BLM I RUHSAT BLGLER 1.1.

Ruhsat Sahasnn li lesi Beldesi Ky Ruhsat Numaras Ruhsat Grubu Maden cinsi :ORUM :BOAZKALE :-------:--------:200712071 :IV. GRUP :BAKIR, MANGAN, DEMR

1.2.Ruhsat Sahibinin Ad Soyad Adres Vergi Dairesi ve Vergi Numaras Tel Faks Web : APM MADENCLK LTD. T. : 289. SOK. NO:2 ZEMN KRFEZ HANI BORNOVA/ZMR : BORNOVA VD. 710407030 : 0 232 486 59 09 : 0 232 486 38 20 : apm-mining.com.tr

1.3 Ruhsat Snr Koordinatlar, Paftas ve Alan Tablo 1 : Ruhsat Koordinatlar 1. OKTA SAA(Y) YUKARI(X) 06 37500 44 29000 5. OKTA SAA(Y) YUKARI(X) 06 41000 44 34000 2. OKTA 06 37500 44 29500 6. OKTA 06 41000 44 32000 3. OKTA 06 39000 44 29500 7. OKTA 06 42000 44 32000 4. OKTA 06 39000 44 34000 8. OKTA 06 42000 44 29000

PAFTALARI : 33-A1/A2 ALA I : 1.375 Ha.

H33D4/D3

1.4 Ruhsat ve Ruhsat Alan Yer Bulduru Haritas

1.4.1 Ruhsat

1.4.2. Ruhsat Alannn Uydu Grntleri

1.5 Planlanan letme zin Koordinatlar ve Alan Tablo 2 : Planlanan letme zin Koordinatlar 1. OKTA SAA (Y) YUKARI(X) 06 39000 44 34000 6. OKTA SAA (Y) YUKARI(X) Alan:1.300 Ha. 06 39000 44 29000 2. OKTA 06 41000 44 34000 7. OKTA ------------------------------3. OKTA 06 41000 44 32000 8. OKTA ------------------------------4. OKTA 06 42000 44 32000 9. OKTA ------------------------------5. OKTA 06 42000 44 29000 10. OKTA -------------------------------

BLM II PROJE LE LGL GE EL BLGLER 2.1 Kurulu Yeri Projeye konu alan, ORUM li, BOAZKALE lesi civarnda bulunmaktadr. Madencilik faaliyetleri, cevherin bulunduu alann snrlar dhilinde yaplmas zorunlu faaliyetler olduundan, maden iletmesi, ruhsat alan dhilinde kurulacaktr. 2.2 Projenin Gerekesi Saha alan dhilinde yaplan arama yarma faaliyetleri, yaplan gzlemsel jeolojik etd almalar neticesinde ekonomik olarak iletilebilecek bakr, mangan ve demir cevheri rezervlerinin mevcut olduu anlalmtr. Bu rezervin deerlendirilerek ilenmesi, satlarak lke ekonomisine kazandrlmas amacyla iletmeye alnmasna karar verilmitir. 2.3 Yatrmn Balama Tarihi Saha alannda ilk yatrmlara iletme ruhsatnn ve iletme izninin alnmas ile balanlacaktr. 2.4 Yatrm ve Proje Sresi ile lgili Termin Ruhsat alan ierisindeki bakr rezervine ve tenrne bal detayl fizibilite almalarnn tamamlanmasnn hemen ardndan yatrm almalarna balanlacaktr. Yatrmn yaplmasyla ilgili olarak temrin plan Tablo-3de verilmitir. Tablo 3: Termin Plan
TERM PLA I antiye ve Tesislerin Kurulmas Enerji Nakil Hatt ekilmesi letme Yolunun Islah retim Faaliyeti 1.Yl 1. 6 ay 2. 6 ay 2.Yl 3.Yl 4.Yl 5.Yl 6.Yl 7.Yl 8.Yl 9.Yl 10.Yl

AYLARA GRE RETM Ruhsat alannn bulunduu blge iklim itibariyle klar olduka souk ve kar yal gemektedir. Bundan tr k aylarnn en sert dnemleri olan yln ilk 3 ay retim ve iletme asndan alma zorluklar olacaktr. Tablo-4de aylara gre retim zamanlar verilmitir. Tablo 4 : Aylara Gre retim
OCAK

UBAT

MART

SA

MAYIS

HAZRA

TEMMU Z

AUSTOS

EYLL

EK M

KASIM

ARALIK

PROJE MR Saha alannda Bakr, Demir ve Mangan cevherlemelerine rastlanlmtr. Cevherli alan ruhsat alannn tamamna yayl olup, bu alanda Bakr ierikli kayalar, Mangan ierikli kayalar ve demir ierikli kayalar yer yer birlikte, yer yer ayr zonlarda kmelenmitir. Yaplan gzlemsel aratrmalar ve alnan numunelerden yola klarak blgede tahmini olarak cevherli zonun;

%10u %15i %10u

Bakr ierikli kayalar Demir ierikli Kayalar Mangan erikli Kayalarla temsil edilmektedirler.

Blgede Cevherli zonun yaylm alan aada belirlenmitir.

Ortalama Uzunluk Ortalama Genilik Ortalama kalnlk

: 5.000 m. : 3.000 m. 20 m. 300.000.000 m3 civarndadr.

Cevherli Zonun rezervi

Yerleim yerleri, Arazi mlkiyet durumu, toporafik artlar deerlendirildiinde bu zonun ancak % 25i deerlendirilebilecektir. Bu durumda;

Deerlendirilebilecek Cevherli Zon

300.000.000 x 0,25 = 75.000.000 m3

Bu durumda deerlendirilebilecek cevherli zon kapsamnda Cevherli kayalarn rezervi aadaki ekilde gerekleecektir. Bakr eren Kayalar Demir eren Kayalar Mangan eren Kayalar = = = 75.000.000 x %10 75.000.000 x %15 75.000.000 x %10 = = = 7.500.000 m3 11.250.000 m3 7.500.000 m3

Alnan numunelerden elde edilen ortalama tenr ve ortalama younluk durumuna gre sz konusu rezervlerden elde edilebilecek cevher miktarlar aadaki tabloda verilmitir. Tablo 5 : Cevher Cinsleri Ve Miktarlar Cevher cinsi Kaya Miktar (m3) Ortalama Younluk (ton/m3) Bakr Demir Mangan 7.500.000 11.250.000 7.500.000 8,96 7,86 7,47 0,03 0,057 0,013 2.016.000 5.040.225 728.325 Ortalama Tenr Rezervi (ton)

2.5 Rezerv Bilgileri 2.5.1. Grnr Rezerv Alan: Tablo 6 : Grnr Rezerv Alan 1. OKTA SAA (Y) YUKARI(X) Alan:1.300 Ha. 6. OKTA SAA (Y) YUKARI(X) 06 39000 44 29000 7. OKTA ------------------------------8. OKTA ------------------------------9. OKTA ------------------------------10. OKTA ------------------------------06 39000 44 34000 2. OKTA 06 41000 44 34000 3. OKTA 06 41000 44 32000 4. OKTA 06 42000 44 32000 5. OKTA 06 42000 44 29000

BLM III RETM SAHASI LE LGL BLGLER 3.1 Alt Yap Durumu Yol Durumu Elektrik Dnemi suretiyle karlanacaktr. klim Durumu : orum li, Karadeniz ikliminden Anadolu iklimine gei blgesinde bulunmaktadr. Yazlar scak ve kurak, klar souk ve kar yaldr. lin kuzey blgesinde yer alan Karg, Osmanck, skilip, Lin, Dodurga, Ouzlar ve Bayat leleri Karadeniz gei ikliminin etkisinde kalan ilelerdir. orum Merkez le, Sungurlu, Alaca, Boazkale, Ortaky, Mecitz ve Uurluda leleri Anadolu step iklimi zelliklerini gsterir. 1929 ylndan bu yana yaplan meteorolojik lmler sonucunda yllk ortalama ya miktar l Merkezinde 423,0 mm., Alaca da 376,0 mm., Bayat ta 445,2 mm., Boazkale de 490,3 mm., Dodurga da 373,2 mm., skilip te 484,8 mm., Karg da 360,3 mm., Lain de 530,2 mm., Mecitz nde 422,7 mm., Ortaky de 409,5 mm., Osmanck ta 368,1 mm., Sungurlu da 438,1 mm., Uurluda da 450 mm. olarak tespit edilmitir. l Merkezinin yllk ortalama scakl 10,7dir. En yksek scaklk 2000 ylnn Temmuz aynda 42,7 C, en dk scaklk 1985 ylnn ubat aynda -27,2 C olarak llmtr. Temmuz ve Austos aylar en scak aylardr. Su Durumu : Maden ruhsat sahasnn yaknlarnda bulunan derelerden kullanma suyu, yine saha yaknndaki dere, eme ve kylerden de kiisel ihtiyalar iin boru demek suretiyle ime suyu teminine gidilecektir. 3.2 stihdam Durumu Aadaki Blmde Ayrntlaryla Belirtilmitir. cretler BLM Vte aklanmtr. retim kapasitesi makine ekipman ve ii durumuna gre belirlenmi olup, Pazar artlarnda ok byk deiimler olmad srece kapasitenin artrlmas planlanmamaktadr. Bu nedenle istihdam says yllar itibari ile sabit olarak alnmtr. : Saha alanna ulam salayan ky yollar mevcuttur. : Sahadaki elektrik ihtiyac en yakn kyden hat ekmek

10

3.3 Arazi Mlkiyeti, Araziden Faydalanma Durumu Ruhsatl alann tamamna yakn bir ksm orman mlkiyetinde olup, bir ksm tapulu arazi olarak gemektedir. Gerek rezerv tespit almalar esnasnda yaplacak olan sondajlar ncesi gerekse retime gemeden nce Orman daresinden gerekli izinler alnacak sonrasnda ruhsat alannda faaliyetlere balanlacaktr. 3.4. retim in Alnacak zinler 5177 sayl Maden Kanunun 7. maddesi uyarnca, GSM ruhsat ve Orman zni alnacaktr. Ayrca ED Ynetmeliine gre de ruhsatl alanda yaplacak olan almalarda ED Gerekli Deildir. 3.5. retim Sahasna Snr Olan Dier Ruhsatl Sahalar APM Madencilie ait ruhsatl alanmzn etrafnda da eitli maden ruhsatl sahalar yer almaktadr. Bu ruhsat alanlarnda da belirli almalar yaplm, ruhsat sahiplerinden de detayl olarak bilgiler alnmtr. Ruhsatl sahamzn kuzeydousunda yer alan ve BOAZKALE MNERAL tarafndan 30.07.2002 tarihinde 2471383 Eriim Numaras ile Maden leri Genel Mdrlnden allnm olan maden ruhsat alann ierisinde bakr ile ilgili olarak ruhsatn alnd zamandan bu zamana kadar ok detayl fizibilite almalar yaplm, rezerv ve tenr almalar kapsaml olarak belirlenmitir. Boazkale Mineral Ltd.ti. tarafndan ruhsat alan ierisinde yaplm olan bakr almalaryla ilgili olarak aada da detayl bilgiler verilmitir. Belirtilen bu saha da detay almalarnn sonulandrlmasndan sonra ruhsat alan el deitirmi olup, u anda Trkiyede krom konusunda byk bir g olan ve dnya krom piyasasnn da banda yer alan Dedeman Madencilik tarafndan devir alnmtr. Ruhsat el deitirip Dedeman Madencilie getikten sonra herhangi bir alma yaplmam ve u anda da yaplmamaktadr. Ruhsat alan ierisinde Dedeman Madenciliin stratejisi hakknda bir bilgiye ulalamamtr. Bunun yan sra APM Madencilie ait ruhsat alanmzn hemen gneyinde yer alan ve ruhsat snrmza mcavir olan MURAT HARFYAT firmas ise; 21.03.2007 tarihinde 3134286 Eriim Numaras ile baka bir maden firmasndan ruhsat devir almtr. Belirtilen firma tarafndan u anda ruhsat alanlar ierisinde fizibilite almalar yrtlmekte; makineler ile yarma ve sondaj almalar yaplmaktadr. Murat Harfiyatn retime ynelik alt maden blgede ok sk rastlanan ve rezerv bakmndan da yksek olan ayrca APM Madencilik ruhsatl alannda da bol olan mangandr. Mangan cevherlemesinin youn olduu yerlerde firma galeri almalar da yapmaktadr. Ruhsat alanmzn gney snrn da bakr cevherlemesine rastlanlmtr. Youn bir ekilde malakit ve azuritler grlm ve bu alanlarda yarma almalarnda bulunulmutur. 642242 4429988 koordinatlarnda yaplan yarmalardan gerekli numuneler alnmtr. Belirtilen bu saha da fizibilite almalar daha yeni balam bulunmaktadr. Dolaysyla ruhsatl alan iin detayl bilgiler u anda bulunmamaktadr.

11

Ruhsatl alann evresindeki dier firmalara ait olan ruhsat snrlar Harita-1de verilmitir.

Harita-1 : Ruhsat Alannn Etrafndaki Bakr Yataklanmasnn Olduu Dier Ruhsatl Alanlar

12

3.5.1. BOAZKALE M ERAL MADE CLK LTD.T. FRMASI A AT SAHA HAKKI DA YAPILA ALIMALAR 3.5.1.1. GR orum li, Boazkale lesi, Kkhrka Ky Cu ve Au yata, Ankarann 200 km NEsunda, Boazkale lesinin 10 km Wsnda, Kkhrka Kynn 2 km NWsnda, Ozan Dere vadisinde, Elmal mevkiindedir. orum H33-D3 paftasnda yer almaktadr. Cu-Au-Ag yata Elmal mevkiinde esas olarak en az 550 m uzunluunda, 50 m kalnlnda, N78W / 70 SE yn ve eimli, diyabazlar ile serpantinler arasndaki fay zonu iinde, deiik boyutlardaki ktleler eklindedir. Cevherli zonun uzunluu 5 kmden daha byk olabilir. Saha ierisinde analiz iin eitli yerlerden alnm olan numunelerde % 6 kadar Cu, tonda 0,9 gra kadar Au deerlerine saptanmtr. Btn analiz deerlerinin ortalama tenr % 1,99 Cudr. 3.5.1.2. MADE JEOLOJS Saha; diyabazlar, serpantinler ve eitli kalkerlerden oluur. N78W / 70 SE yn ve eimli, silislemi ve limonitlemi, Cu-Au cevheri, Ozan Dere vadisi boyunca diyabazlarla serpantinler arasndaki WNW-ESE ynl fay zonuna yerlemitir. Fay zonu 50 m ve daha kaln karmak bir formasyon veya megabre olarak tanmlayabileceimiz ve serpantin, gabro, diyabaz, plaket kalker, rt ve cevher ktlesinden mteekkil bir oluuk ile temsil edilir. Limonitleme ve silisleme, Ozan Dere yatana kadar devam eder; cevherleme ise azalr. Ozan Dere vadisi boyunca, limonitlemi ve brelemi diyabazlar, stokvrk eklindeki santimetrik kalsit damarlar ile doldurulmu nl Elaz vinesi mermerlerine benzer ok ilgin kayalar olumutur. Cevherleme, 500 mlik Elmal mevkiinde 20 m x 5 m , 100 m x 10 m, 150 m x 20 m , 100 m x 10 m olmak zere 4 adet cevherli ktle tekil eder. Birinci, ikinci ve drdnc ktleler, esas olarak limonitten oluur, nadiren az miktarda malakite rastlanr. Farkl yerlerden alnan kanal numuneleri srasyla bu 3 ktleyi temsil etmektedir. % 0,71e kadar Cu, 0,94 gr/tona kadar Au ierirler. kinci Limonit ktlesinde alan 60 cm derinliindeki yarmada, pirit ve az kalkopirit serpintileri ieren diyabazlara ulalmtr. Bu ktlelere sar cevher adn vermektedirler. nc ktle, esas olarak malakit ve nabit bakr, tali olarak bornit, kalkozin ve nadiren pirit ve kalkopirit ieren silislemi ve limonitlemi diyabazlardan olumaktadr. Farkl yerlerden alnan kanal ve temsili numuneler bu ktleyi temsil eder. % 6,55e kadar Cu, eser ile 0,94 gr/tona kadar Au ierirler. Cevherleme, metrik, desimetrik ve santimetrik damar, blok ve serpintiler eklindedir. Bu ktleye yeil cevher adn vermektedirler. Karmak seri Ozan Dere vadisi boyunca limonit ktleleri iererek 5 km uzanmaktadr. Sarkaya mevkiinden nce Ozan Dereyi kat ederek Emirler Kyne doru uzanr. ESEya doru uzants arazide takip edilebilmektedir. Karmak seriyi kuzeyden snrlayan ana fay, Y=641500 ve X=4436050 koordinatl noktada Ozan Dereyi keserek batya Kabak Tepe ve Emirler Kyne doru devam etmektedir. Ana fayn kuzeyi, ounlukla serpantinlerden oluur. Yer yer tali olarak diyabaz, rt, eitli renklerde mermerlemi kalkerlere rastlanr.

13

k kanal veya kanallarn takiben ykselen hidrotermal svlar, deniz dibine yaylm, cevher tabakasn olutururken diyabazlardaki atlaklar da doldurmutur. Plaket kalkerler, cevher tabakasnn zerine kelerek cevherlemeyi muhafaza etmilerdir. Bylece ekzalatif sedimanter veya VMS tip bir bakr yata olumutur. Bilahare N 780 W / 700 SE yn ve eimli bir fay boyunca serpantinlerden, oluan NE kompartman ykselmi ve fay zonu boyunca diyabaz, gabro, plaket kalker, rt, serpantin, cevher damar ve ktleleri satha kadar srklenerek karmak bir zon oluturmutur. Karmak serinin oluumundan sonraki bir safhada ykselen hidrotermal svlar, yaygn bir limonitlemeye ve yersel bir silislemeye neden olmutur. Ozan Dere vadisi boyunca santimetrik kalsit damarlar, limonitlemi ve brelemi diyabazlarn atlaklklarn doldurarak dnyaca nl Elaz vinesi mermerlerine benzer beyaz kalsit damarl, vine renkli mermerleri oluturmutur. Plaket kalkerler, SE kompartmannn derinliklerinde muhtemelen byk yaylm gsterebileceinden, fay zonunu dolduran cevherlemeye ilaveten plaket kalkerlerinin altnda byk bir cevher potansiyeli beklenebilir. 3.5.1.3. M ERALOJK ETDLER MTAda yaplan ar mineral etdnde, kumlarn iinde kuvars, amfibol, manyetit, almandin, mika, piroksen, zirkon ve turmalin tespit edilmitir. Dr. Ahmet aatay, KS1A/35,4 metrede kesilen diyabazda pirit, kalkopirit, sfalerit, kuvars, epidot, aktinolit, klorit, rutil, ilmenit, lkoksen, ilmeno-manyetit ve manyetit tespit edilmi olup, pirit, kalkopirit ve sfaleritin en az mezotermal koullarda gerekletiini belirlemitir. Ozan Dere vadisinin alt tarafnda Emirler Ky yaknndaki Sarkaya mevkiinde, karmak seri iinde kalnlklar 20 metreye, uzunluklar 200 metreye kadar varan, az ok altere olmu, ultrabazik kkenli 5 adet dayk saptanmtr. Sz konusu dayklar, NNE-SSW, EW, NW-SE olmak zere eitli ynlerdedir. Karbonatlama, silislemei kloritleme ve limonitleme gsteren kayacn, mikroskop altnda incelendiinde altere olmu olivin ve piroksen ile kromitten oluan bir ultrabazik kaya olduu saptanmtr. Her iki dayktan alnan numunelerin kimyasal analizleri yaptrlm, ultrabazik zellii anlald gibi, ilmenit indeksinin 0,47den kk olduu grlmtr. Bu ultrabazik dayklar, kimberlit bacalarna benzedii iin 2004 mevsiminde Ozan Dere ve yan derelerdeki alvyonlardan bate almas yaplm ve krlma indisi ok yksek, effaf, sarms pembe ve renksiz tanelere rastlanmtr. 2,5 mmlik bir tane, Diamond Selector ile yaplan testlerde elmas sinyalleri vermitir. Rio Tinto, bu dayklarn etrafndaki derelerden ald kum numunelerinde, Gney Afrikadaki Ranch River elmas yatandaki kromitlere benzer kromitler bulmutur. Bunun zerine dayklardan, olaan serpantinlerden ve diyabazlardan kaya numunesi alarak kromitleri incelemi ve kumlarda tespit ettii Ranch River benzeri kromitlerin dayklardan ileri geldiini saptamtr. Ultrabazik dayklar, egzotik ultrabazik dayklar olarak tanmlam ve st mantonun derinliinden geldiini belirlemitir. Dier indikatr mineralleri aratrlmaya devam edilmektedir. Bu saha da 3 numaral daykn alt tarafnda V.Grup yar deerli talar snfna giren yeil renkli agatlar mevcuttur. Yine bu gruba giren kahverengi, siyah yer yer tabakal rtlerde sahamzda nemli bir yer kaplamaktadr. 3.5.1.4. JEOFZK ETDLER 2003 Aralk aynda Elmal mevkiinde 3 adet IP profili yaplm ve dou-bat ynl, 23-35 m geniliinde bir anomali, 75-100 m geniliinde muhtemel bir anomali saptanmtr. SP etd, IP anomalisini teyit etmitir. 2004 Ekim aynda jeofizik SP etd, cevherli ana fay

14

boyunca douya ve batya doru uzatlm, karmak zonda kesin 650 m, muhtemel 900 m uzunluunda cevher anomalisi saptanmtr. Karmak zonun gneyindeki diyabazlarda, slfit varlndan ileri gelen nemli art ve eksi kutuplamalar kaydedilmitir. Sz konusu kutuplamalar, dou ve bat ynnde devam etmektedir ve karmak zonun hemen gneyinde yer almas muhtemel olan ana yatan mevcudiyetini teyit etmektedir.

3.5.1.5. SO DAJLI ARAMALAR 2005 ylnda, fayn yukar doru srkledii cevher ktlesinde 126 ve 76 m olmak zere iki adet eik sondaj, ana yata tahkik etmek iin de Ozan Dere yatann kenarnda 138 metrelik dik bir sondaj yaplmtr. Dik sondajda az nabit bakrl, limonitlemi diyabaz kesilmi, 94 m ile 124 m arasnda krmz plaket kalker ve rt geildikten sonra 4000ppm bakr ieren 3 metrelik nabit bakrl hematitize diyabaz kesilmitir. 76 metrelik eik sondajda 14 metrelik az bakrl limonit zonundan sonra 2000 ppme kadar bakr ieren piritli, kalkopiritli ve sfaleritli limonitlemi diyabazlar kesilmi ve az slfrl serpantinlerde sondaja son verilmitir. 126 metrelik eik sondajda karot verimi ok dk olduu iin benzer sonular veren birka analizle yetinilmitir. MTAda yaplan analizlerin sonular aadadr. KS-1A sondaj Cu Deerleri ( % ) 00-14 m : 0,07 14-24 m : 0,02 24-34 m : 0,015 34-37 m : 0,2 37-42 m : 0,02 42-74 m : 0,03 74-76 m : 0,02 KS-2 sondaj Cu Deerleri ( % ) 00-15 m : 0,07 15-37 m : 0,02 37-40 m : 0,07 40-43 m : 0,015 43-46 m : 0,07 46-66 m : 0,02 66-81 m : 0,02 81-91 m : 0,01 91-101 m : 0,04 101-118 m : 0,02 118-124 m : 0,007 124-127 m : 0,4 127-132 : 0,01 132-138 m : 0,007

3.5.1.6. REZERV HESABI Batdan douya doru sralanan cevher gvdelerinin boyutlar u ekildedir. 1. 2. 3. 4. Elmal Yayla Deresinin batsndaki sar cevher ktlesi Elmal Yayla Deresinden douya doru uzanan sar cevher ktlesi Elmal Yayla Deresinden douya doru uzanan yeil cevher ktlesi Yeil cevher ktlesinin dousundaki sar cevher ktlesi : 20 x 5 m : 100 x 10 m : 150 x 20 m : 100 x 10 m

Elmal Yayla Deresinin kotu ile yeil cevher ktlesinin en st kotu arasnda 50 metrelik bir fark vardr.

15

3.5.1.6.1. GR R REZERV 1-) 20 x 5 x 50 x 4 2-) 100 x 10 x 50 x 4 / 2 2A-) 100 x 10 x 50 x 4 3-) ( 100 + 150 ) / 2 x 20 x 50 x 4 3A-) 150 x 20 x 50 x 4 4-) 100 x 10 x 40 x 4 TOPLAM

: 20.000 ton : 100.000 ton : 200.000 ton : 500.000 ton : 600.000 ton : 160.000 ton : 1.580.000 TO

16

BLM IV PROJE TEK K Y 4.1.Maden Yata ile lgili Bilgiler Bakr cevheri hakknda genel bilgiler aada verilmitir. RED BED TP BAKIR YATAKLARI VE TRKYEDE R EKLER Red Bed tipi bakr yataklar stratiform sedimanter cevher yataklarnn bir trdr (Gustafson ve Williams, 1981). Dnyada bu tip yataklara ait pek ok rnein varl bilinirken Trkiyede bu tip yataklar daha yeni ele alnmaya balanmtr. Bu tip yataklar Trkiyede, zellikle orum-ankr, Delice-Yerky ve Hafik- Zara-Suehri-mranl arasndaki geni alanlarda yer yer yzeylemektedir. Bu almann amac red bed tipi yataklarn oluum ortamlarn tanmlamak, dnyadan ve Trkiyeden rnekler vererek aratrmaclarn dikkatini bu tip yataklar zerine ekmektir. 2. RED BED TP BAKIR YATAKLARI I TA IMI Red Bed (Krmz Seri) tipi bakr yataklar tipik olarak krmz, kahverengi, mor kumtalar, amurtalar, ak Halan ve eyi tabakalar ierisinde fluvial, karasal ve deniz kenar ortamlarnda olumulardr. Cevherli tabaka ve mercekler halinde bulunan, kalnlklar birka mm ile birka metre arasnda deiebilen ve yanal uzunluklar kilometrelerce olabilen yataklardr (Haynes, 1986). Genelde ierisinde yatakland kayalarla uyumlu katmanlar oluturmaktadr. Red Bed tipi yataklarn yan kayalarnn krmz rengi, imentoda bulunan ve bunlar boyayan hematit ve limonitten kaynaklanmaktadr. Cevherli bantlarn rengi ise genellikle yeil ya da yeilimsi gridir. Bu renk redkleyici ortamlarn bir sonucudur. Krmz renkli sedimanter malzeme genellikle ge tektonik hareketler sonucu meydana gelen ykselmelerle kta ya da kta platformundan anma sonucu kelmitir. Balca mineraller kalkozin, pirit, ve nabit bakrn yannda az miktarlarda kalkopirit, bornit, dijenit, nabit gm ve uraninittir. Ayrca, malakit, kuprit, kalkantit, kovelin, atakamit de grlr. Cevher mineralleri ile birlikte bulunan gang mineralleri ise ounlukla kuvars, feldspar, , illit, demir oksit mineralleri, jips, anhidrit ve barittir. 3. RED BED TP YATAKLARI ETL ZELLKLER Sedimanter kayalar iinde bulunan tabakalanmaya bal cevher yataklar mineral ierikleri bakmndan genelde grupta ele alnrlar. Bunlar; yalnzca Pb-Zn ieren yataklar

17

(rnein, Silvermines, Landy Loretta, Avustralya; Sullivian, Kanada; Largentiere, Fransa ve Laisvall, sve), Pb-Zn-Cu yataklar (rnein, Broken Hill ve Mt. sa, Avustralya; Meggen ve Rammelsbeg, Bat Almanya) ve red bed tipi bakr yataklar olarak bilinen ve yalnzca bakr ieren yataklardr (izelge 1 ). Cevher, Mansfeld (Dou Almanya), Lubin (Polonya) ve Zambiya bakr kuanda eylkumta iinde, Boleoda (Meksika) tf it iinde, White Pine (ABD), Creta (ABD), Corocoro (Bolivya), Nacimiento (ABD) ve Trkiyede ankr-orumYozgat havzasnda kumtalar (arenit, arkoz) iinde bulunmaktadr. Bu kayalar, bir karasal fluvial red-bed istifini (Corocoro, Nacimiento ve Trkiyedekiler gibi), red-bed kesimleri ieren deniz seviyeleri (Creta gibi) ya da karasal red bed 1er zerine gelen bir deniz transgresyonunu (White Pine, Mansfeld, Lubin) temsil edebilir. Tm bu yataklarn ortak yan cevherin krmz renkli seviyeler ierisinde ara katmanlar biiminde bulunmasdr. izelge 1de verilen rneklerden yalnzca Boleoda (Meksika) cevher krmz hematite zengin serilerle deil MnO2ce zengin koyu renkli seriler iindedir. Red bed tipi cevherlemelerin evaporitlerle yakn ilikisi bulunmaktadr. Evaporitler ounlukla cevherli seviyelerin tavan ve/veya tabannda, bazen cevherlerle birlikte (Corocoroda olduu gibi) grlrler. izelge 1de verilen yataklardan yalnzca White Pine yatanda evaporitler grlmez. Red bed tipi bakr yataklarnn ya Prekambriyenden Pliyosene (muhtemelen Kuvaterner e) kadar deimektedir. Bu yataklardan zellikle Prekambriyen yal olanlar eitli derecelerde metamorfizma geirmitir. rnein, Zambiya Bakr Kua cevherlerinde yeilist, Dzhezkazganda (SSCB) zeolit fasiyesinde metamorfizmann etkileri gzlenmektedir. Metamorfizmaya uram red bed tipi yataklarda, ilksel sedimanter zellik ve yaplar bozulmutur. Bu yataklarn dier bir zellii de yanal ve/veya dey mineral zonlanmas gsterebilmesidir. Zonlanma baz yataklarda (Corocoro ve White Pine gibi) st seviyelerdeki slfrl minerallerden alt seviyelerdeki nabit bakra gei biimindedir. Trkiyedeki yataklarn ise metamorf izma geirmemi tipte olmas nedeni ile izelge 1de verilen rnek yataklar metamorfizmadan etkilenmemi yataklar arasndan seilmitir. 4. RED BED TP YATAKLARI EKO OMK EM Red bed tipi bakr yataklar ekonomik bakmndan genellikle yar ekonomik yataklar olarak bilinirler. Bunun nedenleri bu yataklarn geni bir alana yaylmalar, kalnlklarnn birka metreyi gememesi, geni alanlarda maden retimi gerektii iin tarm alanlarna ve evreye zarar vermeleri ve ayrca dk tenrl olmalar nedeniyle zenginletirme gerekmesidir. Red bed tipi bakr yataklar bakr yannda az miktarlarda Ag, U, V, Pb, Zn, Co, Mo, Se ve Ni ierebilmektedir. Bunlar ierisinde en nemlileri nabit gm ve uraninittir.

18

Tenrlerin 50100 gr/ton Ag ya da 308,1000 2000 gr/ton vanadyuma ulat yerlerde bu metallerin retilmesi ekonomik olmaktadr.

5. CEVHER OLUUMU Red bed tipi bakr yataklarnn oluumu konusunda farkl grler bulunmaktadr. Bunlar sinjenetik, epijenetik ve diyajenetik grlerdir. Sinjenetik gr, cevher minerallerinin ierisinde bulunduklar sedimanlar ile birlikte e zamanl keldiini savunur. Bu gr cevherin stratiform konumu, tavan/taban kayalar ile uyumluu, cevherin imento malzemesi ya da bek ve konkresyonlar halinde bulunmas desteklemektedir. Bu tip cevher, ya organik malzemece zengin bir takn ovasnda, gl ya da lagn ortamna oksijence zengin cevherli sularn girip indirgenerek kelmesiyle ya da kurak iklimin hkm srd kapal havzalarda ve takn ovalarnda tuzlu ve metalce zengin sularn toplanarak buharlama sonucu kristallemesiyle olumaktadr (Dunham, 1964; Haranczyl, 1970; Garlick, 1974). Bakrn, bakr slfat ya da organik bakr bileii biiminde kelmesinde, bakteriler nemli rol oynayabilmektedir (Haynes, 1986). Ortamdaki kayalarn geirgenlii yksek ise H2S fugasitesi deceinden bakr slfid yerine bakr oksit ya da nabit bakr meydana gelmektedir (Haynes, 1986). Diyajenetik gr, nceden kelmi malzeme ile, bu malzemeninin arasn dolduran (interstitial) akkan, eriyik ve gazlarn reaksiyona girmesi sonucunda cevher minerallerinin olutuunu savunur. Bu gre gre cevherli eriyikler sedimanter ortamda bulunmaktadr. Epijenetik gre gre, cevherli eriyikler sedimanter ortama tanma ile gelmitir. Eriyiklerin kayna magmatik ya da tektonik ykselme ya da erozyon sonucunda akifere giren meteorik kkenli yeralt sular olabilmektedir. Byle bir d kaynaktan salanan cevherli eriyikler daha nceden depolanm sedimanlarn bileenleri ile kimyasal reaksiyona girerek cevher minerallerini oluturmaktadr. Epijenetik gr savunanlardan bazlar (Shockey ve ark. 1974) cevherlemenin roll tipi uranyum yataklarnn oluumuna benzer bir biimde meydana geldiini ileri srmektedir. Buna gre yzeyden ykanan zayf asidik cevherli eriyikler geirgenlii yksek akiferlerden geerken rastlad redkleyici ortamlarda cevher ieriklerini brakrlar. 6. RED BED TP YATAKLARDA BAKIR, GM VE URA YUMU KAY AI Bakr ve bakrla birlikte bulunan metallerin (Ag, U, V vs.) kayna phesiz sedimanter ortama malzeme salayan evredeki toporafik ykseltilerdir. Bazik magmatik

19

kayalar genellikle bakrca granit ise uranyumca zengindir. Kaynak kaya ve bunlar ierisindeki yatak ve oluumlarn anmas ve tanmas yoluyla elde edilen metaller, kil, limonit ve psilomelan gibi mineraller tarafndan adsorbe edilerek, sularla kelme ortamna tanrlar.

7. TRKYEDE RED BED TP BAKIR (GM-URA YUM) OLUUMLARI Trkiyede bilinen red bed tipi sedimanter bakr oluumlar ankr-orum-Yozgat ve Sivas (ekil 2 ) Oligo-miyosen havzalarnda bulunmaktadr (Aral, 1989). Bu oluumlardan Delice-Yerky arasnda kalanlarn n ettleri yazar tarafndan yaplmtr. Delice-Yerky arasndaki oluumlarn dnda, skilip ilesinin Bayat buca Derekt, ankrnn

ekil 2 : ankr , orum ve Yozgat Ve Sivas Oligo- Miyosen Havzalarnda Red- Bed Tipi Bakr Oluumlar Yaprakl ilesi Urvay, Sungurlunun oluk ve iskilipin Karaavdan blgelerinde benzer biimde evaporitlerin altnda ya da stnde yerlemi bakr oluumlarnn varl bilinmektedir (Gm, 1974). Ayrca, ayn tip oluumlarn Sivas havzasnda Hafikin Deveci, Zarann Bozkr, mranlnn Kzltepe ve Suehrinin Karaa yrelerinde de bulunduu bilinmektedir (Aral, 1989). ankr-orum havzasndaki oluumlar, kelme havzasnn kenar kesimlerinde Ultrabazik kayalarn dokanana yakn yerlerde bulunurlar. Bu oluumlardaki metal ieriklerinin kaynann alttaki Mesozik yal bazikultrabazik kayalarla 20

ilikili olduu savunulmaktadr (Gm, 1974). Buna karn Delice ile Yerky arasndaki oluumlarn metal kayna asidikten bazie kadar deien Ltesyen yal volkaniklere balanmtr (Aral, 1989). Delice-Yerky arasndaki oluumlarn cevher ieriklerinin volkanik bir kaynaa balanmas cevher zonlarndan alnan rneklerin yksek oranda (%85e kadar) volkanik krnt malzeme iermesinden kaynaklanmaktadr. Ltesyen yal volkanik kayalardan andezit ve bazaltta yksek miktarda Cu ve Ag, riyolitte ise normalin stnde (4 ppm) uranyum llm olmas bu gr desteklemektedir. 8. DELCE LE YERKY ARASI DAK OLUUMLAR Delice ile Yerky arasnda geni bir alanda dalm durumda pek ok bakr oluumu mevcuttur (ekil 3). En alttaki Belkavak formasyonu volkanik lavlar, volkanik konglomera/kumta ve litik tflerden oluur. Bunun zerine uyumsuz ekilde eitli kumtalan seviyeleri ve kiretandan olumu deniz kaynakl Karacaahmetli formasyonu gelir. Bunlarn zerinde yine uyumsuz, alt kesimlerinde aklta, siltta, yerel olarak kireta, tf, jips, st kesimlerinde ise krmz, kahverengi volkanik arenit, volkanik aklta, amurta/ siltta ardalanmasndan oluan ve cevher ieren Topraklk Tepe Formasyonu bulunmaktadr. Bunu ste doru gl kaynakl evaporit, kireta ve krntl serilerden oluan Kkbeytepe formasyonu izlemektedir. Blgede iki ana grupta toplanan cevher tipleri bulunmaktadr; 1. Topraklk Tepe formasyonunun en alt ksmnda, krmz ve gri renkli kumtalan ve akltalan ierisinde fay zonlanna bal nabit bakr kuprit ve malakitten oluan Gerli oluumu gibi epijenetik cevherleme izlenmektedir. 2. Topraklk tepe formasyonunun daha st seviyelerinde bazen evaporitlere yakn yerlerde ve nabit bakrla birlikte malakit bulunmaktadr. Tavan ve tabanyla uyumlu, kumta ve aklta tanelerinin arasn dolduran imento grnml, organik karbon ile yakn ilikideki bu tr cevherin en iyi rneini Terzili oluumlar gstermektedir. Terzili tipi cevherin krmz renkli seriler iinde yer alan gri renkli zonlarda bulunmas ve organik bakiyelerinden oluan piritin gri seviyelerde grlmesi karasal ykseltgen bir ortam iinde zaman zaman indirgeyici koullarn olutuunu gstermektedir. Bilinenin aksine, Delice-Yerky arasndaki oluumlarda yalnzca ok az miktarda slfidli minerallerden slfidleen piritler izlenmektedir. Bunun zel bir durum mu yoksa yzeysel 21

oksidasyonun bir sonucu mu olduu bilinmemektedir. Ancak sahada yarma, sondaj gibi daha ayrntl almalar yapldktan ayrmam bozumam kesimlere eriildikten ve bu cevherlerin ayrntl incelenmesinden sonra anlalabilecektir. n incelemeleri yaplan oluumlarn toplam rezervi ve ortalama tenr hakknda kesin bilgi vermenin bu aamada erken olaca dnlrse de; incelenen drt oluumun toplam rezervinin 2500 ton Cu, 3,5 ton Ag olabilecei hesaplanmtr (Aral, 1989). Ancak, blgenin cevher potansiyeli bu rakamlarn ok stndedir. Terzili oluumlarndan alnan 15 rnein analiz sonularnda Cu = %111; Ag=15100 gr/ton; U3 08 = 560 gr/ton; V = 70200 gr/ton arasnda deimektedir. Birinci tip cevheri temsil eden Gerli nabit bakr ve kuprit rneklerinde 200300 gr/tona kadar ulaan Ag deerleri elde edilmitir. Bayatn (orum) Derekt yresi nabit bakr rneklerinden birinde 200 gr/ton, dierinde 357 gr/ton gm bulunmutur. Bu rnekler ayrca ortalama 75 gr/ton U3O2 de iermektedir. Nabit bakr ve kpritli cevherin vanadyum ierii malakitli Terzili cevheri ortalamasndan yksektir. Ancak, en yksek vanadyum deerleri (1000 gr/ton), cevherli seviyelerin d ksmlarndan alnan, manyetite zengin rneklerde llmtr.

22

ekil 3 : Delice Yerky Arasnn Jeolojisi Ve Red Bed Tipi Bakr Oluumlarnn Yeri

23

- Yllk Ortalama Fiyatlar: Yl 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Ocak 2008 ubat 2008 Mart 2008 Nisan 2008 Mays 2008 Haziran 2008
Ortalama Fiyat USD/Ton)

2164 2275 1652 1573 1814 1577 1557 1779 2868 3679 6722 7116 7059 7886 8437 8683 8380 8259

24

1996

9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Oca.08 ub.08 Mar.08 Nis.08

ekil 4 : Yllar tibariyle LME Rafine Bakr Fiyatlar (USD / Ton )

Bakr Kullanm

25

Bakr,

insanolu

tarafndan

kullanlan

madenler

ierisinde,

uygarlklarn

biimlendirilmesindeki rol bakmndan en nde gelen birka madenden biridir. Kimyasal, fiziksel ve estetik zellikleri, bakra, endstride ve ileri teknoloji uygulamalar alannda ok geni bir kullanm sahas yaratmaktadr. Yksek elektrik ve s iletkenlii ile maddeden ekilebilme ve dvlebilme zelliklerine sahip olan bakr, ayn zamanda paslanma ve anmaya kar da direnlidir. Bakrn, inko, alminyum, kalay, nikel gibi metallerle ok eitli alamlar bulunmaktadr. Bakrn inko ile alamndan pirin, alminyum ya da kalay ile alamndan ise bronz elde edilmektedir. Bu alamlar ile, bakra, deiik zellikteki uygulamalarda kullanm iin yeni karakteristikler kazandrlmaktadr. Yukarda sralanan zellikleri ile bakr, endstrinin temel girdilerinden biri olmutur. Bakrn en temel kullanm alanlar; elektrik ve s retim ve iletim endstrisi, elektronik ve iletiim sektrleri, inaat sektr, ulam sektr ve makine-tehizat imalat sanayidir. Bakrn, bunlarn dnda da pek ok kullanm alanlarn saymak mmkndr. Bakrn bir baka zellii ise, tm dier metaller arasnda geri kazanm en fazla olan metal olmasdr. 1997 yl itibariyle tm bakr tketiminin %37si geri kazanlm bakrdr. Fiziksel ve kimyasal zelliklerini yitirmeden tekrar tekrar kullanlabilme zellii nedeniyle bakr, baz uzmanlar tarafndan yenilenebilir kaynak olarak da tanmlanmaktadr. kincil bakr olarak da adlandrlan geri kazanlm bakrn, dorudan cevherden retilen birincil bakrdan ayrt edilmesi olduka gtr. Arkeolojik bulgular, bakrn ilk defa 10.000 yl nce Bat Asyada ss eyas yapmnda kullanldn gstermektedir. Bakr, Gney Amerikada Maya, Aztek ve nka uygarlklar tarafndan da kullanlmtr. Orta a boyunca bakr ve pirin ileri in, Hindistan ve Japonyada gelimitir. 18. Yzyl sonu ve 19. Yzyl balarnda Ampere, Faraday ve Ohm gibi bilim adamlarnca elektrik ve manyetizma alannda yaplan icat ve keifler ile bakrdan imal edilen rnler, Sanayi Devrimini hzlandrm ve bakr yeni bir aa tamtr. Gnmzde bakr, modern teknolojinin pek ok alannda giderek nemi artan bir metaldir. Teknolojik gelimeler, bakrn, gelecekte de vazgeilmez metal olma zelliini srdreceini ve bakra olan talebin artarak devam edeceini gstermektedir. Dnyada rezerv, retim ve tketim Dnya bakr cevheri baz rezervi, bakr metali ierii olarak toplam 940 milyon ton civarndadr. Bu rezervin 360 milyon tonu (yaklak %40) tek bana ilide bulunmaktadr. Rezerv bakmndan ansl dier lkeler ise, ABD (70 milyon ton), in (63 milyon ton), Peru (60 milyon ton), Polonya (48 milyon ton), Avustralya (43 milyon ton) ve Endonezya (38 milyon ton) eklindedir. 26

Gnmz koullarnda ekonomik olarak iletilebilecek dnya bakr rezervi ise bakr metali ierii olarak toplam 470 milyon tondur. U.S. Geological Survey tarafndan yaplan deerlendirmelerde toplam dnya bakr rezervlerinin 1,5 milyar tonun zerinde olduu tahmin edilmekte olup, ayrca okyanus diplerinde de yaklak 700 milyon ton bakr potansiyelinin bulunabilecei ileri srlmektedir. Yzyl bandan gnmze, rafine bakra olan endstri talebi 494.000 tondan 13,000.000 ton seviyelerine ykselmitir. kinci Dnya Sava ncesinde yllk ortalama %3,1 olan talep art, 19451973 yllar arasndaki hzl byme dneminde %4,5 ve 19741990 yllar arasnda ise %2,4 olmutur. 1990l yllardaki yllk ortalama talep art oran ise %2,9 civarndadr.

ekil 6 : 2003 Yl Dnya Bakr retimleri (Bin Ton )

Dnya Bakr Sektrnn Yaps

27

Dnya bakr sektrnn en byk be irketi, pazarn yaklak %40n ellerinde bulundurmaktadr. Bunlardan en by, sadece ilide faaliyet gsteren kamu kuruluu Codelcodur (%12,3). Dierleri ise srasyla; ABD meneli Phelps Dodge (%7,8), Avustralya meneli BHP Billiton (%7), ngiliz meneli Rio Tinto (%6,2) ve Meksika kuruluu Grupo Mexicodur (%5,5). Sz konusu irketlerden BHP Billiton ve Rio Tinto, dnya madencilik endstrisinin 250 milyar Dolar civarnda olan sermaye toplamnn yaklak %20sini ellerinde tutmaktadrlar ve bu alandaki sralamada srasyla ikincilii ve ncl paylamlardr. Dnyada, ok sayda madencilik faaliyeti, byk oranda bu iki irket tarafndan denetlenmektedir. Trkiyede Rezerv, retim Ve Tketim Trkiyenin nemli bakr rezervleri Karadeniz ve Gneydou Anadolu Blgelerinde bulunmaktadr. Murgul, ayeli-Madenky, Lahanos, Ergani, Siirt-Madenky, Cerattepe ve Kre bilinen nemli bakr yataklardr. Trkiye grnr bakr rezervi, 2000 yl itibariyle bakr metali ierii olarak 1.697.204 tondur. Cumhuriyet Dneminde, 1938 ylna kadar bakr retimi nemsizdir. 1930 ylndan 1937 ylna kadar retim hi yaplmamtr. 1937 ylnda Kuvarshan Bakr letmesi, 1939 ylnda ise Ergani Bakr letmesinde Etibank tarafndan tekrar retime geilerek ilk blister bakr retilmitir. Bugn, lkemizde yllk ortalama 60.000 ton bakr cevheri retilmekte olup, dnya bakr retimindeki pay sadece %0,43 dzeyindedir. lkemizde retilen bakr konsantrelerinin yarsna yakn miktar lkemizin tek izabe tesisi olan Samsun izabe tesisinde ilenmektedir. Trkiye Bakr Sektrnn Yaps Bugn, Trkiyede faaliyette olan drt ana bakr madeni kalmtr. Bunlar; Murgul, Kre, ayeli ve Ergani bakr madenleridir. Yine, 2003 ylnda Siirt-Madenky bakr oca zel sektr tarafndan iletmeye almtr. Sz konusu iletmelerden Murgul ve Erganide bakr rezervleri tkenmek zeredir. Bu nedenle, yakn bir gelecekte lkemiz bakr retiminde nemli dler olmas kanlmazdr. lkemiz madencilik sektrnde 1980lerden itibaren ne kan sylem, kamu madencilik kurulularnn zelletirilmesi olmutur. Trkiye madencilik sektrnde mlkiyet ve ynetim deiikliklerini gerekletirmeye ynelik olarak eitli kamu kurumlarnda sektrel blnme, ticariletirme, irketletirme ve zelletirmeye ynelik uygulamalar birbirini izlemi, madencilik sektrnn kamu arlkl yaps zel sermayenin de yerini alabilecei bir rekabet ortamna dntrlmeye allmtr. Sz 28

konusu uygulamalar en fazla Etibank etkilemi, bu kurum pek ok paraya blnm ve her paras bir yana dalmtr. lk olarak 1993 ylnda Karadeniz Bakr letmeleri A.., Etibankn bnyesinden ayrlarak Babakanlk zelletirme daresi Bakanlna devredilmitir. 1998 ylnda ise Etibank, Bakanlar Kurulu Karar ile Eti Bor, Eti Alminyum, Eti Krom, Eti Bakr, Eti Gm, Eti Elektrometalurji ve Eti Pazarlama ve D Ticaret olarak 7 ayr anonim irkete blnmtr. Sz konusu irketlerden Eti Bakr, dierleri gibi 2000 ylnda zelletirme daresi Bakanlna devredilmitir. Son olarak, Karadeniz Bakr letmelerine ait Samsun letmesi ile Eti Bakr Anin zelletirilmesine ilikin nihai pazarlk grmeleri 26 ubat 2004 tarihinde tamamlanm ve 12 Nisan 2004 tarihi itibariyle imzalanan sat szlemesi ile bu kurulularn zelletirme sreci tamamlanmtr. Bylelikle, Karadeniz Bakr letmeleri A.. tasfiye srecine girerken, kamu, bakr sektrnden tamamen ekilmitir. Bununla beraber, bu srete, maden aramalarna kaynak ayrlmad gibi, maden iletmecisi olan kurulularda gerekli olan yatrmlar da yaplmamtr. zel sermayenin ise, balangta varsayld gibi, kamudan boalan yeri dolduramam olmas nedeniyle, Trkiye, bakr konsantresi ve blister-elektrolitik bakr ithal eder duruma gelmitir. Dnya madencilik sektrnde irket birlemeleri yoluyla konsolidasyon eilimleri srerken, lkemiz ynetimleri, sektrn blnerek kltlmesi ynnde politikalar izlemilerdir. Fiyatlarn yksek seyretmekte olduu gnmzde sz konusu tercihin bakr sektr bakmndan ne lde doru olduunu deerlendirmek, yanltc olacaktr. Trkiye Bakr Sektrnn Gelimesine Ynelik Gr Ve neriler lkemiz bakr sektr, yerli sanayiye dk maliyette ve kaliteli girdi salamaya ynelik olarak, lke sanayi sektrleri ile btnleik ve eanl gelime anlay gzetilerek tasarmlanmaldr. Bakr retimleri artrlmaldr. Ancak, sz konusu retimin hedefi d satm deil, lke sanayi sektrleri olmaldr. Bakr cevherinin sanayi rnlerine dntrlmeden yurt dna satlmasnda lke yarar bulunmamaktadr. Bakr cevheri, katma deeri yksek u rnlere dntrlmek suretiyle yurt dna ihra edilmelidir. Bakr sektrnde u rnler ve yeni rnlerin retilmesine ynelik teknolojilerin gelitirilmesi veya transferi tevik edilmelidir. Bakr aramalar uzun yllardr ihmal edilmitir. Aramalara hz verilmelidir. Aramalarla ilgili etkin yasal ve ynetsel yaplarn tesisi ve ada teknolojilerin kullanld arama faaliyetlerinin, kamu denetiminde ve mutlaka rasyonel bir stratejik plan erevesinde yrtlmesi gerekmektedir. Maden aramalar iin uzun dnemli planlamalarn ve arama faaliyetlerinin altyaps Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrlnce yaplmaldr. Dier kamu ya da zel kurum ve kurulularca yaplacak aramalar, MTA tarafndan sz konusu

29

planlamalar erevesinde ynlendirilmeli ve denetlenmelidir. Bakr madenciliinin her aamasnda ileri teknoloji kullanm amalanmaldr. retim ve kaynak performansnn iyiletirilmesine, maliyetlerin drlmesine ve yeni rnlerin elde edilmesine ynelik olarak yeni gelien teknolojilerin kullanm, bu sektrn lke kalknmasna katks bakmndan kritik nemdedir. Bu nedenle sektrde yksek teknoloji kullanm ve retilmesine ynelik aratrma-gelitirme almalarna ncelik verilmelidir. Inmet Mining Corporation irketi tarafndan aramalar tamamlanm olan Artvin-Cerattepe bakr projesi, gerekli incelemeler tamamlanarak bir an nce retime alnmaldr. Krklareli civarndaki Demirky ve Erzurumspir porfiri bakr yataklar yeniden deerlendirilmeli, ekonomik olarak iletilebilme olanaklarnn olup olmad aratrlmaldr. lkemiz blister bakr ihtiyacn karlamak zere, mevcut izabe tesislerinin kapasitesi artrlmal ve yeni bakr izabe tesislerinin kurulmasna ilikin aratrmalar yaplmaldr. Bakr cevherlerindeki altn, gm, kobalt, nikel gibi yan rnler tmyle kazanlmal, anot amurlarn Trkiyede ileyecek tesisler kurulmaldr. Bakr madenciliinin evreye etkilerini gz ard etmek mmkn deildir. Ancak, retim srelerinde evre dostu teknoloji ve yntemlerin kullanlmas ve madencilik srasnda ya da sonrasnda evrenin korunmasna ya da yenilenmesine ynelik nlemlerin alnmas ile sz konusu etkiler en aza indirilebilecektir. Sektr, aklc planlar erevesinde uygun yntemler kullanlarak tevik edilmelidir. Sektrde, teviklerin, gelitirilen stratejik planlar erevesinde verilmesi, istenilen etkililik dzeyini salayacaktr. Yine, devlet tarafndan salanacak altyap ve tama hizmetleri gibi kolaylklar da benzer temelde dnlmelidir. Saha alannda fay etkisi ile sokulum gstermi bakr cevheri (malahit ve azurit) tespit edilmitir. Bakr cevherlemesi faydan tr kopuk kopuk izlenmi olup mostra takibi yaplarak olduka geni bir alanda cevher izlerine rastlanlmtr. Alan ocak aynasnda cevher ieren bakrl kayacn, toplam kayalar arasnda %10 olduu gzlenmitir. Tvenan cevher ierisindeki bakr tenr ise %2 civarndadr. 4.1.1. orum li Jeolojisi Blgenin jeolojik yapsnda iki ana ktle (kaya) grubu gze arpar. Bunlardan birincisi Metamorfik seri (bakalam kayalar), ikincisi ise, Tortul Ktleler dir. lin asl jeolojik karakterini 3. jeolojik zamann sonlar ile 4. jeolojik zamanda meydana gelen oluumlar meydana getirmektedir. Bununla birlikte, jeolojik devirlerden ilkel zaman olarak bilinen Arkean ve Prekambrien devirlerine ait orum Merkez le, Alaca, skilip, Osmanck, Mecitz ve bilhassa Karg ilelerinde eitli metamorfik (bakalam) topraklarna

30

rastlanlmtr. zellikle 3. jeolojik zamann ktlelerinden olan jips (kireta) ve kayatuzu yataklar ile karbon miktar % 75 kadar olan zengin linyit kmr yataklarna (Osmanck, Dodurga yresinde 30 milyon ton rezervinde ayrca Alpagut-Zambal-Karakaya-Ayva ve Ovack Kynde) rastlanmaktadr. Yine bu zamann pskrk ktlelerinden olan Trakit, Granit, Bazalt ve Andezit gibi ktle arazisine de orum merkez ilesinde, Karg, Sungurlu, Alaca, Mecitz, Osmanck ve skilip ilelerinde rastlanmaktadr. Tortul ktlelere ise ilin ou yrelerinde rastlanmaktadr. orum; Alp-Himalaya Orojenezi (Da oluumu) olarak bilinen sistem ierisinde yer alan K.A.F. (Kuzey Anadolu Fay Hatt) zerinde yer almaktadr. K.A.F. il merkezinin 20 km. kuzeyinden gemektedir. Saha alan jeolojisi I. ZET almann amac orum ili , Boazkale ilesi hudutlar ierisinde kalan Balklaya , Dedeninbel Srt , Karamustafa Srt Yazlkaya mevkilerini iine AR 200712071 Ruhsat sahasnda bakr madeninin varln aratrmaktr. Ruhsat sahasnn batsnda yer alan Yazlkaya mevkisinde Hititlere ait Hattua Antik kentinin harebeleri yer almaktadr. Sahann bu kesimi S..T alan ilan edildiinden yaklak 2 2.5 km2 lik bir alana inceleme alannn dnda tutulmutur. Ruhsat sahas Boazkale ilesi , Emirler ky Kck kyleri arasnda kalan bir alan kapsar. Sahada ykseltileri 1454 metre rakml Ziyaret Tepe , 1419 metre rakml Bykgermiekli Tepe , 1296 metre rakml ahinkaya Tepesi oluturur. Bu almayla ruhsat sahas 1/25.000 lekte detay jeolojik prospeksiyon haritas hazrlanmtr. Ruhsatn alnma tarihi olan Aralk 2007den bugne kadar sahada deiik zamanlarda gerekli olan almalar yaplm ve bu sre zarfnda ruhsat alan iinde jeolojik birimler mmkn olduu kadar detayl olarak incelenmi bakr yataklanmas olabilecek zonlardan jeokimya mahiyetinde el numuneleri alnarak analizleri yaplmtr. II. GR Ruhsat sahas iinde nceki yllarda bakr madeni iin 1/25.000 lekte jeolojik etdler yaplmamtr. Ancak ruhsat sahasnn hemen kuzeyinde BOAZKALE Mineral Madencilik ve Ticaret Ltd. irketine ait sahada yaplan jeolojik etdlerde ve sondajl almalarda bakr minerallerinin varl tespit edilmitir. Ruhsat sahasna orum-Yozgat karayolu ile ulamak mmkndr. orumu Yozgata balayan kara yolu zerinde yer alan Boazkale ilesi ruhsat alannn hemen kenarnda kalmakta olup yln oniki ay ulam mmkndr. Buradan da orman yollar ile arazinin her yanna ulamak mmkndr.

31

letmeye lazm olacak elektrik Kck kynden , ime suyu ihtiyac yine Kck ky ebeke suyundan salanacaktr. Kullanma suyu ise Kavakldereden karlanabilir.

III.GE EL JEOLOJ ncelenen alanda yaplan prospeksiyon almalarnda ofyolotik melanjn sahann byk bir kesimi kapsad gzlenmitir. Ofyolitik serininin iindeki birimlerle beraber sahada sekiz birim ayrtlanmtr. En altta serpantinit yer alr. Serpantinitler daha ok ruhsat sahasnn dousunda , gneydousunda Kkyma Srt civarnda gzlenir . Yeilimsi , koyu yeilimsi renkli olup , JURA-KRETASE yaldr. Serpantinitlerin zerine rt, bazalt, eyl ardalanmal birim gelir. Bu biriminde ya JURA KRETASE yaldr. Bu birimlerin zerine yine JURA- KRETASE yal kristalize kiretalar gelir. Grimsi beyazms renkli , olduka krkl ve atlakldr. ahinkaya tepe cvarnda yaygn olarak gzlenir. Ofiyolitik melanjn iinde yer alan gabro ve peridotit karma bu birimlerin zerinde yer alr. Bu birimin ya KRETASE yaldr. Bu birimin zerinde yer alan Ofiyolitik karma sahann byk bir ksmn kapsar .serpantin, Tamamen serpantin ve altere olmu serpantinden olumutur. Yeilimsi ak yeilimsi rengi ile kolayca tannr. Bu birimin yada JURA- KRETASE dir. Ruhsat sahas hemen kenarnda Ziyaret tepe de ve sahann iinde ahin tepenin kuzeyinde gzlenen Killi kiretalar , elf kelleri ST KRETASE yaldr. Sahann gneyinde yer alan Kkyma srtnda kumtalar ve yama kelleri SENOMANYEN- KAMPANYEN yaldr. Ruhsat sahasnn kuzeyinde dar bir alanda gzlenen kumta ,kilta , killi kireta , amurta seviyelerinden meydana gelmi karasal keller PLYOSEN yal olup, kendinden nceki birimleri diskordan olarak rter. Tutturulmam akl , kum , kil, mil , silt boyutundaki malzemelerin ym ile olumu Kavakl Dere alvyonlar KUVARTERNER yal olup, daha yal birimler zerine diskordan olarak oturur. IV EKO OMK JEOLOJ Ruhsat sahas ierisinde dokuz ayr birim ayrtlanmtr. Sahann ok byk blm ultrabazik karekterli ofiyolitik kayalarla kapldr. Trkiye de geni alanlar kapsayan genelde Mesozoyik yal olan bu ofiyolitik kayalar bir taraftan mamatik diferansasyona urayarak kromit ieren dunit ,peridotit, piroksenit gibi ultrabazik kayalar , dier yandan bakr, piritli bakr zuhurlarna mene olan norit, gabro, diyabaz , spilit. Keratofir gibi bazik bileenleri meydana getirmilerdir. ekilde de grld gibi Trkiyenin en byk bakr yataklarndan Ergani, beynam , Pnarba yataklar ite bu ofiyolitik mamatizma ile ilgilidir. 32

Jeolojik haritada da grld gibi ruhsat sahasnn kuzeyi ve bats tamamen ofiyolitik kayalarla kapldr. Ancak dousunda ofiyolitik kayalarla beraber bazalt, gabro, norit dayklarda yaygn olarak gzlenmektedir. Ruhsat sahasnn bitiiinde Boazkale Mineral Madencilie ait sahada serpantinlerle diyabaz dayklarnn fayl kontaktlarnda ekonomik olarak iletilebilinecek bakr cevherlemesi tesbit edilmitir. Azurit, malahit mineralleri ieren bu fayl zonda yaplan sondajlarda % 1,99 tenrl 124 736 000 bakr rezervi tesbit edilmitir.

33

34

Ruhsat sahas iinde ekteki haritada gsterilen yerlerde jeokimya amal el numuneleri alnm. Yaplan analizlerde ekteki sonular alnmtr. Ama ruhsat alannda bakrla beraber baka minerallerinde varln tesbit etmektir. Alnan numuneler jeokimyaya ynelik olduundan cevherli kesimlerden zellikle seilip alnmamtr. Nitekim analiz sonularnn dk gelmesi normaldir. Bunun yan sra ruhsat alan ierisinde ekskavatr ile yaplan yarma almalarnda; sahann belli bir blmnde saptanm olan bakr yataklanmasnn bulunduu yerden gerekli numuneler alnm ve M.T.A Genel Mdrlne analizlerinin yaplmas iin verilmitir. M.T.A. Genel Mdrlne analizlerinin yaplmas iin verilmi olan numunelerin belli bir ksm da ahit numune olarak kendimizde bekletilmektedir.

V SO U VE ERLER Btn bu verilerin altnda saha incelenecek olunursa , ruhsat sahasnn zellikle dousunda serpantin ve bazalt, gabro, diyabaz dayklarnn yaygn olarak gzlendii Ziyaret Tepe, Bykgermiekli Tepe, Kkgermiekli tepe , Bykyma srt civarlarnda en azndan 1 / 5 000 lekte jeolojik aratrlmann yaplmas, yaplan bu almalar sonucunda uygun grlecek yerlerde istikaf amal sondajlarn yaplmas uygun olacaktr.

4.2 umune Alma lemleri Aada saha alan ile ilgili olarak yaptrlan analiz sonular bulunmaktadr. Ayrca bu analiz sonularna internetten de ulamak mmkndr. 4.3 Rezervler ve Rezervin Tespit Yntemleri 4.3.1. Grnr Rezerv Alan: Tablo 7: Grnr Rezerv Alan 1. OKTA SAA (Y) YUKARI(X) 06 39000 44 34000 6. OKTA SAA (Y) YUKARI(X) 06 39000 44 29000 2. OKTA 06 41000 44 34000 7. OKTA ------------------------------3. OKTA 06 41000 44 32000 8. OKTA ------------------------------4. OKTA 06 42000 44 32000 9. OKTA ------------------------------5. OKTA 06 42000 44 29000 10. OKTA -------------------------------

35

Alan:1.300 Ha. Ortalama Uzunluk Ortalama Genilik Ortalama kalnlk : 5.000 m. : 3.000 m. 20 m. 300.000.000 m3 civarndadr.

Cevherli Zonun rezervi 4.4 letme Yntemi

1. GR Bakrn insanlk tarihinde kullanlmas ok eski alarda balamtr. nsanlar, bakr gnlk yaamlarnda ss eyas, silah ve el sanatlarnda kullanm olup uygarlk ilerledike bakra olan ihtiya daha da artmtr. Gnmzde tketimi 13 milyon tonun zerine kan bakr en ok kullanlan ikinci metal durumuna gelmitir. En geni kullanm alanlar srasyla; elektrik retim ve iletimi ile ilgili tesislerde, inaatta, ulam makine ve tehizatndadr. Bundan on yl nce bakra olan ihtiya hi de bu kadar nemli grlmemekte ve bakrn yerine kullanlabilecek bir ok ikame maddesi ileri srlmekteydi. Alminyum, plastik, fiber-optik gibi malzemeler bakr yerine kullanlm, ancak bakra duyulan ihtiya ve talepte hibir azalma olmam, bilakis devaml artma grlmtr. Dnyada bakr retimi, slfrl ve oksitli bakr cevherlerinin madencilik yntemleri ile karlmas, zenginletirilmesi ve deerlendirilmesi ile yaplmaktadr. Slfrl bakr cevherleri genellikle flotasyon yntemi ile zenginletirilerek izabe ilemlerine tabi tutulmak suretiyle blister bakr retilmektedir. Oksitli bakr cevherleri ise genellikle hidrometalurjik ve bakteriyal yntemlerle deerlendirilmektedir. 2. BAKIR Yer kabuunda 50 ppm orannda bulunan bakr, nadir olarak bilinen nikel, seryum, vanadyum, stronsiyum gibi elementlerden daha dk ortalama bolluk oranna sahiptir. Ancak, doada maden yata oluturma yetenei, kendisinden ok daha yaygn olan elementlerden daha yksektir. Bakr doada az miktarda nabit, genellikle slfrl, oksitli ve kompleks halde bulunur. (tr.wikipedia.org(1)) Doada nabit olarak da bulunan bakrn bilinen 250'ye yakn mineralinden ancak 10-15 kadar ekonomik nem tamaktadr. Bunlarn balcalar unlardr: Slfrl mineraller : Kalkopirit; (Cu FeS2), Bornit; (Cu5FeS4) Kalkosin; (Cu2S) ve Kovelin; (CuS) Kompleks mineraller : Burnotit; (Pb Cu Sb S3), Enarjit (Cu3(As, Sb) S4), Tetrahedrit; (Cu12 Sb4S13) Oksitli mineraller : Kuprit; (Cu2O), Tenorit; (CuO), Malahit; [Cu2 CO3 (OH)2 ] Azurit; [Cu2 (CO3)2 (OH)2], Krizokol; (Cu Si O3. 2H2O)

36

2.1. Bakrn Fiziksel zellikleri Simgesi : Cu Younluu : 8.93 gr/cm 3 Ergime noktas : 1 083 C Kaynama noktas : 2300 C Ergime ss : 43 kcal (1 kgnn ergimesi iin gerekli s) Elektrik iletme zellii : %99.95 2.2 Bakr retimi Bakr, eitli piro, hidro ve elektrometalurjik metotlarn kullanlmasyla cevherlerinden saf olarak retilmektedir. Pirometalurjik metotlar, slfrl, oksitli ve nabit bakr cevherlerine, hidrometalurjik metotlar ise dk tenrl oksitli bakr cevherlerine uygulanr. Elektrometalurji metotlar da yukardaki yntemlerin son kademesi olarak her ikisine de uygulanr. Bylece, pirometalurji metotlaryla elde edilen saf olmayan bakr, elektrolitik artmaya tabi tutularak saf katot bakra evrilir. Benzer ekilde hidrometalurjik yollarla sulu zeltiye alnan bakr, elektrokazanm yoluyla katotta saf olarak toplanabilmektedir. Dnya bakr retiminin %80i slfrl cevherlerden yaplr. 3. HDROMETALURJ Sv ortamlarda yaplan eitli metalurjik ilemlerle metal deerlerinin kazanlmas ilemlerine hidrometalurji denir. Kimyasal ekstraksiyon olarak ta bilinen bu yntemler, su veya sulu bir zelti yada su esasl olmayan bir zc ile metallerin znmeyen cevher ksmlarndan ayrlarak zeltiye alnmas ve zeltiye geen metallerin kazanlmas ilemlerinin tmn kapsar. Yakn zamana kasar hidrometalurji geni uygulama alanlar bulamamtr. Buna sebep, cevher tenrlerinin yksek olmas, hammadde olanaklarnn geni olmas ve kimyasal yntemler iin gerekli reaktiflerin bulunmamas gsterilebilir. Gnmzde hammadde kaynaklarnn gittike azalmas sonucu kompleks dk tenrl cevherlerin ilenmesi zorunlu hale gelmitir. Bu tr cevherlerin gemite uygulanan klasik yntemlerle zenginletirilmesi ve bunun ardndan metal deerlerinin kazanlmas glkleri teknolojik ve ekonomik adan gn getike anlalmaktadr. Bu durum hidrometalurjinin daha ok uygulama alanlar bulacann kant saylabilir. (Kahraman, 2005) 3.1. Hidrometalurjinin Avantajlar: Dk tenrl ve kompleks cevherlerin ilenmesini olanakl klar. Bu tr cevherlerin dier zenginletirme yntemleri ile ilenmesi ya olduka zor yada olanakszdr. Kullanlan tehizat pirometalurjiye oranla daha basit ve ucuzdur. lk yatrm maliyeti daha azdr. Pirometalurjiye oranla metal kurtarma randman daha yksek olup, daha saf rn elde etmek mmkndr. Pirometalurjiye oranla evre kirlenmesi daha az ve daha kolay kontrol edilebilir. Otomasyonu salamak pirometalurjiye oranla daha kolaydr. 3.2. Hidrometalurjinin Dezavantajlar: Kimyasal madde sarfiyat fazladr. Kimyasal maddelerin pahal olmasndan dolay kimyasal maddelerin rejenerasyonunu salamak tekrar devrede kullanlmas ekonomik adan zorunludur. letme masraflar fazladr. Onun iin rejenerasyon ile bunlarn minimuma indirilmesine allmaldr. Birok cevherin dorudan doruya zlmeye uygun olmamas

37

n hazrlk ilemlerini zorunlu klmakta buda maliyeti ters ynde etkilemektedir. Bunun iin yeni teknikler ve yeni zcleri gelitirme aratrmalar nem kazanmaktadr. 4. BAKIR CEVHER ZE G LETRME Y TEMLER 1900 1910 yllarnda %2 Cu civarnda olan endstriyel minimal tenr gnmzde %0,5 0,3 Cua kadar azalmtr. Bu tenr deki iletilebilir bakr yataklar byk rezervli ve ok ince mineral taneli cevherlerdir. letilebilen bakr cevherleri zenginleebilirlikleri ynnden aadaki gibi drt guruba ayrlabilirler. Slfrl cevherler (ok kolay zenginleirler) Karbonatl cevherler (G zenginleirler) Oksitli - slfrl kark cevherler (G zenginleirler) Bakrsilikatlar (Ekonomik olarak zenginleebilmeleri olanakszdr) Bakr cevherleri zenginletirilmesinde 1930lu yllara kadar yaygn olarak kullanlan tavuklama, jigle, sallantl masalarla zenginletirme ilemleri, gnmzdeki ince tanede serbestleen cevherlerin ilendii byk kapasiteli tesislerde kullanlmaz olmutur. Bakr mineralleri, birlikte bulunduklar dier minerallerden ancak younluklarnn farkll ve fiziko kimyasal zelliklerinin farkll prensiplerinden yararlanlarak zenginletirilebilmektedir. Bakr mineralleri ile beraber bulunan metal minerallerinin bir ou bakr minerallerine yakn younlua sahiptirler. Bunlarn bakr konsantrelerine karmalar bakr konsantresinin kalitesini bozar. zabehaneler yksek kaliteli konsantreleri tercih ederler. Bu nedenle nceleri Cu zenginletirilmesinde nemli yer tutan gravite zenginletirilmesi yerine flotasyon ilemleri tercih edilmeye balanmtr. Bakr cevherleri zenginletirilmesinde nem srasna gre flotasyon, li ve gravite yntemleri uygulanmaktadr. 5.HDROMETALURJK ZE G LETRLMES Y TEMLERLE BAKIR CEVHERLER

Hidrometalurjik yntemlerle bakr cevheri zenginletirilmesi, oksitli bakr cevherlerine, oksitli slfrl bakr cevherlerine uygulanr. Slfrl bakr konsantrelerine uygulanan hidrometalurjik yntemleri metalurjik bir ilem olarak dnmek gerekir. Bakr zenginletirilmesinde uygulanan li yntemlerini liin yapl ekline gre li, yma li, kartrma lii, perkolasyon lii, ve basn lii olarak sralayabiliriz. Basn lii daha ziyade bakr konsantrelerine uygulanr. Yerinde li yntemini bir bakma da bir maden iletme yntemi olarak grmek gerekir. Oksitli bakr minerallerini ieren byk rezervli fakir bakr yataklarnda uygulanr. nce cevher delme patlatma ilemi ile yerinde paralanr. Bu paralanm cevhere, oksijen ve sulu slfrik asit enjekte edilir. Ocak derinliklerinde oluan yksek hidrostatik basn ve yksek s slfrl bakr minerallerini de bakr slfata dntrr. Sulu bakr slfat zeltisi tnellerde toplanarak yerstne pompalanr. Bu sulu bakr slfat zeltisinden bakr ve onunla beraber znm metaller kazanlr. (Kahraman, 2005) 5.1. Li Yntemleri Bakr cevherlerine uygulanan li ilemlerini; zndrme ilemlerine gre; slfrik asit lii, kavurma + slfrik asit lii, amonyak lii, kostik soda lii, bakteri lii olarak sralayabiliriz. Ayrca bakr konsantrelerine uygulanan, basnl slfrik asit lii, basnl ferik slfat lii, ferik klorr lii, bakr retim yntemlerinin nemli uygulamalarndandr.

38

5.1.1. Slfrik Asit Lii Slfrik asit lii; oksitli, oksitli slfrl bakr cevherlerinin zenginletirilmesinde ve hatta iletmesinde uygulanan bir yntemdir. Oksitli bakr mineralleri aadaki formlasyonlara gre zlp, Azurit; Cu3(OH)2(CO3)2+3H2SO4 3CuSO4 + 2CO2 + 4H2O Malahit; Cu2(OH)2(CO3) + 2H2SO4 2CuSO4 + CO2 + 3H2O Tenorit; CuO + H2SO4 CuSO4 + H2O Kuprit; Cu2O + H2SO4 CuSO4 + Cu + H2O Krizokol; CuSiO3 + 2H2O + H2SO4 CuSO4 + SiO2 + 3H2O Olarak CuSO4 olutururlar. Li ortamndaki bu bakr slfat ve dier metal slfatlar pulptan szlerek kazanlr. Szntdeki metal slfatlardan kymetli metaller aada ayrca aklanacak yntemlerle kazanlr. (nal, 1980) 5.1.2. Amonyak Lii Oksitli bakr cevherinin yan kayac kire talar veya dolomitlerden (asitte znen kayalardan) oluuyorsa; bu cevherler amonyak lii ile deerlendirilirler. Metalik bakr ve bakr oksitler amonyak ve oksijen ilavesiyle bazik ortamda aadaki formlasyona gre znerek; Cu + 4NH3 + O2 + H2O Cu (NH3)4 (OH)2 CuO + 4NH3 + H2O Cu (NH3)4 (OH)2 Kompleks bakr tuzlar olutururlar. znm bakr tuzlar szlerek artklardan ayrlr. Szntdeki metaller elektroliz veya dier yntemlerle kazanlr.

5.1.3. Kostik Soda Lii 7 normal NaOH zeltisindeki oksitli bakr mineralleri zndrlerek bakr zeltiye alnabilir. Karbonat gangl oksitli bakr cevherleri iin dnlen bu yntem Horton (1961) tarafndan patentlemitir. znme denklemi; Cu + 4OH Cu(OH)4 eklindedir. 5.1.4. Kavurma Slfrik Asit Lii Oksitli bakr cevherleri, oksitli slfrl bakr cevherleri veya piritle kartrlm oksitli bakr mineralleri akkan yatakl frnlarda slfatlama kavurmas ile CuSO4 ve dier metal slfatlara dntrlrler. Kavurma li elektroliz yntemi (RLE) olarak adlandrlan bu yntemde s seimi kritiktir. Is, Fe2(SO4)3 n paralanmas iin yeterli ykseklikte ve znmeyen bakr olumamas iin yeterli dk seviyede olmamaldr. Is, oksijen ve kkrt etkisiyle slfat ve oksite dntrlen metallerin tuzlar, deriik slfrik asit zeltisi ile muamele edilir. Oluan zeltideki znm metal slfatlar szlerek, szntye alnp, znmeyenden uzaklatrlr. Szntdeki CuSO4 ve dier metal slfatlardan eitli yntemlerle bakr ve dier metaller kazanlr. 5.1.5. Bakteri Lii Bakteriler ok kk, 0,5 2 mikron byklnde mikro organizmalardr. Blnerek oalrlar; toprak, hava ve suda bol miktarda bulunurlar. Slfrl metal minerallerini

39

ykseltgeyen birok bakteri bulunmaktadr. Bunlar arasnda en etkili olan thiobacillus ferrooxidan lardr. Maden ocaklarnn sularnda bol miktarda bulunan bu bakteri kalkopiriti, kovelini, borniti, enargiti, tetraedriti ve stanini ykseltgeyerek CuSO4a dntrr. Bakteri liinde, havalandrma, s, mineral tane boyutu, ortam pH, kartrma hz, organizmalar besleyici dier elementlerin varl etkili olmaktadr. Bakteri liinin aadaki kimyasal denklemlere uygun olarak olutuu kabul edilmektedir. (ilingir, 1990) CuFeS2 + 4O2 Bakteri CuSO4 + FeSO4 CuFeS2 + 2 Fe2(SO4)3 CuSO4 + 5FeSO4 + 2S CuS + Fe(SO4)3 CuSO4 + FeSO4 + S 2S + H2O +3O2 Bakteri 2H2SO4 2FeS2 + 7O2 +2H2O 2FeSO4 + 2H2O 4FeSO4 + 2H2SO4 Bakteri 2Fe2(SO4)3 + H2O Bu tepkimeler oda scaklnda, ortamda bakteri olmas halinde ok yavatr. Bylece slfrik asitle ortamn pHnn drlmesi, bakterilerin etkisini arttrr. Bakteri etkisiyle oluan reaksiyonlar, ortamn pHn ve ssn ayarlayarak reaksiyonlar hzlandrr. Bylece zeltiye alnan bakr slfat ve dier metal slfatlar eitli yntemlerle deerlendirilirler. 5.1.6. Siyanr Lii Bakr mineralleri, kalkopirit hari, siyanr zeltileri iinde kolaylkla znrler. Bnyelerinde demir olan bakr minerallerinin (kalkopirit) zndrlmesi iin stikiymetrik deerlerin k stnde siyanre gereksinim vardr. Bunun nedeni demirin siyanrlerle ferrosiyanisitler oluturmasdr. Dier taraftan bakrn siyanrlerle liine oranla aadaki farkllklar arz eder. Bakr liinde siyanr tketimi daha fazladr. Kayplar bir yana stikiymetrik olarak bir mol bakr iin mol siyanre gereksinim vardr. Bakr liinde li sresi daha uzundur. Bakr liinde oksitleyici ortama gerek yoktur. Aada baz bakr minerallerinin siyanrle liinde meydana gelen reaksiyonlar verilmitir. Kalkojin; Cu2S + 6NaCl 2Na2Cu(CN)3 + Na2S Kuprit; Cu2O + 6NaCl + H2O 2Na2Cu(CN)3 + 2NaOH zeltiye geen daha nce anlatld ekilde bakr kimyasal yada solvent ekstraksiyon elektroliz yntemleri ile metalik olarak kazanlr. Siyanr zeltilerinden bakrn kazanlmasnda uygulanan dier bir yntemde li zeltisinin bir asitle muamelesi sonucu bakr Cu2S olarak ktrlp bilinen klasik yntemlerle metalik bakra dntrlr. (Kahraman, 2005) 5.2. Li zeltilerinden Bakr Kazanm Oksitli, oksitli slfrl bakr cevherlerinden, slfrl bakr konsantrelerinden retilen, zeltilerdeki bakr slfat, bakr klorr, kompleks amonyum bakr tuzlar ve bunlarla beraber bulunan dier metal tuzlar eitli yntemlerle deerlendirilirler. Bu yntemleri aadaki gibi sralayabiliriz; Metallerle ktrme (Sementasyon), Gazlarla ktrme, yonik ktrme, Solvent ekstraksiyonla selektif metal zeltisi kazanm elektroliz (veya ktrme) Selektif elektroliz

40

5.2.1.Metalle ktrme Metal tuzu ieren sulu zeltiye yksek elektro potansiyeli olan metal ilave edilirse dk elektrik potansiyeli olan metalin yerine geerek onu metalik olarak aa karr. rnein bakr slfatl li zeltilerine demir ta ilave edildiinde demir (ferro) slfat oluur. Bakr metalik olarak (tersip bakr) aa kar. zeltideki bu metalik bakr, bakr slfatlar gibi flote edilerek bakr konsantresi olarak kazanlr. 5.2.2. Gazlarla ktrme Bakr slfat zeltisinden oda scaklnda SO2 gaz geirilirse; bakr, bakr slfat olarak ker. Eer ktrme ilemi 100 C de 50 psi basn altnda yaplrsa metalik bakr zeltisi elde edilir. 5.2.3. yonik ktrme Bakrn klorr olarak zeltiye alnd ilemlerin li zeltilerinde bakr genellikle iki deerlikli bakr tuzlar (CuCl2) eklindedir. zeltiye indirgen klorr tuzlar ilave edilerek suda znrl ok az olan (%1,53) CuCl tuzu elde edilir. kelti szlerek elde edilen CuClden elektrolizle metalik bakr retilir. znm metal slfat tuzlar bazlarla ktrlerek, suda az znen yksek tenrl metal hidroksitler retilerek metal kazanmnda deerlendirilir.

5.2.4. Solvent Ekstraksiyonla Selektif Metal zeltisi Kazanm Elektroliz ( ktrme) Sulu zeltide metal iyonlarndan biri veya birka ortama ilave edilen organik solvent reaktifiyle tepkimeye girerek kompleks oluturup ve solvent zeltisi ile beraber zelti yzeyine tanrlar. Bu ekilde toplanan solvent zeltisi syrlarak li zeltisinden uzaklatrlr (striping). Bylece metal iyonlarnca olduka fakir bir zelti ve metalce zengin striping zeltisi elde edilir. Organik sv iyon deitirici solsyonlar, ierdikleri hidrojen iyonunu tercihli olarak slfat asitli veya amonyakl metal solsyonlarnda metal iyonu ile deitirebilmektedir. Solsyondaki metal iyonunun byk bir ksm organik svya geerek yklenmektedir. Organik faz sulu fazda ayrldktan sonra, yksek konsantrasyonlu bir slfrik asit zeltisi ile kartrldnda, organik sv bakr iyonlarn sv baza vermekte ve hidrojen iyonlarn almakta ve rejenere olmaktadr. Birbirinden ayrlan organik faz tekrar kullanma gnderilirken, yksek oranda metal ieren sulu faz kolaylkla elektroliz edilerek metal retilebilmektedir. ( ilingir, 1990) 5.2.5. Selektif Elektroliz yon deitiricilerin metalle yklenebilirlii ve eitli metallere kar selektivitesi, solventlerin cinsine, deitirme ortam artlarna, ilemin uygulama sresine bal olarak deimektedir.

41

6. SO U Gnmzde bakrn nemi hzla artmaktadr ve dnya zerinde mevcut bakr rezervleri de gn getike azalmaktadr. Eskiden atk diye kullanlmayan dk tenrl bakr cevherleri bugn iletilebilecek ekonomik deere sahiptir. letilen bakr tenr dtke cevher zenginletirme yntemleri nem kazanr. Gnmzde en iyi bakr zenginletirme yntemi hidrometalurji olarak grlmektedir, fakat pahal olmas sebebi ile lkemizde uygulanmamaktadr. lkemizde hidrometalurjiye oranla daha ucuz olan flotasyon tercih edilmektedir. Gelecekte bakr u andaki durumundan daha deerli ve nemli olaca iin en az kaybyla bakr retimi gerekletirilmelidir. Bunun iin hidrometalurjiye nem verilmeli, gerekli yatrmlar yaplmal ve zel sektr tevik edilmelidir. 4.4.1.retim Akm emas: TOZ Bitkisel Topran Kaldrlmas GRLT

TOZ

Ekskavatr Vastasyla Ocak Aynasndan Malzeme retimi

GRLT

TOZ

Ykleyici Vastasyla Malzemenin Alnarak Ocaktan Krcya Tanmas

GRLT

Birincil Krma

TOZ

kincil Krma

GRLT

Krcdan Geen Malzemenin Standart Boylara Ayrlmas

ekil 10 : Akm emas TOZ

olarakKamyonlar Vastasyla Stok zetlenebilir. Alanna Tanmas 42 Zenginletirme

GRLT

4.4.2.Ocak iletiminde kullanlmas planlanan makine ve ekipman durumu 8 adet Ekskavatr 8 adet Lastik Tekerlekli Ykleyici 20 adet Kamyon retimde kullanlacak Makine ve ekipmanlar leasing yntemi ile satn alnacaktr 4.5 Planlanan Kullanm Yeri retilecek olan bakr cevherleri pazardan gelen talebe gre satlacaktr. 4.6 Tesislerle lgili Bilgiler Ruhsat sahasna 50 km uzaklkta bulunan Sungurlu-Boazkale yol ayrmnn bulunduu yerde inaat sektrne hitap eden mcr ( kalker ) retim tesisleri ve beton santralleri bulunmaktadr. Bu tesisten sonra Yozgat ehir merkezine kadar baka bir tesis bulunmamaktadr. Sungurlu yol ayrmndan Yozgat ehir merkezine olan mesafe 120 km.dir. bakr retimini gerekletireceimiz ruhsatl alanmzdan Yozgat ehir merkezine olan mesafe ise 40 km.dir. lerleyen dnemde; projenin 2 nci aamasnda alma yapacamz alana mcr retim tesisi kurarak farkl ve 2 nci bir gelir elde edilmesi planlanmaktadr. 4.7 evre ile Uyum Plan Maden retimi srasnda birok blmde de deinildii zere alan personelin sosyal ihtiyalar, nakliye ve enerji ihtiyacnn karlanmas dorultusunda bir takm alt yap tesisleri yaplacaktr. Ocak alannda bulunan madenin ekonomik mrn tamamlamasn takiben, alanlarn sosyal ihtiyalarnn karlanmas iin saha alanna yerletirilen konteynr kaldrlacak, fosseptik ukurunun zeri betonla kapatlacaktr. Faaliyet alannda retim srasnda oluan ve faaliyet alannda depolanan her trl atk ve artk saha alanndan kaldrlacaktr. Faaliyetin bitmesinin ardndan ocak alan terk edilmeden nce saha snrlarn belirleyen it ve tabelalar sklecektir. retimin bitmesinden sonra evler tralanacak veya doldurularak, bu alanlarda teraslama yaplarak bir kayma veya evin gmesi gibi olaslklar ortadan kaldrlacaktr. Ayrca oluturulan teraslarda ev diplerine kaymay nleyici aalar dikilecektir. Teknik olarak yaplacak teraslara, st ksmdan yzeysel akla gelecek sularn zarar vermemesi iin teraslama sahasnn st ksmna bir evirme hendei (saptrma kanal) yaplacaktr. Bitkisel toprak ise dzeltilen topografyann zerine serilecektir.

43

4.7.1.Tozlanmadan Kaynaklanan Kirlilik Faaliyet alannda gerekletirilecek olan retim neticesinde toz emisyonlar oluacaktr. Ak Ocak letmesi srasnda Hafriyat ve iletme aamalarnda oluacak toz emisyonlarna ilikin hesaplamalara aada yer verilmitir. Ocakta hafriyat, ekskavatr vastasyla retim, ykleme-boaltma ve nakliye esnasnda oluacak toz emisyonu aada belirtilen toz emisyon faktrleri dikkate alnarak hesaplanmtr. Kaynak: http://www.cedgm.gov.tr/endustriyel/madenfaal_dikkat.doc ) Tablo 8 : Toz Emisyon Faktrleri
Skme Emisyon Faktr Ykleme / Boaltma Emisyon Faktr Nakliye misyon Faktr 0,025 kg/ton 0,01 kg/ton 0,7 kg/km ara

o Bitkisel Topran Hafriyat lemleri Aamasnda Oluacak Toz Emisyonu Ocak alanndan, yllk ortalama 20.000.000 m3 harfiyat ve retim yaplmas planlanmaktadr. Ne kadar alanda bitkisel toprak hafriyat yapldnn bulunabilmesi iin Tarm ve Ky ileri Bakanlndan temin edilecek haritalar yardm ile ya da saha alannda yaplan tespitler yardmyla bitkisel toprak kalnlnn belirlenmesi gerekmektedir. Ayrca cevher kalnl da nem arz eder. Faaliyet alannda ortalama kalnl 20 m dnlerek hesap yaplmtr. 20.000.000 m3 / 20 m = 1.000.000 m2 retim alan gz nne alndnda, ocak alannda yaklak olarak yllk 1.000.000 m2 lik bir alandan st toprak katman hafriyat yaplacaktr. Hafriyat yaplacak st toprak katmannn kalnl ortalama 10 cm civarnda olduu varsaylmtr. Hesaplamalar bu miktar zerinden yaplmtr. Buna gre yaklak olarak hesaplanan toplam hafriyat miktar; Toplam Hafriyat Miktar = Hafriyat Alan x Hafriyat Derinlii = 1.000.000 m2 * 0,1 m = 100.000 m3 tr.

44

Hafriyat yaplacak topran younluu 1,5 gr/cm3 kabul edildiinde yllk toplam hafriyat miktar; Toplam Hafriyat Miktar = Toplam Hafriyat Hacmi * Toprak Younluu Toplam Hafriyat Miktar = 100.000 m3 * 1,5 ton/m3 = 150.000 Ton dur. Yllk alma Sreleri Yllk Hafriyat Miktar Aylk Hafriyat Miktar Gnlk Hafriyat Miktar Saatlik Hafriyat Miktar = 10 ay /yl, 26 gn/ay, 8 saat/gn = 150.000 ton = 15.000 ton = 576,92 ton = 72,11 ton

Bitkisel Topran hafriyat, ykleme ve tanmas srasnda oluacak toz miktar ve Gnlk Hafriyat yaplacak olan bitkisel toprak miktarnn az miktarda olduundan bu blmde hesap ve modelleme yaplmamtr. o retim Aamasnda Oluacak Toz Emisyonu Ocaktaki retim aamalarnda; retim, ykleme ve tama faaliyetleri esnasnda toz yaylm olacaktr. Faaliyet alannda retim ve nakliye ilemlerinden dolay oluacak toz emisyonlar aada hesaplanmtr. Yllk retim miktar demir+100.000 ton mangan) Aylk retim Miktar Gnlk retim Miktar Saatlik retim Miktar :192.400 ton/ay :7.400 ton/gn :925 ton/saat :1.924.000 ton/yl (1.724.000 bakrl kaya + 100.000 ton

a) Malzemenin Skm Esnasnda Oluacak Toz: Cevherin Ekskavatr yardmyla skm esnasnda toz emisyonlar oluacaktr. 925 ton/saat x 0,025 kg toz/ton = 23,12 kg/saat b) Malzemenin Yklenmesi Esnasnda Oluacak Toz: Ykleme ve boaltmada oluacak tozlanmaya kar nlem olarak; savurma yaplmadan ykleme ve boaltma ilemlerinin yava yava yaplmas toz knda bir miktar azalmaya sebep olacaktr. 925 ton/saat x 0,01 kg toz/ton x 2 = 9,25 kg/saat

45

c) Malzemenin Nakli Esnasnda Oluacak Toz: Saatlik retimi gerekletirilecek yaklak 925 ton malzeme iin; 30 ton malzeme tayabilen 30 kez kamyonun hareketi sz konusu olacaktr. Ocak iinden asfalt yola mesafe 500 m olduu dnlmtr. (0,7 kg toz/ara-km x 30 ara / saat x 0,5 km x 2 ) = 21 kg/saat Ocak sahasnda btn faaliyetler ayn anda gerekletirilebilecektir. Dolaysyla bitkisel topran hafriyat, cevherin retim ve nakliyesinden kaynaklanan toz k olacaktr. retim ve nakliye faaliyetleri ve sat srasnda oluan toplam toz miktar; 23.2 + 9,25 kg/saat + 21 kg/saat = 53,45 kg/saat Sahada retim ve nakliye ilemleri srasndan srekli olarak meydana gelebilecek olan toplam toz debisi 53,45 kg/saattir. Bu deer, 22.07.2006 Tarih ve 26236 sayl resmi gazetede yaynlanan Endstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii EK 2 Tablo 2.1 de belirtilen 1,5 kg/saat lik snr deerin stndedir. Bu durumunda aada belirtilen formller nda toz modellemesi yaplacaktr. Toz modellemesinde evre Mevzuat forml- II kullanlmtr. Formul II ( Griffort Dipersiyon)
Ci ( x, y , z ) =
x y 2 ( z h ) 2 ( z + h) 2 h2 Q 2 Vdi 1 106 * exp * exp 2 * * exp * * * exp + 2 2 2 3600 * 2 U h * y * z U h 0 z ( ) 2 y 2 z 2 z 2 z ( )

( ) x,y,z y z

: x ynnde integrasyon deikeni : Tepe noktasnda kartezyen koordinatlar (x, yaylma ynnde ve bu yaylma ynne dik durumlarda) : yatay (verilen rnekte 0) : dikey ( Havada asl partikllerde 2, ken tozlarda 0 alnmtr) deeri (mg/m3), (1g = 0,001 mgdir)

C(x,y,z) : Tepe noktasnda herhangi bir yaylma durumu iin hava kirlenmesine katk Q Z : Emisyon kaynandan kan emisyonlarn ktlesel debisi : Tepe noktasnn zeminden ykseklii (m) (Havada asl partikllerde 2, ken tozlarda 0 alnmtr)

46

Uh

: Rzgar hz (m/s)

y = F*x f z = G* xg
yatay ve dikey yaylma parametreleri (m)

ken Toz miktar Hesab :

d ( x, y ) = 3600 Vdi * Ci ( x, y,0)

i =1

(evre Mevzuat Forml III )

d(x,y) = (mg/m2-saat) Etkin baca ykseklii 50 m.nin altnda ise; Tablo 9 : Etkin Baca Yksekliine Gre F,f,G,g Parametrelerinin Belirlenmesi
Yaylma Snf A(OK KARARSIZ) B (Kararsz) C/I ( tral) C/II ( tral) D (Kararl) E (ok Kararl) F 1,503 0,876 0,659 0,640 0,801 1,294 f 0,833 0,823 0,807 0,784 0,754 0,718 G 0,151 0,127 0,165 0,215 0,264 0,241 g 1,219 1,108 0,996 0,885 0,774 0,662

Tablo 10 : Yaylma Snflarnn Tespiti emas

(Sekiz Saatlik Toplam Bulutluluk oranlar) Gndz saatleri (gne mas altnda) Yer Rzgar hz (m/sn) (0/8-2/8) Bulutlu 1 ve daha kk 1.5-2.0 2.5-3.0 3.5-4.0 4.5 ve daha byk B B B B C/I Kapallk Durumu (3/8-5/8) Bulutlu B B B C/I C/II (6/8-8/8) Bulutlu B C/I C/I C/II C/II

Yaylma snfnn tespiti, mevcut meteorolojik veriler ve gnlk havann kapallk durumu gz nne alnarak yaplr. orum ilinde yllk kapallk durumu ortalama 3,2dir.

47

Projede meteorolojik verilere gre yaplan Toz Emisyon Hesaplarnda T.C. evre ve Orman Bakanl Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnden alnm orum line Ait Meteorolojik veriler kullanlmtr.

Tablo 11 : Rzgar Hzlar Tespiti

Ua (m/sn) 1.4 ve daha kk 1.4-1.8 1.9-2.3 2.4-3.8 3.9-5.4 5.5-6.9 7-8.4 8.5-10 10'dan byk UR(m/sn) 1 1.5 2 3 4.5 6 7.5 9 12

Rzgar Hz (Uh) Deerinin hesaplanmas

U h = U R (h / z a ) M

forml kullanlr.

za = Metre birimiyle verilen anemometrenin zeminden ykseklii (10 m) h = Etkin baca ykseklii (20 m) M iin ise aadaki deerler alnr. Tablo 12 : Yaylma Snflar
Yaylma snf A(ok kararsz) B (Kararsz) C/I (Ntral) C/II(Ntral) D(Kararl) E(ok kararl) M 0.09 0.20 0.22 0.28 0.37 0.42

Tablo 13 : Yaylma Snflar Ve Uh Deerleri 48

Yn N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW

(Ua)(m/sn) 3,2 3,0 3,5 3,8 2,4 2,2 2,7 3,3 3,2 2,5 1,6 2,6 3,4 3,6 2,9 3,3

(UR)(m/sn) 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 3,0 3,0 3,0 1,5 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0

(Uh)(m/sn) 3,45 3,45 3,45 3,45 3,45 2,30 3,45 3,45 3,45 3,45 1,72 3,45 3,45 3,45 3,45 3,45

Yaylma snf B B B B B B B B B B B B B B B B

letme srasnda meydana gelen tozun %80ini 10 dan byk partikller oluturmaktadr.

49

Tablo 14 : ken Partikllerin Dalm (mg/m2-saat)

Yn Yaylma snf B E E E E E ESE SE SSE S SSW SW WSW W W W W W B B B B B B B B B B B B B B B Uh 3,45 3,45 3,45 3,45 3,45 2,30 3,45 3,45 3,45 3,45 1,72 3,45 3,45 3,45 3,45 3,45 100m 20,61 20,61 20,61 20,61 20,61 31,50 20,61 20,61 20,61 20,61 42,78 20,61 20,61 20,61 20,61 20,61 200m 2,75 2,75 2,75 2,75 2,75 4,16 2,75 2,75 2,75 2,75 5,59 2,75 2,75 2,75 2,75 2,75 300m 1,40 1,40 1,40 1,40 1,40 2,12 1,40 1,40 1,40 1,40 2,87 1,40 1,40 1,40 1,40 1,40 400m 0,99 0,99 0,99 0,99 0,99 1,49 0,99 0,99 0,99 0,99 1,99 0,99 0,99 0,99 0,99 0,99 500m 0,79 0,79 0,79 0,79 0,79 1,19 0,79 0,79 0,79 0,79 1,59 0,79 0,79 0,79 0,79 0,79

N NNW

100 80 60

NNE

100m
NE

NW

200m 300m
ENE

WNW

40 20

400m 500m

WSW

750 m 1000 m 1500 m

WSW

ESE

2000 m 2500 m

SW

SE

2600 m
SSW S SSE

ekil 11 : ken Partikllerin rzgar ynlerine gre dalm Tablo 15 : Havada Asl Partikllerin Dalm (g/m3)

50

Yn

Yaylma snf B B B B B B B B B B B B B B B B

Uh 3,45 3,45 3,45 3,45 3,45 2,30 3,45 3,45 3,45 3,45 1,72 3,45 3,45 3,45 3,45 3,45

100m 19,13 19,13 19,13 19,13 19,13 31,99 19,13 19,13 19,13 19,13 47,23 19,13 19,13 19,13 19,13 19,13

200m 9,84 9,84 9,84 9,84 9,84 15,45 9,84 9,84 9,84 9,84 21,41 9,84 9,84 9,84 9,84 9,84

300m 4,92 4,92 4,92 4,92 4,92 7,57 4,92 4,92 4,92 4,92 10,27 4,92 4,92 4,92 4,92 4,92

400m 2,88 2,88 2,88 2,88 2,88 4,38 2,88 2,88 2,88 2,88 5,88 2,88 2,88 2,88 2,88 2,88

500m 1,87 1,87 1,87 1,87 1,87 2,83 1,87 1,87 1,87 1,87 3,78 1,87 1,87 1,87 1,87 1,87

E E E E E ESE SE SSE S SSW SW WSW W W W W W

N NNW NW 60 WNW 40 20 WSW 0 E ENE 100 80 NE NNE

100 m 200 m 300 m 400 m 500 m 750 m 1000 m

WSW

ESE

1500 m 2000 m

SW SSW S SSE

SE

2500 m 2600 m

ekil 12 : Havada Asl Partikllerin rzgar ynlerine gre dalm

Tablo 16 : HKKY UVS Ve KVS Deerleri

Havada Asl Partikl Maddeler Genel (g/m ) UVS KVS 150 300
3

ken Tozlar Genel (mg/m -gn) 350 650

2

Endstri Blgeleri (g/m3) 200 400

Endstri Blgeleri (mg/m2-gn) 450 800

51

BLM V PROJE MAL BOYUTU 5.1 Sermaye Saha iin yaplacak yatrmlarn ilk etapta z sermayeden karlanmas planlanmaktadr. Ancak yaralanlabilecek tevik ve krediler aratrlacak olup, uygun artlarn olumas halinde bu hususlar gndeme gelebilecektir. 5.2 retim Maliyeti 5.2.1. i Ve Personel Tablo 17 : Personel Masraflar VASFI OPERATR OFR BEK T.NEZARET TESS S KALFYE PERSONEL TOPLAM SAY ISI 4 10 1 1 10 10 5 41 AY 10 10 12 12 10 10 12 ET GELR($) 606 x 4 = 2.424 547 x 10 = 5.470 547 x 1 = 547 630.(KDVDAHL) 530 x 10 = 5.300 530 x 10 = 5.300 3.362 x 5 = 16.810 TOPLAM MAL.($) 24.240 54.700 6.564 7.560 53.000 53.000 201.720 400.784

i ve personel giderinin toplamnn %22,5i SSK olarak denecektir. Bu durumda; 400.784,00 x % 22,5 = 90.176,40 $ SSK gideridir. VE PERSO EL GDER TOPLAM = 490.960,40 $ 5.2.2. Yakt +Ya Akaryakt ve ya sarfiyat; letmede kullanlacak olan i makineleri ve aralarn motorin harcamalar Q=0.23 X LF X HP X S X G LF (loading factory): Makinalarn motorin tketimi ile ilgili bir katsay, HP: Makinalarn gcnn beygir gc cinsinden ifadesi, S: Bir gnde allan saati, G: Ylda allan i gndr. LF deeri i makinalar ve aralar iin u ekildedir. - Lastik tekerlekli ykleyici : 0.06 - Ekskavatr : 0.06 - Kamyon : 0.05 - Delici Makine : 0.05

52

Q= 0.23 X LF X HP X S X G Makinas makines Kamyon Makinesi Makinesi Kamyon TOPLAM Yakt Gideri :250 hp :200 hp :150 hp = 0.23 x 0.06 x 250 x 8 x 260 x 8 = 57.408,00 lt. = 0.23 x 0.06 x 200 x 8 x 260 x 8 = 45. 926,40 lt. = 0.23 x 0.05 x 150 x 8 x 260 x 20= 71.760,00 lt. = 175.094,40 lt. = 175.094,40 lt x 2,97 $/lt = 520.030,36 $

Pratik olarak, hesaplamalarda motorin giderinin %5i tutarnda motor ya gideri hesaplanmaktadr. Buna gre iletmenin yllk motor ya gideri: Ya Harcamas = 175.094,40 x 0.05 = 8.754,72 lt Ya Harcamas = 8.754,72 x 3,36 $/lt = 29.415,86 $ TOPLAM YA + YAKIT = 549.446,22 $ 5.2.3. Amortisman Gerekli makine ve ekipmanlar ruhsat sahibinin makine ve ekipman parkndan karlanacaktr. Bu duruma gre yllk amortisman tutar, sabit deerin elde edilme maliyeti (M) (maliyet + giderler), varsa hurda deeri (H) dldkten sonra sabit deerin ekonomik mrne (n) blnmesiyle hesaplanr. Yllk Amortisman Tutar = Amortisman Mahtar-Hurda Deeri A = ( M H ) / n Sabit Varln mr A = 10.000.000,00 4.000.000,00= 600.000,00 $ yllk amortisman tutar olacaktr. 10 5.2.4. Elektrik Gideri Elektrik Gideri = A x G x S x KW x F A = Makine adedi G = Bir Ylda alma Sresi (Gn) S = Bir Gnde alma Sresi (Saat) KW = Motor Gc F = Elektrik Fiyat (TL/kwh)

53

Elektrik Gideri = 3 x 360 x 4 x 1.000 x 0.21 YTL/kwh = 907.200,00$ 5.2.5 Zenginletirme Tesis Gideri Yaplan aratrmalar bakr zenginletirmelerinde 1 ton bakrl kaya ilenmesi iin 0.8$(Eti Bakr A..) (yaklak) olutuunu gstermektedir. Sahadaki en dk tenr 0.00058 olduuna gre 1.000 bakr retimi iin 1.000 ton / 0.00058 ( en dk tenrl ) = 1.725.000 (yaklak) bakrl kayacn ilenmesi gerekecektir. Bu durumda tesis maliyeti 1.725.000 x 0.8$ = 1.380.000$ Tablo 18 : Yllk Gider Tablosu
Cinsi .ve Pers. Yakt-ya Elektrik Gideri Amortisman Bakm-Onarm Genel giderler Tesis Giderleri Beklenmeyen G. TOPLAM: Harcama Miktar ($) 490,960 549,446 907,200 600,000 168,000 126,000 1,380,000 211,080 4,432,687

54

5.3 Toplam Yatrm Tutar Tablo 19: Toplam Yatrm Tutar YATIRIM TUTARI(YTL)
HARCAMA ED Maden arama yatrm giderleri Ruhsat iin mracaat Teminat Ett ve proje giderleri Numune alma, teknolojik ett giderleri Rezerv ett, sondaj,galeri yarma vs. gid. Arsa alm tesis yatrm(Zenginletirme) Arazi dzenleme giderleri Ulatrma giderleri naat leri Makina ve techizat giderleri Genel giderler Beklenmeyen giderler letmeye alma giderleri Stok dzenleme giderleri Sabit Yatrm Tutar TOPLAM YATIRIM TUTARI PARA ($) 50,000.00 3,159.00 10,100.00 12,605.00 8,400.00 100,000.00 0.00 13,000,000.00 84,033.00 30,300.00 16,850.00 10,000,000.00 84,100.00 1,169,977.35 42,100.00 21,000.00 24,632,624.35 24,632,624.35 TOPLAM ($) 50,000.00 3,159.00 10,100.00 12,605.00 8,400.00 100,000.00 0.00 13,000,000.00 84,033.00 30,300.00 16,850.00 10,000,000.00 84,100.00 1,169,977.35 42,100.00 21,000.00 24,632,624.35 24,632,624.35

5.4 Pazar ve Sat Fiyat Bakr Cevherinin sat fiyat 8.589 $/ Ton dur. * (*) : Sektrmaden Dergisi Temmuz Saysndan alnmtr.

55

BLM VI LETME D EM DEK GELR VE GDER TAHM LER 6.1. Yllk letme Gelirleri

a) Bakr Cevherin Ortalama Sat Fiyat retim Kapasitesi Yllk Gelir : 3.500,00 $/TON : 1.000 TON/YIL : 3.500.000,00 $ /YIL

b) Mangan Cevherin Ortalama Sat Fiyat retim Kapasitesi Yllk Gelir : 235,00 $/TON (tvenan halde) :100.000 TON/YIL ** : 23.500.000,00 $ /YIL

c) Demir Cevherin Ortalama Sat Fiyat retim Kapasitesi Yllk Gelir : 125,00 $/TON : 100.000 TON/YIL** : 12.500.000,00 $ /YIL

TOPLAM GELR

: 39.500.000.-$

(**):stanbul Maden hracatlar Birliinden alnmtr. Aralk 2008

56

6.2 Yllk letme Giderleri Tablo 20 : Yllk Giderler Tablosu

Gider Harcama Miktar($) Krakteri Sabit Gider ($) 490,960 549,446 907,200 600,000 168,000 126,000 1,380,000 142,080 4,363,686 %70 D %80 D %70 D %100S %80 D %70 D %80D %80 S 147,288 109,889 272,160 600,000 33,600 37,800 276,000 113,664 1,590,401

Cinsi .ve Pers. Yakt-ya Elektrik Gideri Amortisman Bakm-Onarm Genel giderler Tesis Giderleri Beklenmeyen G. TOPLAM:

Deiken Gider($) 343,672 439,557 635,040 0 134,400 88,200 1,104,000 28,416 2,773,285

6.3 Yllk letme Kr Proje Kar: Proje Gelirleri Proje Giderleri Proje Kar= 39.500.000,00 4.363.686,00 = 35.136.314,00 $ Yatrmn Geri Dn Sresi (YGDS) = Toplam Yatrm/Nakit Akm YGDS = 24.632.624,35 / 35.136.314,00 = 0,70 yl

57

6.4.Proforma Gelir-Gider tablosu Tablo 21 : Proforma Gelir-Gider Tablosu ($)

Aklama 2009 2010 2011 2012 2013 Proje Gelirleri 39.500.000 39.500.000 39.500.000 39.500.000 39.500.000 Proje Giderleri 4.363.686 4.363.686 4.363.686 4.363.686 4.363.686 Proje Kar 35.136.314 35.136.314 35.136.314 35.136.314 35.136.314 Yatrm ndirimi 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44 Devlet Hakk 2.054.000 2.054.000 2.054.000 2.054.000 2.054.000 Kurumlar Vergisi Matrah 30.619.052 30.619.052 30.619.052 30.619.052 30.619.052 Kurumlar Vergisi (%20) 6.123.810 6.123.810 6.123.810 6.123.810 6.123.810 Dier Fonlar 0 0 0 0 0 ii cr. Kes. Verg+Stopaj (%35) 31.562 31.562 31.562 31.562 31.562 Net Proje Kar 24.463.680 24.463.680 24.463.680 24.463.680 24.463.680

Aklama 2014 2015 2016 2017 2018 Proje Gelirleri 39.500.000 39.500.000 39.500.000 39.500.000 39.500.000 Proje Giderleri 4.363.686 4.363.686 4.363.686 4.363.686 4.363.686 Proje Kar 35.136.314 35.136.314 35.136.314 35.136.314 35.136.314 Yatrm ndirimi 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44 2.463.262,44 Devlet Hakk 2.054.000 2.054.000 2.054.000 2.054.000 2.054.000 Kurumlar Vergisi Matrah 30.619.052 30.619.052 30.619.052 30.619.052 30.619.052 Kurumlar Vergisi (%20) 6.123.810 6.123.810 6.123.810 6.123.810 6.123.810 Dier Fonlar 0 0 0 0 0 ii cr. Kes. Verg+Stopaj (%35) 31.562 31.562 31.562 31.562 31.562 Net Proje Kar 24.463.680 24.463.680 24.463.680 24.463.680 24.463.680

Finansman Giderleri Dahil Edilmemitir.

58