Uzay Geometri Geometride tm noktalar kmesine uzay denir.

Uzayn bir alt kmesi olan dzlemde (masann yz, duvarn yz gibi) yine bir noktalar kmesidir. Dzlem genel olarak aadaki gibi bir paralelkenar ile gsterilir. Ayn dzlem iinde bulunmayan ve birbirini kesmeyen dorulara aykr dorular denir.
d2

d1

Yalnz bu dzlem snrl olmayp, izim olarak bu ekilde gsterilmitir. (P) dzlemi ile kitabn bu sayfas ayn dzlemi gstermektedir. Bir doru ile bir dzlemin ortak iki noktas varsa, doru dzlemin iindedir.
P B

d1 d2 = olup d1 ile d2 aykr dorulardr. 1. Dorusal olmayan nokta bir dzlem belirtir.

A A E

C B

Bir doru ile bir dzlemin ortak bir noktas varsa doru dzlemi kesir. 2. Kesien iki doru iki dzlem belirtir.
d P d1 A E d2

3. Bir doru ile dndaki bir nokta, bir dzlem belirtir. doru ile dzlemin ara kesiti A noktasdr. Kesien iki dzlem bir doru boyunca kesiir. Bu doruya arakesit dorusu denir.
A d E

4. Paralel iki doru bir dzlem belirtir.

d1 d2 E E Ara kesit dorusu

Uzay Geometri 5. Drd ayn dzlemde olmayan en az drt nokta uzay belirtir.
T E

9. Bir noktadan birden fazla dzlem geer. E, P ve Q dzlemlerinin ortak noktas A dr.

Q A C

6. Bir dzlem ile dndaki bir nokta uzay belirtir.

A

10. Bir dorudan birden ok dzlem geer.

d

7. Bir dzlemi ile dndaki bir doru uzay belirtir.

d

11. Farkl iki dzlemin ortak iki noktalar varsa, bu noktalardan geen doru, her iki dzlemin arakesit dorusudur.
P

8. Kesien ya da paralel olan iki dzlem uzay belirtir.

A B

E P Q

12. ki dzlemin dorusal olmayan, ortak noktas varsa bu iki dzlem akktr.

B A P Q P C

Uzay Geometri 13. Bir d dorusu P ve Q dzlemlerinin arakesit dorusuna paralel ise her iki dzleme de paraleldir.
d t P

17. Paralel iki dzlemden birine paralel olan dzlem dierine de paraleldir.

d // d // (P) ve d // (Q) olur. (P) // (Q) (E) // (P) ise (E) // (Q) dur.

E Q P

18. Paralel iki dzlemden birini kesen dzlem, dierini de keser. 14. Bir doru ile bir dzlemin ortak noktas yoksa, doru dzleme paraleldir.
d

(P) // (Q)
P

d // (P)

P Q E

15. Ayn dzlemde bulunan iki dorunun ortak noktalar yoksa, bu iki doru paraleldir. 19. Paralel iki dzlemden birini kesen doru, dier dzlemi de keser. d1 // d2
P d1 d2 d

(P) // (Q)
A

16. Bir Q dzlemine, dnda alnan bir noktadan yalnz bir paralel dzlem izilebilir.

B A Q

A (P) (P) // (Q)

20. ki dzlem ya paraleldir ya da kesiir.

Uzay Geometri 21. Dzlemin dndaki bir noktadan dzleme yalnz bir dik doru izilebilir.
A d

25. Bir dorunun zerindeki bir noktadan, bu doruya birden fazla dik doru izilebilir.

A P

22. Dzlem dndaki bir noktadan, dzleme dik izilen bir doru, dzlemi kestii noktadan geen dorularn tmne dik olur.
d A

26. n tane doru bir dzlemi en az n + 1 blgeye, en ok

n +n+2 blgeye ayrr. 2
2

UZAYDA BAZI GEOMETR K YERLER 1.

T P K

23. Dzlemin dndaki bir noktadan geen ve dzleme dik olan birden fazla dzlem vardr.
A C B

ki noktaya eit uzaklkta olan noktalarn kmesi, orta dikme dzlemidir.

2.
K

24. Paralel iki dorudan birini dik kesen doru, dierini de ya dik keser ya da dik durumlu olur.
d A A P B O C

d1 d2 E

A, B, C gibi ayn doru zerinde olmayan sabit noktadan eit uzaklkta bulunan noktalarn geometrik yeri, bu noktadan geen emberin merkezinden ember dzlemine klan dik dorudur.

Uzay Geometri 3.
A L A K f M P E P Q A f

eklin tm noktalarnn izdmn almak gerekir. Aadaki izdm ekillerini inceleyiniz.

Kesien dzleme eit uzaklktaki noktalarn geometrik yeri bu iki dzlemin oluturduu iki dzmeli ann aortay dzlemidir.

A noktasn dik izdm A noktas f erisinin dik izdm f erisi

4. Sabit bir noktadan eit uzaklkta olan noktalarn kmesine dzlemde ember, uzayda kre denir.
Krenin bir dzlemle arakesiti bir emberdir. (Merkezi M ve yarap R olan kre) C kre zerinde bir nokta ve [AB] ap ise m(ACB) = 90 dir.
O A O A R R B A P r

[AB] doru parasnn izdm [AB] doru parasdr. (Kre kesitinin yzeyi merkezi O ve yarap r olan bir dairedir.)
B C P A D

D K ZDM
Q

Bir A noktasndan bir P dzlemine izilen dik dorunun dzlemi kestii A noktasna, A noktasnn P dzlemindeki dik izdm denir. Bir noktalar kmesinin bir dzlem zerindeki dik izdm, btn noktalarn bu dzlem zerindeki dik izdmlerin kmesidir. Yani bir doru paras ya da bir eklin bir dzlem zerindeki izdmn bulmak iin

B C

A D

ki dzlem arasndaki aya lek denir. (P) ve (Q) dzlemlerinin lek as dr. (P) dzlemindeki ABCD drtgeninin (Q) dzlemindeki izdm ABCD drtgenidir.

Uzay Geometri
ABCD ve ABCD drtgenleri e ekiller deildir. Yani (P) dzlemindeki bir emberin izdm, (Q) dzleminde bir ember olmaz. (P) ve (Q) dzlemleri paralel olursa, (P) deki bir eklin izdm, (Q) dzleminde yine kendisi olur. S = S cos

Z E T
UZAY KAVRAMI VE KONUM AKS YOMLARI 1. Uzayda farkl iki dorunun en ok bir ortak noktas vardr.

zdm Uzunluunun ve Alannn Bulunmas 1.

P

2. Uzayda bir doru ve bu doru zerinde bulunmayan bir nokta bir dzlem belirtir. 3. Uzayda kesien farkl iki doru bir dzlem belirtir. 4. Bir doru, zerinde bulunmad bir dzlemi keserse arakesiti bir noktadr.

B A Q

5. Farkl iki dzlemin bir ortak noktas varsa bu nokta ortak doru zerindedir. 6. Farkl iki dzlemin en ok bir ortak dorusu vardr. 7. Farkl iki dzlem kesiirse, bu dzlemlerin arakesiti bir tek dorudur.

(P) ve (Q) dzlemlerinin lek as dr. (P) dzlemi iindeki [AB] nin (Q) dzlemindeki dik izdm [AB] ise |AB| = |AB| cos

PARALELL K AKS YOMLARI 1. Uzayda paralel iki doru bir tek dzlem belirtir. 2. Uzayda bir doru ve dnda bir nokta verildiinde verilen noktadan geen ve verilen doruya paralel olan bir tek doru vardr.

2.
P

3. Paralel iki dorudan birini bir tek noktada kesen bir dzlem, dier doruyu da keser. 4. Ayn doruya paralel olan farkl iki doru paraleldir.

5. Bir dzlemin iindeki bir doruya paralel olan ve bu dzlemin dnda bulunan bir doru bu dzleme paraleldir.
Q S

6. Bir doru bir dzleme paralelse bu dzlemdeki bir A noktasndan geen ve bu doruya paralel olan doru bu dzlemin iindedir. 7. Bir doru bir dzleme paralelse bu dzlemdeki bir A noktasndan geen ve bu doruya paralel olan doru bu dzlemin iindedir.

(P) ve (Q) dzlemlerinin lek as dr. (P) dzlemindeki bir blgenin alan S, bu blgenin (Q) dzlemindeki izdmnn alan S ise

Uzay Geometri 8. Kesien iki dzlemin her birine paralel olan bir doru, bu dzlemlerin arakesit dorusuna paraleldir. 9. Ayn dzleme paralel olan ve kesien iki dorunun belirttii dzlem ilk dzleme paraleldir. 10. Uzayda bir dzlem ve bu dzlemin dnda bir nokta verildiinde, verilen noktadan geen ve verilen dzleme paralel olan bir tek dzlem vardr. 11. Paralel iki dzlemin birinin iindeki her doru dier dzleme paraleldir. 12. Paralel iki dzlemden birine paralel olan bir dzlem dierine de paraleldir. 13. Paralel iki dzlemden birini kesen bir dzlem dierini de keser ve arakesit dorular paraleldir.
A

10. ( Dikme Teoremi): Bir dzlemin dnda bulunan bir noktadan bu dzleme ve dzlem iindeki bir doruya birer dikme izilirse iki dikme ayan birletiren doru dzlem iindeki doruya diktir. 11. Bir dzleme dik olan bir doruyu iinde bulunduran dzlemler bu dzleme diktir. 12. Paralel iki dzlemden birine dik olan bir dzlem dierine de diktir. 13. Bir doru iki dzlemden birine paralel, dierine dik ise bu iki dzlem birbirine diktir.

KATI C S MLER N ALAN VE HAC MLER

E D

14. Paralel iki dzlemden birini kesen bir doru dierini de keser.
P B C

UZAYDA DORULARIN VE DZLEMLER N D KL 1. Bir dzlemin kesien iki dorusuna kesime noktasnda dik olan bir doru, bu dzleme diktir. 2. Paralel iki dzlemden birine dik olan bir doru dier dzleme de diktir. 3. Ayn doruya farkl noktalardan dik olan iki dzlem birbirine paraleldir. 4. Bir noktadan geen ve bir doruya dik olan bir tek dzlem vardr. 5. Uzayda bir doru parasnn u noktalarndan eit uzaklkta bulunan noktalarn kmesi, bu doru parasnn orta dikme dzlemidir. 6. Ayn dzleme dik olan iki doru birbirine paraleldir. 7. Paralel iki dorudan birine dik olan dzlem dierine de diktir. 8. Bir dzlemin dndaki bir noktadan geen ve dzleme dik olan bir tek doru vardr. 9. Bir dzlemin dndaki bir noktadan geen ve dzleme dik olan bir tek doru vardr.
Q E A D

P ve Q birbirine paralel iki dzlemdir. ABCDE ve ABCDE birbirine e okgensel blgelerine prizmann tabanlar denir. [AA], [BB], [CC], [DD] ve [EE] doru paralar prizmann yan ayrtlardr. [AB], [BC], [CD], ... [AB], [BC], [CD], ... doru paralar da prizmann taban ayrtlardr. Prizmalar tabanlarna ve dik ya da eik olularna gre adlandrlrlar. (gen eik prizma, kare dik prizma gibi)
A C A B B C

8
A C A C

Uzay Geometri
Bir dzlemin dndaki bir A noktasndan bu dzleme ve dzlem iindeki bir d dorusuna [AH] ve [AB] dikmeleri izilirse, [HB] d olur.

[a] [AH] [HB] ve [AB] d [HB] d olur. [b] [AH] [HB] ve [HB] d [AB] d olur. [c] [AB] d ve [HB] d, [HB] (P)
Eik prizmada yan yzler birer paralelkenar ve dik prizmada yan yzler birer dikdrtgendir. Hacim = v = (Taban alan) (Ykseklik) Alan = S = Btn yzlerin alanlar toplam
A C d1

[AH] [HB] olur.

Not:
d

B K L M L

d2

Bir d dorusu (P) dzlemine A noktasnda dik ise A noktasndan geen btn dorulara da diktir.

A C

ZEL PR ZMALAR Dikdrtgenler Prizmas

Btn yzleri dikdrtgen olan prizmadr.
D C

Not: Prizmann yanal altlarna dik bir dzlemle kesitten elde edilen KLM geninin dik kesiti denir.
Hacim = Alan(KLM)L

Dikme Teoremi

A O

B D

A b A a B

Alan = S = 2 (ab + ac + bc)

H P B d

Hacim = v = a b c

Cisim Kegeni: |AC| = |BD| =

a +b +c

Uzay Geometri Not:

|AO| = |BO| = |CO| = |DO| dur.

[BH] = h (eik silindirin ykseklii) [AA] = [BB] (Ana dorular) Hacim = r h

= Yan yzn taban dzlemi ile yapt adr.
2

KP
Btn yzleri kare olan bir prizmadr.
D C

Dik Silindir
Ana dorular tabana dik olan silindire dik silindir veya dnel silindir denir.
O1 r A B D b A a B A r O2 r c A r O1 r B N M

C h h h 2r B K r O2 L h

Alan = S = 6a

Hacim = v = a

Cisim kegeni = |BD| = |AC| = a a

Yan yzn alm olduuna gre Yanal alan = 2rh

KLMN

dikdrtgeni

S L ND R
Taban daire olan prizmaya silindir denir.
r

Btn alan = 2rh + 2r Hacim = r h

A O B
2

P RAM T
T

h h A O r B H D C

10

Uzay Geometri
Hacim =
Bir dzlemde bulunan bir okgen ile bu dzlemin dnda bir T noktas alalm. T noktas ile bu okgenin tm noktalar birletirildiinde oluan cisme piramit denir. Taban ABCD drtgeni ve tepe noktas T olan bir piramit (T, ABCD) eklinde yazlr.

(Taban alan) (Ykseklik) 3

1. Taban herhangi bir okgen 2. Yan yzleri birer gen 3. Yanal alan, yan yzleri oluturan genlerin alanlar toplamna eittir. 4. Tm alan, yzlerin alanlar ile taban alannn toplamna eittir.
h

Kesik Piramit
T

5.

Hacim =

(Taban alan) (Ykseklik) 3

A

D B D

C h

Dzgn Piramit
C T

A h D O A a a/2 B E hy C

Bir piramit, tabana paralel bir dzlemle kesildiinde taban dzlemi ile kesit yzeyi arasnda kalan ksma kesik piramit denir. (T, ABCD) piramiti ile (T, ABCD) piramidi ............. Taban alanlar karesine eittir. oran benzerlik orannn

Taban dzgn okgen ve ykseklii taban merkezinden geen piramittir. Yan ayrtlar eittir. |TA| = |TB| = |TC| = |TD| |OT| = h (piramidin ykseklii) |TE| = hy (yanal ykseklik) m(TEO) = (yaz yzn taban dzlemi ile yapt a) Yanal Alan= (Taban evresi) (Yanal yksekli k) 2

| TA | | AB | Alan(ABCD) h = = | TA | = | AB | Alan(ABCD) h Hacimleri oran benzerlik orannn kpne eittir. | TA | | AB | v(T, (ABCD) h = = | TA | = | AB | v(T, A BCD) h Kesit piramidin hacmi, tm piramidin hacminden iteki kk piramidin hacmi kartlarak bulunur. Alan(ABCD) = S ve Alan(ABCD) = S1 ise
3 3

11

Uzay Geometri
Hacim = h h (s + S1 + S S1 ) olur. 3

Alan = 2a

3
3

Dzgn Drtyzl
Btn yzleri ekenar gen olan piramide dzgn drtyzl denir.
T

Hacim =

a 2 3

dr.

KON
a h A G a a/2 B E T T a/2 hy C a

Taban daire olan piramittir.

Dik Koni
Ykseklii taban merkezinden geen koniye dik koni veya dnel koni denir.

G, ABC geninin arlk merkezidir. |TG| = h =

a 6 (ykseklik) 3 a 3 (yanal ykseklik) 2 3 a 2 12
3

|TE| = hy = Alan = a Hacim =

2

r O (Dik koninin kapal hali) (L = Ana doru)

2r

r O

Dzgn Sekiz Yzl

Btn ayrtlar a olan iki kare piramit taban tabana aktrlrsa oluan cisme sekizyzl denir.
E

(Koninin ak hali)

| KL |=

2 L 360

= 2r
2

360

r L

Yanal Alan =
a

L
360

= L

r = r L L

a D

a C

Btn alan = rL + r

12
O A

Uzay Geometri
r h 3
2

2. b kenar etrafnda 360 dndrlrse

v= 4 S 3b
2

Hacim =

3. c kenar etrafnda 360 dndrlrse

v= 4 S 3c
2

Kesik Koni
T

KRE

h1 O O h r1 h

r O B

Uzayda sabit bir noktaya eit uzaklkta olan noktalarn kmesine kre denir. Alan = 4R
2

Kesik koninin hacmi=

(h h1 ) 3

(r2 + r1 + r r1 )

Hacim =

4R 3

stteki kk koni ile tm koni benzerdir. Kesik koninin hacmi, tm koni ile stteki koninin fark dnlerek forml kullanlmadan da bulunabilir.

Not:

r R

B R GEN N B R KENARI ETRAFINDA DNMES LE OLUAN C SM N HACM

A

x O

Bir kre, merkezinden x birim uzaklkta kesildiinde, oluan kesit yzeyi bir dairedir. Taral alan = r dir.
2

Alan(ABC) = S olsun.

1. a kenar etrafnda 360 dndrlrse, oluan

cismin hacmi 4S 3a
2

dir.

13

Dorunun Analitik ncelenmesi

Analitik dzlem: IR = IR IR = {(x, y)|x IR ve y IR}
y2 y Apsis y0 yo II IR O III IV xo O I P(xoyo) A Ordinat x y1 y1 D x1 x0 F C x2 x y0 E B
2

y2

ABCD dik yamukta EF orta taban

IR

y0 =

y1 +y 2 2

, x0 =

x1 +x 2 2

I Apsis Ordinat
+ +

II
+

III

IV
+
y

ki nokta arasndaki uzaklk ve orta nokta

y2 y y0 y2 B(x2, y2) (y2 y1) y1 A(x1, y1) C (x2 x1) x O x1 x2 x O x1 x0 x2 A y1 x0 x1 C x2 x0 y0 y1 D B y2 y0 E

BCE CAD olduundan ABC dik geninde Pisagor bantsna gre | AB |= x 2 x 1 ) + ( y 2 y 1 )

2 2

y y | BC | = 2 0 | AC | y 0 y 1

| BC | x 2 x 0 = | AC | x 0 x 1

14

Dorunun Analitik ncelenmesi

D(x4, y4) C(x3, y3)

Dorunun Eimi 1.
y

P(x0, y0) (+) A(x1, y1) B(x2, y2) O x

ABCD paralelkenar x0 = y0= x1 + x 3 2 y1 + y 3 2

x 2 +x 4 2 y2 + y4 2

x1 + x 3 = x 2 +x 4
Eim = m = Tan

y1 + y 3 = y 2 + y 4

2.
Kelerinin koordinatlar verilen genin alan ve arlk merkezinin koordinatlar

b A(x1, y1) a x O d

G(x0, y0)

0 < < 90
C(x3, y3)

m=

b >0 a

B(x2, y2)

G arlk merkezi x0 = y0 = x1 + x 2 + x 3 3 y1 + y 2 + y 3 3

3.

x1 Alan( ABC) = 1 x2 2 x3 x1

y1 y2 y3 y1

1 |(x y +x y +x y ) (x2y1+x3y2+x1y3)| 2 1 2 2 3 3 1

90 < < 180

m=

b <0 a

15

Dorunun Analitik ncelenmesi 4.

y b d 5 x O 3 A(2, 3) x O 2 4 a y C(a, b)

B(4, 5)

= 0

m=0

5.

A, B ve C dorusal ise mAB = mAC = Tan

d

53 b3 = 42 a2 ki noktas bilinen dorunun denklemi

x

O P (x, y) B

= 90

eim yok

(x2, y2) A (x1, y1)

ki noktas bilinen dorunun eimi

y

A, B ve P dorusal Eimi ve denklemi

y2 y1 y

x x1 x 2 x1

y y1 y 2 y1 dorunun

y2

bir

noktas

bilinen

y1

x2 x1

C A(x1, y1) x m = Tan x O

x1

x2

m = Tan =

y 2 y1 x 2 x1 y y1 = m(x x1)

16

Dorunun Analitik ncelenmesi

Dorunun genel denklemi

4. Orijinden geen dorunun denklemi

y

1.

y y = mx y = mx + n n Eim x x n m O O 1 m

5. Eksenlere paralel dorularn denklemi 2.

y ax + by + c = 0 c b c a O y=b y

x O

x=a

Eim =

a b

Analitik dzlemde iki dorunun durumu d1 ...... a1x + b1y + c1 = 0

3. Eksenleri kestii noktalar bilinen dorunun denklemi 1.

y

d2 ...... a2x + b2y + c2 = 0 a1 a2 = b1 b2 = c1 c2

d2 d1

dorular akktr.
b d1

2.

a1 a2

b1 b2

c1 c2

d2

x O a

d1 // d2

3.
x y + =1 a b

a1 a2

b1 b2
A(x0, y0)

d1 d2

d1 d2 = {(x0, y0)}

17

Dorunun Analitik ncelenmesi

Noktann doruya olan uzakl
P(x1, y1)

Paralel iki doru arasndaki uzaklk

d1

d h d2 h

... ax + by + c = 0 h= | ax 1 + by 1 + c | a +b
2 2

d1: ax + by + c1 = 0 d2: ax + by + c2 = 0 h= |c 2 c 1 | a +b
d1 2 d1
2 2

ki doru arasndaki a
y

d2

x O

h (x, y)

d2

d1 ile d2 arasndaki a olsun. Tan = m 2 m1 1 + m1 m 2

d1 d2

d1 ... a1x + b1y + c1 = 0 d2 ... a2x + b2y + c2 = 0 A(2 + t, 3t + 1) noktalarnn geometrik yeri:

= 0

m 1 = m2

x = 2 + t t = x 2 y = 3t + 1 y = 3(x 2) + 1 dir.

d1

1 ve 2 aortay dorular
d2 m1 m2 = 1

= 90

h=

| a1x + b1y + c 1 | a12 + b12

| a2 x + b2y + c 2 | a 2 2 +b 2 2

18

Dorunun Analitik ncelenmesi

Doru demeti A(x1, y1) noktasnn Ox eksenine gre simetrii (Bx1, y1) A(x1, y1) noktasnn Oy eksenine gre simetrii D(x1, y1) A(x1, y1) noktasnn orijine gre simetrii C(x1, y1) A(x1, y1) noktasnn y = x dorusuna gre simetrii (E(y1, x1) A(x1, y1) noktasnn y = x dorusuna gre simetrii F(y1, x1) d1 + k d2 = 0 (k R) A(x1, y1) noktasnn x = a dorusuna gre simetrii A(2a x1, y1) A(x1, y1) noktasnn y = b dorusuna gre simetrii A(x1, 2b y1)

S METR 1. Noktann Noktaya Gre Simetrii

B(a, b) Ax1, y1) C(x, y)

3.
A

A(x1, y1) noktasnn B(a, b) noktasna gre simetrii C(x, y) ise x1 + x 2 =a , y1 + y 2 = b dir.
d

2.

y E(y1, x1)

A : A nn d dorusuna gre simetrii

y=x

4.

d : y = mx + n1

D(x1, y1)

A(x1, y1)

A x O : y = mx + n2 B(x1, y1)

C(x1, y1)

: d dorusunun A noktasna gre simetrii

19

Dorunun Analitik ncelenmesi 5.

y A(a, b) B(c, d)

x O P(n, 0)

A(a, b)

|AP| + |PB| en az ise A, P ve B dorusaldr.

6.

A B

x O P(n, 0)

|AP| |BP| en ok ise A, B ve P dorusal olur.

20