İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu

RAPOR
SRAL SYASETN ANLAMA KILAVUZU

UFUK ULUTA, SELN M. BLME, GLAH NESLHAN DEMR, FURKAN TORLAK, SALHA ZYA
COPYRIGHT 2012 SETA

SETA Yaynlar XIX I. Bask ISBN Kapak Tasarm Tasarm ve Uygulama Fotoraflar Bask letiim : Aralk 2012 : 978-605 -4023-20-2 : M. Fuat Er : mare Yazar : Reuters : Pelin Ofset, Ankara : SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Cad. No.66 GOP ankaya 06700 Ankara Tel: (0 312) 551 21 00| Faks: (0 312) 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org

Ufuk Uluta Selin M. Blme Glah Neslihan Demir Furkan Torlak Saliha Ziya
GR BRNC BLM
ERKEN DNEM SRALDE SOSYAL, SYAS VE EKONOMK YAPI
13
KNC BLM
SRAL SYASAL SSTEM
29
NC BLM
SYAS PARTLER
49
DRDNC BLM
ASKER, SYAS VE SOSYAL YAPILAR
151
srail Babakan Benyamin Netanyahu, Dileri Bakan Avigdor Lieberman ve Savunma Bakan Ehud Barak basn toplantsnda, 2012
N DE K L ER
GR | 9 1. ERKEN DNEM SRALDE SOSYAL, SYAS VE EKONOMK YAPI | 13

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 Aliyah | 16 srail Devletinin Kuruluu | 19 Sosyal ve Ekonomik Problemler | 20 Siyaset ve Ordu | 23 Sava ve Bar | 24 Deerlendirme | 26
2. SRAL SYASAL SSTEM | 29

2.1 Seim Sistemi | 29 2.2 Parlamento Yaps | 36 2.3 Yarg Sistemi | 43
3. SYAS PARTLER | 49
3.1 i Partisi | 49 3.1.1 Parti izgisi ve Semen Profili | 53 3.1.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 56 3.1.3 D Politika Yaklam | 60 3.1.4 Lideri ve Temel Politik Figrleri | 62 3.2 Likud | 65 3.2.1 Parti izgisi ve Semen Profili | 69 3.2.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 71 3.2.3 D Politika Yaklam | 77 3.2.4 Parti Lideri ve Temel Politik Figrleri | 82 3.3 Kadima | 86 3.3.1 Parti izgisi ve Semen Profili | 91 3.3.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 92 3.3.3 Liderleri ve Temel Politik Figrleri | 94
3.4 srail Beytenu (srail Evimiz ) | 96 3.4.1 Parti izgisi ve Semen Profili | 97 3.4.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 99 3.4.3 D Politika Yaklam | 102 3.4.4 Lideri ve Temel Politik Figrleri | 103 3.5 Ye Atid | 105 3.6 Meretz | 107 3.6.1 Parti izgisi ve Semen Profili | 109 3.6.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 110 3.6.3 D Politika Yaklam | 114 3.6.4 Lideri ve Temel Politik Figrleri | 115 3.7 Radikal Dinci Partiler | 117 3.7.1 AS | 117 3.7.1.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 118 3.7.1.2 Lideri ve Temel Politik Figrleri | 121 3.7.2 Birleik Tevrat Yahudilii | 123 3.7.2.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 125 3.7.2.2 Lideri ve Temel Politik Figrleri | 125 3.8 Ar Sa Partiler | 126 3.8.1 hud Leumi (Milli Birlik Partisi) | 126 3.8.1.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 130 3.8.1.2 D Politika Yaklam | 131 3.8.1.3 Lideri ve nemli Politik Figrleri | 132 3.8.2 Mafdal (Ulusal Dindar Parti) | 133 3.8.2.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 137 3.8.2.2 Lideri ve nemli Politik Figrleri | 139 3.9 Arap Partileri | 141 3.9.1 Taal (el Hareketul Arabiyye lit Tayir) | 142 3.9.1.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 142 3.9.1.2 Lideri ve Temel Politik Figrleri | 144 3.9.2 Balad (et Tecemmuul Vatani el Demokrati) | 144 3.9.2.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 145 3.9.2.2 Lideri ve Temel Politik Figrleri | 146 3.9.3. Hada (el Cebhetud Demokratiyye lis Selami vel msavat) | 147 3.9.3.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam | 147 3.9.3.2 Lideri ve Temel Politik Figrleri | 148
4. ASKER, SYAS VE SOSYAL YAPILAR | 151

4.1 srail Ordusu | 151 4.2 Sac STKlar | 156 4.2.1 Yea | 156 4.2.2 Gu Emunim | 157 4.2.3 Elad | 160 4.2.4 Im Tirtzu | 161 4.3 Solcu/Bar Yanls STKlar | 163 4.3.1 alom Ahav (Bar imdi Hareketi) | 163 4.3.2 BTselem (Suretinde Hareketi) | 168 4.3.3 Gu alom (Bar Blou) | 172 4.3.4 Ye Din (Hukuk Var Hareketi) | 175 4.4 Yerleimler | 177 4.5 Diaspora | 180 4.5.1 Amerikan Diasporas | 180 4.5.2 Avrupa Diasporas | 189
G R
G R
srail, tarihinden siyasi yapsna, dini yapsndan blgesel sorunlardaki merkezi rolne kadar birok konu sebebiyle byk sklkla Trkiyede gndeme gelen bir lkedir. Kuruluundan bugne kadar geen sre zarfnda hem ierde hem de darda att birok adm youn bir ekilde tartlm, izledii yaylmac politika, onyllardr devam ettirdii igal, komularyla hibir zaman kuramad komuluk ilikileri ve igal altnda tuttuu Filistinlilere kar muamelesi sadece Trkiyede deil dnya genelinde de yakndan takip edilmitir. Bu yakn ilgiye ramen Trkiyede sraile ilikin derinlikli almalarn eksiklii de gzden kamamaktadr. Bu eksikliin en byk sebeplerinden birisi, sraile ilikin meselelerin youn gndemin aceleciliine kurban edilmesidir. srail ald tartmal kararlar ve askeri operasyonlarla haber konusu olurken bu kararlarn ve saldrlarn siyasi, dini ve sosyal arkaplanlar ounlukla es geilmekte ve srail bir sonraki tartmal kararna veya saldrsna kadar rafa kaldrlmaktadr. Bu durum anormal bir devlet olarak sraili, heterojen bir toplum olarak sraillileri ve tm saaklanmalaryla srailin dini yapsn hakkyla analiz etmemizi zorlatrmaktadr. srail anormal bir devlettir. nk doal yollardan kurulmam ve kurulduundan beri blgenin doal bir paras olmak yolunda atmas gereken admlar atmamtr. sraili analiz ederken yaplan en byk yanllardan birisi, sraili Ortadou lkeleriyle ayn metodolojiyle ve ltlerle anlama abasdr. srail kuruluundan beri fiziken Ortadounun kalbinde olsa da zihnen blge dnda yer alm, bu sebepten Ortadoulu olmakla olmamak arasnda ideolojik ve siyasi gelgitler yaam bir lkedir. Vatandalarnn nemli bir ksm srailde domam, onyllardr aliya
11
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
(sraile g) merkezli demografik stratejiler izlemi, konuulan dillerden ve kullanlan aksanlardan, dini yaay ve anlay ekillerine ve hatta fiziki grnlere kadar birok nemli farkllklar ierisinde barndran bir lke olan srail, dier Ortadou lkelerinin hepsinden farkl dinamiklere sahiptir. Bu sebepten mezkur dinamikler iyi analiz edilmeden srail zerine yaplacak almalar eksik kalacak ve byk resmi gstermekten uzak olacaktr. srail bir dereceler lkesidir, bu sebepten srailde her ideoloji, her siyasi duru ve her dini anlay bir dierine kar nispetiyle deerlendirilmektedir. rnein en temel manasyla bir Yahudi milliyetiliini anlatmak iin kullanlan Siyonizm kavram, tek bana srail ierisindeki milliyeti akmlar tanmlamak iin yeterli bir kavram deildir. Siyonizm ideolojisine dini sebeplerden dolay sahip olanlar olduu gibi, Yahudilii bir kltr olarak kabul eden ve Yahudiliin teolojik boyutuyla ilgilenmeyen hatta ateist olan Siyonistler de vardr. Bu sebepten Siyonizm srailde devrimci, ii, dini, kltrel veya revizyonist gibi sfatlarla birlikte kullanlmakta, farkl tandansl Siyonistler arasnda nemli atmalar da olmaktadr. Yine srailde insanlar dini yaay ve anlaylarna gre de derecelendirilmekte, sekler, gelenekselci (masorati) veya dindar (dati) gibi sfatlarla snflandrlabilmektedir. Dindarlk da ierisinde birok dereceyi barndrmakta ve dini ritelleri ve kyafetleri gibi gstergeler sraillilerin dindarlk derecelerini belirleyebilmektedir. Bununla birlikte srail, kuruluundan beri gl bir sekler damara da sahiptir. srailin kurucu ideolojisi olan siyasi Siyonizmin birok lider figrnn sekler olmas ve erken dnem srailin Sosyalizmden mlhem Kibbutzlar ve Moavlar etrafnda kurulmas sebebiyle seklarizm toplumdaki etkisini devam ettirebilmitir. zellikle Sovyet Rusyadan gelen gler de lke ierisinde gl bir sekler bloun olumasna sebebiyet vermitir. Bu noktada yine dini sebeplerle Siyonizme kar kan gruplarn olduunu ve bu gruplarn Mesih gelmeden srail devletinin kurulmasnn eren yanl olduuna inandklarn da not etmek gerekmektedir. srailin komularyla olan atmas ou zaman srail iindeki farkllklarn ve atmalarn grlememesine sebep olmaktadr. srail iindeki farkllklar hakkyla grebilmek de hem akademik alma, hem braniceyi kullanabilme hem de saha deneyimini gerektirmektedir. Trkiye ile srail arasndaki ilikinin geleneksel olarak askeri karaktere sahip olmas ve insanlar aras ilikinin snrl kalmas bu gereksinimlerin yerine getirilememesine sebep olmakta ve srailin iinden Trkiyeye sahih bilgi akn zorlatrmaktadr. Trkiyede srail almalarnn yok denilebilecek seviyede olmas da yukarda anlatlan kopuklukla dorudan balantldr. Elinizdeki bu almada ksaca srailin tarihine, sosyal yapsna ve siyasi oluumlarna deinilmekte ve srail almalarna giri mahiyetinde muhtasar bilgi ve analizler sunulmaktadr. Birinci blmde erken dnem srailin siyasi ve sosyal
12
G R
yapsna deinilmekte ve srailin kurucu aktrleri, yaplar ve ideolojileri tartlmaktadr. Bu blm sraildeki gncel siyasi oluumlar daha iyi anlamak adna bir arkaplan oluturmaktadr. kinci ksmda srailin seim sistemi, parlamento yaps ve yarg sistemi incelenmekte ve sklkla seimlerin yapld bir lke olan srailin siyasal sistemine dair nemli ipular verilmektedir. nc blmde ise srailin nde gelen siyasi partileri incelenmekte, liderlerinin biyografik analizi verilmekte ve partilerin tartmal meselelere kar tutumlar ve semen kitleleri deerlendirilmektedir. srail, siyasi ittifaklarn sklkla kurulup dald, yeni partilerin kurulma hzna paralel olarak kapanabildii bir lkedir. Yaklaan 22 Ocak parlamento seimleri ncesinde de bu ynde siyasi ittifaklar kurulmu ve yeni partiler zuhur etmitir. Bunlardan en belirgini Likud Partisi ile srael Beytenu partilerinin kurduu Likud Beytenu seim ittifak ve eski Kadima lideri Tzipi Livninin kurduu ve henz platformu belli olmayan Hareket (HaTnuah) partisidir. Bu almada seim ncesi ittifaklardan ve seim sonras birleme arayna girecek partilerden ziyade srail siyasetinin ana damarn temsil eden siyasi partilere arlk verilmitir. Son blm srailin askeri yapsn ve hem sa hem de sol kesimden belli bal sivil toplum kurulularn incelemektedir. STKlarla siyaset yapm arasndaki balantya da deinilen bu blmde lkede glenen sa kesimin sosyal tabanna da daha yakndan bakma frsat sunulmaktadr. Sac STKlara nazaran daha az etkin olsalar da solcu STKlar zerinden srail toplumundaki aykr sesleri tanyabilme imkan verilmektedir. Ayn blmde srail yaylmaclnn ve igalinin ana vastas olan yerleimler zerinde durulmakta ve yerleimlerin barn nndeki en byk engellerden birisi olduu tezi ilenmektedir. Son olarak da fiziken Ortadouda yer alan srailin zihni corafyas irdelenmekte ve srailin dnya kamuoyunda ylmaz savunucusu olan Amerikan ve Avrupa diasporasndan, kurduklar lobi kurulularndan ve faaliyet alanlarndan bahsedilmektedir. Eser hazrlanrken braniceden Arapaya, ngilizceden Trkeye birok kaynaktan faydalanlm ve sraile dair temel malumat en gncel ekliyle verilmeye allmtr. Bu haliyle elinizdeki eser, hem srailin genel siyasi yapsn hem de yaklaan parlamento seimlerini anlama klavuzudur. Ufuk Uluta
13
David Ben Gurion srailin Bamszlk Bildirgesini okurken, 1948
E R K E N D N E M S R A L D E S O S YA L , S YA S V E E KO N O M K YA P I
1. ERKEN DNEM SRALDE SOSYAL, SYAS VE EKONOMK YAPI
Filistindeki ngiliz Manda Ynetiminin sona ermesinden bir gn nce, 14 Mays 1948de bamszln ilan ederek kurulan srail Devleti, kuruluunun zerinden sadece 64 sene geen gen bir devlettir. srail, dini ve tarihsel kkenlerini Tevratta bahsedilen srail Topraklarna (Eretz srail) kadar gtrr. Bu inanca gre yaklak olarak M.. 2000 yllarnda srailoullarnn tanrs Eretz sraili,1 Hz. brahim araclyla srailoullarna vaat etmi2 ve bu zamandan itibaren srailoullar kabilesiyle vaat edilen topraklar arasnda dini-duygusal bir ba olumutur. M.. 11. Yzylda kurulduu sanlan srail Krallnn, srailoullarnn bu topraklardaki ilk siyasi varln temsil ettii ve bu krallktan sonra srailoullarnn aralkl olarak ksa sreli krallklar kurduu dnlmektedir. srailoullarnn bu topraklardaki siyasi hkimiyeti ok ksa srmesine ve bu topraklarn Sryani, Babil, Pers, Yunan, Sasani, Bizans ve son olarak ksa sreli Hal igallerini saymazsak 7. Yzyldan itibaren Mslman devletler tarafndan ynetilmesine ramen Yahudiler, bu topraklara dini ve milli sahiplik iddiasn yzyllar boyu srdrdler. Roma ve Babil srgnleriyle Ortadou ve Avrupaya kadar yaylan Yahudiler, kutsal olarak addettikleri topraklar ve bir gn bu topraklara dn hayalini dini ritelleriyle canl tuttular. Tevratta geen Seni unutursam, ey Kuds, sa elim hnerini unutsun!.. Eer seni anmazsam, eer Kuds ba sevincimden stn tutmazsam,
1. Deiik tasvirleri olsa da Tevrattaki en belirgin ifadeye gore Vaadedilen Topraklar Kzl Deniz, Akdeniz ve Frat Nehri arasndaki blgeye karlk gelmektedir. (Tevrat, k, 23:31) 2. Tevrat, Tesniye, 30:5
15
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
dilim damama yapsn3 ayeti yzyllar boyunca Yahudilerin, Kudse dnme lklerinin dini dayanan tekil etti. Benzer ekilde gelecek sene Kudste (Baana Habaa BeYerualayim) duas da Yahudilerin bayram kutlamalarndan arklarna kadar gnlk hayatn birok etkinliine adapte edildi. Dini kaynakl Eretz sraile dnme lks, srail Devletinin kurulu ideolojisinde nemli bir yer edindi. Fakat srail Devletinin milli-ideolojik temelleri, 19. yzyl sonunda ortaya kan siyasi Siyonizm hareketi tarafndan atld. Daha ok milli-sekler ve mesiyanik dncelerden beslenen bu hareket bir Yahudi Devletinin kurulmasnn gerekliliine vurgu yapm ve uluslararas camiada bu ynde almalar yrtmtr. eitli balamlarda ve deiik dnya grleriyle beslenen Siyonizm hareketi temelde, Avrupada Yahudi Sorunu ismiyle bilinen Yahudilerin Avrupa toplumundaki statlerinin ve yasal haklarnn tartld bir ortamda ortaya km ve bu sorunun zmne ynelik fikirler gelitirmitir. Meselenin zmne ynelik gelitirilen yntemlerin farkll Siyonizm hareketi ierisinde de farkl akmlarn olumasna sebep olmutur. Siyonizmin kurucu akm siyasal Siyonizm, Fransada Yahudilerin zgrletirilmesi (emancipation) ve antisemitizmin kontrol altna alnmas abalarnn baarszla uramasnn akabinde vcut bulmutur. Devlet ve g temalarna vurgu yapan siyasal Siyonizm, srail Devletinin kuruluunun ana katalizr olmutur. Bir Macar Yahudisi olan Theodor Herzl, 1896 ylnda yazd Yahudi Devleti (Der Judenstaat) kitabnda bir Yahudi devletinin kurulmas ve Avrupal Yahudilerin bu lkeye g etmesi fikrini savunmutur. Herzle gre Avrupadaki artk kangrenlemi olan Yahudi Sorununun tek zm budur. 1894te Fransa ordusunda subaylk yapan Yahudi asll Alfred Dreyfusun4 vatana ihanet sulamasyla yargland mehur davayla bir kez daha ortaya kan antisemitik nyarg, Herzli Yahudilerin Avrupadaki asimilasyonlarnn mmkn olmadna inandrm ve Yahudi devletinin tek zm yolu olarak grlmesine sebep olmutur. Burada not edilmesi gereken nemli bir husus, Herzlin Yahudi Devletinin kurulaca topraklar konusunda Filistin kstlamasnn olmamasdr. Bir dier ifadeyle Herzle gre devlet, Tevratta bahsedilen topraklar zerine kurulmak zorunda deildir. Genellikle bask altnda yaam Dou Avrupa Yahudilerinin taraftar olduu kltrel Siyonizm ise Filistin topraklarnda kendi kendine yetebilen Yahudi yer3. Tevrat, Mezmur, 137 4. Alfred Dreyfus adnda Fransz Genel Kurmaynda grev yapan Yahudi bir askerin, 1884 ylnda Almanyaya Fransaya ait gizli bilgileri aktard ne srlerek vatana ihanetle sulanmas ve mr boyu hapisle cezalandrlmas olaydr. 1884te Fransa-Almanya savan kaybeden Fransada, ordu ve din snf yenilgiden ekonomik ve siyasal anlamda g kazanmaya balayan Yahudileri sorumlu tutmu, bu durum Fransada Yahudi kartlna sebep olmutur. Dava birka kez yeniden grlm ve ancak 1904te alan ve iki yl sren son davada Dreyfus beraat etmitir. Bu olay Fransa tarihinde Yahudi kart hareketleri balatmas ve ayn zamanda Theodor Herlzin 1. Siyonist Kongresini toplayarak Yahudi devleti kurma mcadelesini balatmas asndan nemlidir.
16
lekeleri oluturma ve bu topraklarda kltrel bir yeniden dou yaama fikrini savunmaktayd. Hareketin ba savunucularndan Asher Gingsberg (Ahad HaAm) Filistin topraklarndaki bu yeniden douun, diasporadaki Yahudi yaamn da canlandracana ve btn bu gelimelerin sonunda Yahudi ahlak ve deerleri erevesinde bir Yahudi kimlii oluacana inanyordu. Bu kimlik olumadan kurulacak Yahudi devletine ise Herzlin aksine scak bakmyordu.
Seni unutursam, ey Kuds, sa elim hnerini unutsun!.. Eer seni anmazsam, eer Kuds ba sevincimden stn tutmazsam, dilim damama yapsn Tevrat, Mezmur, 137.
zellikle Rusyada sosyalist fikirlerden etkilenen gen Yahudilerin, Dou Avrupadaki pogromlardan kurtulma abasyla yayd i Siyonizmi, eit ve snf sorunlarnn ald bir Yahudi toplumu kurabilme adna sosyalizm ilkelerinin takip edilmesi gerektiini savunuyordu. Hareketin liderlerinden David ben Gurion, siyasi g elde edebilmek iin ekonomik gelimenin art olduuna inanyordu. Bu sebepten Yahudi ii snfnn Filistine g etmesini ve Kibbutz5 ve Moavlarda6 devletin temellerini atmasn tevik ediyordu. 1930lardan balayarak Filistindeki bamszlk ncesi Yahudi toplumunda (Yiuv)7 etkisini artran i Siyonizmi, zellikle ii sendikas Histadrut ve silahl yeralt rgt Haganah ile hem Yiuva hem de erken dnem srail siyasal ve toplumsal hayatna hkim oldu. nce Mapay daha sonra i Partisinin temellerini ii Siyonizmi ekillendirdi ve bu hareketin liderleri uzun yllar mezkr partilerin lider kadrolarn oluturdu. Vladimir Jabotinskynin nclk ettii revizyonist Siyonizm ise siyasal Siyonizmin ilkelerinin tekrar gzden geirilmesi gerektii fikriyle ve i Siyonizminin ngiliz Mandas ynetimine kar yrtt lml politikay eletirerek kuruldu. Romantik milliyetilik akmndan etkilenen Jabotinsky, askeri ve politik gcn halklarn kaderlerini belirleyen unsurlar olduuna inandndan gl bir silahl kuvvetler kurmann gerekliliine vurgu yapyordu. Filistine byk apl Yahudi
5. srailde tarmsal aktivite temelli ortak yaam komunleridir. Sosyalizm ve topyacln karm bir ideolojinin temellendirdii Kibbutzlar hala srailin endstri ve tarmsal retiminin nemli bir ksmn salamaktadr. 6. srailde bulunan tarm kooperatifleridir. Kibbutzlarn aksine belli derecelere kadar zel mlkiyetlere izin vekooperatifleridir. rilmektedir. zellikle 2. Aliya sonrasnda i Siyonistler tarafndan kurulmutur. 7. srail devleti kurulmadan nce Filistin topraklarndaki Yahudi toplumuna verlen isimdir.
17
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
gn ve uluslararas onay beklemeden gecikmeksizin Yahudi devletinin kurulmasn savunuyordu. Yahudi Devletinin kurulmasn ncelememekle eletirdikleri i Siyonizm hareketine en byk muhalefeti oluturan revizyonistler, ksaca rgun olarak bilinen paramiliter organizasyonu kurdular ve manda dneminde hem Araplara hem de ngilizlere kar terrist saldrlarda bulundular. srail Devleti kurulduktan sonra revizyonistler Herut partisini kurdular. Herut, Mapay/i Partisi ile birlikte srail siyasal yaamnda uzun yllar egemen oldu. 1988 ylnda Likud ile birleen Herut, srail siyasetinin sa kanadnn temellerini oluturdu. ngilizlerin, Haimi hanedannn 1917 Balfour deklarasyonuna kar olan honutsuzluklarn dindirmek amac ile 1922 ylnda rdn Nehrinin dousunu (transjordan) Filistin manda ynetiminden ayrmasndan sonra Siyonist hareket iinde blnmeler ve farkl dnceler ortaya kmtr.
1.1 ALYAH
Siyonist organizasyonlarn politik farkllklarna ramen zerinde uzlatklar konu, Filistin topraklarna Yahudi gnn gerekliliiydi. branice ykselme manasna gelen aliya kelimesi ile isimlendirilen Filistine Yahudi g, Siyonist hareketin en byk nceliklerinden biriydi. nce Osmanl Devleti, Birinci Dnya Savandan sonra da ngiliz Manda Ynetiminin snrlamalaryla kar karya kalan Siyonistler, aliyann devam edebilmesi iin birok yasal ve yasad yollara bavurdular. Kstlamalara ramen engellenemeyen aliya, Siyonist organizasyonlarn idaresinde planl ve aralksz bir ekilde devam etti. Siyonist aliya, 1882 ylndan bugne kadar milyonlarca Yahudiyi dnyann drt bir yanndan Filistine getirdi. 1882 ylnda ok byk oranda Rusyadan gelen Hovevey Sion ve Bilu hareketlerine bal yaklak 25.000 Yahudinin oluturduu gmenler (olim) gurubu yaklak 2500 Yemen Yahudisi ile birlikte birinci dalga Siyonist aliyay (1882-1903) tekil ettiler. Rion leSiyon, Zihron ve Yesod haMaale gibi tarmla uraan yerlekeler kuran bu gmen grubu, zellikle ziraat konusundaki yetersizlikleri dolaysyla Filistinde baarszla uradlar. Bu grup gmenin belki de byk baars, Elizer Ben Yehuda nderliinde gelien eitim ve kltr atlmyd. Modern branicenin babas olarak bilinen Ben Yehuda, branicenin tekrar gnlk konuma dili olarak kullanlmasnda ok byk rol oynamtr. Siyonist ideoloji ve Dou Avrupadaki pogromlarn tevikiyle zellikle Rusya ve Polonyadan 1904-1914 yllar arasnda Filistine g eden Yahudiler ikinci dalga aliyay oluturdular. ounlukla Sosyalist genlerden oluan ikinci dalga gmenler, Yiuvun birok kurumunu ve sosyal ve politik organizasyonlarn tesis
18
srail devletinin kurulu bildirgesi
ettiler. Birok Kibbutz kuran gmenler ayrca Tel Aviv ehrini de ina ettiler.8 Histadrutun ve Filistindeki Yahudileri koruma amacn gden HaShomerin kuruluu da yine bu dalga gmenler tarafndan oldu. nc (1919-1923) ve drdnc (1924-1929) dalga gmenler zellikle Rusya ve Dou Avrupadan geldiler. nc aliya ziraat konusunda eitimli nc (Halutzim) diye isimlendirilen gmenleri Filistin topraklarna getirdi. Halutzim, Filistin topraklarnda Yahudi tarm komnlerinin kurulmasnda, Yahudi ii kavramnn iinin doldurulmasnda, Histadrutun ve Haganann kurulmasnda kilit rol oynad.9 Genelde orta snf ailelerin tekil ettii drdnc dalga gmenler ise ehirlerde kk iletmeler ve hafif sanayi kurarak yerletikleri ehirlerin gelimesine katkda bulundular.10 1929-1939 yllar arasnda yaklak 250.000 Yahudi Avrupann deiik yerlerinden Filistine g etti. Beinci dalga aliya 1929da daha ok Siyonizm drtsyle balad.
8. Mordehay Naor & Dan Giladi, Eretz srael beMeah HaAerim (srail Savunma Bakanl Yaynevi: Tel Aviv, 1990), s.72-82 9. A.g.e., s.122-143 10. A.g.e., s. 154-178
19
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
zellikle 1933de Hitlerin Almanyada iktidara gemesi ve izledii antisemitik politikalar sebebiyle 1933-1936 yllar arasnda yaklak 160.000 gmen Filistine geldi. Manda ynetiminin kotasna taklan dierleri ise yasad yollarla Filistin topraklarna vard. O zamana kadar gereklemi olan en byk aliya dalgas olduundan beinci aliya Filistindeki Yahudi nfusunun artmasnda nemli rol oynad. kinci Dnya Savandan srail Devletinin kurulmasna kadar geen sre zarfnda zellikle Nazi basklarndan kaan Yahudilerin ou manda ynetiminin kotasna takldndan Filistine yasad yollardan gelmeyi denediler. Aliya Bet diye isimlendirilen yasad g ile 1933ten 1948 ylna kadar yaklak 110,000 Yahudi ounlukla gemilerle Filistine g ettiler.
srail hkmetleri sadece aliyadan sorumlu olan bakanlk ve bu bakanla bal olarak alan kurulular ve dier STKlar ile birlikte hala dnyann drt bir kesine dalm olan Yahudilerin sraile g etmelerini tevik etmektedirler.
sraile en byk g dalgas, devletin kurulmasnn hemen akabinde, 1948-1951 yllar arasnda yaand. Bu sre zarfnda sraile varan yaklak 700,000 Yahudi, srailin nfusunu bir anda ikiye katlad. Gmenlerin yaklak yars Holokost sonras Avrupadan gelirken dier yars da Ortadou lkelerinden geldi. Yemenden, Iraktan, Libyadan ve randan ok sayda Yahudi, srail Devleti tarafndan organize edilen operasyonlarla sraile tand ve ran hari ou Ortadou lkesinde lkelerdeki yzyllardr devam eden Yahudi varl byk oranda sona erdi. 1950 ve 1960larda Avrupadan gn yavalamasyla birlikte aliya Kuzey Afrika Yahudilerine ynlendi. Bu yllarda yaklak 240,000 Yahudi Fas, Tunus ve Cezayirden sraile getirildi. 1967deki Alt Gn Savann akabinde ise bu savata srailin kazand galibiyetin ve bu galibiyetin yaratt srailin yenilmezlii inancnn motivasyonuyla Bat Avrupadan ve hatta Amerikadan yaklak 42.000, SSCBden ise 140.000 civarnda Yahudi sraile g etti. SSCBnin zlmeye balamasyla birlikte ise yaklak 700.000 Yahudi daha Rusyadan sraile geldi ve sraildeki en kalabalk uyruu oluturdular. 1950de kabul edilen Geri Dn Yasas, dnyadaki tm Yahudilere ve elerine sraile g etme, yerleme ve vatandalk hakk vermektedir. Bu yasaya binaen Yahudiler deiik sebeplerle sraile g et20
meye devam etmektedir. Gnmzde sraildeki yaklak 5,5 milyonluk Yahudi nfusun %65i srail doumlu iken, geri kalan %35lik ksm ise baka bir lkede doup sraile g edenler tekil etmektedir.11 Aliyann ana saiklerini incelediimizde zellikle Avrupada yaygn olan antisemitizm, kinci Dnya Savann ortaya koyduu kaos ve ekonomik buhran gibi faktrlerle birlikte aada da anlatlaca zere Siyonist organizasyonlarn aktif faaliyetleri, g tevikleri ve hatta provokasyonlar da karmza kmaktadr. Aliya, hala srail devletinin nfus politikalarnda ok nemli bir yer tekil etmektedir. srail hkmetleri sadece aliyadan sorumlu olan bakanlk ve bu bakanla bal olarak alan kurulular ve dier STKlar ile birlikte hala dnyann drt bir kesine dalm olan Yahudilerin sraile g etmelerini tevik etmektedirler. Yeni aliya yapm olanlara (Oleh Hada) sunulan tevikler paketi ierisinde bir takm vergi muafiyetleri, eitim imknlar, kira yardm vb. unsurlar bulunmaktadr.
1.2 SRAL DEVLETNN KURULUU

Birinci ve kinci Dnya Savalar, dnya Yahudilerinin milli devletlerini kurmas asndan nemli iki dnm noktasdr. Birinci Dnya Savann balamasndan kinci Dnya Savann sona ermesine kadar geen srede Yahudiler, Dnya Siyonist Organizasyonu liderliinde diplomasiye, ekonomik gce ve bazen de terre bavurarak Filistin topraklarnda kurulacak bir Yahudi devletinin temellerini attlar. Siyonist lider Haim Weizman, ngilizlerin Filistin topraklarnn kaderini belirlemede etkin rol oynayacan ngrerek Birinci Dnya Sava srasnda bu lkeye yaklat. 1915te Osmanlya kar isyan balatmalar karlnda Araplara Ortadouda bir Arap Krallnn vaat edildii bir ortamda Siyonist hareket 1917de ngilizlerden Filistinde bir Yahudi Devleti sz aldlar. Mehur Balfour Deklarasyonu ile ngiliz hkmetinin Filistinde Yahudiler iin bir devlet oluturulmasn destekledii duyuruldu. Birinci Dnya Savandan sonra Filistin ngiliz Mandas kurulmasndan srailin bamszln ilan ettii 1948 ylna kadar geen srede Siyonist hareket, kurulacak Yahudi devletinin siyasi, sosyal ve ekonomik temellerini att. 1929 ylnda Dnya Siyonist rgt Filistinde Yahudi Ajansn kurdu. Bir konsey, idari komite ve yrtme kurulundan oluan Yahudi Ajans, devlet ncesi dnemde Yahudi otoritesi eklinde alt ve hem aliyay hem de gmenleri topluma adapte etme almalarn ynetti.
11. Keren HaYesod, Nufs statistikleri, http://www.kh-uia.org.il/EN/IsraelOnline/Current-Affairs/Pages/LatestPopulationFigures.aspx
21
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Yine bu dnemde din, eitim ve sosyal yardm ilerini koordine eden Ulusal Konsey (1920), Hahambalk (1921), merkezi branice eitim sistemi, srail Teknoloji Enstits (Technion) ve Kuds brani niversitesi kurulurken Milli Yahudi Fonu Filistinde toprak almaya ve Yahudi yaam alanlarn geniletmeye devam ediyordu. lerde srail Savunma Kuvvetlerinin ekirdeini oluturacak Haganah, siyasal sistemi ardl partileriyle birlikte domine edecek olan Mapay Partisi, yine srail ordusunda rol alacak terrist rgun da bu dnemde kuruldu. kinci Dnya Savanda Nazilerin Yahudileri katletmesi, bir taraftan sraile Yahudi gn hzlandrrken dier taraftan uluslararas toplumu Yahudi devletinin kurulmasnn gereklilii konusunda ikna etti. 1947 ylnda Birlemi Milletler Genel Kurulu (BMGK), Filistinin kurulacak Arap ve Yahudi devletleri arasnda bltrlmesine karar verdi. Kararn akabinde trmanan gerginlik srailin 14 Mays 1948de bamszln ilan etmesi ile savaa dnt. Msr, Suriye, rdn ve Lbnan sraile kar saldrya geti. Bir senelik savan sonunda 1949da atekes ilan edildiinde srail, BMGK tarafndan sraile verilen topraklardan daha da fazlasn ele geirdi. 11 Mays 1949da Birlemi Milletlere ye olarak kabul edilen sraili ksa srede dnyann birok lkesi tand.
1.3 SOSYAL VE EKONOMK PROBLEMLER

srail Devletinin kurulmas, Siyonist hareketin 19. Yzyln sonlarndan itibaren ortaya koyduu abalarn bir sonucuydu. Yahudi Devleti kurulmutu fakat yeni devleti, zmesi gereken birok i ve d sorun bekliyordu. te en byk problemlerden birisi, yzyllardr farkl corafyalarda ve kltrler arasnda yaam Yahudi topluluklarn ayn lke ats altnda uyumlu bir ekilde yaama konusundaki skntlard. Bir g devleti olan srail, aralksz devam eden g kaldracak altyapy kurma konusunda byk skntlar yayordu. Barnma, eitim, i ve sosyal hizmetler konularnda byk eksikler ve eitsizlikler mevcuttu. 19. yzyln sonlarnda Filistindeki Yahudi nfusunun ounluunu spanya kkenli Yahudiler (Sefaradlar) tekil ediyordu. Sefaradlar 1492 spanyol srgnnden sonra Osmanl hkimiyetindeki Filistin topraklarna, ounlukla mesiyanik sebeplerle mahalleler kurmak amacyla, yerlemi Yahudilerdi. Ayrca farkl tarihlerde Filistine yerlemi olan Dou ve Orta Avrupa Yahudileri (Ekenaziler) de kk bir nfusa sahipti. srail Devletinin kurulduu yllarda ise nfus dengesi Ekenaziler lehine deimitir. Yzyllar boyunca birbirinden farkl dini ve kltrel elerle farkl corafyalarda hayatlarn idame ettiren Ekenaziler ve Sefaradlar arasnda ciddi sosyo-kltrel atmalar, dini ekimeler ve ekonomik kavgalar yaand. Ekenaziler, hem devlet ncesi hem de sonras dnemde srail
22
Devletinin siyasal ve ekonomik yapsn domine etti. 1970lerin ortalarnda Kuzey Afrika ve Ortadou lkelerinden gelen Yahudiler, nfus dengesini SefaradlarMizrahiler lehine evirdiyse de zellikle Sovyet Rusyadan g edenlerle birlikte Ekenaziler say olarak Sefaradlar geti. Ynetimi elinde tutan ve i Partisini destekleyen Ekenazilerin Sefaradlar ve Mizrahilerin yaamlarna ynelik mdahaleci tutumlar bu kesimlerde ciddi honutsuzlua yol at. Sefaradlar ve Mizrahiler eitim, barnma ve i bulma konusunda ayrmcla tabi tutuldu ve devletin st kademelerinde temsil bulmakta zorluk ekti. Bu eitsizlikler, srail Devletini kuran i Siyonizm hareketinin eit ve snf sorunlarnn zld bir toplum yaratma topyasnn baarszla uramasnn erken sinyalleriydi. Devlet nezdinde azalsa da toplumsal ve dini alandaki ayrm bugne kadar devam etti.12 Ekenazi-Sefarad/Mizrahi atmasnn bir benzeri de Ortodoks ve Sekler Yahudiler arasnda cereyan edegeldi. srailin ilk yllarndaki sekler Yahudiler, genel manasyla Siyonizmi destekliyor ve liberal, muhafazakr veya sosyalist dnya grleriyle paralel olarak sraili ekonomik, siyasi ve askeri olarak glendirmeyi amalyorlard. Dier taraftan Ortodokslar ise Yahudi eriatnn devlete tatbiki ve Yahudiliin saflnn korunmas gibi bir gndeme sahipti. Bu atma kendini devletin karakteristik zelliklerinin belirlenmesi aamalarnda (Anayasa tartmalar ve Geri Dn Yasas gibi) belirgin bir ekilde gsterdi. Gnmz srail toplumuna baktmz zaman deiik dindarlk derecelerini grmek mmkndr. srail toplumunda artk belirgin kategoriler haline gelmi bu dereceler, srailin dini ve kltrel mozaiini ortaya koymas asndan nemlidir. srail Merkez statistik Brosunun 20 ya zerindeki srailliler zerinde yapt ankete gre srail toplumunun %42si kendisini sekler (hiloni), %38i geleneksel (mesorati), %8i dindar (dati-Orthodoks) ve %12si ise ar dindar (HarediUltra-Orthodox) olarak tanmlamaktadr.13 Toplumun yaklak %20sini oluturan dindar kesim ile %42sini oluturan sekler kesim arasnda gemite olduu gibi bugn de sre gelen bir ekimenin varlndan sz edilebilir. Tal Yasasnn sresinin dolmasna kadar zorunlu askerlie tabi olmamalar, almay reddettiklerinden dolay devletten alacaklar sosyal yardma muhta olmalar ve bununla birlikte yerletikleri mahalle ve semtlerde yaylmac ve ele geirmeci bir yol izleyerek sekler yaama mani olma gayretleri ar dindar Yahudi guruplar sk sk sekler sraillilerle kar karya getirmektedir. Dindar, ar dindar ve dindar ge-
12. Getiimiz aylarda Sefarad ve Ekenazi rencileri farkl snflarda okutan ultra-Ortodoks Ekenazilerin snflarda ynettii bir okul srail gndemini uzun sre megul etti. Bknz. Atira: Banot mimotse Sefaradi moflot beseminarim haredim, Walla, 8 Aralk 2011, http://news.walla.co.il/?w=/10/1883611 13. 42% of Jews identify as secular JPost, http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=175700, Eriim tarihi: 16 Mays 2010.
23
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
leneksel kesim genellikle dinci ve sa partilere destek verirken, sekler ve sekler geleneksel kesim ise sol ve merkez partileri desteklemektedir. srail devletinin kuruluundan sonra karlat ve zellikle 1967 Alt Gn Savanda Golan Tepeleri, Bat eria ve Gazzeyi igal etmesiyle birlikte derinleen problemlerin en nemlilerinden birisi aznlklar sorunudur. 1948 ylnda ounluunu Mslman Araplarn tekil ettii aznlklarn nfusu, Hristiyan Araplar ve Drzilerle birlikte yaklak 200.000 civarndayd ve bu say srail nfusunun yaklak %19una denk gelmekteydi.14 2009 ylnda bu say 1.523.900e ulat ve toplam 7,5 milyon nfuslu srailde bu say 1948dekine benzer bir ekilde nfusun yaklak %20sine tekabl etmektedir. sraildeki Yahudi nfusun yllk art oran %1,7 iken, bu rakam Arap nfus iin %2,6, Mslman Araplar iinse %2,8dir. Toplam dourganlk oranlarnda da Araplarn lehine bir durum ortaya kmaktadr. Yahudiler iin bu say 2,88 iken Mslman Araplar iin ise 3,84dir. Dourganlk oranlarndaki bu fark ancak yaplan aliyalarla dengelenebilmitir. srailin Arap lkeleriyle yaad sorunlar ve en nemlisi igal altndaki Filistin topraklarndaki Araplara muamelesi, srail Devletinin iinde yaayan ve srailli Arap diye tabir edilen ve nfuslar hzla ykselen Arap toplumunu zor bir durumda brakmaktadr. , eitim ve barnma asndan Yahudi srailli Yahudilerden daha kt artlarda yaayan srailli Araplarn kk bir ksm srail vatandalna, geriye kalan ise srailde oturma iznine sahiptir. zellikle Dou Kuds ve Golan tepelerinde yaayan Araplar, srail vatandalna girme haklar olmasna ramen bu haklarndan feragat etmilerdir. Bunun yan sra srail vatanda olan Araplar, erkesler ve Drzilerin aksine srail ordusunda askerlik yapmazlar. Baz Bedeviler ise zorunlu olmamasna ramen srail ordusunda gnll askerlik yapmaktadrlar. srail, kuruluunun ilk yllarnda zellikle Avrupadan g sebebiyle yetimi insan gcne sahipti; fakat gmenlerin sermaye eksikliinden dolay birok yatrm devlet eliyle yrtld. srail bu dnemde, hala devam ettii gibi, diaspora Yahudilerinden ciddi miktarlarda maddi destek alyordu. Bu destee ramen srail, zellikle savunma ve altyap harcamalarnn fazlal sebebiyle ekonomik olarak hayatta kalabilmek iin d yardmlara fazlasyla bamlyd. Amerika Birleik Devletleri, kurulmasndan itibaren srail Devletinin en byk maddi destekisi oldu ve kinci Dnya Savann bitiminden bugne en byk d yardmn sraile verdi. 1985ten beri Amerikadan yllk 3 milyar dolarlk d destek alan srail, zellikle Washingtonda etkili srail lobisi yoluyla bu miktarn artrlmasn talep etmektedir.
14. Israels Arab population, Central Bureau of Statistics, www.cbs.gov.il/statistical/arabju.pdf
24
1.4 SYASET VE ORDU

1977 ylna kadar srail siyasal yaamnda i Partisi egemen olmutur. 1948den 1977ye kadar iktidarda kalan i Partisini, dolaysyla sraili, devlet ncesi dnemin lider kadrosu ynetti. 1973 Yom Kippur Savann ypratt i Partisi hkmeti karsnda srailde nfuslar artan Mizrahilerin de desteiyle muhalefet partileriyle bir blok halinde seime giren Likud, 1977 ylnda tek bana iktidara geldi. Menahem Beginin liderlik yapt Likudun zaferi, srail toplumu iin bir dnm noktasyd. Bu seimde sraili kuran sosyalist Ekenazi siyasal elit, 29 senedir koruduu konumunu sosyal olarak muhafazakr ve ekonomik olarak liberal Mizrahilere ve dindar kesime devretti. Bu seimlerden sonra da sraili birden fazla partinin kurduu koalisyonlar ynetti. Seim sisteminin bir sonucu olan bu durum hkmeti kurmakla grevlendirilen partiyi, kk apl partilerle ve zellikle dindar partilerle ibirlii yapmak zorunda brakt. Bu durum gnmze kadar devam edecek olan koalisyon hkmetlerini srail siyasal yaamnn nemli bir paras haline getirdi.
srail, zellikle savunma ve altyap harcamalarnn fazlal sebebiyle ekonomik olarak hayatta kalabilmek iin d yardmlara fazlasyla bamldr.
srail Savunma Kuvvetleri (SK-Tsahal), i Partisi ile birlikte srailin ilk yllarnda toplumda nc bir role sahipti. Dini sebeplerden tr askerlik yapmayan Ortodoks Yahudiler dnda bir halk ordusu olan SKda kadn ve erkek her Yahudi srailli askerlik yapmak zorundadr. Zorunlu askerlik srail toplumunda entegrasyonun en etkili aralarndan birisidir. Dnyann drt bir tarafndan gelmi Yahudiler iin SK hem eitim hem de sosyalletirme ve adaptasyon vazifelerini stlendi. Bunun yan sra SK, devlet ncesi Siyonist liderlerin kendi kendine yeten Yahudi yaratma idealinin de hayata geirilmi hali olarak karmza kt. Devletin savunma vazifesini stlenen SK, ayn zamanda ihtiya duyduu askeri teknolojileri elde edebilmek iin srailde savunma endstrisinin kurulmasnn ve gelimesinin ncln yapt. Gelitirilen savunma sanayisi sadece ordunun ihtiyalarn karlamakla kalmayp srail ekonomisinde nemli ve byk bir gelir kalemi olarak yerini ald. Dier taraftan SK, srail siyasetine birok lider kazandrd. Moe Dayan, zhak Rabin, Ariel aron ve Ehud Barak gibi isimler askerlikten emekliye ayrldktan sonra siyasette nemli yerlere geldiler.
25
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
1.5 SAVA VE BARI

srail 64 senelik tarihini savalarla geirmitir. 1948den beri 8 tane savaa giren srail ayn zamanda saysz anlama, atekes veya bar giriiminin taraf olmutur. Arap-srail atmasnn rn olan bu savalar sadece sraili veya savat lkeleri deil ayn zamanda tm Ortadouyu hatta dnyann birok lkesini nemli bir ekilde etkilemitir. Bu atmaya zm bulma adna birok bar giriiminde bulunulmu ve her savan ve bar giriiminin srail i siyasetine ve srail toplumuna direk yansmalar olduu grlmtr. srailde Bamszlk Sava diye adlandrlan sava, ngiliz Manda Ynetiminin son zamanlarna doru Yahudi ve Arap militanlarn atmasyla balad ve srailin bamszln ilan etmesinin ardndan Suriye, Msr, Lbnan ve rdnn de katlmasyla topyekn bir savaa dnt. 1949da sava bitiren atekes anlamalar neticesinde srail ile rdn, Suriye ve Msr arasnda atekes snrlar diye bilinen snrlar izildi. Bat eriay rdn hkimiyeti altnda brakan bu snrlar, sraille ilerde kurulmas planlanan Filistin Devletinin Bat eria topraklar arasndaki ayrm belirleyen Yeil Hatt (1967 snrlarn) meydana getirdi. Haziran 1967deki Alt Gn Sava, srail tarihinde bir dnm noktasn tekil etti. srail Hava Kuvvetlerinin Suriye, rdn ve Msr Hava Kuvvetlerine srpriz saldrlarla ok ar darbeler vurarak kesin bir sonula kazand bu sava, srailin Ortadoudaki askeri stnln ispatlad. Msrdan Sinay, Suriyeden Golan Tepelerini ve rdnden Bat eria ve daha da nemlisi Dou Kuds ele geiren srail, Ortadouda yapt g gsterisiyle dnya Yahudileri arasnda byk heyecana sebep oldu. Bunun sonucunda Amerika ve Bat Avrupa gibi gelimi blgelerden bile sraile gler artt. Bununla birlikte srailin bu savala ele geirdii topraklar sraili hala iinde bulunduu igal kmazna soktu. 1967 Savann balamasndan hemen nceki snrlar, sraille kurulacak bir Filistin Devleti arasnda oluturulacak snrlar iin referans noktas oldu. srail 1982 ylnda Lbnann gneyindeki Filistinli militanlarn saldrlarn gereke gstererek bu lkeyi igal etti. 2000 senesine kadar srecek bu igal sonucunda srail, Filistin Kurtulu rgtn (FK) Gney Lbnandan karma plann baardysa da 2006da Lbnan bir daha igal etmek durumunda brakacak Hizbullahn Lbnanda ykselmesine sebep oldu. srailin Gney Lbnandan ekilmesiyle birlikte FKnn brakt boluk Hizbullah tarafndan dolduruldu. ki srail askerinin Hizbullah tarafndan karlmas sonucu Lbnana saldran srail, Lbnan ehirlerine ar zayiatlar verdi. Yine de sava sonrasnda sava incelemek amacyla kurulan Winograd Komisyonunun da belirttii gibi srail, Lbnan Savanda elle tutulur bir kazan elde edemedi. Ayn komisyon, paramiliter Hiz26
bullah milislerinin, askeri stnlyle bilinen srail ordusuna kar direnmesini ve saldr boyunca Hizbullahn sraile roket saldrlarn devam ettirmesini srail asndan baarszlk olarak kabul etmitir. Bir yandan savalar devam ederken uluslararas camia Arap-srail atmasn sona erdirme abalarn da srdrd. Bata Amerika olmak zere farkl aktrler Arap-srail atmasn bitirmek ve Filistin Devletinin kurulmasn salamak amacyla birok defa atan taraflar bir araya getirdiler. Bar abalarnn en baarllarndan bir tanesi olan Camp David Anlamasnda Amerikan Bakan Jimmy Carter, srail Babakan Menahem Begin ile Msr Devlet Bakan Enver Sedat bir araya getirdi. 12 gn sren gizli grmelerin sonunda imzalanan anlama ile Msr, srail Devletini tanyan ilk Arap devleti oldu. Anlama iki devlet arasndaki fiili sava sona erdirirken 1967den beri srailin igali altnda bulunan Sina yarmadasn da Msra geri verdi. Camp David Anlamasyla birlikte Amerikan dizayn, srailin gvenliini merkeze alan ve d yardmlarla baml hale getirilen Msrn garantr olduu bir blgesel sistem meydana getirildi. 1991 Madrid Konferans da sraille Filistinlileri ve Suriye, Lbnan ve rdn gibi Arap devletlerinin hepsini bir araya getirerek bar srecini balatma abalarndan birisiydi. Konferansta topraklardan ekilme karlnda bar ilkesinin zerinde duruldu. Bar anlamasnn altyapsn hazrlayabilmek iin srail ile Suriye, Lbnan, rdn ve Filistin arasnda silahlarn kontrol, su ve mlteciler gibi meseleleri tartmak iin iki tarafl grmelerin balatlmas ngrld. Bir Filistin Devletinin kurulmas iin ikili grmelerin yaplmas kararlatrld. Madrid Konferansyla amalanan hedeflere ulalamasa da konferansn ardndan srailliler ve Filistinliler Norvein ev sahipliinde sekiz ay sren gizli grmeler yaptlar. Bu grmeler 13 Eyll 1993te imzalanan Oslo Anlamasyla ve srailFK Prensipler Deklarasyonu ile sonuland. Bu deklarasyona gre srail, FKy Filistin halknn meru temsilcisi olarak kabul edecek ve FK de srailin gvenli snrlar iinde var olmas hakkn tanyacakt. Deklarasyon ayrca srail Hkmeti ile FK arasnda, srail askerlerinin Gazze eridi ve Erihadan ekilmeleri ile balayan be yllk bir gei dnemi uygulanmas iin anlama yaplmasn ve Bat eriann byk bir kesiminde ynetimin, savunma ve d ilikiler hari Filistin otoritesine teslim edilmesiyle sonulanacak geici bir dnemin belirlenmesi gibi maddeleri ieriyordu. Bu anlama ile FKy Filistinlilerin resmi temsilcisi olarak tanyan srail, bar karlnda baz topraklardan ekilmeyi kabul ediyor ve uzun vadede Filistinlilerin kendi ynetimlerini kabul edeceini vadediyordu. Filistin taraf ise srailin varln ve gvenli snrlar iinde yaamasn kabul ediyordu. Bill Clinton, zhak
27
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Rabin ve Yaser Arafatn Nobel Bar dl almasna sebep olan Oslo Anlamasnn ardndan gelien bar sreci 1994 ylnda srail ile rdn arasnda bar anlamas imzalanmasyla devam etti. Bylelikle rdn, sraili tanyan ikinci Arap devleti oldu. Fakat toprak karlnda bar fikrine kar olan srailli ar sa guruplar ve zellikle yerleimciler, Oslo Anlamasn imzalayan Babakan zhak Rabini 1995 ylnda bir suikast ile ldrdler. Rabinin lmnden sonra durma noktasna gelen bar sreci 1997de El-Halil Anlamasyla ve 1998de Wye River Memorandumuyla tekrar canlandrlmaya alld. ki tarafn da anlamalardaki koullar tam anlamyla yerine getirememesi atmalar devam ettirdi. ABDnin basksyla 2000 ylnda Camp Davidde tekrar bir araya getirilen taraflar zellikle Kuds konusunda anlama salayamad.
Toprak karlnda bar fikrine kar olan srailli ar sa guruplar ve zellikle yerleimciler, Oslo Anlamasn imzalayan Babakan zhak Rabini 1995 ylnda bir suikast ile ldrdler.
2007 senesinde zamannn Amerikan Dileri Bakan Condolezza Ricen ev sahipliinde Annapoliste krk akn lkeden devlet adam, brokrat ve siyasetiyi bir araya getiren Annapolis Konferans dzenlendi. Konferanstan sonra srail Babakan Ehud Olmert ile Filistin Devleti Bakan Mahmud Abbas, konferansta izilen yol haritasn ve ayrntlarn yaptklar direkt grmelerde ele aldlar. Amerikan ynetiminin hem tarafsz arabuluculuk hem de srailin yakn mttefiki rollerini birlikte oynamaya alt bu sre, Aralk 2008de balayan srailin Gazze saldrs ile sona erdi. Gazze saldrs ayn zamanda Trkiyenin ev sahipliinde yrtlen Suriye-srail dolayl grmelerinin de sona ermesine sebep oldu.
1.6 DEERLENDRME
Sosyal, siyasal ve dini elere sahip Siyonizm hareketinin nderliinde, dnya Yahudileri mobilize edilerek ve dnemin artlarndan istifade edip uluslararas camia zerinde sahip olduklar nfuz kullanlarak srail Devleti kuruldu. zellikle Avrupada yaygn olan antisemitizmle mcadelede en etkili yol olarak grdkleri bir Yahudi Devleti kurma fikrini hayata geiren Siyonist hareket, srail kurulmadan nce de kurulduktan sonra da btn dnya Yahudilerini srailde toplayabil28
mek iin youn bir alma yrtt. Dnyann drt bir yanndan byk saylarda gelen ve farkl siyasal grlere, kltrel arka planlara ve hatta dini anlaya sahip olan Yahudileri ayn pota altnda eritmek ve eit bir toplum kurmak, kurucu kadronun ite karlat en byk problemi oldu. Dta ise en byk ura, dman Arap devletlerinin arasnda nce hayatta kalabilme daha sonra ise stnln kabul ettirebilme abas oldu. srail, zellikle 1967 Alt Gn Savalaryla Ortadoudaki askeri stnln komularna kabul ettirse de gvenlik algsn her zaman n planda tuttu ve bu alg srailin hem evresindeki lkelerle ilikilerinin tabiatn hem de srail iinde yaayan Arap nfusa kar muamelesini belirledi. srail toplumundaki siyasi ve dini blnmlkler ve srailin taviz vermez gvenlik algs bugne kadar yaplan bar giriimlerinin baarszlkla sonulanmasnn ardndaki en nemli sebeplerinden birisi oldu.
29
Knessetin bahesindeki menora heykeli
S R A I L
S I YA S A L
S I S T E M I
2.
SRAL SYASAL SSTEM
srail Devletinin ileyiini ve temel baz sorunlara kar devlet aygtnn gsterdii tepkileri anlamak iin devletin siyasal sistemine ynelik baz teknik bilgilere sahip olmak gerekmektedir. Zira hem i siyasette hem de d siyasette nemli konularda ba gsteren uzla yokluu ve siyaset aygtnn sklkla hareket kabiliyetini kaybetmesini, ksmen lkedeki seim sistemi ile aklamak mmkndr. 1948den beri lke siyasi hayatnn vazgeilmezleri arasnda yer alan koalisyon hkmetleri, dinci ve ar sa partilerin sandktaki glerinden te bir nfuz elde etmesi ve krlgan siyasi yap da dorudan seim sistemi ile alakaldr. Benzer ekilde ksmen igal topraklarnda kurulan ve toprak gaspnn belli dnemlerde devlet politikas haline dnt srailde yargnn ve adalet mekanizmasnn ileyii de devlet ve toplum arasndaki ilikilere dair nemli bilgiler vermektedir.
2.1 SEM SSTEM

srail seim sistemi iki ana kanuna dayanmaktadr, 1958 Temel Kanun: Knesset (Hukey Yesod: haKnesset) ve 1969 Knesset Seim Kanunu. Bunun yan sra 1992de kabul edilen Partiler Kanunu da siyasi partilerin ileyiinin yan sra seimlere katlmalarna ilikin dzenlemeler de ierir. srail seim sistemi, Temel Kanun: Knessetin 4. maddesinde, genel, lke apnda, dorudan, eit, gizli ve nispi olarak tanmlanmaktadr. Din, etnik kken, cinsiyet, gelir dzeyi, eitim veya baka bir stat fark olmakszn 18 yan dolduran her srail vatanda genel seimlerde oy kullanma, 21 yan dolduran her srail vatanda ise Knesset seimlerinde aday
31
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
olma hakkna sahiptir. Sadece Cumhurbakan, Haham Ba, srail Savunma Kuvvetleri mensubu subay, hkim, dayan (dini mahkeme hkimi) ve st dzey kamu personeli grevlerini srdrdkleri dnem iinde Knesset seimlerinde adaylklarn koyamazlar. Ancak kanunun o pozisyon iin n grd sre kadar (100 gn veya 6 ay) nce istifa edilmesi halinde sz konusu grevlerde bulunanlar da seimlere katlabilirler.15 Knessete 120 milletvekili drt yllna seilir. Ancak, eer ounluk anlamaya varrsa, meclis feshedilerek erken seimlere gidebilir. Babakan da cumhurbakanndan erken seim talebinde bulunabilir, ancak Knessetin bunu engelleyebilme yetkisi vardr. Meclisin grev sresi drt yln zerine de karlabilir; ancak bunun iin yaplan oylamada, bir kanunun kabulnde kullanlan basit ounluk deil, 80 yenin evet diyecei zel ounluk art aranr. Btn srailin tek bir seim blgesi olarak kabul edildii, ayr seim blgelerinin olmad, nispi temsile dayal sistemde semenler, parti listesindeki herhangi bir adaya deil, Knessetteki sandalye saysna karlk gelen 120 ismin bulunduu parti listesine oy vermektedirler. 1992 Partiler Kanununun kabul ile birlikte seimlere liste sokabilme izni sadece kaytl siyasi partilere veya bu partilerce oluturulan ittifaklara tanmaktadr. Siyasi Parti Finans Kanununa gre meclisteki her partiye veya ittifaka belirli bir hkmet yardm yaplmaktadr. Bu miktar, daha nceden belirlenmi olan bir birim finans paynn, partinin bir nceki Knesset seimlerinde kazand toplam koltuk says ile mevcut seimde kazand koltuk says ortalamasnn bir fazlas ile arplmas sonucu belirlenir. Yeni bir parti veya ittifak sz konusu ise o durumda mevcut seimde kazanlan koltuk says zerinden bu hesaplama yaplr.16 nemli ve byk partilerin aday listeleri genel seimler ncesinde yaplan nseimlerle tespit edilerek son ekli parti genel merkezlerinde belirlenmektedir. Bu her ne kadar demokratik bir seim ekli gibi gzkse de adaylarn parti listelerindeki sralamasnda, parti bakan ile ilikileri veya parti ii fraksiyonlardaki pozisyonlar etkili olmaktadr. Semen parti listesine oy verdii iin adayn isminden ok, partinin o blgedeki gc ve adayn listedeki yeri adayn seilmesinde belirleyicidir. Bu nedenle, bir aday parti tarafndan yaad blgeden baka bir blgede aday gsterilebilmekte ve o blgeden seimi kazanabilmektedir. Sistemin en kt yanlarndan birisi de seilen ile semen arasnda dorudan hibir ilikinin olmamasdr. Anglo-Amerikan sisteminde her meclis yesi temsil ettii blge halknn sorularn dorudan cevaplamakta, semenler kendi tem-
15. Huk-Yesod: haKnesset (1958), Knesset Websayfas, http://knesset.gov.il/laws/special/heb/yesod4.pdf 16. itot HaBhirot LeKnesset, Knesset Websayfas, http://www.knesset.gov.il/description/heb/heb_mimshal_beh.htm.
32
S R A I L
S I YA S A L
S I S T E M I
silcilerinin meclisteki performansn takip etmekte ve izleyen seimde ona gre oy kullanmaktadrlar. Buna karn, srail sisteminde vekil sadece parti liderine ve parti brokrasisine kar sorumludur. Seimlerdeki baars veya baarszl semenin kendisi hakkndaki dncesi ve isteinden ok, parti listesinde hangi sradan aday olarak gsterildiine baldr.17 Bu durum Knessetin ileyiine yansmakta, nseimler dnda vekiller zerinde son derece snrl olan semen etkisi nedeniyle Knessetin karar alma srecinde parti karar ve yaptrm arlkl olarak belirleyici olmaktadr.
Hem i siyasette hem de d siyasette nemli konularda ba gsteren uzla yokluu ve siyaset aygtnn sklkla hareket kabiliyetini kaybetmesini, ksmen lkedeki seim sistemi ile aklamak mmkndr.
srailde seimlerin yrtlmesinden Merkez Seim Komitesi sorumludur. Yksek Mahkemeden bir yargcn bakanlk ettii komitede Knessetteki partilerin temsilcileri yer almaktadr. Knessetteki en az partiden temsilcilerin yer ald yerel sandk komitelerinin dzgn ileyiini ise blgesel seim komiteleri kontrol eder.18 Merkez Seim Komitesi eer bir partinin veya ittifakn amalarnn veya eylemlerinin, ak veya st rtl bir biimde aadakilerden birini ierdii ynnde kanaate ularsa sunulan listenin seimlere girmesini engelleyebilir; 19 1. 2. 3. Yahudi halknn lkesi olarak srail Devletinin varln reddetmek Devletin demokratik yapsn reddetmek Irkla tevik etmek20
Her partinin seimlerde ald oy oran kadar, hazrlad listedeki aday meclise girmeye hak kazanr. rnein bir parti seimlerde geerli oylarn %10nunu aldysa, o parti Knessetteki sandalyelerin %10una sahip olacaktr. Buna gre o partinin listesindeki ilk 12 isim Knessete girmeye hak kazanr. Eer Knesset dnemi iinde bir milletvekili istifa eder veya hayatn kaybederse, yeniden seim yapl-
17. Bernard Lewis Israels Election System Is No Good,Wall Street Journal (Eastern edition), 1 Nisan 2009. 18. srail Hakknda Gerekler, Kuds: srail Enformasyon Merkezi, 2008, s.81; http://www.mfa.gov.il/NR/ rdonlyres/66876698-4DAB-4A7E-BCC2-699873DD8FD5/0/ISRAILHAKKINDAGERCEKLER.pdf 19. itot HaBhirot LeKnesset, Knesset Websayfas, http://www.knesset.gov.il/description/heb/heb_mimshal_beh.htm. 20. Huk-Yesod: haKnesset (1958), Knesset Websayfas, http://knesset.gov.il/laws/special/heb/yesod4.pdf
33
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
mamakta, boalan sandalye seimler iin sunulmu olan listedeki sradaki aday ile doldurulmaktadr. Her parti ald oy karl mecliste sandalye elde ettikten sonra bu partilerin yeni bir koltuk daha kazanmak iin yetersiz kalan artk oylar ve barajn altnda kalan partilerin oylar, seim sonularnn gsterdii oy dalm yzdelerine gre meclise girmeye hak kazanan partiler arasnda yeniden datlr. Knessete bir partinin girebilmesi iin tek kural %2 olan seim barajn amasdr.21 1992den nce %1 olan baraj, nce %1,5a karlm, daha sonra 2003 ylnda bir kez daha ykseltilerek %2 yaplmtr. Barajn bu ekilde dk olmas srail siyasetinde ok sayda partinin faaliyette bulunmasna ve bu partilerin ounun Knessette temsil imkn bulmasna yol amaktadr.22 srail, bugn sahip olduu seim sisteminin nispi temsil, liste uygulamas gibi zelliklerinin yan sra dk baraj uygulamasn da Siyonist Kongreye kadar dayanan bir gelenekten devralmtr. Fransann nc Cumhuriyeti dneminde lkede meclis muhabiri olarak alan Kongre Bakan Theodor Herlz Fransz parlamenter sisteminden fazlas ile etkilenmi ve kongredeki tartma usullerinden, alma esaslarna kadar sistemin olumasnda belirleyici olmutur.23 Dnya Siyonist rgtne aktarlan bu sistem, zellikle Manda Ynetimi yllarnda ekillenecek olan parlamenter yapnn ve seim kurallarnn byk lde temelini oluturmutur. ngilizler, Filistinde istedikleri sistemi dorudan kuramam olsalar da ngiliz Parlamento geleneinin de Knesset zerinde etkisi olmutur.24 Siyonist gelenein bandan beri benimsedii geni temsil hakk anlaynn bir uzants olarak bu dnemde Yahudi yerleimlerinin (Yiuv) siyasi kurumlarnda farkl gruplarn eitlik iinde temsil edilmesine zellikle nem verilmitir. Gruplarn siyasi organlarda mmkn olduunca geni temsil hakkna sahip olmasnn n ak tutularak, meruluu glendirme anlay benimsenmitir. Bu durum lkenin uzun yllar Ekenazi arlkl i Partisi tarafndan domine edilmesinin nne geememitir. Yine de bu anlayn devlet kurulduktan sonraki srece yansmas, beraberinde dk baraj uygulamasn ve ok sayda partinin Knessette temsil olanana sahip olmasn getirmitir.25
21. itot HaBhirot LeKnesset, Knesset Websayfas, http://www.knesset.gov.il/description/heb/heb_mimshal_beh.htm 22. A.g.e. 23. Samuel Sager, Pre-State Influences on Israels Parliamentary System, Parliamentary Affairs, Vol.25, Issue 1, 1971, s.30-31. 24. Samuel Sager ,Pre-State Influences on Israels Parliamentary System, Parliamentary Affairs, Vol.25, Issue 1, Influences 1971, s.37. 25. itot HaBhirot LeKnesset, Knesset Wabsayfas, http://www.knesset.gov.il/description/heb/heb_mimshal_beh.htm.
34
S R A I L
S I YA S A L
S I S T E M I
TABLO 1. KNESSETLER VE HKMETLER

Knesset Dnem Seim Tarihi 1 25 Ocak 1949 Grev Sresi 2 yl 6 ay Hkmet Sra Kurulma Tarihi 1 2 2 30 Temmuz 1951 4 yl 3 4 5 6 3 26 Temmuz 1955 4 yl 4 ay 7 8 4 5 3 Kasm 1959 15 Austos 1961 1 yl 9 ay 4 yl 2 ay 9 10 11 12 6 1 Kasm 1965 4 yl 13 8 Mart 1949 1 Kasm 1950 8 Ekim 1951 24 Aralk 1952 26 Ocak 1954 29 Haziran 1955 5 Kasm 1955 7 Ocak 1958 17 Aralk 1959 26 Kasm 1961 26 Haziran 1963 22 Aralk 1964 12 Ocak 1966 Grev Sresi 1 yl 8 ay 11 ay 1 yl 2 ay 1 yl 1 ay 1 yl 5 ay 4 ay 2 yl 2 ay 1 yl 11 ay 1 yl 11 ay 1 yl 7 ay 1 yl 6 ay 1 yl 1 ay 3 yl 2 ay Koalisyon Lideri Mapay Mapay Mapay Mapay Mapay Mapay Mapay Mapay Mapay Mapay Mapay Mapay Birat (Alignment) (Mapay / Ahdut Haavoda-Poalei Zion) Babakan David Ben Gurion David Ben Gurion David Ben Gurion David Ben Gurion Moe aret Moe aret David Ben Gurion David Ben Gurion David Ben Gurion David Ben Gurion Levi Ekol Levi Ekol Levi Ekol
14 7 8 28 Ekim 1969 31 Aralk 1973 4 yl 2 ay 3 yl 5 ay 15 16 17 9 10 17 Mays 1977 30 Haziran 1981 4 yl 1 ay 3 yl 1 ay 18 19 20 11 23 Temmuz 1984 4 yl 3 ay 21
17 Mart 1969 15 Aralk 1969 10 Mart 1974 3 Haziran 1974 20 Haziran 1977 5 Haziran 1981 10 Ekim 1983 13 Eyll 1984
9 ay 4 yl 3 ay 3 ay 3 yl 4 yl 2 yl 4 ay 11 ay 2 yl 1 ay
Birat Golde Meir (i Partisi / Mapam) Alignment Golde Meir (i Partisi / Mapam) Alignment Golde Meir (i Partisi / Mapam) Alignment zhak Rabin (i Partisi / Mapam) Likud Likud Likud Menahem Begin Menahem Begin zhak amir
Alignment imon Peres (i Partisi / Bamsz Liberal Parti / Yahad) Likud Likud Likud i Partisi zhak amir zhak amir zhak amir zhak Rabin (04.11.1995te suikast sonucu ld) imon Peres imon Peres
22 12 1 Kasm 1988 3 yl 8 ay 23 24 13 23 Haziran 1992 3 yl 11 ay 25
20 Ekim 1986 22 Aralk 1988 11 Haziran 1990
2 yl 2 ay 1 yl 6 ay 2 yl 1 ay
13 Temmuz 1992 3 yl 4 ay
26 14 15 29 Mays 1996 17 Mays 1999 3 yl 3 yl 8 ay 27 28
22 Kasm 1995 18 Haziran 1996 6 Temmuz 1999
7 ay 3 yl 1 ay 1 yl 8 ay
i Partisi
Likud Gesher Tzomet Benyamin Netanyahu Tek srail (i Partisi, Ehud Barak Gesher, and Meimad) Daha sonra (i Partisi-Meimad) Likud Likud Kadima Likud Ariel aron Ariel aron Ehud Olmert Benyamin Netanyahu
29 16 17 18 28 Ocak 2003 28 Mart 2006 10 ubat 2009 3 yl 10 ay 30 3 yl 2 ay 31
7 Mart 2001 28 ubat 2003 4 Mays 2006 31 Mart 2009
1 yl 11 ay 3 yl 2 ay 2 yl 10 ay
2 yl 11 ay 32
35
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Dk baraj uygulamas, srailde bir partinin tek bana iktidara gelmesini gletirirken, koalisyon hkmetlerini sistemin vazgeilmez bir paras haline getirmitir. Bu koalisyon zorunluluu farkl gruplar temsil eden, hatta kimi zaman karlar dorudan atan, rakip olan partileri tek bir hkmet ats altnda birlemek durumunda brakmaktadr. srail siyasetindeki temel aktrleri Yahudi partileri ve aznlk listeleri olarak iki ana gruba ayrmak mmkndr. Aznlk listelerini, Mslman, Hristiyan ve Drzi Araplar oluturmaktadr.26 Yahudi partilerinin en nemlileri ise, srail tarihine baktmzda aka arlklar grlmekte olan soldan merkez sola doru kayan i Partisi ve sac Likud Partisidir. Yeni partiler zamanla sisteme dhil olsalar da, bu iki rakip partiden biri dhil olmadan srailde bir koalisyon hkmetinden kolay kolay sz edilemez.
srailin artan gvenlik kaygs, i siyasetindeki Liberal Siyonistler ve Ortodoks Yahudiler arasndaki keskin kutuplamay ve dengeleri etkilemitir.
1977 seimlerine kadar lkede i Partisi ve koalisyon ortaklarnn hkimiyeti aka grlmektedir. Ancak sosyalist i Partisinin basknl, Siyonist hareket iinden gelen ve srailin kuruluunda rol oynayan dier iki grubun varln eritmemitir. Hem liberal hem de dindar Yahudi gruplar, i Partisinin basknl ile geen 28 sene boyunca giderek g kazanmlardr. Liberal Siyonistler lkenin bamszln koruyabilmesi iin pazar ekonomisine dayanan Bat tarz bir yaplanmay benimsenmesi gerektiini savunmular, Ortodoks Yahudiler ise devletin tamamen Halaka (Yahudi hukuku) ilkelerine uygun olarak ynetilmesini istemilerdir.27 srailin artan gvenlik kaygs, siyasetindeki bu keskin kutuplamay ve dengeleri de etkilemitir. ABDnin isteine duyulan ihtiya i Partisinin sosyalist sylemini yumuatarak daha merkez-sol bir izgiye kaymasna yol am ve liberal deerleri savunan Likudu da glendirmitir.28 Likud zaferi ile sonulanan 1977 seimleri, srail siyasetinde iki kutuplu bir yapy ortaya karmas bakmndan dnm noktasdr. Bundan sonra Sefarad, dindar,
26. Hikmet zdemir Bakann dorudan seimi, Gazi niversitesi BF Dergisi, Say 4 (2000), s.91. 27. Martin Edelman, The new Israeli Constitution, Middle Eastern Studies, Vol.36, No.2, April 2000, s.3. 28. Martin Edelman, The new Israeli Constitution, Middle Eastern Studies, Vol.36, No.2, April 2000,s.4.
36
S R A I L
S I YA S A L
S I S T E M I
ahin sa semene dayanan Likud ile Ekenazi, sekler ve gvercin sol semene dayanan i Partisi iktidara gelebilmek adna kk partilerle koalisyon kurma rekabeti iine girmilerdir. Ortodoks partiler ise kilit konuma gelmilerdir. Bu rekabet 1984te iki partinin uzlaarak ilk defa ulusal birlik hkmetini kurmalar ile bir sreliine hz kaybetse de bu uzun soluklu olmamtr. 1984-1988 dneminin ilk ulusal birlik hkmeti nispeten baarl iken 1988de kurulan ikinci ulusal birlik hkmeti ancak iki sene ayakta kalabilmitir. Koalisyon hkmetlerinin kanlmaz olmas, dk baraj sayesinde meclise girebilen kk partileri aldklar oy ile ters orantl bir gce kavuturmaktadr. Rakip muhalif parti ile uzlamak yerine veya bu uzlama salanmadndan, bir ka sandalyeye ihtiya duyan iktidara aday parti, kimi zaman 2-3 sandalyeye sahip kk bir partiye nemli bakanlklar vererek destek toplamaya ynelmitir. Bu kk partiler, genelde radikal kanatlarda yer almakta ve dk oy oranlarna ramen hkmet iinde ciddi bir etkinlie sahip olmaktadrlar. Kendi desteklemedikleri bir giriim karnda, hkmetten ekilme tehditleri ellerine ok nemli bir silah vermektedir. Bu durum lkede istikrar sorunu yaratrken, ksa sreli hkmetleri ve erken seimleri srail siyasi hayatnn karakteristik zelliklerinden biri haline getirmitir.29 srail siyasetinde var olan bu dengesiz yapya zm bulabilmek iin 1968den beri yrrlkte olan Temel Kanun: Hkmet 1992de deitirilerek, Babakann direk oy ile seilmesine ve Knesset iin ayr oy kullanlmasna karar verilmiti. Burada amalanan, Babakan, dolaysyla hkmeti kimin kuracan nceden belirleyerek, zayf bir hkmetin kurulmas ile sonulanan Knessetteki uzun pazarlklarn nne gemek ve istikrarl bir hkmet kurmakt.30 1996da ilk defa uygulanan sistem ile Likud aday Benjamin Netanyahu dorudan oy ile seilen ilk Babakan oldu. Ancak seim sisteminde yaplan deiim beklenin aksine radikal partilerin daha da glenmesi sonucunu dourdu ve bu partilerin oy oranlar artt. Bunun sebebi semenlerin babakan seiminde kazanma ans daha yksek olan byk partilerin adaylarn desteklerken, Knesset seiminde daha zel, ideolojik eilimlerini gsterme frsat yakalam ve oylarn bu ynde kullanm olmalaryd. Bu da kk radikal/dinci partilere verilen oylar artrrken, dorudan oy ile seilen babakann koalisyon kurmasn daha da zora soktu. 1999 dorudan oy ile Babakan seimi ikinci kez uyguland. Bu seimlerde, i Partisi ve Likudtan sonra 17 sandalye ile radikal a Partisinin 3.parti olmas ok yaratt. Bu sistemin daha byk bir amaz yarattn gren siyasi hayatn hkim partileri, seim sisteminin deitirilmesini nerdiler ve 2001de yaplan oylama ile eski seim sistemine geri dnld.
29. Baknz Tablo-1. 30. Samuel Sager ,Pre-State Influences on Israels Parliamentary System, Parliamentary Affairs, Vol.25, Issue 1, 1971, s. 185-186.
37
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
srailde dk barajn yaratt sorunlar hala tartma konusu olmaya devam etmekte ve barajn bir miktar ykseltilmesinin srail siyasetine istikrar getirecei pek ok isim tarafndan savunulmaktadr. Buna karn bu sistemi deitirmenin kolay olmayaca grnde olanlar, sistemin bu halinden yarar salayan kk partilerin bunu kaybetmemek iin her hangi bir deiime direneceklerini dnmektedir.31 En son 10 ubat 2009 tarihinde 18incisi yaplan Knesset seimlerinde partiler ve ittifaklar tarafndan 33 liste sunulmutur. Kadima %23 oyla 28 sandalye, Likud %21 oyla 27 sandalye kazanrken, toplamda 12 parti meclise girmeye hak kazanmtr. Yedi hafta sren koalisyon almalarnn sonucunda Likud lideri Benjamin Netanyahu tarafndan kurulan srailin 32. hkmeti halen grevini srdrmektedir.
2.2 PARLAMENTO YAPISI

Bamszlk Bildirgesinde, insan haklarna saygl demokratik bir Yahudi devleti olarak kendini tanmlayan srail, yasama, yrtme ve yarg arasnda kuvvetler ayrl ilkesini benimseyen parlamenter bir etnik demokrasidir. Cumhurbakanl, Knesset adyla bilinen srail Parlamentosu, hkmet ve yarg temel siyasal kurumlarn oluturmaktadr. Yedi yllna tek bir dnem iin Knesset tarafndan seilen Cumhurbakan, devletin ba unvann tamaktadr. Her srail vatanda Cumhurbakanl seiminde aday olabilir. Adayn seim gnnden nce en az 10 Knesset yesi tarafndan aday gsterilmi olmas gerekmektedir. Yaplan gizli oylamada Knesset yelerinin salt ounluk oyunu alan aday Cumhurbakan olarak greve gelir. Cumhurbakannn partiler st bir siyaset izlemesi beklenirken, daha ok birletirici bir grev beklenen bu makamn yetkileri snrl ve daha ok semboliktir. Kanundaki dzenlemeye gre Cumhurbakannn grevleri arasnda, kendi yetkilerini dzenleyenler dnda btn kanunlarn imzalanmas; yeni seilen Knessetin ilk oturumunun almas; Knessetin bir yesinin yeni hkmeti kurmakla grevlendirilmesi; Hkmetin rapor sunmas; sraile yabanc lkelerce gnderilen diplomatik temsilcilerin itimatnamelerinin kabul edilmesi; Knesset tarafndan kabul edilen antlamalar ve kanunlarn imzalanmas; kanunda kendisine tannan yetkilere uygun olarak yarglarn atanmas ve grevden alnmas ve mahkmlarn affedilmesi ve cezalarnn hafifletilmesi bulunmaktadr. Knesset, Cumhurbakannn grevini yerine getirmede yetersiz kaldn veya baarsz olduunu dnrse zel ounluun arand bir oylama ile kendisini grevden alabilme yetkisine sahiptir.32
31. Bernard Lewis Israels Election System Is No Good,Wall Street Journal (Eastern edition), 6 Nisan 2009. 32. Huk-Yesod: Nai HaMedina (1958), Knesset Websayfas, http://knesset.gov.il/laws/special/heb/yesod8.pdf
38
S R A I L
S I YA S A L
S I S T E M I
srail parlamentosu Knesset adn .. 5. asrda Ezra ve Nehemya tarafndan Kudste toplanm olan temsili Yahudi meclisi haKnesset Hagedolahdan (Byk Meclis) almaktadr.33 Genel seimlerle drt yllna greve gelen, 120 yeden oluan Knesset lkenin yasama organdr. Knesset yelerinin kanunda tanmlad ekilde dokunulmazlklar bulunmaktadr. Knesset yeleri kendi aralarndan Knesset Bakann ve Bakan Yardmcsn seerler.34
TABLO 2. SYAS YAPI35

Devletin Ba
Cumhurbakan
Yasama
Meclis Bakan
Yrtme
Babakan
Yarg
Mahkeme Sistemi
Knesset
Hkmet
Basavc
Komiteler
Bakanlklar
Belediye Bakanlar ve Belediye Meclis Bakanlar
Devlet Mfettii ve Omdusman
Yerel Meclisler
Semenler
Knesset hkmetin almalarn 12 daimi komite yoluyla denetler. Kendi yeleri arasnda seimle daimi komitelerde ve ihtisas komitelerinde grev yapacak kiileri belirler. Komitelerin fonksiyonu, yetkisi ve prosedr kanunla dzenlen33. srail Hakknda Gerekler, Kuds: srail Enformasyon Merkezi, 2008, s.75; http://www.mfa.gov.il/NR/ rdonlyres/66876698-4DAB-4A7E-BCC234. Huk-Yesod: haKnesset (1958), Knesset Websayfas, http://knesset.gov.il/laws/special/heb/yesod4.pdf 35. srail Hakknda Gerekler, Kuds: srail Enformasyon Merkezi, 2008, s.74 http://www.mfa.gov.il/NR/ rdonlyres/66876698-4DAB-4A7E-BCC2-
39
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
medii hallerde ynetmelikler yoluyla belirlenir.36 Bunun yan sra Knesset belirli konularn aratrlmas iin soruturma komisyonlar oluturabilir. Komisyonun yetkisi ve fonksiyonu Knesset tarafndan belirlenir. Her soruturma komisyonunun hkmette yer almasalar dahi Knessetteki temsil oranlarna gre btn parti gruplarndan temsilciler iermesi zorunludur.37
DRT TP STANDART KNESSET KOMTES VARDIR;

Daimi Knesset Komiteleri: u anda 12 adet daimi Knesset komitesi bulunmaktadr. Bunlar: Kadnn Statsn lerletme Komitesi; Anayasa, Hukuk ve Adalet Komitesi; Ekonomik likiler Komitesi; Eitim, Kltr ve Spor Komitesi; Finans Komitesi; D likiler ve Savunma Komitesi; Meclis Komitesi, Gmenlik ve Absorbe Komitesi; leri ve evre Komitesi; i ve Refah Komitesi; Bilim ve Teknoloji Komitesi; Devlet Kontrol Komitesi zel Knesset Komiteleri: Fonksiyonlar daimi komitelerle ayndr ancak hizmet sresi snrldr. u anda drt zel komite bulunmaktadr: Madde Kullanm Komitesi, ocuk Haklar Komitesi, Yabanc i Komitesi ve Dileke Komitesi. Parlamento Soruturma Komiteleri: Knessetin zel ulusal nem atfettii belirli konular zerinde almak zere genel kurul tarafndan atanrlar. Etik Komite: Knessetin etik kurallarn ihlal eden veya Knesset dnda yasal olmayan faaliyetlere karm olan yelerin yarglanmasndan sorumludur. Bunlara ek olarak, ihtiya olduu durumlarda toplanan iki tip komite daha vardr: Yorumlama Komitesi: Genel kurul srasnda Knesset usul kurallar veya teamller konusunda Meclis Bakannn yapt yoruma kar yaplan bavurularla ilgilenir. Komite Meclis Bakanndan ve Meclis Komitesi tarafndan seilen sekiz Knesset yesinden oluur. Halk Komitesi: Knesset ile ilikili konular zerine almak zere kurulur. Halk Komitesinde belirli bir alanda uzman kiiler, halk nezdinde nemli isimler, mevcut veya gemi Knesset yeleri yer alabilir. Knesset yeleri iin Etik Klavuz Tasla iin Halk Komitesi, bu tip komitelere rnek olarak verilebilir.38
38
Knessetin yasama organ olarak en temel ilevi kanunlarn karlmasdr. Bir kanuna ilikin teklif hkmet tarafndan, tek bir Knesset yesi tarafndan, Knesset yelerinin oluturduu bir grup veya bir Knesset yesi tarafndan sunulabilir. Bu teklif tamamen yeni bir kanunun karlmas olabilecei gibi, bir kanunda dzen36. A.g.e. 37. A.g.e. 38. Vaadot HaKnesset, Knesset Websayfas, http://www.knesset.gov.il/description/heb/heb_work_vaada.htm
40
S R A I L
S I YA S A L
S I S T E M I
lemeyi veya var olan bir kanunun iptalini ierebilir. Yasa tekliflerinin nce Maliye ve Adalet Bakanlklar tarafndan, ekonomik ve hukuki durumlarnn gzden geirilmesi gerekmektedir. Daha sonra bu teklif ilgili bakanlk tarafndan meclis bakanlna sunulur. Eer hkmet teklifi ise teklif ilgili bakan tarafndan masaya getirilir. Mzakereler srasnda Knesset yelerine kanun bakan veya bakan yardmcs tarafndan aklanr. Genel Kurulda yaplan ilk grmede kurul kanun teklifinin reddine, ilgili komiteye sevkine veya ikinci kez grlmesine karar verebilir. lgili komite kanunun zne dokunmad mddete deiiklik nerisinde bulunma yetkisine sahiptir. Meclis Komitesinin onay ile ilgili komite kanun tekliflerini birletirebilir veya sz konusu teklifi iki veya daha fazla paraya blebilir. Komite almasn tamamladktan sonra teklif Genel Kurula ikinci ve nc oturumlar iin sunulur. kinci oturumda, eer ekinceler dorultusunda teklifin yeniden hazrlanmas gerekliyse teklif komiteye geri gnderilebilir veya oylama iin nc oturuma dorudan geilebilir. Komiteler tarafndan kanun tekliflerinde de benzer sre izlenir. Hkmet tekliflerinden veya bireysel tekliflerden farkl olarak Komitelerin teklifleri sadece Knesset, Knesset seimler, Knesset yeleri ve Devlet Mfettii ile ilgili temel kanunlar ve kanunlar hakknda olabilir. Teklifin bir veya birden fazla Knesset yesi tarafndan sunulmas halinde Knesset Bakan ve yardmclar teklifi Knesset gndemine alp almamaya karar verirler. Teklif rk bir mahiyet sahip olmas veya Yahudi halknn ulusu olarak srail Devletinin varln reddetmesi halinde onaylanamaz. Onaylanan teklifin en fazla 45 gn iinde Knesset Genel Kurulunda ilk oturumu gerekletirilmelidir. Genel Kurul, teklifi gndeminden karabilir, komiteye sevk edebilir veya grmeye alabilir. Bundan sonra hkmet teklifinde izlenen sre takip edilir. Sunulan her teklif, genel kurulda yaplan Knesset oylamas sonucunda kabul veya reddedilir. Oylamada kabul edilen teklif grev yapan meclis bakan tarafndan imza edilir ve Cumhurbakannn, Babakann, Knesset bakannn ve kanunun uygulanmasndan sorumlu bakann imzalaryla Resmi Gazetede yaymlanr. Son olarak, adalet bakannca devletin mhryle damgalanr ve kanun haline gelir.39 Knessetin snrl olmakla birlikte eitli yar-yargsal grevleri de vardr. Bunlarn iinde vekillerin dokunulmazlnn kaldrlmas ve Cumhurbakannn ve Devlet Mfettiini grevden alma yetkisi bulunmaktadr. Ayrca pek ok kamu grevlisini atarken kulland seme yetkisi vardr.40 Knesset bu yar yargsal ilevinin yan sra ayn zamanda Temel Kanun: Yasamay dzenleyerek yargnn sahip olduu
39. Al HaHakika, Knesset Websayfas, http://main.knesset.gov.il/Activity/Legislation/Pages/default.aspx 40. Avodat HaKnesset Tehumi haAhariot haTaidim vehaSimkoiyot, Knesset Websayfas, http://www.knesset. haTaidim gov.il/birthday/heb/KnessetWork.htm.
41
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
yetkinin kaynan oluturmaktadr. Ayrca kanunlar yoluyla yargnn ve dolayl ekilde kararlarnn zerinde etkisi vardr. Bununla birlikte Yargnn, Yasama zerinde denetimi sz konusudur. Prensipte mahkemelerinin temel kanunlardan biri ile elimesi halinde Knesset tarafndan kabul edilen bir yasay iptal etme yetkisi vardr. 13. Knesset dneminin sonuna kadar hibir yasa bu gereke ile iptal edilmemitir bu dnemden sonra ise Yksek Mahkeme blge mahkemelerinin bu anlamda ald pek ok karar iptal etmitir. Ancak 25 Eyll 1997de Yksek Mahkeme ilk defa Yatrm Danmanlar Kanununda bir fkray Temel Kanun: Yerleim zgrl ile elitii gerekesi ile iptal etme karar almtr.41 Knessetin ileyiinde anahtar konumdaki yaplardan biri de Meclis gruplardr. Knessetin almalarnn ou gruplar temelinde yrtlr. Milletvekilleri Knessette Meclis Gruplar ats altnda veya bireysel olarak faaliyet gsterirler. Knessetin alnda gruplarn says, seimleri kazanan listelerin says ile ayndr. Ancak dnem iinde gruplarn blnmesi ve birlemesi sonucunda bu say deiebilmektedir. Bir parti yesi seimlere katld grubundan ayrlabilir. Meclis Komitesi tarafndan kabul edilmesi halinde tek bir parti temsilcisi veya temsilciler yeni bir Meclis Grubu oluturabilirler. ki veya birden fazla parti tek bir grup ats altnda da birleebilir. imdiye kadar Knessetteki en fazla grup says 9. Knesset dneminde olmu 13 grupla balayan dnem, 20 grup ve drt bamsz Knesset yesi ile son bulmutur. Sadece 3. Knesset dneminde gruplarn says ilk meclise girdikleri gndeki gibi kalmtr.42 Meclis Gruplarnn oylamalardaki etkin konumu, zerlerindeki siyasi pazarlklar artrmaktadr. Gruplarn ye says dtke gleri azalaca yerde artabilmekte, birka oyla sonularn deiebildii Knessetin oklu yaps iinde kilit konuma gelmektedirler. Siyasetin ciddiyetine glge dren ve meclisin istikrarna zarar veren bu pazarlklarn nne gemek iin 1990da seim kanunda yaplan dzenleme ile gruplarn blnmesine veya yelerin gruplarndan ayrlmasna snrlamalar getirilmitir. 2001de revize edilen Temel Kanun: Hkmete gre bir Knesset yesi, grubundan ayrlmakla birlikte Knesset yeliinden istifa etmezse ayn Knesset dnemi iinde bakan olarak atanmamaktadr. Ancak bu kural, Meclis Grubunun Temel Kanun: Knessette tanmlad ekilde blnmesi halinde uygulanmaz.43 Hkmet, kuvvetler ayrl ilkesine uygun olarak yrtmeyi elinde bulundurmaktadr. Cumhurbakan hkmet kurma grevini Knessette en fazla sandalyesi olan partiye vermek zorunda deildir, hkmet kurma grevi koalisyon kurma
41. A.g.e. 42. Odot haSiot BeKnesset, Knesset Websayfas, http://www.knesset.gov.il/faction/heb/FactionIntroduction.asp 43. Huk-Yesod: haMemala (1958), Knesset Websayfas, http://knesset.gov.il/laws/special/heb/yesod6.pdf
42
S R A I L
S I YA S A L
S I S T E M I
ans en fazla olan partiye verilebilir. Babakan adaynn meclise seilmi olmas ve Knesset yelerinin ounluu tarafndan onaylanmas gerekir. 120 sandalyeli Knessette hkmetin gvenoyu alabilmesi iin salt ounluk olan 61 milletvekili saysna ulamas gerekmektedir. Eer kendisine grev verilen partiler bir koalisyon hkmeti kurmay baaramazsa, Knesset dalr ve yeniden seim yaplr. Babakan ve babakan yardmclar Knesset yesi olmak zorundadr ancak hkmette grev alacak bakanlar iin byle bir zorunluluk yoktur. Bununla birlikte btn bakanlar srail vatanda olmal, srailde ikamet etmelidir. Cumhurbakan tarafndan hkmeti kurmakla grevlendirilen Knesset yesinin bu grevi aldktan sonra hkmeti kurmak iin 28 gn vardr. Cumhurbakan toplam 14 gn amamak artyla bu sreyi uzatabilir. Bu sre iinde hkmet kurulamaz veya Knessetten gvenoyu alamaz veya grevi stlenen ye sre bitiminden nce hkmeti kuramayaca bildirirse izleyen gn iinde cumhurbakan bu grevi hkmeti kurmaya hazr olduunu bildiren baka bir Knesset yesine verebilir veya Knesset Szcsn hkmet kurulmasna dair bir olaslk grmedii konusunda bilgilendirir. Bu durumda, izleyen 21 gn iinde Knesset yelerinin ounluu yazl olarak cumhurbakanndan onayn aldklar bir Knesset yesine bu grevi vermesini talep edebilirler. Bu durumda cumhurbakan belirtilen isme bu grevi iki gn iinde vermelidir. Knessetin setii kiinin hkmeti kurmakla grevlendirilmesinden itibaren 14 gn vardr. Eer bu srenin bitimine kadar hkmet kurulamazsa veya sre bitiminden nce atanan kii hkmeti kuramayacan cumhurbakanna bildirirse ya da kurulan hkmet gvenoyu alamazsa Knesset sresini tamamlamadan kendisini fesheder. Yeni seimler cumhurbakannn hkmetin kurulmadn bildirmesinden veya hkmetin gvenoyu alamamasndan itibaren balayan 90 gn iinde, en ge son Sal gn yaplmaldr.44
Cumhurbakannn partiler st bir siyaset izlemesi beklenirken, daha ok birletirici bir grev beklenen bu makamn yetkileri snrl ve daha ok semboliktir.
srailde hkmet, hem d hem de i meseleler zerinde olduka etki sahibidir. Kanunen bir baka kurumun grev sahas iinde olmayan herhangi bir konuda icraat yetkisine sahiptir. D politika alanna giren konulara baktmzda, kabinenin Knessetin rzasn almadan sava ama ve d ilikiler ve savunma komitesine
44. Huk-Yesod: haMemala (1958), Knesset Websayfas, http://knesset.gov.il/laws/special/heb/yesod6.pdf
43
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
gerektiince danmadan sava idare etme yetkisi vardr. Kanuna gre (Temel Kanun: Hkmet) hkmet tarafndan alnan sava karar Knessetteki D ilikiler ve Savunma Komitesine en ksa zamanda bildirilir. Ayn sre zarfnda babakan, Knesset Genel Kurulunda vekilleri bilgilendirir. ilerine baktmzda ise hkmetin gcnn yine ok olduunu grrz. Hkmet gerek ekonomi gerekse dier konulara ilikin mevzuatn belirlenmesinde ncdr. Knessetin bte zerinde snrl bir kontrol vardr ve deitirecek gc yoktur. Hkmet, kanunlar kararak ve Knessetin yeterli ve etkin bir kontrol olmakszn binlerce ynetmelik kararak gc elinde tutmaktadr. Acil durumlarda karlan ynetmeliklerle bir kanun askya alnabilir veya tadil edebilir. Hkmet, Knesset iinde ounluu elinde tuttuu mddete Knessetin hkmet zerindeki denetimi ve kontrol son derece snrldr.45 srail parlamenter yapsnn nemli kurumlarndan bir dieri de kamu kurumlarnn denetimini salamak iin 1949 ylnda kabul edilen kanunla kurulan Devlet Mfettiliidir. Kanun daha sonra pek ok kez revize edilmi, srailde zaman iinde brokrasinin genilemesi ile birlikte bireyle devlet organlar arasnda daha fazla anlamazlk ortaya kmaya balam ve buna zm bulmak amacyla 1971 ylnda Knesset devlet mfettiliinin yetkilerini genileterek ombudsmanl buna dhil etmitir. Ombudsman, mfettiin denetim yetkisine tabi olan devlet veya kamu organlarna kar halktan gelen ikyetleri inceler. 1988de kabul edilen Temel Kanun: Devlet Mfettiliine gre devlet mfettii, bakanlklar, devlet kurumlar, mahalli idareler, sendikalar, kamu itirakleri ve dier tm kamu kurumlarnn yasalarda belirlenen amalara uygun hareket edip etmediklerini, gelir ve gider aklarn, tutumluluklarn, etkinliklerini ve ahlaki ilkelere uygun alp almadklarn denetler ve bu konularda raporlar sunar. Devlet mfettii, Knessette temsil edilen siyasi partilerin mali ilerini ve bunlarn seim kampanyas hesaplarn tefti etmeye ve usulszlkler tespit edildiinde parasal yaptrmlar uygulamaya da kanunen yetkilidir. Devlet mfettii Knesset tarafndan gizli oylama ile yedi yllna seilir. Aktif politika hayat olan, Knesset veya yerel ynetim meclislerine ye olanlar veya yelie aday olanlar, kr amal bir kuruluta ynetici kadrosunda grev yapanlar, dorudan veya dolayl herhangi bir ticari iletmede grev yapanlar, dorudan veya dolayl olarak devletin sahip veya ortak olduu ya da denetledii kurulularda grevli olanlar, kendisine gsterilen lojman ve verilen maa dnda tanabilir veya tanmaz devlet mallarndan herhangi birini satn alan, kiralayan, hediye
45. Avraham Brichta The New Premier-Parliamentary System in Israel, Annals of the American Academy of The Political and Social Science, Vol. 555, Israel in Transition (Jan., 1998), s. 182.
44
S R A I L
S I YA S A L
S I S T E M I
olarak kabul eden, bir akit karl devletten bir arsa veya kredi alan kiiler devlet mfettii olamazlar. Grev sresi sona eren devlet mfettii, izleyen yl iinde kar amac gden bir i yapamaz ve kanunda belirtilen denetlenen kurululardan birini kuramaz. Gvenilirliini kaybederse, parlamentonun 2/3nn onayyla grevden alnabilir.46
2.3 YARGI SSTEM

Tarihsel kklere sahip olan srail hukuk sistemi medeni hukuk ile rf adet hukukunun bir karmdr. I. Dnya Sava ncesinde blgeye hkim olan Osmanl mparatorluu dneminde geleneksel slam hukuku ile birlikte modern Avrupa hukuku uygulanm, Filistinin ngiliz mandas altna girmesinden sonra ise Manda Ynetimi aamal olarak mevcut yapy byk lde ngiliz rf ve adet hukuku ile deitirmitir. Ancak medeni hukuk alannda, farkl dini gruplarn kendi cemaatleri zerinde zel kanunlarn uygulamalarnda yetkiyi dini mahkemelere veren Osmanl sistemi korunmutur. 1948de srail Devleti kurulduunda mevcut sistem korunduysa da Knesset ve Yksek Mahkemenin kararlar dorultusunda daha modern ve gelimi bir hukuk sistemi ina edilmitir.47 Bugn sistemin en belirgin zelliklerinden biri yazl bir anayasann halen olmaydr. Aslnda Bamszlk Bildirgesine gre 1 Kasm 1948 tarihine kadar bir anayasa hazrlanmas ngrlm, ancak bu anayasa yazm tamamlanmamtr. Bunun en temel nedenlerinden biri Ortodoks ve sekler Yahudi partiler arasnda Yahudi hukukunun (Halaka) yeni devletin ileyiindeki rolne ilikin anlamaya varlamamasdr.48 Bir anayasa metni zerine anlamaya varlamamas zerine devletin ynetimine ilikin olan kurallar kanunlar yolu ile belirlemek ve yargnn kontrol mekanizmas sayesinde partilerin politik ekimelerini bu alandan mmkn olduunca uzak tutmak yoluna gidilmitir.49 Bugn, devletin ileyiine ve temel hak ve zgrlklere dair yrrlkte olan 11 temel yasa ve Gazze eridine ilikin 1995 tarihli temel yasa hkmndeki anlama bir anayasa ilevi grmektedirler. Bunlar; 1. Temel Kanun: Knesset (1958) 2. Temel Kanun: srail Topraklar (1960)
46. Huk-Yesod: Mivkar HaMedinah (1958), Knesset Websayfas, http://knesset.gov.il/laws/special/heb/yesod5.pdf 47. Ruth Levush, Features-A Guide to the Israeli Legal System, Law Library Resource Xchange (LLRX), January 15, 2001, http://www.llrx.com/features/israel.htm 48. Martin Edelman, The new Israeli Constitution, Middle Eastern Studies, Vol.36, No.2 (April 2000), s.13 The 49. Martin Edelman, The judicialization of politics in Israel, International Political Science Review / Revue The internationale de science politique, Vol. 15, No. 2 (April 1994), s.179.
45
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
3. Temel Kanun: Cumhurbakan (1964) 4. Temel Kanun: Devlet Ekonomisi (1975) 5. Temel Kanun: Ordu 6. Temel Kanun: Kuds, srailin Bakenti (1980) 7. Temel Kanun: Yarg (1984) 8. Temel Kanun: Devlet Denetisi (1988) 9. Temel Kanun: nsan Haysiyeti ve zgrl (1992) 10. Temel Kanun: Yerleim zgrl (1994) 11. Temel Kanun: Hkmet (2001) 1995 ylnda srail Yksek Mahkemesi temel yasalarn lkenin anayasas olarak ilev greceine hkmetmitir. Knessetin kard yasalarn bu temel yasalara aykr olmayacaklar ve eliemeyecekleri hkmnden hareketle Mahkemenin yargsal denetim yetkisi vardr. Yargnn itihat hukuku yaratmada geni bir takdir yetkisi ve hukuki gc vardr. srailde uygulanmakta olan itihat birlii ilkesine gre bir mahkeme karar alt mahkemelere rnek oluturacaktr.50
TABLO 3. MAHKEME SSTEM51

zel Mahkemeler zel Mahkemeler Aka tanmlanm yarg yetkileriyle, trafik, i, ocuk, askerlik ve belediye mahkemeleri; idari mahkemeler Medeni durumla ilgili konularda (evlenme, boanma, nafaka, velayet, evlat edinme) yarg yetkisi deiik dini cemaatlerin yarg kurumlarna verilmitir: Yahudi hahamlk mahkemeleri, Mslman eriat mahkemeleri, Drzi dini mahkemeleri, srailde resmen tannan on Hristiyan cemaatin kilise mahkemeleri. Asliye Ceza Mahkemesi Hukuk ve kk ceza davalar; hukuk ve ceza davalarnda yarg yetkisi Blge Mahkemesi Asliye mahkemeleri zerinde temyiz yetkisi, daha nemli hukuk ve ceza Yksek Mahkeme davalarnda ilk yarglama yetkisi lke apnda en son temyiz yetkisi, adalet uruna mdahale etmek iin gerektiinde belli konular ele alma hakk; hukuka aykr olarak tutuklanm veya hapsedilmi kiileri serbest brakma yetkisi; Yksek Mahkeme herhangi bir devlet organ veya memuruna kar yaplan bavurular inceler ve ilk ve son kademe mahkemesi olarak alr.
51
srail mahkeme sistemi genel bir mahkeme sisteminden ve bir dizi zel mahkemeden olumaktadr. Genel mahkeme sistemi asliye ceza mahkemelerini, blge mahkemelerini ve Yksek Mahkemeyi iermektedir. Kudste bulunan Yksek
50. Martin Edelman, The new Israeli Constitution, Middle Eastern Studies, Vol.36, No.2, April 2000, s.1 The 51. srail Hakknda Gerekler, Kuds: srail Enformasyon Merkezi, 2008, s. 84. http://www.mfa.gov.il/NR/ rdonlyres/66876698-4DAB-4A7E-BCC2-
46
S R A I L
S I YA S A L
S I S T E M I
Mahkeme, 12 yargtan oluur. Bakan veya Bakan Yardmcs daha byk bir oturum talep etmediyse veya hkme balanm konu hakknda yeni duyumlar yoksa normalde yargla toplanr. Yksek Mahkeme, yksek temyiz mahkemesi grevinin yan sra yksek adalet divan olarak idari blge mahkemelerinin yarg alanna girmeyen idari konular hkme balama yetkisi vardr. Corafi olarak srail, Kuds, Tel-Aviv, Hayfa, Beereba ve Nasra olmak zere be yarg blgesine ayrlmtr. Ceza mahkemeleri ve blge mahkemeleri bulunduklar blgede yarg yetkisine sahiptirler. Yksek Mahkemenin yetkisi ise lke apndadr. Bu yarg blgelerinin hi birine girmeyen bir yerde gerekleen bir eylemde ise yetkili Kuds Blge Mahkemesidir. Blge mahkemeleri, ceza mahkemelerinin yarg yetkisine girmeyen btn su ve kamu davalarndan ve dier mahkemelerin yetkilerine girmeyen davalardan sorumludur.52 mahkemesi, askeri mahkeme, trafik mahkemesi ve dini mahkeme gibi zel mahkemelerin ilgili alanlarda zel yarg yetkisi bulunmaktadr. Bu mahkemelerin temyiz mahkemelerinin aldklar kararlarlar, yksek adalet divan sfatyla Yksek Mahkemenin snrl incelemesine tabiidir. Medeni hukuk alannda varolan yapya srail kurulduunda hi dokunulmamtr. Hala srdrlmekte olmakta uygulamaya gre evlenme ve boanma konularnda dini hukuk (Yahudi, slam, Hristiyan vs. hukuku) uygulanmaktadr. Devlet tarafndan finanse edilen dini mahkeme sisteminde, Haham (Yahudi) Mahkemelerinin yetki alan Yahudi srail vatandalarnn veya srailde ikamet eden Yahudilerin evlenme ve boanma konular ile snrlandrlmtr. Ancak her iki tarafn da rza gstermesi halinde dier kiisel anlamazlk meselelerinde de yarglama yapabilirler. Daha geni yetkiye sahip olan eri (Mslman) Mahkemeler sadece evlenme ve boanma konularna deil btn kiisel konulara ilikin davalara bakmaktadrlar. Hristiyan ve Drz Mahkemelerinin statleri ise Haham Mahkemeleri ile ayndr.53 srail Devleti, yasama, yrtme ve yarg arasnda gler ayrlna dayanan bir sistem ile ynetilmektedir. Benzerlerinde olduu gibi yargnn bamszl kanunlarla teminat altna alnm ve hukukun stnln korumak adna yarg politik hayattan soyutlanmtr. Mahkemeler ve zellikle de Yksek Mahkeme, bamsz, objektif ve tarafsz kararn geleneksel koruyucusu olarak grldklerinden srailin Yahudi toplumunda zel ve nemli bir rolleri vardr.54 srailde yaplan kamuoyu aratrmalarna gre Yahudi halkn gznde mahkemeler, ulusal karlarn asli koruyucusu
52. Ruth Levush, Features-A Guide to the Israeli Legal System, Law Library Resource Xchange (LLRX), January 15, 2001, http://www.llrx.com/features/israel.htm. 53. Ruth Levush, Features-A Guide to the Israeli Legal System, Law Library Resource Xchange (LLRX), January 15, 2001, http://www.llrx.com/features/israel.htm. 54. Martin Edelman, The judicialization of politics in Israel, International Political Science Review / Revue The internationale de science politique, Vol. 15, No. 2 (April 1994), s.179
47
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
olma sfat ile srail Savunma Kuvvetlerinden sonra ikinci srada yer almaktadr. srail halk yargnn kararlarna aka gvenmektedir. Bu destek Knesset, Hkmet ve siyasi partiler gibi siyasi kurumlara verilen destekten ak ara daha fazladr.55 srailin Arap vatandalar arasnda ise mahkemelere kar Yahudi vatandalara benzer bir gvenden sz etmek mmkn deildir. Arap vatandalar gnlk hayatn birok noktasnda olduu gibi yarg konusunda da bir takm ayrmclklara tabi tutulmaktadr. 2011 ylnda srail Barosu tarafndan yaplan bir aratrmada Arap vatandalarn ayn sulardan hkm giyme orannn Yahudi vatandalara gre daha fazla olduu ve Yahudi vatandalardan daha uzun sre ceza aldklar ortaya kmtr.56 srail yargsndaki Yahudi-Arap ayrmcln aka ortaya koyan bu aratrma, igal topraklarndaki Yahudi yerleimcilerin Filistinlilere kar iddet eylemlerinin ou zaman gz ard edilmesi ile birlikte deerlendirildiinde srail yargsnn tm vatandalar iin eit adaleti salama konusundaki bariz eksiklerini gzler nne sermektedir.
srail yargsnn, tm vatandalar iin eit adaleti salama konusunda bariz eksikleri bulunmaktadr.
Genelde yargnn, zelde Yksek Mahkemenin siyasi hayat zerinde hissedilir ekilde artan bir etkisi vardr. Bunun en nemli sebeplerinden biri seimle i bana gelen kurumlarda grlen istikrarszlktr. srail demokrasisi ok fazla parti arasnda etin rekabeti ieren seimlere dayand iin, srail halk bu dengelerin dourduu hkmetin keyfi uygulamalarna ve zorlamalarna kar kendi gvenliklerini hukukun stnlnde grmlerdir. Siyasetilerin tersine hkimlerin, seim veya koalisyon kayglarnn olmamas daha objektif ve hzl karar almalarn salamaktadr ve bu durum Knesset veya Hkmet kararlar karsnda yargnn kararlar halkn gznde daha gvenilir klmaktadr. zellikle bireysel haklarn gzetilmesi konusunda yargya zel bir nem atfedilmektedir. Hukukun stnln korumak iin 1953 ylnda alnan bir karar ile yarg siyasetten tamamen izole edilmi, ayrca Yksek Mahkemeye geni yarg yetkisi verilmitir. Bunun neticesinde, ilk kurulduu 1948 ylnda daha ok ngiliz sistemindeki Lordlar Kamaras tarz bir ileve sahip olan Yksek Mahkeme, zellikle 1980lerin sonla55. Martin Edelman, The judicialization of politics in Israel, International Political Science Review / Revue The internationale de science politique, Vol. 15, No. 2 (April 1994), 179-180; Martin Edelman, The new Israeli Constitution, Middle Eastern Studies, Vol.36, No.2, April 2000, s.12. 56. Mehkar Betey haMipat:Aravim moflim..., Haaretz, 2 Agustos 2011, http://www.haaretz.co.il/news/ moflim... law/1.1371246
48
S R A I L
S I YA S A L
S I S T E M I
rna doru mahkemeye bireysel bavurma prosedrnn deimesi ile birlikte Amerikadaki muadiline benzer bir karar merciine dnmtr. Yksek Mahkemenin devletin hukukunun stn yorumlayc olarak ceza davalarnda, asli ve idari davalarda usul ve esas ynnden tam temyiz yetkisi bulunmaktadr.57 srail seim sisteminin bir sonucu olarak ortaya kan Knessetin ok paral yaps ve sk siyasi pazarlklarla kurulan koalisyon hkmetlerinin hassas dengeleri, asl karar alma organlar olarak yasama ve yrtmenin gvenilirliini zedelemekte ve kararlar zerindeki yarg mdahalesi srailde siyasetteki yarg vesayetinin artmasna yol amaktadr. Bugn Yksek Mahkemenin, Knessetin kendi ileyiine dair kanun tasarlarndan bir Knesset yesinin dokunulmazlnn kaldrlmasna kadar uzanan geni bir yelpazede yarg yetkisi vardr ve benzer ekilde hkmetin politikalarna da mdahalede bulunabilmektedir. Yargnn, siyaset, yasama yrtme aleyhine bu kadar geni yetki sahibi olmas halk tarafndan bir gvence olarak grlmekle birlikte, bu durum demokrasi ile badamad ve siyaseti yargsallatrd gerekesi ile eletirilmektedir.
57. Martin Edelman, The new Israeli Constitution, Middle Eastern Studies, Vol.36, No.2, April 2000, s.10-11. The
49
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Bir Likud semeni Netanyahunun posterini duvara asyor 50
S YA S
PA R T L E R
3.
SYAS PARTLER
3.1 PARTS
srail Devletinin kurucu partisi olan i Partisi, Trkiyenin CHPsine paralel bir ekilde uzun yllar lke siyasetinde tek bana egemen olmutur. Erken dnem siyasi liderleri, askeri kadrolar ve sosyal ve ekonomik alanda alan balantl rgtleri eliyle sosyal hayat ekillendirmitir. Ekonomi politikalarndan g politikalarna, d siyasetten hala zm bekleyen yerleimler gibi sorunlara kadar sraili ite ve dta ekillendiren birok ana mevzuda i Partisinin imzas vardr. Son zamanlarda nemli blnmeler yaayan ve bu yolla tarihi byk parti zelliini gzle grlr bir ekilde kaybeden i Partisi, zellikle son 10 ylda izledii pragmatik politikalar ve lider sultas sebebiyle tabanda byk destek kaybetmi ve srail i siyasetindeki nfuzu nemli lde azalmtr. 1948de Sosyalist olarak tanmlanabilecek olan seleflere sahip i Partisi, gnmzde sa ile merkez-sol arasnda kayabilen geni bir siyasi spektruma sahiptir. Ehud Barakn partiden ayrlmasyla birlikte parti ierisinde sosyal demokrasiye vurgu artm ve partiyi kurulu izgisine yaklatrma almalar artmtr.
srail Devletinin kurucu partisi olan i Partisi, Trkiyenin CHPsine paralel bir ekilde uzun yllar lke siyasetinde tek bana egemen olmutur.
srail siyasetinde ana akm partilerin banda gelen i Partisi, genel manasyla merkez-sol Siyonist bir partidir. Kuruluundan itibaren lke siyasetine yn veren
51
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
parti, 1977deki seim yenilgisi sonrasnda g kaybetmeye balayarak ya muhalefette kalm ya da iktidar orta olarak koalisyon hkmetlerinde yer almtr. Partinin kkleri 20.yzyln balarnda gelien srail i hareketine dayansa da,58 bugnk haliyle kuruluu 1968de sosyalist- Siyonist rgtlerden Mapay, Ahdut HaAvoda ve Rafinin birlemesiyle gereklemitir.59 i Partisini oluturan siyasi oluumlardan ilki olan Mapay (Mifleget Poaley Erets Yisrael- srail ilerinin Partisi), ii birlikleri olan Ahdut HaAvoda (1919) ve haPoel haTsairin (1906) birlemesi sonucunda 1930da kurulmutur.60 srail devletinin kurulmasnn ardnda en gl siyasi aktr haline gelen Mapayn en nemli figr Ben Gurion olmutur.61 1944te partinin reformcu eilimlerini eletiren baz Mapay yelerinin kurduu Ahdut HaAvoda (ilerin Birlii) i Partisinin ikinci kurucu grubudur. nc kurucu e olan Rafi (Reimat Poale Yisrael- srail iler Birlii) ise 1965te Ben Gurionun i Partisi Bakan ve Babakan Levi Ekolla atmas sonrasnda kurduu partidir.62 i hareketini ve Histadrutun ynetimini kontrolne alan i Partisi, 1977ye kadar kesintisiz olarak iktidarda yer alm, srailin savunma ve d politikas bu parti tarafndan yrtlmtr. Parti, gerek 1967 Savanda igal edilen Bat eria, Gazze ve Sina yarmadasnn gelecei konusunda lider kadro dzeyindeki anlamazlk, gerekse yeni gmenlerin oylarn kendisine ekememesi nedeniyle 1970lerde g kaybetmeye balamtr.63 1969 seimlerinde %46,2 oy oranyla 56 sandalye kazanan i Partisinin oyu 1973te %39a, Knessetteki sandalye says ise 51e dmtr.64 1969-1974 arasnda parti liderliini yrten ve ayn zamanda babakan olan Golda Meir dneminde parti, kurucu esinin ayr ayr sz
58. srail ii hareketi, Siyonist hayalin gereklemesindeki itici g olmas asndan nemlidir. Yiuvun sosyalizm ve siyonizmi savunan iki byk ii rgtlenmesi Ha Poel Ha Zair (1906) ve Ha Poelei Zion (1906) olmutur. HaPoel HaZair, Filistin kkenli Yahudilerin Rus Sosyal Devrimci Partisinden etkilenerek 1906da kurduu Marksist olmayan bir partidir. Ha Poelei Zion ise Avrupa merkezli Ortodoks Marksist partinin Filistin kolu olarak 1906da kurulmutur. Her iki parti de yelerinin kltrel ve ekonomik gereksinimlerini karlamak iin dzenli dergiler karm, yardmlama tekilatlar kurmutur. 1919da Poelei Zion, tarafsz iilerle birlikte Ahdut Haavoday (ilerin Birlii) kurmu, Ahdut Haavoda ve Ha Poel Ha Zair ise yelerine istihdam salamak amacyla 1920de i Federasyonu Histadrutu kurmutur. Yeni gmenlerle yeleri hzla artan Histadrut, hem en byk iveren konumuna ykselirken liderlerine siyasi haklar kazandrmtr. Bu liderlerden en nemlisi, David Ben Guriondur. Bkz. Mark Tessler, A History of the Israeli Palestinian Conflict (Bloomington: Indiana University Press, 1994), s.199; William L.Cleveland, Modern Ortadou Tarihi, ev. Mehmet Harmanc (stanbul: Agora Kitapl,2008), s.278-279. 59. Israel Labor Party, http://www.knesset.gov.il/faction/eng/FactionPage_eng.asp?PG=0 60. Tessler, s.199. 61. Ben Gurionun Mapaydan ayrlmasnn ardndan liderlii Levi Ekol yrtm, Ekol sonrasnda ise Golda Meir, Pinhas Sapir, Zalman Arannen ynetiminde kolektif liderlik oraya kmtr. Bkz. Myron Joel Aronoff, Power and Rituel in the Israel Labor Party A Study in Political Anthropology (Cambridge: Cambridge University Press, 1993), s.24. 62. Aronoff, s.23-24. Aronoff, 63. Selin alayan, srail Szl (stanbul: letiim, 2010), s. 401. 64. Charles D.Smith, Palestine and the Arab- Israeli Conflict (Boston: Bedford/St. Martins, 2010), s.324.
52
S YA S
PA R T L E R
hakkna sahip olduu hizip sistemi ile ynetilmitir.65 Bu dnemde Mapaydan Pinhas Spair ve Golda Meir, Ahdut Haavodadan Yigal Allon ve Rafiden Moe Dayan partide ne kan isimler olmutur. 1974te rgtn oluturduu bu sistem knce zhak Rabin (1974-1977) ve imon Peres (1977-1992) i Partisinin yeni liderleri olarak belirmitir.66 1980lerin sonuna kadar Peres ve Rabinin muhalefet edilmeyecek bir gle ynettii parti, hiyerarik ve oligarik merkezi bir yapya brnmtr.67
Partinin kkleri 20.yzyln balarnda gelien srail ii hareketine dayansa da, bugnk haliyle kuruluu 1968de Sosyalist- Siyonist rgtlerden Mapay, Ahdut HaAvoda ve Rafinin birlemesiyle gereklemitir.
i Partisi, 1977 seimlerinde iktidar sa parti Likuda kaptrm, 1984 ve 1988 seimleri sonrasnda bu partiyle dnml babakanla dayal kurulan ulusal birlik hkmetlerinde yer almtr.68 Bu durum parti ii muhalefete neden olmu, zellikle i partisi ile seimlere ortak liste (HaMaarah) ile giren Birleik i Partisinin (Mapam), Likudla yaplan koalisyon nedeniyle desteini ekmesi sonucunda i Partisi nemli seimlerde oranda g kaybetmitir.69 Dier yandan bu dnemde parti iinde Peres ve Rabin arasndaki ekime de devam etmitir. Peres partide Rabinden daha gl olmasna karn st ste ok seim kaybetmesi nedeniyle Rabinin ismi zamanla ne kmtr. Parti iinde hibir zaman etkin ounlua sahip olamayan Rabinin 1992de Peresten parti liderliini tekrar almasna karn partinin kontrol Pereste kalmaya devam etmitir.70 zhak Rabin liderliindeki i Partisi, 1992 seimlerinde sandktan birinci parti olarak kmtr. Seim sonrasnda i Partisi, sekler ve lml Meretz ve ultra Ortodoks dinci parti asla koalisyon hkmeti kurmutur. Bylece iktidar, Knessette 120 sandalyenin 62sine sahip olmu oldu. Seim kampanyas boyunca 6 ila 9 ay iinde bar vaat eden i Partisi, ilk 6 aylk periyotta i sorunlarla megul olmu,
65. Colin Shindler, A History of Modern Israel (Cambridge: Cambridge University Press, 2008), s.153 66. Hassan A. Barari, Israeli Politics and the Middle East Peace Process,1988-2002 (New York: Routledge, 2004), s.57. 67. Zaki Shalom, Ben Gurions Political Struggles, 1963-1967 (New York: Routledge, 2006), s.211. 68. Hassan A. Barari, Israeli Politics and the Middle East Peace Process, 1988-2002 (New York: Routledge:2004), s.24. 69. Aranoff, s.203. Aranoff, 70. Reuven Y.Hazan, Intraparty Politics and Peacemaking in Democratic Societies: Israels Labor Party and Middle East Peace Process, 1992-1996, Journal of Peace Research, 2000, s.374
53
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
takip eden srete ise srail- Filistin probleminde nemli bir dnm noktas olan Oslo bar srecine ilikin dikkate deer bir ilerleme gsterememitir.71 Bu dnemde, hzla ykselen enflasyon ve ktye giden ekonominin de etkisiyle giderek zor gnler yaayan parti, 1995 anketlerine gre 1992 seimlerinde kazand oyu %40 orannda kaybetmitir. Buna ek olarak 1995 btesinin veto edilmesi, parti iindeki huzursuzluklar ayyuka karmtr.72 Oslo Bar Grmelerini yrten babakan Rabinin bir suikasta kurban gitmesi sonrasnda parti liderliine Peres ikinci kere seilmitir. 1996 seimleri ncesinde, Hamas ve slami Cihada mensup intihar bombaclarnn Kuds ve Tel Avivdeki eylemleri Peresin seim kampanyasn olumsuz etkilemitir. Ayrca i Partisi liderliindeki hkmetin ayn yl Lbnana kar yrtt Gazap zmleri Operasyonu da srail vatanda olan Araplarn Peres hkmetinden uzaklamasna neden olmu ve bu durumdan Likud lideri Netanyahu krl kmtr.73 1996 seimlerini ilk kez iki turlu seim sistemiyle gerekletiren srailde, i Partisi meclis seimlerinden birinci parti olarak km, ancak Peres babakanlk seimlerini kaybetmitir. Bu srete parti liderliine Ehud Barak seilmi, 1999da dzenlenen babakanlk seimlerini i Partisinin aday olarak kazanmtr. Ancak seimlerin ardndan i Partisi liderliinde kurulan Tek srail koalisyon hkmeti, 2000 Camp David grmeleri srasnda koalisyon ortaklarnn ekilmesiyle dalmtr. Barak, Eyll 2000de balayan II. ntifadann ardndan babakanlktan istifa etmi, 2001de kaybettii babakanlk seimlerinin ardndan Likud liderliindeki Ulusal Birlik Hkmetinde yer almtr. 2003 seimlerine Amram Mitznann liderliinde giren i Partisi 120 yeli Knessette sadece 19 sandalye kazannca Mitzna parti liderliinden istifa etmi, yerine imon Peres nc defa gemitir. 2005te ise i Partisinin yeni lideri, partiyi sosyal demokrat izgiden uzaklat iin eletiren Histadrut bakan Amir Peretz olmutur.74 2006 seimlerinde yine baarszla urayan i Partisi, Kadima liderliinde kurulan hkmete destek vermitir. 2007de tekrar parti liderliine seilen Ehud Barak ise 2011e kadar bu grevi srdrmtr. 2009daki son seimlerde partinin oyu %9da kalm, sandalye says 13e dmtr. 2009 seimlerinden sonra Netanyahunun kurduu koalisyon hkmetine katlan i Partisi lideri Ehud Barak, bu hkmette babakan yardmcs ve savunma bakan olarak grev almtr.75 Ehud Barak, parti ii anlamazlklar sebebiyle Ocak 2011de i Partisinden ayrlarak
71. Hazan, s. 366. 72. A.g.e, s.369. 73. Benny Morris, Israels Elections and Their Implications, Journal of Palestine Studies, XXVI, No:1, 1996, s.73. Their 74. Israeli Labor Party, http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Israeli_Labor_Party 75. Netanyahu government / Whos who in the new cabinet, Haaretz, 1 Nisan 2009, http://www.haaretz.com/ news/netanyahu-government-who-s-who-in-the-new-cabinet-1.273321
54
S YA S
PA R T L E R
yeni bir parti kurmutur. Ehud Barakn brakt parti liderlii iin Eyll 2011de yaplan bakanlk yarn ise sk bir sosyal demokrat olan ve zelletirme kartlyla bilinen eli Yahimovi kazanmtr.76 Yahimovi liderliindeki i Partisi, Mays 2012de Netanyahunun yeniden kurduu hkmette yer almayarak muhalefette kalmtr.77 Ehud Barak, kendisini destekleyen drt milletvekili ile partiden istifa ederken partinin temel izgisinden uzaklat aklamasn yapm olsa da, parti ii atlan sebebi daha eskiye dayanmaktadr.78 Hem savunma bakanl hem de parti bakanl yapt dnemde, Barakn partiye tam olarak hkim olamad tartlm, zellikle 2009 seimlerinde Barakn parti ii hkimiyeti salayamad dillendirilmitir.79 Bunun yan sra 2009 seimlerinin ardndan, i Partisi genelinde Netanyahunun kurduu hkmete katlmama dorultusunda fikir birlii olumasna karn, Barakn bu hkmete dhil olmas partide rahatszlk yaratmtr. 2011e gelindiinde ise bir grup i Partili milletvekili, hkmetin bar srecini ertelemesi nedeniyle partinin Netanyahu liderliindeki koalisyondan ekilmesi iin Baraka bask yapmtr. Bu durum karsnda Barak, kendisini destekleyen bakan olmak zere drt milletvekili ile i Partisinden ayrlm ve Mays aynda haAtzmaut (Bamszlk) adl yeni bir parti kurmutur.80 Ehud Barak, Bamszlk Partisi lideri olarak koalisyona destek vermi ve savunma bakanl grevini srdrmtr. Ehud Barakn yeni partisi, kendisini Siyonist, demokratik merkez parti olarak tanmlamaktadr.81
3.1.1 Parti izgisi ve Semen Profili

i hareketlerine uzanan kkleriyle i Partisi, sosyal oulculuk ve eitlii temel ilke alan sosyal demokrat bir parti olarak kurulmutur. Asgari cretin ykseltilmesi, emeklilik garantisi, yal ve engellilere sosyal gvenlik hizmeti gibi sosyal devlet ilkelerini benimseyen parti, 1990lardan itibaren serbest piyasa ekonomisini ve aamal bir zelletirmeyi savunsa da devletin eitim ve salk gibi alanlarda sosyal sorumluluunun devam etmesi gerektiine inanmaktadr. Yine de, i Partisine ynelik eletirilerin banda sosyalist kklerinden uzaklaarak byk i
76. Israels New Labor Leader Faces a Party in Decline, The New York Times, 22 Eyll 2011 77. Netanyahu forms Israeli unity government, Financial Times, 8 Mays 2012, http://www.ft.com/intl/cms/ s/0/1c125bba-98d1-11e1-9da3-00144feabdc0.html#axzz1yR2AsF6K 78. Baraks Break With Party Shakes Up Israeli Politics, The New York Times, 17 Ocak 2011 79. i Partisi iindeki ekime ve Ehud Barak, 7 Nisan 2008, http://www.ydh.com.tr/HD4766_isci-partisiicindeki-cekisme-ve-ehud-barak.html 80. Baraks Labour resignation strengthens government, says Netanyahu, The Guardian, 17 Ocak 2011, http:// www.guardian.co.uk/world/2011/jan/17/barak-labour-resignation-netanyahu-israel 81. Israel defence minister Ehud Barak forms new party, The Telegraph, 17 Ocak 2011.
55
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
adamlarnn himayesinde bir partiye dnmesi iddias gelmektedir. 1990lara kadar i Federasyonu Histadrutu yneten parti, bugn ou semene gre merkez partisi Kadimadan farkszdr.82 Nitekim 1950 ve 60lar boyunca ngiliz i Partisine yknen i Partisi sosyal demokrat bir ekonomik politika izlerken 1970lerden itibaren serbest piyasa ekonomisine ynelmi, 1990larda ise tamamen neoliberal uygulamalar kabul etmitir.83
i Partisine ynelik eletirilerin banda Sosyalist kklerinden uzaklaarak byk i adamlarnn himayesinde bir partiye dnmesi iddias gelmektedir.
i Partisini oluturan Mapay, Ahdut Haavoda ve Rafi Siyonist- sosyalist bir izgi takip etmitir. i Partisi kurulmadan nce iktidarda bulunan Mapay, Ben Gurionun liderlii boyunca Siyonist ajanda zerinden Yahudilere ulusal vatan ina etmeyi hedeflemitir. Bu dorultuda, srail devletinin kurulmasyla birlikte 1 milyondan fazla Yahudi gmenin kabul ve bu gmenlere ulus bilinci kazandrlmas en byk ncelik haline gelmitir. Dier yandan parti, srail Devletinin kuruluunun ardndan gvenlik ve savunma konularnda olduka kat bir politika takip etmitir. 1956 Sina Sava, 1967 Alt Gn Sava ve 1973 Yom Kippur Sava i Partisi kadrolarnn hkmette olduu dneminde gereklemitir.84 Ayn zamanda partinin zellikle 2000li yllarna damga vuran ismi Ehud Barak, 2000li yllar boyunca srailin Filistinlilere ve 2006da Lbnana kar giritii saldrlarda da en nemli karar vericilerden birisi olarak hkmette yer almtr. 1990lardan itibaren i Partisi, srail ve Filistin arasndaki uzlay temel alan iki devletli zm benimsemitir. Filistinlilerle kalc bar srailin gvenlii iin nemli bir etmen olarak gren parti, istikrarn savunulabilir snrlar ve gvenlik dzenlemeleriyle salanabileceini savunmaktadr. Partiye gre srail, Arap ordular karsnda askeri stnln srdrmeli, bata ran olmak zere dman82. Israel Votes 2009 Political Party Platforms, http://www.israelvotes.com/downloads/Short_Platforms_ Download_Reg.pdf 83. Aki Orr, Israel Politics, Myths and Identity Crises (London: Pluto Press,1994), s. 55. Partinin ekonomi politikalar genel olarak sosyalizmden neoliberalizme evrilmi olsa da parti yeleri bu konuda kendi iinde e ayrlmaktadr: (1)Tam anlamyla neoliberal politikalar destekleyen Regan-Thatcherc muhafazakrlar, (2) zel ve kamu sektrlerinin ibirliine dayal karma ekonomiyi savunan orta yolcu muhafazakrlar, (3) Devletin zellikle eitim ve salk sektrnde sosyal hizmetleri kesmesine kar olan Histadrut kkenli sosyal demokratlar. Bkz. Haim Baram, The Decline of the Labor Party, http://www.tikkun.org/mediagallery/download. php?mid=20090505131325953 84. Israeli Labor Party, New World Encyclopedia, http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Israeli_Labor_Party
56
S YA S
PA R T L E R
lk ve ykma dayal ideolojilere sahip devletlerle mcadele etmelidir. Savunma politikasn hibir zaman bir kenara brakmayan i Partisi, terrizmi ve sava nlemeyi ve lkenin finansal kaynaklarnn silahlanmaya aktarlmasnn nne gemeyi de parti programnda hedef gstermektedir.85 Tarihsel olarak i Partisinin semen kitlesi, Ekenazi ii snf olmutur. Partiyi oluturan siyasi rgtlerin en by olan Mapaydan itibaren parti tarihine bakldnda geni bir semen kitlesinin i Partisini destekledii grlmektedir. Ancak bu durum, zaman iinde parti politikalarnda meydana gelen deiikliklere, sraile gelen yeni gmenlerin neden olduu demografik deiim ve blgedeki siyasi konjonktrdeki dalgalanmalara bal olarak 1970lerden itibaren tersine dnmtr. Devletin ina srecinde Mapay, kkl ve geni ii rgtlenmesiyle nfusun geni kesimine ulamay baarmtr. Parti, sosyal refah devleti sylemiyle hem kibbutzlarda alanlarn hem de yeni gelen gmenlerin tamamnn oyunu kazanmtr. Ayrca partinin kontrolndeki Histadrutun yeni gelen gmenlere i, barnak ve sosyal gvence salamas Mapayn elini glendirmitir.86 i Partisi kurulduktan sonra da partinin semen kitlesi kibbutzlarda alanlar, orta snf ve Ekenazi kkenliler olmutur. Ancak yeni glerle ykselen Sefarad nfusu karsnda yeni sylemler gelitiremeyen parti, srekli oy kaybetmeye balam ve bu durum 1977 yenilgisiyle sonulanmtr. Bu tarihten sonra parti iinde eitli reform almalar yaplmasna ramen gen ve hzla artan Sefarad oylar kendisine ekemeyen i Partisi, orta ya zeri Ekenazi kkenli geleneksel semen kitlesine hitap etmeye devam etmitir.87 i Partisinin oy kaybna uramasndaki en nemli neden, srail devleti kurulduundan bu yana eski gmenleri koruyan bir politika izleyen bu partinin statkocu yapsna yeni gmenlerin ve gen nfusun yabanc kalmas ve bir orta snf partisi olarak i Partisinin yeni gmen nfusu oluturan Sefarad alt snfnn ihtiyalarna cevap verememesi gsterilmektedir. Ayrca Arap snrna yakn blgelere yerletirilen ve yaanan atmalardan en ok zarar gren Sefarad gmenlerin tepki oylar sac Likudta toplanmtr. Buna ek olarak, 1990larn ikinci yarsnda Oslo Bar srecini yrten i Partisi, zmn gecikmesi ve iki tarafta da bar umutlarnn kaybolmas sonucunda trmanan iddet olaylarnn sorumlusu olarak grlmtr. Dier yandan i Partisinin, 1990larda parti politikasna ald serbest piyasa ve neoliberal ekonomi politikalaryla geleneksel sosyal demokrat semenini kstrmesi, oy kaybnda nemli rol oynamtr.
85. The Labor Party, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/labor.html The 86. Roger Owen, State, Power and Politics in the Making of the Modern Middle East (London: Routledge, 2000), s.87-88. 87. Barari, s.58.
57
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
3.1.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam

i Partisinin Filistin devleti ve bar srecine bak, i ve d dinamiklerin getirdii artlara gre pragmatik bir biimde deiim sergilemitir. i Partisi ilk dnemlerinde, Filistin milliyetiliine, Filistinlilerin self-determinasyon hakkna ve bamsz Filistin devletine kati ekilde kar durmutur.88 1990lara gelindiinde ise i Partisi, Filistinlilerin self determinasyon hakkn tanyan ve snrl egemenlie sahip bir Filistin devletinin kuruluundan bahseden bir parti programna sahip olmutur.89 i Partisini oluturan rgtler tarihi bir srail devleti kurulmasn hedeflemi, parti ile birlikte hareket eden Histadrut da bunun Araplarla yaplacak bir anlamayla salanmas gerektiini savunmutur. 1930lardan itibaren toprak konusunda Filistinlilerle uzlaya varmak bu rgtlerin gndeminde yer almtr.90 Ancak bu rgtler, devletin kuruluu ve 1948 Sava sonrasnda Filistinlilerin varln tanmayan, Filistin yerine rdn muhatap almak isteyen kadrolarla ynetilmitir. Bu durum, 1988de rdnn Bat eria ile olan idari ban kopardn ilan etmesiyle yumuamaya balam, parti ynetimi bu dnemde ne kan Filistinli figrlerle diyaloa scak bakmaya balamtr.91 Seim kampanyasnda bar vaat eden zhak Rabin, 1992 seimleri ncesinde Filistin devletinin kurulmasna kar olduunu parti programndan karmtr.92 Rabinin babakanl dneminde, 1991 Madrid Konferansnn devam olarak Filistinlilerle grmeye balayan i Partisi liderliindeki koalisyon hkmeti, bu dnemki mesaisini bar grmelerinden ok savunma, d politika ve ekonomiye younlatrm, FKyle diyalog ise d basklarn ve koalisyon orta Meretzin basksyla ilerlemitir.93 Filistinlilerle diyalog sreci, Peres- Rabin kamplamasyla balantl olarak parti ii atlaklara neden olsa da gvercin Peres kanadnn, ahin Rabin kanadn ikna etmesiyle Aralk 1992de balamtr.94 Aralk 1992- Austos
88. Avi Shlaim, Israel and Palestine, Reappraisals, Revisions, Refutations (New York: Verso, 2010), s.169. 89. The Labor Party, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/labor.html The 90. Yaacov N. Goldstein, Labor and Likud: Roots of their ideological Political Struggle for Hegemony over Zionism 1925-35, Israel Affairs, 8(1), 2002, s.88. 91. 1965te partinin nde gelen isimlerinden eski babakan Golda Meir, iki devletli Taksim Plann kabul eden 181 sayl BM Genel Kurulu kararn reddettiklerini, hibir koulda Filistin devletinin varln tanmayacaklarn aklamtr. Ayn dnemde partinin nde gelen isimlerinden Moe Dayan, Filistinlilerin self determinasyon haklarnn olmadn sylemitir. Yigal Allon ise bir Filistin devletinin Arap dnyasnda bile kknn olmadn syleyerek, BM 242 ve 338 sayl Gvenlik Konseyi kararlarnn hi birisinde Filistin devletine atf yaplmadn savunmutur. O dnem i Partisindeki genel kan, Filistin devleti tartmalarnn sadece srailin meruiyetini zedelemek amacyla ortaya atld ynndeydi. Bkz. Colin Shindler, A History of Modern Israel (Cambridge: Cambridge University Press, 2008), s.153-154 ve 210. 92. Hazan, 373. 93. Shindler, s.232. 94. Hazan, s.374.
58
S YA S
PA R T L E R
1993 aras dnemde devam eden grmeler sonrasnda I. Oslo Anlamas (lkeler Bildirgesi) ile srail FKy, Filistin taraf da sraili ilk kez tanmtr. lkeler Bildirgesi ile FK Filistin devletinin snrlarndan bahsetmemi, ancak 242 ve 338 sayl BMGK kararlarn kabul ettiini belirtmitir.95 Bar grmeleri boyunca koalisyon ortaklar arasnda i meseleler zerinden yaanan anlamazlklar, i Partisinin diyalog srecinde srail iindeki uyumu yakalamasn zorlatrmtr.96 Dier yandan iki tarafl yaanan iddet olaylar, bar umutlarnn kaybolmasna neden olmutur. 1994 ubatnda El Halilde bir Yahudi yerleimcinin namaz klan 33 Filistinliyi katletmesi ve Nisan aynda Filistinli intihar bombaclarnn Afula ve Haderada iki otobs havaya uurmas sonucu 13 sraillinin lmyle birlikte tekrar ortaya kan iddet olaylarna ramen Rabin ve Arafat 1994te Kahire ve Paris Anlamalarn imzalamtr.97 Bu dnemde kamuoyu aratrmalarna gre Rabine olan halk destei bir sreliine artm, ancak Kuds, Tel Aviv ve Gazzede intihar saldrlar devam edince srail halknn hem Filistinlilerle bar grmelerine olan destei hem de i Partisine olan destei azalmtr.98 Bu dnem, iddet olaylarna kar Rabinin gvenlik barn nne gemitir aklamas ve alnan gvenlik nlemleri, Filistinlilerin temel insan haklarnn ihlal edildii uygulamalara sahne olmutur.99 Rabin suikast sonras parti lideri olarak seilen Peres, 4 ay sren babakanl dneminde Filistinlilerle bar grmelerine devam etmekle, grmelerde biraz frene basp parti ii btnl salama arasnda kalmtr. Peres liderliindeki yeni hkmet, Geici Anlama (Oslo-II) uyarnca igal altndaki topraklardan aamal ekilme ve Suriyeyle grmeleri gndemine almtr.100 Ancak Peres, Oslo II uyarnca srailin ekilmesi gereken El-Halilden ekilmeyi gvenlik ve seim kaygsyla ertelemitir. Suriye ile yaplan direkt grmeler ise sonusuz kalmtr.101 Ehud Barakn babakanl dneminde bar srecine ilikin yeni umutlar dosa da, bunlarn iyimserlikten te gitmedii ksa srede anlalmtr. Eyll 1999da srail ve Filistin Otoritesi arasnda imzalanan Wye Nehri Szlemesine ramen srailin igal topraklarndan ekilmesi devam etmemi, 2000de Barak ve Arafatn Filistinin nihai statsne ilikin bir araya geldii Camp David
95. lkeler Bildirgesi 5. Madde, 2. Paragraf srailin, Gazze ve Erihadan ekilmesini, be yl iinde srailin aamal olarak ekilecei blgelerde denetimin geici Filistin ynetimine devredilmesini ve grmeler sonras imzalanacak nihai anlama ile Filistin Devletinin kurulmasn ngryordu. Bkz. Smith, s.434. 96. Hazan, s.367. 97. Cathy Hartley, A Survey of Arab- Israeli Relations (London: Europa Publications, 2004), s.182-184. 98. Hazan, s. 367-368. 99. Shlaim, s.184. 100. Hazan, s.371. 101. Benny Morris, Israels Elections and Their Implications,,Journal of Palestine Studies , XXVI, no:1, 1996, Their s.74.
59
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Zirvesi Kudsn stats ve Filistinli mltecilerin geri dn haklar konusunda bir uzlamaya varlamad iin sonusuz kalmtr. Bar sreci ile paralel olarak i Partisinin FKye baknda deiim yaanmtr. Kuruluundan itibaren FKyle diyaloa kar olan parti, 1993 Oslo lkeler Bildirgesi ile rgt resmen tanm, 1967de igal edilen topraklardan ekilmek iin FKyle resmi mzakerelere balamtr.102 Ancak partinin Hamasa ynelik tavr hi deimemi, Hamas bir terr rgt olarak grlerek yaanan iddet olaylarnn tek sorumlusu olarak gsterilmitir. Oslo bar srecinde mzakerelerin tkand dnemde Hamasn g kazanmas ve eylemlerine balamas zerine Rabin, srail hkmeti Filistinlileri ikiye ayrr: iddet kullanan ar ularla savar, lmllarla bar konuur eklinde aklama yapmtr.103 Barakn babakanl dneminde Gazzede yaanan sivil lmlerinden de her zaman Hamas sorumlu tutulmutur. i Partisi Kuds bir btn olarak srail Devletinin egemenliinde ve srailin bakenti olarak tanmaktadr. Kudsn Filistinli sakinlerinin yerel ynetim hakkndan faydalanmasn savunan parti, kentte Arap ve Yahudiler iin ayr yerleim alanlar oluturulmasn savunmaktadr.104 i Partisi, 1967 igali sonras ortaya atlan en bar yanls zmlerde bile Kudsn bir btn olarak srail denetiminde ve bakent olmasnda srarc olmutur. i Partisi, bar srecinin en sorunlu maddelerinden biri olan Filistinli mlteciler sorunun ortaya kt 1948 ylndan itibaren mltecilerin geri dn hakkn reddetmektedir. Ben Gurion ynetimindeki srailde 1948 sava sonras hibir mltecinin geri dnmemesi karar alnarak zm Arap lkeleriyle yaplacak bara ertelenmitir. Bu dnemde Babakan Moe aret, bar karlnda 100 bin mltecinin kabuln nermi, ancak geriye kalan 600 bin mlteci sebebiyle Arap devletleri bu neriyi kabul etmemitir. Bunun zerine hibir mlteciyi kabul etmeme politikasna geri dnlmtr. Parti, bu konudaki kararn BM 194 sayl kararn geri dn hakk iermemesine dayandrmaktadr.105 i Partisi bugn de Filistinli mltecilerin srail egemenliindeki blgelere dn hakkn tanmamakta, mltecilerin ancak Filistin ynetimi kontrolndeki blgelere dn konusunda mzakere etmeyi kabul etmektedir.106 Bar srecindeki en byk engellerden birisi de Yahudi yerleimciler sorunudur. i Partisi, yerleimciler konusunda kat olmayan ve artlara gre deien bir po-
102. Hazan, s.372. 103. Shlaim, s.181. 104. The Labor Party, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/labor.html The 105. Galia Golan, The Evolution of Israeli Policy on the Israeli-Palestinian Conflict, Palestine-Israel Journal, The Conflict, Vol.15, N.1&2, http://www.pij.org/details.php?id=1160 106. The Labor Party, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/labor.html The
60
S YA S
PA R T L E R
litika izlemitir, fakat hkmette olduu dnemlerde yerleim ina faaliyetlerine de devam etmitir. 1967 igali sonras 1977e kadar eria Nehri kysndaki stratejik noktalarda yerleimler kuran i Partisi, Rabinin bar vaat ettii 1992 seim kampanyasnda, yerleimler konusunda Likudun aksine daha uzlamac bir tavr taknmtr. ahin kanattan gelen Rabinin lml politikas, Krfez Savann ardndan yerleimciler sorunu konusunda sraille ters den ABDnin desteini kazanma abas olarak yorumlanmtr.107 Nitekim seimler sonrasnda hkmet kurulur kurulmaz yeni yerleim inas ksmen durdurulmutur. Ancak i Partisi hkmeti, daha bar grmeleri devam ederken inaat yasan kaldrmtr. Mzakereler devam ederken yerleimcilerin bulunduu blgelerden ekilmeyi reddeden i Partisi, bu blgelerde gvenlik koridoru oluturmay ve Filistin otoritesine verilmesi planlanan blgelerdeki yerleimlerin tamamen srailin denetiminde olmasn savunmutur.108
Bar sreci ile paralel olarak i Partisinin FKye baknda deiim yaanmtr. Kuruluundan itibaren FKyle diyaloa kar olan parti, 1993 Oslo lkeler Bildirgesi ile rgt resmen tanm, 1967de igal edilen topraklardan ekilmek iin FKyle resmi mzakerelere balamtr.
Filistin Devletine yaklam ve bar srecine ilikin dier bir tartmal mesele de iki devletin de kabul edecei snrlarn izilmesidir. Snr sorununun en can alc noktas, srailin 1967de igal ettii topraklarn durumudur. i Partisini oluturan rgtlerden Ahdut Haavoda ve Mapay, Filistinlilerle toprak konusunda uzlamay gndemine alsa da, devletin ilanndan sonra temel politika Filistinin varln reddetmek ynnde gelimitir. 1967 igali sonras snrlarna ilikin ise, i Partisinde devletin Yahudi karakteri, genileme, ilhak ve savunulabilirlik tartmalar yaanmtr. 1967-1977 arasnda i Partisi hkmeti, eria Nehri boyunca stratejik nem tayan snr blgelerinde yerleim politikas uygulam, Arap nfusunun youn olduu Dou Kuds de igal altnda tutmutur.109 galin hemen ardndan ise igal altndaki topraklarn gelecei tartmalar yaanm, Ben Gurionun gvenlik konseptine kar igalin daha ok gvenlik sorunu geti-
107. Cleveland, s.549. 108. Avi Shlaim, Israel and Palestine, Reappraisals, Revisions, Refutations (New York: Verso,2010), s.180. 109. Cleveland, s. 403.
61
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
receini savunanlar g kazanmtr. Bununla birlikte bu topraklar, srail ve Arap lkeleri arasnda yaplan pazarlkta srailin elini glendirmi ve igalle birlikte genileyen snrlara ilikin olarak hkmet Sina iin Msra, Golan iin Suriyeye bar arsnda bulunmu, ancak Bat eria iin rdnle temasa gememitir.110 Arap devletlerinin 1967 Eyllnde dzenlenen Hartum Zirvesinde aldklar sraille bar giriimine hayr karar dnemin Dileri Bakan Abba Eban gibi gvercinleri zayflatrken parti iindeki ahinleri glendirmitir.111 Bu karar sonrasnda Yigal Allon gibi isimler, srailin savunulabilir snrlara ekilmesini savunmu, ancak Allon Plan dnda konuya ilikin hibir plan nerilmemitir.112 Ayrca bu dnemde, Araplarla srail devletini ve snrlarn kabul ettikleri bir bar anlamas imzalanmadan hibir toprak verilmemesi karar alnmtr.113 Snrlara ilikin Peres, 1988 seimleri ncesinde Filistin-rdn konfederasyonu neren rdn Plann gndeme tam, bylece i Partisi duruunu deitirerek bar iin toprak tezini savunmaya balamtr. Ancak Peres, 1988 seimleri sonras muhalefette kalmak yerine Likud nderliindeki Ulusal Birlik Hkmetine girerek amirin igalin sreklilii politikasna destek vermi ve koalisyon sresince de yeni bir tez ileri srmemitir.114
3.1.3 D Politika Yaklam

srailin, kuruluundan itibaren savunma ve gvenlik konularna ncelik veren d politikas, tehdit alglad Arap komularna kar hep sert bir tutum almasna neden olmutur. Teknik olarak Arap devletleriyle savata olan srailin yaamas iin silahl bir millet olmas gerektiini syleyen Ben Gurion, BM 181 ve 194 sayl
110. Barari, s. 14. Bu dnemde i Partisi iinde igal altndaki topraklara ynelik tartmalar iki gr etrafnda ekillenmitir. Gvercinler, youn Arap nfusu ieren bu topraklarn elde tutulmasnn Araplarn nfus art hznn ykseklii nedeniyle srailin felaketi olacan ve byle bir durumun srail devletinin Yahudi karakterini kerteceini syleyerek srailin Bat eria ve Gazzeden kmas gerektiini savunmutur. ahin kanat ise rdnle barn salanamayacan, en iyi zmn topraklarn igal altnda tutulmasna devam edilmesi olduunu ve ayrca Bat eriann srail ekonomisine entegre edilmesi gerektiini savunmutur. Bu dorultuda Dayan, Bat eriadaki Filistinlilerin rdnle iliki iine girmelerini salayacak ak kpr politikasn savunmutur. Dayan ve dier ahinler partide aznlk olmalarna karn gl olmalar neticesinde Bat eriada igalin devam karar alnmtr. Bkz. Barari, s.17. 111. Barari, s.15. 112. Allon Plan 1970te babakan yardmcs Yigal Allonun, Bat eriada Filistinlilerin demografik younluunun yksek olduu blgelerin (Dou Kuds hari) rdnn siyasi yetkisine brakmay ngren plandr. 1977 ncesi i Partisi yerleim alanlar iini bu plan referans almtr. rdnle ibirlii neren plan, bamsz Filistin devletinin kuruluunu da nlemi oluyordu. Bkz; Martin Gilbert, The Routledge Atlas of the Arab-Israeli Conflict (New York: Routledge, 2002), s.137. 113. Barari, s.16. 114. Baram, H. The Decline of the Labor Party, http://www.tikkun.org/mediagallery/download. The php?mid=20090505131325953
62
S YA S
PA R T L E R
kararlarn yok sayan bir politika izlemitir.115 Bu dnemde misilleme doktrinine dayanan srail d politikas, sraile ynelik Arap saldrsna kar, saldryla orantl olmayan daha byk bir gle karlk vermeyi ngrmtr.116 1950lerde ABD-Sovyet rekabetinde tarafszlk politikasn benimseyen srail, Sovyetlerin Arap devletleriyle ilikisini gelitirmesi zerine Bat yanls politika izlemeye balam, bata ABD olmak zere batl lkelerden ok miktarda askeri yardm almtr. Dnemin d ileri bakan Moe Dayan, Arap dnyasnn srailin varln reddetmesi nedeniyle barn hibir zaman olamayacan savunmutur. Sonu olarak bu dnemde hkim d politikas, sava tehdidi zerine kurgulanmtr.117 i Partisi hkmetleri dneminde Suriye politikas, 1967 savanda igal edilen Golan Tepeleri zerinden ekillenmitir. galden itibaren ina edilmeye balayan Yahudi yerleimleri srail-Suriye arasnda bara engel en nemli faktr olmutur. i Partisi hkmeti yerleimleri geniletmeye devam etmi, bu sayede elini glendirip Suriyeyi bara ikna etmeyi hedeflemitir. Ancak partide ahinler etkin olmaya baladka Suriyeye bar iin bask yapma fikri geerliliini yitirmitir. 1973te parti, Golandaki yerleimlerin su kaynaklar ve srailin kuzey snrnn savunulmas asndan nemini anlatan ve yerleimlerin desteklenmesini ngren bir dokman sunmu, 1973 sava sonrasnda ise blgedeki yerleimler daha da geniletilmitir.118 1992-1996 arasnda i Partisi hkmeti Golandan geri ekilme sinyalleri vermi, bylece srail-Suriye ilikilerinde yeni bir dneme girilmitir. Ancak iki lke arasnda bara ynelik almalar i Partisi iindeki ayrlklar da derinletirmitir. Parti iindeki birok ahin milletvekili Golan lobisi oluturarak Suriye ile bar olsa dahi srailin Golandan ekilmemesi gerektiini savunmutur.119 Bylece 1993-1995 arasnda devam eden Suriye ile bar sreci parti ii atlaklara bal olarak gerilemitir.1996 Parti Programnda i Partisi Golan Tepelerini srail iin ulusal neme sahip blge olarak grr ibaresi yer almtr. 1997 Parti programnda ise i Partisinin Suriyeyle bar anlamas salanmas ynndeki abalar destekledii belirtilmitir. Aamal bir bar anlamas neren parti, srayla iki lke ilikilerinin tam normallemesini ve su sorununun zlmesini hedeflemektedir. Programda ayrca Golandaki mevcut yerleimlerin destekleneceinin alt izilmektedir.120 1999da Barak dneminde Hafz Esadla bar grmelerine tekrar balanm, 2000de devam eden grmelerde Suriye
115. Galia Golan, http://www.pij.org/details.php?id=1160; Shalom, s.2. 116. Cleveland, s.393. 117. Shalom, s.3-5. 118. Robert G. Rabil, Embattled Neighbors, Syria, Israel and Lebanon, (London: Lynne Rienner Publishers, 2003) s.161. 119. A.g.e., s.163. Golan tartmalar sonrasnda nc Yol grubunu oluturan milletvekili, Oslo II Anlamasnda olumlu oy kullanmayacaklarn bildirerek ayr bir parti kurmutur. 120. The Labor Party, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/labor.html The
63
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
srailin Golandan ekilmesini istemi, srail ise kendini gvende hissettii takdirde ekilme zerine snrlar tartabileceini sylemitir. Barak dnemi, srailin Suriyeyle ikili ilikilerinin en iyi olduu dnemlerden birisi olmutur. i Partisinin rdnle ilikisi, rdn kraliyet ailesi zerinden yrtlmtr. Haimi yanls olan parti kadrolar, 1948 sonrasnda Filistinin rdne katlan topraklarda Filistin milliyetiliinin oluumunu nlemesi ve toprak paylam konusunda Kral Hseyinle anlaabilmek iin Ammanda Haimi monarisinin ayakta kalmas gerektiini savunmutur.121 1970te Yigal Allon, Bat eriada Filistinlilerin demografik younluunun yksek olduu blgelerin rdnn siyasi yetkisine brakmay ngren plan ne srm ancak kabul grmemitir.122 1984 seimleri sonras kurulan birlik hkmetinde yer alan i Partisi, d politikada ncelii rdnle bara vermitir. Peres, BM 242 ve 338 kararlarna gre bar anlamas yapmaya raz olmuken Likud lideri ve babakan amir, Peresi engellemi, Likudun veto gc nedeniyle Peresin giriimleri sonusuz kalmtr.123 Rabin dneminde ise 1994te rdnle bar salanm ancak Suriyeyle ilikilerin normalletirilmesi nceliinin yerini Filistin Otoritesinin kurulmas almalar almtr.
srailin, kuruluundan itibaren savunma ve gvenlik konularna ncelik veren d politikas, tehdit alglad Arap komularna kar hep sert bir tutum almasna neden olmutur.
3.1.4 Lideri ve Temel Politik Figrleri

eli Yahimovi (1960) Eyll 2011den beri i Partisinin yeni lideri olan Yahimovi, eski gazeteci ve yazardr. Knessette 2006dan beri i Partisi milletvekili olarak bulunmaktadr. Sosyal demokrat olan Yahimovi, zelletirme kartlyla bilinmektedir. srailin Bat eriadan ekilmesini savunan ve bar iin iki devlet iki halk formln destekleyen Yahimovi, yerleimlerin kazanlm bir hak olduu fikrine sahiptir.124
121. Shlaim, s.170. 122. Gilbert, s.137. 123. Barari, s.27. 124. Benny Morris, Israels Internal Tumult, 22 Eyll 2011, http://nationalinterest.org/commentary/israels-internal-tumult-5924
64
S YA S
PA R T L E R
Ben Gurion (1886-1973) srailin ilk babakan olan Ben Gurion, Polonyada domu ve 1906da Filistine g etmitir. srail i Federasyonu Histadrutun kurucularndandr. stanbul niversitesinde hukuk okumu ve stanbul Barosuna bal olarak avukatlk yapmtr. Ben Gurion, 1935te Yahudi Ajansnn bana gemi, ardndan Mapayn kuruluunda alarak ksa sre iinde parti liderliine getirilmitir. 1948de ilan edilen srail Devletinin ilk babakan olmutur. Ben Gurion, Siyonist hareketin srdrlebilirliini salamada nemli bir figr olmu, sraile kitleler halinde Yahudi getirilmesini salam ve bu amala zaman zaman ngiliz mandasyla savamtr. Devlet ilan karar, 1948 sava, kitle glerinin absorbe edilmesi ve srailin nkleer g olmas gibi nemli olaylarn altnda Ben Gurionun imzas bulunmaktadr.125 Levi Ekol 1944te Mapay genel sekreteri olan Levi Ekol, Yahudi ajansnn yerleimler blm direktrln yapmtr. 1951-52 yllarnda Tarm Bakanl ve 1952-53 yllar arasnda Ekonomi Bakanl grevinde bulunan Ekol, 1963-69 yllar arasnda babakanlk yaparak 1967 savan yrtmtr. Levi Ekol, Bat Almanyayla diplomatik ilikileri gelitirmi, Sovyetlerden gelen Yahudi gne nclk etmitir.126 Golda Meir srail siyasetinin demir leydisi olarak tannan Golda Meir, 1956-1966 yllar arasnda Dileri Bakan, 1969-1974 yllar arasnda ise Babakan olarak grev yapmtr. Ben Gurion, Meiri kabinedeki tek adam olarak tanmlamtr. srailin Yahudilere ait olduunu savunan Meir, Filistin ulusal hareketini tanmamtr. Meir, Filistinlilerin bir ulus olduunu kabul etmedii gibi Filistinli varln da inkr ederek devlet TV ve radyolarnda Filistin ulusal hareketi ibaresinin kullanlmasn yasaklamtr.127 zhak Rabin srail doumlu ilk babakan olan zhak Rabin, 1974-77 yllar arasnda ve 1992 ile 1995 ylndaki suikastna kadar olan sre olmak zere iki dnem babakanlk yapmtr. Asker kkenli olan Rabin iin en byk askeri tehdit Araplar olmu, i Partisinde de hep ahin kanatta yer almtr. Rabin, imon Peresle karla125. Shalom, s.1. 126. Cathy Hardley, A Survey of Arab-Israeli Relations (London: Europa Publications, 2004), s.455. 127. Zeev Sternhell, The Founding Myths of Israel (New Jersey: Princeton University Press, 1998), s.332.
65
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
trldnda Filistin devletine hep daha sert muhalif olmu, gvenlik konularnda Likud Partisinden bile daha kat durua sahip olmutur. 1987 Aralk aynda ntifada baladnda Likud lideri amirin liderliindeki Ulusal Birlik Hkmetinde savunma bakanl yapan Rabin, amiri isyan bastrmak iin yeterli g kullanmamakla sulamtr. G kullanmnn ie yaramadn gren Rabin, d basklarn da etkisiyle ahin tutumundan keskin bir dn yaparak 1990larn bar grmeleri srecini yrtmtr.128 Bar grmeleri baladnda Knessette yapt tarihi konumada srailin artk yalnz olmadn, tm dnyann sraile kar olmadn ve mevcut izolasyondan kurtulmak gerektiini sylemitir.129 imon Peres Mapay kadrolarndan beri i Partisinde yer alan imon Peres, partisinden ayrlarak 2005 ylnda Kadimaya gemitir. Asker kkenli olmas nedeniyle hep ahin olarak bilinen Peres, i Partisinde olduu dnem boyunca hep ileri gelen isimlerden birisi olmu, parti liderlii konusunda sk sk zhak Rabinle kar karya gelmitir.130 1970ler ve 80lerde Filistin otoritesi yerine rdnle grmekten yana olan Peres, 1990larda gvercin kanada gemi ve Filistinlilerle bar grmelerinin arkasnda olmutur. srailin FK ile 1993te imzalad Oslo Anlamasnn mimarlarndan biri olan Peres, anlama sonras 1994te dnemin srail Babakan zhak Rabin ve FK lideri Yaser Arafatla birlikte Nobel Bar dlne layk grlmtr.131 i Partisi hkmeti ve partinin koalisyona katld dnemlerde savunma ve dileri bakanl gibi nemli grevlerde bulunan Peres, 1984-86 ve 1995-96 olmak zere iki dnem babakanlk yapmtr. 2007de ise Knessette yaplan oylama ile Cumhurbakan olan imon Peres, halen srailin 9. Cumhurbakan olarak grevine devam etmektedir.132 Ehud Barak Asker kkenli olan Ehud Barak, Yom Kippurda Sina cephesinin komutanln yapmtr. 1982-86 yllar arasnda, 1991-1994 yllar arasnda Genelkurmay Bakan 1995te ileri Bakan ve 1996da Dileri Bakan olarak grev yapan Barak, 1996 ylnda i Partisi lideri olmu, 1999da Babakanlk seimlerini kazanarak
128. Shlaim, s. 177. 129. A.g.e, s.178. 130. Hazan, s.374. 131. srail ve Filistin Ynetimi, BBC, 15 Nisan 2009, http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2004/01/printable/040112_israil_filistin_rehber.shtml 132. Shimon Peres Biography President of Israel, http://www.achievement.org/autodoc/page/per0bio-1
66
S YA S
PA R T L E R
2001e kadar bu grevi srdrmtr. Barakn babakanl dneminde Suriye ile ikili grmelerde ilerleme salanmtr.133 2007-2011 yllar arasnda tekrar i Partisi liderliine getirilen Ehud Barak, 2009 Aralk aynda Gazzeye ynelik Dkme Kurun Operasyonunu balatmtr. Ocak 2011de partisinden ayrlarak ayn yln Mays aynda Bamszlk Partisini kurmutur. 2007 ylndan beri srailin savunma bakandr.134
3.2 LKUD
srail siyasi hayatnn en nemli partilerinden biri merkez sada yer alan Likuddur. Likud Partisinin ideolojik kkenleri Vladamir Jabotinski tarafndan 1925te kurulan Revizyonist Siyonizm anlayna dayanmaktadr. Siyonist hareket ierisinde byk bir grup olan Revizyonistler, ngiliz manda ynetiminin yapt paylama kar karak, rdn ve Filistini de iine alan Eretz Yisraelin Yahudi devletine ait olmas gerektiini savunmulardr.135 Revizyonistler bu dorultuda David Ben-Gurionun kabul ettii Birlemi Milletlerin 1947 tarihli taksim plann reddetmilerdir. rdn Nehrinin iki yakas, Bat eria ve Dou Kuds dhil olmak zere srail topraklarnda bir Yahudi devleti isteyen Revizyonistler, askeri mcadeleyi ve ar milliyeti politikalar savunmulardr.136 Bamszln kazanlmasnn ardndan revizyonist anlay, daha sonra Likudun temelini oluturacak Herut Partisi ile siyasi hayatta yerini almtr. Araplara ve ngiliz kuvvetlerine kar eylemler yapan Yahudi yer alt rgt rgunun lideri Menahem Begin tarafndan 1948 ylnda kurulan Herut, srailin en nemli sa kanat partisi haline gelmitir. Revizyonist dnceye uygun olarak BMnin 1947 tarihli taksim plann ve bu dorultuda Bat eriay rdn Krallna brakan 1949 tarihli atekes anlamasn reddetmi ve muhalefetini Knesset iine tamtr.137 Herut, 1965 seimleri ncesinde sa kanatta yer alan Liberal Parti ile seim ittifakna gitmi bu ittifaktan Gahal138 blou domutur. 1973 seimleri ncesi bu
133. Hardley, s.449-450. 134. Barak Formally Inagurates New Party, 12 Mays 2011, http://www.israelnationalnews.com/News/News. aspx/144130#.T-JNtxe0CE4 135. Colin Shindler, Israel, Likud and the Zionist Dream: Power, Politics and Ideology from Begin to Netanyahu (New York: I.B.Tauris, 1995), s.11. 136. Elfi Pallis, The Likud Party: A Premier, Journal of Palestine Studies, Vol.21,(1992), s.41. The 137. Ilan Peleg, The Legacy of Begin and Beginism for the Israeli Political System. Gregory S. Mahler (ed.), The Israel after Begin, (The State University of New York Press: New York, 1990), s.21. 138. Adn Herut-Liberal Blou anlamna gelen Gush Herut-Liberalim kelimelerinin ba harflerinden alr.
67
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
ittifaka zgr Merkez,139 Ulusal Liste,140 Byk srail Hareketi141 partilerinin dahil olmas ile blok genilemi ve bu birlemeye atfen branice konsolidasyon anlamna gelen Likud isim olarak kabul edilmitir. Menahem Begin liderliindeki Likud, seimlere zgrlk ve adalete dayal sosyal dzen, yoksulluun azaltlmas ve ekonomik gelimenin yan sra Eretz srailin btnl sylemiyle girmitir. Begin, seim propagandasn en ok da iktidardaki Mapayn srail topraklarn blmeyi kabul ettii iddias zerinden yrtm ve Likudun tznde142 topraklarn blnmezliini benimsedii ve srailin 1967de igal ettii topraklardan ekilmesini ngren 242 sayl kararna kar olduklar zerinde durmutur.143 1973 seimlerinde yzde 30,2144 oy alarak ikinci parti olan Likud, 1977 Knesset seimlerinden ald yzde 33,4145 oyla birinci parti olarak zaferle kmtr. 1977 seimleri sonrasnda Likud blokuna Ariel aron liderliindeki Shlomtzion146 dhil olmutur. lk dnemde btn bu partilerin Likud iindeki tzel varlklar ayr ayr devam etmi ve Likud resmi olarak tek parti haline ancak 1988 ylnda kavumutur.147 1977 seimleri, sraildeki siyasal g dengesini byk lde deitirmesi asndan nemlidir. srail siyasetindeki sol tekelini ykan Likud, ilk defa bir sa parti liderliinde kurulan koalisyon hkmetine bakanlk etmitir. Likudun seim zaferindeki en byk etken, o dneme kadar byk oranda srail siyasi hayatnn dnda tutulan Sefaradlardan ald destek olmutur. Likudun seim zaferindeki dier bir etken de, iktidardaki i Partisinin kart rvet ve yolsuzluk skandallarn kendi lehine kullanm olmasdr.148 Beginin seilmesi ve srailin toplumsal ve siyasal yapsndaki dnmnn altn izmek iin baz tarihiler 1977 sonrasn kinci srail olarak adlandrmaktadr.149
139. branice HaMerkaz HaHofi adn tayan zgr Merkez, 1967 ylnda Menachem Begin ile ters derek Heruttan ayrlan muel Tamir, Eliezer ostak ve Avraham Tiar tarafndan kurulmutur. 140. Ulusal Liste ya da Devlet Listesi adyla bilinen bu ittifakn temeli, ironik ekilde srail solunun kurucularndan kabul edilen Ben Gurion tarafndan atlmtr. Ben Gurionun 1965te kurduu Rafi partisi 1968de kurulan i Partisinin en nemli unsurlarndandr. Ancak 1969da Ben Gurion i Partisi ile birlikte hareket etmeyerek seimler ncesi Ulusal Liste adyla bir seim listesi oluturmutur. Ancak bu oluum seimlerde 4 sandalye alarak fazla varlk gsterememi ve 1970da Ben Gurionun siyaseti brakmas ile basz kalm ve akabinde Likud oluumuna dhil olmutur (Arian 1998:118). 141. zgr Merkez, Ulusal Liste ve Byk srail Hareketi 1976 ylnda Likud blou ats altnda kalarak Laam ittifakn oluturmulardr. 1984te Laam Herut ile birlemitir. 142. Likud Parti Tz, http://en.Netanyahu.org.il/likud/constitution/, Eriim tarihi: 19 Haziran 2012. 143. Elfi Pallis, The Likud Party: A Premier, Journal of Palestine Studies, Vol.21,(1992), s.42. The 144. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res8.htm, Eriim tarihi: 19 Haziran 2012. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res8.htm 145. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res9.htm, Eriim tarihi: 19 Haziran 2012. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res9.htm 146. Shlomtzion ibraince Shalom ve Zion (Bar ve Sion) kelimelerinin birletirilmesi ile oluturulmutur. 1977 Seimleri ncesinde Ariel aron tarafndan kurulmutur. Sadece iki vekil bu seimlerle meclise girmi ve seimlerin hemen ardndan Likud ile birlemitir. 147. Asher Arian, Politics in Israel: The Second Republic (Chatham, New Jersey: Chatham HousePublishers, The 1998), s.126; Brkan Serbest, Tarihsel Kkenleriyle srailde Siyasal Partiler, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Cilt: 60, Say: 2, s.235. 148. Elfi Pallis, The Likud Party: A Premier, Journal of Palestine Studies, Vol.21,(1992), s.48. The 149. William Cleveland, Modern Ortadou Tarihi ev. Mehmet Harmanc, (stanbul: Agora Kitapl, 2008), s.394.
68
S YA S
PA R T L E R
Likudun ar milliyeti ideolojisine ramen Begin, iktidara geldiinde srailin igal ettii Bat eriann sraile katlmasn ngren Byk srail dncesini Msrla bar yaplmasnn zorunluluunu grd ve ABDnin bu yndeki basklar ile kar karya kald iin hayata geirmemitir.150 Begin liderliindeki Likud iktidarnn en nemli ve en tartmal icraat, 1979da Msrla gerekletirilen Camp David grmeleri ve ardndan gelen bar anlamas olmutur. 1977-81 yllar arasnda sren bar grmeleri sonras Menahem Beginin Msr Cumhurbakan Enver Sedatla yapt Camp David Anlamas Likud ierisinde muhalefetin olumasna neden olmutur. Msrla bara zellikle Likudun Herut kanadndan sert tepki gelmesine karn Begin liderliini koruyarak partiyi 1981 seimlerine tamtr.151
Likudun seim zaferindeki en byk etken, o dneme kadar byk oranda srail siyasi hayatnn dnda tutulan Sefaradlardan ald destek olmutur.
Begin, iktidarda kald dnemde ktleen ekonomiye ramen i Partisi dneminde yaplan yolsuzluklar srekli gndeme getirerek ve Sefarad adaylar gsterip bu grubun oylarn alarak 1981 seimlerinde %37,1 oy ile partisini bir kez daha birinci sraya tamtr.152 1983te Menahem Beginin salk sorunlar dolaysyla grevi brakmas zerine yerine zhak amir yeni Likud lideri olarak seilmitir. amir liderliinde girdii 1984 ylndaki ilk seimlerde Likud 31,9153 oyla i Partisinin 3 sandalye gerisinde kalm ve ikinci parti olmutur. ki partinin de hkmet kuracak ounluu salayamamas zerine i Partisi ile birlikte Ulusal Birlik Hkmeti iinde yer almtr. 1988 seimlerinde siyasi dalmda kkl bir deiim yaratmamtr. Likud %31,1 oyla 40 sandalye kazanarak birinci parti olmakla birlikte hkmet kurmak iin yeterli ounluu salayamamtr. Her ne kadar i Partisi ile bir kez daha koalisyon iinde yer almay istemese154 de bir kez daha kurulan Ulusal Birlik Hkmetinde yer almtr.155
150. Avi Shlaim, The Likud in Power: The Histography of the Revisionist Zionism, Israel Studies, Vol.1, No.2, The The (1996), s.283. 151. Colin Shindler, The Land Beyond Promise Israel, Likud and the Zionist Dream (New York: I.B.Tauris, 1995), ss.97-99. 152. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res10.htm, Eriim tarihi: 19 Haziran 2012. 153. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res11.htm, Eriim tarihi: 19 Haziran 2012. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res11.htm 154. i Partisi ile koalisyon kurmaya yanamayan Likudun ar sa ve dinci partilerle hkmeti kurma ihtimali sraildeki seklerler tarafndan endie ile karlanmtr. Dini partilerin oylarn yzde elli orannda ykseltmesi ve Likudun ar san oylarn kaybetmesi partinin Beginin gelenekselci izgisinden uzaklalmas olarak yorumlanmtr. Ar dinci partilerin halaha (Yahudi eriat) kavramlaryla siyasete yaklamalar ve hahamlarn talepleri Amerikadaki Yahudi diasporasnn maddi yardmlarn kaybetme ihtimaline ramen Likud tarafndan kabul grmemi ve Ocak 1989da i Partisi ile babakanlk rotasyonu olmayan bir koalisyon hkmeti kurulmutur. 155. Bernard Reich, A Brief History of Israel (NewYork: Infobase Publishing, 2008), s.136-137.
69
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
1992 seimlerinde Likudun oylarndaki ciddi d parti liderliindeki deiimi de beraberinde getirmitir. Ald %24,9 oy ile i Partisinin gerisinde kalan Likudun bu baarszlnn ardndan amir 1993te parti liderliinden istifa etmi, yerine Benjamin Netanyahu seilmitir.156 Ancak Netanyahu liderlii de Likuda baar getirmemitir. 1996 seimlerine Likud-Gesher-Tsometten oluan bir ittifakla katlan Likud, %25,8 oy oran ile 32 sandalye kazanarak yine i Partisinin gerisinde kalmtr.157 Buna karn seim sistemindeki deiiklik nedeniyle ilk kez yaplan dorudan babakanlk seimlerini Likud partisi lideri Benyamin Netanyahu, i Partisi lideri imon Perese kar kazanarak babakan olmutur.158 1999 seimleri Likudta bir kez daha lider deiimine neden olmutur. Her hangi bir ittifak yapmadan tek bana seimlere giren Likud %14,1 oy oran ve 19 sandalye ile seimlerden ikinci parti olarak karken,159 parti lideri Netanyahu dorudan yaplan babakanlk seimini i Partisi lideri Ehud Baraka kar kaybetmi ve Likud liderliinden istifa etmitir. Netanyahunun ardndan parti liderliine Likudun radikal kanadndan Ariel aron seilmitir.160 aron 1999 seimlerinden iki yl sonra Barak erken babakanlk seimlerine zorlam ve 2001de gerekletirilen babakanlk seimini kazanmtr.161 Ariel aron liderliinde 2003te Knesset seimlerine katlan Likud oy oranlarn artrarak %29,39 oy oran ve 38 sandalye ile birinci parti olmutur.162 aronun Likud, i Partisi, as, srail Evimizin de dhil olduu sekiz parti ile kurduu hkmet srail tarihindeki en geni kapsaml koalisyon olmutur.163 Ancak aronun 2005 ylnda Gazzeden ekilme kararn almas sadece koalisyon iinde deil parti iinde de anlamazlklara neden olmutur. Parti iinden aronu destekleyenler aron liderliinde Likudtan ayrlarak Kadima Partisini kurmulardr.164 Partiden ayrlan aron yerine Likudun bana tekrar geen Netanyahu, parti tz ve parti ii kurumlarda baz deiiklikler yapmtr.165 Ancak parti ii reformlar Likuda 2006 seimlerinde baar getirmemi, aronun kurduu Kadimann birinci parti olduu seimde Likud sadece %9 oy alarak 12 sandalye kazanabilmitir.166
156. Efraim Inbar, Netanyahu Takes Over, Daniel J. Elazar ve Shmuel Sandler (Eds), Israel at the Polls 1996 (London: Frank Cass Fublishers, 1996), s.34. 157. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res14.htm, Eriim Tarihi: 19 Ekim 2011. 158. Asher Arian, The Second Republic Politics in Israel (New Jersey: Chatham House Publishers, 1998), s.114. 159. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res15.htm, Eriim Tarihi: 19 Ekim 2011. 160. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/409922/Benjamin-Netanyahu, Eriim Tarihi: 19 Ekim 2011 161. Bernard Reich, A Brief History of Israel (NewYork: Infobase Publishing, 2008), s.218. 162. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res16.htm, Eriim Tarihi: 19 Ekim 2011 163. Bernard Reich, A Brief History of Israel (NewYork: Infobase Publishing, 2008), s.219. 164. Abraham Diskin, The Likud: The Struggle for the Centre, Israel Affairs, Vol.16, No.1, (January 2010), s.53. The The 165. Abraham Diskin, The Likud: The Struggle for the Centre, Israel Affairs, Vol.16, No.1, (January 2010), s.57. The The 166. http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res17.htm, Eriim Tarihi: 19 Ekim 2011
70
S YA S
PA R T L E R
2009 seimlerinde Kadimay destekleyen merkezdeki semenleri hedefleyen Netanyahu, Likudun seim sylemini ar sadan merkez-sa bir syleme kaydrarak oy orann artrmakla birlikte Kadimann gerisinde kalmtr.167 Bununla birlikte Likud, srail Evimiz ve as gibi ar sa kanat partileri ve merkez sol eilimli i Partisi ile koalisyon hkmeti kurmay baarmtr.168 Likud halen mevcut koalisyonun iinde yer alrken, parti lideri Benjamin Netanyahu ise babakanlk grevini srdrmektedir.

Likud Partisi, ar milliyeti, ekonomik liberalleme taraftar merkez sada yer alan bir partidir. Partinin ideolojisinin ekillenmesinde ne kan revizyonist fikirlerin en nemlilerinden biri, sonsuza kadar Yahudiler tarafndan ynetilecek olan Eretz srail topraklar zerine kurulu Byk srail devleti iddiasdr. Bat eriadan taviz vermeyen Byk srail devleti ideolojisi, Filistinlilerle yaplacak bar anlamasnda Bat eriann statsn ve bu blgedeki Yahudi yerleimlerinin tasfiye edilmesini en byk sorunlar haline getirmitir.169 Likud Byk srail devleti idealinin bir uzants olarak, srailde yaayanlarn ve sraili ynetenlerin Yahudi olmalarnn gerekliliini savunmaktadr. 1996 Likud Parti Programnda sraildeki Yahudi nfusunun artrlmas hedef olarak gsterilmi, bu amala yeni gmenlere ev ve i imkn salanmas gerektiinin alt izilmitir. Bunun yan sra diasporadaki Yahudilerin sraile yerlemesini kolaylatracak politikalar savunan Likud, diasporann din eitiminin yan sra branice renimini de finanse etmeyi desteklemektedir.170 zhak amirden Netanyahuya kadar geen srede parti ideolojisinin siyaset belirleme ve deerlendirme yapmadaki rol zayflam, siyaset mant daha ziyade propaganda ve siyasi maniplasyon yaratmaya kaymtr.171 branice Hasbara172 kelimesiyle ifade edilen siyasi propaganda ve maniplasyon Netanyahu dneminde parti politikasnda n plana km ve srail davasnn tm dnyaya izah edilmesinin yolu olarak benimsenmitir.173 Bununla birlikte Netanyahu d po167. Abraham Diskin, The Likud: The Struggle for the Centre, Israel Affairs, Vol.16, No.1, (January 2010), s.57-8. The The 168. Netanyahu hkmeti grevde, BBC, 1 Nisan 2009, http://www.bbc.co.uk/turkish/news/ story/2009/04/090401_israel_Netanyahu.shtml, Eriim Tarihi: 19 Ekim 2011. 169. Samuel J.Roberts, Party and Policy in Israel The Battle Between Hawks and Doves (Colorado: Westview Press, 1990), s.71-72. 170. 1996 Likud Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/likud.html , Eriim Tarihi: 27 Ekim 2011. 171. Arye Naor, Hawks Beaks, Doves Feathers Likud Prime Ministers Between Ideology and Reality, Israeli Studies, Vol.10, N0. 3, (2005), s.155. 172. Bkz. Arye Naor, Hawks Beaks, Doves Feathers Likud Prime Ministers Between Ideology and Reality, Israeli Studies, Vol.10, N0. 3, (2005), s.155. 173. Colin Shindler, The Land Beyond Promise Israel, Likud and the Zionist Dream (New York: I.B.Tauris, 1995), s.220.
71
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
litikadan ziyade partinin i politikadaki yaklamlarna dair fikirleriyle partinin genel eilimlerinde deiiklie yol amtr. Partinin d politika yaklamndaki deiim ise daha ok Amerikan d politikasyla doru orantl olarak bir seyir izlemi ve zaman iinde parti ideolojisi belli alardan deiime uramtr.174
Likudun Filistin Devletine bak eski Filistin topraklarnn tarihsel olarak Yahudilere ait olduu dncesine dayanmakta ve Araplara ait bir Filistin devletini kesin olarak reddetmektedir.
Ekonomi politikalar asndan giderek liberal politikalara arlk veren Likud her ne kadar tmyle zelletirmeden yana olsa da pek ok kamu irketi parti iktidar boyunca varln srdrmtr.175 Yine de zellikle 1973te Likud blounun kurulmasyla beraber ngiliz Babakan Thatchern neoliberal ekonomi politikalarna benzer politikalar savunarak rakibi i Partisinden farkl bir yol izlemitir.176 Serbest piyasa ekonomisini savunan Likud, parti programnda enflasyonun drlmesi, yoksullukla mcadele ve gelir vergisinin azaltlmas gibi baz yapsal reformlar nermektedir.177 Likud, 2003te yerel seim kampanyasnda srail ekonomisinin bymesi, enflasyon orannn dmesi, devlet kurumlarnn zelletirilmesinde ilerleme kaydedilmesi ve ileri teknolojiye dayal endstri sektrnn desteklenmesi gibi konular zerinde durmutur. Merkez san oylarn almaya alt 2009 seimlerinde Likud, serbest piyasa ekonomisini desteklemeye devam ederken, rekabeti kresel ekonomi iinde, bte disiplinini salayarak vergi kesintilerine gitmek, zel sektrde bymeyi desteklemek, alamayacak durumda olanlar finansal olarak desteklemek gibi belli prensipler etrafnda ekonomi politikasn ortaya koymutur.178 Geleneksel olarak Likud semeninin ounluunu Sefaradlar tekil etmektedir.179 Likud kurucusu Begin, i Partisi dlayc politikalar izlerken Likudun toplumdaki yerleri bakmndan srailin siyahlar olarak tanmlanan Sefarad-
174. Arye Naor, Hawks Beaks, Doves Feathers Likud Prime Ministers Between Ideology and Reality, Israeli Studies, Vol.10, N0. 3, (2005), s.185 175. Elfi Pallis, The Likud Party: A Premier, Journal of Palestine Studies, 1992, Vol.21, s.42 The 176. Colin Shindler, The Land Beyond Promise Israel, Likud and the Zionist Dream (New York: I.B.Tauris, 1995), s.102. 177. 1996 Likud Party Platform, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/likud.html, Eriim Tarihi: 20 Ekim 2011. 178. Abraham Diskin, The Likud:The Struggle for the Centre, Israel Affairs, Vol.16, No.1, (January 2010), s.58. The Likud:The 179. Likud seeking to capitalize on lead in polls, CNN, 6 ubat 2009, http://edition.cnn.com/2009/WORLD/ meast/02/06/israel.elections.likud.Netanyahu/index.html?iref=allsearch, Eriim tarihi: 20 Haziran 2012.
72
S YA S
PA R T L E R
larn da seslerinin duyulmasna imkn tanyan bir parti olduklarn sylemitir. lgin olan ise bugne kadar Likud liderliini yapm olan Menahem Begin, zhak amir, Ariel aron ve Benyamin Netanyahunun hibirisinin Sefarad olmamasdr. Sefaradlarn Likuda destei 1977de partinin 30 yllk i Partisi iktidarna son vererek iktidara tanmasnda nemli rol oynamtr.180 Likud, parti listesinde Sefarad adaylara yer vererek ve i Partisinin yolsuzluklarna vurgu yaparak oy toplamaya alm, bu seimler Sefarad-Likud ittifaknn balangc olmutur.181 1977de Sefaradlarn %53 Likuda oy verirken 1992 seimlerinde bu destek azalmakla birlikte %41 gibi yksek bir oranda kalmtr. 1996da Netanyahunun Sefarad blgelerden ald oy %80lere kmtr,182 ancak Likudun Sefaradlara verdii szleri yerine getirmedii dncesi onlar dinci as partisini kurmaya itmitir.183

Likudun Filistin Devletine bak eski Filistin topraklarnn tarihsel olarak Yahudilere ait olduu dncesine dayanmakta ve Araplara ait bir Filistin devletini kesin olarak reddetmektedir. Bu bak as Filistin Devleti, bar sreci, Kuds, snr sorunu ve mltecilerle ilgili izlenen siyaseti de etkilemitir. Likud liderliinde kurulan hkmetler uluslararas basklar nedeniyle her ne kadar bar sreci iinde yer alm olsalar da, parti ideolojisi dayand temeli byk oranda korumutur. Likudu oluturan partilerden Herutun ideolou olan Jabotinski, ngiliz mandas dneminde Filistinin taksimi planna kar karak rdn dhil tm Filistinin srail topra olduunu savunmutur. Filistine illegal gleri de (Aliya Bet) destekleyen Jabotinski, blgedeki Yahudi nfusunu artrmay hedeflemitir.184 Likud liderleri amir, Netanyahu ve aronun siyasi fikirlerinde de Jabotinskinin etkisi grlmektedir. Filistin tarihsel olarak Eretz sraildir ve bir Filistin devletine yer yoktur. Bar konusunda ise Likud, gvenliki perspektiften gelitirdii yaklamyla srailin gvenliinin Filistinlilerle yaplacak bartan nemli olduunu savunmaktadr.185 Likud liderlerinin Filistinlilere ve olas bir Filistin devletine parti ideolojisine dayal bu denli sert ortak tutumuna karn iktidar dneminde gelitirdikleri politikalarda farkllklar olduunu belirtmek gerekmektedir. Bu farkllk
180. Meyrav Wurmser, Post-Zionism and the Sephardi uestion, Middle East Quarterly, (Spring 2005), ss. 21-30. 181. Colin Shindler, Israel, Likud and the Zionist Dream: Power, Politics and Ideology from Begin to Netanyahu (I.B.Tauris, 1995), s.106. 182. Dan Perry ve Alfred Ironside, Israel and the Quest for Permanence (North Carolina: McFarland Publishers, 1999), s.144. 183. Hassan A. Bariri, Israeli Politics and the Middle East Peace Process 1988-2002 (New York: Routledge, 2004), s.66. 184. Samuel J. Roberts, Party and Policy in Israel (Colorado: Westview Press, 1990), s.14. 185. Hassan A. Bariri, Israeli Politics and the Middle East Peace Process 1988-2002 (New York: Routledge, 2004), ss.21-22.
73
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Begin, amir ve Netanyahunun iktidar dnemlerinde farkl uygulamalarla yansmasn bulmutur. Menahem Begin, BM Gvenlik Konseyinin srailin 1967 ncesi topraklarna geri ekilmesini ve Filistinlilerin kendi kaderini tayin etme hakkn tanmasn ieren 242 sayl kararn reddetmi ve Filistinliler yerine Eretz srailin Araplar ifadesini kullanmtr.186 Begin ayrca, dnemin ABD bakan Jimmy Cartera Filistinli varlna kar olduunu, nk byle bir varln kabulnn gelecekte bir Filistin devletinin kabul anlamna geleceini sylemitir.187 1989da i Partisi ile koalisyonu dneminde Likud bak asn deitirmi, amir-Arens-Rabin tarafndan gelitirilen ve amir Plan olarak bilinen bir plan dorultusunda Filistin sorununa yaklamtr. Camp David Anlamalarn ve BM 242 ve 338 sayl kararlar esas alarak FK ile dorudan grmeyi ngren plan, Bat eria ve Gazzenin statsnde herhangi bir deiiklik kabul etmeyip, sadece sraille grmeleri gerekletirecek Geici Filistin Ynetimi oluturulmasn ve bunun iin Filistin halknn kendisine temsilci semesini ngrmtr. Grmeler sresince amirin geici ynetimden kast, toprak iermeyen, sadece nfusun kendi kendini ynetmesinden ibaret bir otonomi anlay olmutur.188 Partide ahin politikalar ile tannmas ile birlikte zhak amir, bar srecinin balangc kabul edilen 1991 Madrid Konferansnda Filistinlilerle ilk kez dorudan gren srailli lider olmutur. amirin kurduu kabine, Msrla bar anlamas imzalayan Begin hkmetinden ok daha ahin ve sa kanat olmasna karn, ayn dnemde ABDnin ve uluslararas kamuoyunun FKye destei ve yine ABDnin Krfez Sava nedeniyle Ortadou lkelerinden destek alabilme kaygs sebebiyle Madriddeki bar grmelerine onay vermitir.189 Madrid Grmeleri Likudu zor durumda brakm, gerek Likud ierisinde Netanyahunun da dhil olduu bir grup gerekse Likudla birlikte koalisyon hkmetini oluturan ar sa Moledet ve Tehiya partileri grmeler sonucunda ortaya konan plann Filistin devletinin kurulmasna yol aaca nedeniyle grmele-
186. Avi Shlaim,Prelude to the Accord: Likud, Labor, and the Palestinians, Journal of Palestine Studies, Vol. 23, No. 2, (1994), s.7. 187. Colin Shindler, A History of Modern Israel (Cambridge: Cambridge University Press, 2008), s.157. 188. Avi Shlaim,Prelude to the Accord: Likud, Labor, and the Palestinians, Journal of Palestine Studies, Vol. 23, No. 2, (1994), s.10. Bu balamda Filistinlilere verilecek otonomi zerine ilk plan, Beginin 1977de Enver Sedatla Camp Davidte grmesi srasnda ortaya atlmtr. Ancak Likudun otonomi anlay igal edilen blgelerdeki topraklar deil, igal topraklarnda yaayan Filistinlileri kapsayan kltrel bir otonomiyi iermektedir. Bylece mzakere srecinde bile igal edilen topraklar zerine Likudun tavr, igal topraklarnn sraile ait olduunun vurgulanmas olmutur. Bkz. Colin Shindler, A History of Modern Israel. (Cambridge: Cambridge University Press, 2008), s.158; Avi Shlaim,Prelude to the Accord: Likud, Labor, and the Palestinians, Journal of Palestine Studies, Vol. 23, No. 2, (1994), s.7. 189. Colin Shindler, A History of Modern Israel (Cambridge: Cambridge University Press, 2008), ss.220-223.
74
S YA S
PA R T L E R
re kar kmtr. Moledet ve Tehiya partileri grmelerin Filistine otonomi ve Suriyeye toprak verilmesi gibi sraili tehdit eden konulara kayd gerekesiyle koalisyon hkmetinden ayrlmlardr.190 Koalisyonunun paralanmas sonucu Likudun Knessetteki ounluunu kaybetmesi zerine 1992de erken seim karar alnmtr. Bar grmeleri ile liderlii sarslan amir, bu srete konumunu korumak iin mzakere kart ve yerleim yanls sylemine geri dnmtr.191 amir 1992 seimlerinde Likudun geleneksel izgisine uygun ekilde srailin toprak btnln savunmu ve d basklar reddederek igal edilmi topraklardaki Yahudi yerleimlerinin arttrlacan ifade etmitir.192 Bar grmeleri i Partisi dneminde imzalanan 1993 ve 1995 Oslo Anlamalar ile bir adm teye tandysa da Netanyahunun babakanlk yapt 19961999 anlamalardan kaynaklanan taahhtler yerine getirilmemitir. Benjamin Netanyahu, Filistin devleti konusunu gvenlik asndan ele almaktadr. srail devletinin gvenliini tehdit etmeyen blgelerde (ve etmedii srece) Filistinlilerin kendilerini ynetme haklar olacan fakat nce ikili ekonomik ilikilerin ve gvenlik aygtlarnn gelitirilmesi gerektiini savunmaktadr.193 Bununla birlikte pragmatist hareket eden Netanyahu, ABD ve uluslararas kamuoyunun basks neticesinde gerekli artlar yerine getirildiinde bir Filistin devletini kabul edeceini aklamtr.194 Bu noktada Likudun i Partisi ile imzalad koalisyon anlamasnda Netanyahu, Ehud Baraka srailin daha nce imzalam olduu tm diplomatik ve uluslararas anlamalara bal kalma szn verdiini belirtmek gerekmektedir. Bu Likud Partisinin 2007deki Annapolis Zirvesinde alnan srail ve Filistin taraflar bar ve gvenlik iinde yan yana yaayacak iki devlet hedefi dorultusunda mzakerelere devam edilmesi kararn da kabul ettiinin gstergesi saylmaktadr.195 te yandan Likudun parti programnda, rdn Nehrinin batsnda kurulacak bir Filistin devletinin kesinlikle reddedilecei vurgulanmaktadr. Parti programnda tek tarafl Filistin devletinin ilannn imdiye kadar Filistin ve srail taraflar arasnda imzalanan Oslo Anlamalar ve Wye Memorandumunun bozulmas
190. Jonathan Marcus, Israels General Election: Realignment or Upheaval, International Affairs, Vol. 68, No.4, (1992), s. 694. 191. Jonathan Marcus, Israels General Election: Realignment or Upheaval, International Affairs, Vol. 68, No.4, (1992), s. 694-95. 192. Avi Shlaim, Israeli Politics and Middle East Peacemaking, Journal of Palestine Studies, Vol. 24, No. 4, (1995), s.21. 193. Casey L. Addis, Israel: Background and U.S. Relations, Congressional Research Service, 14 ubat 2011, http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/RL33476.pdf Eriim Tarihi: 2 Kasm 2011. 194. Full text of Netanyahus foreign policy speech at Bar Ilan, Haaretz, 14 Haziran 2009, http://www.haaretz. com/news/full-text-of-Netanyahu-s-foreign-policy-speech-at-bar-ilan-1.277922, Eriim Tarihi: 2 Kasm 2011. 195. Labor Joins Netanyahus Government, MEDEA, 27 Mart 2009, http://www.medea.be/2009/03/labor-joinsNetanyahu%E2%80%99s-government/, Eriim tarihi: 20 Haziran 2012.
75
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
anlamna geldii belirtilmektedir. Likuda gre Filistinliler zerklik erevesinde hayatlarn zgrce ynlendirebilir, ancak bu kesinlikle d politika, gvenlik ve g konularnda yetkili bir egemen devlet kurmalar anlamna gelmemektedir.196 Likudun snrlara bak parti ideolojisini oluturan Eretz srail (Byk srail) tezine dayanmaktadr. Buna gre Eski Ahidde geen Bat eria dhil rdn Nehrinin iki yakas srail topraklar olarak kabul edilmektedir.197 te yandan parti reel politikle uyumlu bir ekilde bu gr ekillendirmi ve BMnin 242 ve 338 sayl kararlarn benimsediini belirtmitir.198 Filistin ile snrlar konusuna srailin toprak btnln balamnda yaklaan Likud, rdn Nehrinin batsnn bir btn olarak sraile ait olduunu savunarak i Partisinin nerisi olan Negev blgesinin bir ksmnn Filistinlilere verilmesi fikrine de kar kmtr.199 Kuds konusunda da etkili olan bu anlay parti programnda da yer almtr. Kudsn tarihi ve dini olarak srailin vazgeilmez bir paras olduu, kentteki farkl dinlere ait kutsal meknlar ziyaretilere ak olmak kaydyla, Kudsn blnmez bir btn olarak srailin bakenti olduu parti programnda belirtilmitir.200 zhak amirin Bizim iin Jerusalem onlar iin Kuds, yani bu bir snr meselesi deildir bu varolusal bir meseledir szleri Likudun konuya yaklamn zetler niteliktedir.201 Ayrca parti programnda, btn dinlere bu kutsal yeri ziyaret edebilme zgrl tannmakla beraber Kudsn Yahudi kltrnn kalbi olduu, onu Yahudilerin koruyaca ve blgesel bar salanacaksa bunun Kudsn blnmemesinden getii yer almaktadr.202 Likud ayrca Dou Kudste bulunan srail polisinin saysnn artrlmas ve blgedeki Yahudi nfusunun artrlarak glendirilmesi gerektiini savunmaktadr.203 2009 seimlerinde de btn bu yaklamlara uygun olarak Netanyahu, Kuds bldrmeyecei szn vermitir.204 Likudun benimsedii bu snr siyaseti dorudan Filistinli mlteciler ve srailli yerleimcilerle ilgilidir. srailin yerleim politikas iktidara gelen partiye gre ok
196. Likud Party Platform, http://www.knesset.gov.il/elections/knesset15/elikud_m.htm, Eriim Tarihi: 3 Kasm 2011. 197. Avi Shlaim, Prelude to the Accord: Likud, labor, and the Palestinians, Journal of Palestine Studies, Vol.23, No.2, (1994), s.7. 198. National Security, http://en.netanyahu.org.il/Themes-of/security/, Eriim tarihi: 23 Temmuz 2012. 199. Likud Party Platform from the 15th Knesset, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/likudplatform15.html, Eriim tarihi: 20 Haziran 2012. 200. Benjamin Netanyahu Resmi web sitesi, http://en.Netanyahu.org.il/Themes-of/security/, Eriim tarihi: 10 Kasm 2011. 201. Elfi Pallis, The Likud Party: A Premier, Journal of Palestine Studies, Vol.21,(1992), s.47. 202. http://en.Netanyahu.org.il/Themes-of/security/ 203. Likud Party Platform from the 15th Knesset, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/likudplatform15.html, Eriim tarihi: 20 Haziran 2012. 204. Netanyahu: Ill keep the Golan Israeli, Jerusalem undivided, 8 ubat 2009, http://www.haaretz.com/news/ elections/elections-2009-Netanyahu-i-ll-keep-the-golan-israeli-jerusalem-undivided-1.269665, Eriim Tarihi: 10 Kasm 2011
76
S YA S
PA R T L E R
deikenlik gstermese de Likudun iktidarda olduu dnemlerde daha ok yerleim birimi ina edilmitir.205 Likud iin yerleim birimleri, gvenliin salamann yannda Eretz srail hedefini gerekletirmenin de bir yolu anlamna gelmektedir. 1967de igal edilen Bat eria ve Gazzenin geleceine uzun sre karar veremeyen ve gvenlik nedeniyle blgeyi askeri igal altnda tutan srail, rdn Nehri boyunca snr blgelerinde yerleim politikas uygulamaya balamtr. gal topraklarn elde tutma politikasn benimsemeyen i Partisinin iktidardaki yerini 1977de Likud blou alnca srailin yerleim politikas da netlik kazanmtr. 1967 Savandan sonra ortaya kan dini yerleimci hareketiyle206 e zamanl gelien Likudun yerleim politikas igal edilmi topraklarn ilhakna yakn bir izgide seyretmitir. Likud, Yahudi yerleim yerlerini, srailin yaamsal kar olarak grmekte ve bu dnce devlet olmadan nceki dnemdeki Yiuv liderlerinin fikirlerine dayanmaktadr. Bu dorultuda Likud, Bat eriada mmkn olan her yere srailin gvenlii iin yerleim birimleri ina etmeye devam etmitir. ktidarn ilk dneminde 5 bin yerleimci saysn 16 bine karan Likud, ikinci drt yllk dneminde bu sayy 30 bine ve 2002de 200 bine karmtr.207 Netanyahunun babakanlnn ilk dneminde zellikle Dou Kudste yeni yerleim yerleri inasna hzlanmtr.208 1996da Dou Kudste 160 bin olan yerleimcilerin nfusu 2011de 200 bine kmtr. 1996da Bat eriada 142 bin olan yerleimci nfus bugn itibaryla 300 bine olmutur.209 Son dnemde de babakan Netanyahu Likudun yerleim politikalarn srdrmeye devam etmektedir. Netanyahu son olarak 2011 Kasm aynda igal edilen topraklarda, zellikle Dou Kudste 2000 yeni bina inasna izin vermitir.210 Likud Partisi, igal edilen topraklarda yerleimler yolu ile Yahudi nfusu artrma politikasnn bir uzants olarak kendi hkmetleri dneminde Filistinli mltecilerin sraile giriine kesinlikle izin vermeyeceini belirtmektedir. Likuda gre mltecilerin sorumluluu sraile deil, Arap dnyasna aittir. Nitekim partiye gre Arap dnyas bu sorumluluu, bir Yahudi devleti olarak srailin varln
205. Eitan Y. Alimi, Israeli Politics and the First Palestinian Intifada Political opportunities, framing processes and contentious politics (Routledge:2007), s.44. 206. Dini yerleimciler hareketi, resmi adyla Tm srail Topra Hareketi, 1967 Savandan sonra Yahudi yerleimci, aydn, aktivist ve generallerden oluan, savata kazanlan tm topraklarn ilhak edilerek yerlerine yerleim merkezi kurulmasn savunan elit bir harekettir. Bkz. Selin alayan, srail Szl (stanbul: letiim, 2010), s.408. 207. Hassan A. Bariri, Israeli Politics and the Middle East Peace Process 1988-2002 (New York: Routledge, 2004), s.23. 208. Jerome Slater, Netanyahu, A Palestinian State, and Israeli Security Reassessed, Political Science Quarterly, Vol. 112, No. 4 (Winter, 1997-1998), s.677. 209. Daniel Levy, Same Netanyahu, Different Israel, Foreign Affairs, 24 Mays 2011, http://www.foreignaffairs. com/articles/67863/daniel-levy/same-Netanyahu-different-israel?page=3, Eriim Tarihi: 10 Kasm 2011. 210. Israel orders new building in East Jerusalem, Al Jazeera, 2 Kasm 2011, http://aljazeera.com/news/middleeast/2011/11/2011111185023514728.html, Eriim Tarihi: 4 Kasm 2011.
77
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
tanmaktansa ona sava aarak stlenmitir.211 1996da kurulan Netanyahu hkmeti, Filistinlilerin Bat eria, Gazze eridi ve Dou Kudsteki hak iddialarn ve 1948den sonra mlteci durumuna dm Arap nfusun eski evlerine geri dn hakkn reddederek bu blgede Yahudi yerleim politikalarn desteklemitir. Netanyahu parti olarak, rdn Nehrinin batsnda srail topraklarnda bulunan blgelere Arap nfusunun dnne kesinlikle kar olduklarn aklamtr.212 Likud Partisinin Filistin topraklarna, yerleimlere ve mltecilere kar tutumu Filistin mcadelesinde nemli iki aktr olan FK ve Hamasa kar siyasetini de belirlemitir. Likudun ilk dnem FKyle mzakere srecine bak, bu konuya ilikin politikasn belirleyen hayr ile anlalabilir: FK ile mzakereye, bir Filistin devletinin kurulmasna ve bar iin toprak mbadelesine hayr.213 Filistin Otoritesinin terr eylemlerini engellemesi gerektiini belirten Likud,214 1980lerde Gazzede gelimeye balayan slami hareketlere kar ve 1982 Lbnann igaliyle Tunusa tanan FKnn blgeden ayrlmasyla oluan siyasi boluun arlar tarafndan doldurulmasn nlemek iin amir dneminde FK ile ilikilere pragmatist bir yaklam gelitirmitir.215 Buna karn bar srecine kat bir tutumla yaklaan Netanyahu tarafndan FK ile yrtlen Oslo grmeleri sert dille eletirilmi ve rgt bar savamak iin kullanan bir dman olarak nitelendirmitir.216 1992 ylna gelindiinde Hamas ve Mslman Kardeler birinci hedef haline gelmi ve illegal rgt ilan edilmitir.217 Bununla birlikte Netanyahu, Hamas kart sylemlerini aka ifade etmesine ramen Hamasn intihar bombaclarndan siyasi olarak en ok kar salayan politikac olmutur. Rabinin suikastnn ardndan 1996da yaplan babakanlk seimlerinde Netanyahunun seim propagandas temel olarak Hamas terr ve srailin gvenlii sylemine dayanm,218 terrle bar olmaz politikas gden Netanyahu babakanlk seimlerini kazanmtr.219 Likud Partisi, Hamasla mcadelede tek tarafl ekilmeler konusunda da eletirel bir yaklam gelitirmitir. Tek tarafl geri ekilmelerin zayflk ve teslimiyet anla211. National Security: Responsibility for Palestinian Refugees - belongs with the Arab Countries, http:// en.Netanyahu.org.il/Themes-of/security/, Eriim tarihi:20 Haziran 2012. 212. Justus R. Weiner, The Palestinian Refugees Right to Return and the Peace Process, Boston College International and Comparative Law Review, Vol.20, No.1, (1997), s.14. 213. Avi Shlaim,Prelude to the Accord: Likud, Labor, and the Palestinians, Journal of Palestine Studies, Vol. 23, No. 2, (1994), s.7. 214. Likud Party Platform, http://www.knesset.gov.il/elections/knesset15/elikud_m.htm, Eriim Tarihi: 3 Kasm 2011. 215. Colin Shindler, (2008), s.204. 216. Binyamin Netanyahu, Peace In Our Time?, NY Times, 5 Eyll 1993, http://www.nytimes.com/1993/09/05/ opinion/peace-in-our-time.html?src=pm, Eriim tarihi: 19 Haziran 2012. 217. Eitan Y. Alimi, Israeli Politics and the First Palestinian Intifada Political opportunities, framing processes and contentious politics, (Routledge:2007), s.144. 218. Avi Shlaim, Israel and Palestine Reappraisals, Revisions, Refutations (New York: Verso, 2010), s.144. 219. Laura Drake, A Netanyahu Primer, Journal of Palestine Studies, Vol. 26, No. 1 (Autumn, 1996), s.63.
78
S YA S
PA R T L E R
mna geleceini savunan Likud, bu ekilde Hamasn silah teknolojisini gelitirdiini ve durumu daha da karmaklatrdn ileri srmektedir.220 Likud liderliinde Filistin meselesiyle ilgili bir dier gelime 2003 ylnda ABD, AB, BM ve Rusyann gelitirdii iki devletli zm nerisinin kabul edilmesi olmutur. Her ne kadar yol haritas kabul edilmi olsa da Babakan Ariel aronun artlar bunu zorlatrmtr. aron, Filistin Otoritesinin terr durdurmasn, askerlerin silahszlandrlmas ve altyaplarnn datlmasn art komutur. 2006 seimlerinde Hamasn galip gelmesi ise sreci ve srailin artlarn deitirmitir. 2009 ylnda yeniden babakan olan Netanyahu, bir Filistin devletinin kurulmasnn mmkn olabileceini ifade etmitir.
Tek tarafl geri ekilmelerin zayflk ve teslimiyet anlamna geleceini savunan Likud, bu ekilde Hamasn silah teknolojisini gelitirdiini ve durumu daha da karmaklatrdn ileri srmektedir.

Likud srail d politikasn her zaman i siyaset ve gvenlikle balantl olarak belirlemitir. Bata gvenlik karlarnn korunmas olmak zere Likud, ekonominin glendirilmesi ve ekonomik ilikilerin gelitirilmesini de d politikann amalar arasnda gstermitir.221 Son dnem Likud d politikasnda ran en nemli konu haline gelmiken Filistin meselesi ve Arap komularla ilikiler arka plana dmtr. Benimsedii ulusal gvenlik ve d politika yaklam ekseninde Likud, ran sadece srail iin deil tm uygar dnya iin bir tehdit olarak tanmlamtr. Parti, ran irrasyonel ve sorumsuz hareket eden bir lke olarak nitelendirmekte ve rann nkleer silaha sahip olmasnn her trl yntem denenerek engellenmesi gerektiini savunmaktadr. Likud ayrca ekonomik ve siyasi yaptrmlar baarya ulaamazsa rana askeri olarak mdahale etmenin de seenekler arasnda olduunu vurgulamaktadr.222
220. National security: The Iranian threat, http://en.Netanyahu.org.il/Themes-of/security/, Eriim tarihi: 20 Haziran 2012. 221. 1996 Likud Party Platform, Chapter II-Foreign Relations, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/ Politics/likud.html, Eriim tarihi:20 Haziran 2012. 222. National security: The Iranian threat, http://en.Netanyahu.org.il/Themes-of/security/, Eriim tarihi: 20 Haziran 2012.
79
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Amerika ve srail ilikileri, siyasi, ekonomik, askeri ve diaspora olmak zere ok boyutluluk arz etmektedir. Likudun iktidarda olduu dnemde Amerika-srail ilikilerini byk oranda Filistin bar sreci ekillendirmitir. 1977de Cartern giriimiyle balatlan Camp David grmelerini Likud, sraili igal edilen topraklardan geri ekilmek zorunda brakmak amacyla yaplm hamleler olarak grm fakat anlama sonunda Beginin srail karlarn korumay baard yorumlar yaplmtr.223 Reagan dneminde, 1981-89, Amerika ile Likud hkmetleri stratejik savunma ve serbest ticaret anlamalar imzalam, hatta srail Amerikann NATO dndaki en nemli mttefiki ilan edilmitir.224 Baba Bush dneminde, 1989-1992, Amerikann Dou Kudsn igal topra olduu ve srail egemenli altnda olmadn sylemesi ve srailin yerleim inasn desteklemenin blgedeki Amerika imajna zarar vermesi ilikileri germitir.225 Zira her ne kadar farkl grler ierse de Amerikadaki Yahudi diasporasnn, Amerikan srail Kamu leri Komitesinin, AIPAC,226 byk ounluu, zellikle Filistin konusundaki tavizsiz tavr sebebiyle, Likudu desteklemektedir. Likud Partisinin igal topraklarnda hkimiyet kurarak daha fazla yerleim ina edilmesi politikalarna destek veren grup, bu konularda Amerikann desteinin salanmas noktasnda kilit bir konumdadr.227 Daha sonra greve gelen Clinton ynetimi her ne kadar sraile terrle mcadele ve savunmay destekleme amal maddi yardmlarna devam etse de Netanyahunun yerleimleri geniletme planna destek vermemi ve hatta FK ve sraile Oslo Anlamasnn uygulamasna ynelik sorumluluklar ykleyen Wye Memorandumunun imzalanmasn salamtr. srail lobisi srailin gvenlii ve Amerikann Ortadoudaki karlarn gelitirebilmesi iin iki lkenin stratejik ibirlii ierisinde olmasn gerekli grmekte, Amerikann kararllkla srailin yannda olmas gerektiini savunmaktadr.228 Bu balamda gerek Amerikadaki Likud taraftarlar gerekse Likudun kendisi Irak Savanda Amerikay savunmu ve Bush ynetimini desteklemitir.229 yle ki Likudun Amerikal Dostlar (American Friends of Likud) adnda bir grup, hem Likudun temellerini oluturan Revizyonist Siyonist ideoloji dorultusunda faaliyetler yrterek Li223. Clyde R. Mark, Israeli-United States Relations, CRS Report, 9 Kasm 2004, http://fpc.state.gov/documents/ organization/39292.pdf 224. Clyde R. Mark, Israeli-United States Relations, CRS Report, 9 Kasm 2004, http://fpc.state.gov/documents/ organization/39292.pdf 225. Steven L. Spiegel, The AmericanIsraeli Relationship: Past and Future, Israel Journal of Foreign Affairs, Vol. II, No.3, (2008), s. 18. 226. American Israel Public Affairs Committee 227. John J. Mearsheimer ve Stephen M. Walt, The Israel Lobby and US Foreign Policy, Mart 2006, http:// mearsheimer.uchicago.edu/pdfs/A0040.pdf, s.31. 228. John J. Mearsheimer ve Stephen M. Walt, The Israel Lobby and US Foreign Policy, Mart 2006, http:// mearsheimer.uchicago.edu/pdfs/A0040.pdf, s.14. 229. John J. Mearsheimer ve Stephen M. Walt, The Israel Lobby and US Foreign Policy, Mart 2006, http:// mearsheimer.uchicago.edu/pdfs/A0040.pdf, s.31
80
S YA S
PA R T L E R
kuda destek olmakta hem de Amerikan siyasetinde dengelere etki etmektedir.230 Bu noktada Netanyahunun seim kampanyalarna yaplan balarn byk ounluunun Amerikadaki srail lobisi ile balantl kii ve kurululardan geldiini, Likud ile Amerikadaki srail lobisi arasndaki yakn ilikiyi gstermek asndan not etmek gerekir. srailin blge siyaseti ve snr gvenlii asndan Msr, kilit bir neme haizdir. Msrla dnemin babakan ve Likud lideri Menahem Begin tarafndan 1979 ylnda Camp David bar anlamas imzalanmtr. Amerikann blge bar adna en nemli baarlarndan birisi kabul edilen anlamay231 Netanyahu Camp David Anlamasn srailin gvenlii saland ve karlar korunduu mddete bir Arap lkesiyle bar yapabileceinin kant olarak grmtr.232 Msrla bar grmelerinde Likud hep yuvarlak bir dil kullanm, bylece Camp David anlamasnn Filistin devletinin kurulmasna ve yerleimlerin durdurulmasna ynelik ksmnda esasnda net bir anlamaya varlamamtr. Her ne kadar Msr bu anlama sayesinde Amerikadan yllk ortalama 2-3 milyar dolar askeri yardm alsa da Msr halknn anlamay onaylamamasndan dolay bar, souk bar olarak nitelendirilmitir.233 Arap syanlarna kadar kinci ntifada srasnda Msrn srail bykelisini drt yl boyunca geri ekmesi dnda iki lke arasnda ciddi bir sorun yaanmam ve Netanyahu barn devam etmesinin srrn her iki lkenin karlarna hizmet etmesi olarak aklamtr.234 Fakat Austos 2011de srailin snrda 5 Msrl polisi ldrmesi zerine Msrllar srailin Kahire bykelisinin lkeyi terk etmesi iin protesto gsterileri dzenlemi ve elilik binasn basmlardr. Bunun zerine Netanyahu, Bakan Obamay arayarak mdahale etmesini istemi ve srail Bykelilii Msr gvenlik glerince korunmutur.235 Amerika hala iki lke arasndaki barn garantr konumundadr. Snrlar ve buna ek olarak yerleimler konusunda Likud iin stratejik olan bir dier lke Suriyedir. Likud hkmetleri dneminde Suriye ile ilikilerde, lkenin gvenlii ile dorudan ilgili olan Golan Tepeleri belirleyici faktr olmutur. 1981de
230. American Friends of Likud web page, http://aflikud.org/index.htm, Eriim tarihi: 24 Temmuz 2012. 231. Egypt-Israel cold peace suffers a further chill, BBC, 10 Eyll 2011, http://www.bbc.co.uk/news/worldmiddle-east-14603812, Eriim tarihi: 23 Temmuz 2012. 232. Benjamin Netanyahu, Prime Minister Netanyahus speech marking 30 years of peace with Egypt, 30 Mart 2009, http://en.netanyahu.org.il/news/276/32/Prime-Minister-Netanyahu-s-speech-marking-30-years-ofpeace-with-Egypt/d,netan-speech/, Eriim tarihi: 23 Temmuz 2012. 233. Sami Kohen, Souk bartan souk savaa... Milliyet, 2 Mays 2012, http://m.milliyet.com.tr/Columnists/ ColumnistArticle.aspx?ID=1535184, Eriim tarihi: 23 Temmuz 2012. 234. Benjamin Netanyahu, Prime Minister Netanyahus speech marking 30 years of peace with Egypt, 30 Mart 2009, http://en.netanyahu.org.il/news/276/32/Prime-Minister-Netanyahu-s-speech-marking-30-years-ofpeace-with-Egypt/d,netan-speech/, Eriim tarihi: 23 Temmuz 2012. 235. Msr-srail ilikileri de kopma noktasnda, Zaman, 11 Eyll 2011, http://www.zaman.com.tr/haber. do?haberno=1178516, Eriim tarihi: 23 Temmuz 2012.
81
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Begin hkmeti dneminde tek tarafl olarak Golan Tepeleri ilhak edilmi236 ve bu blgede srailin ynetim ve yarg yetkisini artrmay ngren karlmtr. Likud, srailin Golandaki egemenliinin nemli olduunu ve blgedeki 42 yerleim yeri ile yaklak 19 bin yerleimcinin korunmas gerektiini savunmaktadr.237 Son seimler ncesinde Netanyahu, Golan Tepelerinin srail asndan nemine vurgu yap ve srailin bu blgeyi elinde tutmaya devam edeceini dile getirmitir.238
80li yllar boyunca iktidarda olan Likud ve Trkiye ilikileri hayli dikkat ekicidir. zal dneminde bir yanda sraille ilikiler normalletirilmeye allrken te yandan 1987de ntifada sonras Filistin Devleti tannmtr.
1982 yaznda srail Ordusu, Lbnana askeri harekt dzenlemitir. Galile iin bar operasyonu adyla balatlan operasyon, igal altndaki Bat eriay ilhak etmeyi kolaylatrma amacyla yaplmtr. FKnn, Bat eria ve Lbnan arasndaki balanty saladn ileri sren Likud lideri Begin, FKnn Bat Beyruttan srail snrna kadar inen blgede ksmi idari zerkliine son vermek istemitir. Lbnann igali Beginin Bat eriay topraklarna ekleme politikas ekseninde deerlendirilmelidir. Dnemin ABD bakan Reagan srailin Bat eriadan ekildiini ilan etse de srailin cevab Bat eriaya sekiz yeni yerleim yerinin alacan ilan etmesi ve igal topraklarn srailden kurtarma hedefine sahip FKnn kertilme abas olmutur. Bu balamda Beginin Lbnan igali, FKnn siyasi ve askeri alt yaplarnn imha edilmesi plannn uygulanmas olarak grlmtr.239 Blgedeki FKnn uluslararas arabuluculukla boaltlmasyla sona eren Bat Beyrutun igalin tarihe geen ayrntlarndan biri de srail birliklerinin gzetiminde Falanjist gerillalarn Sabra ve atila kamplarnda 2000 civarnda Filistinliyi katletmesi olmutur.240 srail 2000 ylnda Lbnandaki 18 yllk igaline son vererek Gney Lbnandan ekilmitir.
236. Avi Shlaim, Israel and Palestine Reappraisals, Revisions, Refutations (New York: Verso, 2010), s.141. 237. Likud Party Platform, http://www.knesset.gov.il/elections/knesset15/elikud_m.htm, Eriim Tarihi: 3 Kasm 2011. 238. Netanyahu: Likud will keep Golan Heights, 22 Austos 2008, http://en.Netanyahu.org.il/news/144/243/ Netanyahu-Likud-will-keep-Golan-Heights/, Eriim Tarihi: 10 Kasm 2011. 239. Hassan A. Barari, Israeli Politics and the Middle East Peace Process 1988-2002 (London: Routledge:2004), s.24. 240. William Cleveland, Modern Ortadou Tarihi, ev. Mehmet Harmanc, (stanbul: Agora Kitapl, 2008), ss.429-431.
82
S YA S
PA R T L E R
Likud hkmetleri dneminde 1970 ve 80ler boyunca Filistin sorunu iki lke ilikilerinde nemli bir belirleyen olmutur. srailin blgedeki tek tarafl eylemleri, Golan Tepelerini ilhak etmesi, Bat eriada yerleimler ina etmeye balamas ve 1980de Kudsn bakent ilan edilmesi Trkiyenin ilikilerini ikinci ktip seviyesine drmesiyle sonlanmtr.241 Bu yllar boyunca radikal bir tutum deiikliine gidilmese de sraille ilikiler zaman zaman olumluya dnmtr. Bunun en nemli nedeni Trkiyenin Suriye ile sorunlarn zerken srailin desteini alma politikas olmutur. Bunun yan sra Likud ynetimindeki Lbnan igali srasnda srail ve Trkiye, ASALA kamplarn temizleme noktasnda ibirlii yapmtr.242 80li yllar boyunca iktidarda olan Likud ve Trkiye ilikileri hayli dikkat ekicidir. zal dneminde bir yanda sraille ilikiler normalletirilmeye allrken te yandan 1987de ntifada sonras Filistin Devleti tannmtr. Bu balamda ntifadann Trkiye kamuoyunda yakndan takip edildii ve halkn sraile tepki gsterdiini de hatrlamak gerekmektedir. Souk Sava sonras dnemde askeri ve ticari ilikilerin gelitirilmesiyle beraber normallemeye balayan ilikiler 2008de srailin Gazzeyi abluka altna almasndan olumsuz etkilenmi, 30 Ocak 2009da Davosta Recep Tayyip Erdoann One Minute kyla trmanmtr. 2010un Mays aynda Gazzeye insani yardm malzemesi tayan alt gemiden birisi olan Mavi Marmaraya srail glerinin saldrmas sonucu 9 kiinin hayatn kaybetmesi, ilikileri ciddi bir gerilim srecine sokmutur. Trkiye srail Bykelisini merkeze alm ve ilikileri ikinci ktip dzeyine indirmitir. likilerin normallemesi iin Trkiye sraile zr ve tazminat art komu fakat Netanyahu babakanlndaki koalisyon hkmeti Trkiyenin sraile kotuu artlar243 yerine getirmemitir. Bununla birlikte srail, askeri danmanlarn geri ekmi, srail vatandalarn Trkiyeye seyahat etmek konusunda uyarm ve Mavi Marmara olaynda terr balantlar olduunu iddia etmitir. ki lke arasndaki askeri anlamalar askya alnrken serbest ticaret anlamalar devam etmektedir.244 Mavi Marmara sonras srete Trk Dileri srail Hkmetinin Dou Kudsteki Har Homa Yerleiminde, Bat eriada yeni konut ina etme kararlar ile ilgili bir knama karar yaynlamtr.245
241. Trkiye-srail Siyasi likileri, http://www.mfa.gov.tr/turkiye-israil-siyasi-iliskileri.tr.mfa, Eriim tarihi: 24 Temmuz 2012. 242. Baskn Oran (ed.), Trk D Politikas Cilt II 1980-2001 (stanbul: letiim, 2010), s.149-150. 243. Trkiye srail likileri Hk. Dileri Bakanl, http://www.mfa.gov.tr/sayin-bakanimizin-palmer-komisyonu-raporu-hakkinda-gerceklestirdigi-basin-toplantisi.tr.mfa, Eriim tarihi: 24 Temmuz 2012. 244. Jim Zanotti, Israel: Background and U.S. Relations, CRS, 29 ubat 2012, http://www.fas.org/sgp/crs/mideast/RL33476.pdf, Eriim tarihi: 24 Temmuz 2012. 245. 161 ve 182 No2lu kararlar: Dileri Bakanl, http://www.mfa.gov.tr, Eriim tarihi 24 Temmuz 2012.
83
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
3.2.4 Parti Lideri ve Temel Politik Figrleri

Benyamin Netanyahu (1949 ) Babakan (1996-1999 ve 2009-?) Benyamin Netanyahu 21 Ekim 1949da Tel Avivde domu ve Amerikada bymtr. 1967-72 yllar arasnda srail Savunma Kuvvetlerinde grev yapan Netanyahu 1982de srailin ABD bykelilii yardmcl ve 1984-88 yllar arasnda BM srail daimi temsilcisi grevinde bulunmutur. Netanyahu 1988 seimlerine Likud listesinden katlm, 1988-91 yllar arasnda dileri bakan yardmcl ve 1991-92 yllar arasnda babakan yardmcl yapmtr. Netanyahu 1993te zhak amirin ardndan Likudun liderliine gemitir.246 1996da yaplan ilk babakanlk seimlerinde i Partisi lideri imon Peresi ok az farkla geerek babakan seilen Netanyahu, Rabin suikast ardndan yaplan babakanlk seimlerinde kampanyasn gvenliki perspektiften srdrerek sk sk Filistinli intihar bombaclarn eylemlerine deinmitir.247 Netanyahu, babakanlnn ilk gnlerinde hkmetin Filistin devletini tanmayacan aklam ve ilikilerin gerginleince bir adm daha ileri giderek Aksa Camii yaknlarna tnel inas emri vermitir.248 Bu sert tutumu bir sre sonra yumuayan Netanyahu, Filistin sorununa beklenenden daha lml yaklamtr. Nitekim Netanyahu, Ocak 1997de, srail birliklerinin El Halilin %80inden ekilmesini, %20lik ksmnn ise srail kontrolnde kalmaya devam etmesini ngren El-Halil Protokoln ve Ekim 1998de Bat eriadan srail askerlerinin kademeli ekiliini ngren Wye Memorandumunu imzalamtr.249 Yolsuzluk bata olmak zere pek ok i sorun nedeniyle1996 seimlerinde greve gelen Netanyahu hkmeti ksa srede ypranm, Aralk 1998de Knesset yelerinin karar ile drlmtr. Mays 1999 seimlerinde i Partisi lideri Ehud Baraka yenilen Netanyahu istifa etmitir. Kasm 2002- Ocak 2003 arasnda Ariel aronun hkmetinde dileri bakan olarak grev yapmtr. Netanyahu, ubat 2003te maliye bakan olarak atanm ve srailin serbest piyasa ekonomisi olma yolunda devlet kurumlarnn zelletirilmesi, vergilerin drlmesi ve baz kurumlarn ortadan kaldrlmas gibi reformlara nclk etmitir.250 Austos 2005te aronun Oslo grmeleri dorultusunda Gazze eridinden ekilme ka-
246. Cathy Hartley (ed.), A Survey of Arab-Israeli Relations (London: Europa Publications, 2004), s.463. 247. Bernard Reich, A Brief History of Israel (New York: Infobase Publishing, 2008), s.187. 248. Cathy Hartley (ed.), A Survey of Arab-Israeli Relations (London: Europa Publications, 2004), s.463. 249. Jonathan Adelman, The Rise of Israel A History of a Revolutionary State (New York: Routledge, 2008), s.25. 250. Jonathan Spyer, Downfall of a Dominant Party: The Likud and the 2006 Election, Israel Affairs, Vol.13, No.2, (2007), s.291.
84
S YA S
PA R T L E R
rarn protesto edip istifa eden Netanyahu251 Aralk 2005te yzde 44 oyla ikinci kez daha parti lideri olarak seilmitir. 2006 seimlerinde Knessette sadece 12 sandalye kazanabilen Netanyahu 2009 yl ubat ayndaki genel seimlerin ardndan, 10 yl sonra yeniden srail Babakan olmutur.252 Zeev Vilademir Jabotinski (18801940) 1880 ylnda Odessada domutur. Birinci Dnya Sava baladnda Filistinin zgrl iin mcadele edecek ngiliz ordusuna bal bir Yahudi Birlii kurulmas fikrini ortaya atm ve daha sonra bu birlie katlmtr. 1921de Siyonist ynetime katlp genelde ngiliz mandasnn Ortadou politikasn, zelde de rdnn Filistinden ayrlmas fikrini eletirerek 1923te istifa etmitir. 1923te revizyonist Siyonistlerin genlik kolu olan BETAR kurmu, 1925te de Pariste Dnya Revizyonist Siyonistler Birliini kurarak bu kurumun bakan olmutur.253 Likudun ekirdeini oluturan Herutun ideolou olan Jabotinski ngiliz mandasna kar km, bir Yahudi devletinin kurulmasn ve Yahudi glerinin artmasn savunmutur. ngilizlerin Filistinin blnmesi planlarna muhalif kampanyalar yrten Jabotinski, Filistine illegal gleri (Aliya Bet) desteklemitir. Yahudi genlik rgtlenmeleri tarafndan Theodor Herzlden sonraki lider kabul edilen ve srailin ilk cumhurbakan Haim Weizmanna rakip olarak grllen Jabotinski, Weizmannn Siyonist harekette Herzlin dncesinin kkenlerini ve ideolojisini bir kenara braktn iddia etmitir.254 Herut ve Likud partilerinin ideolojisini byk oranda ekillendiren Jabotinskinin fikirlerinden etkilenen siyasal figrler Menachem Begin, Yitzhak amir ve Binyamin Netanyahudur.255 Menachem Begin (19191992) Babakan (1977-1983) Begin 1919da Brest-Litovskta domutur. Varova niversitesinde hukuk eitimini tamamlayan Begin, 16 yanda revizyonistlerin genlik kolu olan BETARa katlm ve Zeev Jabotinskinin takipisi olmutur. Begin, 1932 ylnda BETARn Polonyadaki organizasyon bakan olmutur.256
251. Netanyahu quits over withdrawal from Gaza, The Guardian, 8 Austos 2005, http://www.guardian.co.uk/ world/2005/aug/08/israel, Eriim Tarihi: 1 Kasm 2011. 252. lke rehberi: srail ve Filistin Ynetimi, 15 Nisan 2009, http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2004/01/ printable/040112_israil_filistin_rehber.shtml, Eriim Tarihi: 1 Kasm 2011. 253. Samuel J. Roberts, Party and Policy in Israel (Colorado: Westview Press, 1990), s.14. 254. Yaacov N. Goldstein, Labour and Likud: Roots of their Ideological-political Struggle for Hegemony over Zionism,1925-35, Israel Affairs, Vol. 8, Issue: 1-2, (Autumn 2001-Winter 2002), ss. 79-9; Colin Shindler, Israel, Likud and the Zionist dream: Power, Politics and Ideology from Begin to Netanyahu, (New York: I.B.Tauris, 1995), s.11. 255. Bernard Reich and David H. Goldberg, Historical Dictionary of Israel, (Lanham: The Scarecrow Press,2008), s.252. 256. Cathy Hartley (ed.), A Survey of Arab-Israeli Relations.(London: Europa Publications, 2004), s.450.
85
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Begin, srailin bamszln kazanmasnn ardndan 1973te Likudu oluturacak partilerden bir olan Herut partisini kurmutur.257 1977de lideri olduu Likudun seim zaferinin ardndan srailin sosyalist olmayan ilk babakan olmutur. Arap komularna ve Filistinlilere kar ok sert sylemlere sahip Begin, iktidarda kald dnem boyunca sylemini pek deitirmese de dnemsel gerekler dorultusunda pragmatik politikalar izlemitir.258 Bu dnemde Begin, BMGKnn 242 sayl kararn kabul etmi, Enver Sedat sraile davet ederek bir Arap devleti tarafndan tannan ilk srail babakan olmutur.259 Eyll 1978de Enver Sedat ve Jimmy Carterla birlikte Camp David Bar anlamalarn imzalamtr.260 Beginin Likudun ideolojisine iki nemli katks olmutur: anavatann btnlne iaret eden tarihsel belirleyicilik dncesi ve Yahudilerin anavatan, bamszlk, gvenlik ve bar haklarn her ekilde elde edeceine iaret eden hakkn zorunlulua dntrlmesi dncesi.261 Beginin iyi bir hatip olmas, karizmatik kiilii, siyasi ve ekonomik politikalar onu dier politik figrlerden farkl klan zellikleri olarak saylabilir.262 zhak amir (1915 2012) Babakan (1983-1984 ve 1986-1992) 1915te Polonyada doan amir, Yahudi soykrmnda ailesini kaybetmitir. Araplar tek ve en acmasz dman olarak gren amirin Araplar tarafndan gelen olumlu admlar birer taktik olarak deerlendirmesi blgedeki bara olumsuz bakmasna neden olmutur.263 1970te Beginin daveti zerine Heruta katlan amir, halefine gre daha snk karakterli olsa da ideolojik olarak ok farkl deildir. Hatta uzlamay tamamen reddeden amir, Camp David grmelerine kar km ve srailin snrlar ve gvenlii konusunda daha sabit fikirli bir lider olmutur.264 Menahem Begin Msrla Camp David grmelerini srdrrken, amir bu grmelere kar k257. Colin Shindler, Likud and the search for Eretz Israel: From the Bible to the Twenty-First Centruy, Israel Affairs, Vol. 8 (1) ( 2), (2002), s.101. 258. Arye Naor, Hawks Beaks, Doves Feathers Likud Prime Ministers Between Ideology and Reality, Israeli Studies, Vol.10, No. 3,(2005), s.163. 259. Hassan A. Barari, Israeli Politics and the Middle east Peace Process 1988-2002 ( New York: Routledge 2004), s.23. 260. Arye Naor, Hawks Beaks, Doves Feathers Likud Prime Ministers Between Ideology and Reality, Israeli Studies, Vol.10, No. 3,(2005), s.169. 261. Arye Naor, Hawks Beaks, Doves Feathers Likud Prime Ministers Between Ideology and Reality, Israeli Studies, Vol.10, No. 3,(2005), s.155 ve 161. 262. Bernard Reich and David H. Goldberg, Historical Dictionary of Israel (Lanham: The Scarecrow Press,2008), ss.80-83. 263. Avi Shlaim, Israel and Palestine: Reappraisals, Revisions, Refutations (London: Verso,2009), s.171. 264. Avi Shlaim, The Likud In Power: The Historiography of Revisionist Zionism, Israel Studies, Vol.1, No: 2, (1996), s.286.
86
S YA S
PA R T L E R
m, Yahudilerin Byk srailden vazgemeleri tarihin katili olmaktr diyerek tavrn belli etmitir.265 amirin bu ahin tutumu, ABDnin basksyla biraz da olsa krlm, 1989da dnemin savunma bakan zhak Rabin ile birlikte Filistinle bar mzakereleri giriiminde bulunmutur. Bu balamda, esasnda Moe Arense ait olan ve igal altndaki Filistin topraklarnda blgesel seimler yapmay ngren bir plan amir Plan olarak anlmtr.266 Ancak bu plan, George W. Bush ynetimiyle anlamazlklar ve Arap tarafndan bir cevap gelmemesi nedeniyle uygulanamamtr. Krfez sava srasnda srail babakan olan amir, Amerikann isteine uyarak Irak fzelerine cevap vermemitir. 1977-92 yllar arasnda Knesset szcl, 1984-86 yllar arasnda dileri bakanl ve 1983-84 ve 1986-92 yllar arasnda babakanlk yapan amir, srail siyasi hayatna dnml babakanlk sistemini getirmitir. 1992 seimlerinde partisinin yenilgisi zerine istifa eden ve yerine Benyamin Netanyahunun seildii amir,1996da politikay tamamen brakmtr.267 Ariel aron (1928- ) 1928de Tel-Avivde doan aron 14 yandayken Hagana rgtne katld. Cesur ve zeki olmasna ramen emre itaatsiz ve asi bir asker olmas ekincelere sebep olmutur. 1973 seimlerinde liberallere katlarak Likud milletvekili olarak Knessete girmitir. Bir yl sonra istifa eden aron, zhak Rabin tarafndan zel gvenlik danman olarak atanmtr. Nisan 1976da geri dnd Likuddan ayrlarak lomtzion Partisini kurmu ve Araplarla mzakereleri savunmutur. 1977de kazand iki sandalyeyi Likuda katarak Beginin savunma bakan olmutur ancak parti iinde arona kar muhalefet ykselince Begin tarafndan tarm bakanlna atamtr.268 1981 seimlerinin hemen ardndan Babakanlk ofisini tanklarla kuatr korkusuyla Begin aronu Savunma Bakan olarak atamtr.269 1990da yerleim bakan olarak kabinede grev yapmaya devam eden aron bu srada Bat eriadaki yerleim birimlerinin saysn arttrm, yerleimleri arttrmann sra-
265. Arye Naor, Hawks Beaks, Doves Feathers Likud Prime Ministers Between Ideology and Reality, Israeli Studies, Vol.10, No. 3,(2005), s.175. 266. Avi Shlaim, The Likud In Power: The Historiography of Revisionist Zionism, Israel Studies, Vol.1, No: 2, (1996), s.287. 267. Bernard Reich and David H. Goldberg, Historical Dictionary of Israel (Lanham: The Scarecrow Press,2008), ss.447-451. 268. Colin Shindler, Israel, Likud and the Zionist dream: Power, Politics and Ideology from Begin to Netanyahu (New York: I.B.Tauris, 1995) , s.112. 269. Abraham Diskin, The Last Days in Israel, Understanding the New Israeli Democracy (Frank Cass Publishers,2003), s.44.
87
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
ilin gvenliini arttrarak bar srecine katk yaptn iddia etmitir.270 1998de dileri bakan olan Ariel aron 1999 ylnda Netanyahunun seim yenilgisinin ardndan Likud liderliine gelmitir. aronun 2000 ylnda Kudsteki El Aksa Camiine polis korumas altnda yapt ziyaret ve verdii deme Filistinliler tarafndan bir provokasyon olarak grlm ve 2. ntifadann balamasna neden olmutur.271 ubat 2001de srail Babakan olan aron, Likud ve i Partisinden oluan bir koalisyon hkmeti kurmutur. aronun 2004 ylnda Filistinlilerle anlama masasna oturmadan tek tarafl olarak Gazzedeki yerleimleri tahliye etme karar Likud Partisinde zellikle eski babakan Benjamin Netanyahunun liderliindeki bir grubun muhalefetine yol am272 bunun zerine Ariel aron kendisiyle ayn grteki bir grup siyasetiyle birlikte Likuddan ayrlarak Kadima Partisini kurmutur.273
3.3 KADMA
2005 ylnda Likuddan ayrlan Ariel aronun kurduu Kadima Partisi kendisini siyasi yelpazede i Partisi ile Likudun arasnda yer alan merkez bir parti olarak tanmlamaktadr.274 Likud lideri olan Ariel aron, ubat 2004te Gazze ve Bat eriadaki baz Yahudi yerleim blgelerinin gvenlik ve demografik nedenlerle boaltlacana dair bir plan aklam275 ve bu aklama hem kendi partisinin bir ksm hem de bakanln yrtt koalisyon hkmetinin ortaklar tarafndan ok sert bir ekilde eletirilmitir. Dnemin koalisyon hkmetinin ortaklarndan i Partisinin bakan imon Peresin liderlii Amir Peretze kaybetmi olmas ve Likud ii aron kart muhalefetin artmas hem hkmet hem de parti iinde ayrla neden olmutur. Bunun zerine Ariel aron, Kasm 2005te partisinden istifa ederek yeni bir parti kuracan aklam ve Cumhurbakan Moe Katsavdan parlamentoyu lavederek erken genel seimlere gidilmesini istemitir.276
270. Norman H. Finkelstein, Ariel Sharon (Minneapolis: Lerner Publishing, 2005), s.58. 271. Eitan Y. Alimi, Israeli Politics and the First Palestinian Intifada Political Opportunities, Framing Processes and Contentious Politics (New York: Routledge, 2007), s.182. 272. Israeli parliament OKs Sharons withdrawal plan, CNN, 26 Ekim 2004, http://articles.cnn.com/200410-26/world/israel.gaza_1_withdrawal-plan-finance-minister-benjamin-Netanyahu-disengagement-plan?_ s=PM:WORLD, Eriim tarihi: 20 Haziran 2012. 273. Bernard Reich and David H. Goldberg, Historical Dictionary of Israel (Lanham: The Scarecrow Press,2008), ss.456-458. 274. Kadima kendini merkez bir parti olarak tanmlamaktadr (bkz. Reuven Y. Hazan, Kadima and the Centre: Convergence in the Israeli Party System, Israel Affairs, Vol. 13, No. 2 (Nisan 2007), s. 267). Bu konuda birok tartma mevcuttur ve bu tartmalara aada ksaca deinilecektir. 275. Gideon Alon, PM shocks Likud with withdrawal ideas, Haaretz, 3 ubat 2004. 276. Michal amir & Raphael Ventura et al., Kadima Forward in a Dealigned Party System, Asher Arian and Michal amir (eds.), The Elections in Israel 2006 (New Brunswick: Transaction Publ., 2008), s. 1.
88
S YA S
PA R T L E R
Bata Ulusal Sorumluluk adn alan hareket daha sonra adn branicede ileri anlamna gelen Kadima ile deitirmi ve ksa srede srailin dier iki kkl partisinin yannda ad anlmaya balanmtr.277 aronla birlikte Kadimaya Likuddan Ehud Olmert, Tzipi Livni ve aul Mofaz gibi isimler geerken, i Partisinden ise imon Peres, Daliah Itzik ve Haim Ramon gibi nemli isimler katlmlardr.278 Kadimann lideri ve ayn zamanda dnemin babakan Ariel aron, partiyi kurduktan bir ay sonra komaya girip youn bakma alnnca 2006 ylnn banda parti liderliine, arona yaknlyla bilinen Ehud Olmert gemi ve geici olarak babakanlk grevini de stlenmitir.279 aronla badatrlan partinin kuruluunun ok erken bir dneminde bakan deiiklii yapmak zorunda kalmas partinin gelecei ile ilgili pheler dourmutur.
2005 ylnda Likuddan ayrlan Ariel aronun kurduu Kadima Partisi kendisini siyasi yelpazede i Partisi ile Likudun arasnda yer alan merkez bir parti olarak tanmlamaktadr.
Bu olumsuzluklara ramen Kadima, Mart 2006da gerekletirilen erken genel seimlerde, 29 sandalye kazanarak birinci parti olmutur. i-Meimad, as ve Gil Emekliler Partisi ile bir koalisyon hkmeti ile koalisyona gidilirken, babakanla da Ehud Olmert getirilmitir. Ekim 2006da ise srail Evimiz partisi bu koalisyona katlmtr. Seimlere az bir sre kala kurulan Kadimann katld 2006 seimlerindeki baarsnn en nemli nedenleri arasnda aronun halk nezdindeki itibar, partinin yeni kurulmu olmasna ramen hlihazrdaki parlamento ve hkmette yer alm olmas ve partinin o dnem parlamentodaki gc gsterilmektedir. aronun Likuddan istifa edip yeni bir parti kuracan aklad dnemden itibaren yaplan kamuoyu aratrmalarnda semenin byk desteini alan Kadima, Ehud Olmertin bakanlndaki seim almalarnda aronun fikirlerinden birebir yararlanm ve tm bunlar seim baarsn getirmitir.280 Kadima liderliindeki koalisyonun greve gelmesinden ksa bir sre sonra, Temmuz 2006da, srailli sekiz askerin ldrlmesi ve ikisinin rehin alnmas zerine
277. Shmuel Sandler & Hillel Frisch, The 2009 Knesset elections: a foreign affairs perspective, Israel Affairs, Vol. 16, No. 1 (Ocak 2010), s. 1. 278. Shmuel Sandler & Jonathan Rynhold, Introduction: From Centrism to Neo-Centrism, Israel Affairs, Vol. 13, No. 2 (Nisan 2007), s. 244. 279. Abraham Diskin, Israel, European Journal of Political Research 46, (2007), s. 987. 280. Reuven Y. Hazan, Kadima and the Centre: Convergence in the Israeli Party System, Israel Affairs, Vol. 13, No. 2 (Nisan 2007), s. 274-276.
89
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Lbnandaki Hizbullaha kar sava almtr. 33 gn sren bu sava srail asndan sonusuz kalm, hkmeti sert eletirilere maruz brakrken, baarszlk olarak kabul edilmitir.281 2006 Lbnan Savan aratrmak zere hkmet tarafndan kurulan komisyonun yaynlad raporda, bata Babakan Olmert olmak zere, dnemin Savunma Bakan Amir Peretz ile dnemin Genelkurmay Bakan Dan Halutz sava iyi ynetememi olmaktan dolay birebir hatal bulunmutur.282 26 Kasm 2007de dnemin ABD Bakan George W. Bush bakanlnda, Ortadou Bar Srecini hzlandrmak amacyla toplanan Annapolis Konferansna Ehud Olmert byk destek vermi ve Suudi Arabistan ile Suriye bata olmak zere btn Arap lkelerinin bu grmelere dhil olmasn istemitir. Bununla birlikte Gazze ynetimini elinde bulunduran Hamas konferansa davet edilmemitir.283 Olmert bu srete, 2008 ylnda Filistin ile iki devletli zm konusunda anlama salayacaklarn mit ettiklerini de ifade etmi ve Annapolis Konferansnn ardndan sunulan mutabakat metninde 2008 ylnn bitiminden nce bir bar anlamasnn imzalanmas ynnde aba sarfedilecei belirtilmitir.284 Ancak 2008 ylna gelindiinde Olmert, Kuds konusunda almas zor ayrlklarn olduunu belirtip 2008 ylnda Filistin ile bar anlamasnn imzalanmasna dair bir beklenti ierisinde olmamak gerektii ynnde aklamalarda bulunmutur. Filistin Otoritesi ise bu durumu Annapolis anlamasnn bozulmas ve srailin bar konusunda ciddi olmad ynnde deerlendirmitir.285 Hkmete sonradan dhil olan srail Evimiz partisi de Annapolis Konferansna tepki gstermi ve krmzizgilerin ald gerekesiyle, Ocak 2008de hkmetten istifa etmitir.286 Bu krize, 2006 Lbnan Savann srail kamuoyunda yaratt olumsuz etki ve bata Olmert olmak zere partinin birok yesi hakknda kan yolsuzluk iddialar eklenince Olmert zor durumda kalmtr. Ehud Olmert 30 Temmuz 2008de kendisinin, partisinin yeni bir lider semesiyle Kadimann genel bakanlndan istifa edeceini aklamtr.287 Eyll 2008de yaplan genel bakanlk seimlerinde Kadimann bana eski Dileri Bakan Tzipi Livni gemitir.288 Hkmet kurmakla grevlendirilen Livni,
281. 2006: Lebanon war, BBC, 6 Mays 2008. 282. Yossi Verter & Nir Hasson et al., Lebanon war probe accuses Olmert of severe failure, blasts Halutz, Peretz, Haaretz, 30 Nisan 2007. 283. ABD zirve tarihini aklad, BBC Trke, 21 Kasm 2007. 284. Joint Understanding Read by President Bush at Annapolis, November 2007, Council on Foreign Relations, 27 Kasm 2007. 285. Olmert says peace accord with Palestinians unlikely in 2008, The Jerusalem Post, 28 Temmuz 2008. 286. Factional and Government Make-Up of the Seventeenth Knesset, Knesset resm websitesi. Eriim tarihi: 20 Haziran 2012, http://www.knesset.gov.il/history/eng/eng_hist17_s.htm. 287. Ian Black, Ehud Olmert resignation throws Israels politics into turmoil, The Guardian, 31 Temmuz 2008. 288. Giora Goldberg, Kadima goes back: the limited power of vagueness, Israel Affairs, Vol. 16, No. 1 (Ocak 2010), s. 36.
90
S YA S
PA R T L E R
Ehud Olmert 2006 seim zaferi sonrasnda Ariel aron posterinin nnde glmserken
91
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
i Partisiyle anlam olmasna ramen ultra-ortodoks as ve Birleik Tevrat Yahudiliinin Livni bakanlndaki bir koalisyon hkmetine kar kmalar nedeniyle yeni bir hkmet kuramam ve bunun zerine srail Cumhurbakan imon Peres 26 Ekim 2008de erken genel seimlerin yaplacan aklamtr.289 10 ubat 2009da gerekletirilen erken genel seimlerin ncesindeki sre, srailin 27 Aralk 2008de balayan Gazze saldrs atmosferinden ciddi anlamda etkilenmitir. hafta sren saldr, seim kampanyalarnn gvenlik, savunma ve iki halk, iki devlet tartmalarnn etrafnda ekillenmesine neden olmutur. 17 Aralk 2008de Kadimann seim listelerini belirlemek zere yaplan nseimlerde aul Mofaz, Livniden sonra ikinci srada yer alrken Knesset Bakan Dalia tzik de listenin balarnda yer almtr. Kadima liderinin kadn ve tecrbesiz olmas seim kampanyalar boyunca rakipleri tarafndan Livninin aleyhinde kullanlmtr. Kadima bu yzden 2009 seim kampanyas boyunca partiyi bir nceki hkmetten soyutlayan ve parti liderinin tecrbesizliini arka plana atarak Livniyi siyaset arenasnda yeni bir lider olarak sunan stratejiler izlenmitir. Bu balamda seim ncesi almalarda Livni, farkl ve lml bir lider ve partisi ise yeni Kadima olarak ne karlmtr.290 Kadima, ubat 2009da yaplan erken genel seimlerde parlamentoda 28 sandalye elde ederek birinci gelmi olmasna ramen, koalisyon grmelerinde baar salayamaynca hkmet d kalm ve anamuhalefet partisi olmutur. 2012 ylnn Mart aynda gerekletirilen genel kurulda, 2008 liderlik seimlerinde Livninin balca rakibi olan aul Mofaz partinin yeni genel bakan olarak seilmitir. aul Mofaz seildikten sonra yapt ilk grup toplantsndaki konumasnda, kesinlikle Netanyahu hkmetine dhil olmayacaklarn ve amalarnn Netanyahu hkmeti yerine Kadima nderliinde bir hkmet kurmak olduunu ifade etmitir.291 Bununla birlikte, srailde yeniden erken genel seimlere gidilmesinin beklendii bir dnemde Mofaz, Benjamin Netanyahu ile srpriz bir anlama yapp Mays 2012de Likudun liderliindeki Ulusal Birlik Hkmetine dhil olmutur.292 Ksa sreliine Netanyahu hkmetinde yer alan Kadima, hkmetin hazrlad yeni askere alma yasasna kar karak Temmuz 2012de koalisyondan ekilme karar almtr.293
289. Manfred Gerstenfeld, The run-up to the elections: a political history of the 2009 campaign, Israel Affairs, Vol. 16, No. 1 (Ocak 2010), s. 14. 290. A.g.e., s. 15-19. 291. Ophir Bar-Zohar, Kadimas new leader Mofaz: Our top mission now is to replace Netanyahus government, Haaretz, 2 Nisan 2012. 292. Jonathan Nis Ophir Bar-Zohar, In surprise move, Netanyahu, Mofaz agree to form unity government, cancel early elections, Haaretz, 8 Mays 2012. 293. Koalisyon hkmetinin kard askere alma yasas, askerlik hizmetini dini gerekelerle reddeden 18-23 ya aras ultra ortadokslardan %50sinin silahaltna alnmasn, kalan %50sinin ise kamu hizmetinde altrlmasn ngrmektedir. Bkz. Kadima quits Israel government over conscription law, BBC, 17 Temmuz 2012, http:// www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-18870666
92
S YA S
PA R T L E R

Kadimann gerek kurulmasna giden sre gerekse 2006 seimleri ile srail siyasetinde nemli bir yer edinmesi, srailde merkeze ilikin birok tartmann da yaplmasna neden olmutur. Farkl merkez tanmlar ile Kadimaya yaklalm, parti ne sac ne de solcu olup merkezde yer alan klasik bir parti294 olarak tanmland gibi srail toplumunun deimesiyle meydana gelen yeni merkezi temsil eden neo-merkez bir parti295 veya mevcut sa ve sol partilerin ortasnda bulunan bir parti296 olarak da tanmlanmtr. Kadimann ne ideolojisinin ne de semen profilinin tanmlanmasnn mmkn olmad ynnde de fikirler mevcuttur.297 2006 genel seimlerinde ylnda Kadimaya oy verenlerin ciddi bir ksm bir nceki seimlerde Likud ve inuiye oy vermiken dier bir ksm da i Partisine oy vermitir298. Kadima semenlerinin te ikisi seklerken, te biri dindardr. Semenlerin kadn/erkek, yerli/gmen, Ekenazi/Sefarad/Eski SSCB kkenli dalm homojen olmakla birlikte bu partiye oy veren belli bir sosyoekonomik snf yoktur.299 Sekler bir parti olarak kendini konumlandran Kadima, lkedeki Ortodoks ve dier gruplarn birbirlerini dlamalarnn engellenmesini ve herkese istedii ekilde ibadet zgrlnn salanmasn savunmaktadr. Ayrca Kadima, Yahudilik dinini kabul etmek isteyenlere ruhani liderler tarafndan kolaylk salanmas gerektiini de dile getirmektedir.300 Ilml ve serbest piyasaya dayal bir ekonominin srdrlmesi taraftar olan Kadima, ancak modern, ak ve rekabete dayal bir ekonominin lkeyi tekrar ekonomik olarak ayaa kaldraca grndedir.301 Bununla birlikte glnn zayf ezmesine geit vermeyecek bir sistem iin gerekli yasal dzenlemeler yaplmas gerektii de savunulmaktadr.302
294. Bkz.: Michal amir & Raphael Ventura et al., Kadima Forward in a Dealigned Party System, Asher Arian and Michal amir (eds.), The Elections in Israel 2006 (New Brunswick: Transaction Publ., 2008). 295. Bkz.: Shmuel Sandler & Jonathan Rynhold, Introduction: From Centrism to Neo-Centrism, Israel Affairs, Vol. 13, No. 2 (Nisan 2007), s. 229-250. 296. Hazan, s. 266-288. 297. Giora Goldberg, Kadima goes back: the limited power of vagueness, s. 33. 298. Hazan, s. 282 ve 283. 299. A.g.e, s. 283; Shmuel Sandler & Jonathan Rynhold, Introduction: From Centrism to Neo-Centrism, s. 244. 300. Hazan, s. 279. 301. Political Parties & Platforms for 2009, Israel Votes 2009 Israeli Democracy in Action. Eriim tarihi 20 Haziran 2011, http://www.israelvotes.com/downloads/Short_Platforms_Download_Reg.pdf. 302. Reuven Y. Hazan, Kadima and the Centre: Convergence in the Israeli Party System, s. 278-279.
93
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U

srailin bir Yahudi devleti olduunu savunan Kadima, bandan beri iki devlet, iki halk forml ile bir Filistin devletinin kurulmasn desteklemitir.303 Nitekim Ariel aronun Likud ile yollarn ayrmasna yol aan nedenlerin banda Gazze ve Bat eriadan tek tarafl ekilme plann savunmas yer almaktadr. Ehud Olmert, 2006 seimleri srecinde Gazzeden tamamen ve Bat eriann byk bir ksmndan ekilmeyi destekleyen bir kampanya yrtmtr. Ayn ekilde Livni de iki devlet, iki halk forml ve dolaysyla bir Filistin devletinin kurulmasn desteklemitir. Nitekim 2009 seimlerinin ardndan Cumhurbakan imon Peresin hkmet kurma grevini verdii Likud lideri Netanyahu, Kadima lideri Livni ile grmelerde bulunurken Livninin bu konudaki srarc tavryla karlamtr.304 Benzer ekilde 2009 ylnda dnemin Kadima milletvekili olan aul Mofaz, Filistinlilere geici snrlara sahip bir devlet verilmesini ve bu devletin nihai olarak Filistinlilere verilecek olan topran yzde 60na tekabl etmesini, geri kalan yzde 40n ise mzakerelerle belirlenmesi ynnde bir plan sunmu ve partisinden byk destek grmtr.305
Kadima, srail toplumunun deimesiyle meydana gelen yeni merkezi temsil eden neo-merkez bir parti veya mevcut sa ve sol partilerin ortasnda bulunan bir parti olarak tanmlanmtr.
Kadimann bir Filistin devletinin kurulmasn desteklemesinin ardnda, hzla artan Filistin nfusu nedeniyle demografik gerekleri gz nnde bulunduran pragmatist bir tavr yatmaktadr. Milliyeti bir profile sahip olan Kadimann parti programna gre, Yahudiler srail topraklarnn tamam zerinde milli ve tarihi hakka sahiptirler ve Yahudilere ait bamsz, demokratik ve Yahudilerin gvende olduu bir lke iin srail devleti ierisinde Yahudi ounluun devamn salamak gerekmektedir. Kadima srail devletinin var olaca snrlarla ilgili olarak istisnalar olmakla birlikte 1967 snrlarn desteklemektedir. Bu istisnalar Kuds ve byk yerleimler oluturmaktadr. Kadimann parti programna gre kurulacak srailin bakenti
303. Reuven Y. Hazan, Kadima and the Centre: Convergence in the Israeli Party System,, s. 277. 304. Giora Goldberg, Kadima goes back: the limited power of vagueness, s. 46 305. Kadima warms to Mofaz plan for Hamas talks, despite Livni opposition, Haaretz, 9 Kasm 2009.
94
S YA S
PA R T L E R
olarak birleik bir Kuds kabul edilmektedir.306 Ayrca srailin Bat eriadan tamamen ekilmesi ile bir Filistin devletinin kurulmasn desteklemekle birlikte, byk yerleim alanlarnn elde tutulmas taraftardr.307 Buna gre, baz byk yerleim blgelerinin toprak deiimi suretiyle srail devletine ait olmas gerektiini savunmaktadr.308 aronun ekilme Plannda yerleim blgelerinin boaltlmas mevcuttur. Ancak Kadimann parti programnda nemli ve byk yerleim alanlarnn (Ariel, Gush Etzion ve Maalei Adumim) srail snrlarna dhil edilmesini destekledikleri belirtilmitir.309 Nitekim ekilme Plannda da Bat eriann yalnzca yzde 90ndan ekilecei ifade edilmitir. Kasm 2007de dzenlenen Annapolis Konferansnn ardndan Olmert, burada varlan bar srecinin hzlandrlmas iin youn grmelerin yaplmas anlamasna olan balln sk sk ifade etmitir. Ancak bu konuda zaman zaman yapt elikili aklamalar ve bar srecinde somut admlarn atlmam olmas Kadimann bar srecindeki samimiyetinin eletirilmesine neden olmutur. Hamasa kar partinin tutumu da bunda etkilidir. aul Mofazn Filistin devletinin kurulmasn hzlandrmak amacyla teklif ettii planda ayn zamanda Hamasla, Ortadou Drtlsnn artlarn kabul etmesi ve programn deitirmesi artyla grmeye hazr olduunu ifade etmise de Kadimann o dnemki lideri Livni Hamasla grmenin parti programlarna ters olduu gerekesiyle kar kmtr.310 Nitekim Kadimann parti programnda Hamasn sraili tanmamaya devam etmesi halinde Hamasla mzakerede bulunulmayaca ifadesi yer almaktadr.311 Kadimann parti programnda Filistinli mltecilerin sraile dnne ilikin ak bir gr bulunmamakla birlikte, parti ynetimi genel olarak srail topraklarna yaplacak geri dn hakkn tanmamaktadr. Parti liderlerinden Tzipi Livni, srailin Yahudiler iin kurulan bir devlet olduunu, Filistinli mltecilerin ancak kurulacak bir Filistin devletine dnebileceini aklamtr.312 Mlteciler konusu zaman zaman parti ii krize de yol amtr. Babakanl dneminde Olmert, srail- Filistin bar grmeleri dorultusunda G.W.Bush ve dnemin Amerikan Dileri Bakan Ricea Kudse uluslararas stat verilmesi ve 5000 kadar Filistinli
306. Sharon presents his Kadima platform, International Middle East Media Center. Eriim tarihi: 23 Haziran 2012, http://www.imemc.org/article/15214. 307. Reuven Y. Hazan, Kadima and the Centre: Convergence in the Israeli Party System,, s. 277. 308. Livni says Kadima wont exist in next election, The Jerusalem Post, 13 Haziran 2012. 309. Political Parties & Platforms for 2009, Israel Votes 2009 Israeli Democracy in Action. , http://www.israelvotes.com/downloads/Short_Platforms_Download_Reg.pdf. 310. Kadima warms to Mofaz plan for Hamas talks, despite Livni opposition, Haaretz, 9 Kasm 2009. 311. Political Parties & Platforms for 2009, Israel Votes 2009 Israeli Democracy in Action. Eriim tarihi 20 Haziran 2011, http://www.israelvotes.com/downloads/Short_Platforms_Download_Reg.pdf. 312. urei to Livni: Id vote for you,Aljazeera, 24 Ocak 2011, http://www.aljazeera.com/palestinepapers/2011/01/20111241517890936.html
95
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
mltecinin sraile getirilmesi nerisinde bulunmu, ancak Livni byle bir neriye iddetle kar ktn kamuoyu nnde duyurmutur.313
3.3.3 Liderleri ve Temel Politik Figrleri

aul Mofaz 27 Mart 2012den beri Kadima Partisinin lideri olan aul Mofaz, randa doan ve kk yata ailesiyle birlikte sraile g eden asker kkenli bir siyasetidir. srail ordusundaki eitiminin ardndan Alt Gn, Yom Kippur, 1982 Lbnan Sava gibi pek ok nemli savata bulunan Mofaz, uzun yllar orduda st dzey grevlerde bulunmutur. 1998-2002 yllar arasnda Genel Kurmay Bakanl grevini yrten Mofaz, 2002 ylnda aron tarafndan Savunma Bakan olarak atanmtr.314 Bylelikle Likud kanadndan siyasete giren Mofaz, 2006 ylna kadar Savunma Bakanl grevini srdrmtr. Kadimann kurulu aamasnda Likuddan ayrlarak aronla birlikte yeni partiye geen Mofaz, partinin nde gelen isimlerinden biri olmutur. 2008 ylnda Olmertin istifasnn ardndan partide gerekletirilen genel bakanlk seimlerinde Tzipi Livniye kar en gl rakip olarak kan Mofaz bu seimleri kaybetse de,315 2012deki genel bakanlk seimlerini kazanarak Kadimann Livniden sonraki yeni lideri olmutur.316 Mays 2012de Kadimann Netanyahu liderliindeki Ulusal Birlik Hkmetine dhil olmasnn ardndan Babakan Yardmcs olan Mofaz, askerlik yasas nedeniyle ters dt koalisyondan Temmuz 2012de ekilmitir. Kadimann en ahin isimlerinden biri olarak bilinen Mofaz, 2000de balayan II. ntifada dneminde srail Ordusunun Bat eria kanadnn komutasn yrtm ve bu dnemde bavurduu sert yntemlerle adndan sk sk sz ettirmitir.317 Sertlik yanls tutumu ve blge vizyonu ile Netanyahuya benzetilen Mofaz, srailin rana kar askeri giriimlerde bulunmas gerektiini savunmaktadr.318 Ariel aron Kadimann kurucusu olan Ariel aron, asker kkenli sac ve sekler bir siyasetidir. srailin Yahudi devlet olarak varln srdrebilmesi iin Filistin mesele-
313. Kadima source: Livni undermined peace talks with Palestinians during Olmerts term, Haaretz, 28 Ekim 2011. 314. Shaul Mofaz,Israel Ministry of Foreign Affairs, http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/2000_2009/2003/2/ Shaul+Mofaz.htm 315. Ophir Bar-Zohar, PROFILE / Kadima leader-elect, Shaul Mofaz, Haaretz, 27 Mart 2012. 316. Mofaz Wins Kadima Leadership, Calls on Livni to Stay, 28 Mart 2012, http://www.israelnationalnews. com/News/News.aspx/154231#.UA6Z7GG0CE4 317. Israels Kadima party elects Shaul Mofaz as leader, The Guardian, 28 Mart 2012. 318. Tzipi Livni overthrown as leader of Kadima, The Telegraph, 28 Mart 2012, http://www.telegraph.co.uk/ news/worldnews/middleeast/israel/9172338/Tzipi-Livni-overthrown-as-leader-of-Kadima.html
96
S YA S
PA R T L E R
sine siyasi ve pragmatik bir zm retmek gerektiini savunan aron, bu balamda Gazzeden ekilme plann uygulamaya koymutur, aron ayrca, George W. Bushun srailin yannda bir Filistin devletinin kurulmasn ngren Yol Haritas plann kabul etmitir.319 Kadimay kurmasndan ksa bir sre sonra komaya giren Ariel aronun salk durumunda halen herhangi bir gelime bulunmamaktadr. 320 Ehud Olmert Asl meslei avukatlk olan Ehud Olmert, srail ordusunun Golan Birliinde grev yapmasnn ardndan 1973te girdii Knessette uzun sre Likud milletvekili olarak yer almtr. eitli dnemlerde yrtt D likiler Komitesi ve Gvenlik Komitesi yeliklerinin ardndan Olmertin ismini ne karan, 1993-2003 yllar arasnda yapt Kuds Belediye Bakanl olmutur.321 Bu grevinin ardndan 2003te Likud Partisi listesinden Knessete dnen Olmert, aron hkmetinde Endstri-Ticaret, alma ve Ulatrma bakanlklarn yrtmtr. Ariel aronun tartmal ekilme Plann ounluu Yahudi olan bir srailin varln garantiye almak amacyla destekleyen Olmert, aronun kurduu Kadima Partisine gemitir. Parti Lideri ve dnemin Babakan aronun komaya girmesinin ardndan Olmert, hem parti bakanln hem de Babakanlk grevini stlenmitir.322 2006 ylnda yeniden Babakan seilen Olmert, gerek 2006 Lbnan Sava gerekse hkmetteki yolsuzluk iddialar nedeniyle parti iinde Livninin ban ektii iddetli muhalefetle kar karya kalm ve 2008de parti liderlii ve babakanlk grevinden istifa etmitir.323 Babakanl dneminde gerekleen 2007 Annapolis Grmelerinde Filistin Otoritesi ile mzakere srecine katlan Olmert, srailin Gazzeye ynelik saldrlar ile kmaza giren sreci Bat eriada yeni yerleimlerin kurulmasna izin vererek sona erdirmitir.324 Son dnemde grevi srasnda adnn kart yolsuzluklarla gndemden dmeyen Olmert, Temmuz 2012de yargland mahkeme tarafndan sulu bulunmutur.325
319. Shmuel Sandler & Hillel Frisch, The 2009 Knesset elections: a foreign affairs perspective, s. 7. 320. Six Years After a Debilitating Stroke, Sharon Remains Responsive, His Son Says, The New York Times, 20 Ekim 2011. Bkz. Likud Partisi. 321. Ehud Olmert, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/biography/olmert.html 322. Ehud Olmert, Knesset resmi websitesi. http://www.knesset.gov.il/lexicon/eng/olmert_ehud_eng.htm; http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/biography/olmert.html 323. Olmert announces resignation as Israeli prime minister, The Guardian, 30 Temmuz 2008. 324. Olmert warns of end of Israel, BBC, 29 Kasm 2007, http://news.bbc.co.uk/2/hi/7118937.stm; Olmert, Annapolisi gmmeye kararl, 9 Mart 2008, http://www.ydh.com.tr/HD4640_olmert-annapolisi-gommeyekararli.html 325. Ehud Olmert convicted in corruption case, The Guardian, 10 Temmuz 2012, http://www.guardian.co.uk/ world/2012/jul/10/ehud-olmert-guilty-corruption
97
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Tzipi Livni Avukat ve eski Mossad ajan olan Tzipi Livni, Knessete ilk kez 1999 seimlerinde Likuddan milletvekili olarak girmitir. Likud hkmetinde 2001 ylnda Blgesel Geliim Bakanlna getirilen Livni, ayn hkmette skn, Gmen ve Adalet Bakan olarak grev almtr. Kadima Partisinin kuruluu srasnda Likuddan ayrlarak parti saflarna katlan Livni, Olmert hkmetinde Dileri Bakanl ve Babakan Yardmcl grevlerini yrtmtr.326 Parti iinde Olmerte ynelik yrtt muhalefetle ne kan Livni, 2008de Olmertin istifasnn ardndan parti lideri olarak seilmitir. Livninin parti lideri olarak seilmesinde, Olmertin yolsuzluklarn hedef alan temiz bir isim olarak grlmesi etkili olmutur.327 Livninin liderlii dneminde gerekletirilen 2009 seimlerinden birinci parti olarak kan Kadima koalisyon hkmetinde yer almamtr. Bu sre zarfnda anamuhalefet grevine devam eden Kadimada Mart 2012de gerekletirilen bakanlk seimlerini kaybeden Livninin yerine, Livniden daha ahin olduu bilinen aul Mofaz seilmitir.328 Livni, parti liderliini kaybetmesinin ardndan Knessetteki milletvekillii grevinden de istifa etmi, daha sonra Milli Gvenlik almalar Enstits (INSS)nde grev almtr. Siyaset hayatna Siyonist ve olduka milliyeti bir vizyonla balayan Tzipi Livni, zaman iinde iki devletli zm savunan bir isim haline gelmi, srailin Filistinliler ve Arap dnyas ile bir an nce anlamaya varmas gerektiini savunmutur.329 Bununla birlikte Hamasa kar sert tutumundan bir ey kaybetmeyen Livni, Gazzeye dzenlenen Dkme Kurun Operasyonunu yneten kadronun bandaki isimlerden birisi olmu ve Hamasn askeri, diplomatik ve ekonomik yntemlerle mutlaka kertilmesi gerektiini defalarca dile getirmitir.330 Livni 22 Ocak seimleri ncesinde Hatnuah (Hareket) isimli bir parti kurarak, merkez oylarn toparlama midiyle siyasete tekrar dnmtr.
3.4 SRAL BEYTENU (SRAL EVMZ )

srail Beytenu,1999da Avigdor Lieberman, Yuri Stern ve Ida Nudel tarafndan kurulan sekler, ar milliyeti, sa kanat bir partidir. Ekonomik liberalizmi ve revizyonist Siyonizmi savunan parti, vizyonunu Ukraynal revizyonist Siyonist lider Zeev Jabotinskye dayandrmaktadr.331
326. Tzipi Livni kimdir?, NTV, 10 ubat 2009. 327. Livni wins Israel party primary, BBC, 18 Eyll 2008. 328. Tzipi Livni overthrown as leader of Kadima, The Telegraph, 28 Mart 2012. 329. Tzipi Livni parlamentodan ayrlyor, BBC Trke, 1 Mays 2012. 330. Livni vows to topple Hamas, Aljazeera, 21 Aralk 2008. 331. Bringing the Zionist Dream to Life, http://www.yisraelbeytenu.com/#bringing. Revizyonist Siyonizm, Theodor Herzlin politik siyonizminde baz reformlar yapan Vladimir Jabotinsky tarafndan gelitirilmitir. Weizmannn ngilizlere kar benimsedii lml politikaya ve Ben Gurionun sosyalist fikirlerine kar olan Jabotinskye gre ngilizler zerinde bask kurulmal, Yahudi genlere silahl eitim verilmeli ve Filistindeki Yahudi nfusu artrlmalyd. Bkz; Selin alayan, srail Szl: Siyonistler, Muhalifler, Tarihiler, Eylemciler, Yerleimciler, srailliler (stanbul: letiim Yaynlar, 2004), s.387.
98
S YA S
PA R T L E R
srail Beytenunun kuruluu, Sovyetlerin yklmasnn ardndan sraile gelen 50 bin yeni gmenin lkenin demografik yapsnda meydana getirdii deiime dayanmaktadr. srailin dn yasas gereince kolay bir ekilde vatandalk elde eden bu gmenler, 1988de Siyonist Forumunu oluturmu ve bu forumda daha sonra srail Beytenunun kurucular olacak Lieberman, Stern ve Nudel de yer almtr.332 Kurulduu yl dzenlenen 1999 parlamento seimlerine srail ba-Aliyah ile birlikte Rus Partileri olarak bilinen bir koalisyonla giren srail Beytenu, toplamda on sandalye kazanan seim ittifakna drt sandalye kazandrmtr. srail Beytenu, 2000 ylnda milliyeti partilerden oluan Ulusal Birlik koalisyonuna katlm ve 2003 seimlerinde bu ittifakla birlikte yine 4 kendisine ait olmak zere 7 sandalye kazanmtr.333 Parti, 2004te aronun liderliindeki koalisyon hkmetinde yer alm, parti lideri Lieberman ise bu hkmette Ulatrma Bakan olmutur.334 Ayn yl, aronun Gazzeden ekilme planna muhalefet eden Lieberman, aronun istei zerine hkmetten ekilmitir. 2006 seimleri ncesinde Ulusal Birlik koalisyonundan da ayrlan srail Beytenu, tek bana girdii seimlerde bu kez 11 sandalye kazanmtr.335 Lieberman, seim sonras Kadima lideri Ehud Olmertin kurduu hkmette babakan yardmcl grevini stlenmitir. Ancak Lieberman, 2008de Filistin Otoritesi ile yrtlen bar grmelerinde hkmetin snrlar, mlteciler ve Kudsn stats gibi temel anlamazlk maddelerini pazarlk aamasna getirmesi zerine bu durumun srailin sonu olaca gerekesiyle koalisyondan ekilmitir.336 Parti, 2009 seimlerinde oylarn artrarak 15 sandalye kazanm, Kadima ve Likuddan sonra Knessetin nc byk partisi olmutur.337 Seim sonras Netanyahunun kurduu koalisyon hkmetinde yer alan Lieberman, bu hkmette babakan yardmcs ve dileri bakan olarak grev yapmtr.338

srail Beytenu, kuruluundan bu yana sahip olduu asimilasyonist argmanla gmenlerin siyasi entegrasyonunu salamay hedeflemitir. Partinin milletvekili aday listelerinde pek ok gmenin ismi yer almaktadr. Parti, her ne kadar Rusyadan gelen gmenler tarafndan kurulmu olsa da, lke kkeni zerinden etnik siyaset yapmadn ve srailin btnne hitap eden milliyeti bir parti olduunu
332. Asher Arian ve Michal amir, The Elections in Israel 2009 (New Brunswick: Transaction, 2010), s. 20. 333. Abraham Diskin, The Last Days in Israel Understanding the New Israeli Democracy (London: Frank Cass Publishers, 2005), s.90. 334. http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=214 335. http://www.medea.be/en/themes/biographies/jkl/lieberman-avigdor/ 336. Arian, amir, s.23. 337. Israels general election, BBC, 20 ubat 2009, http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7613137.stm 338. Hardliner Avigdor Lieberman set to become Israels foreign minister, The Guardian, 16 Mart 2009.
99
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
savunmaktadr. 339 Buna karn srail Beytenu, lkedeki liberaller tarafndan tamamyla bir Rus partisi olarak grlmektedir.340 srail Beytenu, vizyonunu gvenlik eksenine oturttuu drt maddeyle tanmlamaktadr: Ulusal gvenlik, kiisel gvenlik, sosyoekonomik gvenlik ve eitim gvenlii. Partinin hedefleri ise parti programnda u ekilde sralanmaktadr: Gelenek, Siyonizm, modernizm ve hogr dengesi iinde Yahudi kimliini yceltmek; sraile Yahudi gn artrmak; Yea, Kuds ve Golanda yerleimleri artrmak; gler ayrln belirginletirmek; ulusal sorumluluu paylamak ve bu dorultuda her srail vatandann orduda yer almas, hahamlar, Siyonist din adamlarn ve ulusal din kurumlarn desteklemek; su orannn azaltlmas; eitime ayrlan btenin artrlmas ve herkese salk hizmeti verilmesi.341 srail Beytenu, vatandalarn srail devletine sadakatlerini teyit edecekleri yeni bir vatandalk yasasn savunmaktadr.342 Liebermann seimlerde kulland, sadakat yoksa vatandalk da yok slogan, partinin srail nfusunun %20sini oluturan Araplara bakn yanstmaktadr.343 Partiye gre devletin Yahudi karakteri hayati nem tamaktadr. srailin karlat en nemli ikilemlerden birisi olan, srail bir Yahudi devleti mi, yoksa vatandalk ba ile devlete bal herkesin devleti mi sorusunu srail Beytenu, Yahudi halknn ve srail toplumunun btnlne vurgu yaparak srail bir Yahudi devletidir eklinde cevaplamaktadr. Devletin Yahudi karakterine yapt vurgu erevesinde parti, diasporadaki Yahudileri de srailde yaayanlar kadar nemli kabul etmektedir.344 Buna ek olarak Beytenu, parti politikalarnda sonradan Yahudilii seme srecinin kolaylatrlmas taraftar olduunu da belirtmektedir.345 Ekonomi politikalar asndan srail Beytenu, serbest piyasa ekonomisini savunmaktadr. srailin ABD, AB ve Uzakdoudan gelen d yatrmlara almasn destekleyen parti, bu dorultuda vergilerin kaldrlmas ve brokratik engellerin kolaylatrlmas gerektiini savunmaktadr. Beytenu ayrca sraildeki isizlie dikkat ekerek i eitim programlarnn yaygnlatrlmasn ve alma kapasitesi olanlara denen sosyal yardmlarn kesilmesini ngrmektedir.346
339. 2009da yaplan bir ankete gre eski Sovyetlerden gelen gmenlerin %73, srail doumlularn ise % 64 srail Beytenuyu gmen partisi olarak grmediklerini belirtmitir. Parti semenleri arasnda ise bu oran %80lere kmaktadr. Bkz. Arian, amir, s.25. 340. Colin Shindler, A History of Modern Israel. (New York: Cambridge, 2008), s.7. 341. Ten Reasons to Vote for Israel Beytenu, 14 Ocak 2009, http://www.beytenu.org/content/Ten_Reasons_to_ Vote_for_Israel_Beytenu 342. Arian, amir, s.100. 343. Lieberman now throwing his no loyalty, no citizenship motto at Shas, Haaretz, 9 ubat 2009. 344. Yisrael Beytenus Vision, 6 Eyll 2007, http://www.beytenu.org/content/Yisrael_Beytenus_Vision 345. Our Policies in Brief , 27 Aralk 2008, http://www.beytenu.org/content/Our_Policies_in_Brief 346. Yisrael Beytenus Vision, 6 Eyll 2007, http://www.beytenu.org/content/Yisrael_Beytenus_Vision
100
S YA S
PA R T L E R
1989dan itibaren sraile yerlemeye balayan ve siyasi yelpazede merkez sada yer alan Rusya gmenleri srail Beytenunun ana semen kitlesini oluturmaktadr. Bununla birlikte srail Beytenu, hepsini yakala partisidir.347 INES verilerine gre partinin semen kitlesinin ounluu (%84) seklerdir. Dine gre dalma bakldnda ise parti semenlerinin %88i Yahudi, %5i Hristiyan ve %2si dier dinlere mensup olduu grlmektedir. Partinin 2006 itibaryla 40 ya alt gen semeni %10ken bu oran 2009 seimlerinde %46ya ykselmitir. Partiye oy verenler, parti programn liderden daha ok nemsediklerini kaydetmitir. Semenlerin eitim seviyesinin ise dk olduu belirlenmitir. Byk ounluu Sovyet gmenlerinden oluan semenlerin bir ksm, branice yerine Rusa konumaktadr. Bu durum partinin iletiim kanallarna ve propagandalarna da yansmakta, Rusa branicenin nne gemektedir.348 Partinin semen kitlesindeki gmen arl milletvekili aday listelerine ve Knesset yelerine de etki etmitir. Nitekim srail Beytenu milletvekillerinin %75ini Sovyet gmenleri oluturmaktadr. srail Beytenu, yeni yerleim blgelerinde gl destee sahiptir. 1999 seim sonularna gre srailin eski yerleim blgelerinden %2,3 orannda oy alan partinin, yeni yerleimlerdeki oy oran %5,4tr.349 Parti, 2009 seimleri ncesinde lkede artan gvensizlik ortam zerinden hem yerli hem de gmen ok sayda geiken oyu hedeflemi, bylece Lbnan ve Gazzede sren operasyonlarn yaratt gvenlik sorununun yaand yerlerde oturan semenlerin oyunu kazanmtr. Sderot, Biriba, Akelon gibi Hamasn roket saldrlarna maruz kalan yerleim yerlerinde sa Likudun yansra srail Beytenu da ezici bir stnlk salamtr.350
srail Beytenu, vizyonunu gvenlik eksenine oturttuu drt maddeyle tanmlamaktadr: Ulusal gvenlik, kiisel gvenlik, sosyoekonomik gvenlik ve eitim gvenlii.

Ar sa kanatta yer alan srail Beytenunun bar sreci ve Filistin Devletine bak, parti lideri Libermann 2004te Nfus Deiim Plan olarak gndeme getirdii, Arap ve Yahudi nfusunun yer deitirmesine dayanan Liberman Plan ere347. Arian ve amir, s.19. 348. A.g.e, s.28. 349. Diskin,.s.95. 350. Arian ve amir, s.20.
101
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
vesinde ekillenmektedir. Bu plana gre srail Beytenu, Bat eriada bulunan 300 bin Yahudi yerleimciyi 1967 snrlar iinde yaayan yaklak 1,5 milyon Arapn bir ksm ile dei toku etmeyi hedeflemektedir. Bu deiim srasnda baz topraklarn da aidiyetinin deitirilmesi suretiyle yeni Filistin devletinin snrlarnn izilmesi ngrlmektedir.351 srailin bugne kadar ekildii topraklara ramen bara ulalamadn syleyen Lieberman, bar iin toprak prensibinin, mevcut atmann topraa dayal olduu gibi yanl bir ngrden ileri geldiini, oysa sorunun temelinin iki dinli iki milletli devletten kaynaklandn savunmaktadr. Nitekim parti vizyonuna gre igal topraklarndan ekilmek sadece Hamas gibi terr rgtlerini glendirmektedir.352 Lieberman, 2010da BM Genel Kurulunda yapt konumasnda da bar iin toprak formlne kar olduklarn, bunun yerine bar iin bar salayacak nfus mbadelesi nerdiklerini ifade etmitir.353 srail Beytenu, parti programnda srail-Filistin atmasnda Filistin tarafnn sorununun toprak deil, srail devletinin varl olduunu ifade etmektedir. Devletin Yahudi karakterini nceleyen partiye gre zm, Filistinlilerle yaplacak toprak ve nfus deiimiyle Yahudi ve Arap toplumlarnn ayrlmasdr. Nitekim Yahudi toplumu ancak bu yolla kendini gvence altna alabilecektir. Ayrca partiye gre toprak ve nfus deiimi BM Taksim Planna da uygundur. Nfus deiiminin ardndan ortaya kacak Araplardan arndrlm srail devleti, Yahudi, Siyonist ve demokratik bir devlet olarak devlete ak sadakati art koan yeni bir vatandalk yasasyla varln daha gl bir ekilde devam ettirecektir.354 srail Beytenu, sz konusu nfus deiiminin gerekletirilmesi kouluyla iki devletli zm ve Kudsn belli ksmlarnn gerekirse Filistinlilere verilmesini de savunmaktadr. Ancak Lieberman daha sonra yapt aklamalarda Kudsn plan dhilinde olmadn sylemitir.355 Partiye gre nfus deiimi yaplmadan salanacak iki devletli zm eitsizlik yaratacaktr. Zira byle bir durumda Yahudi iermeyen Filistin devleti karsnda %20si Araplardan oluan Yahudi devleti, srailin elini zayflatacaktr. Ayrca partiye gre, srail snrlar iinde kalan Araplar, Filistin Otoritesinin terrist ajanlar olacaktr. Nitekim Beytenu, Arap nfusunun ounluunun hlihazrda srail devletine sadakatsizliklerini ak ekilde sergilediini iddia etmektedir.356
351. Lieberman presents plans for population exchange at UN, Haaretz, 28 Eyll 2010. 352. Yisrael Beytenus Vision, 6 Eyll 2007, http://www.beytenu.org/content/Yisrael_Beytenus_Vision 353. David Makovsky, Imagining the Border, A Washington Institute Strategic Report, 2011, http://www.washingtoninstitute.org/uploads/Documents/pubs/StrategicReport06.pdf; Our Policies in Brief , 27 Aralk 2008, http://www.beytenu.org/content/Our_Policies_in_Brief 354. Yisrael Beytenus Vision, 6 Eyll 2007, http://www.beytenu.org/content/Yisrael_Beytenus_Vision 355. Liebermans plan for the Palestinians, Al Ahram, 23 Ocak 2011, http://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/4615/World/Region/Liebermans-plan-for-the-Palestinians.aspx 356. Lieberman, Arabs and cannabis: pick of the Israeli election campaign clips, The Guardian, 10 ubat 2009, http://www.guardian.co.uk/world/blog/2009/feb/10/israel-election-campaign-clips
102
S YA S
PA R T L E R
Lieberman Plan, parti vizyonunda yer alan srailin Yahudi karakteri vurgusu ile dorudan balantldr. srail snrlar iinde yaayan Arap nfusu hem partinin vatandalk tanmna uymamakta, hem de hzl artan nfusuyla srailin Yahudi devleti zelliini tehlikeye sokmaktadr. Bu balamda rk olarak deerlendirilen Lieberman Plan, bata srailde yaayan Araplar ve srailli sol semen olmak zere ou evrelerce eletirilmektedir.357 srail- Filistin sorunun zm iin Lieberman Plann neren srail Beytenu, gerekte Filistin devleti ve Filistinlilerin self determinasyon taleplerinin antisemitizm kaynakl srail devletini ykma abas olarak deerlendirmektedir. Partiye gre srailin yklmas hedefi dorultusunda Filistin devletinin kurulmas ve mltecilerin geri dn hakk talepleri bir bahanedir. Bu sebeple Filistinli mltecilerin geri dnne iddetle kar kan parti, self determinasyon syleminin de ykc amalara hizmet etmek iin ortaya atldn iddia etmektedir.358 Lieberman Plan ile Bat eriadan nfus mbadelesi artyla ksmen ekilmeye raz olan srail Beytenu, Gazze ve Kuzey Samaryadan ekilmeye kar kmaktadr. Partiye gre bu blgelerden ekilmek, srailin savunma yetilerini zayflatr, terrizmi glendirir ve srail toplumunu bler.359 srail Beytenu, bu bak asna paralel olarak, Filistinlilerle olas bir anlamaya kar, iinde yer ald koalisyonlar hep hkmetten ekilmekle tehdit etmi, hem aron hkmetinin Gazzeden ekilme plannn ardndan hem de Olmert hkmetinin Filistin Otoritesi ile yol haritas iin anlama masasna oturduu Annapolis Konferans sonrasnda hkmetten ekilmitir.360 Gazzeden ekilmeye kar km srail Beytenu, ekilmenin ardndan srailin hala Gazze halkna elektrik temin etmesini ve srailin Filistin Otoritesi adna toplad vergilerin Gazzede Hamasa aktarlmasn terr kendi eliyle beslemek olarak yorumlamaktadr. Partiye gre srail devleti Gazzeyle olan tm balarn, mal-hizmet-insan geiini koparmaldr. Gazzeye vergi gelirleri aktarlmamal, Gazze Sina yarmadasyla ayn muameleyi grmelidir. srailde imdiye kadar uygulanan politikalar, Gazzeye enerji ve para aktarmak yoluyla terr merulatrdn ya da terrist organizasyonlar tanyarak onlarla mzakereye kalkt gerekesiyle eletiren srail Beytenunun, bu politikalara kar gelitirdii alternatif ise terr rgt ile balants olanlara ar bedeller detmektir.361 Parti, Bat eria
357. Expelling Israels Arab population?, Al Jazeera, 24 Ocak 2011. 358. Yisrael Beytenus Vision, 6 Eyll 2007, http://www.beytenu.org/content/Yisrael_Beytenus_Vision 359. Yisrael Beytenus Vision, 6 Eyll 2007, http://www.beytenu.org/content/Yisrael_Beytenus_Vision 360. Alex Mintz, Karl DeRouen, Understanding Foreign Policy Decision Making (New York: Cambridge Press, 2010), s.22. 361. Yisrael Beytenus Vision, 6 Eyll 2007, http://www.beytenu.org/content/Yisrael_Beytenus_Vision
103
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
ve Gazzenin birbirinden ayrmas ve iki blge arasnda geiin kesilmesi gerektiini de savunmaktadr. Beytenuya gre bu iki blgenin bir arada bulunmas srail iin, zellikle Hamasn Gazzedeki gc nedeniyle, tehdit arz etmektedir. Partinin bu nerisi, Hamasn srailin varln tehdit eden bir terr rgt olarak grlmesine dayanmaktadr. Partiye gre Filistin Otoritesi de terr desteklemektedir. Hamasa ynelik bu sert tutumunu ar ulara tayan parti, Hizbullah ya da Hamasla gren Arap Knesset yelerine idam cezas verilmesi gibi sert ve provokatif grlere de sahiptir.362
srail Beytenu, Filistin devleti ve Filistinlilerin self determinasyon taleplerini, antisemitizm kaynakl srail devletini ykma abas olarak deerlendirmektedir.
srail Beytenunun hem parti programnda hem de seim ncesi vaatlerinde yerleimlerin artrlmas konusu nemli bir yer kaplamaktadr. zellikle Kuds ve Golandaki yerleimlerin artrlmasnn alt izen parti, yerleimlerin gvenliinin salanmasna byk nem atfetmektedir.363

srail Beytenunun parti politikalarnda srailin AB ve NATO yelii hedef gsterilmektedir. srailin Avrupa lkeleriyle yapt ticaret, pek ok srail vatandann ayn zamanda Avrupa vatandalna da sahip olmas ve Yahudilerin Avrupa uygarlna yapt katkdan dolay sraille Avrupa arasndaki gl kltrel balar AB yelii iin nemli sebepler olarak gsterilmektedir.364 Parti programnda Arap-srail atmasnn tek sorumlusu olarak Arap lkeleri gsterilmekte, blgede sraili tehdit eden radikal slamc akmlarn ayn zamanda Bat Avrupa ve ABDyi de tehdit etmesi nedeniyle sz konusu tehdit zerinden srail ve Bat dnyasnn kar ortaklnn alt izilmektedir. 11 Eyll sonrasnda bu durumun daha da belirgin hale geldiini savunan parti, ortak tehdit argmann desteklemek iin Ortadoudaki atmalarn %95inin Araplarn atmas olduunu ve
362. Bernard Reich, A Brief History of srael (New York: Checkmark Books, 2008), s.282. 363. Ten Reasons to Vote for Israel Beytenu, 14 Ocak 2009, http://www.beytenu.org/content/Ten_Reasons_to_ Vote_for_Israel_Beytenu; Yisrael Beytenus Vision, 6 Eyll 2007, http://www.beytenu.org/content/Yisrael_Beytenus_Vision 364. Sharon Pardo ve Joel Peters, Uneasy Neighbors: Israel and the European Union.(Maryland: Lexington Books, 2010), s.74.
104
S YA S
PA R T L E R
ran-Irak sava, Krfez Sava, Lbnan Sava ya da Gazze Savann hibirinin sraille balantl olmadn belirtmektedir.365 Suriye ile yaanan Golan Tepeleri sorununun Suriyenin genilemeci politikalarndan kaynaklandn syleyen srail Beytenu, Suriyenin asl hedefinin Lbnan ve Golan Tepelerini kapsayan Byk Suriye olduunu iddia etmektedir. Beytenu, Suriye ile barn ancak Golan Tepelerindeki srail varln kabul etmesi halinde mmkn olacan sylemektedir. Parti ayrca, Lbnandaki Hizbullah-Miel Aun ittifaknn Suriyeyi glendirdiini, ksa bir zaman ierisinde Lbnann tamamen ii ynetimin eline geeceini, bu sebeple sz konusu tehlikeye kar srailin gsterecei tepkilerin ertelememesi gerektiini savunmaktadr.366 Parti lideri Lieberman, AK Partinin d politikasna kar taknd sert tavrla bilinmektedir. Liebermann zellikle srail-Trkiye arasnda tansiyonun ykseldii Mavi Marmara olay sonrasnda yapt aklamalar gndemde uzun sre yer bulmutur. D ileri bakan olarak Lieberman, Mavi Marmara baskn sonrasnda srailin Trkiyeden zr dilemesine kar kan en st dzey isim olmutur. Mavi Marmara raporu sonrasnda Liebermann Trkiyeye kar PKKy ya da Ermeni lobisini destekleme gibi planlar olduu da iddia edilmitir.367 Lieberman, dileri bakanl koltuunda oturduu srece Trkiyenin Suriye ve srail arasnda arabuluculuk yapamayacan syleyerek Erdoan antisemitizmi cesaretlendirmekle sulam,368 Trkiyenin dost lke olduunu ancak yaanan sorunun terr besleyen ve destekleyen radikal ve ar slamc liderlikte olduunu syleyerek hkmete yklenmitir.369

Avigdor Lieberman Avigdor Lieberman, 1978de Moldovadan sraile g ederek Bat eriadaki Nokdim yerleim yerine yerlemitir.370 Lieberman, eski Sovyetlerden gelen gmenlerin 1988de oluturduu Siyonist forumun kurucular arasnda yer almtr.371
365. Yisrael Beytenus Vision, 6 Eyll 2007, http://www.beytenu.org/content/Yisrael_Beytenus_Vision 366. Yisrael Beytenus Vision 367. Netanyahus office distances itself from Liebermans planned measures against Turkey, 9 Eyll 2011, http:// www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/netanyahu-s-office-distances-itself-from-lieberman-s-plannedmeasures-against-turkey-1.383561 368. Lieberman: Trkiye, do?haberno=918963 arabulucu olamaz, 22 Kasm 2009, http://www.zaman.com.tr/haber.
369. Liberman Erdoan hedef gsterdi, Radikal,27 Eyll 2011, http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType =RadikalDetayV3&ArticleID=1064579&Date=03.10.2011&CategoryID=81 370. Reich, s.282. 371. Arian, ve amir, s.20.
105
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
1993te Likud Hareketine katlan Lieberman, Netanyahunun Filistin Otoritesi ile Wye Nehri Anlamasn yapmas zerine 1997de Likuddan ayrlm ve 1999da Israel Beytenuyu kurmutur.372 2001de Ulusal Altyap Bakan olarak atanan Lieberman, bu grevinden 2002de istifa etmitir. 2003-2004 yllar arasnda Ulatrma Bakanl yapan Lieberman, 2006-2008 yllar arasnda Olmert hkmetinde babakan yardmcl ve strateji bakanl grevinde bulunmutur. Bu sre zarfnda ran tehdidi zel sorumlusu olan Lieberman, 2009da kurulan Netanyahu hkmetinde de babakan yardmcl ve dileri bakan olarak grev almtr.373 Lieberman, 2004te Filistin-srail sorununun zmne ynelik olarak getirdii Arap ve Yahudi nfusunun mbadelesine dayanan Lieberman Plan ile bilinmektedir.374 Filistin ynetimi ile her trl uzla giriimine kar olan Lieberman, srail vatanda olan Arap aznl da devlet iin tehdit olarak grmektedir. Bu uzlamaz tavrn her frsatta siyasete tayan Lieberman, 2007de i Partisi lideri ve Savunma Bakan Amir Peretzin, Bilim ve Teknoloji Bakanlna srailin ilk Arap bakann atama karar almasnn ardndan Peretzi istifaya armtr.375 Lieberman ayrca, srail vatanda Araplarn 1948de 700 bini akn Filistinlinin evlerini terk etmek zorunda kald gn olan Nakbay anmasnn yasaklanaca bir tasary gndeme getirmitir.376 Danny Ayalon 2002-2006 yllar arasnda ABD Bykelisi olarak grev yapan Danny Ayalon, Ariel aronun d politika ba danmanln da yrtmtr.377 Eski babakanlardan Ehud Barak ve Benyamin Netanyahunun d politika danman yardmcl grevi srasnda arm el-eyh (1997), Wye Nehri Memorandumu (1998) ve Camp David (2000) zirvelerinde srail heyetinde yer almtr.378 2009da kurulan Netanyahu hkmetinde Dileri bakan yardmcs olarak grev alan Ayalon, Trkiyenin srail bykelisi Ouz elikkolla grmesinde yaanan alak koltuk krizinin mimar olarak bilinmektedir.379
372. Avigdor Liberman, Avigdor+Lieberman.htm MK, http://www.mfa.gov.il/MFA/Government/Personalities/From+A-Z/
373. Reich, s.282; Avigdor Liberman, MK, http://www.mfa.gov.il/MFA/Government/Personalities/From+A-Z/ Avigdor+Lieberman.htm 374. Lieberman: The unfaithful cannot be citizens, 12 Ekim 2006, http://www.ynetnews.com/ articles/0,7340,L-3338320,00.html; Reich, s.282. 375. Lieberman calls on Peretz to quit over appointment of first Arab minister, 11 Ocak 2007, Haaretz, http:// www.haaretz.com/news/lieberman-calls-on-peretz-to-quit-over-appointment-of-first-arab-minister-1.209759 376. Arab MK brands Liebermans party fascist over Nakba bill, Haaretz, 26 Ekim 2009, http://www.haaretz. com/news/arab-mk-brands-lieberman-s-party-fascist-over-nakba-bill-1.5402 377. http://www.dannyayalon.com/About%20Me/ 378. Arian ve amir. s.26. 379. Israel contrite over Turkey ambassador snub, 13 Ocak 2010, http://news.bbc.co.uk/2/hi/8456008.stm
106
S YA S
PA R T L E R
3.5 YE ATD
Parti 2012 yl Ocak aynda srailli nl gazeteci ve talk showcu Yair Lapid tarafndan kurulmutur. branicede bir gelecek var anlamna gelen Ye Atid Partisinin genel bakanln da Lapid stlenmitir. Partinin ilk deklarasyonunda partinin sekiz temel hedefinin olduu vurgulanmtr. Bunlar srail devletinin nceliklerini deitirerek, sivil yaama nem vermek, srailde ynetim sistemini deitirmek, eitim ve askeri hizmette eitlik, yolsuzlukla mcadele etmek, ekonomik faaliyetlerin ilerletilmesi iin almak, barnma ve geim giderlerindeki pahall azaltmak, eitim yasasnn deitirilmek ve pek ok snav kaldrmak, farkl toplumsal kesimler arasndaki ilikileri dzeltmek, iki halk iin iki devlet eksenli bir bar anlamas iin almak, bunu yaparken de byk yerleimleri ve srailin gvenlii korumak olarak ifade edilmitir.380
branice bir gelecek var anlamna gelen ve bakanln Yair Lapidin stlendii Ye Atid Partisinin temel amacnn srailde sivil yaamn salanmas ve tm dini akmlar arasnda eitliin salanmas olarak ifade edilmitir.
Ye Atid Partisi lideri Lapid, lml semen snfnn szcs olacan sylemekte ve sraildeki tm dini akmlar arasnda eitliin salanmas iin alacan ifade etmektedir. Nitekim Lapid, srailde Tal Yasas olarak bilinen ve dini eitim gren Yahudilerin askerlik hizmetinden muaf tutulmasn ngren yasa konusunda da ekincelerini ifade etmekte ve tm sraillilerin askerlik yaparak yahut ulusal bir hizmet araclyla lkeleri iin almalar gerektiini vurgulamaktadr.381 Lapidin ran veya Filistinlilerle yaanan atmalar hakknda ok fazla konumad, bunun yerine srail toplumundaki artlarn iyiletirmesine ilikin sosyal olaylara odakland sylenebilir.382 Lapide tabandan gelen destek, byk lde 2009 seimlerinde parlamentoda en byk blou oluturduu halde herhangi bir baar elde edemeyen Kadima Partisi ve Tzipi Livninin yaratt hayal krklnn bir sonucu olarak grlmektedir.
380. Yori Yanover, Newest Israeli Party Includes Chairmans Makeup Artist Karate Trainer, The Jewish Press, 4 Mays 2012, http://www.jewishpress.com/news/politics/new-party-12-seats-projected-in-polls-includes-chairman-lapids-makeup-artist-karate-trainer/2012/05/04/0/?print. 381. Israel needs religious equality, JTA, 9 Mays 2012, http://www.jta.org/news/article/2012/05/09/3095056/ israeli-politician-yair-lapid-tells-rabbis-israel-needs-religious-equality. 382. Joshua Mitnick, Yair Lapid doesnt talk about Iran, Palestinians, The Christian Science Monitor, 3 Mays 2012, http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2012/0503/New-kind-of-Israeli-politician-Yair-Lapiddoesn-t-talk-about-Iran-Palestinians.
107
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Destekileri ile sosyal medya zerinden iletiim kuran Lapidin Facebookta 63 bin kadar takipisi vardr.383 Lapidin parti kurmas sonras srailde dzenlenen anketlerde Ye Atid Partisinin Knessetteki 120 sandalyeden 12sini kazanabilecei sonular kmaktadr.384 Bir merkez partisi hviyetine sahip olan Ye Atid, zellikle k dnemini yaayan Kadima ve Yahimovile toparlanma devrine giren i Partisi semenlerinden oy alabilecektir. Ye Atid Partisinin tzne gre partinin Knesset iin aday gsterecei isimleri sadece Yair Lapidin belirleyebilecei ifade edilmitir. Bu nedenle de Lapidin partisi eitli eletirilere hedef olmaktadr. Nitekim srail Savunma Bakan Ehud Barak, Lapidin partisinin tznn Suriyedeki Baas Partisinin tznden bile daha kt olduunu savunan bir aklama yapmtr.385 Yair Lapid Yair Lapid,386 5 Kasm 1963te srailin bakenti Tel Avivde dnyaya gelmitir. Babas Tommy Lapid, srailde Babakan Yardmcl ve Adalet Bakanl yapm Yugoslavya asll srailli siyaseti ve gazetecidir. Yair Lapid de babasnn izinden gitmi ve gazetecilie srail Ordusunun yaynlad BaMahane dergisinde askeri muhabir olarak balam, bir sre sonra Maariv gazetesinde yazlar yaynlanm, Yediot Ahronoth grubunun Tel Avivde kard yerel bir gazetenin editr olarak grev alm ve ksa srede baarl bir gazeteci olarak tannmasn salayacak ilere imza atmtr.387 Yair Lapid, 1991den itibaren Yediot Ahronoth gibi srail ulusal gazetelerinde ke yazlar yazmaya balamtr. 1994 sonras grsel medyaya adm atan Lapid, Kanal 1de tartma program, Kanal 3te ve Kanal 2de talk show programlar hazrlayp sunmutur. 2009dan itibaren siyasete atlaca dedikodular yayldysa da bu sorular yantsz brakan Lapidin ad anketlerde gemi, kuraca partinin Knessette 15 sandalye kazanabilecei sonular srail medyasnda yaynlanmtr. Nihayetinde Lapid, Kanal 2deki talk show programn sonlandrm ve siyasete atlacan kamuoyuna ilan etmitir.388
383. http://www.facebook.com/YairLapid. 384. Joshua Mitnick, Yair Lapid doesnt talk about Iran, Palestinians, The Christian Science Monitor, 3 Mays 2012, http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2012/0503/New-kind-of-Israeli-politician-Yair-Lapiddoesn-t-talk-about-Iran-Palestinians. 385. Ophir Bar-Zohar, Ehud Barak: Yair Lapids party charter worse than that of Syrias rulers, Haaretz, 6 Mays 2012, http://www.haaretz.com/news/national/ehud-barak-yair-lapid-s-party-charter-worse-than-that-of-syrias-rulers-1.428493. 386. Yair Lapidin kiisel internet sayfas iin bkz. http://www.yairlapid.org.il/. 387. Jenni Frazer, Interview: Yair Lapid, The JC, 12 Ocak 2012, http://www.thejc.com/lifestyle/lifestyle-features/61798/interview-yair-lapid. 388. Lapid:Yotse ledereh hadaa,ose dvar eani meamin bo, Maariv, 8 Ocak 2012, http://www.nrg.co.il/online/1/ ART2/324/527.html
108
S YA S
PA R T L E R
3.6 MERETZ
srail siyasetinin sol kanat partilerinden birisi olan Meretz, evreci, bar yanls, insan haklar savunucusu, srdrlebilir kalknmac sosyal demokrat bir parti olarak kendini tanmlamaktadr. branice canllk ve enerji anlamna gelen Meretz ismi, ayn zamanda partiyi oluturan Mapam ve Ratzn ksaltlm halidir. Partiyi oluturan nc oluum inuinin (deiim) ad ise, partinin slogan olarak kabul edilmitir. 1992de bir araya gelerek Meretzi oluturan Mapam, Ratz ve inui lsnden Mapam,389 sosyalist-Siyonist bir parti olarak Haomer HatZair i Partisi ve Ahdut HaAvoda Poale Zion Hareketinin birlemesiyle 1948de kurulmutur. lk Knesset seimlerinden Ben Gurionun Mapay partisinden sonra ikinci byk parti olarak kan Mapam, bu dnemde Sovyet yanls bir izgi izlemi ve Mapay ile koalisyon hkmetlerinde yer almtr.390 Ben Gurionun aksine Yahudi ve Araplarn birlikte yaayabileceini savunan Mapam, ilk dnemlerinde Arap yerleim blgelerinde Yahudi yerleimlerinin kurulmasna kar km, ancak sonrasnda yerleim politikasna destek vermitir.391 1969-1984 arasnda i Hareketinde yer alan Mapam, i Partisi ile seim ittifak yaparak Knessette yer almtr. Ancak 1984 seimleri sonrasnda i Partisinin Likud hkmeti ile oluturduu Ulusal Birlik Hkmetine kar karak i Partisi ile kurduu bu ittifaktan ayrlmtr.392 zleyen yllarda muhalefette kalan Mapam, 1992 ylnda Ratz ve inui ile birlikte Meretzi kurmutur.393 Meretzi oluturan ikinci siyasi oluum Ratzdr. i Partisi milletvekili olan Shulamit Aloni tarafndan 1973te Yurttalk Haklar Hareketi (HaTnuaa LeZkhuyot HaEzrah VeLaShalom) adyla kurulan bu sosyal demokrat parti, insan haklarna yapt vurgu dorultusunda Filistinlilerle greceli olarak uzlamac bir durua sahip olmutur.394 Meretzin nc partisi olan inui, Yom Kippur Sava ardndan Amnon Rubinstein liderliinde 1974te kurulmutur. srail ve Arap komular arasnda bar destekleyen oluum, serbest piyasa ekonomisi ve ayrm gzetmeden tm srail vatandalarna demokratik ve eit yaklam savunmutur.395 inui, 1976da Yigael
389. Mapam, branice Birleik i Partisi anlamna gelen Mifleget HaPoaelim HaMeuchedetin akronimidir. 390. Gregory Mahler, Politics and Government in Israel The Maturation of a Modern State (Lanham: Rowman&Littlefield Publishers, 2004), s.179. 391. Benny Morris, The Birth of the Palestinian Refugee Problem (Cambridge: Cambridge Press, 2004), s.345-356. 392. Thomas G. Mitchell, Liberal Parties in Settler Conflicts (Westport, CT: Greenwood Press, 2002), s.42. 393. Mapam, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/Mapam.html 394. Mahler, s.179. 395. http://www.shinui.org.il/?CategoryID=233&ArticleID=334&Page=1
109
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Yadinin lideri olduu Demokratik Deiim Hareketi ile birlemi, ancak Demokratik Deiimin Begin liderliindeki Likud hkmetine katlmas zerine bu oluumdan ayrlarak 1992de Meretzin oluumunda yer almtr.396 inui Meretzle birlemesine karn serbest piyasac ve din kart kimliini korumutur.397
Meretz, parti programnda drt temel konuyu savunmaktadr: srail ve komular arasnda adil ve kapsaml bir barn tesisi, insan haklar, sosyal adalet ve evrenin korunmas.
1992 seimleri ncesinde ulamit Aloni liderliinde kurulan Meretz, ayn yl dzenlenen seimlerde 12 sandalye kazanarak Knessetin nc byk partisi olmutur.398 Seimlerin ardndan i Partisinin kurduu koalisyonda yer alan Meretzin lideri Shulamit Aloni, bu hkmette eitli dnemlerde eitim, iletiim ve bilim-teknoloji bakan olarak grev almtr. Yine ayn hkmette Meretz milletvekillerinden Amnon Rubinstein Enerji ve Altyap Bakan ve ardndan Bilim-Teknoloji Bakan olarak, Yossi Sarid evre Bakan olarak, Yair Tzaban ise Gmen Bakan olarak grev yapmtr.399 Meretz, Rabin liderliindeki bu hkmette yurttalk haklar, sosyal gvenlik ve bar inisiyatifi ile ilgili politikalarn yrtlmesinde grev alm, zellikle Oslo Srecinin balamas ve yrtlmesinde nc rol oynamtr.400 1996 seimleri sonrasnda Meretzin Knessetteki sandalye says 9a dnce parti liderliine Shulamit Aloni yerine Yossi Sarid seilmi, bu tarihten sonra partiyi oluturan unsurlar Meretzden ayrlmaya balamtr. nce Mapam 1997de Meretzden ayrlm,401 ardndan 1999da inui oluumdan ayrlarak Avraham Poraz liderliinde ayr bir siyasi parti olarak yoluna devam etmitir.402 Bu kan kaybna ramen 1999 seimlerine katlan Meretz, 10 sandalye kazarak, bu dnemde Knessete srailin ilk kadn Arap milletvekili olan Husniye Caberay
396. Mahler, s.181. 397. Don Peretz ve Gideon Doron, Sectarian Politics and the Peace Process: The 1999 Israel Elections, Middle East Journal, Vol. 54. No.2. (2000), s. 268. 398. Bernard Reich, A Brief History of Israel (Facts On File: New York, 2008), s.167. 399. Parliamentary Groups in Knesset-Meretz, http://www.knesset.gov.il/faction/eng/FactionPage_eng. asp?PG=4 400. Joel Beinin ve Rebecca Stein, The Struggle for Sovereignty Palestine and Israel 1993-2005 (California: Stanford University Press, 2006), s.47-48. 401. Mapam, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/Mapam.html, Eriim Tarihi: 7 Ekim 2011 402. Avraham Diskin, The Last Days in Israel Understanding the New Israeli Democracy (London: Frank Cass Publishers, 2005), s.58.
110
S YA S
PA R T L E R
tamtr.403 i Partisi lideri Ehud Barakn kurduu koalisyon hkmetinde yer alan Meretzden Yossi Sarid Eitim Bakan, Ran Cohen Endstri ve Ticaret Bakan, Haim Oron ise Tarm Bakan olmutur.404 Ancak hkmetin dier orta asla anlaamayan Meretz, asn dini okullara ayrd ykl miktardaki fonu sebep gstererek hkmetten ekilmitir.405 2000lerin ilk yllarnda trmanan iddet olaylar, srail iinde milliyeti sert sylemlere destei artrrken, bar yanls tm sol hareketlerin olduu gibi Meretzin de oy kaybna uramasna neden olmutur. Byle bir atmosferde 2003 ylnda dzenlenen genel seimlere Roman Bronfmann liderliindeki Demokratik Seim Partisi ile yapt ittifak ile katlan Meretz sadece 6 sandalye kazanm, yaanan seim baarszl ise Yossi Saridin parti bakanlndan istifa etmesine neden olmutur. Ayn yl Meretz, Yahad Hareketiyle birlemi ve hareketin lideri Yossi Beilin Meretzin bana gemitir.406 2005te partinin ad Meretz-Yahad olduysa da parti 2006 seimlerine Meretz adyla girmi ve sadece 5 sandalye kazanabilmitir. 2008de Yossi Beilinin parti bakanlndan ekilmesi zerine Haim Oron Meretz liderliine seilmitir.407 2008de Yeni Hareket (Hatnua Hahadasha ) ile 2009 seimleri iin ittifaka giren Meretzin resmi ad Yeni Hareket-Meretz olmu, ancak bu ittifak da Meretze baary getirmemi, her seimde sandalye says azalan parti 2009 Knesset seimlerinde sadece 3 sandalye kazanabilmitir.408

Meretz, kendisini Siyonist, sekler, evreci, sosyal demokrat ve srail bar hareketinin siyasi temsilcisi olarak tanmlamaktadr. Sosyalist Enternasyonal yesi olan parti, uluslararas alanda Yeiller Partisi olarak bilinmektedir. Meretzi oluturan demokratik sosyalist bir parti olan Mapam, sosyal demokrat Ratz ve liberal inui farkl politik ajandalara sahip olmalarna ramen, srail vatanda Arap aznla ayrmclk yaplmasna kar kan ve Filistinliler ve Arap devletleriyle bar yaplmasn destekleyen ortak bir siyaset benimsemilerdir.409 Siyonist bir parti olan Meretz, dnyann her yerinden sraile yaplacak Yahudi gn desteklemektedir. Bununla birlikte srail devletinde yaayan herkes iin din, rk ve cinsiyet ayrm gzetilmeksizin zgrlk, adalet, bar ve sosyal-siyasal haklarn salanmas gerektiinin altn izen parti, lkede din ve vicdan zgrl, dil, eitim ve kltr zgrlnn garanti altna alnmas gerektiini savunmaktadr.410
403. Mitchell, s.43. 404. Peretz ve Doron, s.271. 405. Mitchell, s.80. 406. Asher Arian ve Michal amir, The Election in Israel 2009 (New Jersey: Transaction Publishers, 2011), s.36; Knesset Meretz Parti Grubu web sayfas, http://knesset.gov.il/faction/eng/FactionPage_eng.asp?PG=4 407. MK Oron voted new Meretz chairman, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3520884,00.html 408. Arian ve amir, s.2 409. Mitchell, s.42. 410. Meretz Party Platform, http://www.knesset.gov.il/elections16/eng/lists/plat_20-e.htm
111
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Meretz, parti programnda drt temel konuyu savunmaktadr: srail ve komular arasnda adil ve kapsaml bir barn tesisi, insan haklar, sosyal adalet ve evrenin korunmas.411 Meretz, insan haklar savunuculuunda ayrm yapmamakta, Yahudi haklar kadar Arap haklarn da savunmaktadr. Parti, igal altndaki topraklarda insan haklarnn korunmas gerektiinin altn izerek zellikle srail vatanda Araplara ynelik ayrmcla kar mcadele vermektedir. Parti ayrca, sosyal adalete dayal demokratik refah devletinin kurulmas, aznlk ve yabanc iiler bata olmak zere ii haklarnn korunmas gerektiini vurgulamaktadr.412 Meretz, kadn haklar ve ecinsel haklarnn korunmas iin de almalar yrtmektedir.413 Eitim konusunda kat bir seklerlik neren parti, evre, su kaynaklar ve enerjinin korunmas konusunda duyarl bir duru sergilemektedir. Zorunlu askeri hizmet konusunun tartld parti iinde vicdani retilik desteklenmesine karn konuya ilikin parti programna yansyan net bir karar henz alnmamtr.414 Meretz sekler, bar yanls st snf Ekenazi kitleye hitap eden bir partidir.415 Parti semeninin nn Ekenazi olduu tahmin edilmektedir. Parti ayrca sraildeki Arap ve Drzi toplumdan ve Negev blgesindeki bedevilerden de oy almaktadr. 1992 seimlerinde Kibbutz oylarnn %36,9unu alan partinin, 1996 seimlerinde bu kesimden ald oy oran %31e dmtr.416

srail-Filistin atmasn tm Ortadou atmasnn merkezi olarak gren Meretz, Filistinlilerle barn tesisinin srail devleti iin yaamsal neme sahip olduunu savunmaktadr. Bu konuda Meretz, bar iinde yan yana yaayan, birbirinin gvenliini garanti eden iki devletli zmden yanadr. Bununla birlikte Meretz, Filistin Devleti ve rdn arasnda kurulacak bir konfederasyona da olumlu baktn belirtmitir.417 Meretz, Filistin-srail atmalarn sona erdirmek zere iki tarafn birbirini tanmasn, Kudsn paylalmasn ve srailin 1967 ncesi snrlarna ekilmesini ngren 2003 tarihli Cenevre Szlemesine dayanan iki devletli zm savun-
411. Meretz Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/meretz.html 412. Mahler, s.179. 413. Meretz Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/meretz.html 414. Gidon D. Remba, Meretz Does Not Support Refuseniks as a Policy, While Showing Sympathy to Them As Individuals, http://www.chicagopeacenow.org/rr-14.html 415. Elihu Katz ve Yael Warshel, The Israel National Election Study (Colorado: Westview Press, 2001), s.135. 416. Mitchell, s.43. 417. Meretz Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/meretz.html
112
S YA S
PA R T L E R
maktadr.418 Bat eriadaki pek ok yerleim yerinin yklmas gerektiini deklare eden parti, igal altndaki topraklarda insan haklarnn korunmas gerektiinin altn izmektedir. Filistinlilerin self determinasyon hakkn, imzalanacak nihai bar anlamasnn temeli olarak gren Meretz, sz konusu hakkn kabuln ve srail devletinin yannda kurulacak bamsz Filistin devletinin tannmasn savunmaktadr. Partiye gre Filistin Otoritesinin ekonomisi de bamsz hale getirilmelidir. Meretz bu ama dorultusunda Filistin ekonomisinin ncelikle blgesel ve uluslararas mali yardmla desteklenmesini savunmaktadr. Ayrca Gazze limannn inas ve ticarete almas partiye gre bu noktada byk nem tamaktadr. Meretze gre srail bu konuda uluslararas giriimin bir paras olmal, srail ve Filistin Otoritesi snrnda kurulacak ekonomi blgeleri projelerine de katk salamaldr. Buna ek olarak bamsz Filistin ekonomisi kurulduunda, Filistin-rdn-srail arasnda ekonomik ibirlii yaplmaldr. Son yllarda srailin kar karya kald gvenlik sorunlar konusunda Meretz, srailin izleyecei bar politikasnn lkenin gvenliini artracan, siyasi ve ekonomik durumunu iyiletireceini savunmaktadr. Meretz, terrist saldrlara ramen bar srecinin olumlu sonulanacan, nk her iki tarafn da bartan baka seeneinin olmadna inanmaktadr. Parti bu konuda Filistin Otoritesine nemli grevler dtn de sylemektedir.419 Meretz FKy, Filistin halknn resmi temsilcisi olarak tanmakta ve kalc barn tesisi iin srailin muhatabnn Filistin Otoritesi olduunu savunmaktadr. 1992de i Partisinin hkmet kurmasna destek veren Meretz, bu dnemde Babakan Rabinin FKyle diyaloa girmesi iin bask yapmtr.420 Dier yandan Meretz, Hamasla diyaloun da gerekliliinin altn izmektedir. ulamit Aloni, letiim Bakanl yapt dnemde srailin Hamas ve FK militanlarn avlamaktan vazgemesi gerektiini nk bu tarz eylemlerin Filistinlilerle mzakere srecini baltaladn sylemitir.421 Meretzin eski liderlerinden Yossi Beilin, partisinin koulsuz Hamasla diyaloa hazr olduunu aklarken,422 Meretzin bugnk lideri Haim Oron da Hamasla grmeleri desteklediini belirtmitir.423 Militanlarla diyaloga ak olduunu belirten ve Gazzedeki militanlara ynelik operasyona nadiren onay veren Meretz, Gazzeden sraile ynelik Kassam roket418. Cenevre Szlemesi iin Bkz. Cenevre Anlamasnn temel talar, NTVMSBC, 1 Aralk 2003, http://arsiv. ntvmsnbc.com/news/246037.asp 419. Meretz Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/meretz.html 420. Colin Shindler, A History of Modern Israel (Cambridge: Cambridge University Press, 2008), s.232. 421. Efraim Inbar, Israels National Security Issues and Challenges since the Yom Kippur War (New York: Routledge, 2008), s.94. 422. Beilin: Meretz would talk to Hamas, 10 ubat 2006, http://www.freerepublic.com/focus/f-news/1575928/posts 423. Meretz chair calls for articles/0,7340,L-3643769,00.html talks with Hamas, 24 Aralk 2008, http://www.ynetnews.com/
113
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
lerinin artt dnemde ise, rgtle konuulacak bir ey kalmadn, srailin militanlara kar g kullanmas gerektiini savunmutur. Aralk 2008de Gazzeye ynelik dzenlenen Dkme Kurun Harektn desteklemesi, Meretzin semenlerinden byk tepki almasna neden olmutur.424 Partinin bu yaklam pek ok taraftar ve bar yanls sraillide hayal krkl yaratm ve parti, Kadima ve i Partisi gibi davranmakla, savaa kar alternatif gelitirmemekle sulanmtr.425 srail- Filistin bar srecinin en tartmal meselelerinin banda gelen Kuds, Meretzin parti programnda bir btn olarak srailin bakenti olarak kabul edilmitir. Bununla birlikte Meretz, Dou Kudsn kurulacak Filistin devletinin bakenti olacan ngren baz giriimlerde yer alm ve parti iinde genel olarak kabul gren son gre gre bu kentin daimi statsnn nihai bar anlamas sonucunda belirlenmesi gerektii kaydedilmitir. Meretz, Kudsteki kutsal yerlerin tm dinler iin teminat altna alnmas gerektiini savunmakta ve bu konuda BM Anlamasnn prensiplerine bal olduunu belirtmektedir.426 ki tarafn uzlaamad dier bir balk olan Filistinli mltecilerin geri dn hakk Meretz iinde de tartmal bir konudur. Parti iinde geri dn hakkn kabul edenler ve kar kanlar olmakla birlikte genel olarak kabul gren gr bu iki yolun ortasnda bir zm sunmaya almaktadr. Buna gre Meretz, 1948de evlerini kaybeden Filistinli mltecilere tazminat denmesi gerektiini savunmaktadr. Bununla birlikte mltecilerin bugn srail snrlar ierisinde kalan evlerine deil, kurulacak Filistin devleti topraklarna yerletirilmesi nerilmektedir.427 Meretz, srailin igal altndaki topraklarda uygulad yerleim politikalarna tamamen kardr. Zira Meretze gre bu politika, birbirine dman iki halk yaratmaktadr. nemli bir ksm Filistinlilerin yaad blgelerin tam merkezinde kurulan bu yerleim yerlerinde gvenlik sorunlarnn ortaya kmas Meretze gre kanlmazdr. Yerleimciler konusu ayn zamanda Oslo Anlamasna gre Filistin Otoritesi altndaki blgelerin tanmlanmasn da zorlatrmaktadr. Meretz, bar anlamasnn nndeki en byk engellerden biri olarak grd yerleimlerin azaltlmasn amalamaktadr. Partiye gre srail bu blgelerde yeni yerleimlerin kurulmasndan kanmaldr. Bu izole edilmi kk yerleim yerlerinin yklmas ve yerleim yerlerinin gvenliini salayan askeri birliklerin azaltlmas srailin sorumluluudur. Bu erevede Meretz, yerleimlerin gnll tahliyesini nem424. Leftist Meretz issues rare call for military action against Hamas, 28 Aralk 2008, http://www.haaretz.com/ news/leftist-meretz-issues-rare-call-for-military-action-against-hamas-1.260230 425. No reason to vote Meretz, 5 ubat 2009, http://www.haaretz.com/opinion/no-reason-to-votemeretz-1.269442 426. Meretz Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/meretz.html 427. Party Profile: Meretz-New Movement, 10 ubat 2009, http://imeu.net/news/article0014338.shtml; Meretz Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/meretz.html
114
S YA S
PA R T L E R
semekte, srail devletinin yerleimlerdeki ailelerin srail topraklarna tanmalar iin gereken ekonomik teviki yapmas gerektiini savunmaktadr.428 Meretz, srailin 1967den bu yana igal altnda tuttuu topraklarn srailin karlarna ve temel deerlerine ters dtn, igal durumunun srail- Filistin atmasn beslediini ve radikal Filistinlileri terre iterek Oslo Anlamalarn kerttiini savunmaktadr. Partiye gre srail 1967de igal ettii topraklarn byk ounluundan ekilmek zorundadr ve yeni snrlarn belirlenmesinde gvenlik ve nfus yaps belirleyici olmaldr. Bu dorultuda srail igal ettii topraklardan ekilirken olabildiince az Filistinlinin srail ynetimi altnda kalmas ve ayn ekilde olabildiince az sraillinin Filistin ynetiminde kalmas gzetilmedir.429 Filistinlilerle snrlar konusunda uzlaya varlabileceine inanan Meretz, srailin igal altndaki topraklardan ekilmesinin devletin gvenlii asndan da nem tadn vurgulamaktadr. Yine de Meretz, rdn Nehrinin batsn srailin gvenlii asndan hayati neme sahip blge olarak ilan etmekte ve bu blgede yabanc askeri gcn ya da terrist gcn konulanmasna izin verilememesi iin srail ordusuna grev deceini belirtmektedir. Partiye gre nemli olan, iki taraf ayran kesin snrlarn izilebilmesidir. izilecek kesin snrlar, bamsz bir Filistin devletinin kurulmasndan nce, Filistin Otoritesi ile srail arasnda izilmesi gerekmektedir. Bylece, her iki halkn net bir biimde ayrlmasyla birbirine zarar vermenin nne geilecek ve normal komuluk ilikilerine gei kolaylaacaktr.430 Meretz, bamsz Filistin devleti kurulana kadar srail savunma gcnn bu topraklarda gvenlii salamasnn zorunluluuna da inanmaktadr. Ancak bu durum blge halkyla srail ordusu arasnda sorun yaratacandan, srail askerlerinin blgede insan haklarn ihlal etmeden ve bara zarar vermeden hareket etmesi byk nem tamaktadr. Bu erevede, gerektiinde blgede uygulanacak askeri tedbirler Filistin Otoritesi ile en st seviyede ibirlii iinde gerekletirilmelidir.431
428. Meretz Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/meretz.html 429. Shindler, s.231; Meretz Parti Program 430. Meretz, iki taraf arasnda kesin snrlarn izilmesini srailde alan Filistinli iiler konusunda da deerlendirmektedir. Partiye gre bu iilerin srail snrna gemesi, gvenlik asndan risk tekil ettiinden kontrol noktalarnda zorunlu gvenlik nlemlerine tabi tutulmalar gerekmektedir. Bu durum hem srail asndan tehdit yaratmaktadr, hem de kontrole tabi tutulan iileri saldrganlatrmaktadr. Bunun yan sra srailde alan Filistinliler ucuz i gc oluturarak Filistin Otoritesine ait bamsz ekonominin gelimesini engellemekte ve srailli iilerin cretlerini etkilemektedir. Bu sebeple iki toplum arasnda hem gvenlik hem de srail-Filistin bar asndan net bir ayrm olmaldr. Bkz. Meretz Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/meretz.html 431. Meretz Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/meretz.html
115
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U

Meretzin parti programnda d politika asndan nemli bir ksm bar srecine ilikindir. Programda bahsedilen kapsaml bar, Ortadoudaki bar srecinin Filistin-srail atmasnn zmne dayal olduu tezine dayanmaktadr. Bu dorultuda Arap dnyasyla yaplacak bar, Meretzin en byk diplomatik hedefidir. Ayrca bu bar srailin gvenlii iin bir n kouldur. Arap dnyasyla bara giden yol ise Filistinlilerle yaplacak kalc bartan ve Suriye ve Lbnanla imzalanacak bar anlamasndan gemektedir. Meretz, eksikliklerine ramen Msr ve rdnle yaplan bar anlamasn onaylamakla birlikte bu anlamalarn kalc olmas iin sz konusu lkelerle yeni ve kapsaml bar anlamalarnn yaplmasn nermektedir. srailin gvenlik endielerinin Arap komularyla yapaca barla sona ereceine vurgu yapan Meretz, ran konusunda srail kamuoyunun tehdit algsna hak verdiini belirterek kktenciliin srailin gvenlii iin risk oluturduunu ifade etmektedir. Meretz, Suriye ile yaplacak bar anlamasn gvenlik perspektifinden deerlendirerek, sz konusu barn beklenmeyen saldrlar nleyeceine deinmekte, Filistinlilerle yaplacak barn ise terr tehdidini ortadan kaldracan savunmaktadr. Yine de Meretz iin barn asl nemi, tm bu sorunlarn zmnn Arap dnyasyla bar getirmesi ve istikrarl bir srail devletinin d yatrmlar ekmek ve ticari ilikilerini canlandrmak suretiyle ekonomik gelime sergilemesi ile ilikilidir. Ayrca Suriye ile olas bir bar, hemen ardndan Lbnanla yaplacak bar getireceinden bu sayede srailin kuzeyinin gvenlii salanm olacaktr. srailin igal politikasna kar olan Meretz liderlerinden ulamit Aloni, srail askerlerinin yabanc lke topraklarn igal etmesini eletirerek srailin Gney Lbnan igaline kar kmtr.432 Meretzin Trkiyeye ynelik d politikasna bakldnda, srailin 1915 Ermeni olaylarna bak ve Mavi Marmara olay sonrasnda iki devlet arasnda ykselen tansiyona ilikin tartmalar olmak zere iki balk ne kmaktadr. Meretz lideri Haim Oron, 1915 Ermeni olaylar konusunda, 2010 ylnda Knessette genel grme talep etmi ve konuya ilikin yapt konumasnda, Biz, soykrma uram bir halk olarak, bakalarnn aclarna da duyarllk gstermeliyiz ifadelerini kullanarak Ermeni Soykrmnn tannmas ynnde gr bildirmitir.433 Son yllarda iki devlet arasnda yaanan olumsuz gelimelerde srail hkmetini sulayan Meretz, Mavi Marmara olay konusunda ise srail hkmetinin izledii politikaya en sert tepkiyi veren partilerden biri olmutur. Bu dorultuda Meretz
432. Inbar, s.97; Meretz Parti Program, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/meretz.html 433. srail Parlamentosu, Ermeni iddialarn grmeyi kabul etti, Zaman, 28 Nisan 2010.
116
S YA S
PA R T L E R
lideri Haim Oron, srail Dileri Bakan Yardmcs Danny Ayalonun Trkiye Bykelisi Ouz elikkolu maruz brakt alak koltuk krizi sonrasnda Ayalonun ve Dileri Bakan Liebermann istifasn istemitir.434 Son dnemde sraille Trkiye arasnda yaanan gerginlie ynelik parti kanadndan yaplan aklamalarda da Netanyahu Hkmeti sulanm ve hkmetin klar sonucunda srailin en gl mttefiklerinden birini kaybettii ifade edilmitir. Bununla birlikte Meretz, Babakan Erdoann sraille ilikileri koparma niyetiyle tavr ald ve Erdoann srail halknn gznde mttefik olma zelliini yitirdii kanaatini de tamaktadr.435
srailin gvenlik endielerinin Arap komularyla yapaca barla sona ereceine vurgu yapan Meretz, ran konusunda srail kamuoyunun tehdit algsna hak verdiini belirterek kktenciliin srailin gvenlii iin risk oluturduunu ifade etmektedir.

Zahava Gal-On Meretz Partisi Bakan olan Gal-On 1956 ylnda Litvanyada domu ve 1960ta sraile g etmitir. Gal-On, Bar lan niversitesinde toplumsal cinsiyet zerine doktora almasn tamamlamtr. Hukuk ve insan haklar aktivisti olan Gal-On, Meretz liderliinden nce BTselem ve Ratzn genel sekreterliini yapm, 1999da Knessete seilerek kadn kaakl komitesinin bakanln yrtmtr.436 2007de Meretz bakanl iin aday olmu fakat Haim Oron karsnda seimi kaybetmitir. Gal-On 2009 seimlerinde Knessete girememi ve siyasete ara vermitir. Oron emekliye ayrldktan sonra, 2011 Martnda siyasete dnen Gal-On 7 ubat 2012de Meretz Partisi bakanlna seilmitir.437 Zahava Gal-On Oslo Anlamasnn yerini alacak yeni bir bar plann gndeme getirmitir. Bir Filistin Devletinin srailin karna olduunu ileri sren Gal-On, bu plan dorultusunda srailin Filistinin BMnin 194. yesi olmas iin aba sarf etmesi ve 1967 snrlarna dayanan Filistin Devletini tanyan ilk devlet olmas ge-
434. Mualefet Ayalonun istifasn istiyor, Sabah, 14 Ocak 2010. 435. Tomer Reznik: ki lider de sulu, Birgn, 8 Eyll 2011. 436. Zahava Gal-On, Knesset, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=201. 437. Moran Azulay, Meretz names MK Gal-On new chairwoman, Ynet News, 8 ubat 2012.
117
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
rektiini ifade etmitir. Gal-On, plan dhilinde Kudsn Bill Clinton zamannda teklif edildii gibi Yahudilerin oturduu ksmnn sraile ve Filistinlilerin olduu ksmn da Filistine braklmasn nermitir. Plan erevesinde devam eden yerleim yeri inaatlarnn da acilen durdurulmas gerektii vurgulanmtr.438 Haim Oron 2008den ubat 2012ye kadar Meretzin liderliini yrten Haim Oron, Filistin siyasetinin nemli isimlerinden ve I. ntifadann liderlerinden Mervan Bargutinin yakn arkada ve srailin bar yanls nemli figrlerinden birisidir. Oron, 1978de Bar imdi Hareketini439 (Peace Now) kurmu, 1988de Mapam milletvekili olarak Knessete girmitir.440 1992de Mapam, Ratz ve inuinin kurduu Meretzin oluumunda yer alan Haim Oron, 1999da Meretzin destekledii i Partisi hkmetinde Tarm Bakanl yapmtr.441 2000de istifa ettii Knessete 2006 seimleriyle tekrar dnen Oron, Yossi Beilinin Meretz liderliinden istifas zerine Beilin yerine parti liderliine seilmitir. Meretzin Yeni Hareketle birlikte ortak listeyle girdii 2009 seimlerinde sadece 3 sandalye kazanmas zerine pek ok parti yesi Oronun istifasn istemi, ancak parti iinde ulamit Aloni ve Yossi Beilin gibi gl isimlerin destekledii grup Oronun liderlikte kalmasnda etkili olmutur. Oron, 2011da milletvekilliinden istifa etmesine karn 2012 ubatna kadar Meretz liderliini Zahava Gal-Ona devretmitir.442 ulamit Aloni: Meretzi oluturan partilerden Ratzn kurucusu olan ulamit Aloni, Meretzin ilk lideridir. retmenlik ve yazarlk yapan Aloni 1959da Mapaya katlm, 1965-1969 arasnda i Partisi milletvekili olarak Knessette yer almtr. 1973te Ratz (Yurttalk Haklar Hareketi) kuran Aloni, bu siyasi parti ats altnda din ve devlet ilerinin ayrlmasn savunmu ve srailde insan haklar konusunda giriimlerde bulunmutur. Ratz lideri olarak 1974-1992 arasnda Knessette yer alan Aloni, bu dnemde srailin Litani Operasyonu ile gerekletirdii Lbnan igalini eletirerek 1978 Litani Operasyonu hari tm savalarmz zorunluluk savayd ifadelerini kullanmtr.443 Aloni, Birinci ntifada dneminde ise Likud hkmetinin saldrgan ve genilemeci politikalarna kar en gl seslerden biri ol-
438. Akive Eldar, Israeli left-wing party drafts new Mideast peace plan to replace Oslo Accords, Haaretz, 25 Eyll 2012. 439. Daha fazla bilgi iin bknz. http://peacenow.org.il/eng/content/who-we-are 440. http://www.meretzusa.org/about-chaim-oron 441. Chaim Oron, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=5 442. Meretz chief Haim Oron says he won`t step down as party leader, Haaretz, 15 ubat 2009, http://www. haaretz.com/news/meretz-chief-haim-oron-says-he-won-t-step-down-as-party-leader-1.270173 443. Inbar, s.57.
118
S YA S
PA R T L E R
mutur.444 Aloni, 1992de Meretzin de yer ald i Partisi liderliindeki koalisyon hkmetinde eitli dnemlerde eitim, iletiim ve bilim-teknoloji bakan olarak grev almtr.445 ulamit Aloni, Meretz liderliini 1996ya kadar srdrmtr.446 Yossi Beilin 2003-2006 arasnda Meretz liderlii yapan Yossi Beilin, 1948de srailde domutur.447 Oslo Srecinin mimarlarndan olan Beilin,1994te i Partisinden Dileri Bakan Yardmcs olduu srada O dnemde FKnn mzakerecisi olan Mahmud Abbasla birlikte bamsz Filistinin kurulmas iin anlama giriimlerine balam, Bat eria ve Gazzede bakentin Dou Kuds olduu bamsz Filistin devleti tasars zerine almalarda bulunmutur. Bu plan, dnemin kamuoyu aratrmalarna gre sraillilerin yarsndan fazlasnn desteini de almtr.448 2001de srail ve Filistin Otoritesi arasnda dzenlenen Taba Grmelerine katlan Beilinin ismi Filistin Otoritesi Enformasyon eski Bakan Yaser Abed Rabbu ile birlikte srail- Filistin bar iin hazrladklar Cenevre Giriimiyle de n plana kmtr.449 Beilin, 2003 ylnda Bar imdinin liderlerinden Yael Dayanla birlikte i Partisinden ayrlarak Meretz saflarna gemitir.
3.7 RADKAL DNC PARTLER

3.7.1 AS
as Partisi,450 1984 ylnda Irak asll Haham Ovadya Yosef tarafndan kurulmutur. Halen Haham Yosef in manevi nderliinde yryen partinin ismi, omrei Seferad (Sefaradlarn muhafz) kelimelerinin branice ksaltmasndan gelmektedir. sminden de anlalaca zere Ekenazilerin sraildeki etkinliine kar bir tepki olarak ortaya kmtr.451 Sac ve dinci bir parti olarak nitelenen as, Yahudi kimlii ile devlet kurumlar ierisinde gl bir ekilde yer alnmas gerektiini ve yeivalarn devlet tarafndan bir bte ayrlarak desteklenmesi gerektiini savunmaktadr.
444. Naomi Chazan, Shulamit Aloni, http://jwa.org/encyclopedia/article/aloni-shulamit 445. Meretz, http://www.knesset.gov.il/faction/eng/FactionPage_eng.asp?PG=4 446. Shulamt Aloni, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/biography/aloni.html 447. Yossi Beilin, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=18 448. Moshe Maoz, From Conflict to Peace? Israels Relations with Syria and the Palestinians, Middle East Journal. Vol.53. No.3, 1999, s.407; Shindler, s.xix. 449. Cenevre giriimi akland, 2 Aralk 2003, http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/245983.asp 450. as Partisinin resmi sitesi iin bkz. http://shas.org.il/Web/He/Default.aspx. 451. Mi Anahnu, a Partisi resmi sitesi. http://shas.org.il/Web/He/About/AboutUs/Default.aspx
119
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Sefarad Yahudileri arasnda nemli bir semen taban olan as Partisi, kurulduu tarihten itibaren katld her seim sonras koalisyon hkmeti pazarlklarnda etkin olmutur. Parti, kendisine bal eitli sivil toplum kurulular ve yardm rgtleriyle srail kamuoyunda nemli bir etkinlik kazanmtr. Kendisine bal kurulu ve rgtlerin yapt yardmlarla zellikle yoksul kesimlerin desteini kazanan as Partisi, herhangi bir koalisyon hkmetine katlma noktasnda kendisine bal bu yardm kurulularnn finansman iin bte talebini bir n art olarak sunmakta, bylelikle de partinin tabanda daha da kklemesini salamaktadr.452 as Partisi, katld ilk 1984 seimlerinden sonra elde ettii baaryla ileri Bakanln elde etmi, bu bakanl 1988 ve 1992 seimlerinde de elinde tutmay baarmtr. 1996 seimlerinde Knessette 10 sandalye elde eden as Partisi, gcnn zirvesine 1999 seimlerinde 17 sandalye kazanarak ulam, kabinede de ve Sosyal ler bakanl, ileri Bakanl, Salk Bakanl ve Kuds leri Bakanln elde etmitir. 2003 seimlerinde Knessetteki temsili 11 sandalyeye den as Partisi, Ariel aronun koalisyon hkmetine katlmam, 2006 seimlerinde ise 12 sandalye elde etmitir.453 2009 seimlerinde de gcn koruyan partinin u anda Knessette 11 milletvekili bulunmaktadr.454 Bununla birlikte as Partisi, srail hkmetinde 4 bakan ve 1 bakan yardmcs pozisyonlarn elde ederek etkinliini artrmtr.455 as Partisi byk oranda dindar Sefaradlarn oylarn almaktadr. Bu ynyle dar fakat byk deikenlik gstermeyen bir semen kitlesi vardr. srail siyasi sisteminin parackl yaps, as gibi partileri koalisyonlarn kurulabilmesi iin kritik konuma sokmaktadr. Bu durum asn pazarlk elini gl klmakta ve gndemlerini byk koalisyon ortaklarna dayatabilmelerinin kapsn aralamaktadr. as geleneksel olarak hkmetlerde ileri Bakanl, Sosyal Hizmetler Bakanl, Dini Hizmetler Bakanl ve skn Bakanl gibi pozisyonlara talip olmu, bu bakanlklar eliyle semen kitlesini oluturan yeiva talebelerine ve fakir Sefarad kesimlerine hizmet akn garanti altna almaya almtr. 3.7.1.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam as Partisi kat siyasi pozisyona sahip bir parti grnm verse de bugne kadar ou zaman meselelere pragmatik yaklam ve temel gndemi olan semen kitlesinin fiziki, sosyal, ekonomik ve dini artlarnn salanmas karlnda pazarla
452. Age. 453. Hizbu as, Al Jazeera, 8 ubat 2009, http://aljazeera.net/news/pages/7cf46e0e-8290-40e2-99c9-d9c1d49522da. 454. Shas, Knesset, http://www.knesset.gov.il/faction/eng/FactionPageCurrent_eng.asp?PG=2. 455. The 32nd Government, Prime Ministers Office, http://www.pmo.gov.il/PMOEng/Government/Panel/.
120
S YA S
PA R T L E R
AS partisinin ruhani lideri Ovadya Yosef bir otobs zerindeki parti posterinde
121
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
ak olmutur. Bu sebepten as Partisi yetkililerinden, hatta Haham Yosef ten elikili aklamalar duymak mmkndr. as Partisinin Filistin-srail bar srecine ilikin temel yaklamlarna dair ipucu veren metinlerden birisi partinin 2009 seim beyannamesidir. as Partisi, 2009 seim programnda partinin amacnn dnyann her yerindeki srail vatandalarn bir Yahudi Devleti ats altnda toplamak olduunu ifade etmekte, dier devletlerin dikte edecei bir bar kabul etmeyeceini sylemektedir. Kudsn srail ve Filistin arasnda taksim edilmesi veya Kudse ilikin herhangi bir pazarlk yaplmasna kar kan as Partisi, Bat eriadaki yerleimlerin devam etmesinden yana kararl bir ekilde tavr koymaktadr. Dolaysyla as Partisinin 1967 snrlarnda bir Filistin Devletini kabul ettiini sylemek mmkn deildir.456
Sac ve dinci bir parti olarak nitelenen as, Yahudi kimlii ile devlet kurumlar ierisinde gl bir ekilde yer alnmas gerektiini ve yeivalarn devlet tarafndan bir bte ayrlarak desteklenmesi gerektiini savunmaktadr.
Bununla birlikte as Partisi, Filistinlilerle gerek bir bar amacyla mzakereler yrtlmesini desteklediini de szl olarak ifade etmektedir. Bu noktada partinin manevi lideri Haham Ovadya Yosef in insanlarn hayatlarn kurtaracak gerek bir bar iin srail topraklarnn bir blmnden feragat etmek mmkndr eklinde bir dnem ifade ettii gr ne kmaktadr.457 Ancak as Partisi, olas bir bar iin mzakere konusu olan meselelerde sert tavrlaryla dikkat ekmekte ve dile getirdii politikalar ile bar yanls olup olmadna dair soru iaretleri uyandrmaktadr. gal altndaki Bat eriada yeni srail yerleimlerinin kurulmas grnden vazgemeyen as Partisi, Kuds kentinin geleceini mzakere etmeyi reddetmekte, Arap lkeleri ile ancak Yahudi gnde geride braklm emlaklarn iadesi artyla grlmesi gerektiini savunmaktadr.458 Nihayetinde as Partisinin pek ok konudaki siyasi tutumu Haham Ovadya Yosef in aklamalar ile belirlenmektedir. Haham Yosef, Filistindeki Hamas hareketine kar son derece sert bir tavr taknmakta ve Hamasa kar mcadele vermek zere Gazze
456. Tark Muhammed Haccam, Mevagful ahzabul srailiyyel muhtelife minel gaziyyetil Flstyniyye, Ahawer, 24 Haziran 2012, http://www.ahewar.org/debat/show.art.asp?aid=313033. 457. Rav Ovadya Yossef. Ceding Territory of the Land of Israel in Order to Save Lives, Tehumim Vol. 10, 1989. 458. Hizbu as, Palestinian News Info Agency, http://www.wafainfo.ps/atemplate.aspx?id=4874.
122
S YA S
PA R T L E R
eridine dzenlenen operasyonlar desteklemektedir. te yandan as Partisi, Filistinli mltecilerin geri dn hakk tartmasn olduka tehlikeli bulmaktadr. Nitekim parti liderlerinden Eli Yiai, Filistinli mltecilerin dn meselesinin Siyonist ryann sonunu getirebilecek bir gelime olduundan bahsetmektedir.459 as Partisi manevi lideri Haham Yosef, ABD-srail ilikilerine zel bir nem vermekte ve Obama dneminde yaanan sorunlarn almas ve Washington ile ilikilerin dzeltilmesi iin yeni yerleimlerin durdurulmas konusunun ele alnabileceini sylemektedir.460 Bu srete Haham Yosef, Filistinliler ve Filistinli liderler aleyhine yapt beddua konumalar nedeniyle de bar srecini tehlikeye att dncesiyle Washingtonn tepkisine muhatap olmu,461 bunun zerine geri adm atm, bar srecini destekleyen Filistinliler iin iyi dileklerini ifade etmitir.462 as Partisinin Trkiye konusundaki tutumu da zellikle srail ile Trkiye arasnda yaanan Mavi Marmara krizi sonras iyice sertlemi, Haham Yosef 2011 ylnda gerekletirdii dini bir sohbet esnasnda Trkiyeyi olduka sert bir dille eletirerek Netanyahu hkmetinin arkasnda durmutur.463 3.7.1.2 Lideri ve Temel Politik Figrleri as Partisinin nde gelen isimlerinin banda kurucusu olan manevi nderi olarak da bilinen Haham Ovadya Yosef gelmektedir. Haham Yosef, Yahudi olmayanlarn Yahudilere hizmet etmek iin var olduunu syleyecek kadar keskin grlerini ifade etmekten de ekinmeyen bir isimdir.464 Haham Yosef Badatta domu ve drt yandayken ailesi Iraktan Kudse g etmi ve burada erken yata dini eitimine balamtr. Bir dnem Kahirede Yahudi okulunda eitim veren Haham Yosef, yaad anlamazlklar neticesinde Kudse geri dnm, bir dnem Yahudi Mahkemelerinde grev almtr. Ovadya Yosef, 1968 ylnda Tel Aviv Sefarad Yahudileri Ba Haham olmu, 1973te de srail Sefarad Yahudileri Ba Haham seilmitir. Bugn Haham Yosef, srail kamuoyunda en etkili hahamlardan birisi olarak tannmaktadr.465
459. Yiai: Legare mistonenim u levoter al haSiyonut, Maariv, 11 Haziran 2012, http://www.nrg.co.il/online/1/ ART2/376/258.html. 460. Report; Rabbi Yosef Supports Jerusalem Freeze, Israel National News, 22 Nisan 2010, http://www.israelnationalnews.com/News/Flash.aspx/184878. 461. Herb Keinon, PM pulls back from Yosef s words, The Jerusalem Post, 29 Austos 2010, http://www.jpost. com/Israel/Article.aspx?id=186372. 462. Jonah Mandel, Ovadya Yosef blesses peace partners in letter, The Jerusalem Post, 16 Eyll 2010, http:// www.jpost.com/MiddleEast/Article.aspx?id=188365. 463. HaRav Ovadya Yosef: HaKadosh Baruh Hu mitzpatzef al Turkiya, Yediot Aharonot, 11 Eyll 2011, http:// www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4120496,00.html. 464. Sephardi leader Yosef: Non-Jews exist to serve Jews, 18 Ekim 2010, JTA, http://www.jta.org/news/article/2010/10/18/2741341/rabbi-yosef-non-jews-exist-to-serve-jews. 465. 20 HaRabanim hauvim, Maariv, 12 Austos 2004, http://www.nrg.co.il/online/11/ART/766/967.html.
123
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Parti bakanln ileri Bakan grevinde bulunan Eli Yiai yrtmektedir. Yiai Tunus kkenli Sefarad bir aileden gelmektedir. Daha nceki dnemlerde alma Bakanl ve Sosyal Hizmetler Bakanl grevlerinde de bulunmutur. Yiai, Ovadya Yosef e ballyla bilinmektedir; bu ynyle Yiai, Yosef in siyaset sahnesindeki tezahrdr. Yiai, son dnemlerde srailde byk tartma konusu olan Sudanl mlteciler meselesine ynelik sert ve rk olarak tabir edilebilecek aklamalaryla bilinmektedir. te yandan leri Bakan olarak yeni yerleimlerin inaas kararlarnn tasdik mercii olmas, Yiainin srail-Filistin bar grmelerinin gidiat zerinde de etkili bir aktr haline gelmesine sebebiyet vermitir. Yiai dnda partinin dier nde gelen isimleri arasnda parlamento grup bakan Avraham Mihaeli gelmektedir. Mihaeli, Sovyetler Birliinde bugnk Grcistan snrlar ierisinde dnyaya gelmi ve 14 yanda sraile g etmi, Bar lan niversitesinde hukuk eitimi grmtr.466 2006 seimlerinde Knessete girmeyi baarm, 2009 seimlerinde de tekrar Knesset milletvekili seilmitir. te yandan Babakan Yardmcs ve ileri Bakan Eli Yiai, skn ve mar Bakan Ariel Atias, Dini Hizmetler Bakan Yaakov Margi, Devlet Bakan Meulam Nahari ve Maliye Bakan Yardmcs Yitzhak Kohen as Partisini kabinede temsil eden isimlerdir.467 ileri Bakan Yiai, 2006 Lbnan-srail sava srasndaki olumsuzluklar srail askerlerinin yeterince dini sorumluluk sahibi olmamasna balayarak srail kamuoyunda tepkileri zerine ekmi bir isimdir.468 as Partisinin meclisteki dier milletvekilleri ise Haim Amsellem, Ariel Atias, David Azulay, Amnon Kohen, Yitzhak Kohen, Yakov Margi, Avraham Mihaeli, Meulam Nahari, Yitzhak Vaknin, Eli Yiai ve Nissim Zeevdir.469 Aryeh Deri Aryeh Deri, 17 ubat 1959da Fasn Miknas kentinde dnyaya gelmitir. 1968 ylnda sraile g eden Deri, Porat Yosef Talmudik Koleji ve Hebron Talmudik Kolejinde eitim grmtr. Arapa ve Franszca bilen Derinin eitli dergilerde makaleleri yaynlanm, G, kriz ve ac adl bir kitab baslmtr. Gen yalardan itibaren srail yerleimlerinde aktif faaliyetlere katlan Deri, 1984 ylnda as Partisinin kurucular arasnda yer almtr. Aryeh Deri, 1985 ylnda ileri Bakan Badanman olmu, ayn yl as Partisinin Genel Sekreteri olarak seilmitir.470
466. Avraham Mihaeli, Knesset, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=784. 467. The 32nd Government, Prime Ministers Office, http://www.pmo.gov.il/PMOEng/Government/Panel/. 468. Ben Hartman, Parents of fallen soldiers call for Yishais firing, The Jerusalem Post, 18 Ocak 2012, http:// www.jpost.com/DiplomacyAndPolitics/Article.aspx?id=254131. 469. Shas, Knesset, http://www.knesset.gov.il/faction/eng/FactionPageCurrent_eng.asp?PG=2. 470. Aryeh Deri, Knesset, http://knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=41.
124
S YA S
PA R T L E R
1986 ylnda ileri Bakanl Genel Sekreteri grevine getirilen Deri, yolsuzluk sulamasyla mahkm edilecei 1999 ylna kadar as Partisi lideri olarak grev yapmtr. 1992 srail parlamento seimlerinde Knessete girmeyi baaran Deri, 1996 seimlerinde bir kez daha milletvekili seilmitir. Deri, srail Parlamentosu D Politika ve Savunma Komisyonu yelii yapm, 23. 24. ve 25. srail hkmetlerinde ileri Bakanl ve Devlet Bakanl grevlerinde bulunmutur.471 srail Yksek Mahkemesi, 1993 ylnda hakknda yolsuzluk iddialar bulunan Derinin kabinedeki grevinden istifa ettirilmesi kararn alm, 155 bin dolar rvet almakla sulanm ve milletvekilliinin sona erdii 1999 ylnda 3 yllna hapse mahkm etmitir.472 Yine srail Yksek Mahkemesi karar uyarnca Derinin srail kabinesinde 10 yl boyunca herhangi bir grev almasnn n kesilmitir.473 Deri hakknda aklanan tutuklama kararna Ortodoks Yahudi kesimlerden tepkiler gelmi, protesto gsterileri dzenlenmitir.474 Deri tutuklandktan yaklak 2 yl sonra iyi hal nedeniyle serbest braklm, mahkmiyeti poplaritesine zarar vermemi, hatta 2005 ylnda Yedioth Ahronotun srail kamuoyunda en etkili 200 ismini belirlemek zere dzenledii ankette 58. isim olarak ne kmtr.475 Deri, yasan bittii 2011 yl Haziran aynda siyasete geri dnmeyi planladn ve yeni bir hareket kurma niyetinde olduunu aklamtr.476 Fakat asn manevi lideri Ovadya Yosef in telkinleri ile 13 senelik arann ardndan as Partisine geri dnmtr ve partiden ayrlmasyla birlikte Eli Yiaiinin doldurduu bakanlk koltuunu geri alaca tahmin edilmektedir.477
3.7.2 Birleik Tevrat Yahudilii

Birleik Tevrat Yahudilii Partisi, 1992 ylnda Moshe Gafni liderliindeki Degel HaTorah ve Yaakov Litzman liderliindeki Agudat Yisrael adl iki Ortodoks Yahudi partisinin birlemesiyle kurulmutur. Dindar Ekenazi Yahudi tabannda etkinlik
471. A.g.e. 472. Aryeh Deri:Eamod bera tnua bebahirot hakrovot, Yediot Aharonot, 22 Haziran 2011, http://www.ynet. co.il/articles/0,7340,L-4085856,00.html. 473. Deri nekanes lekala: kae laatsor at hadimot, Yediot Aharonot, 2 Eyll 2000, http://www.ynet.co.il/ articles/0,7340,L-88809,00.html. 474. Deborah Sontag, In a Divided Israel, Thousands Rally for the Ex-Shas Party Leader as He Goes to Jail, The New York Times, 4 Eyll 2000, http://www.nytimes.com/2000/09/04/world/divided-israel-thousands-rally-forex-shas-party-leader-he-goes-jail.html. 475. Hasraeli Mispar 1:zhak Rabin, Yedioth Ahranot, 11 Mays 2005, http://www.ynet.co.il/ articles/0,7340,L-3083171,00.html. 476. Former Shas leader announces intent to return to politics, Haaretz, 22 Haziran 2011, http://www.haaretz. com/news/national/former-shas-leader-announces-intent-to-return-to-politics-1.369098. 477. Aryeh Deri: Hazarti habayta todah lEli Yiai, Yediot Aharonot, 18 Ekim 2012, http://www.ynet.co.il/ articles/0,7340,L-4293682,00.html.
125
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
gsteren Degel HaTorah ve Agudat Yisrael partileri eitli konularda farkl yaklamlara sahip olsalar da Knessette glerini korumak amacyla glerini tek bir at altnda birletirmilerdir. Bu birlemede 1992 genel seimlerinde barajn %1den %1,5a kmas nemli bir rol oynamtr.478 Bylelikle baraj alt kalma riskiyle karlaan Degel Hatorah Partisi, Agudat Yisrael ile birleerek mecliste kalmay baarmtr. 1992 seimlerinde 4 milletvekili karan BTY ittifak,479 1996 seimlerinde tekrar 4 sandalye kazanm,480 1999 seimlerinde sandalye saysn 5e ykseltmi,481 2003te 5 sandalyeyi korumu,482 2006da bu sandalye saysn 6ya ykseltmi,483 2009da ise 1 sandalye kaybederek Knessetteki temsili 5e dmtr.484 BTYnin kabinedeki temsiline bakldnda 1996da kurulan 27. Binyamin Netanyahu hkmetinde skn Bakan Yardmcl (Meir Porush) ile temsil edildii,485 1999da kurulan 28. Ehud Barak hkmetine sadece ksa bir sre destek verdii grlmektedir. BTY, 2003te kurulan 29. Ariel aron hkmetinde Eitim Bakan Yardmcl (Avraham Ravitz) ve skn ve mar Bakan Yardmcln (Meir Porush) stlenmi,486 30. Ariel aron hkmeti ile 31. Ehud Olmert hkmetlerine katlmamtr. BTYnin mevcut 32. Binyamin Netanyahu hkmetinde ise Eitim Bakan Yardmcl (Menachem Eliezer Moses) ve Salk Bakan Yardmcl (Yaakov Litzman) ile temsil edildii bilinmektedir.487 BTYnin katld hkmetlerde bakanlk yerine bakan yardmcl stlenmesinin arkasnda dini gerekeler olduu ve BTYnin herhangi bir hkmet politikasnn tam sorumluluunu almaktan kand ifade edilmektedir.488 BTY, daha ok Knessetin Finans Komisyon bakanln istemekte ve devlet btenin genel denetimine talip olmaktadr.489 Birleik Tevrat Yahudilii Partisi, sraildeki Ekenazi Ortodoks taban temsil eden partilerin banda gelmektedir. Din ve devlet ilerinin ayrlmasna itiraz eden BTY, Yahudilie zg kurallarn hukuk sistemi ierisinde daha fazla yer almasn istemektedir. Resmi nikh kylmasna kar kan BTY, dindar gen Ortodoks Yahudilerin askeri hizmete alnmasn istememekte, kadnlarn askeri hizmete
478. srailde seim baraj 1992 seimlerine kadar % 1 iken bu oran 1992 seimlerinde % 1.5a km, 2006 seimlerinde ise % 2yi bulmutur. 479. Elections to the Thirteenth Knesset, http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res13.htm. 480. Elections to the Fourteenth Knesset, http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res14.htm. 481. Elections to the Fifteenth Knesset, http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res15.htm. 482. Elections to the Sixteenth Knesset, http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res16.htm. 483. Elections to the Seventeeth Knesset, http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res17.htm. 484. Elections to the Eighteenth Knesset, http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_res18.htm. 485. Fourteenth Knesset: Government 27, http://www.knesset.gov.il/govt/eng/GovtByNumber_eng.asp?govt=27. 486. Fifteenth Knesset: Government 29, http://www.knesset.gov.il/govt/eng/GovtByNumber_eng.asp?govt=29. 487. Eighteenth Knesset: Government 32, http://www.knesset.gov.il/govt/eng/GovtByNumber_eng.asp?govt=32. 488. United Torah Judaism, Wafa Info, http://www.wafainfo.ps/atemplate.aspx?id=4878. 489. United Torah Judaism, Yediot Ahranot, 2 Nisan 2008, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3499371,00.html.
126
S YA S
PA R T L E R
arlmasna kesinlikle itiraz etmekte, Yahudi bayramlarnda ve Cumartesi gnleri ulusal dzeyde ticari faaliyetlere son verilmesi gerektiini ifade etmektedir. BTY, ayrca ok ocuklu ailelere ve Ortodoks Yahudi toplumuna devletin finansal destek salamasn desteklemektedir.490 BTYye gre Yahudi inanc sraildeki vatandalar bir arada tutan unsurdur ve bu inancn retildii kurumlarn srail devleti tarafndan desteklenmesi bir zorunluluktur.491
Din ve devlet ilerinin ayrlmasna itiraz eden BTY, Yahudilie zg kurallarn hukuk sistemi ierisinde daha fazla yer almasn istemektedir.
3.7.2.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam Birleik Tevrat Yahudilii Partisi, Filistinlilerle yrtlen mzakereleri desteklememekte, bu konuda Knessette yaplan oylamalarda aleyhte oy kullanmaktadr. Ancak koalisyon hkmeti ierisinde yer almas veya hkmetle mali yardmlarla ilgili mzakere yrtyor olmalar durumunda ise Knesset oturumlarna katlmama eklinde bir politika izlemektedir. srailin i ve d politikasnda Tevrat retilerinin esas alnmas gerektiini savunan parti, Yahudi Devletinin kurulmasn desteklemekte ve bu devletin dini bir hukukla ynetilmesi gerektiini savunmaktadr.492 BTYye gre srail topraklar tanr tarafndan Yahudi halkna bahedilmitir.493 Bu temelde yeni yerleimlerde bir sorun grmeyen BTY, Bat eriada yeni yerleimlerin kurulmasn aka desteklemektedir.494 3.7.2.2 Lideri ve Temel Politik Figrleri Birleik Tevrat Yahudilii Partisinin lideri Yakov Litzmandr. 2 Eyll 1948 tarihinde Almanyada dnyaya gelen Litzman, dini eitimini tamamlam, Ekenazi Yahudilerinin dini liderleri arasnda yer almtr. Knessete milletvekili olarak ilk
490. Israeli Election Source Kit, The Israel Project, 3 ubat 2009, http://www.theisraelproject.org/site/apps/nlnet/ content2.aspx?c=hsJPK0PIJpH&b=689705&ct=6707351#politicalparties. 491. United Torah Judaism, Yediot Ahranot, 2 Nisan 2008, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3499371,00.html. 492. United Torah Judaism, Wafa Info, http://www.wafainfo.ps/atemplate.aspx?id=4878. 493. United Torah Judaism, Yediot Ahranot, 2 Nisan 2008, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3499371,00.html. 494. Yair Ettinger, BTY joins Yea Council, seeks expansion of Haredi settlement, Haaretz, 31 Mart 2008, http://www.haaretz.com/print-edition/news/BTY-joins-Yea-council-seeks-expansion-of-haredisettlement-1.243020.
127
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
kez 1999da giren Litzman, 2003, 2006 ve 2009 seimleri sonras tekrar milletvekili seilmitir. Litzman, 15, 16 ve 17. dnem Knessette Finans Komitesi Bakanl yapm, 6 Nisan 2009dan itibaren Salk Bakan Yardmcl grevini stlenmitir.495 Partinin dier nde gelen isimleri arasnda parlamento grup bakan Israel Eichler gelmektedir. 27 Mart 1955 tarihinde Kudste doan Eichler, Ekenazi Yahudi toplumunun nde gelen isimlerinden olmu, gazetecilik ve yazarlk yapmtr. Knessete ilk kez 16. dnemde giren Eichler, 18. dnemde tekrar Knesset milletvekili olmutur.496 BTYnin meclisteki dier milletvekilleri ise Moshe Gafni, Yakov Litzman, Uri Maklev, Menachem Eliezer Mosesdir.497 Birleik Tevrat Yahudilii Partisinin nde gelen siyasi yzlerinin yansra partiyi oluturan koalisyonun her bir parasnn takip ettii dini liderleri vardr. Degel HaTorah Haham Yosef alom Elyaivin manevi liderliinde hareket ederken Agudat Yisraelin takipileri Haham Yaakov Aryeh Altere baldr. Her iki partinin hahamlar konseyi bulunduu ve bu konseylerin nadiren birbirleriyle mzakere ettii bilinmektedir.498 Haham Elyaiv, 10 Nisan 1910 tarihinde Rusya mparatorluu topraklar ierisinde bugnk Litvanya snrlarnda domu ve 18 Haziran 2012de vefat etmitir. 12 yanda Filistin topraklarna g eden Elyaiv, Yahudi hukukunda bir otorite olarak ne km, vefat ettii tarihe kadar Degel Hatorah Partisinin manevi nderliini srdrmtr. Ailesinin tek ouu olan Elyaiv, tek hanmdan toplam 12 ouu ve en k altnc kuaktan olmak zere binlerce torunu olmutur.499 Haham Alter ise 1939da Polonyann Lodz kentinde dnyaya gelmitir. Hasidik Ger slalesinin bir yesi olan Alter, babas gibi Yahudilik inancna gre dini eitimini tamamlam ve Haham olarak kendi toplumunun ncs olmutur. Haham Alter, hala Agudat Yisraelin manevi nderliini srdrmektedir.
3.8 AIRI SA PARTLER

3.8.1 hud Leumi (Milli Birlik Partisi)
Milli Birlik Partisi (MBP), 1999 seimleri ncesinde dini Siyonizm yanls Moledet, Tekuma ve Herut partilerinin ittifakndan domu sa kanat bir partidir. Rehavam Zeevi liderliinde kurulan MBP, srail topraklarnn Yahudilerin milli miras olduuna ve bu topraklar zerinde gvenliklerinin salanmas gerektiine
495. Yakov Litzman, Knesset, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=216. 496. Israel Eichler, Knesset, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=754. 497. United Torah Judaism, Knesset, http://knesset.gov.il/faction/eng/FactionPageCurrent_eng.asp?PG=8. 498. United Torah Judaism, Yediot Ahranot, 2 Nisan 2008, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3499371,00.html. 499. http://www.haaretz.com/jewish-world/jewish-world-news/rabbi-elyashiv-s-empty-legacy-1.452254
128
S YA S
PA R T L E R
inanan sraillileri etkilemeye alm ve bu balamda kendisini srail siyasetinde milliyeti blokta tanmlamtr.500 lk kez katld 1999 seimlerinde 4 sandalye kazanan parti, 2001 seimlerinde Rusyadan g eden Yahudilerin kurduu srail Beytenu partisi ile birlemesi sonucunda Knessetteki sandalye saysn ikiye katlamtr. Seimlerin ardndan Likud lideri Ariel aronun babakanlnda kurulan hkmette MBP lideri Rehavam Zeevi Turizm Bakan olarak atanmtr. Zeevi turizm bakanlna atandnda ise srail Beytenu Partisi lideri Avigdor Liberman MBPnin bakanlna getirilmitir. MBPnin ksa tarihinin srail Beytenu Partisi dhil dindar milliyeti ittifaka katlan ve ayrlan partiler tarafndan ekillendirildii sylenebilir. 2003 seimlerinde, Herut ittifaktan ayrlmasna ramen MBP 7 sandalye kazanarak aronun koalisyonunda yer almaya devam etmitir. Fakat btn politikasn yerleimler zerine kuran parti, 2004 ylnda Ariel aronun Gazzeden ekilme plann protesto ederek yer ald koalisyon hkmetinden ayrlmtr.501 2006 seimlerinden ksa bir sre nce srail Beytenu Partisinin tek bana seime girmek iin MBPden ayrlmas zerine parti 2006 seimlerinde Ulusal Dindar Parti (UDP) ile ittifak yapmaya karar vermitir. MBP-UDP ittifak seime sosyal politikalara arlk vererek ve dini Siyonizmi savunan hahamlarn desteini alarak girmitir. Seim propagandasn Yeni Sa Ykseliyor sloganyla gerekletiren ittifak, 6s MBPye ait olmak zere Knessette toplam 9 sandalye kazanmtr. MBP-UDP ittifak 2008 ylnda sona ermitir. 2009 seimlerine kadar tzel varlklarn devam ettiren ittifaktaki partiler, seim ncesinde Yahudi Evi ad altnda tek bir parti ats altnda toplanmtr. Bu hamle parti ierisinde farkl fikri eilimlerde olan gruplarn ayrlmasn engellememi, nitekim tek parti haline geldikten ksa bir sre sonra Hatikva partisi lideri kendi listesiyle partiden ayrlmtr. Eski Ulusal Dindar Partiden Effi Eytem ve zhak Levi de Yahudi Evinden ayrlarak nce Ahi Partisini kurmu ve daha sonra Likudla birlemilerdir. Geride kalan Moledet, Eretz srail elanu ve Tekuma partileri Yaakov Dov Katz liderliinde Milli Birlik Partisini tekrar kurmu ve 2009 seimlerinde Knessette 4 sandalye kazanmtr. Milli Birlik Partisi, sraili Yahudi demokrat bir devlet olarak kabul etmekte ve srail Devletinin Yahudi ve Siyonist karakterinin sonsuza kadar korunaca iddiasn tamaktadr. Bu dorultuda Knessette srailin bir Yahudi devleti olduuna inanmayan
500. National Union, YNet News, 2 Nisan 2009, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3666568,00.html, Eriim tarihi: 9 Temmuz 2012. 501. Donald Macintyre, Cabinet farce after Sharon sacks pair to secure Gaza vote , The Independent, 5 Haziran 2004, http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/cabinet-farce-after-sharon-sacks-pair-to-securegaza-vote-6168433.html, Eriim tarihi: 11 Temmuz 2012.
129
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
herhangi bir siyasi oluuma izin vermeyeceini sklkla ifade etmekte ve bunu gerekletirmek iin dinin yasama zerindeki etkisini artrmay gerekli grmektedir. MBPye gre srailde yaayanlarn Yahudi kimlii eitim, kltr ve kiisel olmak zere sosyal hayatn her aamasnda korunmaldr. Bu dorultuda parti, abat kurallarnn korunmasn ve koer kurallarna uyulmasn savunurken, sivil nikh ve din deitirmek gibi Yahudi eriatna uymayan konulara kar kmaktadr.
Vadedilen kutsal topraklarda baka bir devletin kurulmasna kar kmas MBPnin i ve d gvenlik konusundaki pozisyonunu belirleyen temel etkendir.
MBP, uygulanacak btn politikalarda srailin gvenliini esas almaktadr. Bu balamda parti gvenliin sadece politik yollardan salanamayacan, askeri yollarn gvenliin salanmasnda ncelikli olmas gerektiini savunmaktadr. MBP, Araplarn sraili ypratma savan srdrdklerini ve bu durumun srail ekonomisine zarar vermek ve Arap vatandalarna sraillilere kar dmanlk beslemek suretiyle sraili zayflatma tehdidi olarak alglanmas gerektiini ileri srmektedir. MBPye gre srail, bu tehditlerle mcadele etmek iin baz ilkeler benimsemelidir: Yahudilerin srailde yaama hakk, onlarn gvenlik ve bar iinde yaama haklaryla birbirine gemi durumdadr. Daha nce srail ve Filistin Otoritesi arasnda imzalanan anlamalar geersiz saylmaldr. srail btn komularyla bar ierisinde yaamaldr fakat bu kesinlikle srail vatandalarnn gvenlii pahasna olmamaldr. rdn Nehri ve Akdeniz arasnda kalan blgede srail dnda herhangi bir devletin varl kabul edilmemelidir.502 Vadedilen kutsal topraklarda baka bir devletin kurulmasna kar kmas MBPnin i ve d gvenlik konusundaki pozisyonunu belirleyen temel etkendir. Gemite Yahudilerin Gazze ve Bat eriadan g ettirilmesinin ok derin aclara sebep olduunu ve bunun knanmas gerektiini dnen parti, kim olursa olsun Yahudileri bir daha yerlerinden edecek bir ynetime veya oluuma izin vermeyeceinin altn izmektedir.503 Parti bu ama dorultusunda Yahudilerin kutsal miraslarna sahip kmas iin Tevrat renmesini ve kadn-erkek herkesin askerlik yapmasnn zorunlu olmas gerektiini savunmaktadr. Bu iki ynl eitimin
502. National Union, YNet News, 2 Nisan 2009, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3666568,00.html, Eriim tarihi: 9 Temmuz 2012. 503. National Union, YNet News, 2 Nisan 2009, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3666568,00.html, Eriim tarihi: 9 Temmuz 2012.
130
S YA S
PA R T L E R
alnmas iin MBP hesder yeiva504 ve Nahal Haredi Birliklerinde505 uyguland gibi askerlik grevini ve Tevrat renmeyi birletirmeyi tavsiye etmekte ve desteklemektedir.506 Yeivalarn MBP iin nemli olduunun ve srailde Dindar olmayan partilerin eletiri odanda olduunu ifade etmek gerekmektedir. 2009 seimlerinden sonra MBP, rencilerin kald yeivalarn mali giderlerinin devlet btesinden karlanmas konusunda Netanyahuya bask yapm ve bu konuda anlamaya varlmtr.507 Muhalif partilerse yeiva giderlerinin devlet tarafndan karlanmasna kar kmaktadrlar. Ekonominin ahlak ve sosyal adalet zerine kurulmas gerektiini ve Amerikaya olan ekonomik bamlln azaltlmasn savunan parti liberal politikalar benimsemektedir. Snrl hkmet mdahalesine de alan brakan bir ekonomi anlayn destekleyen MBP pazarn snrlarn kaldrmak ve devlet mdahalesini snrlandrmak gerektii grn savunmakta508 ve bunun yan sra kamu kurumlarnn zelletirilmesini ve zel sektrn desteklenmesini gerekli grmektedir.509 retimin artrlarak ekonomik bymenin srdrlmesi ynnde politikalar retilmesini destekleyen parti, zellikle ihracat yapan ve ileri teknoloji alannda alan reticilere devlet desteinin geniletilmesini ve finansal zorluk yaayan fabrikalarn desteklenmesini savunmaktadr.510 Btn programnn merkezinde olan yerleim politikasnn da etkisiyle kaynaklarn daha ok krsal alanlar, arkeolojik neme sahip yerler ve turizm sektrnn gelitirilmesinde kullanlmasn ngren parti, zellikle yeni yerleim yerleri ve srailin gvenlii asndan nemli olan Negev ve Galile blgelerinin endstriyel ve tarmsal adan gelitirilmesi iin zel fonlarn ayrlmas gerektiini savunmaktadr.511 Parti eitim politikalarn, dini ve sekler btn eitim kurumlarnda Yahudi miras ve Siyonist deerlerin retilmesi ynnde planlamtr. Askerlik grevi sra504. Yeiva branice medrese anlamna gelmektedir. Hesder Yeiva, srail Savunma Kuvvetleri bnyesinde, daha ok dini Siyonizmin retileri dorultusunda Tevrat eitimi ve askeri eitimin verildii bir programdr. 505. srail Savunma Kuvvetlerinde grev yapan bir taburdur. Bu taburun zellii dindar sraillilerden olumas, normal askerlik eitimlerinin yan sra Tevrat eitimi de almalardr. Taburun amac da Tevrata referans vererek ordunun kutsal olmas gerekliliinin salanmasdr. 506. National Union, YNet News, 2 Nisan 2009, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3666568,00.html, Eriim tarihi: 9 Temmuz 2012. 507. National Union: Likud to incorporate Yeiva funding into state budget, Hareetz, 13 Mart 2009, http://www. haaretz.com/news/national-union-likud-to-incorporate-Yeiva-funding-into-state-budget-1.272079, Eriim tarihi: 12 Temmuz 2012. 508. National Union Party, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Politics/NationalUnityParty.html, Eriim tarihi: 10 Temmuz 2012. 509. National Union, YNet News, 2 Nisan 2009, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3666568,00.html, Eriim tarihi: 9 Temmuz 2012. 510. The Ichud Leumi: A Return to Zionism Ichud Leumi Blog, 21 Ocak 2009, http://ichudleumiblog.blogspot. com/2009/01/ichud-leumi-return-to-zionism.html, Eriim tarihi: 11 Temmuz 2012. 511. National Union, YNet News, 2 Nisan 2009, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3666568,00.html, Eriim tarihi: 9 Temmuz 2012.
131
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
snda Tevrat eitiminin verilmesine kar kan her teklifi reddedeceini belirten parti, devletin dini eitim vermesinin nne geecek yapsal deiikliklere de btnyle kar durmaktadr. Askerlik grevinin yerine getirilmesine olduka nem veren parti, srailde ok nemli bir sosyal sorun olan barnma konusunda dahi askerliini yapanlarn mortgage sisteminden ncelikli olarak yararlanma hakk verilmesini savunmaktadr.512 3.8.1.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam MBP, 1967 snrlarnn srail kontrolnde olmas gerektiine vurgu yaparak srail topra kabul ettii Bat eriada, rdnn batsnda, bir Filistin devletinin kurulmasna kesinlikle kar kmaktadr. Parti srail topraklarnn Yahudilerin vatan olduu ve srail snrlarnn da Tevrata dayanarak belirlendii iddiasn tamaktadr. Ayn iddia dorultusunda parti, belirlenen topraklarda srail hkimiyetinin salamlamas iin srail topraklar dnda yaayan Yahudilerin de sraile gn desteklemekte ve yerleimlerin glendirilmesi gerektiini savunmaktadr. MBP, davasnn merkezine Siyonizmin hedeflerinin gerekletirilmesi ve Yahudilere tarihi topraklar zerindeki haklarnn geri verilmesi olarak grd yerleim birimlerini koymutur. Parti srailin Filistin topraklarn igal etmediini iddia etmekte ve Gazze, Bat eria ve Golanda ina edilen yerleim yerlerinin yasalar tarafndan meru kabul edilmesi iin abalamaktadr. Bu konuda srarc davranan MBP, 2011de Netanyahunun koalisyon hkmetine davet edilmi fakat Netanyahudan Kudste yerleim yerlerinin inas hakknda sz alamad iin koalisyon grmeleri olumsuz sonulanmtr.513 Yerleimler ve snrlar asndan hayli nem tayan Golan Tepeleri konusunda da ayn tavr srdren parti, Golandan feragat etmeyi amalayan herhangi bir mzakereye katlmaya kar kmakta hatta Golann gelitirilmesi iin daha fazla fon ayrlmas gerektiini savunmaktadr. Bunun yan sra MBP, Golandaki Drzilerin statlerinin ykseltilmesini destekleyerek Drzileri srail tarafna ekmeyi ve yerel ynetimlere talimat vererek Suriye yanls aktivitelerin engellenmesini amalamaktadr.514 Partinin sraili vadedilmi topraklar olarak grmesi, ilahi din iin de kutsal kabul edilen Kudsn statsn de etkilemi, Kuds yalnzca Yahudilerin ebedi bakenti olarak tanmlanmtr. MBP, srail egemenlii altnda Kuds topraklarnn btnlnn korunmas, Kudsn her yerinde Yahudi yerleimlerinin
512. The Ichud Leumi: A Return to Zionism Ichud Leumi Blog, 21 Ocak 2009, http://ichudleumiblog.blogspot. com/2009/01/ichud-leumi-return-to-zionism.html, Eriim tarihi: 11 Temmuz 2012. 513. Hillel Fendel, Netanyahu Offered National Union to Join Govt, Arutz 7, 3 Ekim 2011, http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/142800, Eriim tarihi:11 Temmuz 2012. 514. http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3666568,00.html
132
S YA S
PA R T L E R
yaplmas ve gelitirilmesi iin politikalar retilmesi ve Kudsn btnlne zarar gelmesini nlemeye ynelik yasalarn glendirilmesini savunmaktadr.515 Hatta parti bu dorultuda resmi kurumlarn, yabanc bykeliliklerin Kudste kurulmas konusunda bask kurmaktadr. srailin yalnzca Yahudiler iin kutsal olduunu iddia eden MBP, bu dorultuda Yahudi yerleim yerlerinin oaltlmas ve Filistinli mltecilerin de komu Arap lkelerine g ettirilerek srailden karlmas gerektiini savunmaktadr. Milli Birlik Partisi, Hamas terr rgt olarak grmekte ve Hamasn ynetime gelmesiyle birlikte daha nce Filistin Otoritesi ile imzalanan btn anlamalarn geersiz saylmas gerektiini ileri srmektedir.516 Parti lideri Yaakov Katz ve Knesset yesi Uri Ariel, pek ok noktada destekledikleri Netanyahu hkmetini Gilad alitin serbest braklmas karlnda ou Hamas yesi olan bin Filistinli tutuklunun serbest braklmasn eletirmilerdir. alitin Gazze eridinde sava balatmak ve btn Hamas liderlerine suikast dzenlemek tehdidiyle serbest braklmasnn salanmas gerektiini dnen Katz, tutuklu deiimi anlamasnda Netanyahunun diaspora zihniyetini kaybettiini ileri srmtr.517 Katz ve Ariel yaynladklar aklamada bu olay Netanyahunun teslim olmas olarak yorumlam ve Hamasn eline sraile saldrma izni vermekle yeni bir terr dalgasnn balayacan iddia etmilerdir.518 Parti, Knesset yesi Hanin Zoabinin Hamas yeleriyle bir toplant yaparak, Hamas bir terr rgt olarak grmediini ve srailin de igal ettii topraklardan ekilmesi gerektiini sylemesi zerine de bir aklama yaynlayarak Zoabinin dokunulmazlnn kaldrlmas ve hapse atlmas gerektiini belirtmitir.519 Buradan hareketle partinin Filistin devleti iin mcadele eden herhangi bir oluumu kesinlikle kabul etmemesinin yan sra srail iinde buna muhalefet edenlere de iddetle kar kt sylenebilir. 3.8.1.2 D Politika Yaklam MBP, d politikasn sraildeki Yahudi hkimiyetinin ve gvenliinin korunmasna odaklamtr. Blgesel bar konusunda realist bir bak asnn benimsenmesi
515. The Ichud Leumi: A Return to Zionism Ichud Leumi Blog, 21 Ocak 2009, http://ichudleumiblog.blogspot. com/2009/01/ichud-leumi-return-to-zionism.html, Eriim tarihi: 11 Temmuz 2012. 516. The Ichud Leumi: A Return to Zionism Ichud Leumi Blog, 21 Ocak 2009, http://ichudleumiblog.blogspot. com/2009/01/ichud-leumi-return-to-zionism.html, Eriim tarihi: 11 Temmuz 2012. 517. Gil Hoffman, Michael Omer-Man, National Union: Leftists distancing Schalit release, Jeruselam Post, 27 Haziran 2011, http://www.jpost.com/DiplomacyAndPolitics/Article.aspx?id=226788, Eriim tarihi: 12 Temmuz 2012. 518. Jonathan Lis, Rightist MKs: Netanyahus surrender to Hamas will bring wave of terror, Hareetz, 22 Ekim 2011, http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/rightist-mks-netanyahu-s-surrender-to-hamas-willbring-wave-of-terror-1.391411, Eriim tarihi: 12 Temmuz 2012. 519. Yoav Zitun, MK Zoabi met with Hamas officials, YNet News, 19 Ocak 2012, http://www.ynetnews.com/ articles/0,7340,L-4178133,00.html, Eriim tarihi: 12 Temmuz 2012.
133
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
gerektiine inanan parti, bu dorultuda srail devletinin komularyla bar iinde ilikiler gelitirmeyi amaladn fakat bunun sraillilerin gvenlii pahasna olmayacan vurgulamaktadr. Zaman zaman koalisyon hkmetlerinde yer alan parti, her ne kadar srailin d politikasnn belirlenmesinde ok etkili olmasa da diasporayla ilikiler konusunda bask kurabilmektedir. lkenin Yahudi karakterinin korunmas adna diasporadaki Yahudilerle balarn kopmamas gerektiini vurgu yapan parti, diasporann karlarn korumak adna bata ABD ve Avrupa olmak zere Yahudilerin bulunduu lkelerle iyi ilikiler gelitirilmesini savunmaktadr. srailin finansal olarak baml olduu ABD ile ilikiler, sraildeki her parti iin olduu gibi MBP iin de byk nem arz etmektedir. Bu noktada MBP, ABD ile ilikilerin daha da glendirilmesine vurgu yapmakla birlikte finansal olarak bu devlete olan bamll azaltmay ve adm adm tamamyla bitirmeyi hedeflemektedir. Bunun yan sra MBP, srailin siyasi ve ekonomik karlarn gelitirmek iin Afrika, Asya ve Avrupa ile de ilikilerin glendirilmesi gerektiini dnmektedir.520 3.8.1.3 Lideri ve nemli Politik Figrleri Rehavam Zeevi 1926 ylnda Kudste doan Zeevi askeri eitimini Amerikada alm ve srail Ordusundan emekli olmutur. 1974-77 yllar arasnda zhak Rabinin terrle mcadele danmanln yapan Zeevi, 1979 ylnda Msrla bar anlamas yaplmasna kar karak Moledet partisini kurmutur. Zeevi, srail siyasetinde Gazze ve Bat eriada yaayan Filistinlilerin bu topraklardan karlarak, komu Arap lkelerine transfer edilmeleri gerektiini savunan fikirleriyle n plana kmtr. 1999 ylnda milliyeti sa, Dindar Siyonist partilerin ittifakyla MBPyi kurmutur. 2001 ylnda, turizm bakanl yapt srada srailin Filistinlilere yeterince sert davranmadn gereke gstererek kabineden istifa eden Zeevi, istifasnn hemen ardndan Filistin Halk Kurtulu Cephesi tarafndan ldrlmtr. Yaakov Dov Katz MBPnin u anki liderdir. Knesset yesi olan Katz, ayn zamanda Beit El Yeiva Enstitsnn de yneticiliini yrtmektedir. Yom Kippur Savanda sol bacan kaybeden Katz, Bat eria ve Gazzenin Yahudi kontrolnde olmas iin balatlan Gu Eminum yerleim hareketinin kurucusudur.521 Ariel aronun iskn ve inaat danmanln yapan Katz, zellikle Gazze konusunda hassasiyet gs-
520. http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3666568,00.html 521. Meet the candidates, 22 Ocak 2009, http://ichudleumiblog.blogspot.com/2009/01/meet-candidates.html, Eriim tarihi: 11 Temmuz 2012.
134
S YA S
PA R T L E R
termi Gazzeye geri dneceimize yemin ediyorum demitir.522 Katz, milliyeti bloun sesinin duyulmasna alm ve bu amala Arutz 7 internet sitesini kurarak finansmann salamtr. Diasporadaki Yahudilerle balarn gelitirilmesinde araclk yapan Katz, sraildeki Yahudilerle diasporadakiler arasndaki ilikiyi kuvvetlendirmeye almaktadr. Halen Yabanc iler Komisyonunun banda olan Katz, zellikle Tel Avivde ok sayda yasad gmen iinin bulunduunu ifade ederek Netanyahu hkmetini bu konuda rahat davranmakla sulamtr. Yasad gmen probleminin zmne dair hkmetin bir plannn olmadn dile getiren Katz, gmenlerin lkeye zarar vermemesi iin bir kiiye konunun zmyle ilgili tam yetki verilmesi gerektiini dile getirmitir.523
3.8.2 Mafdal (Ulusal Dindar Parti)

Ulusal Dindar Parti524 ar sac, dini-Siyonizm525 taraftar bir partidir. 1956da ngiliz mandas dnemi partilerinden Mizrahi ve Hapoel HaMizrahi partilerinin birlemesiyle kurulan parti, Kasm 2008de tasfiye edilerek ittifak iinde olduu Milli Birlik Partisi ile birlikte Yahudi Evi oluumuna katlmtr. Kuruluundan 1992 ylna kadar btn hkmetlerde yer alan parti srail i ve d siyasetini dorudan ya da dolayl olarak etkilemitir. srailin demokratik bir Yahudi devleti olmasn savunan Mafdal, yer ald hkmetlerde zellikle din ileri ve eitim bakanlklarnda grev alarak, devletin Yahudi kimliini korumaya almtr. Mafdaln kkleri iki dindar partiye dayanmaktadr. Bu partilerden birincisi 1902 ylnda kurulan ve srailin nde gelen dini-Siyonist partilerinden birisi olan Mizrahi Partisidir. Mizrahi Partisi, Tevrat merkeze alarak Yahudi milliyetiliini dini amalara ulamak iin bir ara olarak grm, sosyal ve ekonomik konularda liberal bir izgi benimsemitir.526 Mafdaln kuruluunda yer alan dier parti de 1922de kurulmu olan, alan dindar kesime hitap eden ve sosyal demokrat bir izgi benimseyen Hapoel HaMizrahidir.527 ki partinin felsefesini birletiren
522. Katz: We Will Return to Gush Katif, Arutz 7, 24 ubat 2009, http://www.israelnationalnews.com/News/ Flash.aspx/161265, Eriim atrihi. 12 Temmuz 2012. 523. Gil Ronen, MK Yaakov Katz: Foreign Laborers Conquered Parts of Tel Aviv, Arutz 7, 6 Haziran 2010, http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/137912, Eriim tarihi: 12 Temmuz 2012. 524. srailde genellikle Miflaga Datit Leumit kelimelerinin ksaltmas olan Mafdal kullanlmaktadr. 525. Dini Siyonizm: II.Dnya Savanda Yahudilerin soykrma uramas daha nce siyonizmi reddeden dindar Yahudilerin tutumlarnda farkllamaya sebep olmutur. Bundan sonra dindar Yahudiler Siyonist hareketi Yahudileri selametin geliine yaklatran gerekli ve faydal bir politik hareket olarak grmeye balamlardr. Dini Siyonizm ile Siyonist Yahudiler ile Dindar Yahudiler arasnda fikri kpr kurulmas ve uzlama ortam salanmas amalanmtr. Bu fikrin sahibi daha sonra Mizrahi Partisini de kuracak olan Abraham sak Kooktur. 526. Judith Bora, Israel 1949-1981, Ian Budge, David Robertson, Derek Hearl,(Eds), Ideology, Strategy, and Party Change: Spatial Analyses of Post-war Election in 19 Democracies, (New York: Cambridge University Press, 1987) s.115. 527. Brkan Serbest, Tarihsel kkenleriyle srailde Siyasal Partiler, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Vol.60, No. 2, (2005),s.238.
135
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Mafdal, esas itibariyle Yahudilik ve modernite arasnda bir sentezi savunmakta, bununla birlikte halakann528 deitirilmesine de kar kmaktadr. Mafdaln isizlik, salk ve barnma gibi sosyo ekonomik ve eitim gibi sosyo-kltrel konularda kuruluundan bu yana aktif bir parti olduunu ve bu sayede her zaman halkn ierisinde olduunu belirtmek gerekmektedir.529 Kurulduu yllarda Mafdal btn programn srail Devletinin Yahudilik esaslarna gre ynetilen modern bir devlet olmas zerine ina etmitir. 1967ye kadar lml bir izgide duran parti, faaliyetlerini farkl alanlarda dini yasalarn uygulanmas, eitim kurumlarnn ve sosyal kurumlarn dini Siyonist eitime dayandrlmas, srail Din Bakanlnn kurulmas, koer530 kurallarnn uygulanmas, abata531 riayet edilmesi ve kibbutz532 hareketinin desteklenmesi gibi konularda younlatrmtr. Mafdal kendisini sekler bir devlette Tevratn bekisi ve ayn zamanda sekler toplum ve dindar cemaatler arasnda bir kpr olarak grmtr.533 En nemli sosyal ayrlklarn dindar ve sekler srailliler arasnda olduu dnemde Siyonizme, ordu ve devlet kurumlarna desteinden dolay partinin bu duruu i Partisinin Mafdal ile koalisyon kurmasna sebep olmutur.534 Sosyo-kltrel konular balamnda arl dini eitime veren Mafdal, birok yeivay da ynetmektedir. Parti, askeri eitim veren baz okullarn da sponsorluunu yapmakta ve bu yolla ileride srail ordusuna dhil olacak askerlerin dini eitim almasna katk salamaktadr. Parti ayrca Yeivot Hesder adndaki srail ordusu iersinde Ortodoks Yahudiler iin hem askerlik hem de Tevrat eitimi veren yeivalar da ynetmektedir. Haham yetitiren eitim kurumlarnn da sahibi olan parti, srailin ruhani liderlerinin yetitirilmesi gerektiine sklkla vurgu yapmaktadr. Mafdaln bulunduu her kabinede ncelikli olarak Din leri Bakanl ve bunun yan sra Eitim ve Kltr Bakanl gibi kurumlar zerinde etki sahibi ol528. Halaka: Yahudilikte gnlk yaam ve dini ykmllkleri dzenlemek amacyla Tevrat dneminden gnmze kadar gelitirilen yasa ve hkmler toplamdr. 529. Asher Cohen, The Religious Parties in the 2006 Election, Israel Affairs, Vol.13, No.2, (Nisan 2007), s.328. 530. Yahudi eriatna gre yenilmesi ve kullanlmasnda dinen bir saknca bulunmayan, helal olan rnlerdir. 531. Yahudilerin Cuma gnbatmndan balayarak cumartesi gnbatmna kadar sren ve bu sre zarfnda i yaplmasn yasaklayan dini tatil/kurallar. abat, Tanrnn dnyay 6 gnde yaratp 7. gnde dinlenmesini hatrlamak ve o gn kutsamak iindir. abat gn Yahudiler iin dinlenme gn olduundan ate yakmak, paraya dokunmak, arabaya binmek gibi iler o gn yasaktr. On Emirin drdnc emri abat gn i yaplmayaca ile ilgilidir. 532. Kibbutz branice ortak yerleim alan anlamna gelmektedir. Krsal alanda kurulan kibbutzlar almak, retmek, Yahudi halknn ihtiyalarn uygulamal ekonomik retim yolu ile karlamak, toprakla manevi ba kurarak blgenin srail vatan olarak tescil edilmesini salamak gibi amalar ile kurulmulardr. Camp David Anlamas ile igal edilen topraklardaki kibbutz yerleimlerinin boaltlmas gerekmi, yerleimciler dini ve manevi deerlere brnerek mevcut topraklarn korunmas ve terk edilmemesini hedef haline getirmilerdir. Bkz. Ozan Yaln, srail Devletinin D Politik Tercihlerinin Politik Dinamikler erevesinde ncelenmesi, yaynlanmam yksek lisans tezi, Gazi niversitesi, 2007, Blm 2, s.76. 533. Etta Bick, The Shas Phenomenon and Religious Parties in the 1999 Elections, Israel Affairs, Vol. 7, No. 2/3, (K 2000/Bahar 2001), s.78-9. 534. Etta Bick, The Shas Phenomenon and Religious Parties in the 1999 Elections, Israel Affairs, Vol. 7, No. 2/3, (K 2000/Bahar 2001), s.79.
136
S YA S
PA R T L E R
maya almas, dini okullarda eitim alm kiilerin bu kurumlara yerletirilmesi iin aba harcamas partinin hedef alanlarna iaret etmektedir.535
Mafdal, srailin snrlar konusunda bandan bu yana Tevratn teminatyla, srail topraklar srail halkna aittir ve onun hakkdr dncesini benimsemitir.
Yom Kippur Savandan sonra bata srail sa olmak zere srail siyasetinde srail topraklarnn geleceiyle ilgili tutumlarn siyasi kamplar belirledii zamandan bu yana Byk srail anlay etrafnda srail topraklarnn btnln savunmutur. Bu dorultuda 1967 ncesi snrlara ekilmeye ve yerleim yerlerinin boaltlmasna kar kan Mafdal, 1974te rgtlenen Gu Emunim536 yerleimciler hareketini desteklemi ve liderleri hareketin ncleri arasnda yer almtr.537 Toprak konusundaki kararlla ramen snrlar ve yerleimler konusunda net bir tavr belirlenememi, bu konu 1980ler boyunca partide yaanan ideolojik ve fiziki ayrlklarn temel sebebi olmutur. Parti srailin btnl ve yerleimler konusunda sa kanatta yer almaya devam etmesine ramen parti iinde daha fazla yerleim talebinde bulunan ve toprakla ilgili uzlamac herhangi bir tavr reddeden bir grup ortaya kmtr. Buna karlk parti ierisinde yerleimler konusunda Filistinlilerle uzlama taraftar olan bir grup da olumutur. Bu grup merkeze daha yakn durmay ve partinin kurulu amacnda da olduu gibi devletin Yahudi karakterini gelitirecek i siyaset konularyla ilgilenilmesi gerektiini savunmutur. Bu tartmalarla birlikte partiden kopmalar yaanm ve yeni siyasal birliktelikler domutur. Bu kopular her Knessette ortalama 10-12 sandalyeyle temsil edilen Mafdaln sandalye saysn 1981 seimlerinde 6ya drm, semenlerinin oylar dindar-milliyeti sa partilere kaymtr.538 1992 seimlerine kadar her hkmette yer alan Mafdaln oy oranlar inili kl seyrederken 1996 seimlerinde 1977den bu yana en yksek oyu alarak Knessette
535. Sammy Somoha, Israel: Pluralism and Conflict (Berkeley: University of California Press, 1978), s.145. 536. Gu Emunim: nanllar Blou anlamna gelmektedir. Mart 1974te Mafdal ierisinde ar sa, ar milliyeti, dini ve siyasi bir fraksiyon olarak domu fakat daha sonra partiden ayrlmtr. Bat eria, Gazze ve Golan Tepelerinde kurulan yerleim merkezleri zamanla gl ve yasal bir yerleimci hareketine dnmtr. Hareket Yahudilerin Tanr tarafndan seilmi olduklarna, Tevratta vadedilmi topraklarn Yahudilerin olduuna ve bu noktada toprak konusunda kesinlikle taviz verilemeyeceine inanmaktadr. Bkz. Selin alayan, srail Szl (stanbul: letiim, 2010), s.407-11. 537. Etta Bick, The Shas Phenomenon and Religious Parties in the 1999 Elections, Israel Affairs, Vol. 7, No. 2/3, (K 2000/Bahar 2001), s.79. 538. National Religious Party, Global Security, http://www.globalsecurity.org/military/world/israel/politicalparties-mafdal.htm, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012.
137
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
9 sandalye sahibi olmutur. Bu ykseli birka farkl sebebe dayanmaktadr: ilk ve en nemli faktr partinin halkn gndemine eilmesi olmutur. Bu balamda i Partisinin sekler siyasetini eletiren Mafdal, devletin Yahudi ve Siyonist karakterde olmas gerektiini vurgulayarak srailin btnl ve yerleimlere nem vermitir. Bu konu bar grmelerinin gndemde olduu i Partisi ve Meretzin koalisyon hkmeti zamannda vicdani bir tutum haline gelmitir zira srail tarihinde ilk defa bir hkmette dini bir parti yer almamtr. Bu sebeple geleneksel ve dindar sraillilerin pek ou 1996 seimlerinde sekler i-Meretz koalisyonunu dengelemek iin Mafdal desteklemitir.539 1996da yakalanan baardaki bir dier faktr de Rabin suikastndan sonra geleneksel ve dindar sraillilerin kendilerini tehlike altnda hissetmesi olmutur. Zira Rabini ldren kiinin dindar bir Yahudi olmasndan dolay i Partisi tm dindar sulayc propagandalar yapmtr. i Partisinin bu politikas beklenen gibi sonu vermemi, i Partisi veya Likuda oy veren dindar srailliler suikasttan dolay stne fazlaca gelinen Mafdal glendirmeleri gerektii hissiyle desteklemilerdir.540 Daha nce 1988de Meimad ve 1992de i Partisine oy veren dindar srailliler 1996da Mafdal desteklemilerdir. Partinin ykselie gemesinde nc faktr de dindar milliyeti Tehiya destekilerinin UDPye geri dn yapmalar olmutur. Zira Oslo Bar Grmeleri srasnda gsteriler yapan ve Bat eria ve Gazzedeki yerleimlerin ynetimleriyle sk ilikileri olan UDP, bu semen kitlesinin gvenini kazanmay baarmtr.541 Seimlerin ardndan parti nemli pozisyonlar elde etmi, parti lideri Zevulun Hammer Babakan Yardmcs ve Eitim Bakan, Haham zhak Levi de Ulatrma Bakan olarak grevlendirilmitir.542 Mafdal 1996 seimlerinde 9 sandalyeye sahipken 1999 seimlerinde bu say 5e dm ve parti oylarn toplamda %4,5ini almtr.543 Oylarnn byk ksmn as Partisine kaptran Mafdal, 1996 seimleriyle kyaslandnda en nemli kayb %27,1den %10,9a derek Judea, Samaria ve Gazzede yaamtr.544 Partinin yeni lideri Haham zhak Levi, yerleimler konusunda anlat mddete i Partisi ile alabilecei iin Ehud Barak hkmetiyle koalisyon yapmay kabul etmi, fakat Barakn Camp David Zirvesinde uzun vadede Filistinlilerle bar gerekleebilir ifadesini kullan-
539. Etta Bick, The Shas Phenomenon and Religious Parties in the 1999 Elections, Israel Affairs, Vol. 7, No. 2/3, (K 2000/Bahar 2001), s.81. 540. Shmuel Sandler ve Aaron Kampinsky, Israels Religious Parties, Robert O. Freedman, (Ed.) Contemporary Israel (Westview Press, 2009), s.121. 541. Etta Bick, The Shas Phenomenon and Religious Parties in the 1999 Elections, Israel Affairs, Vol. 7, No. 2/3, (K 2000/Bahar 2001), s.81. 542. Shmuel Sandler ve Aaron Kampinsky, Israels Religious Parties, Robert O. Freedman, (Ed.) Contemporary Israel (Westview Press, 2009), s.121. 543. Etta Bick, The Shas Phenomenon and Religious Parties in the 1999 Elections, Israel Affairs, Vol. 7, No. 2/3, (K 2000/Bahar 2001), s.55. 544. Etta Bick, The Shas Phenomenon and Religious Parties in the 1999 Elections, Israel Affairs, Vol. 7, No. 2/3, (K 2000/Bahar 2001), s.78.
138
S YA S
PA R T L E R
mas zerine kriz kmtr. 67 Savandan bu yana Bat eria ve Gazze konusunda net bir politikas olan Mafdal bu kriz zerine koalisyondan ayrlmtr. 6 sandalye kazand 2003 seimleri sonrasnda Mafdal, Ariel aron tarafndan kurulan 23. hkmette yer alm, kabinede Zevulun Orlev alma Bakanl, Effi Eytam da skn Bakanl grevini yrtmtr. Parti, Ariel aronun Gazzeden Geri ekilme planna kar km ve hkmetten istifa edip etmemesini drt arta balamtr: yerleim yerlerinin paralara ayrlmas, Knessetin tahliye ve tazminat yasalarn kabul etmesi, i Partisinin koalisyona dhil edilmesi ve geri ekilmeyle ilgili kanunun referanduma sunulmas. 2004 Kasmnda Ariel aronun referandum yaplmasn kabul etmemesi zerine Mafdal, koalisyondan ve hkmetten istifa etmitir.545 Bu istifa, Mafdaln Likudla yerleimler ve Filistin devleti konusunda sorun yaamadn, ancak i Partisi ile ayn konular zerinde krize yol aabilecek anlamazlk yaadn gstermitir.546 2006 seimlerinde Mafdal tarihinde bir ilk olarak bir seim ittifak iinde yer almtr. 2006 seimleri ncesinde yeni parti gndemini aklayan Genel Bakan Zevulun Orlev, seime ultra ahin kanatta yer alan Milli Birlik Partisi ile birlikte girmitir. Bugn Hepimiz Birlikteyiz sloganyla seime giren ittifak manifestosunu srail devleti iin mcadeleye, eitim reformlarna, toplumdaki sosyo-ekonomik farklarn bymesini engellemeye ve srail topraklarnda ortak inan ve deerlerin korunmasna adadn belirtmitir.547 Yalnzca 3 sandalyenin Mafdala ait olduu seimlerde ittifak toplam 9 sandalye kazanmtr. Mafdal-Milli Birlik ittifak 2008 ylnda, Tkuma ve Moledet ile birlikte Yahudi Evi Partisini kurmu ve 2009 seimlerinde 3 sandalye kazanmtr. 3.8.2.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam Mafdaln bar siyaseti ncelikle sraildeki bireylerin ve devletin gvenliinin salanmasna balanmtr. Btn Arap devletleriyle direkt mzakere etmeyi savunan partinin siyasetini srail topraklarnn kutsal olduu, Tanrnn bu topraklarn sraillilere ait olduu hakknda Hz.brahim, Hz.zhak ve Hz.Yakupa sz verdiine dair inanlar belirleyici olmutur. Mafdal, dini inanlar erevesinde srail devletinin snrlarn rdn Nehri ve Akdeniz arasnda kalan alan olarak belirlemi ve bu alanda ne Filistin ne de baka bir devletin hkimiyet kuramayacan, srail topraklarndan kk bir parann dahi alnamayacan belirtmitir. Bununla birlikte Mafdal, Bat eria ve Gazzede yaayan Arap nfusla adil mzakereler yaplmas gerektiini savunarak, gvenlik ve d ileri srail ynetimine
545. Factional and Government Make-Up of the Sixteenth Knesset, http://www.knesset.gov.il/history/eng/eng_ hist16_s.htm, Eriim tarihi:29 Haziran 2012. 546. Shmuel Sandler ve Aaron Kampinsky, Israels Religious Parties, Robert O. Freedman, (Ed.) Contemporary Israel (Westview Press, 2009), s.126. 547. Asher Cohen, The Religious Parties in the 2006 Election, Israel Affairs, Vol.13, No.2, (Nisan 2007), s.335.
139
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
bal olmak kaydyla bu blgelerin sosyal ve kltrel anlamda zerk ynetimlerce ynetilebileceini kabul etmektedir.548 Filistin devletine kesinlikle kar olan Mafdal, II. ntifada srasnda Filistin Otoritesinin datlarak Tunusa gnderilmesini savunmutur. Filistinlileri bir duvarla Yahudi blgelerinden ayrmak plann destekleyen parti, bunun 1967 snrlarna dayandrlarak yaplmasna kar km ve hatta Arap yerleimlerinin tek tek duvarla evrelenmesi gibi radikal fikirleri de seslendirmitir.549 Oslo Bar Grmeleri srasnda tamamen dini sebeplere dayandrarak Filistin sorununun ancak askeri g kullanlarak zleceini seslendirmitir. Filistin tarafnn faaliyetleri karsnda srail Savunma Kuvvetlerinin gerekli grdnde her trl askeri operasyonu yapmakta zgr olmas gerektiini savunmutur. Ayn tutumdan hareketle UDP, Golan Tepelerinin srailin ayrlmaz bir paras olduunu ve bu konuda yaplan anlama gerei bar zamanlarnda srail egemenlii altnda kalacan ifade etmitir.550 Mafdal, srailin snrlar konusunda bandan bu yana Tevratn teminatyla, srail topraklar srail halkna aittir ve onun hakkdr dncesini benimsemitir. Benimsenen toprak anlay partinin Kuds ve yerleimler konusundaki siyasetini de etkilemi, Kuds tartmasz olarak srail devletinin ebedi bakenti olarak tanmlanmtr. Bu balamda parti, Filistin Otoritesinin Kudste faaliyet gsteren btn kurumlarnn kapatlmas gerektiini, Dou Kudste daha ok yerleim yeri ina edilmesini ve Haremi erif in bulunduu dan sadece Yahudiler iin kutsal olduunun kabul edilmesini savunmutur. Parti srailin egemenliini ve gvenliini Yahudi yerleim birimlerinin inasna dayandrd iin, var olan yerleimlerin kuvvetlendirilmesini ve daha fazla yeni yerleimin ina edilmesini savunmutur.551 Hatta Mafdal ierisinde 1974te kurulan, hedefi igal altnda tutulan topraklarda mevcut olan Yahudi yerleim birimlerini geniletmek ve var olanlara yenilerini eklemek olan Gu Emunin yerleim hareketinin liderleri etkili olmutur.552 Tarihi boyunca yerleimler konusunda bar yanls politikalardan uzak duran Mafdal, yerleimler ve snrlar konusunda taviz verildiini dnd zamanlarda yer ald hkmetlerden ayrlmtr.
548. The National Religious Party Platform for Elections to the 14th Knesset, srail Dileri Bakanl, http:// www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/1990_1999/1998/7/National%20Religious%20Party%20Platform-%20 Peace%20and%20Secur, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012. 549. Brkan Serbest, Tarihsel kkenleriyle srailde Siyasal Partiler, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Vol.60, No. 2, (2005),s.238. 550. The National Religious Party Platform for Elections to the 14th Knesset, srail Dileri Bakanl, http:// www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/1990_1999/1998/7/National%20Religious%20Party%20Platform-%20 Peace%20and%20Secur, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012. 551. The National Religious Party Platform for Elections to the 14th Knesset, srail Dileri Bakanl, http:// www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/1990_1999/1998/7/National%20Religious%20Party%20Platform-%20 Peace%20and%20Secur, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012. 552. National Religious Party, Jewish Wirtual Party, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ ejud_0002_0015_0_14603.html, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012.
140
S YA S
PA R T L E R
3.8.2.2 Lideri ve nemli Politik Figrleri Haim Moe apira (1956-1970) 1902de Belarusta domutur. Genlik yllarnda Siyonun Oullar (Bnei Zion) adnda bir genlik rgtnde aktif rol alan apira 1919 ylnda Litvanyada Gen Mizrahi rgtn kurarak dini Siyonizme destek vermitir. 1924-1925 yllarnda Berlindeki Hahamlk Okuluna gitmi ve 1925te manda ynetimindeki Filistine g etmitir. srailin en eski siyasetilerinden birisi olan apira, kuruluundan nce srailin Bamszlk Deklarasyonunu imzalayanlar arasnda yer almtr. 1949da yaplan ilk seimlere Dini Birlik Cephesinden katlm ve Knessete seilmitir. 1956 ylnda Mizrahi ve Hapoel HaMizrahi partilerini birletirmi ve 1970 ylnda vefat edene kadar grubun liderliini yapmtr. Her Knessette farkl bakanlk grevlerinde bulunan Sapira, ileri, Salk, skan, Din leri ve Sosyal ler Bakanl yapmtr.553 Haim Moe apira dini Siyonizmin gvercinler kanadnda yer alm, 1948deki Arap-srail Savandan sonra mlteci konumuna den Filistinlilere bar sz vererek geri dnme imkn verilmesini savunmutur. 1967 Savanda iileri bakanl grevini yrten apira, pek ok konudaki lml tutumuna ramen Kuds konusunda tavizsiz davranm Edebi bakent, ebedi halkndan alnamaz demitir. Zevulun Hammer (198698) 1936 ylnda Hayfada domutur. Lisans eitimini Bar-lan nivesitesinde Hristiyanlk ve Yahudilik almalarda tamamlamtr. 1969 ve 1998 yllar arasnda Knesset yesi olan Hammer, eitim ve kltr bakanl grevlerinde bulunmu ve bunun yan sra Knessette d ilikiler ve gvenlik komisyonlarnda grev yapmtr.554 Mafdaln genel bakanln yapt srada, her ne kadar parti bar grmelerinde ahin bir tutum sergilese de, Zevulun Hammern atmac olmayan tavr ahinlerin lmls tanmlamasnn yaplmasna sebep olmutur. Hammer, Yahudi devletini ina etmek ve ona hizmet iin Tevrat ve ii birlikteliine nem vermi bu da dini kibbutzlarn kurulmasna temel oluturmutur. Hammern bu dnceye olan ball Byk srail topraklarndan vazgemeyi gnah olarak grmesine sebep olmutur. Hammer, Bat eriada yerleim ina edilmesini savunan Gu Emunim hareketinin kurucularndandr.555 Hammer 20 Ocak 1998de hayatn kaybetmitir.
553. Knesset Members:Haim Moshe Saphira, Knesset, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=663, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012. 554. Zevulun Hammer, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/biography/hammer.html, Eriim tarihi:28 Haziran 2012. 555. Joseph Finklestone, Obituary: Zevulun Hammer, Independent, 22 Ocak 1998, http://www.independent. co.uk/news/obituaries/obituary-zevulun-hammer-1140121.html, Eriim tarihi: 28 Haziran 2012.
141
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Daniel zhak Levi (1998-2003) 1947 ylnda Fasta domu ve 1957 ylnda sraile g etmitir. Dini eitim veren Kerem BYavne ve Yeivat Hakotel okullarndan mezun olmu ve hahamlk sertifikas almtr. Eitimci olan Levi, srail Ordusunda da grev yapm ve ayn zamanda 1986-95 yllar arasnda Ulusal Dindar Hareketin genel sekreterliini yrtmtr. lk kez 1988 seimlerinde Knessete giren Levi, farkl dnemlerde Knessette iskn, anayasa ve adalet komisyonlarnda grev yapmtr. 1996 ylnda ulatrma bakanlna atanan Levi, 1998 ylnda Zevulun Hammerin lmnden sonra Mafdaln genel bakanlna seilmitir. Bu srada din ileri, enerji, iskn, eitim ve kltr bakanl yapmtr.556 zellikle iskn bakanl yapt dnemde UDPnin ilkeleriyle de paralel olarak bata Bat eria olmak zere igal topraklarnda yeni yerleimlerin ina edilmesine byk nem vermi,557 yerleimlerin inasn engelleyerek Byk srail hedefinden onlar uzaklatracak herhangi bir hkmette yer almayacaklarn ifade etmitir.558 1999 Temmuzunda iskn bakan olarak atanm fakat UDPden baka bir ismin Knessete girmesi iin istifa etmitir. 2000deki Camp David Zirvesinin ardndan hkmeti brakmtr. Levi, Nisan 2002de parti bakanlndan da istifa etmi ve turizm bakan olarak greve devam etmitir.559 Parti bakan olarak yerine atanan Effi Eytamla birlikte 2004 ylnda Gazzeden ekilme plann protesto ederek istifa etmiler ve 2009da Likuda katlan Yeni Siyonist Partiyi kurmulardr. Levi, 2008 ylnda siyaseti braktn aklamtr.560 Effi Eytam (200304) 1952 ylnda srailde domutur. Lisans ve yksek lisans derecelerini Hayfa niversitesi uluslararas likiler Blmnden almtr. Askeri akademide de eitim alm olan Eytam, srail Ordusunda tugenerallie kadar ykselmitir.561 Golan Tepelerinde ina edilmi bir yerleimde ikamet eden Eytam, Yom Kippur Savandaki performansndan dolay sava kahraman olarak kabul edilmektedir. 2002 ylnda ordudan emekli olduktan sonra Mafdala katlarak siyasete atlm, milli savunma bakanl ve iskn bakanl grevlerinde bulunmutur. 2004 yln556. Yitzhak Levy, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=73, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012. 557. Clayton E. Swisher, The Truth about Camp David (New York: Nation Book, 2004), s.23. 558. Nadav Gershon Shelef, Evolving Nationalism: Homeland, Identity, and Religion in Israel, 1925-2005 (Cornell University Press, 2010), s.60. 559. tzhak Levy,Ministery of Foreign Affairs, http://www.mfa.gov.il/mfa/mfaarchive/2000_2009/2003/3/, Eriim tarihi 29 Haziran 2012. 560. Nadav Shragai, Hardline rightist MK, Yitzhak Levy, quitting politics, Hareetz,4 Aralk 2008, http://www. haaretz.com/print-edition/news/hardline-rightist-mk-yitzhak-levy-quitting-politics-1.258772, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012. 561. Effi Eytam, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=715, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012.
142
S YA S
PA R T L E R
da Ariel aronun Gazzeden ekilme planna sonun balangc szleriyle562 itiraz etmi ve Hibir dil oyunu, srail hkmetinin, Yahudi yerleimcilerin kartlmas ve yerine Hamasn terr devletinin oturtulmas anlamna gelecek en karanlk kararnn stn rtemez ifadeleriyle tepkisini ortaya koymutur.563 ekilme kararnn onaylanmasnn ardndan hkmetten ayrlan Eytam, zhak Levi ile birlikte Mafdaldan ayrlarak Yeni Siyonist Partiyi kurmutur. Zevulun Orlev (2005) 1945 ylnda srailde domutur. Kuds brani niversitesinde nsani ve Sosyal Bilimler Fakltesinden mezun olmutur. Yom Kippur Savanda blk komutan olarak grev yapm ve cesaret madalyasna layk grlmtr.564 Din leri Bakanl ve Eitim Bakanlnda genel mdrlk yapan Orlev ilk kez 1999 seimlerinde Mafdal yesi olarak Knessete seilmi ve 2003 ylnda ikinci kez seildiinde Ariel aron hkmetinde alma ve Sosyal Gvenlik Bakan olarak atanmtr. 2004 ylnda aronun Gazzeden ekilme plan sebebiyle Mafdal iki kampa blndnde, koalisyon hkmetinde kalmay savunan tarafta yer almtr. Zevulun Orlev, 2009 ylnda srailin, Yahudi ve demokratik devlet kimliini reddedenlerin bir yl hapis cezasna arptrlmas nermi ve nergesi kabul edilmitir.565 2009 ylnda Mafdal, drt dindar-sa parti ile Yeni yolda birleme: nce Eitim sloganyla birleerek Yahudi Evi Partisini kurmutur. Hedeflerini lkenin gndemini diplomatik ve gvenlik konularna olduu kadar, Yahudi eitimine, srailin Yahudi kimliine, yerleim hareketlerine odaklamak olduunu aklayan yeni parti566 ierisinde Orlev, genel bakan yardmcl yapmaktadr.
3.9 ARAP PARTLER

srail resmi verilerine gre bugn srailde yaayan nfusun yaklak %20sini Filistinli Araplar oluturmaktadr.567 Bununla birlikte saylar 1,23 milyonu bulan bu nfusun srail parlamentosundaki temsil oran halen %10un altndadr. srailde yaayan Araplarn siyaset yapmasnn nndeki zorluklar, onlar temsil eden tek bir at partinin bulunmay, seimlere katlmann gerekliliine dair Arap taba562. srail Gazze yerleimlerinden vaz m geiyor? BBC, 3 ubat 2004, http://www.bbc.co.uk/turkish/indepth/ story/2004/02/040203_yerlesimler.shtml, Eriim tarihi:29 Haziran 2012. 563. srailde koalisyon hkmeti kn eiinde, Hrriyet, 7 Haziran 2006, http://arama.hurriyet.com.tr/ arsivnews.aspx?id=231652, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012. 564. Zevulun Orlev, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=194, Eriim tarihi: 29 Haziran 2012. 565. Uri Avnery, A Fascist Odor of the New Coalition, Racists for Democracy, Counter Punch, 2 Haziran 2009, http://www.counterpunch.org/2009/06/02/racists-for-democracy/, Eriim tarihi 28 Haziran 2012. 566. srail sanda byk birleme : Slogan, nce Eitim, alom, http://www.salom.com.tr/news/print/10035Israil-saginda-buyuk-birlesme--Slogani-Once-Egitim.aspx, Eriim tarihi: 28 Haziran 2012. 567. Population, Israel Central Bureau of Statistics, s. 10, http://www.cbs.gov.il/www/publications/isr_in_n08e.pdf.
143
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
nnda hkim olan phecilik, Araplarn bir ksmnn Arap olmayan eitli srailli partilerine oy vermesi gibi sebepler bu dk temsil orannn arkasnda yatan temel faktrlerdir.568 Dier taraftan sraildeki Arap partiler bata finans kaynaklar olmak zere, srekli zan altnda tutularak siyaset yapmak durumunda braklmakta, kendilerini bir yandan Arap semenlere, dier taraftan da srail Devletine kar savunmak zorunda kalmaktadrlar. Knesset verilerine 1949da dzenlenen ilk seimlerden bu yana srailde siyaset yapan Filistinli Araplar arasndan 15i Drzi asll toplam 59 Arap milletvekili kmtr. Gnmzde srailde siyaset yapan Arap partilerin nde gelenleri Taal Partisi, Balad Partisi ve Hada Partisidir. Ayrca srail Parlamentosu Knessette Birleik Arap Listesi ad altnda politika yapan Arap Demokrat Partisi ve slami Hareket gibi siyasi partiler de bulunmaktadr.
3.9.1 Taal (el Hareketul Arabiyye lit Tayir)

Deiim iin Arap Hareketi olarak da bilinen Taal Partisi569, 1990l yllarn ortalarnda Filistinli siyaseti Ahmed Tibi nclnde kurulmutur. lk olarak 1996 seimlerine Arap Birlii Listesi altnda katlan Taal, bir baar elde edemediyse de 1999 seimlerine Balad Listesi altnda katlarak liderini parlamentoya sokmay baarmtr. 2003 seimlerine bir dier Arap Partisi Hada ile birlikte katlan Taal Partisinin lideri Tibi bu seimlerde tekrar milletvekili seilmitir. 2009 seimlerine ise Birleik Arap Listesi altnda katlan parti listenin kazand 4 sandalyeden birini elde etmi570 ve bylelikle Tibi bir kez daha Knessete girmitir. 3.9.1.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam Taal Partisi, yaynlad parti ilkeleri bildirgesinde belirtildii zere Filistin-srail bar srecini desteklemekte, Haziran 1967 snrlarnda bir srail Devletini tanmakta, bununla birlikte bakenti Kuds olan bir Filistin Devletinin kurulmas gerektiini savunmaktadr. Taal Partisi ayrca Filistinli mlteciler sorununun da BM kararlarna gre adil bir ekilde zlmesini talep etmektedir. Parti, srailde yaayan Araplarla Yahudiler arasndaki hukuki ayrmclklarn sona erdirilmesi iin mcadele etmekte, Filistinli Araplarn kltrel ve ulusal kimliklerinin korunmasndan yana tavr koymaktadr. Arap-Yahudi ortak yaama ilkesinin desteklenmesi, lkedeki karar mekanizmalarnn Araplara ak olmas, slami vakflarn haklarnn verilmesi, Arapa eitimin altyapsnn glendirilmesi gibi konular da Taal Partisinin kurulu amalar arasnda yer almaktadr.571
568. El Ahzabul Arabiyye fi srail, Al Jazeera, 18 Haziran 2009, http://www.aljazeera.net/news/pages/e24b9e3ca851-46c1-ae60-288b2b9dbc62. 569. Taal partisinin resmi sitesi iin bkz. http://www.a-m-c.org. 570. Raam-Taal, Knesset, http://www.knesset.gov.il/faction/eng/FactionPageCurrent_eng.asp?PG=193. 571. Mebadiul hizb, el Hareketul Arabiyye lit Tayir, http://www.a-m-c.org/page.asp?id=573.
144
S YA S
PA R T L E R
Taal Partisi, Filistin siyasetinin iki etkili aktr olan el Fetih ve Hamas arasnda uzlamann salanmas srelerini desteklemektedir. Parti lideri Ahmet Tibi, Yemen, Suudi Arabistan ve Msrn uzlatrma abalarna aktan destek vermi, 2011 ylnda Kahirede iki rgt arasnda imzalanan uzlama anlamasnn trenlerinde bizzat katlmtr.572 te taraftan Hamas da, bata srail hapishanelerindeki Filistinli esirlerin serbest braklmas gibi eitli platformlarda yrtt abalardan dolay Tibiyi takdir etmektedir. Ayrca Tibi, Filistin slami Hareketinin573 ban ektii Birleik Arap Listesi ierisinde yer almas dolaysyla Filistinli slami gruplarla iletiimi gl olan bir isim olarak tannmaktadr.574
Taal Partisi, Filistin-srail bar srecini desteklemekte, Haziran 1967 snrlarnda bir srail Devletini tanmakta, bakenti Kuds olan bir Filistin Devletinin kurulmas gerektiini savunmakta ve Araplarla Yahudiler arasndaki hukuki ayrmcln sona erdirilmesi iin mcadele etmektedir.
Taal Partisinin d politika nceliklerine bakldnda ise sraildeki Araplarn Arap dnyasyla ilikilerinin glendirilmesi, srailin Suriyenin Golan tepelerinden ekilmesi arlarndan bahsedilebilir. Taal Partisi, blgede kapsaml barn bir paras olarak Suriye ile Bar Anlamas imzalanmal, srail 4 Haziran 1967 snrlar uyarnca Golandan tamamen ekilmelidir demektedir. Yine Taal Partisi, srailin blge lkeleriyle kapsaml bir bar anlamas imzalamas gerektiinin altn izmektedir.575 Taal Partisi lideri Ahmed Tibinin Trkiye konusunda ise olduka pozitif bir bak as vardr. Taal Partisinin resmi sitesinde Babakan Recep Tayyip Erdoan ile beraber resimlerini paylaan Tibi576, ayn zamanda Trk bykelisi Ouz Demirkolu alak sandalyeye oturtarak krize neden olan srail Dileri Bakan Yardmcs Danny Ayalonu alak sandalyeye oturtmasyla ne kmtr. Nitekim Tibi bu hareketiyle Ayalondan Trk bykelisinin intikamn ald manetleriyle Arap basnnda haber olmutur.577
572. tifal bi tevkil musalehati bil Kahire, Al Jazeera, 4 Mays 2011, http://aljazeera.net/news/pages/a57e52d59c69-4f58-911b-e47277d52963. 573. Filistinde slami Hareket adl oluum ilk kez 1971 ylnda eyh Abdullah Nemr Dervi tarafndan kurulmutur. 1948 Araplarn temsilen sosyal faaliyetler yrten oluum, 1996 ylnda ise srail genel seimlerine katlma karar almtr. Oluum siyasi lideri olarak Knesset milletvekili brahim Sarsur ne kmaktadr. 574. Hamas: nfirac gaziyyetul esra vel mutekalin gariben ve nuidu bi cuhudid Tibi ve Salah ve Daabis vel mustakillin, Arab Bab, 8 Ocak 2011, http://www.arabbab.com/?p=64227. 575. Mebadiul hizb, el Hareketul Arabiyye lit Tayir, http://www.a-m-c.org/page.asp?id=573. 576. Reisil Vuzerait Turki es Seyyid Receb Tayyib Erdoan, http://www.a-m-c.org/articles.asp?id=1182. 577. Naibun Arabi bil Knesst yeseru lis sefirit Turki min Ayalon, Al Arabiya, 21 Ocak 2010, http://www. alarabiya.net/mob/ar/97960.html.
145
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
3.9.1.2 Lideri ve Temel Politik Figrleri Taal Partisinin lideri Ahmed Tibi, 19 Aralk 1958de Filistinin Tayibe kentinde dnyaya gelmitir. Kuds brani niversitesi Tp Fakltesinden mezun olmutur. 1993 ylnda el Fetih lideri Yaser Arafatn siyasi danman olan Tibi, 1999 ylnda bu grevinden istifa ederek srailde parlamento seimlerine katlm ve milletvekili seilmitir. Wye River Konferansnda Filistin heyeti resmi szcs olan Tibinin, 2000 ylnda Aksa ntifadas srasnda sa eli krlm, 2001 ylnda Cenin kampna girdii iin dokunulmazl kaldrlmtr. Tibi, sraili Yahudilere kar demokrat, Araplara kar Yahudi olarak nitelendirmektedir. Ona gre srailin Yahudi ve demokrat devlet tanmnn milleti ok kltrl olan devlet eklinde deitirilmesi gerekmektedir.578 Taal partisinin dier nde gelen figrleri, partinin siyasi bro ve merkez ynetim kurulu yeleri assan Abdullah, Vail Yunus, Yusuf ahin, Bessam Yasin, Zeki anayim, Muhammed Osamine, Ali Haydar, Dr. Hsasan Ebu Hcle ve Ahmed Muhna gibi isimlerdir. Bu isimler daha ok yerel anlamda siyaset yapan, eitli toplumsal sorunlara ilikin bulunduklar kentlerde siyasi aktiviteler organize eden ve eitli platformlarda yaz yazp, toplantlara katlan siyasi figrlerdir.579
3.9.2 Balad (et Tecemmuul Vatani el Demokrati)

Ulusal Demokratik Topluluk olarak bilinen Balad580, 1995 ylnda Hristiyan asll Filistinli Arap Azmi Biarann nclnde kurulmutur. Balad o dnem srailde ulusalc eilimleri olan eitli Arap hareketlerini kendi ats altnda birletirmitir. Balad Partisi, 1996 seimlerine Hada ile ortak listeyle katlm, o dnem partiye imdi srgnde bulunan Hristiyan asll Arap Azmi Biara bakanlk etmitir. Ortak listenin parlamentoda 3 sandalye kazand seimde Biara milletvekili olmutur. Balad Partisi 1999 seimlerine Taal Partisi ile birlikte katlm ve kazanlan iki sandalyeden birisine sahip olmu, 2003 seimlerinde ise parlamentoda sandalye kazanmtr. 2006 seimlerinde de sonu deimemi Balad meclisteki sandalyesini korumutur. 2006 ylna kadar partinin liderliini yrten Azmi Biara hakknda alan soruturma sonras Katara kamas zerine 2007de partinin bana Mslman Araplardan Cemal Zehalika gemitir. 2009 seimleri Zehalika liderliinde giren Balad Partisinin u anda Knessette milletvekili bulunmaktadr.581
578. Muessisul Hareke, el Hareketul Arabiyye lit Tayir, http://www.a-m-c.org/page.asp?id=563. 579. El Arabiyyetu lit tayir fi tezahuretin daimetin lit Tybi bi Ummul Fahm, PANET, 24 Eyll 2011, http:// www.panet.co.il/online/articles/1/2/S-455966,1,2.html. 580. Balad partisinin resmi sitesi iin bkz. http://www.tajamoa.org/. 581. National Democratic Assembly, Knesset, http://www.knesset.gov.il/faction/eng/FactionPageCurrent_eng.asp?PG=103.
146
S YA S
PA R T L E R
srail Beytenu milletvekili Anastasia Michaeli,Beled Partisinden Arap milletvekili Hanin Zoabiyi krsden indirmeye alyor
3.9.2.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam Balad Partisi siyasi programnda srail ierisindeki Arap toplumunun ulusal kimliinin korunmasna vurgu yapmakta ve sraildeki Araplarn devletin asli unsuru olduunu savunmaktadr. Sahiplerinden alnan topraklarn iadesi, Arap dilinin nemsenmesi, tehcir edilenlerin evlerine geri dnmesi gibi alanlarda mcadele yrten Balad Partisi, Hristiyan ve slami Vakflarn gayrimenkullerinin de sahiplerine iade edilmesi gerektiini sylemektedir.582 Balad Partisi, Filistin halk meru haklarn elde edene kadar blgede bar ve istikrarn salanamayacann altn izmekte, srailin 1967de igal ettii tm topraklarn geri vermesi gerektiini savunmaktadr. Balad Partisi, Bat eria ve Gazze eridini kapsayan bakenti Dou Kuds olan Filistin Devletinin kurulmasndan yanadr. Parti, BMnin 194 sayl karar gereince Filistinli mltecilerin geri dn hakkn sahiplenmekte, srail hapishanelerinde tutuklu ve esir konumda olan tm Filistinlilerin serbest braklmas gerektiini ifade etmektedir.583 Balad Partisi, Filistin sorununun zlebilmesi ve srailin kard sorunlarn almas iin Filistinde ulusal uzlamann salanmasnn nemine dikkat ekmektedir. Hamas ve el Fetih hareketlerinin uzlamalarn, FKnn tm Filistinli gruplar
582. El Bernamecus siyasi, Tajamoa, http://www.tajamoa.org/?mod=article&ID=198. 583. A.g.e.
147
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
temsil edecek nitelikte bir yapya dnmesi gerektiini savunmaktadr. Balad lideri Zehalika, srailin Hamas ve el Fetih arasndaki tm uzlama abalarn baarsz klmak iin aba gsterdiini vurgulamakta bununla birlikte Filistin halknn sadece siyasi blnmle deil ayn zamanda uzlama ad altnda siyasi mevkilerin bllmesi gibi bir seenee de raz olmayacana dikkat ekmektedir.584 Balad Partisi, blgesel politikalar balamnda ncelikle srailin bata Golan olmak zere igal ettii Arap topraklarndan geri ekilmesi gerektiini sylemektedir. Parti ayrca Ortadounun ncelikle nkleer silahlar olmak zere tm kitle imha silahlarndan arndrlmasnn nemine dikkat ekmektedir. Arap lkeleri arasndaki ibirliini destekleyen Balad, Ortadouda demokrasi ve insan haklarnn kklemesini, Arap dnyasndaki aznlklarn haklarnn korunmasn, Arap lkelerine birtakm kararlarn dikte edilmemesini, emperyalizmle mcadeleyi, eitlik ilkesine dayal yeni bir dnya dzeninin kurulmasn savunmaktadr.585 Balad Partisi, Trkiyenin Filistin sorunu konusundaki pozisyonunu takdir etmektedir. En son Mavi Marmara meselesinde sergiledii gibi gerek srail ierisinde gerek uluslararas arenada Trkiyenin tezlerini savunan bir partidir. Dileri Bakan Ahmet Davutolu 2011 sonunda stanbulda dzenlenen bir toplantda grt Balad Partisi lideri Cemal Zehalika ve Knesset milletvekili Hanin Zuabiye bu yaklamlarndan dolay ayr ayr teekkr etmitir.586 3.9.2.2 Lideri ve Temel Politik Figrleri Balad Partisi lideri Cemal Zehalika, 11 Ocak 1955 ylnda Filistinin Kefer Kara kentinde dnyaya gelmitir. Zehalika, lisans, yksek lisans ve doktora eitimini Kuds brani niversitesinde Eczaclk alannda tamamlamtr. Zehalika, 2003 ylnda dzenlenen parlamento seimleriyle birlikte Knessete milletvekili olarak katlmtr. Uzun yllar sraildeki Araplarn haklarn savunan Zehalika, srail rejimini Bat eria ve Gazze eridinde yaayan Filistinlilere kar apartheid sistemi uygulamakla sulamaktadr.587 Balad Partisinin kurucu lideri Azmi Biara ise 22 Temmuz 1956da Filistinin Nasra kentinde dnyaya gelmitir. Entelektel kiiliiyle ne kan Biara, ilk kez 17 Haziran 1996da milletvekili seilmitir. Biara, bir dnem srail Komnist Partisi Rakah yesi olmu, enternasyonal Marksist bir siyasi izgi izlemitir. Biara, dini olarak Hristiyan bir Araptr. Biara, Filistin Demokrasi Aratrmalar Enstit-
584. Cemal Zehalika, Vahdetul munazzame gable ittifakn havles sulta, Arabs 48, 15 ubat 2012, http://www. arabs48.com/?mod=articles&ID=89268. 585. El Bernamecus siyasi, Tajamoa, http://www.tajamoa.org/?mod=article&ID=198. 586. Davutolu li Zehalika ve Zabi: Entum Ebtal, Al Arab, 3 Kasm 2011, http://www.alarab.net/Article/408668. 587. Moran Rada, Worldwide events mark Israeli Apartheid Week, Yediot Ahranot, 8 Eyll 2007, http://www. ynetnews.com/Ext/Comp/ArticleLayout/CdaArticlePrintPreview/1,2506,L-3362888,00.html.
148
S YA S
PA R T L E R
sn ve Arap Kltr Topluluunu kurmutur.588 Biara, Yahudi Arap Komnist Partisi nclnde ilk kez srail Babakanlna aday olan Arap olmutur.589 22 Nisan 2007de Biara, Kahirede srail Bykelilii yoluyla Knessetten istifa eden Biara, sava zamannda dman desteklemek, dmana bilgi szdrmak, bunun iin yabanc ajanlar arac klmak ve yabanc kaynaklardan para almak gibi sulamalarla kar karya kalmtr.590 Balad Partisinin nde gelen dier isimleri halen milletvekili olan Said Nefa (1 Nisan 1953/ Beyt Cen) ile Hanin Zuabidir (23 Mays 1969/Nasra). Zuabi, Hayfa niversitesinde psikoloji ve felsefe eitimi grm, Kuds brani niversitesinde iletiim ve gazetecilik alanlarnda yksek lisansn tamamlamtr. Knesset yesi olmadan nce bir basn eitim merkezi yneticisi olan Zuabi, 1948 Araplar ierisinde tannm bir aileye mensuptur.591 Yine Zuabi, Mavi Marmara Gemisine binerek Gazze eridine ynelik ablukann krlmas iin aktif tavr alm olan isimlerden birisidir. Baladn dier nemli ismi Said Nefa, 14 yanda Komnist Partisi saflarna katlm Drzi asll Filistinli bir Araptr. Tel Aviv niversitesi Hukuk Fakltesi mezunu olan Nefa, 1990l yllarda Belediye bakanl yaparak yerel siyasetten parlamentoya katlmtr. Nafa, 2003te srail, Lbnan, Suriye ve Arap dnyasndaki Drzi Araplar aras ilikileri gelitirmek amacyla bir dernek de kurmutur.592
3.9.3. Hada (el Cebhetud Demokratiyye lis Selami vel msavat)

15 Mart 1977 tarihinde Muhammed Bereket nclnde Nasrada kurulmu olan Hada593 1922 ylnda Filistinde Arap ve Yahudiler tarafndan kurulan Komnist Partinin devam saylmaktadr. Bununla birlikte semen tabann genel olarak Arap vatandalar oluturmaktadr.594 Nitekim partinin tarihesinin anlatld internet sitesinde ve referans kaynaklarnda sklkla Komnist Partisine atflar yaplmaktadr.595 Partinin u anda Knessette drt milletvekili bulunmaktadr.596 3.9.3.1 Temel Tartmal Meselelere Yaklam Hada Partisinin ana hedeflerinden birisi srailin Filistinlilerle ve dier Araplarla adil bir bar yapmasn salamaktr. Hada Partisi, Filistin Devletinin 1967
588. Haaretz, 21 Aralk 2002. 589. BBC News, 9 Ocak 2003. 590. Haaretz, 28 Nisan 2007. 591. Ministers of Minorities, Knesset, http://www.knesset.gov.il/govt/eng/GovtByParameter_eng.asp?par=2. 592. Jonathan Cook, Arab Politicians Face Tide of Persecution, Counter Punch, 2 ubat 2010, http://www.counterpunch.org/2010/02/02/israel-is-criminalizing-dissent/. 593. Hada partisinin resmi sitesi iin bkz. http://www.hadash.org.il/, http://www.aljabha.org/. 594. El Ahzabul Arabiyye fi srail, Al Jazeera, 18 Haziran 2009, http://www.aljazeera.net/news/pages/e24b9e3ca851-46c1-ae60-288b2b9dbc62. 595. Eymen Avde, El Cebhetu el Alan biz Zat, Al Jabha, http://www.aljabha.org/?i=68071&f=aljabha-alan.htm. 596. Hadash, Knesset, http://www.knesset.gov.il/faction/eng/FactionPageCurrent_eng.asp?PG=12.
149
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
ncesi snrlarda kurulmasn ve srailin Bat eriadaki tm yerleimlerden ekilmesini savunmaktadr. Parti ayrca, srailde yaayan Araplara kar tm ayrmc uygulamalara son verilmesi, demokrasinin yerlemesi, ii haklarnn korunmas, cinsiyet eitliin salanmas ve kitle imha silahlarnn blgeden temizlenmesi gibi konularda almalar yrtmektedir.597 Hada Partisi, Filistinli mltecilerin geri dn hakkn savunmakta, Kudsn muhakkak kurulacak bir Filistin Devletinin bakenti olmas gerektiini ve Filistinlilerin kendi kaderini tayin hakknn ellerinden alnamayacan ifade etmektedir. srailin srekli yeni yerleim birimleri ina etmesi ve Kuds Yahudiletirme planlarnn tehlikesine dikkat eken Hada Partisi, buna kar sadece mzakereler yoluyla deil ayn zamanda meydanlara da klarak yant verilmesi gerektiini dile getirmektedir. Hada Partisi ayrca srailin Hamas ynetimini bahane ederek Gazze eridinde yaayan Filistinlilere abluka uygulamasna da iddetle kar kmaktadr.598 Hada Partisi Genel Sekreteri Muhammed Bereket, partisi adna Hamas ve el Fetih arasnda anlamann salanmas, ulusal uzlamann hayata geirilmesi ve Filistindeki blnmle son verilmesi gerektiini savunmaktadr ve Filistin lideri Mahmud Abbas ile yapt grmelerde de bu grlerini aka dile getirmitir.599 Bereket, Filistin halknn bu blnmlkten byk zarar grdn, Filistinin hem Fetih hem Hamas hem de dier gruplardan ok daha stn bir deer olduunu ve bu bilinle hareket edilmesi gerektiini vurgulamaktadr.600 te yandan Hada Partisi Genel Sekreteri Bereketin Trkiye konusundaki tavr zellikle Arap bahar erevesinde Suriyede yaanan olaylarla birlikte olumsuz bir nitelik kazanmtr. Suriye halknn mcadelesini desteklediini syleyen Bereket, bununla birlikte Batl lkelerin demokrasi mcadelesi iinde olmadn, amacn Bat karlarn blgede hkim klmak olduunu savunmakta ve Trkiye ve srailin bu noktada ABDnin blgedeki karlarna hizmet etmekten baka bir ey yapmadklarn ne srmektedir.601 3.9.3.2 Lideri ve Temel Politik Figrleri Hada Partisi Genel Sekreteri Muhammed Bereket, 29 Temmuz 1995 ylnda Filistinin efa Amr kentinde dnyaya gelmitir. Bereket, Tel Aviv niversitesi Matematik Blm mezunudur. Bir dnem srail Komnist Partisi yesi olan Bereket, ayrca srail Arap renciler Birlii Bakanl da yapmtr. Bereket, sraildeki Arap-
597. Hadash, Yediot Ahranot, 2 Nisan 2008, http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3500933,00.html. 598. Bereket: Haggul avdeti nibrasen li nidalina, Al Arab, 4 Ocak 2008, http://www.alarab.net/Article/37734. 599. El Reisul Flstyni: Senuneffizu ittfakal musalehatil vataniyye, al Sharq, 27 Mays 2012, http://bit.ly/KM0OV7. 600. Muhammed Bereket fi Ramallah: Flstyn fevga Hamas ve fevga Feth ve fevgana cemian, Al Arab, 1 Nisan 2010, http://www.alarab.net/Article/271955. 601. Muhammed Bereket: Turkiye tegumu bi devrin Amerikiyyin fil mantka, Al Arab, 31 Mays 2012, http:// www.alarab.net/Article/461929.
150
S YA S
PA R T L E R
lar iin tam eitlik istemi, Gazze eridi ve Bat eriadaki igallere kar uzun yllar mcadele vermi ve eitli defalar srail ar sann tehditlerine maruz kalmtr.602 Partinin dier nde gelen isimleri parlamento grup bakan Hanna Suveyd, Knesset milletvekilleri Dov Hanin ve Afou Agbariadr. Hanna Suveyd 27 Mart 1955te Eliyabunda dnyaya gelmitir. Suveyd, srail Teknoloji Enstitsnde lisans, yksek lisans ve doktora eitimini naat Mhendislii alannda tamamlam ve bir dnem ngilterede dersler vermi bir isimdir.603 Hristiyan bir aileye mensup olan Suveyd, 2006 seimleriyle birlikte Knessete girmitir. srailin Kuzeyinde bir Arap kenti ina fikrini savunan Suveyd604, 2009 seimlerinde tekrar parlamento yesi seilmitir. Hadan bir dier milletvekili Yahudi kkenli Dov Hanin, Komnist Parti tabanndan gelmektedir. 10 Ocak 1958 tarihinde Tel Aviv yaknlarndaki Petah Tikvada dnyaya gelen Hanin, Kuds brani niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun olmu, Tel Aviv niversitesinde siyaset bilimi alannda doktorasn tamamlamtr. Askerlik srasnda Bat eria ve Gazze eridinde grev almay reddetmi olan Hanin, siyasi hayat boyunca insan haklar ve ii haklar mcadelesi vermitir. Hanin, Knessette faizmle mcadele ve iki devletli zm lobilerine yedir.605 Partinin Komnist parti kkenli bir dier milletvekili Arap Afou Agbaria, Saint Petersburg niversitesinden tp doktoru olarak mezun olmutur. Agbaria, Avrupa Parlamentosunun 2010 ylndaki bir oturumunda srailli liderlerin Uluslararas Ceza Mahkemesinde yarglanmalar gerektii arsnda bulunmu ve srailin 62 yl boyunca komularna ve Arap vatandalarna durmakszn saldrdn dile getirmitir.606 Agbaria, Knessette Araplar ve Yahudiler arasndaki balar glendirme lobisi yesidir.607
602. Ilan Marciano, Extremist threatens Arab politician, Yediot Ahranot, 28 ubat 2005, http://www.ynetnews. com/articles/0,7340,L-3052235,00.html. 603. Hanna Swaid, Knesset, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=789. 604. 18 naiben minel Knesset yenzammune li ganun Dr. Hanna Suveyd, Maan News Agency, 14 ubat 2007, http://www.maannews.net/arb/ViewDetails.aspx?ID=53183. 605. Dov Khenin, Knesset, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=780. 606. Jonathan Lis, Arab MK to EU: Israeli leaders must be tried at The Hague, Haaretz, 15 Haziran 2010, http:// www.haaretz.com/news/national/arab-mk-to-eu-israeli-leaders-must-be-tried-at-the-hague-1.296404. 607. Afou Agbaria, Knesset, http://www.knesset.gov.il/mk/eng/mk_eng.asp?mk_individual_id_t=842.
151
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
srailli askerler152bir ultra-Ortodoks Yahudi alama duvarnn nnde dua ederken ve
A S K E R ,
S YA S V E
S O S YA L YA P I L A R
4.
ASKER, SYAS VE SOSYAL YAPILAR
4.1 SRAL ORDUSU

srail Ordusu (ZaHaL, Tzva Hahagana LeYisrael), srail devletinin kuruluunun hemen ardndan 31 Mays 1948 tarihinde kurulmutur. branice ad ksaca Zahal olan srail Ordusunun kkenleri srail devletinin kurulmasndan nce Filistindeki ngiliz mandas dneminde faaliyet gsteren Haganah608, Palmah609, Irgun610 ve Lehi611 paramiliter gruplarna dayanmaktadr. Yer alt rgt olan bu gruplar srail Ordusunun ekirdeini oluturmu, yapsn ve faaliyetlerini etkilemilerdir. O dnemde Ulusal Yahudi Konseyi olarak tanmlanan ve ulusal meclis grevi gren Vaad Leumi siyasi ve askeri bir otorite grevini grm, meclisin bakanln yapan David Ben-Gurion 1947de BMnin ounluk Plann kabul etmesi zerine btn paramiliter gruplar bir ordu altnda toplamaya almtr. Dnya Siyonist
608. branice savunma anlamna gelen Haganah, ngiliz manda ynetimindeki Filistinde kurulmu paramiliter bir rgttr. Haganah, 1948de devletin kurulmasndan sonra srail ordusunun da iskeletini oluturmutur. 609. 1931 ylnda Haganah iindeki revizyonistlerin ve Mizrahilerin ayrlmasyla kurulmutur. Haganahn saukkanllk politikasn reddederek Araplara kar silahl misilleme ynetimi benimsemitir. Askerlerin herhangi bir siyasi oluum ierisinde olmaktansa kendi politik fikirleri dorultusunda elitlere bask yapmay tercih etmitir. 610. srail zgrlk Savalarnn ksaltmas olan sosyalist eilimli Lehi, 1940ta Avraham Stern bakanlnda Irgundan ayrlarak kurulmutur. Stern asl dmann Araplar deil ngilizler olduunu ve bu sebeple ngilizlere kar Almanya ve talya ile ibirlii yapmay savunmutur. 611. 1942 ylnda Filistinin Nazilere kar korunabilmesi iin Haganah iinden sekin mfrezeler oluturulmasn savunan bir grup Palmah kurmutur. Palmah gnlllerine ngilizlerin askeri eitim vermesinin yan sra Siyonist sosyalizm doktrinleri dorultusunda rgtsel eitim de verilmitir. Bkz.Michael Goodspeed, When Reason Fails: Potraits of Armies at War: America, Britain, Israel&The Future, (New Yor: Greenwood Publishing Group, 2001), s.98 zhak Rabin ve Moe Dayan bu eitimleri alm kiilerden ikisidir.
153
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
rgtnden dzenli ordu kurulmas iin maddi ve siyasi yardm talep eden BenGurion, bir yandan paramiliter gruplara finansman salanmasn kolaylatrrken bir yandan da Haganann yapsnda deiiklikler yaparak yeni silahl kuvvetleri ekillendirmitir.612 14 Mays 1948de devletin resmen kurulmasnn ardndan dier gruplar da ulusal ordu gcne dhil edilmilerdir. Askeri doktrinini nleyici sava ilkesi zerine bina eden srail Ordusu, saldrgan bir strateji izlemektedir.613 Ordu, srailin egemenliini ve toprak btnln korumay, btn dmanlarn korkutmay ve sraili tehdit eden btn terr faaliyetlerini kontrol altna almay gvenlik hedefleri olarak belirlemitir.614 Bunlara ek olarak Bat eriann gvenliini salamak, hem srail snrlar iinde hem de snr blgelerinde terrizme kar savamak ve kendisine kar dmanlklar nleyecek caydrclk kapasitesini salamak da ordunun temel grevleri arasnda grlmektedir.615 Kara, Hava ve Deniz Kuvvetlerinden oluan ordunun banda genelkurmay bakan bulunmaktadr. Genelkurmay bakan Savunma Bakanlna bal olarak almakta ve hkmet tarafndan, 3 yl sreliine atanmaktadr. srail Ordusunda toplam ortalama 176 bin 500 etkin, 565 bin yedek asker grev yapmaktadr.616 srail Ordusunun yllk btesi, srail tarihi boyunca deikenlik gsterse de, 2011de gayri safi milli hslann yzde 6snn, 16 milyar dolar, zerindedir.617 srail Ordusunda savunma blgeleri Merkez, Gney, Kuzey ve Sivil Cephe olarak belirlenmitir. Merkez Cephesi lkenin merkezindeki sahil kesimi ve Bat eriann gvenliinden, Kuzey Cephesi kuzeydeki Lbnan ve Suriye snrlarnn gvenliinden, Gney Cephesi gneydeki Arava, Negev ve Eylat blgesinin gvenliinden sorumludur. Sivil cephe ise acil durumlarda sivilleri korumakla ykmldr. Kara Kuvvetleri Gazze snrnda grevli Givati Tugay, Golan Tepelerini korumakla sorumlu Golan Tugay, kibbutzlarda yeni tarm alanlarnn kurulmasndan sorumlu piyadelerin oluturduu Nahal Tugay, Bat eriadaki Filistinlilerle mcadele iin 2005te kurulan Kfir Tugay ve elit piyade tugay olarak grev yapan Paratler alt birimlerinden olumaktadr.618
612. Meir Pail , From Hashomer to the Israel Defense Forces:Armed Jewish Defense in Palestine, Jewish Virtual Library, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/pail.html, Eriim tarihi: 9 Austos 2012. 613. Israel Defense Forces (IDF)An Introduction, Jewish Virtual Library, http://www.jewishvirtuallibrary. org/jsource/Society_&_Culture/IDF.html, Eriim tarihi: 9 Austos 2012. 614. Doctrine, srail Ordusu Resmi nternet Sayfas, http://www.idf.il/1497-en/Dover.aspx, Eriim tarihi: 9 Austos 2012. 615. Israel Defense Forces (IDF), srail Dileri Bakanl, 28 Kasm 2012, http://www.mfa.gov.il/MFA/ Facts+About+Israel/State/THE+STATE-+Israel+Defense+Forces+-IDF-.htm, Eriim tarihi: 9 Austos 2012. 616. James Hackett,(ed.) The Military Balance 2010, International Institute for Strategic Studies (London: Routledge, 2010), ss.255-257. 617. Dan Williams, Israel raises defence budget to face new challenges, Reuters, 8 Ocak 2012, http://www.reuters. com/article/2012/01/08/israel-security-budget-idUSL6E8C80FU20120108, Eriim tarihi: 10 Austos 2012. 618. IDF Units, srail Ordusu Resmi nternet Sayfas, http://www.idf.il/1519-en/Dover.aspx, Eriim tarihi: 10 Austos 2012.
154
A S K E R ,
S YA S V E
Merkezi Tel-Avivde bulunan srail Deniz Kuvvetlerinin Hayfa, Adod ve Eylatta sleri bulunmaktadr. Akdeniz ve Kzl Denizde gleri bulunan donanmann 3 korvet, 10 misil bot, 42 hcum botu ve 3 denizalts vardr. Donanmadaki Dolphin snf denizaltlarn nkleer balkl fze tama kapasitesi bulunmakta bu da sraile herhangi bir savata ikinci vuru ans vermektedir.619 Mavi Marmara gemisinde ak sularda yapt basknla gndeme gelen srail Donanmasnn zel eitimli elit birlikleri zellikle nokta operasyonlarda kullanlmaktadr. Donanmann banda Austos 2011den bu yana Tmamiral Aluf Ram Rothberg bulunmaktadr. 86.500 kiilik srail Hava Kuvvetleri Ortadounun en modern hava gc olarak kabul edilmekte ve en son teknolojik ekipmanlarla desteklenmi pilotlar aldklar eitimle ve hava saldrs konusundaki tecrbeleriyle ne kmaktadr. Hava Komutanln Mays 2012den bu yana Amir Eel yrtmektedir.620
Askeri doktrinini nleyici sava ilkesi zerine bina eden srail Ordusu, saldrgan bir strateji izlemekte ve srailin egemenliini ve toprak btnln korumay, btn dmanlarn korkutmay ve sraili tehdit eden btn terr faaliyetlerini kontrol altna almay gvenlik hedefleri olarak belirtmektedir.
srail Ordusunda tr askeri grev vardr: Zorunlu askerlik, yedek kuvvet ve resmi grev. Ordu gcnn byk bir ksmn her yl belirli srelerde eitim gren yedek kuvvetler oluturmaktadr. Yedek kuvvetler Savunma Bakanl tarafndan gerekli grldnde greve arlmaktadr. srailde askerlik 18 yandan itibaren zorunludur ve zorunlu askerlik sresi erkekler iin 36, kadnlar iin 21 aydr. Erkekler zorunlu hizmetten sonra yedek kuvvetlere katlp 51 yana kadar her yl 39 gn sreyle orduda hizmet etmektedir.621 Kadnlar iin yedek kuvvetlerde eitim zorunluluu bulunmamakla beraber evli olmayanlar nadiren de olsa 24 yana kadar yedek kuvvetlere arlabilmektedir.622 Yedek kuvvetlerdeki hizmet sresi olaan st hallerde uzatlp zel durumlarda da azaltlabilmektedir.
619. Israeli Sea Corps, Global Security, http://www.globalsecurity.org/military/world/israel/navy.htm, Eriim tarihi: 10 Austos 2012. 620. M. Furkan zdil, srailin askeri gc ne durumda? USA Sabah, 30 Mart 2012, http://www.usasabah.com/ Siyaset/2012/03/30/israilin-askeri-gucu-kapasitesi-israil-ordusu, Eriim tarihi: 10 Austos 2012. 621. Israel Defense Forces (IDF)An Introduction, Jewish Virtual Library, http://www.jewishvirtuallibrary. org/jsource/Society_&_Culture/IDF.html, Eriim tarihi: 9 Austos 2012. 622. Louis D. Williams, Israel Defense Forces: A Peoples Army (Tel Avib: Ministry of Defense Publishing House, 2000), s.324.
155
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
sraile yeni g eden gmenler iin de yalar, medeni durumlar ve ordunun asker ihtiyacna gre sresi deikenlik gstermekle beraber, askerlik zorunluluu bulunmaktadr.623 srail Ordusunda Yahudi olmayan tek grup Drzilerdir ve askerlik 1956da onlar iin de zorunlu hale getirilmitir.624 Askerlik grevi Araplar, erkesler ve Bidunlar iin gnll braklmtr.625 sraildeki ultra-Ortodoks yahudi cemaati, 1 Austos 2012 tarihine kadar ordu servisinden muaf tutulmulardr. Bu muafiyeti garanti altna alan Tal yasas dier pek ok meselede olduu gibi dindar ve sekler srailliler arasnda tartmalara sebep olmu, seklerler askerlik ykmlnn btn srailliler arasnda eit datlmas gerektiini savunmutur.626 Uzun sren tartmalar ve sekler Yahudilerin artan rahatszl sonucunda dindar Yahudilerin askerlik muafiyeti 1 Austos 2012 tarihinde kaldrlmtr,627 fakat bu konuda siyasi almalar devam etmektedir. Ordu-Siyaset likisi srailde ordu grevinin bu kadar kat kurallara bal ve uzun olmas lkedeki gvenlik paranoyas ile ilgilidir ve bu uzun vadede halkn askeri eitimlerinin ve ayn zamanda ordudaki sivil eilimlerin artmasna sebep olmutur. srailin kuruluundan nce halkn byk ksmnn paramiliter rgtlerin siyasi ve askeri faaliyetlerine katlm olmas, bamszlk sonras ayn kiilerin siyasi hayatta da etkin olmalar sonucunu dourmutur. Yaplan ilk seimlerde askerlere oy ve seilebilme hakk verilmi, daha sonraki seimlerde oy hakk devam ederken yalnzca emekli askerlere seilebilme hakk tannmtr.628 Bunun yan sra sraillilerin toplumsal hafzasnda yeniden dalma ve srgn edilme korkusunun hala ok gl olmas ve lkenin komularyla srekli bir bar salayamam olmas gvenlie ve dolaysyla orduya verilen nemi artrmtr. Bu gvenlik paranoyas srail ordusunun sadece savunma amal olmamas, btn halkn saldr yetenei
623. Laura L. Woolf (ed.), Military Service (Jerusalem, 2011), s.6. http://www.moia.gov.il/NR/rdonlyres/5F529074C477-4C12-9A42-F85CA36ECFDF/0/idf_en.pdf, Eriim tarihi: 9 Austos 2012. 624. 1956ya kadar gnll askerlik yapan Drziler bu tarihten itibaren zorunlu askerlie tabi olmulardr. Drzi kadnlar askerlikten muaftr. Bkz. Zeidan Atashi, The Druze in Israel and the uestion of Compulsory Military Service, 15 Ekim 2001, http://jcpa.org/jl/vp464.htm, Eriim tarihi: 9 Austos 2012. 625. Louis D. Williams, Israel Defense Forces: A Peoples Army (Tel Avib: Ministry of Defense Publishing House, 2000), s.20. 626. Anti-Siyonist dindar Yahudiler inanlar gerei Mesih gelmeden srail devletinin kurulmasna ilk bata kar km fakat daha sonra David ben Gurionun yeiva yneticileri ve cemaat liderleriyle grmesi zerine devletin kurulmasna kar kmamak karlnda srail devletine hizmet etmekten, vergi vermek ve askere gitmek, muaf tutulmulardr. Bkz. Kerim Balc, sraili bir arada tutan askerlik dzenlemesi kyor, Zaman, 13 Temmuz 2012, http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=1317230, Eriim tarihi: 9 Austos 2012. 627. srail: Dindarlara ordu muafiyeti bitti, BBC, 1 Austos 2012, http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2012/08/120801_israel_conscript.shtml, Eriim tarihi: 9 Austos 2012. 628. 1967 ylna kadar kabinede bakanlk yapanlarn yzde 35i asker kkenlidir.
156
A S K E R ,
S YA S V E
kazanmas gerektiine inancn beslemi ve btn halkn orduya katlmasn ve ordunun eylemlerini merulatrmasn salayan etken olmutur.629 1947-63 yllar arasnda geen srenin ordunun kurumsallama sreci olduunu sylemek mmkndr. Devlet kurulduktan sonra yaplan ilk seimlerin ardndan babakan olan Ben Gurion ayn zamanda savunma bakanl grevini de yrtmtr. Ben Gurionun savunma bakanl yapmas ordunun sivil denetiminin yaplmas ve Mapayn sosyalist fikirlerinin ordu ierisinde de etkin olmas asndan nem arz etmitir. Bu durum ordunun devleti yneten ideoloji erevesinde siyasallamasna da iaret etmektedir. Askerlerin siyasi partilere ye olmalarnn serbest olmas da askerlerin siyasi etkilerini artran bir faktr olmutur. Ben Gurionun babakanlk yapt srete ordunun st dzey atamalarnda kontrol salanm ve savunma ve dileri konularnda asker ve sivillerden oluan merkezi bir karar organ oluturulmutur. Srekli atmalarn yaand bir corafyada ordunun d politika kararlarna mdahil olmas ve baars, bunun yan sra altyap almalarndan, kltr sanat ve eitim faaliyetlerine kadar ulus ina srecinde rol almas, ordunun yerini salamlatrmtr. Babakann ayn zamanda savunma bakan olmas uygulamas 1954 ylnda kaldrlmtr. Ordunun Savunma Bakanlna bal hale getirilmesi ve siyasetten uzaklatrlmas ordunun sivil iradeye tabii olduu anlamna gelse de srailde ordunun sivilleerek siyasete etki ettiini sylemek mmkndr. srailde askerlerin babakanlk, dileri ve savunma bakanl gibi kilit grevlere gelmeleri de bunun kant saylabilir. Savunma Sanayi Devletin kuruluundan sonra ordu, silah ve uak endstrilerinin kurulmasyla glenmitir. lk dnemde Avrupa ve Amerikadan yaplan silah transferleri yoluyla ekillenen savunma sanayi, yurtdndaki Yahudi irketlerin ekonomik desteiyle gelitirilmi ve 1952 ylnda savunma Bakanlna bal ilk silah fabrikalar kurulmutur.630 Savunma Bakanlna bal byk silah fabrikalar nemli oranda i istihdam salamakta ve asker veya asker kkenli kiiler tarafndan ynetilmektedir. Fabrikalarn hem ekonominin hem de savunmann bir paras olmas, onlar siyasi srecin bir paras haline getirmektedir. u anda Rafael, IAI, Elta, Elbit gibi nl irketlere sahip olan srail, dnyann nde gelen silah reticisi ve ihracats lkelerinden birisidir.631
629. Louis D. Williams, Israel Defense Forces: A Peoples Army (Tel Avib: Ministry of Defense Publishing House, 2000), s.33. 630. Amit Gupta, Building an Arsenal, The Evolution of Regional Power Force Structures (England: Greenwood Publication, 1997), s.86. 631. About IMI, IMI, http://www.imi-israel.com/home/doc.aspx?mCatID=63195&mCatID2=0, Eriim tarihi: 10 Austos 2012.
157
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Benny Gantz, srail Genelkurmay Bakan Binyamin Gantz 1959da Kfar Ahimde domu ve 1977 ylnda orduya katlmtr. Paratler Tugaynda gnll olarak greve balayan Gantz, lisans derecesini Tel Aviv niversitesi tarih blmnden ve yksek lisans derecelerinden birisini Hayfa niversitesi siyaset bilimi blmnden dierini de Amerikadaki Milli Savunma niversitesi milli kaynaklar ynetimi blmnden almtr. 2005-2007 yllar arasnda Kara Kuvvetleri Komutanl yapan Gantz, 2007-2009 yllar arasnda ABDde askeri atelik grevini yrtmtr. Binyamin Gantz ubat 2011de srail Genelkurmay Bakanlna atanmtr.632
4.2 SACI STKLAR

4.2.1 Yea
Yea Konseyi,633 Bat eriada bulunan Yahudi yerleimlerindeki belediye meclislerinin emsiye rgtdr. 1970li yllarda kurulan rgt, srailin 1967 sava sonras igal ettii Bat eria ve Gazze topraklarnda faaliyet gstermitir. srailin 2000li yllarda Gazze eridinden ekilmesi sonras faaliyetlerini Bat eriada younlatran Yea Konseyi, blgede yeni Yahudi yerleim birimlerinin almas iin mcadele etmektedir. Blgede kurulan yeni yerleimlerin alt yap imknlarnn gelitirilmesi konusunda da srail devletiyle ibirlii yapan rgt, yerleim blgelerinde ambulans, polis arac, otobs vb. temel ihtiyalarn karlanmas iin kampanyalar yrtmektedir.634
srailin 2000li yllarda Gazze eridinden ekilmesi sonras faaliyetlerini Bat eriada younlatran Yea Konseyi, blgede yeni Yahudi yerleim birimlerinin almas iin mcadele etmektedir.
Yea Konseyi, faaliyet alan da dikkate alndnda yaklak 225 bin Yahudi yerleimciyi temsilen etkinlik gstermektedir. srail parlamentosu ve srail hkmeti nezdinde lobi almalar yrten Yea Konseyi, dnyann farkl yerlerinden kut632. Lt. Gen. Benny Gantz Appointed 20th IDF Chief of the General Staff, IDF Blog, 14 ubat 2011, http:// www.idfblog.com/2011/02/14/lt-gen-benny-gantz-appointed-20th-idf-chief-of-the-general-staff/, Eriim tarihi 10 Austos 2012. 633. Yea Konseyinin resmi sitesi iin bkz. http://www.mYea.org.il/. 634. Tucker, S. (2008). The Encyclopedia of the Arab-Israeli Conflict: A Political, Social, and Military History, p. 1106-1107.
158
A S K E R ,
S YA S V E
sal topraklara g etmek isteyen Yahudilere de yardmc olmaktadr. Yea Konseyi, Knesset ve srail hkmeti nezdinde zellikle yeni yerleim alanlar almas ve mevcut yerleimlerindeki yaam koullarnn iyiletirilmesi iin kampanyalar yrtmektedir. Konsey, bu amala yeni yerleimlerin durdurulmasna ilikin alnan eitli kararlar srailin farkl kentlerinde protesto etmi, Tel Avivde 200 bin kiilik dev bir gsteri organize etmitir. Yea Konseyi dier taraftan srail yerleimlerindeki duruma ilikin kamu diplomasisi almalar da yrtmektedir. sraillilerin yeni yerleim yerlerinde Araplara iddet uygulamadn savunan Yea Konseyi, bu tezini savunmak iin internet ortamn aktif bir ekilde kullanmaktadr. Ayn zamanda srailin uluslararas toplumda imajn iyiletirmek adna yrtlen almada internet ansiklopedisi saylan Wikipedia yazarl iin zel ekipler oluturmu, srail hakknda yazlan tm yazlar dzeltmeye, sraille ilgili iddialara cevap vermeye de almtr.635 Yea Konseyi bnyesinde 25 seilmi Belediye Bakan ve 10 sivil toplum lideri bulunmaktadr. Yeann bakanln 2007 ylndan beri kendisi de bir srail yerleiminde ikamet eden Dani Dayan yrtlmektedir. Dayan, 1955 ylnda Arjantinin bakenti Buenos Aireste dnyaya gelmi, 1971 ylnda ailesiyle birlikte sraile g etmitir. Bar Ilan niversitesinde Ekonomi ve Bilgisayar Bilimleri alannda lisansn tamamlayan Dayan, Tel Aviv niversitesinde Finans alannda yksek lisansn bitirmitir. 1982 ylndan itibaren enformasyon teknolojisi alannda yatrmlar yapm, 1988 ve 1992 seimlerinde Tehiya Partisinin milletvekili aday olmutur. 1999dan itibaren Yea Konseyinin Ynetim Kurulu yesi olan Dayan, 2007de konseyin bakan seilmitir.636 Yea Konseyi lideri olarak 2010 ylnda yerleimlerin dondurulmasna kar byk bir mcadele balatan Dayan, Wikileaks belgelerinde de grld zere konsey ierisinde de eitli direnlerle karlamtr.637 Gnmzde Yeann, Dayan dneminde Amerikadaki Yahudi Lobisini rnek alarak Yea Konseyinin lobi faaliyetlerine arlk verdii ve srailli politikaclar zerinde etkili olmaya alt ifade edilmektedir.638
4.2.2 Gu Emunim
Gu Eminim, srailde 1973 Ekim savanda yer alt almalaryla faaliyetlerine balayan ve 1974 ylnda ar milliyeti ve dinci bir rgt olarak resmen kurulan
635. Rachel Shabi, Wikipedia editing courses launched by Zionist groups, The Guardian, 18 Austos 2010, http:// www.guardian.co.uk/world/2010/aug/18/wikipedia-editing-zionist-groups. 636. Ilene Prusher, The man who stopped the freeze, Moment, Ocak/ubat 2011, http://www.momentmag.com/ moment/issues/2011/02/dani_dayan.html. 637. As old guard resigns, Yea Council Settlers, Wikileaks, http://wikileaks.org/cable/2010/02/10JERUSALEM201. html#. 638. Ilene Prusher, The man who stopped the freeze, Moment, Ocak/ubat 2011, http://www.momentmag.com/ moment/issues/2011/02/dani_dayan.html.
159
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
bir rgttr. rgtn temel hedefi srail ordusu tarafndan igal altnda tutulan Bat eria, Gazze eridi (2005e kadar) ve Golan tepelerinin Yahudi yerleimine almasdr. rgt bu temel faaliyet alan erevesinde sraile gelen gmenlerin yerletirilmesi konusunda dorudan sahada almalar yrtmekte, eitim, sosyal projeler, g teviki ve propaganda almalar yapmaktadr. 1977 ylnda yerleim politikalarn destekleyen Menahem Begin hkmetiyle ibirliine giden hareket bu dnemde etkinliini artrmtr.639 rgtn kuruluundan 1982 ylna kadar liderliini yapan Tzvi Yehudah Kookun 1982 ylnda lmnn ardndan hareket liderleri arasnda anlamazlklar yaanm ve rgt kendi ierisinde eitli gruplara blnmtr.640 Bu dnemde zellikle rgt yelerinin ayrmasnda temel etken ideolojik farkllklardan ok yerleimler konusunda devletle siyasi mcadeleye girme meselesine ilikin tutumlar olmutur. Bylelikle rgt kendi ierisinde lmllar ve radikaller eklinde bir ayrma srecine girmitir. Ilml kanadn radikal ynetimde deiiklikler yapma abalarn douran bu srete lml kanat herhangi bir sonu elde edememitir.641 Gu Emunim, yaad kriz sonras 1984 ylnda yeralt faaliyetlerine son vermi ve almalarna politik alanda kurumsal dzeyde devam etmitir.642 Bu dnemde Milliyeti Dinci Parti (NRP) ile sk ilikiler gelitiren rgtn ileri gelenleri ve takipileri bu partinin seim listelerinden Knessete girmeyi baarmtr. Ancak Gu Emunim 1992 ylndan bu yana kendi ierisinde bir uzlamayla ortak liste oluturamad ve kurumsal btnln bir trl salayamad iin siyasi olarak bir ilerleme kaydedememitir. Nitekim 1992 seimlerinde hareket adna ortaya ift liste km ve 13. dnem Knesset seimlerinde rgt herhangi baar elde edilememitir.643 Gu Emunimin etkinlik alan uzun yllar yeni alanlarn yerleime almas konusunda yrtt lobi almalar, yerleimcilere yapt yardmlarla pekimi, yerleimlerin yapm ve gvenlii iin hkmetlere byk miktarda yardmlarda bulunularak taban geniletilmeye allmtr. Nitekim saladklar yardmlarla ou kez yeni yerleim alanlar atrmay baaran Gu Emunim, yerleim blgelerinde etkili olan dier Yea gibi rgtlerle ou alanda ibirlii gelitirmitir. Gu Emunim, zellikle de Yea Konseyinin ar sac ve radikal yeleri ile yakn ilikiler ierisinde olmutur.644
639. Gush Emunim, Knesset, http://www.knesset.gov.il/lexicon/eng/gush_em_eng.htm. 640. Gush Emunim, U.S. Library of Congress, http://countrystudies.us/israel/102.htm. 641. Gush Emunim, Knesset, http://www.knesset.gov.il/lexicon/eng/gush_em_eng.htm. 642. Rabbi Ed Snitkoff, Gush Emunim - Settling all the land, http://www.myjewishlearning.com/israel/Jewish_ Thought/Modern/Religious_Zionism/Gush_Emunim.shtml. 643. Gush Emunim, Knesset, http://www.knesset.gov.il/lexicon/eng/gush_em_eng.htm. 644. Gush Emunim, U.S. Library of Congress, http://countrystudies.us/israel/102.htm.
160
A S K E R ,
S YA S V E
Gu Emunim hareketi, Yahudi Bamszlk Savann srmesi ve yeni alanlarn Yahudi yerleimine alarak Filistinli Araplarn blgeden karlmasn savunarak Filistin Devleti ve yeni yerleimler konusundaki yaklamn ifade etmektedir. Hareket, Yahudi topraklarndan karlamayan Filistinlilerin ise srail vatanda yahut mlteci kabul edilmesi yerine onlara yok statsnde davranlmasn uygun bulmu ve bir nevi srail modeli bir apartheid rejiminin kurulmasn desteklemitir.645 Nitekim Gu Emunimin mottosundaki The Land of Israel, for the people of Israel, according to the Torah of Israel646 ifadesinden de anlalaca zere srail-Filistin sorununa siyasi olmaktan ok dini perspektifle yaklatklar bilinmektedir.647 Bu nedenle de hareket, ou kez srail hkmetleri ile politikalarndan taviz vermedikleri iin sorunlar yaamtr. Ayrca rgtn nde gelen Hahamlar bata srailde yaayan Araplar konusunda verdikleri fetvalarla dikkatleri zerlerine ekmilerdir. Ancak sraildeki eitli hkmetler Gu Emunimin isteklerini ar bularak uygulama noktasnda temkinli admlar atmlardr.648 Gu Emunimin kurucu babas saylabilecek Haham Tzvi Yehuda Kook, 23 Nisan 1891de Rusya mparatorluu topraklarnda Zaumelde (Kuzey Litvanya) dnyaya gelmitir. Kk yata babasyla dini eitime balayan Kook, 1904 ylnda babasnn Yafa kenti ba haham olarak tayiniyle birlikte bu kente g etmitir. Gen yata dini kitaplar yaynlanan Haham Kook, 1914 ylnda 1. Dnya Savann balamasyla birlikte Rusya vatanda olarak tutuklanm, bir sre sonra serbest braklm, 1920 ylnda ngiliz kontrol altndaki Filistin topraklarna dnm, daha sonra babasnn ban ektii dini harekete destek vermek amacyla Avrupada almalarda bulunmutur. 1967 sava sonras yeni yerleimlerin kurulmasn destekleyen tavryla ne kan Haham Kook, 1982 ylnda vefat etmitir. Haaretz gazetesine gre Kook, sraili srail yapan 10 isimden birisi ve Byk srailin dini rehberidir.649 Hareketin dier ileri gelen isimlerinden bazlar ise aktivist Daniella Weiss, Haham Yoel Ben-Nun, Haham Menahem Frumann, Hanan Porat, Haham Levinger, Haham Benny Katzoverdir.
645. Amos Schocken, The necessary elimination of Israeli democracy, Haaretz, 25 Kasm 2011, http://www. haaretz.com/opinion/the-necessary-elimination-of-israeli-democracy-1.397625. 646. Rabbi Ed Snitkoff, Gush Emunim - Settling all the land, http://www.myjewishlearning.com/israel/Jewish_ Thought/Modern/Religious_Zionism/Gush_Emunim.shtml. 647. Ehud Sprinzak, (1986). The Politics of Zionist Fundamentalism in Israel. Published by The American Jewish Committee/Institute of Human Relations. 648. Amos Schocken, The necessary elimination of Israeli democracy, Haaretz, 25 Kasm 2011, http://www. haaretz.com/opinion/the-necessary-elimination-of-israeli-democracy-1.397625. 649. The 10 who made Israel what it is, Haaretz, 5 Mays 2005, http://www.haaretz.com/news/the-10-who-madeisrael-what-it-is-1.157740.
161
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
4.2.3 Elad
Elad (branice El Ir David, Trke Davutun ehri) Cemiyeti, radikal sac bir grup olup srailli yerleimci tarafndan 1986 ylnda kurulmutur. Oluum Filistinlilerin yaad Dou Kudsn Silvan blgesinde faaliyet yrtmektedir. Elad organizasyonu blgedeki amacnn Silvan Yahudiletirmek olduunu, Mescidi Aksa (kendi tabirleriyle Siyon Da) evresinde Yahudi vatandalarn varln artrmaya altn ifade etmektedir. Elad Cemiyeti, etkinlii bakmndan ok zengin ve ok gl bir lobi grubu olarak nitelendirilmektedir. Cemiyet bugne kadar 11 turistlik parkn yansra yzlerce Filistinlinin evini istimlak etmitir.650 Elad Cemiyeti lideri David Baeri, 1953 doumludur ve Elad srailin elit komando birliklerinden birinin komutan iken kurmutur. Bir dnem sonra askerlik mesleini brakp sadece Elad Cemiyeti Bakan olarak faaliyet gsteren Baeri,651 Silvandaki yerleimler konusunda olduka sert tutumuyla tannm bir isimdir. yle ki Baeerinin yoluna kan Filistinli iki ocua kendi aracyla arpt grlm, bu ann fotoraf bir yarmada yln fotoraf seilmitir.652 Grntnn blge ve dnya kamuoyunda tepki ekmesi zerine Baeeri bir aklama yapm ve Filistinli genlerin tal saldrsndan kaarken kaza yaptn savunmutur.653 Elad Cemiyeti, esas itibariyle kurulduu gnden bu yana Silvan blgesini Yahudiletirme faaliyetlerini yrtrken namevcutlarn mlkiyeti yasas ile Yahudi Ulusal Fonu Topraklarnn statsnden yararlanmaktadr. Elad Cemiyeti bu ekilde Filistinlilerin oturduu evlerin mlkiyetini ve Filistinli Araplar tarafndan boaltlm evlerin mlkiyetini deitirerek bu topraklar Yahudi yerleimcilere vermektedir. Eladn bu ekilde ilk ev istimlakini 1991 ylnda gerekletirdii bilinmekte, hadisede bir grup Filistinli ailenin oturduklar evlerden karld ve bu evlerin yerleimcilere tahsis edildii kaydedilmektedir.654 Elad Cemiyeti, 1992 ylnda dnemin skn Bakan Ariel aron ile Silvanda ve Davud kenti yaknlarndaki antik kent dolaylarnda Yahudi Ulusal Fonu topraklar ve namevcutlarn mlkiyetleri saylan topraklar zerine 200 konut ina etmeyi planlamtr. Ancak o dnem srail Antikalar Kurumu bu plann hayata geirilmesine iddetle kar km, byle bir plann tarihi neme sahip olan blgeye dzeltilemeyecek zararlar verebilecei uyarsnda bulunmutur. Sonuta
650. Jawad Siyam, They Demolish and We Rebuilt, URUKNET, 30 Temmuz 2012, http://www.uruknet. info/?p=89982. 651. David Beeri, Bar Ilan University, http://www.jerusalem-studies.com/110232/guardian-of-zion-2008. 652. Nir Hasson, Photo of stone-throwers getting hit by car in East Jerusalem wins award, Haaretz, 14 Aralk 2011. 653. Robert Mackey, Rashomon in East Jerusalem, The New York Times, http://thelede.blogs.nytimes. com/2010/10/16/rashomon-in-east-jerusalem/. 654. Elads Settlement in Silwan, Emek Shaveh, http://www.alt-arch.org/settlers.php.
162
A S K E R ,
S YA S V E
Elad Cemiyetinin tm abalar ve Bakan Ariel aronun tm desteine ramen plan hayata geememitir.655 Yine ayn yl Rabin hkmeti, Devleti Gzden Geirme Komisyonu kurmu, Adalet Bakan Haim Klogmann bakanln yapt komisyon 1992 yl Ekim aynda Eladn faaliyetlerini de ieren bir raporu hkmete sunmutur. Raporda Dou Kudste Arap mlkleri yerleimci organizasyonlar tarafndan namevcutlarn mlkiyeti yasasnn yanl uygulanmas sonucu haksz yere el deitirdii, kamu mallarnn ideolojik oluumlara aktarld, on milyonlarca ekelin ise kamu fonlarndan radikal-sac oluumlarn kasalarna transfer edildii tespit edilmitir.656
Elad Cemiyeti, etkinlii bakmndan ok zengin ve ok gl bir lobi grubu olarak nitelendirilmektedir. Cemiyet bugne kadar 11 turistlik parkn yansra yzlerce Filistinlinin evini istimlak etmitir.
Buna ramen Elad, faaliyetlerini devam ettirmi, blgedeki turistik parklarn mlkiyetleri konusunda da almalar yrtmtr. Buna karlk yine srail ierisinde r Amim gibi Kudste Arap ve Yahudiler iin daha eit bir yaam salama hedefiyle faaliyet gsteren baz sivil toplum kurulular ile de mcadele sergilemitir. rnein r Amim, srailin nemli turizm ve tarihi blgelerinin eitli yollarla szde zelletirilip Elad Cemiyeti gibi oluumlara verilmesine tepki gstermi, bu tr dzenlemelerin illegal olduunu vurgulamtr.657
4.2.4 Im Tirtzu
Im Tirtzu, srailde Siyonizmi yaymak ve Siyonizmin deerlerini savunmak amacyla Knesset dnda yer alarak faaliyet gsteren bir siyasi harekettir. Siyonist sylemin yeniden yorumlanmasn, srail Devletinin meruiyetini sorgulayan kampanyalarla mcadele edilmesini, Siyonizm kart hareketlere yant verilmesini hedefleyen hareketin kuruluu 2006 ylnda 2. Lbnan sava sonrasnda gereklemitir. Im Tirtzunun ncleri arasnda Yahudi entelektel, asker ve ok sayda renci yer almtr.658 zellikle niversitelerde Siyonizm izgisinde olmayan akademisyenlerin sindirilmesi almalar ile bilinmektedir. Im Tirtzu rgt,
655. A.g.e. 656. A.g.e. 657. Nir Hasson, Israeli NGO: Elad group has veto power over Jerusalems City of David, Haaretz, 24 Ekim 2011, http://www.haaretz.com/print-edition/news/israeli-ngo-elad-group-has-veto-power-over-jerusalem-scity-of-david-1.391619. 658. Our mission, Im Tirtzu, http://en.imti.org.il/index.html.
163
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Siyonizmin byk nderlerini ve politik Siyonizmin kurucusu Theodor Herzli kendisine rnek aldn ifade etmekte ve rgt logosunda da Herzlin resmine yer vermektedir. Nitekim hareketin ad Herzlin Im titrtzu, ein zo agada yani Eer sen istersen, o bir rya olarak kalmaz sznden gelmektedir.659 kinci Lbnan savann hemen akabinde kurulan rgt gnmzde srailde deer kaybettiini dndkleri Siyonizmi zellikle genler zerinde daha etkili hale getirmeye almaktadrlar. Im Tirtzu bakan ve kurucusu Ronen Shoval, dier ynetim kurulu yeleri ise Erez Tadmor, Lior Shurka, Amit Barak, Matan Peleg, Sheila Brezinskidir. Im Tirtzu hareketinin ynetici kadrolarnn ortak zellii hepsinin ok gen olmalar ve hepsinin iyi eitim grm olmalardr. rgtn danma kurulunda ise alannda uzman ok sayda akademisyen, ekonomist, siyaset bilimci ve hukuku bulunmaktadr. Bunlar arasnda Prof. Yisrael Aumann dnyaca nl bir ekonomist ve oyun teorisinin kurucular arasnda saylan bir isimdir.660 Prof. Georges Elia Sarfati ve Dr. Daniel Pipes ise Yahudi tarihi ve dili zerinde ok sayda yaynlar bulunan dier isimerdir.661 Im Tirtzu rgt hedef kitlesinin gen nesil olmasndan dolay zellikle niversite genliine ynelik almalar yapmaktadr. rgt bu kapsamdaki faaliyetlerini kamps ierisiyle snrl tutmamakta, kamps dnda da niversite rencileri ile ilgilenmektedir.662 Im Tirtzu hareketinin srail ierisinde 13 niversitede temsilcilii bulunmaktadr ve rgt bu niversitelerde Siyonizm ve Yahudi kimliinin yerlemesi iin birok panel, konferans ve akademik toplantlar organize etmektedir.663 Im Tirtzu, genlere ynelik niversite almalarnn dnda yeni yerleimcilere ve askerlere ynelik yardm kampanyalar ile de bilinmektedir. rgtn bu yardm kampanyalar ise zellikle gda yardm, salk yardm ve eitim yardm gibi alanlarda gereklemektedir. rgtn, srail ordusunun dzenledii askeri operasyonlara katlan ok sayda askere eitim verdii ve Yahudi vatandalarn orduya katlmn tevik almalar yrtt bilinmektedir. Ayrca rgt, srailin kuruluu sonras Filistinlilerin her yl and Nakba gnnde Filistinli Araplar hedef alan eitli gsteriler dzenlemekte ve Filistin Devletine kar olduunu aka ifade etmektedir.664 eitli srail hkmetlerinin yeni yerleim yerleri ama konusundaki tereddtl tavrlarna da direni gsteren rgt bu amala ok sayda eylem gerekletirmi659. Moshe Yaroni, The Perversion of Theodor Herzl, ZEEK, 5 ubat 2010, http://zeek.forward.com/articles/116309/. 660. Robert J. Aumann, The Hebrew University of Jerusalem, http://www.ma.huji.ac.il/raumann/cv.htm. 661. Our advisory board, Im Tirtzu, http://en.imti.org.il/board.html. 662. What we do, Im Tirtzu, http://en.imti.org.il/our_activities.html. 663. Jerrold Kessel, Pierre Klochendler, Mideast: McCarthyism Rises in Israel, Inter Press Service Agency, 26 Austos 2010, http://www.ipsnews.net/2010/08/mideast-mccarthyism-rises-in-israel/. 664. Ben Hartman, Lahav Harkov, Im Tirtzu launches campaign against myths of the Nakba, The Jerusalem Post, 13 Mays 2011, http://www.jpost.com/NationalNews/Article.aspx?id=220374.
164
A S K E R ,
S YA S V E
tir. rgt bu erevede pek ok gazete ve dergiyi de propaganda faaliyetlerinde kullanmaktadr.665 Im Tirtzu ulusal yaynlardaki faaliyetlerinin dnda kendisine ait sreli ve sresiz ok sayda da yayn karmaktadr.
4.3 SOLCU/BARI YANLISI STKLAR

4.3.1 alom Ahav (Bar imdi Hareketi)
Bir sivil toplum rgt olan Bar imdi Hareketi (BH) 1978 ylnda, srail ordusunda grev yapan 348 yedek asker ve subay tarafndan, sraille Msr arasnda ekillenmeye balayan bar grmelerini desteklemek amacyla kurulmutur.666 Hareketin liderliini halen Yariv Oppenheimer yrtmektedir. Siyasi kariyerine i Partisi Genlik Kollar Bakan olarak balayan Oppenheimer, 2002 ylnda Bar imdinin szclne getirilmi ve birka ay ierisinde de hareketin genel sekreteri olmutur.667 Hareketin sraildekiler dhil olmak zere 10 binden fazla yesi ve akademisyen, politikac ve filozoflardan oluan yzlerce destekisi bulunmaktadr.668 Siyasi bir pozisyon almadn ileri sren BH, srailde Knesset seimlerinde belirli bir partiyi desteklemek yerine, BHnin programna destek veren partilerin hepsini desteklemekte ve yelerine Bar program edinen partilere oy verin ars yapmaktadr.669 BH, kendisini srailin gvenli snrlar ierisinde var olma hakkn ve srail-Filistin sorununa siyasi mzakereler sonucu iki devletli zm nerisini savunan bir bar rgt olarak tanmlamaktadr. Hareket, bata Amerika ve Avrupa olmak zere yurtdnda da faaliyet gstermeyi amalamaktadr. 1981 ylnda Amerikallar sraildeki Bar imdi Hareketine destek vermek amacyla Bar imdi iin Amerikallar Hareketi kurulmu ve yerleim hareketini engellemek amacyla Amerikan Siyonist organizasyonu ierisinde gelimitir. srailin gelecei konusunda endieli olan diaspora Yahudilerinin bar srecinde karlarnn olduunu belirten hareket, srail dnda yaayan btn Yahudilerden iki devletli zm iin destek almaya almaktadr.670
665. A.g.e. 666. Dnemin Msr Devlet Bakan Enver Sedatn sraile gerekletirecei ziyaret ncesinde 348 asker Babakan Menahem Begine mektup yazarak, blgede barn salanmas adna bu frsatn deerlendirilmesi arsnda bulunmutur. Bu grmenin bar anlamasyla sonulanmas iin 40 binden fazla imza toplanm ve 100 bin civarnda kii Tel Avivde gsteriye katlmtr. Bkz. Who We Are, Peace Now, http://peacenow.org.il/eng/content/who-we-are, Eriim tarihi: 30 Temmuz 2012; History, Peace Now, http://peacenow.org/pages/history.html, Eriim tarihi: 26 Temmuz 2012. 667. About Yariv Oppenheimer,Oppenheimern kiisel blog sayfas, http://yarivoppenheimer.wordpress.com/ about/, Eriim tarihi: 31 Temmuz 2012. 668. Who We Are, Peace Now, http://peacenow.org.il/eng/content/who-we-are, Eriim tarihi: 30 Temmuz 2012. 669. Bar in Halklar Sorumluluk Almal, Bianet, 19 Aralk 2002, http://eski.bianet.org/2002/12/20/15408. htm, Eriim tarihi: 30 Temmuz 2012. 670. History, Peace Now, http://peacenow.org/pages/history.html, Eriim tarihi: 27 Temmuz 2012.
165
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Hareket srail-Filistin sorununun zm iin, Filistinin bamsz bir devlet olmasn, Filistin topraklarndaki srail igaline son verilmesini ve yerleim blgelerinin boaltlmasn gerekli grmektedir.671 srailin Ortadoudaki tek demokratik ve ak toplum olduunu syleyen rgt, srail halknn ve devletinin blgede insan haklar, eitlik ve adalet gibi deerleri yayma sorumluluunun olduuna inanmaktadr. Bu dorultuda rgt, liberal deerlerin korunmas iin abalamakta ve srail toplumunu susturmak ve rgtlenmesini engellemek zere karlm yasalarla mcadele etmektedir.672 Bar imdi, Bat eriann ve orada yaayan 3 milyon Filistinlinin askeri ve sivil olarak kontrol altnda tutulmasnn hem gvenlie hem de srailin demokratik yapsna ve Yahudi karakterine zarar verdiini iddia etmektedir. Siyonist hareketin znde, dnyann deiik yerlerinde zulme uram Yahudilere gvenli bir yurt salamay hedeflediini, baka insanlara zarar verme amac olmadn belirten BH, Haziran 1967 snrlarna dayanan iki devletli bir zm savunmaktadr. Hem Filistinliler hem de srailliler iin ayn devlet altnda iki farkl millet olarak yaamann mmkn olmadn ileri sren BH, iki devletli zmn en gereki ve barl zm alternatifi olduunu ileri srmektedir.673
Bir sivil toplum rgt olan Bar imdi Hareketi (BH) 1978 ylnda, srail ordusunda grev yapan 348 yedek asker ve subay tarafndan, sraille Msr arasnda ekillenmeye balayan bar grmelerini desteklemek amacyla kurulmutur.
1988de FKnn BMnin 242 sayl kararn ve iki devletli zm kabul etmesi zerine, BH, 100 bin kiiyi gsteri yapmak zere toplayarak srail hkmetini FK ile mzakerelere balamaya armtr. Birinci ntifada srasnda BHnin en dikkate deer kampanyasysa, igal altndaki topraklar ve Dou Kudsteki yerleim yerlerinin geliimini takip etme, gzleme ve hkmetin yanl bilgilendirmesini nleme amal Yerleimlerin Takibini kurmas olmutur.674 Yerleimlerin Takibi, havadan
671. Viktor Kuzu, Bar, imdi (mi?) alom Gazetesi, http://www.salom.com.tr/news/print/8639-Baris-Simdimi.aspx, Eriim tarihi: 26Temmuz 2012. 672. What We Stand For, Peace Now, http://peacenow.org.il/eng/content/what-we-stand, Eriim tarihi: 30 Temmuz 2012. 673. Peace Now Position The Two-State Solution, http://peacenow.org.il/eng/content/peace-now-position%E2%80%93-two-state-solution, Eriim tarihi: 27 Temmuz 2012. 674. Jonathan Cook, Kayp Sesler srail Bar Hareketinin Gszl, ZNet Trkiye, 18 Austos 2003, http:// www.znet-turkiye.org/ksibhg.htm, Eriim tarihi: 30 Temmuz 2012.
166
A S K E R ,
S YA S V E
ve yerden gzlem yaparak yerleim yerlerinin genilemesiyle ilgili son durum hakknda ngilizce ve branice haritalar karmakta ve raporlar yazmaktadr. 1980lerin sonu ve 1990larn banda hayli etkin olan rgt, srailin Bat eria ve Gazzedeki askerlerini geri ektii ve FKnn srailin varln resmen tand 1993 Oslo Grmelerini desteklemi ve srail halkn bilinlendirme adna aba gstermitir. 1994 ylnda, srail ve rdn arasnda ilikilerin normalletirilmesi adna yaplan anlamay da tarihi bir deiim olarak grmtr.675 Oslo Bar Grmeleri srasnda etkinliini artran hareket, bara kar toprak uygulamasn desteklemi, fakat Oslonun sonu olarak grlen kinci ntifada sonrasnda etkinlii azalmtr676 Her ne kadar 2003 ylnda bara kar toprak esasna dayanan bar giriimini tekrar gerekletirmi olsa da BH, 90lardaki etkinliini geri kazanamamtr. Bu srete faaliyetleri srailin yerleim blgelerindeki hareketlerini gzetlemek ve bu konuda kamuoyunu bilgilendirmek ile snrlanan hareket, srail halkn blme sulamasyla kar karya kalmtr. Bununla birlikte hareketin baz giriimlerinin baars da inkr edilemez. rgt yneticileri tarafndan son 30 ylda en nemli baarlar, ilk zamanlarda marjinal bulunan fikirlerin bugn srail halk tarafndan normal grlmesinin salanm olmasdr. 30 yl ncesinde, bamsz Filistin devletinin kurulmas hatta FK ile grme yaplmas fikirleri radikal tepkiler alrken bugn yaplan anketlerde srail halknn nemli bir ksmnn bu fikirleri desteklemektedir.677 BH, Filistin topraklarnn igal edilmesini adaletsizlik olarak grmenin yan sra yerleim birimlerini de barn nndeki en byk engel olarak tanmlamaktadr. Hareket, Filistinlilerin srailin yerleim yerlerinin inasna devam etmesini ciddi bir bar testi olarak grdklerini ve bar konusunda sraile gvenlerini ve umutlarn azalttn, dahas Filistindeki iddeti reddeden bar yanls gruplarn inanlrln azalttn ileri srmektedir. Kuruluundan bu yana yerleim faaliyetlerinin durdurulmas adna en nemli ve byk apl gsterileri dzenleyen BH, devam eden yerleim yeri inalarnn sorunun zmn gletirdiine dikkat ekmitir. BH lideri Yariv Oppenheimer, her ne kadar yerleim yerlerinin inasna kar ksalar ve bamsz Filistin devletini destekleseler de 450 bin sraillinin aidiyeti tartmal topraklar zerinde yayor olmasnn gittike bar abalarn anlamszlatrdn ifade etmitir. Oppenheimer yine de BH olmasa bata Bat eria olmak zere dier yerlerde de yerleimler konusunun daha iinden klmaz bir halde olacan vurgulamaktadr.678
675. Who We Are, Peace Now, http://peacenow.org.il/eng/content/who-we-are, Eriim tarihi: 30 Temmuz 2012. 676. Viktor Kuzu, Bar, imdi (mi?) alom Gazetesi, http://www.salom.com.tr/news/print/8639-Baris-Simdimi.aspx, Eriim tarihi: 26Temmuz 2012. 677. Viktor Kuzu, Bar, imdi (mi?) alom Gazetesi, http://www.salom.com.tr/news/print/8639-Baris-Simdimi.aspx, Eriim tarihi: 26Temmuz 2012. 678. Viktor Kuzu, Bar, imdi (mi?) alom Gazetesi, http://www.salom.com.tr/news/print/8639-Baris-Simdimi.aspx, Eriim tarihi: 26Temmuz 2012.
167
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Yerleim politikasn iki taraf adna da deerlendirilmesi gerektiine inanan BH, srail tarafndan bakldnda yerleimlerin pek ok adan zarar verici olduunu ileri srmektedir. Yerleimlerin srailin ykmllnde olduunu ve srail ekonomisi iin byk bir yk olduunu, gerek yerleimlerin inas gerekse yerleimcilerin ihtiyalarnn karlanmas iin nemli miktarda para harcandn belirtmektedir. Buna ek olarak BH, yerleimlerin srailin demokratik karakterine zarar verdiini, Yahudi olmayan ve demokratik haklarndan mahrum edilen byk bir Filistinli nfus zerinde hkimiyet kurulduunun altn izmektedir. Harekete gre bu siyaset, srailin uluslararas imajn zedelemekte ve ynetimi altndaki insanlarn haklarna sayg duymad imajn glendirmektedir. BH bu dorultuda, iki devletli zm kabul edilmedii mddete, srailin iki tercih arasnda kalaca ifade edilmitir: Birincisi srailin Yahudi karakterini feda etme pahasna Filistinlilere haklarn vererek demokratik bir ynetime kavumas; ikincisi de hkimiyeti altndaki insanlarn byk ounluunun sraili rk bir devlet olmakla sulamasdr. Yerleimler konusunun nasl zlecei zerinde de duran BH, yerleim yerlerinden bazlarnn sraile dhil edilebileceini belirtirken, bazlarnn lavedilmesi ve bazlarnn da Filistin egemenliine girmesini nermitir. Bunun yan sra konuyla alakal d destein nemine vurgu yapan hareket, bilhassa Amerikan Kongresinin ve ynetimin srailin Bat eria, Gazze ve Dou Kudsteki yerleim faaliyetlerine aka kar kmas gerektiini srekli gndeme getirmektedir. Amerikann Bat eria ve Kudsteki yerleim faaliyetlerine kar olduunu belirten BH, Amerikann bu siyasi kartln pratie yanstamad eletirisinde bulunmutur.679 Harekete gre Amerika, sraili yerleim ina etmeye devam etmenin Filistinde radikal gruplarn ortaya kmasna sebep olduu ve tansiyonu srekli ykselttiinden dolay srailin gvenlik ve ekonomik karlarna ters dtne ikna etmesi gerekmektedir.680 Obama ynetimi ilk iki ylnda srailin yerleim faaliyetlerinin barn nndeki en nemli problem olduunu aka ifade etmesini nemli bulan BH, yerleim faaliyetlerini dondurmann bar grmelerinin n art olarak kabul etmemekle beraber, yerleimlerin genilemesinin de grmezden gelinemez olduunu dnmektedir. Bu sebeple Amerikan ynetiminin srail liderlerini yerleimlere kar olduuna kesinlikle ikna etmesi gerekmektedir.681 1967 snrlarna ekilmeyi savunan BH, Kudsn srailin ebedi bakenti olduuna vurgu yapmakla beraber Kudsteki nfusun te birinin Filistinli olduunu
679. http://peacenow.org/apn-positions/settlements-us-policy.html 680. Settlements & U.S. Policy, Peace Now, http://peacenow.org/apn-positions/settlements-us-policy.html, Eriim tarihi:27 Temmuz 2012. 681. http://peacenow.org/apn-positions/settlements-us-policy.html
168
A S K E R ,
S YA S V E
ve onlarn da dini, siyasi ve ekonomik balarla Kudse bal olduklarnn altn izmektedir. BH, srailin gvenlik ve istikrar iin ehrin srailliler ve Filistinliler arasnda blnmesi gerektiini savunmaktadr. Bu dorultuda hareket, Kudsn Araplarn bulunduu blgesinin Filistinlilerin bakenti olmasnn Kudsn srailin bakenti olduu iddiasna zarar vermediini, aksine bu durumun uluslararas anlamda Yahudi ounluklu Kudsn srailin bakenti olarak tannmasnn kolaylaacan ileri srmektedir.682 BHye gre bar srecinin amalarndan bir tanesi de mltecilerin maruz kald hak ihlallerinin ve yaadklar aclarn tannmasdr. Mlteci probleminin zmnn merkezine srailin kendi snrlar iinde kimin yaayacana karar verme hakkna sahip olduunu fikrini koyan hareket, Filistinli mlteciler sorununun zmnn srail snrlar ierisinde deil bir Filistin devleti snrlar ierisinde mmkn olduunu, bunun da yine iki devletli zmle balantl olduunu belirtmektedir.683 BH, sadece Arap mlteciler konusuna deil Yahudi mlteciler konusuna da eilmektedir. Filistinli Mlteciler sorunu ile Arap lkelerinde bulunan Yahudi mlteciler meselesinin birbirini dengelemediini, ikisinin zmnn de birbirinden farkl olduunu ifade etmektedir. Hareket, Yahudi mltecilerle ilgili sorunu, mltecilerin bulunduklar lkelerle srailin ikili ilikileri kapsamnda zmek gerektiini belirtmektedir.684 BH, 2006da yaplan seimler sonucunda Hamasn galibiyeti zerine Filistin halknn tercihlerine sayg gsterilmesi gerektiini ifade etmitir. Bir yandan kar tarafta kim olursa olsun Cenevre szlemeleri ve Clintonn arabuluculuk yapt bar grmeleri dorultusunda, iki devletli zm plan zerinde anlama salamak adna abalayacan vurgulayan BH bir yandan da Hamasn Amerika tarafndan terr rgt olarak tanmlandn belirtmitir. Grmeler iin Filistin tarafnn terr faaliyetlerini durdurulmas gerektiini belirten hareket, grmelere katlan Filistinli kii ve gruplarla diyalog halinde olacan aklayan685 harekete gre 2008de balayan Gazze ablukasyla oluan durum srdrlemez bir durumdur. Buna ek olarak srailin ablukay sonlandrmaya yanamamas Gazzedeki sivil halk cezalandrmak ve Hamasn roket saldrlarna devam etmesi de atmay srdrmek anlamna gelmektedir.686
682. Peace Nows position regarding Jerusalem, Ekim 2009, http://peacenow.org.il/eng/content/peace-nowsposition-regarding-jerusalem, Eriim tarihi: 27 Temmuz 2012. 683. Refugees, Peace Now, http://peacenow.org/refugees-new.html, Eriim tarihi: 27 Temmuz 2012. 684. Refugees, Peace Now, http://peacenow.org/refugees-new.html, Eriim tarihi: 27 Temmuz 2012. 685. Peace Nows Position Following the Rise of Hamas to Power, Peace Now, http://peacenow.org.il/eng/ node/331, Eriim tarihi: 27 Temmuz 2012. 686. The Gaza/Hamas Challenge, Peace Now, http://peacenow.org/apn-positions/the-gazahamas-challenge. html, Eriim tarihi. 27 Temmuz 2012.
169
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Trkiye ile ilikiler konusuna da eilen BHye gre 2008 Gazze Sava ve 2010daki Mavi Marmara olay iki lke arasndaki salam ilikileri tehlikeye sokmutur. Trkiye ile ilikileri destekleyen srailliler arasnda Trk hkmetinin slamc bir izgiye kayd, ran ve Suriye gibi lkelerle iyi ilikiler kurduu, Hamasla dayanma ierisinde ve sraili sert bir dille eletirerek Ortadoudaki iktidarn artrmay amalad endiesi yaylmaktadr. BH, srail-Trkiye ilikilerinde meydana gelen bu erozyonun, sraili Arap lkelerle arada kpr vazifesi grecek olan blgedeki en gl mttefikinden mahrum ettiini iddia etmektedir. Hareket, bu srtmenin srail-Trkiye ilikilerini bozmann yan sra Amerikann blgedeki karlarn tehdit edecei, Trkiye-Amerika ilikilerini de kt ynde etkileyebileceini ileri srmektedir. Bu balamda Bar imdi iin Amerikallar, srailin karlarn dnen herkesi Obama ynetimine Gazze ablukasnn bitmesi iin nderlik yapmas konusunda bask yapmaya ve Trkiye-srail ilikilerinin tekrar dzelmesini salamaya davet etmektedir.687
4.3.2 BTselem (Suretinde Hareketi)

smi, Tevratn Tekvin (1:27) ksmndaki suretinde688 anlamndaki kelimeden gelen BTselem, 3 ubat 1989 ylnda bir grup akademisyen, avukat, gazeteci ve Knesset yesi tarafndan kurulmutur. Asl ad gal Altndaki Blgeler in srail nsan Haklar Bilgi Merkezi olan BTselem, srailin yapt insan haklar ihlalleri ile Gazze ve Bat eriada yaayan Filistinlilerin ekonomik ve sosyal hayatn tahrip ettiini ileri srmekte ve srail hkmetinin igal topraklarnda uygulad politikalar zerinde bask kurmaya almaktadr.689 BTselemin genel direktrln yapan Jessica Montell, Siyonist olmakla insan haklar savunucusu olmann birbiriyle elimediini, aksine sraildeki uygulamalarn Siyonist inanlara ters dtn ifade etmektedir.690 rgt, srail halknn ve politikaclarn dikkatlerini igal topraklarndaki insan haklar ihlallerine ekme ve gerek sraillileri gerekse uluslararas toplumu uygulanan askeri igalin etkileri zerine bilgilendirmeye ynelik almalar yrtmektedir. nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde yer alan Btn insanlar zgr, onur ve haklar bakmndan eit doarlar ilkesinden yola ktn belirten rgt, btn srailliler adna srail hkmetinin yapt ihlalleri nlemeyi amaladn belirt687. Turkey, Peace Now, http://peacenow.org/turkey-new.html, Eriim tarihi: 30 Temmuz 2012. 688. Tevrat, Genesis 1:27ye ve insanlarn eit yaratldna atf vardr: Tanr insan kendi suretinde yaratt. Bylece insan Tanr suretinde yaratlm oldu. nsanlar erkek ve dii olarak yaratt 689. BTselem, Encyclopedia of Human Rights, (New York: Oxford University Press, 2009), Cilt I, s.199. 690. Meet The Featured Human Rights Defenders: Jessica Montell (Israel), Carter Center, http://www.cartercenter.org/peace/human_rights/defenders/defenders/israel_palestinian_territories_jessicaMontell.html, Eriim tarihi: 3 Austos 2012.
170
A S K E R ,
S YA S V E
mektedir.691 rgt bu ama dorultusunda bata belgelendirme olmak zere, insan haklar ihlalleri konusunda Knesset yelerini bilgilendirme, standlar aarak ve videolar yaymlayarak srail halkn durumdan haberdar etme ve srail gleri ve yerleimciler tarafndan yaplm ikence, ldrc saldrda bulunma, ayrmcla maruz brakma ve ev ykma gibi konularda raporlar yaynlamaktadr.692
nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde yer alan Btn insanlar zgr, onur ve haklar bakmndan eit doarlar ilkesinden yola ktn belirten BTselem btn srailliler adna srail hkmetinin yapt ihlalleri nlemeyi amaladn belirtmektedir.
BTselem srailin btn her yerinde deil de sadece igal altndaki topraklarda faaliyet gsterdii iin yerleim birimleri rgtn faaliyetlerinin merkezinde yer almaktadr. BTselem btn yerleim yerlerinin illegal olduunu ve hepsinin tahliye edilmesi gerektiini savunmaktadr. rgt, srailin 1967den bu yana Bat eria, Gazze ve Dou Kudste yerleim yeri ina etmeye devam etmesi nedeniyle sraili igal topraklarnda ayrlk ve ayrmc bir yap kurmakla ve ayn topraklar zerinde iki ayr hukuk uygulamakla sulamaktadr. Bu hukuk sisteminin ilki, igal edilen topraklardaki yerleimcilere uygulanan ve onlara vatandalk hakk veren uygulamadr. Dieri ise kendi topraklarnda sistematik olarak aalanan ve temel haklar inkr edilen Filistinlilere uygulanan sava hukuku sistemidir. BTseleme gre bu, srailin bireylerin haklarn ulusal kimlie bal olarak vermesi, Filistinlilerin eitlik, mlk edinme, serbest dolam gibi temel haklarn ellerinden alarak ve kendi topraklarna girmelerine izin vermeyerek bir Filistin devleti kurulmasn engellemesi anlamna gelmektedir. BTselem, srailin igal topraklarnda kontrol salamak iin insan haklar ve uluslararas hukuk ihlali yaptn ileri srmektedir. Mahkemelerin toprak igalinin ve yerleim inasnn srailin gvenlii iin gerekli olduunu dnen siyasetiler tarafndan ynlendirildiini iddia eden rgt, bu siyasilerin aslnda igal ettikleri topraklarn demografik ve corafi yapsn deitirmeyi amaladn belirtmitir.693 rgte gre zellikle resmi olarak srail topraklarna dhil olmayan Bat e-
691. BTselem, Encyclopedia of Human Rights, (New York: Oxford University Press, 2009), Cilt I, s.198. 692. About BTselem , BTselem, http://www.btselem.org/about_btselem, Eriim tarihi: 2 Austos 2012. 693. BTselem, Encyclopedia of Human Rights, (New York: Oxford University Press, 2009), Cilt I, s.199.
171
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
riaya yerleim ina ederek, o blgeyi topraklarna katmaya almas uluslararas bir hukuk ihlalidir ve Bat eriada Osmanl ve Manda Ynetimi kanunlarnn bir birleimi olan rdn yasalar ve srail askeri yasalarnn geerli olmas gerekirken srail bunu nemsememektedir.694 BTselem bu sorunun zlebilmesi iin ilk olarak srailin yerleim yerlerini tahliye etmesini gerektiini savunmaktadr. Tahliyenin karmak ve zaman alacak bir sre olacann altn izen BTselem, ilk olarak srail hkmetinin yeni yerleim inalarn ve gei yollar yapmay durdurmas gerektiini belirtmitir. Bunu yaparken yerleimlerde oturan yerleimcilerin haklarnn da ihlal edilmemesi gerektiine dikkat eken hareket, Yahudi yerleimcilere tazminat denmesi nerisinde bulunmutur.695 BTselem son dnemde Bat eriadaki Yahudi yerleimcilerin fiyat etiketi slogan altnda Filistinli Araplara saldrlarn ve srail Savunma Kuvvetlerinin gc ktye kullanma ve ev ykma faaliyetlerini gndeme almtr. rgt konuyla ilgili olarak srailli yerleimcilerin Filistinlilerin ev ve arabalarna ta attklarn, kylerini istila etmeye altklarn, aalar yaktklarn ve verdikleri dier zararlar belgelendirme almalar yapmtr.696 Bunun yan sra rgt, Knessette srail Savunma Kuvvetlerinin igal altndaki topraklardaki faaliyetlerini inceleme amacyla bir komisyon kurulmasn salamtr.697 Kuds hakkndaki tartmalara da yine yerleim birimleri ve insan haklar dorultusunda bakan BTselem, Dou Kuds de Bat eriann dier ksmlar gibi srail tarafndan igal edilmi toprak olarak grmektedir. rgte gre 1967de Dou Kudsn hkimiyetine girmesinden sonra srail, Kudsteki hkimiyetine herhangi bir saldry engelleyecek demografik ve corafi bir dzen kurmay amalamtr. Bu amala Bat eriada ayrlk duvarn698 ina etmeye balam, toprak kamulatrma ve inaat haklar konusunda srail ve Filistinliler arasnda ayrmclk yapmaya balam, yedi yldan fazla yurtdnda kalan Filistinlilerin Kudste oturma haklarn ellerinden almtr. BTseleme gre Dou Kuds igal topra olduu iin burada yaanan problemlerin zm uluslararas hukukun alanna
694. Land Expropriation and Annexation and Local Government, BTselem, 1 Ocak 2012, http://www.btselem. org/settlements/annexation, Eriim tarihi: 2 Austos 2012. 695. Land Expropriation and Settlements, BTselem, 1 Ocak 2011, http://www.btselem.org/settlements, Eriim tarihi: 2 Austos 2012. 696. Background on violence by settlers, BTselem, 3 Haziran 2012, http://www.btselem.org/settler_violence, Eriim tarihi: 2 Austos 2012. 697. BTselem, Encyclopedia of Human Rights, (New York: Oxford University Press, 2009), Cilt I, s.201. 698. srialin 2002 ylnda, Ariel aron bakanlnda Filistinli gruplarn terr eylemlerine kar nlem almak amacyla ina etmeye balad yapdr. Yapnn baz blmleri 8 metre yksekliindeki beton duvarlardan oluurken, baz blmleri beton temel zerinde ykselen 5 metre yksekliindeki tel ve tel rglerden olumaktadr. Yapnn baz yerlerinde hendekler, dikenli tel toplar ve elektronik alclar bulunmaktadr. srail hkmeti 2005 ylnda duvarn Kudse uzantsn salayacak baka bir projeyi daha onaylamtr. Bkz. Gamze Deirmenci, Bat eria Duvar ve Uluslararas Hukuk, Bilge Strateji, Cilt 2, Say 4, Bahar 2011, s.207-8.
172
A S K E R ,
S YA S V E
girmektedir. Bu sebeple ABD dhil uluslararas toplum Dou Kuds srail topra olarak tanmamaktadr.699 Filistinliler tarafndan srailli siviller zerine gerekletirilen saldrlarla da ilgilenen BTselem, yabanc bir igale kar bamszl kazanmak iin her yol mubahtr anlaynn temelsiz ve uluslararas hukuka aykr olduunu savunmaktadr.700 rgt, bu anlay dorultusunda Filistinliler tarafndan sivilleri hedef alan intihar bombalarnn ve roket saldrlarnn da hak ihlallerine sebep olduunu dile getirmektedir. Buna ek olarak Bat eria, Dou Kuds ve Gazzede ina edilen yerleimlerin illegal olmasnn, yerleimcilerin haklarna saldr hakk vermeyeceini belirten rgt, yerleimcilerin kesinlikle saldr hedefi haline getirilmemesi gerektiinin altn izmektedir.701 Sadece srailliler ve Filistinliler arasndaki atmalarla deil Filistinlilerin kendi aralarndaki hak ihlallerine dikkat eken BTselem, Hamas ve el-Fetih arasndaki Gazzede mcadelenin 2008de sona erdiini belirterek, bu tarihe kadar Gazze eridinde Filistinlilerin kendi aralarnda ok sayda hak ihlali yaptn raporlarla aklamtr. Hamasn zaferinden sonra da Gazzede insan haklar ihlallerinin devam ettiine dikkat eken rgt, smail Haniyenin Gazzede baskc bir rejim kurduunu ileri srmekte ve hak ihlalleri konusunda Filistin ynetiminin yetkileri kapsamnda elinden geleni yapmasn talep etmektedir.702 BTseleme gre srailin tarihsel mttefiki ve srail-Filistin sorununun zmndeki abalarndan dolay Amerika kilit bir neme sahiptir. Bundan dolay rgt, Amerikan kamuoyu ve siyasilerini yaanan insan haklar ihlallerinden haberdar etmek amacyla Amerikada bir ube amtr.703 Amerikadaki Yahudi lobisinin etkinlii gz nne alndnda, rgtn orada da faaliyet gstermesi ayrca nem arz etmektedir. rgte uluslararas hukuku yanl yorumlad, hatal aratrmalar yapt ve yanl istatistikler tuttuu ynnde eletiriler yneltilmektedir. lm oranlar istatistiklerinin, taraflardan kimin srail Savunma Kuvvetlerinden, kimin sivillerden veya kimin Filistinlilerden olduunun net tespit edilmemesinden dolay gvenilir olmadn ileri sren yorumlar yaplmaktadr.704 srailli sivilleri hedef alan intihar
699. Background on East Jerusalem, BTselem, 3 Temmuz 2012, http://www.btselem.org/jerusalem, Eriim atrihi 2 Austos 2012. 700. Attacks on Israeli Civilians by Palestinians, BTselem, 1 Ocak 2011, http://www.btselem.org/israeli_civilians, Eriim tarihi: 3 Austos 2012. 701. BTselem, Encyclopedia of Human Rights, (New York: Oxford University Press, 2009), Cilt I, s.200. 702. Intra-Palestinian violations, BTselem, 1 Ocak 2011, http://www.btselem.org/inter_palestinian_violations, Eriim tarihi 2 Austos 2012. 703. BTselem USA, BTselem, http://www.btselem.org/usa, Eriim tarihi: 3 Austos 2012. 704. BTselem, Encyclopedia of Human Rights, (New York: Oxford University Press, 2009), Cilt I, s.201.
173
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
bombalarn ve roket saldrlarn sava suu olarak nitelendirmesine ramen denetim noktalarnn ilevini kmsedii sylenmektedir.705 BTselemin BM Goldstone Komitesine yazd mektupta srail Savunma Kuvvetlerinin cami, okul ve evlere saldrdn belirtmesi zere, srail Dileri Bakan Avidgor Liberman rgtn terristlerle ibirlii yaparak srailin savunma gcn zayflatmakla sulamtr.706
BTseleme gre Dou Kuds igal topra olduu iin burada yaanan problemlerin zm uluslararas hukukun alanna girmektedir.
BTselem, finansal kaynan srailden ve dnyann eitli yerlerinden bamsz olarak bata bulunan kiilerden ve baz hkmetlerin707 ve sivil toplum kurulularnn balarndan salamaktadr.708 BTselem, 1989 ylnda, almalarn yaparken hayati tehlike bulunmasna ramen insan haklar ihlalleriyle mcadele ettiinden dolay Carter-Menil nsan Haklar dlne layk grlmtr.709
4.3.3 Gu alom (Bar Blou)

Trke Bar Blou anlamna gelen Gu alom, eski Irgun yesi, milletvekili, aktivist ve gazeteci Uri Avnery710 tarafndan 1993 ylnda kurulmutur. Avnery, sraildeki dier bar gruplarnn zhak Rabin hkmetinin baskc uygulamalarna yeterince kar kmadn belirterek yeni bir hareket kurmaya karar verdiini aklamtr. Parlamento d bir grup olan Gu alomun baz yeleri her ne kadar farkl siyasi partilere ye olsalar da hareketin kendisinin herhangi bir siyasi parti ile resmi balants yoktur. srail devletinin resmi politikalar karsndaki farkl duruuyla gndemde olan hareket ana akm medya organlar tarafndan militan veya radikal olarak tanmlanmtr.711
705. BTSELEM, NGO Monitor, 8 Mays 2011, http://www.ngo-monitor.org/article/b_tselemEriim tarihi: 2 Austos 2012. 706. Rebecca Anna Stoil, Lieberman: Leftist NGOs are aiding terror groups,JPost, 1 Kasm 2011, http://www. jpost.com/DiplomacyAndPolitics/Article.aspx?id=203055, Eriim tarihi: 2 Austos 2012. 707. ngiltere D ilikiler Ofisi, Avrupa Topluluklar Komisyonu, svire D likiler Departman, Norve Dileri Bakanl, Ford Vakf vs. Tam liste iin bkz. Financial Statement 2012: http://documents.guidestar.org. il/PDF/newfiles/fin/2010/117-99-2011-0148427.pdf, Eriim tarihi: 2 Austos 2012. 708. About BTselem , BTselem, http://www.btselem.org/about_btselem, Eriim tarihi: 2 Austos 2012. 709. BTselem, Encyclopedia of Human Rights, (New York: Oxford University Press, 2009), Cilt I, s.201. 710. Uri Avnery (Ostermann), Knesset, http://www.knesset.gov.il/lexicon/eng/avneri_eng.htm, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 711. Gu alom resmi Facebook sayfas: https://www.facebook.com/GushShalom/info, Eriim tarihi: 7 Austos 2012.
174
A S K E R ,
S YA S V E
Gu alom kendine en nemli hedef olarak srail kamuoyunu Filistinlilerle bar ve uzlama ynnde etkilemeyi koymutur. Harekete gre barn salanmas srailin btn igal topraklarndan geri ekilmesi, Filistinlilerin 1967deki snrlara gre bamsz bir devlet kurma hakknn kabul edilmesi, 1967 ncesinde iki devlet arasnda snr olan Yeil Hattn geerli hale getirilmesi ve Kudsn her iki devlet iin de bakent olarak kabul edilmesi gibi baz artlara balanmtr. Buna gre Harem-i erif dhil Dou Kuds Filistin devletinin, Bat Kuds de srail devletinin bakenti olmal ve karlkl anlamaya dayanarak ehrin fiziksel ve idari btnl korunmaldr. Bunlara ek olarak Filistinli mltecilerin geri dn haklarnn tannmas, iki tarafl anlamalarla iki lke snrlarnn gvenliinin salanmas ve srail ve btn Arap lkeleri arasnda bar salanmas da barn artlar arasnda kabul edilmektedir.712 Gu alom belirledii amaca ulamak iin bata protesto gsterileri ve mitingler dzenlemek olmak zere eitli faaliyetler yrtmektedir. Bu faaliyetler arasnda Filistinlilerin yklm evlerini yeniden ina etmek, srail devletinin Filistinlilerin yerlerine el koyarak Yahudi yerleimi ina etmesine kar gsteriler yapmak ve bir Filistin devletinin kurulmas iin bar grmelerini desteklemek de yer almaktadr. Bunlara ek olarak Gu alom Filistin topraklar zerinde retilen Yahudi yerleimleri rnlerini boykot etmekte, srailin ina ettii yollarn 1967de izilen Yeit Hat snrlarn getii yerlere sembolik olarak yeil renkle iaret koymakta ve Hareetz gazetesine ilanlar vererek duruunu belli etmeye ve halkn dikkatini ekemeye almaktadr.713 Gazete ilanlarnda srailin Filistin topraklarn igal etmeye ve yerleim yeri ina etmeye son vermesi gibi konulara deinmektedir: gal olduu mddete, bar olmayacak. Bar olmadnda, sava olacak. Sava boyunca iki tarafta kurban vermeye devam edecek. Sonsuza kadar klla yaayalm m?, Bar olmadka srail kimse iin gvenli bir yer olmayacak. Biz klla yaadmz srece, savalarmz dnyadaki dier Yahudileri de tehlikeye sokacak ve Ne mutlu yerleim denilen felaketi atlatmaya yardm edene. Teekkrler, Gney Afrika!714 gazete ilanlarndan bazlardr. Gu alomun, dier bar rgtleriyle beraber, en ok mcadele ettii konularn banda igal topraklarnda yerleimlerin inasna devam edilmesi ve bunu daha mmkn klmak iin Filistinlilerin evlerinin yklmas gelmektedir. Bu konudaki mcadeleleri srasnda pek ok Gu alom aktivisti tutuklanm ve kt muame-
712. Gu alom resmi Facebook sayfas: https://www.facebook.com/GushShalom/info, Eriim tarihi: 7 Austos 2012. 713. Gush Shalom / Uri Avnery and Rachel Avnery (Israel), Right Livelihood, 2011, http://www.rightlivelihood.org/gush_shalom.html, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 714. Gush Shalom Haaretz Ads - See it first on Facebook! Gu alom resmi Facebook sayfas, https://www.facebook.com/media/set/?set=a.339230622781349.68260.184952434875836&type=3, Eriim tarihi: 7 Austos 2012.
175
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
leye maruz kalmtr.715 Hareketin lideri Uri Avnery, srailin bar grmeleri iin Filistinlilerin iddete son vermesi artnn asl olarak igalle balantl olarak deerlendirilmesi gerektiini vurgulamaktadr. Avnery, asl hastalk bakalarnn topraklarn igal etmektir ve topraklar igal edilen insanlarn iddet kullanmas hastaln sadece bir belirtisidir demi ve bar iin igalin durdurulmas gerektiinin altn izmitir.716 Gu alom srailin igal topraklarndan ekilmesi gerektiini belirtirken zm olarak 1967 snrlarna dayal iki devletli zm desteklemektedir. Hareket, 2000 ylndaki Camp David Grmelerinin ardndan Mays 2001de bir bar nerisi hazrlamtr. neri bir yl ierisinde, Dou Kuds dhil Bat eria ve Gazze eridinde igalin durdurulmas ve 1967 snrlarna dayanan tam bamsz bir Filistin devletinin kurulmasn savunmutur. Hareketin bar plan mlteciler konusuna byk bir nem vermi ve srailin, mltecilerin lkelerine dnme hakkn tanmas gerektiini vurgulamtr.717 Faaliyetlerini igal altndaki topraklarla snrlayan Gu alom, srail hkmetinin Gazze ablukasna son vermesini talep etmekte ve Gazzedeki Hamas ynetimiyle diyaloa geilmesi iin hem srail hem de Amerika ve Avrupa devletlerinin sorumluluk almas gerektiini belirtmektedir. Hareket bu talepleriyle paralel olarak 2006da Lbnan ve 2008da Gazze savalarna kar km ve sava kart gsteriler dzenlemitir.718 Uri Avnery, 2006 Lbnan Savann, 1982deki gibi, Lbnanda rejimi deitirip kukla bir hkmet kurma amacyla yapldn ileri srmektedir.719 2008in Aralk aynda balayan Gazze saldrs zerine Gu alomun da aralarnda olduu 20 bar rgt 3 Ocak 2009da sava kart eylem dzenlemi, fakat sac gruplarn saldrs ve polisin buna izin vermesi nedeniyle eylem yarm kalmtr. Avnery eylemdeki aklamasnda Olmert, Barak ve Livniye sesleniyorum: Gazzeye askerleri gndermeyin! nz de sava sularyla sulanacaksnz. nz de bedelini deyeceksiniz ikaznda bulunmutur.720
715. Gush Shalom / Uri Avnery and Rachel Avnery (Israel), Right Livelihood, 2011, http://www.rightlivelihood.org/gush_shalom.html, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 716. Jon Elmer, Uri Avnery Interview, The Progressive, 14 Eyll 2003, http://www.progressive.org/mag_intvavnery, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 717. Proposal of a peace agreement by Gush Shalom, Le Monde, 29 Austos 2001, http://www.monde-diplomatique.fr/cahier/proche-orient/gushshalom, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 718. Gush Shalom / Uri Avnery and Rachel Avnery (Israel), Right Livelihood, 2011, http://www.rightlivelihood.org/gush_shalom.html, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 719. Uri Avnery, srailin Gerek Amac, Bianet, 20 Temmuz 2006, http://bianet.org/bianet/bianet/82524-israilin-gercek-amaci, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 720. Olmert, Barak ve Livni, Sizi srailliler Cezalandracak! Bianet, 6 Ocak 2009, http://www.bianet.org/bianet/ dunya/111776-olmert-barak-ve-livni-sizi-israilliler-cezalandiracak, Eriim tarihi: 8 Austos 2012.
176
A S K E R ,
S YA S V E
srailin btn dostlarn dman haline getirmeye baladn belirten721 Uri Avnery, 2010 ylnda srailin Trkiyeden giden yardm gemilerine saldrsn snr olmayan bir aptallk diye nitelendirmitir.722 Saldrnn bir yl ncesinden planlandn iddia eden Avnery Mavi Marmara olayn Bu, srail devleti iin bir utan gn. Geleceimizin bir grup tetik sever sorumsuza emanet edildiini kefettiimiz bir kayg gn. Snrsz delilik ve aptalln gn srail hkmetinin lkenin dnyadaki adna kara ald, uluslararas alandaki zaten kt olan imajna yeni saldrganlk ve zorbalk kantlar ekledii, kalan birka dostunun cesaretini krp kendinden uzaklatrd gn olarak tanmlamtr.723
4.3.4 Ye Din (Hukuk Var Hareketi)

2005 ylnda kurulan ve Trke Hukuk Var anlamna gelen Ye Din, kendisini igal topraklarndaki Filistinli sivillerin haklarn savunan, Evrensel nsan Haklar Beyannamesinin uluslararas insan haklar prensiplerini benimseyen gnll ve bamsz bir rgt olarak tanmlamtr. Tarafszln korumak iin hem srail hem de Filistin ynetimlerinden ba almamaya zen gsteren Ye Din, finansmannn %94n d balardan salamaktadr. Ba yapan kurumlar arasnda AB, Norve, Holladan, rlanda, Almanya ve ngiltere hkmetleri ve Sivil Toplum Gelitirme Merkezi yer almaktadr. rgt ayrca New Israel Fund, Oxfam NOVIB, Moriah Fund ve Ak Toplum Enstitsnden de fon almaktadr.724 Ye Din temel olarak srailin, askeri olarak igal ettii topraklardaki Filistinlilerin haklarn korumasn grev edinmitir. Uluslararas insancl hukuk kurallar ve uluslarararas hukuka gre igal altndaki topraklarn ve sakinlerinin gvenliini salamak, igal eden lkenin sorumluluundadr. Bu kapsamda rgt, Bat eriadaki srailli sivillerin ve gvenlik glerinin iledikleri sulardan sorumlu tutulmalar ve hesap vermeleri iin almaktadr. Ye Din srailli sivillerin ve gvenlik glerinin yapt ihalleri mnferit olaylar olarak grmekten ziyade, srailin Bat eriadaki Filistinliler zerinde hkimiyet kurma stratejisinin bir paras
721. Uri Avnery, Kill a Turk and Rest, Counter Punch, 7 Haziran 2010, http://www.counterpunch. org/2010/06/07/kill-a-turk-and-rest/, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 722. Uri Avnery, Kill a Turk and Rest, Counter Punch, 7 Haziran 2010, http://www.counterpunch. org/2010/06/07/kill-a-turk-and-rest/, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 723. srailli Bar Savunucular: srailin Yalanlarna Kimse nanmayacak, Bianet, 1 Haziran 2010, http://bianet. org/bianet/dunya/122409-israilli-baris-savunuculari-israilin-yalanlarina-kimse-inanmayacak, Eriim tarihi: 7 Austos 2012. 724. Ye DinVolunteers for Human Rights, NGo Monitor, 8 Aralk 2011, http://www.ngo-monitor.org/article/Ye_din_volunteers_for_human_rights, Eriim tarihi: 8 Austos 2012.
177
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
olarak grmektedir.725 Bunun yan sra Ye Din srail Askeri Mahkemesinde yarglanan Filistinlilerin de haklarna sayg gsterilmesi ve mahkemenin tutuklularn sular ve yarglamalar konusunda daha effaf olmas gerektiinin altn izmektedir.726 srail iindeki ve uluslararas insan haklar rgtleriyle birlikte alan Ye Din, belirlenen hedeflerine ulamak iin bilgi toplamakla sorumlu gnlllerle almakta ve ayn zamanda insan haklar uzmanlar, hukuku ve medya danmanlarndan da profesyonel destek almaktadr.
Tarafszln korumak iin hem srail hem de Filistin ynetimlerinden ba almamaya zen gsteren Ye Din, finansmannn %94n d balardan salamaktadr.
Harekete gre Filistin halknn insani haklarnn ihlal edilmesinin kayna topraklarnn igal edilmesidir ve bar ve insan haklar iin bunun sona erdirilmesi gerekmektedir. gal topraklarnda srekli ina edilmeye devam eden yerleim yerleri Filistinlilerin ekonomik olarak gelimelerinin ve yaamlarn srdrebilmelerinin nndeki en nemli engel olmann yan sra o topraklarda uygulanan hukuk sistemini de altst etmektedir. Ye Din, sraillilerin toprak igallerini, illegal olarak inaat yapmalarnn ve topra ekmelerinin nne gemek iin yasal sreci aratrarak, sraildeki yasal yaptrmlarn artrlmas iin kurumsal deiiklikler yaplmasn gerekli grmektedir.727 nsan haklarn korumada ift katmanl bir yaklam benimsediini belirten Ye Din, mnferit olaylarla ilgilenerek haklar gaspedilen kiilerin mcadelesine destek vermekle beraber mnferit olaylar toplamnn aslnda yapsal problemlere iaret ettiini iddia etmektedir. rgt bu sorunlara dikkat ekmek ve zm bulmak amacyla insan haklar ihlalleri konusunda raporlar, bilgi notlar ve durum deerlendirmeleri yaynlamakta, Filistinliler adna dava amakta, ihlale uram kiilerle ilgili yetkililerle grmekte ve bu konularn tartlmasn salamak iin medya ile birlikte almaktadr.728 rgtn srail Ordusu ile ilgili yaynlad raporlar srail hkmetleri tarafndan dikkate alnmasa da uluslararas kamoyunda dikkat ekmektedir. Bu raporlardan
725. Criminal Accountability of Israeli Civilians, Ye Din, http://www.Ye-din.org/cat.asp?catid=3, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 726. Military Courts, Ye Din, http://www.Ye-din.org/cat.asp?catid=5, eriim tarihi: 8 Austos 2012. 727. Lands, Ye Din, http://www.Ye-din.org/cat.asp?catid=4, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 728. About, Ye Din, http://www.Ye-din.org/geninfo.asp?gencatid=1, Eriim tarihi: 8 Austos 2012.
178
A S K E R ,
S YA S V E
biri Eyll 2008de srail Ordusundaki askerlerin hukuku ihlalleri karsnda yasal yaptrmlara eilen rapordur. Ordu mensuplarnn iledii sularn ciddiyetle incelenmediini iddia eden Ye Din, raporda kinci Filistin ntifadasndan 2008e kadar geen srete srailli askerlere ynelik 1246 soruturma balatldn ancak bunlardan sadece 78inin sonunda askerlere sulamada bulunulduunu aklamtr. rgtn srail ordusundan temin edebildii belgeler dorultusunda hazrlad raporda soruturulan askerlerin sadece %6snn sulandn kaydetmitir.729 Ye Din 2008-2009 Gazze Savandan sonra dier baz sivil toplum kurulular ile birlikte BM Goldstone Komisyonuna gnderdikleri raporda da srailin olaylar bamsz olarak aratrmada baarl olamad ve yaand kesin olan olaylar aratrmada sistematik hatalar yaptn iddia etmitir. Rapora gre bu baarszln nemli bir sonucu srail askerleri ve kumandanlarnn cezadan muaf olma ve ayrcalk hissine kaplmalar ve yaptrmlar olmad iin rahat davranmalar olmutur.730 Trkiye ile yaanan Mavi Marmara krizinden sonra yaynlad raporda ise rgt, srailin kendi askerlerinin yapt ihlalleri aratrma grevini yerine getiremediini iddia etmitir.731
4.4 YERLEMLER
sraillilerin tarihi Yahudi topraklar olarak grdkleri Filistin topraklar zerinde ina edilmi yaplardr. Yahudilerin yerleimler olarak kabul ettikleri bu yerler, Filistinlilerin ifadesiyle mutasabat/gasp edilmi yerler olarak adlandrlmaktadr. Bat eria, Dou Kuds, Golan Tepesi ina edilmi bu yaplara her gn yenilerinin eklendii bilinmektedir. Sina yarmadas ve Gazze eridinde bulunan yerleimler ise srailin 1979da Sinadan 2005de Gazze eridinden ekilmesi sonras yklmtr.732 Bugn sadece Bat eriada yaklak 350 bin dolaylarnda Yahudi yerleimci bulunmaktadr733 ve bu yerleimcilerin says ylda %4,5 orannda artmaktadr. Sadece getiimiz 2011 ylnda Bat eriaya gelen yerleimci says 15 bin 600 olarak belirlenmitir. Oysa Bat eriadaki yerleimci says daha 2000lerin banda 192
729. Exceptions, Prosecution of IDF soldiers during and after the Second Intifada, 2000-2007, Ye Din, Eyll 2008, http://www.Ye-din.org/userfiles/file/Reports-English/Exceptions%20%5BEng%5D.pdf, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 730. Ye DinVolunteers for Human Rights, NGo Monitor, 8 Aralk 2011, http://www.ngo-monitor.org/article/Ye_din_volunteers_for_human_rights, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. Rapor iin bkz. Submission of Human Rights Organizations based in Israel to the Goldstone Inquiry Delegation, http://www.gisha.org/UserFiles/ File/publications_/Submission_Goldstone_English.pdf, Eriim tarihi: ( austos 2012. 731. Ye DinVolunteers for Human Rights, NGO Monitor, 8 Aralk 2011, http://www.ngo-monitor.org/article/Ye_din_volunteers_for_human_rights, Eriim tarihi: 8 Austos 2012. 732. Jefferson Morley, Israeli Withdrawal From Gaza Explained, The Washington Post, 10 Austos 2005, http:// www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/08/10/AR2005081000713.html. 733. Jodi Rudoren, Israel Seeks Army Use of West Bank Area, The New York Times, 23 Temmuz 2012, http:// www.nytimes.com/2012/07/24/world/middleeast/israel-seeks-army-use-of-west-bank-area.html.
179
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
bin iken bu saynn 350 bini bulmas yaklak %35lik bir arta denk gelmektedir.734 Nitekim bu rakamn 1992 ylnda daha da az olduu, Bat eriada 85 bin civarnda Yahudi yerleimcinin yaad bilinmektedir.735 srail yerleimlerindeki sorunlarn banda kukusuz yerel Filistinli halka ynelik iddet eylemleri gelmektedir.736 srailli yerleimciler bazen Filistinlilerin evlerine, tarlalarna, mallarna ve bazen de fiziksel olarak bizzat kendilerine ynelik iddet eylemleri yrtmektedir. 2012 ylnda BM ve eitli uluslararas kurulularn yaynladklar raporlara gre srailli yerleimcilerin Filistinlilere ynelik uygulad iddetin orannda 2009dan bu yana %150lik bir art grlmtr. Rapora gre yerleimcilerin Filistinlilere ynelik iddet eylemlerinin Araplar korkutarak onlar mlklerinden uzaklatrmak, srail yerleimlerini geniletmek, srailli makamlarn ald eitli nlemlere tepki gstermek gibi amalarla gerekletirildii vurgulanmaktadr. Yine raporlarda Filistinli Araplarn kendilerine ynelik iddet eylemlerini bildirdikleri srail makamlarnn da herhangi bir adm atmad ifade edilmektedir.737 srailli yerleimlerin Filistinli Araplara zarar yerleimci iddetiyle de snrl kalmamaktadr. Filistin Ulusal Ekonomi Bakanlnn 2011 ylnda hazrlad son rapora gre srailin Filistin topraklarndaki igalinin Filistin ekonomisine maliyeti direkt ve dolayl olarak toplam yllk 8,1 milyar dolar bulmaktadr.738 stelik yerleimlerde retilen rnlerin Filistin pazarna yllk sat 500 milyon dolarn zerinde gereklemektedir739 ve bu da Filistin ekonomisi asndan yksek bir maliyet retmektedir. srail yerleimlerinde retilen rnlerin ihracat da yerleimlerin devam ve gelecei asndan nemli bir rol oynamaktadr. Yine yerleimlerde retilen mallar, srail mal gibi gmrksz ekilde AB lkelerine ihra edilmektedir. Oysa Avrupa Birlii hukukuna gre srail, Euro blgesine yapt ihracatta gnderdii mallarn igal altndaki yerleimlerde retilip retilmediini belirtmek durumundadr.740 Dier taraftan yerleim blgelerinde sosyal ve siyasal olarak etkinlik gsteren YEA Konseyi, Im Tirtzu ve Elad gibi rgtlenmeler yrttkleri lobi alma734. Adedul mustavtnin bid dffe tecaveze 350 elfen, Al Jazeera, 27 Temmuz 2012, http://www.aljazeera.net/ news/pages/885885b0-650f-4c8b-9123-0e44b6e30168. 735. Report on Israeli Settlement, Foundation for Middle East Peace, Winter 1991-1992, s. 12, http://www.fmep. org/reports/special-reports/special-report-on-israeli-settlement-in-the-occupied-territories/PDF. 736. Yerleimlerdeki eitli ihlaller iin bkz. http://www.poica.org/editor/case_studies/index.php?Y=2012. 737. El Umemul muttahide ve munazzamat hukukiyye srailiyye: Unful mustavtnin zddal Flstynyyn fi tezayud, Al Masry Al Youm, 12 Temmuz 2012, http://www.almasryalyoum.com/node/980461. 738. The economic costs of the Israeli occupation, Palestinian Ministry of National Economy, s. IV, http://www. mne.gov.ps/pdf/EconomiccostsofoccupationforPalestine.pdf. 739. &A-Palestinians boycott Israeli settler goods, Reuters, 27 Mays 2010, http://af.reuters.com/article/moroccoNews/idAFLDE6413620100527?pageNumber=2&virtualBrandChannel=0 740. Ian Black, Rory McCarthy, UK issues new guidance on labelling of food from illegal West Bank settlements, The Guardian, 10 Aralk 2009, http://www.guardian.co.uk/world/2009/dec/10/guidance-labelling-food-israelisettlements.
180
A S K E R ,
S YA S V E
1996dan 2000e Filistin topraklar
laryla yerleimlerin genilemesine yol amaktadr. Bu tr rgtlenmeler srail hkmeti ve parlamentosuyla gelitirdikleri ilikilerle yerleimlere g tevik etmekte, yeni yerleimlerin balatlmas iin almalar yapmakta ve yrttkleri tm bu srelerle belirli bir rant an kontrol etmektedir. srail yerel otoritelerinin sadece bir yl ierisinde yerleimci lobisi olarak etkinlik gsteren Yea Konseyine aktard para 7 milyon dolarn stndedir.741 stelik lobilerin etkinliklerini dini temalarla glendirmeleri yerleimlerdeki radikal dini eilimleri de artrmaktadr. Bugn Bat eriadaki yerleimcilerin %80inin radikal dini eilimleri olan kiilerden olumaktadr.742 Dou Kuds dhil olmak zere Bat eriadaki srail yerleimlerinin uluslararas hukuk asndan illegal olduu birok uluslararas raporda yer almtr.743 Sava zaman sivillerin korunmasna ilikin uluslararas hukuk asndan referans kabul edilen Drdnc Cenevre Szlemesi, igalci g, sivil vatandalarnn bir ksmn igal ettii topraklara g ettiremez veya aktaramaz demektedir.744 Nitekim
741. Instead of tax hikes stop indulging the settlements, Peace Now, http://peacenow.org.il/eng/content/peacenow%E2%80%99s-plan-save-billions-reducing-some-benefits-settlements. 742. Tesaud guvat tatarruf ud dini fil mustavtanatil srailiyye, POICA, 18 Aralk 2009, http://www.poica.org/ editor/case_studies/view.php?recordID=2253. 743. Jewish settlers in West Bank building curb protest, BBC, 9 Aralk 2009, http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_ east/8404850.stm. 744. Convention (IV), Part III, Article 49, ICRC, http://www.icrc.org/ihl.nsf/WebART/380-600056.
181
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
BM Gvenlik Konseyi 446. Sayl kararnda bu szlemeye atfta bulunarak srail otoritelerini yerleimler konusunda uyarmaktadr.745 Avrupa Birlii belgelerinde de srail yerleimlerinin uluslararas hukuka aykr olduu, Kuds de dhil olmak zere 1967 ncesi snrlarn geerli olduu vurgulanmaktadr.746 Gelinen noktada srail yerleimleri Filistin-srail bar sreci asndan ok ciddi bir engel tekil etmektedir. 27 Avrupa Birlii lkesi Dileri Bakannn 2012 ylnda yaynladklar ihtar nitelikli ortak aklamada yerleimci iddetinin, yerleimlerin genilemesinin ve Filistinlilerin yklan evlerinin iki devletli zm tehdit ettiini ifade edilmitir.747 Nitekim 2009 ylnda Filistin-srail mzakerelerinin durmas sonras bar grmeleri bir trl hareketlenmemitir. Filistin taraf Bat eria ve Dou Kudsteki yerleimlerin dondurulmamas halinde grmelerin yeniden balamayacan ifade etmi,748 ancak srail taraf Filistin zerk Ynetiminin bu tavrn dikkate almamtr. Nitekim veriler srailin yeni yerleimlere izin verdiini, 2009da 1660, 2010da 1550 ve 2011de 1850 yerleim inaatna balandn gstermektedir.749
4.5 DASPORA
4.5.1 Amerikan Diasporas
Amerikaya g eden ilk Yahudi toplumunu, 1492de spanyadan srlmelerinin ardndan yerletikleri Hollandadan 17.yzylda Yeni Dnyaya geen Seferad Yahudiler oluturmutur. Ktaya yerletikleri ilk dnemden itibaren finans ve ticaretle uraarak g kazanan Yahudi toplumu New York ve New Port gibi liman kentlerinde youn olarak yaamaya balamtr.750 Yahudiler, Amerikan Bamszlk Sava srasnda kk bir topluluk olmalarna karn, sava iin saladklar mali destekle yeni kurulan ABDde daha iyi bir konum elde etmeye balamlar, yine bu tarihten itibaren Yahudi olmayanlarla da iyi ilikiler gelitirmilerdir.751
745. Resolution 446, 5852560E50077C2DC.
Security
Council,
http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/BA123CDED3EA84A-
746. Barak Ravid, EU: Israels policies in the West Bank endanger two-state solution, Haaretz, 14 Mays 2012, http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/eu-israel-s-policies-in-the-west-bank-endanger-two-statesolution-1.430421. 747. Barak Ravid, EU: Israels policies in the West Bank endanger two-state solution, Haaretz, 14 Mays 2012, http://www.haaretz.com/news/diplomacy-defense/eu-israel-s-policies-in-the-west-bank-endanger-two-statesolution-1.430421. 748. Israel to build more West Bank homes, Al Jazeera, 7 Haziran 2012, http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2012/06/20126711518558607.html. 749. Torpedoing the Two State Solution, Peace Now, http://peacenow.org.il/eng/2011Summary. 750. Jonathan D. Sarna ve Jonathan Golden, The American Jewish Experience Through the Nineteenth Century: Immigration and Acculturation, http://nationalhumanitiescenter.org/tserve/nineteen/nkeyinfo/judaism.htm 751. Gerard Falk, American Jews, http://www.jbuff.com/c052302.htm
182
A S K E R ,
S YA S V E
19.yzyln balarndan itibaren Almanya ve Dou Avrupa kkenli Ekenazi Yahudilerin ABDye g etmesiyle birlikte lkedeki Sefarad ve Ekenazi nfus dengesi Ekenaziler lehine deimitir. Bu dnemde gelen Yahudi gmenler New York, Chicago, Detroit ve Cleveland gibi ehirlerde younlamlardr. 19.yzyln ikinci yars ve 20.yzyln balarnda Rusyada devlet politikas haline gelen anti semitizmi takiben Rusyadan Amerikaya yeni bir g dalgas balam, bu dnemde ABDye g eden Yahudilerin tamamn dnemin Rusya topraklarndan g eden Yahudiler oluturmutur.752 Yahudilerin Amerikaya ynelen son byk g dalgasn ise II. Dnya Sava ncesinde Nazi Almanyasnn uygulad soykrmdan kaan Yahudiler oluturmutur. Bylelikle, ABDde 20.yzyln balarnda 1,5 milyon olan Yahudi nfusu, Avrupadan gelen son g dalgas ile birlikte bugn 5 milyonu amtr.753 Gnmzde nfusu 6 milyona ulaan ve New York, Miami, Los Angeles, Philadelphia ve Chicagoda youn olarak yaayan Amerikan Yahudi toplumu, gl bir cemiyet yaplanmas zerine ina edilmitir.754 Yahudilerin gnlk ve toplumsal hayatna ilikin tm balantlar, belirli organizasyonlara bal olan gnll yerel kurumlar araclyla gereklemekte ve bu organizasyonlar aracl ile Yahudilerin bireysel ve toplumsal ihtiyalarna cevap verilmektedir. Yerel dzeyde rgtlenen bu kurulularn bir arada hareket etmesi iin de lke genelinde st organizasyonlar bulunmaktadr. Yahudi Federasyonlar Konseyi- Council of Jewish Federations (CJF), Bnai Brit, Hadasa ve American Jewish Congress gibi organizasyonlar, gl yerel alara sahip olmalar ve etkin faaliyetleri nedeniyle ne kmaktadr.755 srailin kuruluundan nce kurumsallaan bu organizasyonlar, Amerikada yaayan Yahudi toplumunun yardmlama ve dayanmasn hedeflemektedir. Yahudi Federasyonlar Konseyi (CJF), cemaatin byk ksmna gerekli fon ve yardmlar salamaktadr.756 Amerikal Yahudilerin dayanmasnn salanmasnda nemli rol oynayan rgtlerden biri olan Bnai Brith, ABDnin en eski Yahudi yardmlama rgtdr. 1843te Yahudi toplumunun ihtiyalarn karlamak iin kurulan rgtn bugnk ye says yarm milyona ulamtr.757 rgtn srail ve Ortadou ajandasna bakldnda, terrizmle mcadele, srailin meru mdafaa hakknn savunulmas, rann nkleer silahlanmasnn nlenmesi, Kudsn btnlnn korunmas ve srailin gvenlik endielerinin garantiye almak kay-
752. Yusuf Besalel, Yahudi Tarihi (stanbul: Gzlem, 2003), s.94. 753. Jeiwsh Population in the US, http://www.ajcarchives.org/AJC_DATA/Files/1997_6_USDemographic.pdf 754. The Largest Jewish Communities, http://www.adherents.com/largecom/com_judaism.html 755. Daniel J. Elazar ,The Jewish People as the Classic Diaspora: A Political Analysis, http://www.jcpa.org/dje/ articles2/classicdias.htm 756. Basalel, s.141. 757. http://www.bnaibrith.org/about_us/bbi_roots.cfm
183
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
dyla srail- Filistin sorununun zmnde diyaloun desteklenmesi gibi balklar ortaya kmaktadr.758 1912de Yahudi toplumu arasnda yardmlama rgt olarak kurulan Amerikal Siyonist Kadnlar rgt Hadasa antisemitizme kar kampanyalar yrtm, bugn ise srailde yaayan Yahudilerle zellikle eitim ve salk alannda ibirliini ne alan bir rgt haline gelmitir.759 1880li yllarda arlk Rusyasndaki Yahudi aleyhtarl nedeniyle bu topraklarda yaayan Yahudilerin lkelerini terk etmeleriyle ekillenen ve Fransada yaanan Dreyfus Olay ile doruk noktasna ulaan Siyonizm, ABD diasporas arasnda hemen bir karlk dourmamtr. Yine de ABD Yahudileri arasnda gerek bulunduklar lkelerdeki antisemitizmden kaarak ABDye g eden Yahudilerin getirdii Siyonist fikirler dorultusunda, gerekse Avrupada yaanan Holokostn etkisiyle Siyonizm yaylmaya balamtr. Siyonizmin ABD Yahudileri arasnda taraftar bulmasnda 1929 Byk Bunalm sonrasnda yaanan genel ekonomik krizin etkisi de byk olmu, bu dnemde Yahudi kartlndan ekinen Yahudi cemaati arasndaki ba daha da glenmitir.760 Ekonomik bunalmn etkisiyle ABDde Yahudi aleyhtarlnn yaylaca endiesine sahip Yahudiler, nceleri soykrmdan kaan ok sayda Yahudinin ABDye g etmesine kayg ile yaklam, ancak Hitler Almanyasnn gerekletirdii soykrmn ABDde Yahudilere kar sempati yaratmasyla beklenilenin tam aksi bir durum ortaya kmtr. ABD Yahudileri arasnda yaylan Siyonizm, bu toplumda Avrupadakine kyasla farkl ekilde tezahr etmitir. Zira Avrupal Siyonistler arasnda Siyonizmin nihai hedefi, dnyann drt bir tarafna yaylan Yahudilerin Filistine byk g olarak grlmekteyken, Amerikal Yahudiler Siyonizmi Filistine g etmek yerine bu topraklarda Yahudi devletinin kurulmas ve gl bir ekilde varln srdrmesi iin bu devlete her trl destein salanmas olarak grm ve bu vizyon Siyonsuz Siyonizm olarak adlandrlmtr.761 Siyonizmin ABD siyasetinde g kazanmasnn nemli nedenlerinden biri de ABDde yaygn olan Evanjelizmin ve Protestanln eitli kollarnn Siyon hareketine dini olarak bal olmalardr. srail Lobisinde de olduka etkin konumda olan Yeni Muhafazakar Hristiyanlar, srailin desteklenmesine ABDdeki Yahudilerden ok daha etkin ekilde destek vermitir.762 Sava sonras dnemde, Amerikadaki Yahudi toplumunda nemli deiiklikler meydana gelmitir. Nitekim bu dnemde ABDnin II. Dnya Savana kadar izle758. Bnai Brith on Israel and the Middle East, http://www.bnaibrith.org/issues/israel_me.cfm?size=5448 759. Our Mission, http://www.hadassah.org/site/c.keJNIWOvElH/b.5572905/k.A1D7/Our_Mission.htm 760. Rafael Medoff, Jewish Americans and Political Patricipation (California: Abc Clio,2002), s.44-45 761. Zenife Umerova, Yahudi Lobisinin ABD indeki Konumu ve Ortadou Politikasndaki Rol, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, 2006, s.128. 762. Rammy M. Haija, The Armageddon Lobby, http://muse.jhu.edu/journals/holy_land_studies/ v005/5.1haija.html.
184
A S K E R ,
S YA S V E
Netanyahu Amerikan Kongresinde ayakta alklanyor
dii yalnzclk politikasn sonlandrmasyla birlikte Amerikal Yahudiler de ie dnk yaam tarzn terk ederek uluslararas politika ile zellikle de sraille ilgilenmeye balamtr. Ayrca bu dnemde hem ABD bir dnya gc haline gelmi, hem de Nazi Almanyasnn Yahudi soykrmn takiben Dnya Siyonist Hareketi merkezini ABDye kaydrmtr.763 Amerikan Yahudi diasporas, ABD nfusunun %2lik bir orann oluturmasna karn, gerek sahip olduu ekonomik avantajlar yoluyla, gerekse ABD siyasetinde olduka etkin durumda olan srail Lobisi sayesinde olduka gl etki alanna sahiptir. ABDli Yahudiler, lke ekonomisinde etkin olduklar bankaclk, borsa, emlak ve elence sektr ile ok nemli bir g haline gelmilerdir. ABD Yahudi diasporas sahip olduu bu ekonomik avantaj sayesinde seim kampanyalarnda olduka etkin bir rol oynayarak yerel ve ulusal dzeyde pek ok adayn seim kampanyasna byk meblalarda balarda bulunmakta ve bylece lkede nfuslarndan ok daha fazla oranla temsil edilmektedir. Bunun yan sra ok sayda Yahudi, bata senatrlk ve milletvekillii olmak zere st dzey eitli brokratik ve siyasi kurumlarda grev yapmaktadr.764 ABDdeki Yahudi diasporas denilince akla gelen srail Lobisi, lkedeki Yahudi nfusunun tamamnn genel tutumunu yanstmasa da, gemite Yahudilerin yaa763. Umerova, s.132. 764. Gerhard Falk, American Jews, http://www.jbuff.com/c052302.htm.
185
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
d bask ve soykrmlar zerinden srailin varlnn ve gvenliinin salanmas iin kendi i ve d dinamikleriyle ABDnin karar yapclarn etkilemeye ynelik faaliyetler yrtmektedir. Lobi, ABD d politikasn srailin karlaryla rtecek ekilde etkilemek iin byk aba harcayan Amerikal Yahudilerden, Evanjelist Hristiyanlardan ve sac Yeni Muhafazakrlardan olumaktadr.765 Lobinin ABDdeki kurumsallamas, II. Dnya Sava yllarna uzanmaktadr. ngiliz ynetiminin Filistine Yahudi g sorunu iin hazrlad Beyaz Kitapn, Yahudi gnn Filistinde yaayan Araplar zerindeki olumsuz etkisi hesaba katlarak snrlandrlmasn ngren tutumu karsnda Dnya Siyonist rgt ngiltereye kar ABDnin desteini aramaya balamtr. Bu noktada ABDnin II. Dnya Sava sonrasnda baat g olarak dnya siyasetinde yer almaya balamasnn da byk pay bulunmaktadr. Dier yandan ABDli Yahudiler, Avrupada yaanan soykrmn neden olduu Yahudi sempatisinin verdii gvenle ABDnin sraile her tr destek ve yardm salanmas iin aktif siyasi hareketlerde yer almaya balamtr. Bu dorultuda Amerikan karar alma mekanizmasnda etkin hale gelmeye balayan Amerikal Yahudiler zellikle srailin kurulmasyla birlikte bu devletin varlnn devam iin ABDden destek aray zerinde almalarda bulunmulardr.766 ABDde srail lobisinin etkinliinin artmasnda srailin 1967 savan kazanmasnn nemli bir rol olmutur. srailin bu baars, hem ABD Yahudi diasporas arasnda Yahudilik milliyetiliini ve srail desteini artran bir etki yaratm, hem de ABDnin Souk Sava dneminde Sovyet destekli Msra kar 1967 savandan glenerek kan sraili desteklemesine neden olmutur. Reagan dnemi ise 1967den itibaren her geen gn glenen srail- ABD ilikilerinde nemli bir basamak olmu, bu dnemde srail lobisinin pek ok kurumu ortaya kmtr.767 ABDdeki srail lobisi, yzlerce siyasi ve sosyal rgt iinde barndrmakta, resmi ve resmi olmayan iki kanat halinde faaliyetlerini yrtmektedir. Yardmlama kuruluu olarak ortaya kan Bnai Brith ve Hadaa gibi rgtler, srailin kuruluundan nce Yahudiler arasnda yardm ve dayanmann artrlmas ve ABDde antisemitizme kar mcadele faaliyetlerinde bulunmu, srailin kuruluundan sonra ise ABD-srail ilikilerinin glendirilmesi iin eitli faaliyetler yrtmtr. Siyonist ajandaya sahip ve dorudan ABD karar yapclarn etkilemeye ynelik siyaset yrten AIPAC, ZOA, AJC ve ADL gibi rgtler ise srail lobisinin merkezini oluturmutur.768
765. John J. Mearsheimer ve Stephen M. Walt, The Israel Lobby and U.S Foreign Policy, http://mearsheimer. uchicago.edu/pdfs/A0040.pdf, s.9 ve 14. 766. Umerova, s.131-132. 767. Mitchell Plitnick ve Chris Toensing, The Israel Lobby in Perspective, http://www.merip.org/mer/ mer243/israel-lobby-perspective. 768. Nathanael Kapne, How The Jewish Lobby Works, http://www.realjewnews.com/?p=185
186
A S K E R ,
S YA S V E
Amerikan srail Halkla likiler Komitesi- (American Israel Public Affairs Committe), Dier adyla Amerikan Siyonist Konseyi emisyesi altnda olan AIPAC, 1951de Washington D.C.deki 14 Siyonist grubun birlemesiyle olumutur. rgtn amac srail adna Amerikada kamuoyu faaliyetleri srdrmektir. Ksa sre iinde srail lobisinin en gl rgt olan AIPAC, ABDnin en etkin kar grubuna dnmtr.769 srailin 1967 sava sonrasnda ABDnin d politikasndaki neminin artmas zerine AIPACin de ABD d politikasndaki etkisi artmtr. 1967 sava sonrasnda daha da glenen rgt, ABD Savunma ve Dileri Bakanl zerinde artan bir etkiye sahip olmaya balamtr. Kongre yeleri ile dorudan balant kuran rgt yeleri, ABD d politikasnda, zellikle Ortadouda olduka etkin hale gelmitir. sraile verilen destein yan sra mali yardmda da AIPACin byk rol bulunmaktadr.770
Siyonizmin ABD Yahudileri arasnda taraftar bulmasnda 1929 Byk Bunalm sonrasnda yaanan genel ekonomik krizin etkisi de byk olmu, bu dnemde Yahudi kartlndan ekinen Yahudi cemaati arasndaki ba daha da glenmitir.
ABD-srail ilikileri konusunda ABDdeki en etkin organizasyonu olan AIPACn Demokrat ve Cumhuriyeti kanattan olmak zere 100 bini akn yesi bulunmaktadr.771 AIPAC yeleri, brokraside ve diplomaside st dzey grevler yrten, siyasette etkin olan ya da akademinin nde gelen isimlerinden olumakta ve yeleri Senatoda ya da Temsilciler meclisindeki tm oturumlara katlmaktadr. ABD ve srail arasndaki ilikileri glendirmek amacyla kurulan rgt, sraile mali yardm, hkmetler aras ibirlii ve terrle mcadele konusunda ikna etmek iin Kongre yeleri ile dzenli olarak bir araya gelmektedir. Pek ok ABD lideri, nemli siyasi figrler AIPACte konferans vermektedir. rgt, Filistin konusunda iki devletli zm savunmakla beraber, srailin Yahudi karakterini ncelemekte ve kurulacak Filistin Devletinin silahszlanmasn istemektedir.772 Likud Par-
769. 1997de Fortune dergisinin, 2005te ise National Journaln Kongre yeleri arasnda yapt bir aratrmaya gre AIPAC, American Association of Retired Peopledan sonra Kongredeki en etkin kurulu olarak gsterilmitir. Bkz. Mearsheimer ve Walt, s. 15. 770. What Weve Accomplished, http://www.aipac.org/en/about-aipac/what-weve-accomplished 771. About Aipac, http://www.aipac.org/About%20AIPAC. 772. Our Mission A Strong U.S.- Israel Relationship, http://www.aipac.org/about-aipac/our-mission
187
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
tisinin genilemeci ve saldrgan politikalarn savunan, Oslo Bar Anlamalar dhil olmak zere Filistinlilerle ve Arap dnyas ile tm anlama ve mzakerelere kar pheli yaklaan AIPAC, blgede terrle mcadelede ABD ile ibirlii yapacak tek demokrasinin srail olduu argmann ve srailin sert politikalarna yneltilen eletirileri antisemitizmle itham etme metodunu kullanarak ABDnin sraile artsz desteini salamaya almaktadr.773 AIPAC dnda, 1898de kurulan Siyonist rgt ZOA Zionist Organization of America (Amerikann Siyonist rgt), 1906da kurulan ve srailin ve dnya genelindeki Yahudilerin gvenlik ve refahn amalayan American Jewish Commitee (AJC) ve antisemitizme kar almalar yrten Anti Defamation League (ADL), srail Lobisinin nde gelen rgtleri arasnda yer almaktadr.774 Sadece lobicilik faaliyetleri iin ylda yarm milyon dolar harcayan ADL, 2011de ABD niversitelerinde srail kart eylemlerin yaygnlamasna kar giriimlerde bulunmakta ve kampslerde Filistin yanls eylemlerin dzenlenmemesi iin niversite ynetimlerine bask yapmaktadr.775 Bu rgtlerin yan sra, 1916da American Jewish Commiteeden ayrlan Dou Avrupa Yahudi gmenleri tarafndan kurulan Siyonist bir rgt olan Amerikan Yahudi Kongresi (American Jewish Congress) de srail Lobisinin nde gelen rgtlerindedir. ncelikli olarak srailin gvenliinin salanmasn hedef alan rgt, srailin NATOdaki roln artrmak iin almalarda bulunmaktadr.776 ABDdeki srail Lobisinin nde gelen kurulularndan birisi de Ulusal Gvenlik leri Yahudi Enstitsdr (JINSA- Jewish Institute for National Security Affairs). 1973 Yom Kippur savann ardndan 1976da kurulan bu dnce ve aratrma kuruluunun misyonu, ABD ulusal gvenlik kurulular ve kamuoyunu srail ve ABDnin gvenlik karlarnn rttne ikna etmektir. Kurulu, ABDnin ihtiyac olan ulusal gvenlik stratejisinin srail ve ABD arasndaki gvenlik ibirlii ile ina edileceini savunmaktadr.777 Washington merkezli sac bir kurulu olan JINSA, srail ve ABDnin stratejik ibirliine ynelik almalar yapmakta, bu dorultuda terrizme ve haydut devletlerin silahlanmasna kar iki lke arasnda fze savunma sistemleri ve gvenlik stratejileri zerine ibirliinin salanmasna ynelik faaliyetler yrtmektedir. ABD savunma sanayiinin nde gelen isimleriyle yakn ilikilere sahip kurulu, 17 bin civarndaki yesinden ald balarla fi-
773. Mearsheimer ve Walt, s. 14-15. 774. http://www.ajc.org/site/c.ijITI2PHKoG/b.789093/k.124/Who_We_Are.htm 775. Kristen Szremski, Israel lobby empowers Palestinian solidarity, 15 Ekim 2011, http://www.aljazeera.com/ indepth/opinion/2011/10/20111015122150127325.html 776. About Us, http://www.ajcongress.org/site/PageServer?pagename=about 777. http://www.jinsa.org/about#.UA8MzWG0CE4
188
A S K E R ,
S YA S V E
nanse edilmektedir. JINSAnn Observer, Journal of International Security Affairs ve Islamic Extremism Newswatch gibi periyodik yaynlar da bulunmaktadr.778 Lobinin akademi dnyasndaki etkisi de azmsanamayacak ldedir. Akademisyenlerin srail ve ABD d politikasna ilikin almalarn yakndan takip eden lobinin bu konudaki en byk silah srail kart yaplan yaynlarn antisemitik olarak deerlendirilmesi ya da srailin varlk hakknn sorgulanmas olarak alglanmasn salamaktr. ABD srail Lobisi, lkedeki dnce kurulular zerindeki etkisinin tesinde 1985te kendi dnce kuruluu olan WINEPi (Washington Instititute For Near East Policy) kurmutur. WINEP, sraille olan balantsn ne karmasa da779, kurumun kurucu ve yneticileri sraille derin balants olan isimlerden olumaktadr.780 ABDdeki srail lobisi ayn zamanda Eski Ahitte bahsi geen Yahudi topraklarna uygun olarak bir srail devletinin kurulmasn din bir hedef olarak gren Evanjelik Hristiyanlar da iinde barndrmaktadr. Lobide yer alan ve Hristiyan Siyonistler olarak adlandrlan Yeni Muhafazakrlar, srailin ncelenmesinde pek ok Yahudiden daha aktif davranmaktadr.781 ABDdeki srail Lobisi, Bat eria ve Gazzedeki igalin desteklenmesini ve ABDnin sraile silah ve mali yardmn salanmas iin almaktadr. Amerikal Yahudi liderler, srailli yetkililerle sklkla temas halindedir. Lobicilik faaliyetlerini yrtenler, srail siyasetini eletiren fikirlere kar olduka nyargldr.782 ABDdeki srail Lobisinin stratejisi, Kongre ve yasama organnn ald kararlar etkilemek ve Amerikan kamuoyunda sraile ilikin olumlu imaj oluturmak zerine kurulmutur. Lobinin en etkin olduu alan, srailin eletirilerden muaf olduu bir atmosfer oluturulan Kongredir. Bu noktada AIPAC, tek bana Kongre zerinde olduka byk bir etkiye sahiptir. ABD seim sisteminin arlkl olarak finansal gce dayanmas, lobinin ajandas ile rten adaylarn desteklenmesine, projelere destek vermeyen adaylarn ise byk lde srail kartl ve antisemitizmle sulanarak kar kampanyalar dzenlenmesine neden olmaktadr. Lobinin Filistin sorununa yaklam, srail sa kanat partileri ile rtecek ekilde olduka sert izgiler tamaktadr.783
778. Jewish Institute for National Security Affairs, 22 Ocak 2012, http://www.rightweb.irc-online.org/profile/ jewish_institute_for_national_security_affairs 779. WINEP, misyonunu ABDnin Ortadoudaki karlarn realist bir anlayla okumak ve bu dorultuda politikalar gelitirmek olarak aklamtr. Bkz. http://www.washingtoninstitute.org/about/mission-and-history 780. Mearsheimer ve Walt, s 21. 781. Rammy M. Haija, The Armageddon Lobby, http://muse.jhu.edu/journals/holy_land_studies/ v005/5.1haija.html 782. Mearsheimer ve Walt, s. 41. 783. srail- Filistin sorununda uzlamaz bir tavr alan rgt, bu grn her frsatta ABD karar yapclara kabul ettirme abasndadr. rnein, Arafat ve Usame Bin Ladin arasnda fark olmadn iddia eden lobi, bu gr dorultusunda G.W. Bushun Arafatla grmesini defalarca engellemitir. Bkz. John Mearsheimer ve Stephen Walt, The Israel Lobby, http://www.lrb.co.uk/v28/n06/john-mearsheimer/the-israel-lobby
189
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
srail Lobisinin etkin gc sayesinde ABD, igal edilen topraklardaki srail genilemeciliine imkn salamaktadr. Lobinin srailin politikalarn eletiren her dnce ve admn antisemitik olarak alglanmas ynndeki abalar ise, hem srailin saldrgan tavrnn hem de Filistinlilere ynelik sert tutumunun ve insan haklar ihlallerinin sorgulanmasnn nnde byk bir engel tekil etmektedir. Oslo Anlamalarnn uygulanmasna, Suriye ile olas bir bara ve genel olarak blgenin istikrar ve gvenliine ilikin her trl giriime kar kan Lobi, bu sayede hem srailin hem de blgenin gvenliini tehlikeye sokmaktadr.
ABD-srail ilikileri konusunda ABDdeki en etkin organizasyonu olan AIPACn Demokrat ve Cumhuriyeti kanattan olmak zere 100 bini akn yesi bulunmaktadr.
Bununla birlikte Lobi, Amerikada yaayan Yahudilerin genel tutumunu yanstmamaktadr. Amerikal Yahudilerin srail- Filistin sorununa baknda lobi, sac ve uzlamaz bir tutum sergilerken lobi faaliyetleri dnda kalan Yahudilerin nemli bir ksm konuya daha liberal bir yaklamla eilmektedir. Bu gre uygun olarak lkede srailin politikalarn eletiren ve bu politikalar aleyhine kampanyalar dzenleyen pek ok Yahudi bulunmaktadr.784 Dier yandan Amerikadaki Yahudilerin nemli bir ksm, sraille dorudan bir ba olmadn ifade etmektedir. 2004te yaplan bir aratrmaya gre Amerikal Yahudilerin %36s sraille duygusal bir bann olmadn ifade etmitir. ABDde dier Yahudi rgtlerden farkl olarak sraille yan yana yaayacak Filistin devletinin kuruluuna destek veren rgtler de bulunmaktadr. 2008de Jeremy Ben Ami liderliinde kurulan J Street bu rgtlerin banda gelmektedir. Kendisini srail ve bar yanls olarak tanmlayan rgt, Filistin devletinin kuruluuna verdii destek nedeniyle srailin tepkisi ile kar karya kalmaktadr. Arap- srail sorununun zmnde barl yntemlere gndemde tutmak iin aba sarf eden rgt, Aralk 2008deki Dkme Kurun Operasyonu srasnda sraile acil atekes arsnda bulunmutur. J Street, barn tesisi iin Golan Tepelerinin Suriyeye braklmasn, srailin 1967 snrlarna ekilmesini ve Kudsn paylalmasn savunmaktadr.785
784. Michael Lind, The Israel Lobby, Prospect Magazine, 20 Nisan 2001, http://www.prospectmagazine.co.uk/ magazine/theisraellobby/. 785. rving Baruh, ABDde muhalif bir Yahudi lobisi J STREET, http://www.salom.com.tr/news/print/18153ABDde-muhalif-bir-Yahudi-lobisi-J-STREET.aspx.
190
A S K E R ,
S YA S V E
4.5.2 Avrupa Diasporas

Avrupaya doru ilk Yahudi gleri Roma mparatorluu dneminde balamtr. Fransada ve Almanyada 4. yzylda, spanyada ise daha erken tarihlerden itibaren olumaya balayan Yahudi cemaatleri, 8. ve 10. yzyllar arasnda belirgin bir topluma dnmeye balamtr.786 Avrupadaki Yahudiler, Ortaa boyunca byk apta bir toplumsal ve siyasal bask ya da dlanma ile karlamamtr. Monarilerin idaresinde yaayan Yahudilere koruma salanm, bu halka ynelik saldrlar cezalandrlmtr. Bu durumun sebebi olarak, Kilise tarafndan Hristiyanlara yasaklanan bankerlik iini yapan ve ticaretle uraan Yahudilerin elde ettii yksek gelirden alnan vergiler gsterilmektedir. Bununla birlikte, Avrupadaki Yahudi toplumunun ekonomik olarak gelimesi, Hristiyanlarn bu topluma kar tavr almasndaki en byk nedenlerin de banda gelmitir.787 Ekonomik sebeplerin yan sra Hristiyanlkta sa Mesihin Yahudiler tarafndan ldrld inanc, Avrupadaki Yahudilerin Hristiyanlar tarafndan bask altna alnmalarnn dier nemli sebebi olmutur. Bu dorultuda Hal Seferleri srasnda saldrlara maruz kalan Yahudiler, 13. yzyldan itibaren Yahudi kart ayaklanmalar ve salgn hastalklar nedeniyle ngiltere, Fransa, Almanya, talya ve spanya gibi Bat Avrupa lkelerinden kovulmaya balamtr. Bat Avrupadaki lkelerden kovulan Yahudilerin byk bir ksmnn Polonyaya yerlemesiyle temel olarak Dou ve Bat olmak zere iki farkl Yahudi Avrupas ekillenmitir.788 Bat Avrupadaki Yahudiler, eitli dnemlerde basklara maruz kalmalarna karn 18. yzyldan itibaren zellikle Fransz htilali sonrasnda yaylan zgrlk, Eitlik ve Kardelik doktrini dorultusunda dier halklarla eit haklar elde etmeye balamlardr. Ayrca 18. yzylda yaygnlaan Aydnlanmann ardndan doan hogr ortam da Yahudi hayatn serbestletirmi, bu dnemde Yahudilerin Avrupann kltrel, bilimsel, sosyal ve siyasal hayatndaki etkileri ve katklar nemli lde artmtr.789 Dier yandan Bat Avrupadaki Yahudiler, 19. yzyldan itibaren yaylan antisemitizme kar mcadelede, milliyetilik akmlar dorultusunda yaadklar ulus devletler iinde asimile olarak vatandalk elde etme yolunu benimsemilerdir.790 Dou Avrupada ise, zellikle 18. yzylda Polonyann blnmesi sonrasnda Rusyada kalan topraklarda yaayan Yahudiler youn ekilde bask ve iddete maruz
786. http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0006_0_06145.html 787. Yusuf Basalel, Yahudi Tarihi (stanbul: Gzlem, 2003), s. 75. 788. Why The Jews A Brief History of Anti-Semitism, http://www.jfedpgh.org/page.aspx?ID=148355 789. Ahmet Kuya, Feroz Ahmad, vd., Tarih 1839-1939 (stanbul: Tusiad Yaynlar, 2006), s.74; http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/judaica/ejud_0002_0006_0_06145.html. 790. William L. Cleveland, Modern Ortadou Tarihi (stanbul: Agora Kitapl, 2008), s.266-267.
191
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
kalmlardr. 19. yzylda ulus bilincinin yaylmasyla Rusya bata olmak zere Avrupa genelinde yaylan antisemitizmin etkisiyle Dou Avrupada, zellikle de Yahudi diasporann temel yerleim yerleri olan Rusya ve Polonyada pek ok Yahudi, bata srail olmak zere ABD, Kanada ve Avustralyaya g etmeye balamtr.791 19. yzyln sonlarnda Rusyada devlet politikas haline gelen Yahudi aleyhtarl ve ardndan Fransada meydana gelen Dreyfus Olay792 ile birlikte Avrupal Yahudiler arasnda Siyonizm fikri gelimeye balamtr. Esasen Siyonizmin ortaya kndaki tarihsel arka plan olduka eskidir. Romann Filistini igal etii birinci yzyldan itibaren Avrupaya yerlemeye balayan Yahudiler, bir gn tekrar kutsal topraklara dnme fikrini hem geleneklerinde hem de dini ritellerinde yaatmlardr. 19.yzyla gelindiinde Yahudilerin maruz kald bask ve dlanma ortam arttka eve dn hayalinin gerekletirilebilmesi iin siyasi giriimler balatlmtr. 1880lerde Rusyadaki Yahudilerin maruz kald pogromlar iddetlenince Yahudilerin bu baskdan ancak kendilerine ait bir vatan bulduklar takdirde kurtulacaklar fikri yaygnlamtr. Bu dorultuda Avusturyal bir Yahudi olan Theodor Herzl, Yahudilerin tm abalarna ramen var olan Yahudi dmanl nedeniyle Avrupal milletlerle btnleemediini savunarak Yahudilerin zulm grmekten kurtulmasnn tek aresi olarak gsterdii bir Yahudi Devletinin kurulmas fikrini Yahudi Devleti adl kitabnda ekillendirmitir.793 Bu kitabn Dou Avrupal Yahudiler zerinde byk etkisinin olduunu sylemek gerekmektedir.794 Rusyada Yahudilerin uzun sreli baskya ve iddet olaylarna maruz kalmas ve 1894te Fransada yaanan Dreyfus Olay sonrasnda Herzl nclnde Yahudi sorununa zm olarak ulusal devlet aray balam ve bu dorultuda vatan arayna giriilmitir. 1897de svirenin Basel kentinde toplanan ilk Dnya Yahudi Kongresinde kurulan Dnya Siyonist Tekilat ile Yahudilerin rgtlenmesi ve devlet kurmas iin gereken somut siyasi admlar atlmaya balanmtr. Tekilatn bakan Herzln bu tarihten itibaren arad siyasi destek I. Dnya Sava koullarnda olumu, ngilterenin 1917de hazrlad Balfour Deklarasyonu ile Filistinde Yahudilere bir yurt oluturulmas karar alnmtr.795 Avrupal Yahudilerin maruz kald en byk iddet olay Nazi Almanyas dneminde gerekleen Holokost olmutur. 1933te anslye olan Hitler, Yahudi kimli-
791. Basalel, s.87-89. 792. Dreyfus Olay, 1894te Fransa ordusunda grevli Yahudi asll Albay Alfred Dreyfusun Almanyaya bilgi szdrmakla sulanarak yargland dava ve sonrasnda gelien olaylar ifade eder. Sulama zerine Fransada Yahudi aleyhtar kampanya dzenlenmi ve olaylar rk saldrlara dnmtr. Bkz. lber Ortayl, Dreyfus olay, Milliyet, 15 Ocak 2012; Alfred Dreyfus and The Affair, http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/ anti-semitism/Dreyfus.html; 793. Kuya, Ahmad, vd, s.74-75; Cleveland, s.266-267. 794. Cleveland, s.266-269. 795. Tayyar Ar, Gemiten Gnmze Ortadou (stanbul: Alfa, 2005), s.114 ve 118.
192
A S K E R ,
S YA S V E
i zerine Yahudi sorunu adn verdii yeni politikalar gelitirmi, ncelikle kamu grevlerinden uzaklatrd Yahudilerin 1935de kartt Nrenberg Yasalar ile vatandalk haklar ellerinden almtr.796 Bu dnemde ekonomik krizler, rk Yahudi dman yasalar ve savan yaklat korkusu ile birok Yahudi Avrupadan kaarak Filistin, Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birliine yerlemitir.797 1933-1945 yllar arasnda Almanya, Avusturya, Polonya ve Fransann bulunduu lkelerde yaklak 6 milyon Yahudi sistemli bir ekilde katledilmesi ile Avrupadaki Yahudi nfusu byk oranda yok olmutur.798 Gnmzde Avrupadaki Yahudi nfusu, yaklak 1,5 milyon civarndadr. Bu nfusun 1 milyon 100 bini AB snrlar ierisinde yaamaktadr. Yahudi nfusunun artan bir ekilde Bat Avrupada younlat Avrupa diasporasnn 500 bini Fransada, 300 bini ngilterede, 120 bini Almanyada yaamaktadr. Nfusun dier ksm Belika, Macaristan, talya ve Dou Avrupa lkelerinde yaamaktadr. Sovyetlerin dalma sreci ve sonrasnda bu topraklarda yaayan 1 milyona yakn Yahudi, srail bata olmak zere eitli blgelere g etmitir.799 Gnmzde eski Sovyetler Birliini oluturan cumhuriyetlerde, 200 bini Rusya Federasyonunda olmak zere toplam 330 bin Yahudi yaamaktadr.800 Birinci yzylda Kudsteki Mabedin Romallar tarafndan yklmasnn ardndan Avrupada varlk gstermeye balayan Yahudiler, Avrupa dilleri ve kltrleri ile etkileim iinde olmulardr. Kendilerini Avrupann kurucu elerinden biri olarak gren Avrupal Yahudiler, kimliklerini de Avrupal olarak tanmlamaktadr. Bu dorultuda Avrupa Yahudi diasporas Avrupaya sonradan g eden aznlklarla bir tutulmamaktadr.801 Bu durumla balantl olarak sraile Avrupadan g eden Yahudiler, kendilerini Avrupaya ait hissetmekte, srail ve Avrupa arasndaki tarihsel ve kltrel balar nedeniyle sraildeki pek ok siyasi parti AB yeliini savunmaktadr.
796. Basalel, s. 108. 797. Rusyadan byk gler drt Aliyann ardndan beinci Aliya Nazi Almanyasndan kaan Yahudiler tarafndan gerekletirilmitir. Bkz. Basalel, s. 101. 798. http://www.auschwitz.dk/ American Jewish Yearbooka gre 1933te 9,5 milyon olan Avrupadaki Yahudi nfusu 1950lerde 3,5 milyona gerilemitir. 1933te Nazilerin iktidara gelmelerinin ardndan 100 binlerce Avrupal Yahudi, bata srail ve ABD olmak zere Kanada, Avustralya, ngiltere, Gney Amerika ve Gney Afrikaya g etmitir. Bkz. Jewish Population of Europe in 1945, http://www.ushmm.org/wlc/en/article. php?ModuleId=10005687. 799. Population and Migration, http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Population_and_Migration/ Population_since_World_War_I sraile yaplan youn g, bu lkenin sosyoekonomik ve siyasi yapsn da etkilemi, g edenler Rus Partileri olarak bilinen srail BaAliya ve srail Evimiz gibi sa kanat partiler kurarak srail siyasetinde etkili olmaya balamlardr. Bkz. Asher Arian ve Michal amir, The Elections in Israel 2009 (New Brunswick: Transaction, 2010), s. 20 ; Abraham Diskin, The Last Days in Israel Understanding the New Israeli Democracy (London: Frank Cass Publishers, 2005), s.90. 800. World Jewish Population, 2010, http://www.jewishdatabank.org/Reports/World_Jewish_Population_2010.pdf, s.49-50. 801. Towards a new belonging: between assimilation and multiculturalism, Institute For Jewish Policy Research, Policy Paper 1996, http://www.jpr.org.uk/Reports/CS_Reports/PP_no_1_1996/main.htm.
193
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Bulunduklar topluma uyum salamak iin asimilasyon politikas izleyen Avrupa diasporasnn baz kk ultra-Ortodoks gruplar dnda yakn zamanda yok olaca ve Avrupada Yahudi kimliinin silinecei savunulmaktadr.802 Bununla birlikte Holokost sonrasnda Avrupadaki Yahudi kimlii tekrar gndeme gelmi, bu konuya dikkat ekilecek eitli almalar da yaplmtr. Bu dorultuda Avrupadaki Yahudilerin artk eskiden olduu gibi asimilasyon yanls politikalar savunmak yerine bulunduklar sosyal, siyasal ve kltrel ortamlarda dinlerine ve kimliklerine vurgu yaptklar sylenmektedir. Yine de II. Dnya Sava sonrasnda bugn byk Yahudi merkezi olan Avrupa, srail ve ABD arasndaki Yahudilerin temsili ve g merkezi asndan hiyerari sralamasnda byk deiim olduunu ve srailin nc merkez haline gelmesi ve ABD diasporasnn Lobi faaliyetleri aracl ile dnya siyasetinde g kazanmas sonrasnda Avrupa diasporasnn eski merkezi konumunu yitirdiini sylemek mmkndr.803 Avrupa, ABDye gre siyasi olarak daha paral bir yapya sahip olmas nedeniyle buradaki Yahudi diasporasnn homojen bir yapya sahip olduunu sylemek mmkn deildir. Mevcut baz ortak organizasyonlara karn, Avrupa diasporasnn tarihsel olarak farkl cemaatler halinde rgtlendii ve bu cemaatler arasnda nemli kltrel farkllklarn olduunu belirtmek gerekmektedir. Sovyetlerin knden itibaren de Avrupadaki Yahudi toplumuna ait organizasyonlarda nemli deiimler yaanmaya balamtr. srail ve ABDde bulunan organizasyonlarn zellikle Dou Avrupadaki Yahudiler zerindeki etkisi artm, bu organizasyonlar blgedeki Yahudilerin din, eitim, kltr ve sosyal hayatnda olduka nemli yer edinmeye balamtr.804 Avrupadaki srail yanls Yahudi Lobisinin Avrupa d politikas zerindeki etkisini 1917 Balfour Deklarasyonundan itibaren grmek mmkndr. ngilterenin Filistinde Yahudi yerleimlerini destekledii 1917 Balfour Deklarasyonu, Avrupa politikasnda Siyonizmin etkisinin en st noktas olarak grlmektedir.805 Gnmzde Lobinin Avrupa d politikas zerindeki etkisi, srail ve Avrupann siyasi menfaat ve stratejik karlardan doan ilikisinin doal sonucu olarak deerlendirilmektedir. Bu balamda srail Lobisinin, 1914ten itibaren hem Avrupadaki emperyal yar kulland hem de Avrupal devletlerin stratejik karlar ile srail devletinin kuru-
802. Bernard Wasserstein, Vanishing Diaspora: The Jews in Europe Since 1945 (Massachusetts: Harvard University Press, 1996), s.279,280. 803. Towards a new belonging: between assimilation and multiculturalism, Institute For Jewish Policy Research, Policy Paper 1996, http://www.jpr.org.uk/Reports/CS_Reports/PP_no_1_1996/main.htm. 804. World Jewish Population, 2010, http://www.jewishdatabank.org/Reports/World_Jewish_Population_2010.pdf, s.46 ve 49-50. 805. Balfour Deklerasyonu iin bkz. Kuya, Ahmad, vd, s.278; Cleveland, s.270.
194
A S K E R ,
S YA S V E
luu arasnda ba kurduu savunulmaktadr.806 Avrupada faaliyet gsteren pek ok srail yanls rgtn ABDde olduu gibi ak olarak deil de st rtl faaliyet gsterdii bilinse de, srailin politikalarn savunan ve AB d politikasn sraille ibirlii dorultusunda yn vermeye alan belli bal rgtler mevcuttur.
Avrupa Yahudi Kongresi, srailin politikalarnn eletirilmesini Yahudilerin sulanmas olarak deerlendirmektedir.
Bu rgtlerin banda Avrupa Yahudi Kongresi (EJC) gelmektedir. 1986da kurulan ve merkezi Paris olan Avrupa Yahudi Kongresi, Avrupann farkl lkelerinde yaayan Yahudi topluluklar tarafndan seilen 40 lider tarafndan ynetilmektedir. Kongre, Avrupada eitim adalet ve gvenlik alanlar bata olmak zere antisemitizmle mcadele etmek, Avrupa siyasetinin sraile ynelik politikalarnda etkin olmak, Avrupallar ve srailliler arasnda diyaloun tesis edilmesi ve Orta ve Dou Avrupada bir zamanlar var olan zengin Yahudi kltrel hayat yeniden canlandrmay hedef olarak belirlemitir.807 Avrupa Yahudi Kongresi, srailin politikalarnn eletirilmesini Yahudilerin sulanmas olarak deerlendirmektedir. Avrupal Yahudilerin byk ounluu Siyonizm ve Yahudilik arasndaki ayrmn farklnda olmalarna karn Avrupadaki srail Lobisi bu ikisi arasndaki farkll bulandrmaya almaktadr. ABDdeki srail Lobisinde olduu gibi Avrupa Yahudi Kongresi de srailin izledii politikalara kar gr bildirenleri kolaylkla antisemit olarak adlandrlmaktadr. srailin hedef alnmas, sklkla Yahudi varlnn hedef alnmas olarak gsterilmektedir. rnein EJC, srailin Mavi Marmara operasyonu sonrasnda srail askerlerinin ldrd 9 kii hakknda karalama kampanyas balatm, yardm organizasyonunu dzenleyen HHnn terr rgtleriyle balantl olduu ynnde aklamalarda bulunmutur.808 Avrupadaki srail yanls kurululardan birisi de European Friends of Israeldir (EFI). Avrupa Birliinin 27 ye lkesinin parlamentolarndaki srail dostluk gruplarnn bir araya gelmesiyle 2006da kurulan EFI, srailin Avrupa ile olan ortak kltrel deerlerini n plana karan bir rgttr. EFInin hedefi, AB karar yapclarn srail ve Ortadoudaki gelimelere ilikin bilgilendirmek, Avrupa
806. Daud Abdullah, The Impact of the Israel Lobby on European Foreign Policy in Palestine, 4 Kasm 2010, http://www.alzaytouna.net/en/conferences-and-seminars/134023-the-impact-of-the-israel-lobby-on-european-foreign-policy-in-palestine.html#.UCTzBvbibBZ. 807. Uniting European Jewry, http://www.eurojewcong.org/ejc/news.php?id_article=134. 808. David Cronin, Europes Alliance With Israel: Aiding the Occupation, 6 Kasm 2010, http://www.spinwatch. org/latest-news-mainmenu-10/73-middle-east/5398-europes-alliance-with-israel-aiding-the-occupation.
195
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
ve srail arasndaki siyasi ilikileri glendirmek ve ABnin sraile olan desteini glendirmektir.809 EFI, ABDnin nde gelen srail yanls rgt American Israel Public Committeeyi model almakta ve Likud gibi sa kanat parti politikalarn desteklemektedir.810 ABDdeki srail Lobisinin faaliyetlerini model olarak alan Avrupal srail yanls Yahudi kurulularndan bazlar, dorudan ABD srail Lobisi ile balantl olarak almaktadr. Bunlarn banda Amerikan Yahudi Komitesinin Avrupada faaliyet gstermek iin kurduu Transatlantic Institute (TAI) gelmektedir.811 Brksel merkezli bir dnce kuruluu olan TAI, ABDdeki srail Lobisinin ABde faaliyet gsteren bir kuruluudur.812 ABD ve AB lkeleri arasndaki ilikileri glendirmeyi hedefleyen kurulu, AB ye lkelerinden gelen temsilcilerle 2004ten bu yana haftalk toplantlar dzenlemekte ve transatlantik diyaloun gelitirilmesi iin kresel gvenlik, Ortadou ve insan haklar konular zerine younlamaktadr. Avrupa Yahudi Kongresi, iki dier nemli Yahudi kuruluu olan Bnai Brith ve EFInin katlmlaryla almalarn srdren TAI, AB kurumlar, AB ve NATOnun diplomatik temsilcilikleri ve sivil toplum kurulularyla temaslarda bulunmaktadr. TAInin hedefi, antisemitizm ve rklkla mcadele, terrizm ve nkleer silahlanmann nlenmesi ve srail-Filistin sorununda iki devletli zmn tesisi olarak zetlenmektedir.813 srail- Filistin atmasnda srail hkmetinin resmi izgisini izleyen kurulu, zellikle Yahudi yerleimcilerin korunmas hususuna olduka gvenliki perspektiften yaklamaktadr. Enstit ou zaman srailin sava sularn rtmeye almakla ve sraili rana saldrmas gerektiine dair propaganda yapmakla sulanmaktadr.814 Avrupal Yahudilerin kurduu tekilatlardan bir dieri olan Bnai Brith Avrupa, 1843 ylnda kurulan ve dnya apnda faaliyet gsteren yardmlama kurulularndan Bnai Brithin Avrupa birimidir. Avrupa genelinde 29 lkeyle temsil edilen Brksel merkezli rgtn 5000den fazla yesi bulunmaktadr.815 Kurumun amac antisemitizm ve rklkla mcadeleye katk salamak, srailin politikalarnn Avrupa nezdinde savunulmas ve Avrupadaki Yahudi kimliinin, kltrnn ve mirasnn korunup desteklenmesidir.816
809. EFI Political Board, http://www.efi-eu.org/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=56. 810. Cronin, Europes Alliance With Israel 811. David Cronin, Europes Alliance With Israel: Aiding the Occupation, 6 Kasm 2010, http://www.spinwatch. org/latest-news-mainmenu-10/73-middle-east/5398-europes-alliance-with-israel-aiding-the-occupation. 812. Amiram Barkat, An American Jewish Lobby At the European Union, Haaretz, 19 ubat 2004, http://www. haaretz.com/print-edition/features/an-american-jewish-lobby-at-the-european-union-1.114421 813. http://www.transatlanticinstitute.org/html/ab_mission.html. 814. Barkat, An American Jewish Lobby At the European Union, Haaretz, 19 ubat 2004 815. http://www.bnaibritheurope.org/bbe/index.php. 816. What is Bnai Brith Europe?, http://www.bnaibritheurope.org/bbeurope/en/who-we-are
196
A S K E R ,
S YA S V E
European Jewish Community Centre ise Avrupal Yahudilerin kurduu bir dier tekilattr. rgt, Avrupadaki Yahudi kimliini glendirmek ve Yahudi kltrnn daha geni kesimlerce anlalmasn salamak amacyla kurulmutur.817 Bu kurulu, sinagoglardaki ibadet ve faaliyetlerin desteklenmesi ve ocuklara ynelik Yahudilik eitimi verilmesi gibi Yahudi kimliini n plana karacak pek ok aktivite dzenlemektedir.818 Avrupadaki srail Lobisi, ABDdeki Lobi kadar etkin deildir. Nitekim ou zaman, Avrupa Parlamentosunun srail yanls gruplarn basklarnn stesinden gelmekte ABDdeki karar yapclardan daha baarl olduu sylenmektedir. rnein srailin Ocak 2009daki Gazze operasyonu sonrasnda Avrupa Yahudi Kongresi (EJC), saldrnn sava suu saylmamas iin Avrupa Parlamentosuna olduka youn bask yapm ancak Parlamento, srailin sz konusu operasyonda sava suu dhil ciddi ihlallerde bulunduuna dair deliller sunan Goldstone Raporunu oy okluu ile onaylamtr.819 Yine de bu durum, Avrupa Parlamentosunun her zaman srail aleyhinde karar verdiini gstermemektedir. Nitekim 2003ten bu yana, biri 2006da Lbnana, dieri 2008-2009da Gazzeye ynelik olmak zere iki byk saldr dzenleyen ve Mays 2010da uluslararas yardm filosuna saldrda bulunarak ak bir ekilde uluslararas hukuku ineyen srail, AB ile ilikilerinde her hangi bir sorun yaamamtr. Bu durumun nedenleri arasnda srail ve Avrupann stratejik ve ekonomik ibirliinin devam iin alan ve AB ve srail arasndaki ideolojik yaknln devamlln salayan srail Lobisinin almalar byk nem tamaktadr. Dier yandan yine srail Lobisinde yer alan ve srailin gvenliinin teminatn dini bir grev addeden Hristiyan Siyonistlerin Avrupa siyasetindeki etkisi de bu durumun nedenleri arasnda saylmaktadr.820 Gnmzde Avrupa Yahudi diasporas Fransa, ngiltere, Almanya ve Rusyada younlamaktadr. Avrupann en geni Yahudi toplumunu barndran Fransada 500 bin Yahudi yaamaktadr.821 Roma dneminden itibaren Fransaya yerlemeye balayan Yahudiler, Fransz htilali sonrasnda eit vatandalk hakk kazanm, 19.yzyldan itibaren ise pek ok alanda olduka aktif hale gelmilerdir.822 Amerikaya geilerde transit noktas olarak kullanlan Fransaya gler 1900lerde art-
817. http://www.ejcc.eu/en/the-centre/ 818. http://www.ejcc.eu/en/programs/jewish-life/ 819. Understanding the Goldstone report, http://www.goldstonereport.org/; European Parliament backs Goldstone report by majority, 11 Mart 2010, http://www.worldjewishcongress.org/en/news/9143/european_ parliament_backs_goldstone_report_by_majority 820. Daud Abdullah, The Impact of the Israel Lobby on European Foreign Policy in Palestine, 4 Kasm 2010, http://www.alzaytouna.net/en/conferences-and-seminars/134023-the-impact-of-the-israel-lobby-on-european-foreign-policy-in-palestine.html#.UCTzBvbibBZ 821. http://www.jewishdatabank.org/Reports/World_Jewish_Population_2010.pdf 822. http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/France.html
197
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
m, bu dnemde Kuzey Afrika, Trkiye, Ukrayna ve Polonyadan pek ok Yahudi Fransaya yerlemitir. Fransa, Nazi Almanyasndan kaan Yahudilerin de snd bir lke olmutur. Mevcut nfusa II. Dnya Sava sonrasnda Kuzey Afrikadan pek ok Yahudi de eklenmitir.823 lkenin Yahudi cemaati yaklak yar yarya Sefaradlar ve Ekenaziler arasnda blnm durumdadr. lkede pek ok Yahudi okulunun yan sra Franszca konuan Yahudiler iin din adam yetitiren Yahudi lahiyat Okulu bulunmaktadr. Pek ok niversitede branice okutulmakta, Paris niversitesinde ise Yidie eitimi yapan bir blm bulunmaktadr. Ayrca Yahudiler, aylk ve haftalk olmak zere pek ok yayna sahiptir. Yine de toplam Yahudi nfusunun %15inden aznn sinagoga gittii Fransada Yahudi diasporas sekler bir toplum olarak ne kmaktadr.824
Avrupa Parlamentosunun srail yanls gruplarn basklarnn stesinden gelmekte ABDdeki karar yapclardan daha baarl olduu sylenmektedir.
Fransada Yahudilere ait byk emsiye organizasyon bulunmaktadr. Bunlardan ilki, 1808de kurulan ve Fransz Yahudilerinin merkezi dinsel rgt olan Consistoire Central Isralite de Francetr. Bahaham nclnde lkedeki din ileri bu kurum tarafndan yrtlmektedir.825 Fransadaki ikinci byk rgt en nemli sekler Yahudi organizasyonu olan Conseil Reprsentatif des Institutions juives de France (CRIF), lkedeki Yahudi Kurulularn Temsil Konseyi olup Dnya Yahudi Kongresine ve Avrupa Yahudi Kongresine baldr. 1943te Vichy rejimi srasnda Yahudilerin varlklarnn korunmas amacyla kurulan rgt, sava sonrasnda Avrupadaki Yahudi toplumunun tekrar inas iin faaliyet gstermitir. CRIFin misyonu, Fransada rklk ve antisemitizme kar faaliyet yrtmek ve Fransa siyasetinin sraille btnlk ve dayanma ierisinde olmak kaydyla Ortadou barna katksnn salanmas olarak belirtilmitir. CRIF ayrca, srailin yannda kurulacak bir Filistin devletini desteklemektedir.826 Fonds Social Juif Unife (FSJU) ise Fransadaki dier byk emsiye organizasyondur. 1949da kurulan ve sosyal, kltrel ve eitim alannda faaliyet gsteren bir kurulu olan FSJU, zellikle Fransaya yeni g eden Yahudilerin entegrasyonunun salanmas iin almaktadr. Kurulu, zellikle gen nesilde Yahudi kimliinin yerletirilmesini
823. Basalel, s.181. 824. http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/France.html; Basalel, s.181 825. http://www1.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%205908.pdf 826. Frequently Asked uestions, http://www.crif.org/fr/node/29795?language=en
198
A S K E R ,
S YA S V E
hedefleri arasnda gstermektedir.827 Bunlarn dnda, lkede Fransa Siyonist Hareketi, nc Kadnlar ve Bnai Brith gibi Yahudi organizasyonlar olduka etkin durumdadr. Ayrca antisemitizme ve Irkla Kar Ulusal Cephe (LICRA) ve Irklk Kart Hareket (MRAP) gibi rgtler yasal olarak antisemitizm yaptrmlarnn uygulanmas iin faaliyet gstermektedir.828 1949da Nazizme ve Fransann Nazi yanls Vichy rejimine kar kurulan MRAP, Avrupada hem Yahudilerin hem de Araplarn en youn yaad lke olan Fransann yan sra, dnyann eitli blgelerinde yaanan rkla ve ayrmcla kar faaliyet yrtmektedir.829 Fransz Yahudileri, daha srail devleti kurulmadan nce Yiuvdaki Yahudilerle balant halinde olmu, Filistindeki Yahudilerin Filistinlilere dzenledikleri saldrlar ve ypratma eylemlerine maddi ve manevi destek salamtr. 1956-67 arasnda Fransa ve srail ilikileri de en st seviyede ibirlii eklinde gelimi ve bu dnemde srailin en byk destekisi ve silah tedarikisi Fransa olmutur. De Gauellen Ortadou politikas revizyonu sonrasnda ise srail, Fransa desteinden mahrum kalm ve bu dnemde Fransa Araplarn yannda hareket etmitir. Bu durum genel olarak 1981de Mitterandn Cumhurbakanlna dek srm, bundan sonra ise Fransa srail yanls bir tavr sergilemeye devam etmitir.830 Avrupal Yahudilerin youn olarak yaad lkelerden biri dieri de ngilteredir. II. Dnya Sava sonrasnda %40 orannda azalan nfus sonrasnda bugn ngilterede 300 bin kadar Yahudinin yaad bilinmektedir. %97sini Ekenazilerin oluturduu ve geriye kalan az miktardaki Sefarad nfusun Ortadoudan gelen gmenlerden olutuu ngiltere Yahudileri arasnda 19. yzyl babakanlarndan Benjamin Disraeli gibi nemli isimler de kmtr.831 12. yzyldan itibaren belirgin bir Yahudi cemaatine sahip olan ngilterede Yahudi toplumu bankerlik ve ticaretle uram, tarihin belirli dnemlerinde lkeden kovulmu, sonrasnda tekrar bu lkeye kabul edilmilerdir. 17. yzyl, ngilterede yaayan Yahudilerin bu lkeye tekrar yerletii dnem olmutur. ngilteredeki Yahudi cemaati kk ve mnferit cemaatlerden olumaktadr. Bu cemaatler zel kurum statsne sahiptir. Bununla birlikte sinagog topluluklar tarafndan seilen 450 delegeyi ieren Delegeler Kurulu, devlet onayn alm bir kurum olup 1975te Dnya Yahudi Kongresinin kurucu yelerinden birisidir. ngilteredeki Yahudi yardm kurulular arasnda ne kanlar, Bnai Brith, Joint, Yahudi Ulusal Fonu ve Siyonist Federasyonudur.832
827. Besnainou: strengthen Jewish identity, 21 Haziran 2006, http://www.ejpress.org/article/news/france/9204 828. Licra, 5 Haziran 2012, http://www.crif.org/en/standard/LICRA?language=en 829. Meet the MRAP, http://www.mrap.fr/english/meet-the-mrap 830. When Did the U.S. and Israel Become Allies?, http://hnn.us/articles/751.html; Western Europe , http:// countrystudies.us/israel/110.htm; http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/France.html 831. Jewish population on the increase, BBC, 21 Mays 2008, http://news.bbc.co.uk/2/hi/7411877.stm; Londons Jewish Museum reopens after major facelift, USA Today, 17 Mart 2010, http://www.usatoday.com/travel/ destinations/2010-03-17-london-jewish-museum_N.htm 832. Basalel, s.195,196.
199
S R A L
S YA S E T N
A N L A M A
K I L AV U Z U
Gnmzde 120 bin kadar Yahudinin yaad833 Almanyadaki Yahudi varl ise 4. yzyla dayanmaktadr. Toplumsal olarak rgtlenmi Yahudi cemaatinin 10. yzyldan itibaren grld Almanyada 11. yzyl itibaryla eitli bask ve aalanmalara maruz kalan Yahudi toplumu, 17. yzyldan itibaren daha iyi artlara sahip olmu, 19. yzyldan Nazi iktidarna kadar olan srete Almanyadaki Yahudi yaamnda nemli gelimeler grlmtr.834 1933 Almanyasnda 500 bin olan Yahudi nfusunun 300 bin kadar Nazi iktidarnn ilk yllarndan Almanyay terk etmek zorunda kalm, 150 binden fazlas ise soykrm kurban olmutur.835 Tamamna yakn Ekenazi kkenli olan Yahudi toplumu olduka yal bir nfustan olumaktadr. lkedeki Dou ve Bat cemaatleri, Souk Savan sona ermesini takiben 1990da birlemitir. Merkezi Bonn olan Almanya Yahudileri Merkez Konseyi, Dnya Yahudi Kongresine baldr.836 Babil srgn sonrasnda Rusya, Ukrayna, Ermenistan ve Grcistan civarna yerlemeye balayan Yahudiler iin Rusya, Yahudilerin uzun dnem yaadklar merkezlerden birisi olmutur. Ancak 19.yzyl sonlarna doru Avrupa lkelerinin birounda Yahudilere verilen vatandalk hakk Rusyadaki Yahudilere tannmamtr. Rusyann gneyinde Osmanlnn kaybettii Yahudi nfusu barndran topraklarn ve Polonyann paralanmasyla Yahudilerin yaad topraklarn arlk hkimiyetine girdii dnemden itibaren kat yaptrmlara maruz kalan Yahudiler, 19.yzyln sonlarnda artan antisemitizmin neden olduu byk glerle lkeyi terk etmek zorunda kalmlardr. 1880lerde balayan I. Aliyay 1905te II. Aliya takip etmi, gler Filistin bata olmak zere ABD ve Arjantin merkezli olmutur. III ve IV. Aliyalar ise 1920lerde gereklemi ve lkedeki Yahudi nfusu byk oranda azalmtr.837 arlk rejimine kar Boleviklerin yannda yer alan Yahudiler, Sovyetler dneminde dini kstlamalarla kar karya kalmlardr. Gorbaova kadar olan dnemde merkezi bir Yahudi rgt ya da organize olmu bir Yahudi cemaati bulunmayan Sovyetlerin knden ksa bir sre nce ise SSCB Yahudi rgtleri ve Cemaatleri Kongresi dzenlenebilmitir. Dnya Yahudi Kongresi ve Yahudi Ajans ile balant haline geen kongre, Sovyetler boyunca yasaklanan Yahudi dini ritellerin tekrar canlandrlmas iin faaliyetlerde bulunmutur.838
833. German Jews During php?ModuleId=10005469 834. Basalel, s.150. 835. German Jews During php?ModuleId=10005469 836. Basalel, s. 150.
the
Holocaust,
1939-1945,
http://www.ushmm.org/wlc/en/article.
the
Holocaust,
1939-1945,
http://www.ushmm.org/wlc/en/article.
837. http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/russia.html; Basalel, s. 88-89. 838. Mark Weber, The Jewish Role in the Bolshevik Revolution and Russias Early Soviet Regime, http://www. ihr.org/jhr/v14/v14n1p-4_Weber.html ; Basalel, s.89.
200
UFUK ULUTA Bilkent niversitesi Siyaset Biliminde lisans, Ohio State niversitesi Tarih blmnde yksek lisansn tamamlad. Kuds brani niversitesinde branice ve Ortadou politikas dersleri ald. Mershon Uluslararas Gvenlik almalar Merkezinde ve Melton Yahudi almalar Merkezinde aratrmac olarak alt. SETA Washington DCde Ortadou Program Koordinatrl grevini yrtt. Bata Merkezi Siyonist Arivler ve srail Devlet Arivleri olmak zere birok arivde srail tarihi ve politikas zerine aratrmalar yapt. Ohio State niversitesinde doktora adaydr. SELN M. BLME Hacettepe niversitesi Kamu Ynetimi Blmnde lisans, Uluslararas likiler Blmnde yksek lisans eitimi ald. Ankara niversitesi, Uluslararas likiler Ana Bilim Dalnda ABDnin s Politikas ve Trkiye: Kuruluundan Bugne ncirlik ss balkl tez ile doktorasn tamamlad. Tezi 2012 ylnda letiim Yaynlar tarafndan kitap olarak basld. eitli gazete ve dergilerde Ortadou, Trk d politikas, NATO ve savunma konularnda yaz ve makaleleri yaynland. 2001 ylnda srail Hkmeti Aratrma Bursunu, 2007 ylnda Sasakawa Gen Liderler Bursunu ve 2012 ylnda TBTAK Doktora Sonras Aratrma Bursunu kazand. 2012-2013 dnemi iin Kings College London niversitesi tarafndan misafir aratrmac olarak kabul edilmitir.
GLAH NESLHAN DEMR SETA D Politika Direktrlnde aratrma asistan olarak almakta olan Glah Neslihan Demir, Fatih niversitesi Uluslararas likiler blmnden mezun olmu, ayn niversitede Sosyoloji Blmnde ift anadal programn da tamamlamtr. sve Lund niversitesi Orta Dou almalar Merkezinde yksek lisans eitimini srdrmekte olup Suriye Mslman Kardeler rgt zerine tez almasna devam etmektedir.
FURKAN TORLAK Suriyede 2000-2006 yllar arasnda Felsefe ve slam Hukuku alanlarnda eitim grd. stanbul Bilgi niversitesi Uluslararas likiler Blmn bitirdi. Kanal 7, Kanal 24, CNN Trk, 6NEWS, TRT Arapa ve TRT Trkte gazeteci olarak alt. 2007 ylnda Doan Yayn Holding tarafndan yln En Yaratc Yeni Gazeteci dlne layk grld. Bilim ve Sanat Vakfnda 2008-2009 yllar arasnda Klasik Felsefe Metinleri dersi verdi. SETA D Politika Direktrlnde aratrma asistanl yapt.
SALHA ZYA Orta Dou Teknik niversitesi Uluslararas likiler blmnden mezun oldu. Ankara niversitesi Felsefe ve Din Bilimleri Dinler Tarihi blmnde yksek lisans eitimi ald. Tez almasn Lbnanda dini gruplar ve sekteryanizm zerine tamamlad. Halen Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Siyaset Bilimi blmnde doktora almasna devam etmektedir. SETA D Politika Direktrlnde aratrma asistanl yapmtr. Babakanlk Kamu Gvenlii Mstearlnda uzman olarak grev yapmaktadr.
RAPOR

UFUK ULUTA, SELN M. BLME, GLAH NESLHAN DEMR, FURKAN TORLAK, SALHA ZYA
Elinizdeki bu almada ksaca srailin tarihine, sosyal yapsna ve siyasi oluumlarna deinilmekte ve srail almalarna giri mahiyetinde muhtasar bilgi ve analizler sunulmaktadr. Birinci blmde erken dnem srailin siyasi ve sosyal yapsna deinilmekte ve srailin kurucu aktrleri, yaplar ve ideolojileri tartlmaktadr. Bu blm sraildeki gncel siyasi oluumlar daha iyi anlamak adna bir arkaplan oluturmaktadr. kinci ksmda srailin seim sistemi, parlamento yaps ve yarg sistemi incelenmekte ve sklkla seimlerin yapld bir lke olan srailin siyasal sistemine dair nemli ipular verilmektedir. nc blmde ise srailin nde gelen siyasi partileri incelenmekte, liderlerinin biyografik analizi verilmekte ve partilerin tartmal meselelere kar tutumlar ve semen kitleleri deerlendirilmektedir. Bu almada seim ncesi ittifaklardan ve seim sonras birleme arayna girecek partilerden ziyade srail siyasetinin ana damarn temsil eden siyasi partilere arlk verilmitir. Son blm srailin askeri yapsn ve hem sa hem de sol kesimden belli bal sivil toplum kurulularn incelemektedir. STKlarla siyaset yapm arasndaki balantya da deinilen bu blmde lkede glenen sa kesimin sosyal tabanna da daha yakndan bakma frsat sunulmaktadr. Sac STKlara nazaran daha az etkin olsalar da solcu STKlar zerinden srail toplumundaki aykr sesleri tanyabilme imkan verilmektedir. Ayn blmde srail yaylmaclnn ve igalinin ana vastas olan yerleimler zerinde durulmakta ve yerleimlerin barn nndeki en byk engellerden birisi olduu tezi ilenmektedir. Son olarak da fiziken Ortadouda yer alan srailin zihni corafyas irdelenmekte ve srailin dnya kamuoyunda ylmaz savunucusu olan Amerikan ve Avrupa diasporasndan, kurduklar lobi kurulularndan ve faaliyet alanlarndan bahsedilmektedir. Eser hazrlanrken braniceden Arapaya, ngilizceden Trkeye birok kaynaktan faydalanlm ve sraile dair temel malumat en gncel ekliyle verilmeye allmtr. Bu haliyle elinizdeki eser, hem srailin genel siyasi yapsn hem de yaklaan parlamento seimlerini anlama klavuzudur.
SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org

İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

RAPOR

SRAL SYASETN ANLAMA KILAVUZU

SRAL SYASETN ANLAMA KILAVUZU

COPYRIGHT 2012 SETA

SRAL SYASETN ANLAMA KILAVUZU

GR | 9 1. ERKEN DNEM SRALDE SOSYAL, SYAS VE EKONOMK YAPI | 13

2. SRAL SYASAL SSTEM | 29

4. ASKER, SYAS VE SOSYAL YAPILAR | 151

David Ben Gurion srailin Bamszlk Bildirgesini okurken, 1948

1. ERKEN DNEM SRALDE SOSYAL, SYAS VE EKONOMK YAPI

srail devletinin kurulu bildirgesi

1.2 SRAL DEVLETNN KURULUU

1.3 SOSYAL VE EKONOMK PROBLEMLER

14. Israels Arab population, Central Bureau of Statistics, www.cbs.gov.il/statistical/arabju.pdf

1.4 SYASET VE ORDU

1.5 SAVA VE BARI

Knessetin bahesindeki menora heykeli

SRAL SYASAL SSTEM

2.1 SEM SSTEM

TABLO 1. KNESSETLER VE HKMETLER

22 12 1 Kasm 1988 3 yl 8 ay 23 24 13 23 Haziran 1992 3 yl 11 ay 25

20 Ekim 1986 22 Aralk 1988 11 Haziran 1990

26 14 15 29 Mays 1996 17 Mays 1999 3 yl 3 yl 8 ay 27 28

22 Kasm 1995 18 Haziran 1996 6 Temmuz 1999

29 16 17 18 28 Ocak 2003 28 Mart 2006 10 ubat 2009 3 yl 10 ay 30 3 yl 2 ay 31

7 Mart 2001 28 ubat 2003 4 Mays 2006 31 Mart 2009

2.2 PARLAMENTO YAPISI

TABLO 2. SYAS YAPI35

Belediye Bakanlar ve Belediye Meclis Bakanlar

Devlet Mfettii ve Omdusman

DRT TP STANDART KNESSET KOMTES VARDIR;

44. Huk-Yesod: haMemala (1958), Knesset Websayfas, http://knesset.gov.il/laws/special/heb/yesod6.pdf

2.3 YARGI SSTEM

TABLO 3. MAHKEME SSTEM51

Bir Likud semeni Netanyahunun posterini duvara asyor 50

3.1.1 Parti izgisi ve Semen Profili

3.1.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam

3.1.3 D Politika Yaklam

3.1.4 Lideri ve Temel Politik Figrleri

3.2.1 Parti izgisi ve Semen Profili

3.2.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam

3.2.3 D Politika Yaklam

3.2.4 Parti Lideri ve Temel Politik Figrleri

3.3.1 Parti izgisi ve Semen Profili

3.3.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam

3.3.3 Liderleri ve Temel Politik Figrleri

3.4 SRAL BEYTENU (SRAL EVMZ )

3.4.1 Parti izgisi ve Semen Profili

3.4.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam

3.4.3 D Politika Yaklam

3.4.4 Lideri ve Temel Politik Figrleri

3.6.1 Parti izgisi ve Semen Profili

3.6.2 Temel Tartmal Meselelere Yaklam

3.6.3 D Politika Yaklam

3.6.4 Lideri ve Temel Politik Figrleri

3.7 RADKAL DNC PARTLER

3.7.2 Birleik Tevrat Yahudilii

3.8 AIRI SA PARTLER

3.8.2 Mafdal (Ulusal Dindar Parti)

3.9 ARAP PARTLER

3.9.1 Taal (el Hareketul Arabiyye lit Tayir)

3.9.2 Balad (et Tecemmuul Vatani el Demokrati)

3.9.3. Hada (el Cebhetud Demokratiyye lis Selami vel msavat)