Balkanlar ve Ortadouda Trk zleri L. Carl Brown (ed.

), Imperial Legacy: The Ottoman Imprint in the Balkans and the Middle East, New York: Columbia University Press, 1996. Talip Kkcan* Osmanl Trk kltr tarihine k tutan yaynlarda son yllarda nemli bir art gzlemlenmektedir. ounluu binlerce ariv dokuman ve uzun yllarn birikimine dayal bilimsel aratrmalar Osmanl Trklerinin hem Balkanlarda hem de Ortadouda silinmez izler braktn kantlyor. zellikle bu blgelerde patlak veren siyasal srtmeler ister istemez dikkatlerin bu blgelerde yaayan topluluklarn tarihi zerine younlamasna neden olmutur. Gerek Balkanlar gerekse Ortadounun aratrlmas srasnda tm aratrmaclarn kefettii ortak nokta, bu blgelerde kkl bir Osmanl Trk kltr mirasnn varl olmaktadr. Bu miras anlalmadan ne siyasal ve ne de kltrel tarih aratrmalarnda bu blgelerin hakkyla anlalmas mmkn grnmemektedir. Uzun mrl imparatorluklar ve devletler, hkm srdkleri topraklarda yaayan topluluklarn tarihleri, kltrleri ve dnce yaplar zerinde, izleri bugne kadar uzanan derin ve silinmez izler brakmlardr. Roma ve Bizans imparatorluklarnn Akdeniz havzas ve Avrupada brakt ve etkileri gnmze kadar uzanan tarihi miraslar ile ilgili yzlerce yayna rastlamak mmkndr. Benzer sekilde ngiliz imparatorluunun Hint yarmadasnda brakt izler hakknda da yzlerce kitap elimizin altnda bulunuyor. Hatta bu izleri grebilmek iin dikkatli bir gzlemcinin yazl belgelere bile ihtiyac yok denilebilir. nk mevcut olaylar, siyasi dnce tarzlar, edebiyata ve sanata yansyan kltrel etkileimler gemiten gnmze uzanan imparatorluk izlerinin ve mirasnn canl birer ahidi durumunda. Osmanl mparatorluu da, Roma ve Bizans mparatorluklar gibi alabildiine geni bir corafyada farkl dinler ve milletlere mensup topluluklar asrlar boyunca ynetme baarsn gstermitir. slam tarihi asndan bakldnda ise Osmanl mparatorluunun, Emevi, Abbasi, Fatmi ve Memlkler dneminden devrald miras siyasi kurumsallama bakmndan en st dzeye ulatrma baarsna imza att sylenebilir. Siyasi kurumsallama, ekonomik organizasyon, ve uluslararas politikay etkileme itibariyle de, Osmanl mparatorluunun, slam dnyasnn son altyz yllk tarihindeki en yaygn ve en etkili devlet sistemini kurduunu sylemek herhalde abartl olmaz. Peki dnya siyasetine yn verecek kadar etkili ve uzun mrl bir devlet sistemi kuran Osmanl mparatorluunun kontrol altnda kalm blgelerde brakt izler bihakkn biliniyor mu? L. Carl Browna gre bu sorunun cevab hayr. Browna gre Osmanllar dnemi siyasal sistemi srekli olarak grmezden gelinmi ve Osmanllarn brakt miras hem Batllar hem de Osmanllarla ayn gemii paylaanlar tarafndan yanl deerlendirilmitir. Brownun bu fikirlerini Columbia niversitesi tarafndan yaynlanan ve kendisinin de editr olduu Imperial Legacy (mparatorluk Miras) adl kitaptan reniyoruz. kinci basks getiimiz aylarda yaplan ve birbirinden ilgin onbe makaleyi biraraya toplayan bu esere, kitabn muhtevasn yanstan gzel bir de altbalk konulmu: The Ottoman Imprint on the Balkans and the Middle East (Balkanlarda ve Ortadouda Osmanl zleri).

Brown kitabn girizgahnda Bat dnyasnn genel anlamda, Osmanl mparatorluunun ok kltrl, ok dinli, ok dilli ve ok uluslu yapsn bilinli olarak grmezden geldiini belirtiyor. Yazara gre bu uzun mrl devletin mirasn hafife alan ve brakt izleri yok sayan sadece Batllar deil. Osmanl ynetimi altnda uzun yllar kalan ve ancak 20. yzylda ilk dnemleri smrge altnda geirilen modern anlamda ulus-devlet kurabilme imkan bulan toplumlar da, kendileriyle i ie yaam ve bir anlamda gnlk yaantlarna sinmi bu miras reddediyorlar. Balkanlardaki Hristiyan toplumlar ve gneybat asyadaki Ermeniler, ayr bir dil ve dine dayal milliyetilik rzgarna kaplarak Osmanl mirasn, yabanc bir gcn hegemonyas olarak grp temelden reddediyorlar. Ayn dini deerleri paylamalarna ramen Araplar da Osmanl idaresinin brakt miras genelde tanmyorlar ve Osmanl dnemini, Hristiyanlar ve Ermeniler gibi yabanc bir ynetim olarak deerlendiriyorlar. Brown btn bunlara ilave olarak Trkiye Cumhuriyetinin de Osmanldan devralnan mirasa kar elikili ve belirsiz bir tutum ierisinde olduunu szlerine ekliyor. Browna gre Trkiye zaman zaman Osmanl mirasna sahiplenmekle birlikte bu mirasn varisi sadece Trkiye Cumhuriyeti deil. Osmanl ynetimi altnda yzyllarca kalan dier lke ve toplumlar da bu byk ve zengin mirasn izlerini tayor. Imperial Legacy adl kitaba katkda bulunan yazarlar ite Osmanl ile ayn gemii paylam bulunan, ancak gnmzde bamsz birer devlet hviyeti tayan lkelerdeki, izleri gnmze kadar uzanan Osmanl mirasn tartyorlar. phesiz Osmanl mirasn bir kitaba sdrmak mmkn deil. Ancak bu kitap zengin muhtevas ile kendi trnn ilk ve en iyi rneklerinen biri niteliini tamaktadr. Kitaba bu nitelii kazandran sphesiz katkda bulunanlarn bilimsel yetkinliklerini kantlam ilim adamlar olmalar ve eilen konularn titizlikle kaleme alnm olmasdr.. Kitapta yeralan makaleleri okuyacak birok tarihi ve toplumbilimcinin Trkiye fiziki snrlar dnda kalan blgelerdeki Osmanl mirasna daha da fazla ilgi duyacaklar kuvvetle muhtemel. Imperial Legacydeki ilk yaz nl tarihimiz Halil nalcka ait. nalck, Mirasn Anlam: Osmanl rnei balkl makalesinde, tarih aratrmalarnda miras meselesinin nasl anlalmas gerektiine deinerek, Osmanl mirasnn gnmze ekil vermede nasl ve ne trden etkilerde bulunduunu tartyor. nalck, Osmanl mirasnn gnmze uzanan boyutlarn incelerken Osmanl devletinin siyasi ve sosyal sistemini, bu devletin ynetimi altndaki gayr-i mslim topluluklar ve Arap dnyas ile Osmanl ilikilerini birer birer tahlil ediyor. Maria Todorova ise Balkanlarda Osmanl Miras adl makalesinde, Osmanl dneminin Balkanlar gibi geni ve ok kltrl bir blgede brakt siyasi, sosyal, ekonomik, kltrel ve demografik izleri tahlil ediyor. Karl K. Barbirin Arap Dnyasnda Osmanl Miras balkkl yazs da, Osmanl dneminin Arap slam corafyasnda brakt izleri konu ediyor. Barbir, Araplarn Osmanl mirasna olumsuz baktklarn ve Arap milliyetiliinin de etkisiyle bu miras reddettiklerini belirterek, Arap tarihinin, yaklak drt asrlk bir Osmanl mhr tadn ancak bu dnemin, doyurucu aratrmalarn noksanlndan dolay yeterince bilinmediine ve yanl yorumlandna dikkat ekiyor.

L. Carl Brownn editrln yapt Imperial Legacy tam bir miras hazinesi. Osmanl dneminin Balkanlar ve Ortadouda brakt izleri kefetme sevdasnda olanlarn srekli olarak bavuracaklar bu kitabn yeni aratrmalara kap aralayacana phe yok. * Dr., TDV slam Aratrmalar Merkezi