre n babas tuz-it, yeqber. S lemiat cecrent-ed wallen-is d imei. D imeawen igugamen. Ayen teef tallit, Furulu ur t-id-yusi naddam. Yettnadi a d-yaf d acu n twait d-yelin ef wexxam nnsen. Degmi wer d-yufi yara, yenna-yas ahat akka yakk i deun imeqqranen s tufra, ma ttuesent twaculin nnsen ne ma ten-ternu ddunit Am liala deg llan nitni s wat Musa. Yual yettami-d babas di ddea n lxir almi tyewwi nadam ur yeri amek yees. Azekka nni, mi d-yuki d aneggaru am lawayedis, yufa-d yemmas d yessetmas s imeawen, babas yeffe di tafrara, u iwakken ur irennu aqbar i wul-is yesmenyaf ad iru s tufra fiel ma yesneni yiwen. Yuzen-d abernus-is d uqendur-is i yiwen wemdakwel-is. D

95

Mmis n igellil

akustim s-d-yefka yiwen xali i yelsa u ddurt ni ieddan, nera-t mi t-yeeyib u mi s-yettxi tiqeffal. Yesmekta-d Furulu ayen yera deg yi nni. Tecmame-as-d yemmas u tenna-yas-d belli ula d nettat tesla. Tellez mi twala mmis ur yeis ara lawan nni. Tullas ualent t-tizegwain di leya. Amek tent-yewwi naddam ? Ur emlent ara ihi babatsent imi wer d-ukint ara? - Xai ! i s-yenna Furulu deg wul-is. Tura iban belli yemma ur tezmir ara at-tettkel fellasent, felli kan i er a tsenned makka ulac baba. Tikti yagi terna-yas-d cwi n tissas, ur yettru yara am yessetmas. Isebbe-itent yual yeef abrid-is er lakul. Maca, tikwal akka, amzun tella laa i ybernen di tabbu-is, tettali-yas-d s idmaren, tqebber-it u tettawqa-as di taect. Tezzi-d ddut tis tlata tewwe-d tebatt tamezwarut. D lamin i tt-yefkan s axxam. Yiwen ur yezmir a tt-yelli send reba, acku imiren di lakul i yella Furulu. Deg fassen n Baya i tt-yufa, tefka-yas-tt-id yeefitt yessuden tajellabt-is. Zzin-as am weglaf. Gmas amecu, Dada, i jebbed-it-id di tqendut-is yettellil degs : Awi-d, awi-d ad wali Baba. Furulu ikukra. Tabratt tura s tefansist, as yera reba iseggwasen n tefansist yugad-itt acku ilaq-as a tt-id-yessefru. Akken ad yekkes ccek, isawel-as i yiwen meqwren fellas dyefen di lakul s uselkim. Win ur yuri yara a t-ellen. Yusa-d, yelli tabratt nni mebla akukru. Simmal yeqqar-itt-id yettara-tt-id er teqbaylit ifaq Furulu belli mai d ayen yellan nnig tezmert-is, zien ula d netta yessawe a tt-id-ier am akken tt-idyera wemdakwel-is. Yecreh wudem-is.

96

Mouloud Feraoun

Babas atan bxi u yessaram tabratt agi a ten-taf daen bxi. Yufa lxwdma, ur yettail ara a d-icegga cwi uurdi. Yettwei deg warrac ur smuncufen ara a dttaen awal i yemmatsen. urwat taa at-tekcem anda llant tleqqamin, urwat at-tettum at-talqem ddekwar i tneqwlin. T-taslent nni di tiilt a tuccem t-tamezwarut, ttameust nni ddaw i taa waye ad yenz. Laun Tabratt mea d awei, amzun akken dagi i yella. Syin d asteqsi ef wayen d-yeggran di tkufit d wecbayli, ef lemum d xwali amek ttilin. Yekfa-d tabratt s wazzul ef at wexxam mei meqwer, yal wa s yisem-is Ula d win tt-id-yuren i emdan isellem-d fella. At wexxam mea yekkes-asen lxiq. Zzin-asen-d am umeqyas i Furulu d wemdakwel-is ; iban-asen-d emdan deg yiccer n lkae. Tura a s-nerr tabratt. Lkae d tjellabt heggant, win a tt-yarun daen yella. Yefka-yas-d Furulu adlis i f a yessers lkae, yeef-as-d tadwatt deg a yessisen ticcert. Win yeqqummec, Furulu iggar ti-is. Acemma ur ilaq ara a s-yenser. Fellas a dyelmed s ysa er zdat tira n tebratin. Tabratt tamezwarut yeswar-itt. Yera llant kra n tenfalyin i s ara yezwir t-tid a s ara yekfu, werad tentyessin. Maca deg assagi akin dayen, yeggul deg yiman-is ur yual a d-ig tajmilt i yiwen. Llant tid yelmed : Seg ul zddigen am aman, mmik n tasa t-tabbu, azul amayan. Tismin t-izden ufrarent-d acku ayen yura wemdakwel-is mai kan izemr-as maca yessawe almi s-d-yekkes sin igulen, taba mai seg ul i s-yenna tanemmirt-ik ! Azekka nni yegla s tebratt nni er lakul iwakken a tt-yefk ccix i wfactur, ccix yewhem mi ywala tira mai t-tid n win yesaray. Yenna-yas-d belli iil-it yezmer ad yaru i babas. Zzint-d snat ledwa Furulu yewwi-yas tabratt nnien, tansa n babas di tjellabt teba

97

Mmis n igellil

s tira ines : emdan at Musa, 23, abrid n la goutte dor, Paris wis 18. Mi ydegge ti-is ccix yeqel belli Furulu yettrau laa ssegs. - Yelha ! is-d-yenna ; Furulu yellez. Tazwert n tebratt tis tlata n Furulu i babas t-ta : S wul yennecaen i d-ddme imru akken a k-d-ale belli wwi-d aselkim . Tawinest-a yelmed, mi sen-d-yefka ccix ef usentel n tsekla Tettekim ger wid ireben, turam-as i wemdakkwel nnwen tban-as-d tgerrez s-timmad-is u daen tuklal a tt-ren di Lpari. Tennerna cbaba-s mi tsawel tidett u teffe-d di ticcert umaras amaynut. Yefre, send at-tawe, ef wudem a tefk i win a s-dyeren tabratt nni i babas. Yewwi-d aselkim netta d sin yemdukal-is. Ssaddan di Larba Nat Yiraten azal n acrin killumir ef taddart nnsen. T-tamdint d wawal : degs aas iumyen, ures timezduin meqwrit, tiuna cebit, izenqan hrawit rnu tikeyas iteddun i yman nnsent. Anda d-tban Tizi ? Kra yellan degs iwala-t zeddig, yelha u annect-ilat. Akka yernu qqaren-d medden t-taddart tamecut ! Yewa amerre degs, yezzi-yas-d mea u iwala kra tesa, acku iru yibbas send assaddi. Yewhem deg yiman-is u yefre mi yfaq belli yessen tafansist. Icax mi yesla i warrac imeca ttmeslayen taumit am netta ne ahat ifent s tawect nnsen talawant. Ar ass-a mazal teenzun deg meuen-is tiri n yismawen n wid deg i yessadda. Ddeqs Iumyen i yellan di lecyax d wid a yassen. Yekcem, fkan-asen-d ef tsekla t-tusnakt, yessers lbal-is, yessufe-d mea tamusni-s yerbe di tira. Gwran-d iseqsiyen. Limmer yelli ccix-is din ur t-yettaqal ara, acku mai d Furulu n zik, leya nni tufeg, tuggdin t-yurzen tefsex.

98

Mouloud Feraoun

Deg yi i d-ualen er taddart netta d yemdukalis. as akkenni fesren di eggu, d nitni i d-yekkren azekka nni d imezwura, ssufen awal ger lecyax d yemdukal nnsen. Ceken-ten mea. Furulu idel di lfer d zzux. Ilaq ad isel babas. Yeef-d tabra er yessaram deg i d-ddant acrin alef. Yegla-d yissent yiwen wemdakwel d-yusan di Fransa i yzeden akw d babas. Mi d yewwe wargaz agi er taddart rzan mea medden s axxam-is. Steqsayent-t ef iminigen sen-yettilin mur ten-yu wara. Yessuden Furulu di lbidal n babas u yefka idrimen nni i yemmas. Ijebd-d deg weqrab sin yedlisen n tayri yuran s tefansist. - A Furulu, waqila teri ? Igerrez ! ax ihi. Idlisen agi yefka-yak-ten-id babak. Yefre yissek, teri ? Yerra-ten-id ddaw teru yeffe-d.

99

Mmis n igellil

-IIIDeg waggur n Tuber, Furulu ur d-yeffi ara si lakul, t-tualin i yual, yeba ad iheggi ad yesaddi amzazwer ma s-dfken taggazt. Deg wul-is yera belli a twien deg wexxam d ameksa. Maca imedukal-is dyewwin yides akayad ur d-axren ara. Ur itegg ara netta akken nnien ! Iuned-iten. U yernu, d acu yellan n lmal deg wexxam ? Taa d mmis. Zunik tewa yiwen ad ibedd fellas ! Darani a tt-nger er tqeit n taddart. Yal aggur ne sin yezmer ad yebel yiwen wass ad yeks leq-is. Syin ad yeggani ar t-id-tawe nnuba-s. as teqqim deg wexxam, tefsut, tasea uzemmur ne ucekkir di tegrest d cwi d usaur ma yella ilmendad. M s wannect-a yakk, yernu Furulu d gmas ur ebbun ara seksu d uyefki, awer tili taa am ta ! Imeksawen mai ala tayessawt i ten-yeggunin, ursen lecwal nnien : ttuccun-d, zedmen-d, di lawan uzemmur d alqa, di lawan iniman daen akken, ttqaraen tibirin nnsen ; maca Furulu ur yesi yara snat yessetmas timeqranin di bael. Ur iur yiwen ma yru er lakul. Yemmas d yessetmas fen-t lexla d wexxam, babas yezga yettcegi-d xemseac ne acrin alef i tuwin n temin, babas Lewnis iqeu-d di ssuq ayen ilaqen i wexxam. Di lawan n uzemmur kan i yettasem cwi deg wid d-yeffen di lakul. D igelfan n erzur d umergu i diellin ef tzemrin. Mara d-lhin yergazen d wecraw, tilawin d welqa, imeksawen, nitni, ttarantt i tanduyt. Ulac tardast deg ur ssentayen ara taqellat. Yal wa degsen ures mitin, teltmeyya, llan wid yessawen xems-meyya. Mi d-kkren i tafrara, ad ffen akken i wsemmi, ad-

100

Mouloud Feraoun

addin fellasent yiwet yiwet, ma ylaq a sent-bedlen azemmur asent-rren win yeecuruqen -, syin ad alin er kra n tiilt ad qqimen t-tirebbuya ddaw tzemmurt a tent-id-ttassan. Ad ssien times ad ssamun ifassen nnsen d iarren nnsen u ad run, tasa nnsen di lkemca, lawan usefqed. Ula d Furulu, deg wussan n tesri, iarib, yekkat wul-is ma yettqara tiqellain-is u yessaram er wayen a d-yeef. Arrac nni yettandin ur send-tuqi deg ugeffur, ur ttkukrun isennanen, ur ten-ineq usemmi, ur tenyessefcal la. Yettafeg degsen aggu, ma walin aerzur yaluleq deg useru. Ifrax nni ad mmezlen, ad necwen u ad aren yissen tiqelmunin nnsen ; ma d wid d-ttaafen timeddiyin n wass ttawin-ten-tid s axxam d imudduren. Ma d-mlilen d warrac d-yeffen di lakul, t-tazla i ttazalen ursen ttmagaren-ten s wannecten n yefrax akken a tensseqen. Acal n tikkal yundi Furulu deg wayla nnsen, maca zgan ttakren-as imeksawen tiqellain-is mara yili di lakul. Irekkem seg urfan ma ywali wwin-as taqellat d umergu nni teef. Ur yesi s wacu a d-yerr ttar, lada yessaram, s wayen yellan deg ul-is, melmi a d-yawe wass deg a yualen yefrax agi iminigen s wezday n lqed i d-yessfruy i wibun a d-isel anamek n wawal -, u yettiri a d-yas wagur n Meres a deg a tekfu tanduyt akked welqa uzemmur. Degmi yesmenyaf turi ef tanduyt d wurar, yegwra-yas-d kan ad yerec di lakul. Dayen i s-yeran u yewwi-d amzazwar s sshala. Ass n wessaddi, fkan-asend asentel n tsekla ef iminig wer neri : Babatwen d axeddam di Fansa, ur yessin ad ier wala ad yaru, yendem imi werin yekcim er lakul. Yeka-yawen-d tamedurt-is akk t-tlufa d-ttmagaren wid yellan am netta.

101

Mmis n igellil

Yessadda-yawen-d awal ef wazal tesa turi. Da babas di liala am tin i deg yella. Yettwali-t ; Yettmeyyiz-d ger wallen-is tiuggent n babas ma yru a d-yequ, uguren d-yettemlili ma ynadi axeddim ne ma yesteqsat-id yiwen. Yezmer a s-yereq webrid, ur yettaf sani a yerr ur yessin d acu a yini. Tella daen lbana n wexxam-is, ran-tt wiya acku ilaq-as win a s-yarun tibratin. Laun ! Mai t-tiktiwin i yneggren deg walla n Furulu, iwenna-asen aris. Ma t-tusnakt tteklen akk fellas, t-tin i yemmel nezzeh. Ggran-d iseqsiyen, ur yugad ara, yufrar-d ula deg widak. Yual-d s axxam yenfel wul-is si lfer, yera yewwi-t-id. Yettxemmim ef twinest s wayes a ygerrez tabratt i babas. Maca tikkelt agi ur s-d-tesi yara teswit. Lfer nni ines yefsex. Yusa-d yiwen di Fansa, d ilemi, qqaren-as Amer, yegla-d s yir isalen. Yemmurger-d Furulu zdat lqahwa yemsalam yides yenna-yas : - Tebi a yi-d-testeqsid ma ri babak ? Ur ttagad, ri-t-id. Tura, azzel siwel-as-d i yemmak, uri yiwet lamana a s-ttefke. - Atta di lib-iw, maca in-as qbel i yemmak a dtas. Iwala Furulu udem n uminig idehn-it lezen. Attan tewwe-d Fama. S wawal afessas i tt-yemmuger Amer. - A nna Fama, ursen zzher warraw-im. as fek lwada i wassas n taddart. Cwi ur yemmut wergaz-im. Xas kkes abel i wul-im, tura yemne. Tameut tamebunt akked mmis ualen d iwaen. - D acu i t-yuen ? Ini-d kan ayen yellan. Ma yemmut ne yener, fiel ma tefre, tidett at-tual a dtban. Sin waguren ayagi mai yura-d. - Xai ! Nni-am yela. D yiwen uceryun n wuzzal i t-iuzen. Yekcem er sbiar, i-t-in t-tikli a d-

102

Mouloud Feraoun

yeffe. Ad yual er lxedma-s ussan agi. Ax, tentan rebin meyya duru iwen-d-iceyye. - mazal-it di sbiar ? - ddurt ieddan i ylaq a d-yeffe. - I yedrimen agi ures a yellan ? - Uuuh ! Yenna-yi-d fek-asen ecrin alef, atentan. Zemre a wen-d-run ma tebam. Attan tebratt a Furulu. A wen-yeqqar ur tegget ara ailif felli. T-tidett, nniqal yener ma t-tura ccwi-t. D ebbi ur nebi yara ad yesgujjel arraw-im di babatsen. Aqcic d yemmas ualen s axxam eznen. Mi dusant teqcicin di lexla mlalen-d mea, zzin ef lkanun. Ulawen uren, udmawen cerwen. Tikwal, tseffe allenis Fama s ijife n tmeremt-is. Ula d imei s tufra, ammer liran ad ren tawait yuen axxam n emdan. Tameddit n wass i d-yekcem Dda Lewnis. Yewwi-d isalen s usefruri. Yeba ad yekkes anweni i warraw n gmas. Ula d netta ur iris ara lxaer-is yani ! Isawel tidett Amer ? Ulac d acu yeffer ? Fama tettellil deg ulwes-is a s-d-yini ayen yera. Netta yettgalla ar gmas ar yela, ar ulac i t-yuen, fiel ma rnan-d abel wer nelli. Yeba ad yawi arrac, di sin, ad en imensi ures. Fama tugi, yeffe s wurfan. Yuli-ten yakk wurrif d uilif. Qebren er daxel, tuqa-asen am tyersi di tgerjumt. Tabratt ur tesi i d-tssefra : Idrimen i wennefki cuet-asen ciu. Ur si d acu a wen-n-rnu, ebret kra n waguren. Ma twalam ur kken-tqaddan ara, zzenzet taa d yiwen useklu.... Azekka nni di lakul, yessefra-yasen-d ccix yiwen weris : Ulac i yiden am temi. Kunwi s warrac n lakul, ur tesim d acu i kken-iceben nnig tauri d wurar. Ives nnwen fessus, ur yelli cwal a t-yerwin, ur yelli wayen a kken-yesnenin. Tikwal babatwen yettruu-yas

103

Mmis n igellil

yies i mea, ttemsefarent-d tlufa t-yezzan yiwet yiwet ger wallen-is. Yetterkab-it wurrif, yettergigi ef dderya-s, yettkukru imeulba a t-eren, yettaggad ikufan ad qqimen d ilmawen. Kunwi ur kken-yerzi webel, urwen ur teqris ur tmal ; timsal teddunt s liser. Xati ! Ur teri tabruyt ! i s-yeqqar Furulu deg ul-is makken dyettmeslay ccix. Yeba a s-yini tamsirt agi inek tebna ef tkerkas. Ula d arrac tjerre tasa nnsen, beun tilufa n imarrawen nnsen. Zrin kra n wussan, yeffe wawal ef emdan di taddart, simmal ileu yettizif u simmal yettizif yettarag. Tawacult tamebunt yeffe-itt laqel : Atan gezmen-as aar, waqila di sin ; kra qqaren-d yedderel, wiya yemmut mai. Yual dda Lewnis iub er TiziWezzu iceyye ddibic er usensu anda yezde gmas. Bihbih yual-ed, teffer-it-id tebratt. Aumi ur t-terri tmara a d-yeskiddeb. Almi d akken i d-ters talwit deg wexxam.

104

Mouloud Feraoun

-IVAseggwas d wezgen i n-yeqqim emdan di Fansa. Yiwet n tmeddit umezwaru n lexif, Furulu netta d gmas ualen-d di lexla, nehen-d tajlibt n teen. Mi ttikli a d-awen taddart mlalen-d sen, mmis n xal nnsen. Yewwi ayul-is a t-id-yessew. sen yekna er Dada yebbi-t di tenakt-is yenna-yas : - Azzel, zwir gmas s axxam, yusa-d babak. Arrac bedden di tlemmast n webrid am wid iseen ; llin allen nnsen d iqemmac nnsen, ggugmen. sen ikemmel abrid-is yettecmumu. Yiwet n teswit ijelleb Furulu amzun di tnafa i d-yefrawes, isarre-as ttazla s axxam, yea lmal-is u yettu gmas Dadar yettmainen deg yiman-is akken a t-id-yeqa. Deg wexxam, zzin-as liran akw t-tiratin i emdan am weglaf, ma Fama tcebbe teqqim zdat wemnar tettmagar wid d-irezzun. Arrac dasen, gan-d abrid ger laci almi wwen er babatsen ten-yessudnen, mi sen-yemalleq, yiwet n temart tenna-yas : - Yewwe d argaz Furulu a t-ierz ebbi. - A kem-ihenni ebbi. T-tidett meqwer. Taba d lawan, aqli fuke. - Keini ? Tura i t-ehde wala zik ! Win a ymuqlen mli di emdan, a t-yaf ibeddel nezzeh : iebba lenak, yebbelbel, taksumt-is mellulet, udem-is d azuba ; amzun werin yuin? - U yernu itett mli ula d asmi yella da, i d-teneq Fama. D ayen teramt mea, lemdu lleh, ur nettcuu yara ef tabba nne. - Ahbuh a Fama ! I s d-rrant tiya, Fansa mai am dagi.

105

Mmis n igellil

Iar Furulu melmi a fen laci akken a d-yeqqim netta d imawlan-is kan. Ti-is er yiwet n temert anda tennec yiwet n tbalizt d yiwen weqrab. Dada, ur ddyecli deg yiwen, iru issers iman-is ef tbalizt nni u yettemelfaf s waccaren-is d wuglan-is netta t-tnelli icudden aqrab akken a tt-id-yefsi. azu, an-tt tismin, teba a t-id-testixxer. Ssekren aqlala d laya almi dgren imeqranen. Kra n win yesan win s-yettilin di Lpari yesteqsay fellas, emdan yettara-d i tuttriwin nnsen s wawal afessas d yiles aidan, u yefka i kra degsen tiawsiwin s-i d-yegla s ur wid yellan dihin. Arraw n emdan yenfel wul nnsen si lfer mi walan aneggaru yekka tabburt, d emmitsen Lewnis. Furulu, s tidett, yefka tameut i watmaten mi ttmeslayen ef lmerta d leman yesadda babas di sbiar. Maca yera belli ures akud akken ad isel s leqel-is i tmacahutt n babas. Ayen t-yeran tura d anadi d beu n lqec d-yusan di Fansa. Iar dayen a d-yeku ef waggay d-yewwi iman-is di lakul, d acu mai zdat medden. Jebden-d deg weqwrab azal n teina n texbizin akked cwi n lqec. Tabalizt tdemmek. Gezmen arum nni d iedren u ban-t ef liran. Furulu d weltmas Titi ttawin ttarran seg wa er wa. Snat texbizin rran-t er emmitsen Lewnis. Syin, send ad kecmen s usu, emdan yeba-yasen lqecc nnsen yiwen yiwen i warraw-is. Imiren i ten-lsan. Axxam mea yebbeqec. Ttemtihin m bu garasen, ttasan, ttemserfun, laun feren akk. Taggara, Dada yees s yerkasen-is imaynuten, tasedrit tazeggwa$t d yiwet n tcacit s-iummen ula d imeuen. azu terwel s tqendurt d-yeddan i yemmas, ala taqerrut-is i d-ibanen, ula t-tin telsa-yas amendil awa bu yecruren d-yelin ef

106

Mouloud Feraoun

wallen-is. Furulu, am wergaz, ibeen lqec-is s lemadra, isers-iten nnig tsumta-s, u d amcum-is win a tenimassen! Ma d Baya d Titi, nutenti meqqrit, fent awemmus tent-id-isaen ger iarren nnsent u rrant iman nnsent smesisent i ymarrawen nnsent. I tikkelt tis snat i d-yessefra emdan amek i stera. I wakken a d-rren lbal nnsen warraw-is ef wayen d-yeqqar, yeddem-d aezdam-is yekkes-d degs kra n lekwae yefka-yas-ten i Furulu : - Ax, er, ma t-tidett tessne. Muqel taluft dyelin ef babak. er ansi d-yekka d wanda d-yual. Iger ti-is weqcic er lekwae nni maca ur yefhim tiit, Anagar isem n sbiar yuran s tmacint, ayen nnien yura s ufus, iwakken a t-id-ier bab-is ilaq as amejjay s timmad-is. Furulu imuqel lekwae yiwen yiwen, yerra-yas-ten i babas, ihuc aqerru-s amzun akken yessefra ten-id. - Twala ? - Ih. - Wali tura abbu-iw. Yekkes emvan tiqeffal n tsedrit-is. Muqel amek y-cergen. Arraw-is wehmen, fent-ed wallen nnsen. - as wer ttaggadet, i sen-d-yenna, ixa, aca ccama i d-yeggran. Uen, ssakden ccama ikerzen abbuv n babatsen si swadda almi d sufella, ula t-timi tegzem. Mai d amassi i tt-mussen, d aslaf i s-sselfen ammer a-telli. Ulac anezgum, twenna axii. Syin yeddem-d emdan di tbalizt ameqqun n lekwae, ttwacudden am uttafttar. Meqqret tira nnsen u tebrez : Tura Furulu yera-ten-id u yessuqel-iten-id er teqbaylit akken ilaq lal ; iwala babas mmis belli t-tidett

107

Mmis n igellil

yera. D lekwae n wexxam n ccra n temdint n La seine. D azaraf i deg yiwet n tkkebbanit n Fansa yeffed fellas at-tettak i Mas emvan at Musa abursyun n seba alaf d tmanyin n duu yal tlata waguren. - Teri ? Ur zmiren ara a s-kelxen i babak, i syenna emdan. Xere ccra tikkelt tamezwarut, maca rri-t, ur iedda yara felli uzaylal. Muqel tura ayen dwwi. Ayer yexer abrid amezwaru u ayer yera ccra ? Di lluzin deg i ssefsayen uzzal i yxeddem emdan, maca am akken di tmurt n Leqbayel i yella, yettak dderk deg iman-is am akken t-yettak di tferka-s, abas ulac. Irennu swaya sennig tid yellan di lqanun, ixeddem yal ass, ula d ass n led ur yestafuy ara. Lada, ass n led i yu tirit. Yennesr-ed yiwen uceryun n wuzzal ier-it er li. Yekcem er sbiar n tkkebbanit. Ler ur d-iban fellas maca yu-itent zdaxel, teqre tegguma a s-tekkes. Tezzi-d ddurt, amejjay yenna-yas ffe teli. D ayagi i er yessaram emdan. Iar a d-yawi adrim, ad yerr attalasi ines u ad yual s arraw-is. Azekka nni yehna-tt er lluzin. Tameddit mi yekfa lxedma yusa-d er texxamt-is, ssi yual-it-id, tgezzem tabbu-is a s-tini d ijenwiyen i yettcarrigen degs. Rran-t er sbiar nnien, qrib yemmut. Din llin-as abbu-is. Yeqqim-n tlata waguren ger tudert t-tmettant. Ieblan, aan, acedhi n dderya rnu lwec n tmurt taberranit. Asmi yesteqsa er tkebbanit a s-d-txelle ussan nni yeqqim am akken ten-tettxelli i wid yunen, tegguma. Iwala an-as taadra yessufe-as-d lkara. Kra n lmumnin, ef wudem n ebbi akked lmiat, umant, mlan-as-d amek a yexdem, ssekken-as-d sani a yerr

108

Mouloud Feraoun

akken a d-yawi leq-is. Yewa tazliwin, kkawen ifaddenis deg wubbu d walluy, taggara yewwi-d azref-is, yerbe ccra. Xelle-asen-d kra yeqqim u yerna-d s ufella abursyun $ef wer yegmin. Limmer yeri Furulu tadyant iaddan ef babas, limmer yesli tamacahutt yeran yides, yali a d-yemmeslay fellas asmi yesedda amzazwer u a dyehde ef tlufa d-yemmuger babas akk t-tselit t-yeban netta d wid yeran, ad llin iqemmac nnsen wid a yeren aris-is ! Tilufa n emdan d ayen yezrin, kfan-t. Ayen ieddan iedda. Tenna-yas-d Fama menyif akka wala ugar, u aan agi inek yusa-d di lela. Akken llan deg wexxam ddan-d deg-wawal-is imi d-mmaren yedrimen ef yiwet n tikkelt : telt-meyyat alef. Iwakken a d-ielli annect-a emdan, ilaq-as aseggas nnien n yinig. Ass-a atan ger warraw-is d ieggalen-is, xas ixa uebbu-is yeur-d lib-is. D amekanti ; Tura ad yerr ayen s-ttalasen medden u ad yidir s liser. Qrib amelyun di texri-is ! Ma d ccema-s a s-tt-yemen ubursyun ines lama d asmi a yemmet. Imejjayen nnan-as-d ilaq-ak at-tee mli u a sternu tiimit. Aseggas ur tettmassa acemma. Msakit ! Ur rin ara belli Aqbayli alamma yesla i termegt i yettcehid, yebwa weglim-is, ur sen-yetta ara awal alma dayen tea-t tezmert. emdan yera iman-is ur t-yu wara. Taferka-s tegguni-t, imeddukal-is ttraun-t ma d icunga ines quran-t, a t-iwet wugur ad llzen. Yeba a sen-d-yesken imea belli mazal-it d emdan n zik u tazmert ur t-tei yara u as yuen, tirrugza-s teqqim d nettat. Yestefa sin wussan Di lexif, deg wagur n Tube, yu lal Furulu yeffe-d di lakul, yezga iteddu d babas er lexla

109

Mmis n igellil

yettami-t-id di cc$el. Uen-d tayuga n yezgaren, ayul d wakraren. At wexxam akk dhan, yal wa d acu yena. A stini ualen-d wussan n talwit. Yellez emdan imi d-yufa mmis er yidis-is, d allal $ef a yettkel. Yeba a syemmeslay am akken i wergaz, acku ures Furulu yewwe d ilemi, mai d aqcic nni n zik. A s-yehder ef wayen t-yeran d azuzbu, qqimen deg wennar nnig uecciw deg i mbabben idenyen n tazert. emdan yettxeiz tabarda an akk ierdayen asmi yella di Fansa. - Twala a mmi, i s-d-yebda, lmal agi yakk nne, zemre a d-ae sin wakraren nnien. Aqla di sin nezmer-asen. Di tefsut an-nezzenz tayuga yagi akken a dna tin meiyen. An-nezzenz daen tlata wakraren a dnawi tafunast. Azemmur n useggwass-a a-d-yefk sennig lula nne ma yrad wanin. Deg unebdu, nek ad ttawi lxeda er ssuq ef weyul, ke d yessetmak a d-telhum d lmal akked lexla. Syin a d-nbeddel ayul agi s userdun. A tt-nerr i tnezzut, at-teddu yidi er leswaq iwakken attlemde. Ma tedda-tt akka, ma yehwa-yas i ebbi, ur nettual ara an-nella ne an-nenaf. Simmal tefen-d imeslayen deg yimi n babas, furulu itessiten ; simmal yessefham-as-d amek yettwali tameddit nnsen, aqcic yesmesis yewhem. Tibbura s-dyelli babas ur ttawint s anda yessaram, tikta n babas ur teffi fellas. Yesked deg yiman-is ad yual d afella, a dyessekcem tawant s axxam. Maca netta mai akka i yer iman-is, asirem-ines d ayen nnien. Yettwali-t deg unelmad, d igellil maca d uric. Yennum tugna yagi n unelmad, tezga ger wallen-is almi s-tekcem s ul-is, iemmel-itt nezzeh. Atan babas di kra n dqayeq yesfe asirem, ium kra yellan.

110

Mouloud Feraoun

Akken ad yesnefsusi ef ul-is, yesbecbec-d seddaw tumest : - I limer a y-id-fken taggazt ? Zemre ad uale er lakul mebla ma tserfe felli duu. D ccix i yi-dyennan. Tamezwarut, ur tesi i k-d-fkan taswit agi, imi tesri yekfa yernu ur d ak-d-urin ara. Tin ers, as wwen-d yedrimen, tille i lakul umi nga nekkni ? Nekkni d igellilen, tauri i wid ten-yesan, i yemkantiyen. Nutni zemren ad degen kra iseggasen, ad xeren u taggara nnsen a tt-id-awin di taddart ad ttalin aren. Mai akka i s-tera i mmis n Said arehhan ? Deg Wegni, llan sin ne ma tlata akkagi. Steqsa wwi-d s lexbar ! Iumyen ur d-ttaken ara kan akka imukan, yewer lal. Wamma ma teqqim yidi a d-tessise ayen a d-ssise u wer d a-yettxa wara. Akka sin iseggasen ne tlata a d-tawi iman-ik, a d-timure cwi, syin at-zegrev er Fansa. At-tere dinna s turi yagi inek, at-taddi ansi k-yehwa, a tt-tselke ugar nne. Ur tteddint ara fellak am akka eddant fella. Tecbe Fansa, teri ! Aas n lewaye a t-issine, aas n tawsiwin a tlemde. Asmi a d-tase at-tili meqwre, tewwe-d d argaz a k-dnawi tameut. Atan amek ttwali ddunit. T-tagi i ilaqen. Gmak a d-imed, a t-ili s idis-is, a s-tbedde. Yessetmak ad ddunt s ixxamen nnsent. At-tetfe amiqiw di kra yellan. Asenni xas mmute ad ue d afessas, ttekle i-d argaz. Yesmesis Furulu u yufa-yas lbenna i wzezen n babas. D imeslayen n wemar azemni. Mi d-yudder babas zwa, yebra i wqerru-s yual wudem-is d azegga si leya. emdan ur d-yerfid ara allen-is ef tbarda yettxeiz. Yekfa awal. Tasusmi ters-d, Furulu ur yesi d acu a d-ileqqem deg wawal acku t-tusna d wab i d-

111

Mmis n igellil

yefen deg yimi n babas. Yalwa iwezzen imeslayen nni. Yual emdan yessendeh mmis ef yiwen ccel, win yu-as awal yekker s leqel iu. Tameddit mi d-usan di lexla, ufan-d tabratt tettrau Furulu. Tusa-d seg uerbaz n Tizi Wezzu, anda s d-nnan belli taggazt tewwe-d u necden-t-id ad yas ad yeef amiq t-yeggunin. Akka... Nekkni netebbir, ebbi yettebbir. Udem n weqcic ifee, yefsex layas nni t-izeden, yual-as-d usirem. Tugna n unelmad igellil tennerna cbaa ines, yennerna wazal-is. Yeef di targit-is am mummu n ti-is, tekcem-as s ul lada tura mi tt-iwala tteddu at-teffe. Ula d babas s-timmad-is yenna-yas waqila t-tidett, yumen. Ani d aeggun ? Ad yanef i tegwnitt am ta as-tenser, ne a s-nnesrent tmenac n alef a d-yefk baylek i mmis yal aggur ? Xai ! D ayen ibanen. Ama d emdan ama d mmis ur d-skeflen awal dnnan di lexla. Ttun-t yemmut din. Rran-tt i wmeslay aca ef taggazt, tauri d uerbaz. Yennerna ccan n Furulu tameddit nni, yessetmas qudent-tt mli. Yemmas tekker er imensi i lmend-is. Netta d babas fen timert ttmeslayen ef tawsiwin ten-yeggunin. Ilaq a d-heggin lqec, mai d ayen isehlen. Maca imi llan yedrimen deg wexxam ur yelli uekki ; s uurdi, i s-yenna emdan, tiyersiwin fettint am waman n wedfel ass n-yiij. Azekka nni kan xemlen i yallen nnsen. uen er Tizi wezzu, ran-d anemhal n uerbaz, steqsan, u Furulu yesser iman-is di lakul. Uznen er Leayer a daen isufar ilaqen. erfen aas n wedrim. Lqec amaynut yusa-d, Furulu yewwe er lebi-s. Ur d-yeqqim i unelmad aca anekcum s aerbaz. Yekfa wagur n Tube, tirga teffe.

112

Mouloud Feraoun

emdan mai d win sganayen. Yera belli mmis ur yettawe sani n kra u wer d-yettawi acemma. Maca yunef-as acku di temdint a yaf lqut aidan wala deg wexxam, menyif din wala ma yeqqim di taddart ad yettumarret am tezyiwin-is. Imi adabu yeba a s-dyesker mmis, emdan ur yugi yara. Yessaram kan ures, a t-iwali yewwe d argaz, a t-id-iami deg usenker n watmatenis d yessetmas. Furulu di tama-s ur tt-yundi yara. S tidett-is i yu er lakul. yeba ad ier seg ul iwakken a d-yeffe d ccix.

113

Mmis n igellil

-VAsmi yeffe Furulu axxam yeli-d rrehba. At wexxam nnenin. Tameddit nni mi d-zzin i ymensi iband wemiq-is. Ixu. Axxam mea a s-tini d ilem, ne amzun meiyet twacult am akken netta wedes degs tlata ne reba ieggalen. Ualen a ttmeslayen fellas, ala fellas. Yessetmas udrent-d akk tilufa seddant ef ilemi n gmatsent, ndemment imi s-ddant tikwal di nneqma, ur birent ara i ymennuen-is, ur s-wwint ara ; ggullent ar sya er zdat ar d as-ttaent awal ur ar tuzzent akken yuklal. Yemmas limmer tufi a s-t-cegga mea tileqmatin tettara deg yimi-s. Tettebbir amek a dyessu deg yi, tugad fellas imi wedes a yees, anwa a tid-yessakin ma yettlejlij : laun tekfa ddunit ef Fama tamebunt yean mmis yefferfer, yebed ef allen-is d lenana ines. Ul-is yeur, yedl-it leman. emdan yeba ad yekkes cwi n lxiq i tmeut-is, maca mai d ayen yellan ger ifassen-is, ur yezmir ara. urent wallen n Fama d imawen, netta yeggar-d nnhati, ikarre-ed taect-is snat ne tlata tikkal akken ad isebber iman-is. U yernu, yehwa-yasen kan, Furulu atan di liser. T-tikelt-is tamezwarut i yees deg umere. Ayen yea, seg wakken igerrez u id, ama d yemmas ama d yessetmas ur zmirent at meyzent. Netta ur ten-id-yerri yara yakk ger wallen-is. Yedder-iten ama akken di targit, yerra-ten-id er deffir a ten-iwali yiwen yiwen akken ur s-yettensar wacemma degsen, u daen akken ad yekkes awbel t-tidett ayen ieddan fellas. Ssebt tameddit : Deg wexxam i yella Furulu, assen i s-d-wwen cwi iceiden-is imaynuten. Deg uerbaz ban a t-sersen ad yeggan din, babas yugi, acku ilaq ad ixellle, idrimen ulac aas. Yewqe emdan. Lqut

114

Mouloud Feraoun

mai d awbel. I yies ? Yella si leil usensu, maca ad yeskef akk cwi uurdi nni yellan. D tawait. Ad ye mmis di temdint wedes, ur yesi lwali ur yessin yiwen ? D awezi. A d-yerel ayen i wakken ad iqbel taluft n tguni n mmis ? Terwi. U yernu anemhal n lakul yennayas-d d win kan i d ixef-is. Led taebit : Ddunit am lmeba, tetta txetti. Tu-d er Furulu deg wudem yedhen sser n Azir. Azir t-tizya-s, nat Wegni. Deg uerbaz i er a yekcem Furulu i deg i yeqqar. Yesla s Furulu fkan-as-d taggazt yusa-d ures er Tizi ad iqeer yides. D acalal, d azemaq u yezga wudem-is yecreh, yesa, mai d win mi yekres wenyir. Ur yezzi ur yenni deg wawal : - Ula d nek am ke, i s-yenna i Furulu, Aqli deg uerbaz n Tizi Wezzu anda akken tserse iman-ik. Din i qqare. er yiwet n temda i ngerr iman nne. Ma tebi an-nedukkul akken, ayi wedi. Aqla deg yiwet n tmurt an-nemwanas meqqar. Yeba ad yemme er temgar-is Furulu, a s-dyemilleq. Waqila yusa-d win a yefsin tiyersi ? send a dyeneq Furulu win yerna-yas-d : - Baba mai d amekanti akken ad yernu ameruf n tguni inu di lakul. Yella di Tizi Wezzu yiwen wexxam mi qqaren tuat. Yezga-d kan er rrif n uerbaz. Ttaafen din arrac igellilen d-iubben deg wedrar akken ad ren. Nek din i zede. Azal n tlatin yidne i nella. Hede-asen fellak. urne taxxamt, abla, ikersiyen d sin yemeren. Yal be ttaken-a-d tacrift akked werum. U yernu annect-a yakk bael. D ayen ur nkeem deg walla. Azir yesfehma-sd belli win yefen tuat d argaz bu lxir, yettami igellilen am wemabe uumi. Yal tameddit a ten-id-

115

Mmis n igellil

yessemlil er yiwet n tzeqqa a sen-d-yemmeslay ef ddin, ef ttrebga. Itelli-yasen allen nnsen ef ddunit, laun, yemmal-asen iberdan yelhan. Yefre Furulu, d lemziyya tameqrant. Imiren kan yeqbel. Yual yenna-yas-d Azir s wacu a yeglu (lqec, idrimen, idlisen), mi s-d-ihedder, furulu yunag walla-is. Fkan ttiad i wzekka nni di tafrara. Syen yerra s axxam a d-iheggi ayen a yawi. Yekkes takumt i babas mi s-yessawe asal $ef i wer yebni. emdan, di tama-s, bessif i yumen ayen s-diekku mmis. D leeb ! ebbi wer yei yiwen ! Letnayen taebit : Send tmanya i fen abrid. Yerkeb Furulu di tkeust i tikkelt tamezwarut ! T-targit ne t-tidett ? Yerra qbala er lakul, mebla ma yedda er mas Lambert, aqerru n wexxam n tuat. arqent-as ger wannecten n warrac. Ur yeqil ara iman-is. Yelsa akustim am wiya akk. Send ad kecmen er lakul, acku qqimen deg uma ttawin ttarran, yusa-d ures Azir ieggem-as takraba-is, netta yessen... Yiwen ur s-d-igir tamawt. Yedduri tacda n wemdakkel-is. Tikwal tettali-t-id tezwe s udem-is mebla sseba. Yeggugem, yugi a t-id-yali wawal. Kra n warrac xemsen yides, sseddan-t-id mi xemsen i Azir. Mi kecmen er tzewa qqimen ad ren, allen-is berqent, yesmusul akka n wakka. Ddmen-d warrac tikaniyin ula d netta yeddem-d, llin idlisen iga am nutni, afaren ayen d-teqqar tcixett ula d netta yesmesis, ayen xeddmen akk iuned-iten, iun ebbi, yiwen ur s-ifaq. Yiwen ur t-id iwala ddaw ti. Ssaa tamezwarut tmerret-it. Yeqbe, mai d wagi i d amviqis. Ahbuh ! I ke a yameksa lakul agi s iqan n djaj, s wabel timaynutin yettberriqen ? I ke tezdeg agi a ykukru bab-is a tt-yessimes ? ef ddemma-k i d-tusa tcixett inna tuzyint yettmeslayen s ttawil, s yiles aidan, yessefhamen s wecmume, yesteqsayen s lemqadra?

116

Mouloud Feraoun

Tuklale tiimit ger warrac nni s lqec nnsen azedgan, amaynut, s ledaqa nnsen ? Tetti ddunit ef Furulu, a stini t-tukera i d-yuker amiq-is garasen. Allen n Azir, tikwal ma d-rsent fellas, s tmuli nni ines tacmamat, qqarent-as-d wer ttaggad. Acal tema tmuli nni ! Ayen meqqret lemziyya n Azir ! ef lecra, mi d-ffen cwi er wemra, yettenka degs ukukru s-icudden imi. Sumata, ass amezwaru, edqen akk warrac garasen. Ma wid ur neqqar yides ur t-id-walan ara yakk, amzun ulacit, wiya kra degsen ttnecraen yides akken a t-id sneqen : Wa yesmesxir akken a t-id-yesses, waye yerra iman-is yessefhamm-d am akken txededem tcixett, ma d yiwen yessefruy am deg umezgun. uren-as akk ti i Furulu, iemmel-iten mea. Yettwali iman-is mei garasen, yezder, d ulac. Yeqer iman-is ! ef ledac, dduklen netta d Azir. Ffen er bea an-d imekli lexmis, aebsi n lbaaa, aksum d sin ifarrawen n claa, T-tamera ures ! maca d aneru kan i yere, ur yellu ara. Yerwa lfer. ef rreba t-tirza er mas Lembert. D argaz ameqran, lqedd-is yebded, ma yleu a s-tini d asekriw. Terna-yas lhiba tamart-is, snernan-as ccan imeslayen-is uwzinen. D wab i d-tefen di taect nni ines tazurant, d nniya i d-yettfuun deg wudem-is, d lenana i d-yettaen di tmuli-s. Tuggdin n tazwara ttetti d laman. A s-tae awal mur d ak-yehwi, at-teddu yides mur tebi. Ak-idel s tiet n yiles-is a s-tefke auer. Yal aqcic di lakul yera takumt iebba. ayet, lada ma ttemaden agus imawlan-is akken ur s-yettak ara wul-is ad yessedrem asirem n wid yetteklen fellas. Ma d wid yellan er Mas Lembert mai akken i ttwalin tamsalt. Nutni ursen yiwen webel : fellasen a s-ddun di lebi. Ma uen-as awal, ddan-as di lebi, yellez yissen ulamek a

117

Mmis n igellil

nnenin imawlan n weqcic. Yeef amiq n ccix-is, n babas, n wemdakkel-is n wurar i kra n win d-yeggujlen ures. Yeur-as ti i Furulu u ters fellas nniya-s : - d ke i d Furulu ? - Ih. - Iher-iyi-d fellak Azir. Yides a tzede di texxamt. Attan thegga. At-tuale at-tenname axxam agi nne. Asmuncef xai ! Yak ur ttesse ara ddexxan meqqar? - Xai. - Igerrez. Her-iyi-d kan cwi ef at wexxam nnwen. Yemmeslay-as-d Furulu ef ayen akk iwala deg wexxam nnsen : amek ttidiren, d acu i san d wayen i tenixuen. Yefhem Mas Lembert belli yeli-yas umebun nnien er irebbi. Anef ! - Tesi taggazt, t-tin i d e. Ilaq-ak at-tece akken ur k-tt-tekksen ara. Imdukal-ik mea wwin-d iman nnsen. urek ha ! - Ih. - Dagi, at-tuale d askuti. - Ih, i s-yenna Furulu mebla ma yxemmem. - At-tuale at-tere d acu-t sya er zdat. S wawal aidan i msefaqen. Deg wassenni yual Furulu d aeggal n twacult n Nat Lembert. Yers-d liser! Tameddit nni aas n yeskutiyen i d-yemlal, iqesse yidsen, yufa-ten ur d iriten ara. Atan amek yezri wass amezwaru. Send ad yees yerra-t-id er deffir am usaru. Yefre, yemed ebbi. Mur d-yemmekti yara aas gmas, yessetmas d imawlanis, Akli, amdakkel-is n temi yerra-t-id ger wallen-is, yea-t-in d ameksa di tmurt. Ma d netta, Furulu...

-VI118

Mouloud Feraoun

Axxan n tuat n Mass Lembert yezga-d di tama ufella n temdint, anagar abrid i t-yeban d uerbaz. Idisan-is ursen azal n settin n lmitrat. Deg yiwet n temert tella tnezdut n bab-is, er tama-s d lama iumyen, t-tazeqqa tameqrant. Tixxamin n warrac fent yiwen yidis : setta ukessar, setta usawen. Tesa yiwet n lara yettuerben, yiwet n tebirt yettuerzen nezzeh, yiwet n temda yentellen, sin yericen d snat n tseddain. Atan wexxam deg i yesedda Furulu d wemdakkel-is Azir reba isegwasen ; Dagi i stumnen i lxedma nnsen u mecen tie n wayen d-megren, dagi i teda tdukli garasen, tin mi wer yezmir wakud a tticeqqeq acku temsel s lemqada u tedhen s lemala tafessast. Ur ieel ara Furulu yezwi ef tuyat-is timeqranit iebba s ufus-is, tin s-yeskawen ifadden u syettlen iles. Yesfe deg walla-is tikti ssi yessezder imanis ger yemdukal-is. Degmi ten-iwala mai d wid yessafagen tauri, ixeddem s lmul almi d-yewwi imanis. Yees iman-is am netta am wemdakkel-is Azir ur ten-ia ara lal, ur sen-ifen ara tasift, ran mai d rregmat. an-ten nnan ; deg yimir ufan lehna. Yal ass n led teddun d mass Lembertg er tegi ttelmaden amek a qqlen d iskutiyen. Furulu yewhem, amek argaz ameqran am agi yetteggir lweqt-is di temsal am tigi ur nesi lmana ? ef akka yettwali, ula d imeksawen n wedrar d iskutiyen ur rin iman nnsen ! Ayen yenan iudaf n tsekkutit, ur tesi a sen-dtessukse. Askuti n tidett ures azal. Di tazwara, Furulu d wemdakkel-is man, ieb-iten lal, maca cwi cwi qqlen fsin lada mi faqen uqtent tkerkas di kra n yeskutiyen tt-yettarran i wkellex d nnas. Di taggara

119

Mmis n igellil

tufa n wass n led tettas-ed sennig wul. Raget u ayet er sin imesdurar nni. Werin nudan a d-ifriren. D lakul kan i d abel nnsen. Mass Lembert ifaq-asen, maca ur ten-yeis ara, ur sen-yenni yara ad xedmen nnig tezmert nnsen. Imi tgerrez tikli nnsen yellez. Ur xeddmen ara s lmul ula timeddiyin mara mlilen d warrac nnien di tzeqqa nni rran d lama iumyen. wa zgan ttuun, qqaren-d am yemdukal nnsen yiwet n turett, cennun am nitni, ttaken tameut maca mi d-fen kan syin qbala er texxamt nnsen ad gren iqerray nnsen deg yedlisen t-tkaniyin. Ula d yibbas ur ten-iwala yiwen rran s Amrabe Uumi a sen-d-yefk ddewa n lxir, ne a t-steqsin a sen-d-yessefru taurett. S lfer i d-yessefham mass Lembert timsal n ddin i wid dyettasen ures, llan kra degsen seg ul, kra teddun-as di lebi i wemar. Azir d Furulu ur ten-yeri ula d abrid usan-d, nsern-as, ifaq ur ten-id-yettawi yara yides. Tadukli nnsen terna kra yellan, ur yezmir yiwen a tenyebu. Ur smaiqen, ur kihen ddin Iumyen ur yezdi kra n ddel deg ulawen nnsen. D lakul nnsen kan i tenyeran. Seg wakken zgan ttuun er tallit, tkeem lenana n ddin deg ulawen nnsen. Wwen almi lemden nnesxa iumyen am aman. Tikwal ma ttdekkien weedsen yettaab-iten lal, ttawin-d icewwiqen deg i d-ttaddren issa. Ttallan s tufra, tikwal, am akken xedmen yemdukal nnsen. Sennig tauri nnsen ulac i yesan azal ger wallennnsen. Zeden di tuat akken ad afen iman nnsen, ad ren di liser. Lebi nnsen fen degs, asirem nnsen meqqer. Seddan tanubit nnsen, si xemseac almi d tmenac iseggasen, ur mseban. Zzgan am iudan n ufus. D isegwasen nni n tnubit i ymettlen argaz, d wid i d lemri n tmeddit n wemdan. Deg uzal atnan di lakul, tameddit

120

Mouloud Feraoun

mi d-fen er wemrabe Uumi kfan taallit ttarran er texxamt. Qqaren er teftilt alma d lecra, acku di tuat snusuyen tiftilin lawan nni, syin ad ssien tacemmat ad iwzen er tafat-is akked yedlisen nnsen alma d azgen n yi ne ugar. Tikwal tettifrir-d tafat nitni ur teqqin ti nnsen, sellan-as, er yiwet n taddart nnigsen, i ccix n lama mara d-yadan ccix. Awah ! Uan n tegrest ad asen-ccfun ! Tasusmi tdel axxam, teli-d am buberrak. Ala au yettsuun di bea d ugeffur yekkaten i wumi ara a tselle. Ddunit mea tees ! Ger cqayeq n aq teffen-d kra izigen n tafat di texxamt nnsen. T-tacemmat i yreqqen. Nutni qqimen, mqabalen, nnen deg yebranyas, tikaniyin d yedlisen zdatsen. Yiwen ur yettmeslay i waye. Dhan i sin di turi. ttnaen d yiman nnsen akken ur ten-irennu yara naddam. Arrac imeban feclen : allen teqnent, lecfar ayit, iqerra cuffen. Seqven deg yemdukal nnsen ttyewwten d ies. as akken ur fkin taqejjirt er deffir. Reba iseggasen mea, nutni d amerret. Weroin uen er lakul mebla ma lemden ayen sen-d-yefka ccix, ne mebla ma tteklen ef yiman nnsen. Asmi yewwe Furulu s aerbaz amagnu, anda ur yewa ara ad ine iman-is di turi, ifaq belli, kra n teswiin, imaen di rraya u t-tikli iegger tadawsa ines di awaz. Nnig ameen wan di turi nnsen, ttemaden agu u ttcuun ef t-abba nnsen. Ibun wein yedlisen ef tdawsa, ef lqut lali, ef wayen i ylaq a t-ye ilemi akken ad yawi iri, ad yimur u ad yuzur ufud-is, ur senikeem sya ur sen-iteffe sya. Lqut nnsen n yal ass d lbaata, aca lbaata ! Uen-d aricu, sebbwayen di texxamt. Lbaata teshel i wsebwi u bninet. Ayen ttiemmel Furulu ! Maca, akken eddan sin iseggasen, limmer yettaf ur t-yettwali yara. Ma d Azir, ma

121

Mmis n igellil

temmugremt-id yibbwas, addert-as-d awal n lbaata atterem tamera a wen-ig ! Tikwal i wakken ad beddlen imekli, tetten di berra lqut asemma. Azgen n werum di sin yidsen rennun-as asafar si zrrin yess d-ttaen s ecra ne xemseac n duru. Di tmenac n alef d-ttaafen yal aggur, yal yiwen yetterif degsent tmanya alaf. ecra alaf nnien d-iggarrin ttaken-tent s axxam. Tikwal akka, emvan d dda Muend, babas n Azir, rezzun-d fellasen u gganen ursen. Feren di sin d warraw nnsen imi ttcuun, errzen, ur llin d wid mi qqesen leyub. Lada emdan yellez nezzeh. Di taddart ala ayen yelhan i ttmeslayen ef Furulu. Zien lakul ur isekkef ara idrimen, ur itett ara di texri n emdan maca tallalt n mmis di ccel txu-it, ur yufi wukud a d-yemami ddunit. Ula t-tayuga n yezgaren terna-t, ur yezmir ara a tt-iqam, yewwe almi tt-yezzenz, yelha-d aca t-tferkiwin. Deg unebdu, ma d-yawi tesri Furulu, ttuzzun-t deg wexxam, yettbuddu-t emdan xir n wakken ttbuddun wiya arraw nnsen imeksawen : Afenal n tecrift yal be, seksu n ssmid ur tiswiin yettenfaq-ed i lmend-is. At wexxam stumnen i lqut nni aidan, ufan ers, nnumen-t, ma t-tazzult tettafeg. Asmi d-yewwe lawan i deg a yesseddi Furulu di lezzayer, iseyyef lal babas a d-yerel akken a s d-ya akustim u a s-yernu cwi umesuf. Di tazwara, ikukra emdan ad yerhen tazemmurt ne snat almi ymeyyez yufa belli s yedrimen nni, ahat, ar a yessufe letab n mmis er tafat ur t-aent ara. Yerna kra n wagguren yeli-yas-d umesuf yual s areal nni. Teqqel-as t-tannumi. Yeya deg umerret, lin ifadden-is, yebra i yman-is umebun ; Ddunit ercawet, netta yekkaw. Di taggara, yesnefsusuy takumt n twacult s-yualen t-taayant s ureal. Ibub

122

Mouloud Feraoun

laba am terurt. S ilail, ar d-yas lawan, att-yesres ef tuyat tileqqaqin n Furulu.

123

Mmis n igellil

-VIIDi lawan i deg imedukal deg i yeqqar lhan-d d ucebba akked zzhu t-tullas, Furulu yerra ddehn-is aca i turi ines. Lif deg i xbaben at wexxam nnsen ur s-yelli di labal. ef seac iseggasen yetturar s ddunit-is akw ttmeddit-is s tusnakt. Yettii-t lal, itett-it wul-is u yettaaf tasift. an tasa-s warraw n taddart-is ur nettkil ara fellas akked wid yeskariren ef twacult-is. Yekfa aseggas-is amezwaru n turi di Tizi Wezzu, anda d-yewwi iman-is nezzeh, aqrib t-id-saxren. Kksen-as taggazt, yiwen ur yeri ayer. Anemhal yura aggur, sin, ur d-yewwi wacemma. Di taggara n Dujember yessufe-d mea wid i wumi ur d-tusi taggazt-is. Yers-d lezen deg wexxam n emdan amzun t-tanelt. Aabi n yedrimen i wakken ad yual weqcic er lakul, ad yesnerni di turi ines, as ur tid-ttader ara ! Yiwen ur t-id-igir ger wallen-is. Mea nnan-as belli Furulu dayen ad yebes, yidne a yeqqim, taggara-s t-tayessawt. Sseqen-t-id umebun, ma t-tura ilaq-as ad yelli allen-is ad iwali tidett am lemri. Akken kan a yaddi umenzu n Yennayer, ad yekfu tesri, ad bdun di taddart tiyita di Furulu, anda ar a yeddu a t-efren s uad. Yugad dayen xemmimen attaddart a s-d-yerun. S tufra i yettru umebun, ur yezmir a d-yeffe er bea, iseta am win mi d-ssuksen. U yernu mai t-tieci ur yeic ara mi t-id-saxren, d adrim i yulaed. Yeggul-asen uemhal di lakul ar d ad yaru er lezzayer, yenna-yasen-d belli t-tatut kan a yettun ne d araq i erqen. Amek, ad kksen taggazin i warrac mea ? D lmual ! Maca wizemren a sen-d-yessefhem akka di taddart ?

124

Mouloud Feraoun

Ddurt nni n tesri, yessadda-tt mea Furulu di Tizi Wezzu. Ur yebi ad ier yiwen. Wid t-idyettmagaren smubunen yess, ala win a s yinin alil. Yea-t wul-is. D acu tebi ! Imawlan ebren, immazzan kefren. Win mi yu a d-yessefhem belli ur t-id-saxren ara di lakul, t-taggazt i yelen ur d-tewwi ara, ussan agi kan a s tt-id-rren, ad yetthuccu aqerru-s. Yiwen yugi a s-d-yefk tameut. Am win iceen i wderal. Ttaaren-t-d wallen-is d imeawen s wurfan, ttarran-t t-tasa. - Fkan-ak-d rrkel a mmis n emdan, ah ! Ggranak-d wussan akk t-een am nekkni ! - Rrut kan at-terem mur uale ara! - S werhan n tferka n babak ma yefka ebbi ? - I ke tuqa-k-d ? Dacu a k-id-yegren ? - Alil a mmi ! Ad yili ebbi yidek. I wakken a dtami babak atan yekfa, a t-tzellu s yiccer. Ula d babas tenquqel-as nniya, yendem mi dyenjer i mmis abrid ur nessufu, abrid d-yettuerben i win yellan d igellil. Ussan n-yeqqim Furulu di Tizi ragit. Yezga yexeb wudem-is. Imeuen-is ddubzen deg mennan, tettquddur tasa-s mi ywala tismin izeden medden. Tualas ddunit t-taberkant, ualen-as akk laci am qedan. Ur yufi d acu a s-yekksen lxiq. Cwi cwi yual ifaq belli tismin nni nat taddart, tukin nnsen, tasa nni nnsen tasellawt kkant-ed seg wakken tteklen fellas, umnen s lakul ines u taggara kra din yeddem-it wau, kra din ur diban. illen yewwe-d lawan i deg a d-yerfed at Musa, a ten-id-yessufe deg udaynin er terert, a ten-id-yssukes deg umejiw, a sen-yesfe lif, Zien Asmi d-tusa di Tizi Wezzu tebratt d-yeglan s usal n lali, tual-it-id tewit, iar ad yual er lakul. Yeggul

125

Mmis n igellil

ar d ine d iman-is alma yreb-ed. Tenna-yas yemmas ad ssufe lwada i tqubbett n taddart, maca netta yera mai d lwada a s d-yellin tibbura ne a t-yessiwen er lebi-s. aca dder-is, anagar tamusni-s ar a t-iwansen. Makken ttelmaden yemkukal-is isefra n tayri, netta yettruu aqerru-s deg wid sen-d-yettak ccix, yettelmaditen am aman. Mara d-yekker a ten-id-ier, yettawal u yetteggi di lbidal a ten-id-ier s taect lawen i seniwulmen, s ttawil, lada ccix a d-isu fellas, a t-id-yerr s abrid, Furulu ad yenneni, ad yekres anyir-is ad yessusem. Ur yeri Furulu amek a yexdem i wakken a dyessukes imarrawen-is deg walu deg xnunsen, di lif ten-izelfen. Akken yebu yili, ur s-yefki yara wul-is ad yefcel, yera belli Wiban ad yellet yefk latab i ufusis, dderk yefka-t, ma d aellet ilaq ad iellet i yebun yeru. Asmi d-yerbe, tawacult-is twala belli ur iegger ara ebbi tidi-s, ula d at taddart faqen belli mai i wurar i wumi tt-yerra. as akkenni ireb-ed yegguni-t uzazwer, acku asirem n Furulu d anekcum s aerbaz amagnu akken a d-yeffe d ccix. Yal aseggas, deg unebdu, yettas-ed er tmurt. Tessusuf-it-id temdint s adrar, netta itezzi-yas s werur itettu-tt. Tjebbed-it taddart cwi cwi : tajmat, lqahwa, tizyiwin-is akked ccel n lexla ttaran-t d amessedrar. Mara yekfu tesi, a s-tini mai d win n-yean tamdint i yualen ures, yettaraq ula i warrac deg i yeqqar, acku amzun akken yessenel taglimt-is, sneclen-t izilan u tesser-it lxedma. Yeggra-yas-d i Furulu yiwen useggas. D aseggasis aneggaru deg uerbaz ! Yual a t-id-yernu. Lala nat wexxam nnsen rqiqet, werin ten-terni ddunit am webrid agi, tessanunef-iten. Di taddart yu-ed leqde s ufus-is,

126

Mouloud Feraoun

mai d aqcic nni n zik. Tamsalt yellan yettcawa-it fellas babas ; agraw d-yegren ssawalen-as-d lemum-is d xwalis a s-yede, tibratin mi swaren medden ures i dttasen. Aas i s-d-ekkun tamedurt nnsen, yettak-asen laqliyya-s, tamusni-s. Ssulin-as azal, rnan-as ccan, netta ur yessemar ara iman-is. Limmer d lebi-k a yul ad yaf tayett i er a ysenned, win a t-iwein, a s-yesnefsusi takumt, a s-d-yefken ay-is a yefer s tuqna n wallen. Limmer yufi a d-yelhu kan d webel-is, d lakul-is. Send ad yeef abrid-is, yenna-yas babas : - u a mmi, a k-d-yelli ebbi tibbura n lxir. A kyawi ebbi d webrid. urent-ed wallen n yemmas d imeawen mi temsalam yides, tesself-as i wudem-is, temalleq-as, tefre yess. Iban yiij uzal. Imarrawen-is ur cukken ara degs. Tteklen, uen tannumi, mmitsen a d-yerbe tauri ines am lawayed-is. Tikkelt agi, ran daen a ten-idyessefre. Netta ures lexbar limmer a s-yenser uzazwar asegwas-a, tibbura uerbaz amagnu ad medlent fellas, ur s-ttanef ara a s-yales qabel acku yessawe di lame. Ilaqas daen ad yees iman-is. Ur sent-d-tus ara di lbal i ymarrawen-is belli ma yexer tikkelt-a a tt-id-ye di Fansa. Anebdu ieddan mea ef wannect-a i yettxemmim. Din tella lxedma, wamma ma yeqqim di Lezzayer yewqa ger sin iberdan : ad yual d ccix, atan yekfa ebbi ef imawlan-is lif, mulac a tt-yerr i tyessawt, ayen yera ad iu am waman n wedfel. Simmal zerrin wussan yettban-as-d uzazwar i Furulu am uwaziw, yeswar-it. Simmal yeqqar yettefcal? Yettmeyyiz wedes asmi a d-yas er taddart deg unebdu i d-teddun, s yedlisen ur ten-nfi, a t-idtemmager yemmas s imei babas s wudem n lmegget.

127

Mmis n igellil

as yemmas at-tettru at-teqqel a s-tsuref, ma d babas a tent-ya er daxel ad yeqbe. Laci nnien a d-sqeen iles nnsen er ttiha sennig tamuli nnsen n ddaw ti. Tiswiin yeyyal-it-id lamu yettaar wul-is d asirem. Yettual-it-id u : ef tayett-is i d-senden at wexxam nnsen, fellas i tebna tmeddit nnsen, ger ifassen-is i tella tifrat ieblan nnsen. Akka i yettwali tamsalt ddurt send ass n wessaddi. Isub-d babas er Tizi Wezzu, yewwiyas-d cwi n yedrimen i wmesuf-is di Lezzayer. Mi d lawan ad yali er taddart, iwunes-it Furulu almi d anda a yeru akamyun a d-ieddin a t-yawi. - Di Lezzayer a t-ssaddim, i s-yenna babas, yernu aas yidwen i tellam. Ad fernen kan kra garawen. Yettiki zzhe, teri ? Ke a t-tubbe er Lezzayer, nekkni deg wedrar a k-neru. a d-tuale s axxam xas ur d-terbie ara. Err di labal-ik belli i yebun yili, azize fellane. U yernu, yella wizemren a k-yekkes ayen teri? Tura nek ad ali s axxam. A s-ini i yemmak belli nemer. A senini daen belli ur tugade ara. - as kkes-asen ef wul iwsawen, in-asen ur ugade ara.

128

Mouloud Feraoun

Amawal : Addud Attitude Afna Adversaire Agacur Hasard Agim Mille Agul, pl. igulen Erreur Ahanay Spectacle Ahareg Gymnastique Akayad Examen Akerdis, pl. ikerdisen Triangle Alame Luxe Allal Moyen (N.M) Amagnu Normale A$erbaz amagnu cole normale Amaras Candidat reu Amarraw, pl. imarrawen Parent Amenzay Principe Amerray Touriste Amerwas Dette, devoir Amejjay Medecin Ameul Logique Amku, pl. imkuen Carr Amrig, pl. imrigen Arme Amyag Verbe Amiw Monstre Anamek Sens, explication. Asa, pl. isaen Hros Aseklu Arbre Aselkim Certificat Asentel Thme Aswir, pl. Iswiren Niveau

129

Mmis n igellil

Axanab, pl. ixanaben Azaraf Azazwar Aezen Ccil Iba Immal Inaw Ini Suqel Tadawsa Tafekka Taggazt Tallalt Tamendit Tamela Tamtarwit Tamsirt, pl. timsirin Tanezzut Tanfalit, pl. tinfaliyin Tanubit Tarrayt, pl. Tirrayin Tasekla Tawinest, pl. tiwinas Tugna Tuda Ussis Wennet Yugda Yesan inze S unamek yugdan win iwehhan

Tratre Jugement Concours Raisonnement Malgr Absence Future, avenir Discours Couleur Traduire Sant Corps Bourse Aide Joie Diffrence Dsordre Leon Commerce, ngoce Formule Adolescence Mthode Littrature Cercle. Phrase (homonyme) Image Mission Effort Commenter Egal Trs fin et solide Au sens propre et au sens figur.

130

Mouloud Feraoun ilul ass n 12 mars 1913 di Tizi-Hibel (At Dwala). Di 1946, Feraoun yu$al d aselmad di Tewrirt Musa mbad mi d-yeffe$ deg u$erbaz n Buzaria. Di 1952, Yu$al d anemhal n u$erbaz n Larba nat Iraten. Di 1957, Feraoun yeffe$ si tmurt n Leqbayel, iu ar Lezzayer anda yeef a$erbaz Nador di ClosSalembier. Ger wayen yura Mouloud Feraoun : Mmmis n igellil, Akal d yidim, Iberdan yessawnen, Ussan di tmurt, a$mis 55-62, Tibratin i yemddukal-is, Amuli. Yettwan$a Feraoun s a n lOAS netta akked xemsa yemddukal-is ass n 15 mars 1962.

Mouloud Feraoun ilul ass n 12 mars 1913 di Tizi-Hibel (At Dwala). Di 1946, Feraoun yu$al d aselmad di Tewrirt Musa mbad mi d-yeffe$ deg u$erbaz n Buzaria. Di 1952, Yu$al d anemhal n u$erbaz n Larba nat Iraten. Di 1957, Feraoun yeffe$ si tmurt n Leqbayel, iu ar Lezzayer anda yeef a$erbaz Nador di Clos-Salembier. Ger wayen yura Mouloud Feraoun : Mmmis n igellil, Akal d yidim, Iberdan yessawnen, Ussan di tmurt, a$mis 55-62, Tibratin i yemddukal-is, Amuli. Yettwan$a Feraoun s a n lOAS netta akked xemsa yemddukal-is ass n 15 mars 1962.

You might also like