1

POLMERLERN SINIFLANDIRILMASI


Polimer endstrisinin, 1839'da Goodyear'in vulkanizasyon ilemini bulmasyla
balad sylenebilir. Hevea kauuu, baz kullanm alanlar bulunmasna ra-
men, vulkanizasyon ilemi ile nemli bir ham madde oldu. Otomobil endstrisinin
bymesiyle kauua olan talep hzla artt.
1912'de izoprenin polimerizasyonu ile balayan sentetik rnler zerindeki al-
malar 20. Yzyln Sentetikler Yzyl olarak tanmlanmasna neden olan ok
eitli yapay polimerlerin elde edilmesiyle srdrld. Gnmzde elimizin altn-
daki hemen hemen her malzeme herhangi bir tr polimerle iliki iindedir.
Polimer teknolojilerine gemeden nce gnlk hayatmz evreleyen bu binlerce
maddenin snflandrmas ve kimyasna ksaca gz atmann, polimer, plastik,
elastomer, fiber gibi kavramlara yaknlamamz salayacan ve ne karmak
yaplarla kar karya olduumuzu grmek ynnden yararl olacan dnyo-
rum.

Polimerler, retim yntemlerine ve kullanclarn ilgi alanlarna gre eitli ekiller-
de snflandrlabilir; rnein, organik kimyaclar polimer zincirlerindeki atomlarn
dizilileriyle ilgilenirken; yapsal mhendislik iin polimerin gerilme kuvveti ve yo-
unluu nemlidir.; snflandrmada uygulanabilecek tek bir sistem yoktur; bu
blmde baz snflandrmalar ksaca tanmlanmtr.
1. Morfolojiye Gre Snflama; Amorf ve Kristalin Polimerler
.2. Reaksiyon Mekanizmasna Gre Snflama
Basamakl Reaksiyon Polimerizasyonu11
o Karbonil Katlma-Ayrlma
o Aromatik Katlma-Ayrlma
o Karbonil Katlma-Kondensasyon
o ok Sayda Baa Katlma
2
Zincir Reaksiyonu Polimerizasyonu
o Serbest Radikal Polimerizasyonu
o yonik Polimerizasyon
o Halka Alma Polimerizasyonu
3. Molekler Yapya Gre Snflandrma
4. Yapsal Snflandrma; Homopolimerler ve Kopolimerler
5. Zincir ekline Gre Snflama
6. Fiziksel zelliklere Gre Snflama

1. Morfolojiye Gre Snflama
Amorf ve Yar-Kristalin (veya kristalin) Polimerler
Dorusal yapl polimer zincirleri eilip bklerek katlanmaya ve skk bir dzen
iine girmeye eilimlidir; bu tr yaplarda kristalin dzende (sk ve dzenlenmi,
veya paketlenmi) blgeler meydana gelir. Kristalinite seviyesi %0-90 arasnda
deiebilir. Dzgn paketlerin fazlal yksek kristaliniteyi gsterir; bu tr rnle-
re bazan kristal polimer denir. %100 kristal yapl polimer yoktur. Yar kristalin
polimerler opak veya yar effaftr, bzlme zellii yksektir, kimyasal maddelere
ve anmaya dayankldr; polietilen, polipropilen, asetaller, naylonlar ve termoset
poliesterlerin ou bu grupta yer alabilen polimerler arasndadr.
Tipik yar kristalin polimerler arasnda Polietilenler (LDPE, HDPE, v.s.),
polipropilen, asetal, polibtilen tereftalat, poliamidler, polimetilpenten, polifenilen
slfr, polietereterketon saylabilir.
Uzun dallanmalar veya fonksiyonel gruplar ieren polimer zincirleri serttir, hacimli
yan gruplar eilip bklmeye veya katlanarak yeterli derecelerde sk bir dzene
girmeye olanak vermez. Bu tr maddeler amorf polimerler olarak tanmlanr.
Amorf polimerlerin dzgn bir i yaplar yoktur (spagettiye benzer), molekler
dzenlenme rastgeledir, dolak ip veya sarm eklindedir; bzlme zellii zayf-
tr, kimyasal maddelere ve anmaya dayankllklar orta derecelerdedir.
3
Tipik amorf polimerlere rnek olarak polistiren, polimetilmetakrilat, akrilonitril
btadien-stiren, stiren akrilonitril, polikarbonat, polivinilklorr, polislfon, polieter
slfon, polieterimid gsterilebilir.


Kristalin
Lineer polietilen
Polipropilen
Yarkristalin
Poliamid
Polietilen tereftalat
Naylon
Amorf
Doal kauuk
Polikarbonat
Akrilonitril-btadien-stiren
Polistiren
dzenlenmi paketler

ekil-3.1: Kristalin, yar-kristalin ve amorf yap morfolojileri


T
m
amorf
polimer
yar-kristalin
polimer
Scaklk, T
0
C
S
p
e
s
i
f
i
k

h
a
c
i
m
,

1
/

Yar-Kristalin Morfoloji
T
m
= erime noktas
T
m =
H
f
S
f
T
g
Amorf Blgeler
T
g
= cams gei scakl
Organik cam Kauuk Viskoz ak

ekil-3.2: Polimerlerde scaklk-morfoloji ilikisi
4
2. Reaksiyon Mekanizmasna Gre Snflama
Polimerler, elde edildikleri reaksiyonlarn mekanizmalarna gre iki ana gruba
ayrlr; basamakl reaksiyon polimerleri, zincir reaksiyonu polimerleri.
Naylonlar, asetaller ve poliesterler gibi baz polimerler basamakl reaksiyon
polimerizasyonuyla retilir; ayn veya farkl tipteki monomerler birleerek polimer
zincirleri oluurken reaksiyonun her aamasnda kk bir molekl (su, NH
3
,
CH
3
OH, HCl, CO
2
, v.s.) ayrlr. Bu reaksiyonlar genellikle kondensasyon reaksi-
yonu zerinden yrr. Oluan molekllerin uzunluu, aktif zincir ularnn saysna
baldr; bu ular, ortamdaki monomer, dimer, oligomer, v.s., gibi dier molekl-
lerdeki aktif ularla reaksiyona girerek zincirin bymesini salar.
Polietilen, polistiren, akrilik ve polivinil klorr gibi baz polimerler zincir reaksiyonu
polimerizasyonuyla elde edilir; reaksiyon aktif bir balatcnn monomerdeki ift
baa etki ederek monomeri aktif hale geirmesiyle balar. Oluan aktif grup dier
bir monomerle birleerek yeni ve daha byk bir aktif merkeze dnr ve
pepee devam eden monomer katlmalaryla uzun zincirler oluur. Reaksiyonlar
aktif merkezlerin sonlanmasyla sona erer.
Genellikle, basamakl reaksiyon polimerizasyonu kondensasyon reaksiyonu ze-
rinden, zincir reaksiyonu polimerizasyonu ise katlma reaksiyonu zerinden yrr.
Ancak basamakl reaksiyon olup katlma yoluyla, zincir reaksiyonu olup
kondensasyon yoluyla ilerleyen reaksiyonlar da vardr. rnein, alkollerin
diizosiyanatlara katlarak poliretanlar oluturmas basamakl polimerizasyon
reaksiyon mekanizmas zerinden yrr.
H
2
C
N
C
O
N
C
O
diizosiyanat
bis(4-izosiyanatofenil)metan
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
OH
HO
dialkol
heksan-1,6-diol
+

H
2
C
N
H
N
H
C C
O O
O
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
O
n
katlma polimeri, poliretan

5
Hetero bileiklerin halka almas reaksiyonu CO
2
ayrlmasyla (kondensasyon)
oluan bir zincir reaksiyonudur.
H
C
hetero bileik
4-alkiloksazolidin-2,5-dion
O
HN
O
O
R baz
halka almas
H
N C
R
O
n
kondensasyon polimeri
poliamid
+ CO
2


Basamakl Reaksiyon Polimerizasyonu
Karbonil Katlma-Ayrlma (Poliesterler, Polikarbonatlar, Poliamidler)
Aromatik Katlma-Ayrlma (Polieterketonlar, Polislfonlar, Polislfrler,)
Karbonil Katlma-Kondensasyon (Fenol-Formaldehit, ...)
ok Sayda Baa Katlma (Poliretanlar, Epoksi Polimerler)
a. Karbonil Katlma-Ayrlma (Poliesterler, Polikarbonatlar,
Poliamidler, Poliimidler, ...)

Poliesterler
C C
O
HO O
OH
C
H
2
H
2
C HO
OH
+
katalizr
tereftalik asit etilen glikol

C C
O
O O
O
H
2
C
C
H
2
O
n
+ CH
3
OH
polietilen tereftalat metanol

6
Polikarbonatlar
OH
CH
3
CH
3
HO
Cl
C
O
Cl
+
baz
bisfenol A fosgen

O
CH
3
CH
3
O C
O
n
+ 2 HCl
polikarbonat

Poliamidler (Naylon 6,6, Naylon 610, Naylon 6, Aromatik Naylonlar)
Naylon 6,6 (veya 66)
C
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
C
O OH
O
OH
+
heksametilen diamin adipik asit
(CH
2
)
6
H
2
N NH
2

(CH
2
)
6
H
N
H
N C
O
(CH
2
)
4
C
O
n
naylon 6,6

Naylon 610
C
H
2
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
H
2
C NH
2
H
2
N
+
heksametilen diamin dokanedoik asit
C
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
C
O
OH
O
HO

7
(CH
2
)
6
H
N
H
N C
O
(CH
2
)
4
C
O
n
naylon610

Naylon 6
n
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
O
H
N O
NH
kaprolaktam naylon 6

Aromatik Naylonlar
tereftalik asit benzen-1,4-diamin
+ C C
O
HO
O
OH
H
N
H
N H H

+ H
2
O
C N C N
H H O O
poliaramid
n

Poliimidler: Bir dianhidrid ve bir tetraminin reaksiyonu poliimidleri verir.
C
O
C
C
O
C
O
O
O
O
NH
2
H
2
N +
dianhidrit diamin
benzen-1,4-diamin benzen-1,2,4,5-tetrakrboksilik
asit dianhidrid

8
n
C
N
C
C
N
C
O
O
O
O
O
kapton poliimid
H
N

b. Aromatik Katlma-Ayrlma (Polieterketonlar, Polislfonlar,
Polislfrler,)
Poli(etereter keton), PEEK
OH
CH
3
C
CH
3
HO +
bisfenol A bis(4-fluorofenil)metanon
F
O
C F

poli(etereter keton), PEEK
O
CH
3
C
CH
3
O
O
C
n

Polislfonlar
OH
CH
3
C
CH
3
HO +
bisfenol A 1-(4-klorofenilslfonil)-4-klorobenzen
Cl
O
S Cl
O

polislfon
O
CH
3
C
CH
3
O
O
S
n
O

9
c. Karbonil Katlma-Kondensasyon (Fenol-Formaldehit ve benzer
Polimerler)
Fenol-Formaldehit Polimerleri
+ H
2
C O
asit kat.
OH OH
H
2
C
OH
- H
2
O
O
CH
2
6-metilensikloheksa-
2,4-dienon
fenol formaldehit 2-(hidroksimetil)fenol

O
CH
2
6-metilensikloheksa-
2,4-dienon
OH
+
OH
H
2
C
OH

OH
H
2
C
OH
OH
H
2
C
H
2
C
H
2
C
bakalit
kontrolsz apraz balanma

d. ok Sayda Baa Katlma (Poliretanlar, Epoksi Polimerler)
Poliretanlar
C O N R N C O HO R OH
C
H
N R
H
N C
O O
O R O
diizosiyanat diol
+
poliretan

10
H
2
C N N C C O O
bis(4-izosiyanatofenil)metan heksan-1,6-diol
H
2
C
C
H
2
HO
H
2
C
C
H
2
H
2
C
C
H
2
OH
+

n
H
2
C
H
N
H
N C C (CH
2
)
6
O
O
O
O
poliretan

Epoksi Polimerler
OH
CH
3
C
CH
3
HO
C
H
2
CH
H
2
C
O Cl + 2
baz
O
CH
3
C
CH
3
O
H
2
C CH
H
2
C
O
H
2
C CH
CH
2
O
2 NaCl + 2 H
2
O +

Polimerik yap aadaki gibi gsterilebilir.
C O
H
2
C C
H
OH
H
2
C O
CH
3
CH
3
O C
H
H
2
C
O
n


Zincir Reaksiyonu Polimerizasyonu
a. Serbest Radikal Polimerizasyonu
b. yonik Polimerizasyon
c. Halka Alma Polimerizasyonu
d. Koordinasyon Polimerizasyonu
11
a. Serbest Radikal Polimerizasyonu
Balama: Balama kademesinde balatc bir molekln paralanmasyla serbest
radikal aktif tanecikler meydana gelir. Balatclar tersiyer btil peroksit,
azobisbtironitril veya benzoil peroksit gibi kolaylkla paralanabile bileiklerdir;
rnein benzoil peroksidin s veya kla paralanmasyla iki aktif tanecik veya
radikal oluur.
O
O
C
O C
O
benzoil peroksit serbest radikaller
O
O
C
O C
O
s veya k


oalma: Balatcnn paralanmasyla meydana gelen radikal en yaknndaki
uygun bir moleklden (bu ift bal karbon atomlar ieren bir monomerdir) bir
elektron kaparak molekle tek bala balanrken yeni bir aktif merkez (radikal)
haline dnr. Yeni aktif merkez tekrar bir monomerle reaksiyona girer; bu reak-
siyonlar pepee tekrarlanarak uzun polimerik aktif zincirler meydana gelir.
O C
O
H
2
C CH
2
O C
O
H
2
C CH
2

serbest radikal etilen aktif zincir balama

O C
O
H
2
C CH
2
H
2
C CH
2
+
O C
O
H
2
C CH
2
H
2
C
H
2
C
oalan aktif zincir

12
O C
O
H
2
C CH
2
H
2
C
H
2
C
n

H
2
C H
2
C CH
2
H
2
C
m
C O
O

Sonlanma: Sonlanma, aktif polimerik zincirlerin aktivitelerinin yok olarak ntral
(veya l) zincirler haline dnmesi, reaksiyonun sona ermesidir. ki tr sonlan-
ma reaksiyonu vardr; birlemeyle sonlanma ve orantsz sonlanma.
Birlemeyle sonlanmada iki aktif polimerik zincir birbirleriyle birleerek ikisinin
toplam arlnda uzun bir polimer zincir meydana getirir.
O C
O
H
2
C
H
2
C H
2
C
H
2
C
H
2
C
H
2
C CH
2
H
2
C
n
m
C O
O
birlemeyle sonlanma

Orantsz sonlanmada aktif zincirlerden biri dierinden bir hidrojen kopararak
ntral bir polimer zinciri haline geerken dier zincir bir ift ba olumasyla aktivi-
tesini kaybeder. Bu halde balangtaki uzunluklar ve arlklar hemen hemen
ayn olan iki ntral polimerik zincir meydana gelir.
O C
O
H
2
C CH
3
H
2
C
H
2
C
H
2
C
H
2
C CH
2
H
2
C
n
m-1
C O
O
C
H
H
2
C +
orantsz sonlanma

Dallanma: Dallanma iki prosesle oluur; birincisi zincirler arasnda
(intermolekler) olan dallanmalar, dieri herbir zincirin kendi iinde
(intramolekler) oluan dallanmalardr.
Birinci tip dallanmada aktif bir polimer zinciri sonlanm bir dier polimer zincirin-
deki bir metilen grubundan bir hidrojen kopararak kendisini kararl hale, yani son-
lanm bir zincir haline dntrrken, ilk zincirin hidrojen kaybeden ucu aktif hale
13
dnr, ve bu noktadan pepee etilen monomeri eklenmesiyle uzun dallar
meydana gelir.
kinci tip dallanma bir polimer zinciri iinde, zellikle C4 ve C5 dallarn birbirleriyle
etkileerek molekl ii reaksiyonlarla, rnein iskemleye benzer deiik
konformasyonlar oluturmasdr.
C
H
2
CH
C
H
2
H
2
C
H
H
2
C CH
2

C
H
2
C
C
H
2
H
2
C
H
H
2
C CH
3
+
CH
2
CH
2
sonlanm zincir aktif zincir
aktif zincir sonlanm zincir

C
H
2
CH
C
H
2
H
2
C
CH
2
CH
2

H
2
C CH
2
C
H
2
CH
C
H
2
H
2
C
(CH
2
)
3
CH
2

H
2
C CH
2
aktif zincir aktif zincir
v.s., ..


b. yonik Polimerizasyon
Katyonik Polimerizasyon
Katyonik polimerizasyon mekanizmas yinelenen (tekrarlamal) bir alkilasyon re-
aksiyonu trdr.
CH
H
2
C
R
balatc, I
+
+
CH
+
R
I
H
C
H
2
C
H
2
C
H
2
C I
CH
H
2
C
R
CH
+
R R
POLMER
R bitiik katyonu stabilize etmelidir

14
Anyonik Polimerizasyon
Anyonik polimerizasyon mekanizmas yinelenen (tekrarlamal) bir konjugasyon
katlma reaksiyonu trdr.
CH
H
2
C
R
balatc, I
-
+
CH
-
R
I
H
C
H
2
C
H
2
C
H
2
C I
CH
H
2
C
R
CH
-
R R
POLMER
R bitiik katyonu stabilize etmelidir

Karbonil Katlma Polimerizasyonu
Anyonik ve katyonik olmak zere iki farkl mekanizmaya gre yaplabilir. Anyonik
karbonil katlmada balatc bir anyondur (I
-
), katyonik katlmada ise bir katyon-
dur(I
+
).
Anyonik karbonil polimerizasyonu
C
R
C O
R'
balatc, I
-
+
O
-
R
R'
I C O
R
R'
n

Katyonik karbonil polimerizasyonu
R
C O
R'
balatc, I
+
+
C
+
R
R'
I C
R
R'
O
n
O

c. Halka Alma Polimerizasyonu
Halka alma polimerizasyonu anyonik ve katyonik mekanizmalar zerinden y-
rr; bu yntemle poliesterler, poliamidler, polipeptidler, silikonlar gibi eitli
polimerler elde edilir.
Etilen oksidin anyonik bir balatcyla (R
-
) polimerizasyonu tipik bir anyonik halka
alma, katyonik bir balatcyla (R
+
) polimerizasyonu tipik bir katyonik halka al-
15
ma polimerizasyonudur. (Dier karmak sistemlerde de mekanizma benzer e-
kilde yrr.)
CH
2
H
2
C
O
R
-
R
H
2
C
H
2
C O
-
H
2
C
H
2
C O
n

CH
2
H
2
C R
+
:O:
CH
2
CH
2
O
+

R
CH
2
H
2
C
:O:

R O
H
2
C
H
2
C
CH
2
CH
2
O
+

H
2
C
H
2
C O
n


d. Koordinasyon Polimerizasyonu
Karl Ziegler ve Giulio Natta (1950) tarafndan stereospesifik katalitik
polimerizasyonun gelitirilmesiyle ilk defa dallanmam (veya az ve ksa dallar
ieren) ve yksek molekl arlkl polietilen (HDPE) retildi. Reaksiyonda kullan-
lan katalizr sistemi Ziegler-Natta katalizrleri adyla tanmland.
Ziegler-Natta katalizrleri baz gei metal halidler organometalik bileiklerin (alkil
aluminyum, lityum ve inko gibi) reaksiyonuyla elde edilir. rnein, trietil
aluminyum ve titanyum tetraklorrle hazrlanan katalizr ok kullanlan bir Ziegler-
Natta katalizr sistemidir.
Koordinasyon polimerizasyonu mekanizmas hala tam olarak aydnlatlamamtr;
reaksiyonlar kat katalizr sistemi zerinde gerekleir ve karmaktr. Reaksiyon
mekanizmas ile ilgili eitli yaklak modeller gelitirilmitir. Aada etilen
polimerizasyonunu gsteren tipik bir stereospesifik polimerizasyon mekanizmas
verilmitir.
16
Ti
+4
Cl
-
Cl
-
Cl
-
Cl
-
trimetil aluminyum znmeyen kompleks
Al
CH
3
H
3
C
CH
3
Ti
Cl
Cl
Cl
Cl
Al
H
3
C
CH
3
CH
3
+
H
2
C CH
2
titanyum
tetraklorr

CH
3
CH
2
H
2
C
Ti
Cl
Cl
Cl
Cl
Al
H
3
C
CH
3
CH
3
Ti
Cl
Cl
Cl
Cl
Al
CH
2
CH
3
CH
3
H
2
C CH
2
CH
2

H
2
C
H
2
C
H
C
Ti
Cl
Cl
Cl
Cl
Al
CH
2
CH
3
CH
3
H
2
C CH
3
n
zincir
transferiyle
sonlanma
Ti
Cl
Cl
Cl
Cl
H
2
C
H
2
C
H
Al
CH
3
CH
3
CH
3
H
2
C
n
+

Koordinasyon polimerleri monomere ve reaksiyon koullarna bal olarak deiik
bir dzen gsterirler; polimer zincirlerinde dallanmalar azdr veya ksadr, zincirler
gerdirilmitir veya stereo bir dzen iindedir,. rnein, simetrik bir monomer olan
etilenin polimerizasyonunda dallanmam (veya ksa dallar ieren) polimerik zin-
cirler gerdirilmi zigzag eklinde dzenlenirken, asimetrik karbon atomlar ieren
propilenin (etilenden farkl olarak CH
3
grubu vardr) polimerizasyonunda, CH
3

gruplarnn iskelet zincire gre bulunduklar dzlemlerin farkllndan polimer
zincirleri belirli bir taktisite zellii gsterirler; ataktik, izotaktik ve sindiyotaktik
yaplar. Polimer taktisitesi polimerin morfolojisini (amorf, kristalinite derecesi),
kimyasal, fiziksel ve mekanik zelliklerini belirler.
17
C
H
2
CH
C
H
2
H
C
C
H
2
CH
C
H
2
H
C
C
H
2
H
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
Ataktik
dzenlenme

C
H
2
H
C
C
H
2
H
C
C
H
2
H
C
C
H
2
H
C
C
H
2
H
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
zotaktik
dzenlenme

C
H
2
H
C
C
H
2
CH
C
H
2
H
C
C
H
2
CH
C
H
2
H
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
CH
3
Sinditotaktik
dzenlenme

Performans polimerleri bu snflamann en st dzeyinde olan ok kuvvetli ve ok
yksek scaklklara dayanan en pahal polimerlerdir; amorf trler iin PEEK
(polietereterketon) ve PEI (polieterimidler), kristalin tr iin de PPS (LCP, sv
kristal polimerler) tipik rneklerdir.
3. Molekler Yapya Gre Snflandrma
Polimerlerin yapsn, atomlar ve bunlar arasndaki balarn konumunu gsteren
polimerik zincirlerin dzeni tanmlar. Polimerik zincirler, genellikle fonksiyonel
gruplar olan ok saydaki tekrar birimlerinden oluur. Her tr polimerin elde edil-
dii monomer veya monomerlere bal zel tekrar birimleri vardr ve polimer bu
tekrar birimlerine gre adlandrlr (n, tekrar birimlerinin saysn gsterir.)

C
O
C
O
O O
H
2
C
H
2
C
n
poliester

O
n
H
3
C
H
3
C polieter

18
C
N
C C
N
C
O
O O
O
O
n
poliimid

Baz polimerler elde edildikleri monomerlere gre adlandrlr; rnein, etilen
monomerinden elde edilen polimer polietilen, kaprolaktam monomerinden
polikaprolaktam adlaryla tanmlanr.
H
2
C CH
2
H
2
C
H
2
C
etilen polietilen
n

C O
NH
H
N C
n
O
H
2
C
H
2
C
H
2
C
H
2
C
H
2
C
kaprolaktam polikaprolaktam (poliamid)


Baz zel polimerler polimer terminolojisine gre adlandrlamaz; bunlarn adlar
olduka karmaktr.Aada bu tip polimerlere iki rnek verilmitir.

n
O O
H
2
C
H
2
C
CH
2
CH
3
poli[(2-propil-1,3-dioksan-4,6-
diyil)metilen]
n
C
CH
3
CH
3
O C
O
O
polikarbonat
poli(oksikarboniloksi-1,4-
fenilenizopropiliden-1,4-fenilen)


19
4. Yapsal Snflandrma
Homopolimerler ve Kopolimerler
Polimerler yapsal olarak kabaca homopolimerler ve kopolimerler olarak snflan-
drlr. Homopolimer tek bir monomerle, kopolimer iki veya daha fazla monomerle
retilen polimerlerdir. Kopolimerler de tekrar birimlerinin polimer zincirindeki d-
zenlenmesine gre, aadaki emada grld gibi deiik adlar alrlar.
A A A A A A A A A A A A A A
homopolimer

A B A B A B A B A B A B A B
ardarda kopolimer

A A A A A A A B B B B B B B
blok kopolimer

A A B A B B A A A B A B B B
rastgele (random) kopolimer

A A A A A A A A A A A A A A
graft kopolimer
B B
B
B
B
B

ok kullanlan Baz Kopolimerler
Kopolimer Monomer A Monomer B Kullanm Alan
Saran H
2
C=CHCl H
2
C=CCl
2
Film ve fiber
Stiren btadien kauuu H
2
C=CHC
6
H
5
H
2
C=C-CH=CH
2
D lastik
Nitril kauuu H
2
C=CHCN H
2
C=C-CH=CH
2
Yaptrc, hortum
Btil Kauuu H
2
C=C(CH
3
)
2
H
2
C=C-CH=CH
2
lastik
Viton F
2
C=CF(CF
3
) H
2
C=CHF Conta
20
5. Zincir ekline Gre Snflama
Kullanlan monomerler ve reaksiyon koullarna gre polimer zincirleri farkl ekil-
ler alrlar; dorusal zincirler, dallanm zincirler ve apraz bal zincirler gibi.
Dorusal zincir
Dallanm zincir
apraz bal zincirler

apraz Balanma
apraz balanma reaksiyonu bir zincir reaksiyonudur; katlma veya serbest radi-
kal mekanizmas zerinden yrr.
apraz balanma (krleme veya vulkanizasyon) olabilmesi iin polimerde doy-
mam ksmlar olan zincirler bulunmaldr; rnein doymam poliesterler gibi.
Aada basit bir apraz balanma reaksiyon mekanizmas verilmitir.
c
c
c
c
doymam ksmlar

Balatclar (katalizrler): apraz balanma reaksiyonu bir balatcnn molekl-
deki ift bala reaksiyona girmesiyle balar. En ok kullanlan balatclar perok-
sitlerdir; bu bileikler kolaylkla paralanarak serbest radikaller meydana getirirler.
Oluan bu radikaller polimer moleklndeki ift balarla kolaylkla reaksiyona
girerler.
ok kullanlan bir balatc benzoil peroksittir; iki oksijen arasndaki tek ba ala-
rak iki radikal meydana gelir; bu aktif tanecikler balatclardr (I: inisiatr). Bala-
tc, polimer zincirindeki ift baa etki ederek balardan birini aar ve serbest ka-
lan elektronla birleir; dier elektron zincirin aktif bir merkez olmasna neden o-
lur.Serbest radikaller hemen karlat herhangi bir karbon karbon ift bana (C
= C) eki ederek reaksiyona girer.
21
c
c
c
c
I
(balatc)
c
c
c
c
I
(balatc)
.
.
c
c
c
c
I
.
serbest radikal (paylalmam
-balanmam-elektron)
ba (2 elektron)


Reaksiyon Sorunlar
Bir apraz ban oluabilmesi iin polimer zinciri zerindeki serbest radi-
kalin dier bir polimer zinciri zerindeki bir ift bala karlamas (ar-
pmas) gerekir.
Polimer zincirleri uzundur ve olduka viskozdurlar, dolaysyla kolaylkla
hareket edemezler.
Polimer zincirleri iri, hacimli ve hantaldr, iskeletindeki ift ban serbest
radikale dnmesi kolaylkla gerekleemez.
Reaksiyon zeltisi: Polimer uygun bir solventte zndnde polimer zincirle-
ri hareketlenir, yan zincirleri ve gruplar kolaylkla her yne dner. deal bir solvent
apraz balanma reaksiyonuna girebilen bir solventtir; dolaysyla reaksiyondan
sonra oluan rnden ayrlmasna gerek olmaz. Bu tip solventlere reaktif solvent,
reaktif zc veya ortak-reaktant denir. Solvent, ayn zamanda son rnn vis-
kozitesini de drr.
Solvent: Stiren poliesterler iin ok uygun bir solventtir; ift ba ierdiinden ap-
raz balanma srasnda serbest radikalle reaksiyona girerek polimer moleklleri
arasnda kpr molekl grevi yapar. Bir kprde, rnein 8 dolaynda stiren
molekl bulunabilir.
22
c
c
c
c
.
yeni serbest radikal
c
c
c
c
I
.
STREN
.
yeni balar (apraz ba)

Stiren poliester polimer zincirleri arasnda bir kpr molekldr. Kpr molekl
balanmas (apraz ba) yeni bir serbest radikal olumasn salar, bu radikal de
dier bir stiren moleklyle reaksiyona girer.
nhibitrler: apraz balanma reaksiyonunu yavalatmak iin inhibitrler kullan-
lr; inhibitr serbest radikalleri sonlandrarak daha fazla apraz ba olumasn
engeller ve ayrca depolama sresinde polimerin, gne , s, kirlilikler gibi
etkenlerle tekrar krlenmeye balamasn nler.
Promoterler (Hzlandrclar): Balatcnn daha verimli veya daha dk scak-
lklarda almasn salamak amacyla polimerizasyon ortamna ilave edilen ko-
balt bileikleri ve anilinler (DMA) gibi bileiklerdir.
Katk Maddeleri: Bu bileiklerin krleme ilemiyle ilgisi yoktur, ancak polimere
dier baz zellikler kazandrrlar; sklk veya sertlik kazandran dolgu maddeleri,
viskoziteyi kontrol eden tiksotroplar, pigmentler, yanmama zellii veren bileikler,
srfaktanlar, ultraviole koruyucular ve antioksidanlar.
Krlemeyi Etkileyen Parametreler: Karmdaki maddelerin oranlar (bunlar,
reine, balatc, inhibitr, hzlandrc, solvent, katk maddeleridir), depolama
sresi, malzemenin kalnl, krleme sresi, nem, scaklk.
6. Fiziksel zelliklere Gre Snflama
lenebilirlik (Processability) zellikleri
Bir polimerin, rnein kalplanrken veya film ekilirken gsterdii davranlar
onun ilenebilirliini tanmlar; ilenebilirlii iyi bir polimerin zellikleri proses bo-
yunca kararldr ve proses hz yksektir.
23
Baz polimerler (termoplastikler) kolaylkla ergir ve kalplanr; bunlar dorusal
veya dallanm zincir yapl polimerlerdir. Baz polimerler ise (termosetler) stldk-
larnda ergimezler, paralanrlar; bunlar genellikle apraz baldrlar ve herhangi
bir solventte znmezler. Bu tr polimerler kalplanamayacandan, bir termoset
malzeme retilmesi polimerizasyon reaksiyonunun istenilen ekildeki kalbn iin-
de yaplmasn gerektirir. lave ekillendirmeler eitli makinelerle yaplr
Mekanik zellikler
Kauuklar veya elastomerler, gerdirilip serbest brakldnda ilk haline dnen
polimerlerdir; bunlar genellikle apraz bal malzemelerdir. Dier kat polimerler,
kullanm alanlarna gre plastikler, yaptrclar veya fiberler olarak tanmlanr.
Ayrca pazarda polimer yerine reine teriminin kullanlmas olduka yaygndr.
Polimerlerin fiziksel performanslar, genellikle gerilme-geveme (stress-strain)
zelliklerini tanmlayan tensile testi ile saptanr.

Test, zel ekilde hazrlanm bir polimer rneinin kontroll bir hzla kopuncaya
kadar gerdirilmesine dayanr. Gerdirme sresince ve kopmadaki kuvvet, rnein
uzamas (l) ve erinin altndaki alandan enerji miktar hesaplanr.

Fiber
Sert plastik
Esnek plastik
Elastomer
G
e
r
i
l
m
e
,

N
/
m
2
Geveme, l/l
Tipik gerilme (tensile modl)
deerleri, N/m
2
Fiberler 3 x 10
9
- 14 x 10
9
Plastikler 3.5 x 10
8
- 3 x 10
9
Elastomerler7 x 10
8

ekil-3.3: Bir sert plastik, fiber, esnek plastik ve elastomerin tipik gerilme-
geveme (uzama) erisi.