Komisja Nadzoru Finansowego

35

PORADNIK KLIENTA USUG FINANSOWYCH

Marcin Pachucki

PIRAMIDY I INNE OSZUSTWA NA RYNKU FINANSOWYM

Warszawa 2013

Publikacja zostaa wydana nakadem Komisji Nadzoru Finansowego

Komisja Nadzoru Finansowego Pl. Powstacw Warszawy 1 skr. poczt. 419, 00-950 Warszawa 1 www.knf.gov.pl

Warszawa, stycze 2013 Wydanie II, zaktualizowane

ISBN 978-83-63380-95-3

Projekt okadki www.czartart.com

Przygotowanie do druku i druk Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk www.grzeg.com.pl

Niniejsza publikacja wydana zostaa w ramach projektu CEDUR. Informacje w niej zawarte maj wycznie charakter oglny i nie stanowi porady inwestycyjnej. Urzd Komisji Nadzoru Finansowego nie ponosi odpowiedzialnoci za wszelkie decyzje inwestycyjne, podjte przez czytelnika na podstawie zawartych w niniejszej publikacji informacji.

SPIS TRECI
WSTP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 CZYM JEST PIRAMIDA FINANSOWA? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Dlaczego piramida musi si zawali? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 JAK USTRZEC SI PRZED PIRAMID? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Zezwolenie na dziaalno. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Dlaczego warto korzysta z ofert podmiotw nadzorowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 KIEDY POWINNIMY BY SZCZEGLNIE OSTRONI? . . . . . . . . . Zapewnienie wysokich zyskw . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nie daj si zwie pozorom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Na jakie okolicznoci powinnimy zwrci szczegln uwag? Co wskazuje, i moglimy si sta oar oszustwa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 . 14 . 15 . 16 . 16 . 18 . 18 20 . 21 .23 .25

INNE TYPY OSZUSTW NA RYNKU FINANSOWYM . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nielegalne zarzdzanie aktywami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rekomendowanie papierw wartociowych . . . . . . . . . . . . . . . . Publiczne oferowanie nienotowanych papierw wartociowych . . . . . . Dziaalno parabankw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nielegalna dystrybucja jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych .

CO ROBI, GDY STALIMY SI OFIAR OSZUSTWA?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 WYTNIJ I ZACHOWAJ . . . . . . . . . . . . . . . . . Podstawowe zasady bezpiecznych inwestycji . Co wymaga zezwolenia organu nadzoru? . . . rda informacji o podmiotach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 29 29 29

SOWNICZEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Komisja Nadzoru Finansowego

Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

WSTP
Historia oszczdzania jest tak duga, jak historia ludzkoci. Ju pierwsi ludzie wiedzieli, e nie mog zje na raz caej ywnoci, ale musz jej cz zaoszczdzi na pniej.
Rolnicy oszczdzali cz zebranego zboa na czas midzy niwami: nie tylko dla zabezpieczenia swojej konsumpcji, ale rwnie w celu inwestycyjnym na nastpny zasiew. Wspczeni ludzie gromadz oszczdnoci w postaci nansowej: na nieprzewidziane wydatki, w celu zgromadzenia wkadu wasnego na mieszkanie, dla zabezpieczenia startu w dorose ycie swoich dzieci, czy wasnego ycia na emeryturze.

Jak oszczdza? Zwyke comiesiczne odkadanie pienidzy do przysowiowej skarpety, nie jest najlepszym rozwizaniem. Z powodu inacji realna warto takich oszczdnoci systematycznie maleje tym szybciej, im wysza jest stopa inacji. Na przykad, za kwot 1000 z po roku, w ktrym inacja wyniosa 5%, bdziemy mogli kupi w przyblieniu tylko tyle towarw, co za 952 z rok wczeniej. Jeeli zatem chcemy, aby zaoszczdzona przez nas kwota zachowaa swoj si nabywcz, powinnimy j ulokowa w taki sposb, aby przynosia zysk (tzw. stop zwrotu), rwny co najmniej stopie inacji. Oczywicie, im wysza stopa zwrotu, tym wysza bdzie warto naszych oszczdnoci w przyszoci. Denie do pomnaania wartoci oszczdnoci generuje popyt na usugi i produkty nansowe o charakterze oszczdnociowo-inwestycyjnym. Poszukujc sposobw zwikszenia wartoci naszych wolnych rodkw nansowych bez trudu znajdziemy na rynku wiele rnych ofert ich ulokowania. Niestety, rynek usug i produktw nansowych oferowanych klientom nieprofesjonalnym (konsumentom) przyciga take oszustw osoby, ktre kuszc wizj osignicia znaczcych zyskw, rozpalaj wyobrani potencjalnego inwestora i pozyskuj oszczdnoci osb niewiadomych ryzyka nieodcznie zwizanego z kad inwestycj nansow. Czsto osoby te nie zdaj sobie take sprawy z ryzyka zwizanego z podmiotem, ktremu powierzaj rodki nansowe. Obydwa rodzaje ryzyk s szczeglnie wysokie w przypadku, gdy podmiot, ktremu powierzamy rodki nansowe, dziaa bez wymaganego prawem zezwolenia. Jakie dziaania powinnimy wic podejmowa oraz czego naley si wystrzega, aby do minimum ograniczy ryzyko, e staniemy si oar oszustwa? To tylko niektre z pyta, na ktre odpowiedzi znajd Pastwo w niniejszym poradniku. Podkreli naley, e celem tej broszury nie jest wskazywanie, w co naley inwestowa, gdzie lokowa swoje oszczdnoci, aby odnosi ponadprzecitne zyski.

Komisja Nadzoru Finansowego

CZYM JEST PIRAMIDA FINANSOWA?

Piramida w czystej postaci sprowadza si do struktury, w ktrej zysk danej osoby zaley od wpat osb znajdujcych si niej w tej strukturze. Dziaalno piramidy polega zatem na obiecywaniu zyskw uczestnikom, przede wszystkim za zwerbowanie do udziau w tej strukturze nowych osb, ni wiadczeniu rzeczywistych usug inwestycyjnych. Z ycia wzite...
Skyline Piramida ta bya klonem dziaajcej w Niemczech piramidy World Trading System. W 1993 roku WTS wprowadzi do Polski Mariusz K. System zawali si w Niemczech ju dwa lata pniej, ale zaradny polski biznesmen szybko stworzy now piramid pod nazw Skyline. Do 1997 roku udao mu si dziki niej zgromadzi a 4,5 mln marek niemieckich. Na spotkaniach, podczas ktrych werbowano uczestnikw piramidy, wmawiano im, i s szczliwymi wybracami. Przedstawiono im dobrze ubranego mczyzn, ktry opowiada o tym, jaki sukces nansowy osign dziki Skyline. Podkrelano, i rezygnacja z udziau w grze jest bezpowrotnie stracon szans na duy zysk. Cz osb stracio jedynie 30 z, ktre wpacao si na obowizkowy poczstunek z szampanem w ramach spotkania. Inni, ktrzy dali wiar zapewnieniom i wpacili ponad 2 tys. marek zachodnioniemieckich, werbowali kolejnych uczestnikw, albowiem tylko namwienie kolejnych osb gwarantowao zwrot wkadu i ewentualne zyski. Za pierwszych trzech zwerbowanych uczestnikw byo to 450 marek za osob, za kad nastpn 800 marek. Ponadto kada z wprowadzonych przez uczestnika do systemu osb take zapewniaa mu dochody - za pozyskanych przez te osoby nowych klientw otrzymywa po 350 marek. Szacowano, e w Polsce uczestniczyo w piramidzie okoo 38 tys. osb. Wikszo stracia swoje oszczdnoci. Mariusz K. nie zdy jednak skorzysta ze zgromadzonych pienidzy. Zamordowaa go Violetta Z., kochanka i wacicielka konta bankowego, na ktrym przechowywane byy rodki pochodzce z piramidy (Mariusz K. nie mg nim zarzdza sam ze wzgldw podatkowych jako obywatel Niemiec). W czerwcu 2000 roku Violetta Z. zostaa skazana na 15 lat wizienia. Midzy morderstwem a aresztowaniem zdoaa wyda cz pienidzy pochodzcych ze Skyline.
rdo: archiwum.rp.pl

Z gracznego punktu widzenia struktura ta ksztatem swym przypomina wanie piramid. Konieczno przystpowania do niej nowych uczestnikw w celu zapewnienia wypat osobom, ktre wczeniej przyczyy si do struktury, powoduje, e jest ona nietrwaa i ostatecznie musi upa. Ujmujc rzecz precyzyjniej: osigany zysk zaley wycznie od liczby zwerbowanych nowych uczestnikw piramidy (znajdujcych si na niszych poziomach w strukturze). Kady z kolejnych uczestnikw za przystpienie do piramidy musi bowiem wpaci okrelon, z reguy niewielk, kwot.

6 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

Konstrukcja piramid bazuje na koniecznoci przyciKonstrukcja piramid bazuje na gania nowych klientw, co powoduje, i z gry s one koniecznoci przycigania nowych skazane na upadek. Gdybymy dla przykadu zaoyli, klientw, co powoduje, i z gry s e dla funkcjonowania piramidy konieczne jest wproone skazane na upadek. wadzenie przez kadego jej uczestnika kolejnych szeciu osb do systemu, aby wnoszone przez nie rodki nansoway wypaty dla osb znajdujcych si na wyszych poziomach piramidy, to na dziesitym poziomie takiej piramidy liczba jej czonkw musiaaby by o 60% wiksza od ludnoci Polski.

Rysunek 1. Konstrukcja piramidy przy zaoeniu, e dla jej funkcjonowania kady uczestnik musi wprowadzi sze kolejnych osb
1. 6 2. 36 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. poziom piramidy 216 1.296 7.776 46.656 279.936 1.679.616 10.077.696 60.466.176 362.797.056 2.176.782.336 13.060.694.016 liczba uczestnikw 1,9 x ludno wiata 1,6 x ludno Polski

Na pewnym etapie rozrastania si piramidy liczba jej uczestnikw musiaaby by wiksza od wiatowej populacji. Okres funkcjonowania piramidy zaley zatem od zdolnoci pozyskiwania nowych klientw - a w zasadzie napywu ich rodkw nansowych i dynamiki tego procesu, zawsze jednak czas dziaalnoci piramidy jest ograniczony i musi ona w kocu upa. Szczeglnym rodzajem piramidy jest piramida na rynDo piramidy finansowej ku nansowym. W tej strukturze osoby przycigane s uczestnicy przycigani s perspektyw zysku, ktry maj wygenerowa udane perspektyw zysku, ktry maj transakcje inwestycyjne, dokonywane najczciej w inwygenerowa udane transakcje strumenty nansowe czy nieruchomoci. W rzeczywiinwestycyjne, dokonywane stoci jednak zyski, ktre wykazuje organizator piramidy najczciej w instrumenty maj charakter papierowy wykazywane s wycznie finansowe czy nieruchomoci. na wycigach przekazywanych klientom (rodki klientw nie s inwestowane, bd inwestowane s nieudolnie i przynosz straty), za rdem ewentualnie wypacanych owych papierowych zyskw ktre na wstpnym etapie dziaania piramidy mog by rzeczywicie wypacane s wpaty innych klientw. Wypacanie zyskw na wstpnym etapie istnienia piramidy ma oczywicie za zadanie utrzymanie funkcjonowania piramidy przez pewien okres w celu pozyskania wikszej liczby nowych klientw, a waci-

Komisja Nadzoru Finansowego

wie zgromadzenia jak najwikszej puli rodkw nansowych od aktualnych i przyszych, niewiadomych rzeczywistego charakteru przedsiwzicia, uczestnikw. Zysk klientw, o ktrym oczywicie zapewniaj organizatorzy piramid na rynku nansowym, nie jest wic uzaleniony od liczby przycignitych nowych klientw przez dotychczasowych uczestnikw. Co prawda, organizator piramidy moe zachca swoich klientw dodatkowymi gratykacjami nansowymi za pozyskanie nowych uczestnikw, to jednak najczciej on sam (bezporednio lub poprzez zatrudnione osoby) zabiega o przycignicie klientw. Oczywicie wprowadzenie inwestorw w bd co do rzeczywistego funkcjonowania takiego podmiotu w celu pozyskania od nich rodkw nansowych stanowi moe przestpstwo oszustwa.

Przepis karny - art. 286 1. Kodeksu karnego - oszustwo

Kto, w celu osignicia korzyci majtkowej, doprowadza inn osob do niekorzystnego rozporzdzenia wasnym lub cudzym mieniem za pomoc wprowadzenia jej w bd albo wyzyskania bdu lub niezdolnoci do naleytego pojmowania przedsibranego dziaania, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do lat 8. Funkcjonowanie piramidy na rynku nansowym skutkuje znacznie wikszymi szkodami ponoszonymi przez jej niewiadomych uczestnikw, ni dziaalno klasycznej piramidy, tj. takiej, w ktrej od pocztku wiadomym jest, e ewentualne zyski pochodz z wpat pozyskiwanych od kolejnych klientw. Wynika to z tego, e warto powierzanych rodkw przypadajca na jednego klienta w piramidzie na rynku nansowym jest znacznie wiksza ni w przypadku klasycznych piramid. Co wicej, klienci skuszeni zyskami wykazywanymi na wycigach czy potwierdzeniach dokonania operacji wpacaj dalsze rodki. W przypadku klasycznej piramidy w wielu sytuacjach trudno jest mwi o oszustwie zdeniowanym w art. 286 Kodeksu karnego, poniewa jej uczestnicy od pocztku informowani s o sposobie funkcjonowania piramidy, tzn. e zyski pochodz z wpat innych osb. Dopki w piramidzie na rynku nansowym skala wycofywanych rodkw przez klientw jest niewielka, wzgldnie napyw nowych rodkw do piramidy jest tak duy, i jej organizatorzy s jednak w stanie rwnolegle wypaca rzekomo generowane zyski oraz wypaty powierzanych przez klientw rodkw (nawet mimo przywaszczenia sobie czci wpaconych pienidzy, co bardzo czsto ma miejsce w przypadku piramid), dopty wydua si okres funkcjonowania takiej piramidy i nalnie powiksza pul rodkw traconych przez uczestnikw w chwili upadku piramidy.

Czynnikiem, ktry przyciga klientw do piramidy s przysze, rzekomo atwe i pewne, zyski.

Czynnikiem, ktry przyciga klientw do piramidy s przysze, rzekomo atwe i pewne, zyski. Piramid moemy pozna po tym, e jedynym pomysem na wspomniane zyski dla jej uczestnikw s wpaty innych osb (klasyczne piramidy). Znacznie trudniej jest zidentykowa piramid na rynku nansowym, jeli jestemy zapewniani, e zyski bd pochodzi z obrotu okrelonymi aktywami, z inwestycji. W przypadku takich piramid uczestnicy dowiaduj si, e przedsiwzicie byo oszustwem, najczciej dopiero w chwili pojawienia si trudnoci z regulowaniem przez ni zobowiza wobec klientw albo nawet w momencie jej upadku. Klienci takiego podmiotu s wtedy waciwie na straconej pozycji i maj niewielkie szanse na odzyskanie caoci powierzonych rodkw. Czsto zdarza si, i osoby, ktre byy klientami piramid nansowych po ich upadoci nie odzyskuj ju adnych rodkw.

8 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

Od piramidy naley odrni sprzeda bezporedni rzeczywistych towarw, np. kosmetykw czy urzdze AGD, w ramach rozbudowanej sieci dystrybucji, ktrej struktura moe rwnie przypomina ksztatem piramid. Mamy wwczas do czynienia z tzw. marketingiem wielopoziomowym, ktry jest dziaalnoci legaln. W strukturze marketingu wielopoziomowego zysk generowany jest przez nalnego sprzedawc ze sprzeday wspomnianych towarw, za pniej jest on dzielony w ustalonej proporcji pomidzy sprzedawc i jego zwierzchnikw w ramach struktury. Taka struktura sprzedaowa nie zarabia wic na samym pozyskiwaniu kolejnych jej czonkw (sprzedawcw), co odrnia j w ten sposb od piramidy, w ktrej zarobek pochodzi z wpisowego (wzgldnie inaczej nazywanych opat, jednak w istocie o takim samym charakterze) wpacanego przez osoby, ktre chc przystpi do piramidy.

DLACZEGO PIRAMIDA MUSI SI ZAWALI?

Piramid mona porwna do domku z kart. Jeli wszystkie karty s na swoim miejscu domek si nie zawali, co nie zmienia faktu, e jego konstrukcja jest bardzo krucha. Wystarczy jednak wyj kilka, a czasem nawet tylko jedn kart by konstrukcja runa.
Piramid mona porwna do domku z kart. Jeli wszystkie karty s na swoim miejscu domek si nie zawali, co nie zmienia faktu, e jego konstrukcja jest bardzo krucha. Wystarczy jednak wyj kilka, a czasem nawet tylko jedn kart by konstrukcja runa. Tak samo w zasadzie jest w przypadku piramid. Funkcjonuje ona do momentu, a grupa osb nie zechce wycofa swoich rodkw i zrealizowa rzekomych zyskw w sytuacji, gdy napyw rodkw od aktualnych i nowych klientw nie bdzie wystarcza, aby pokry wypaty.

Z ycia wzite ...

Bernard Mado Najwiksz piramid nansow na wiecie bya piramida Bernarda Madoa. Jej klientami byy najwiksze banki na wiecie, uczelnie wysze, fundacje, zamoni inwestorzy, osoby ze wiata biznesu, polityki, kultury. Mado pierwotnie inwestowa gwnie w papiery wartociowe i nieruchomoci. Piramida upada w 2008 r. w apogeum kryzysu nansowego i gospodarczego, wskutek czego znaczna liczba klientw, ktrych sytuacja nansowa si pogorszya, zwrcia si z dyspozycj wycofania rodkw. Okazao si wwczas, e rma nie jest w stanie sprosta tym daniom. Miaa ona wwczas blisko 5 tys. klientw, ktrzy ulokowali w niej cznie 65 miliardw dolarw. Faktu, i nie bya ona niczym innym jak piramid, dowodz ustalenia likwidatora spki, ktry stwierdzi, e przez ostatnie 13 lat dziaalnoci powierzone przez klientw rodki w ogle nie byy inwestowane. W 2009 roku Bernard Mado przyzna si do wszystkich stawianych mu jedenastu zarzutw, mimo wyraenia skruchy zosta skazany na 150 lat wizienia. Orzeczono take przepadek jego majtku. Oszacowano go jednak jedynie na nieco ponad 800 milionw dolarw.
rdo: en.wikipedia.org

W chwili upadoci w piramidzie nie ma zgromadzonych rodkw pochodzcych z wczeniejszych wpat klientw. Zostaj one wczeniej wyprowadzone lub w inny sposb utracone przez organizatorw piramidy.

Komisja Nadzoru Finansowego

JAK USTRZEC SI PRZED PIRAMID?

ZEZWOLENIE NA DZIAALNO
Zezwolenie takie wydawane jest przez polski organ nadzoru nad rynkiem nansowym, czyli Komisj Nadzoru Finansowego (KNF), wzgldnie przez jej zagranicznych odpowiednikw z Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Podmioty zagraniczne, ktre posiadaj zezwolenie waciwego dla nich organu nadzoru, nie musz si ju ubiega o analogiczne zezwolenie w Polsce wystarczy, e poinformuj KNF o zamiarze rozpoczcia prowadzenia dziaalnoci na terytorium Polski poprzez tzw. notykacj. W przypadku podmiotw gospodarczych, w zalenoci od rodzaju wiadczonych usug, mog to by zezwolenia na: prowadzenie dziaalnoci bankowej, prowadzenie dziaalnoci maklerskiej, prowadzenie dziaalnoci ubezpieczeniowej, prowadzenie dziaalnoci agenta lub brokera ubezpieczeniowego2 (wymagany wpis do rejestru), utworzenie towarzystwa funduszy inwestycyjnych i poszczeglnych funduszy inwestycyjnych, prowadzenie dziaalnoci dystrybucyjnej jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, prowadzenie dziaalnoci agenta rmy inwestycyjnej (wymagany wpis do rejestru), utworzenie spdzielczej kasy oszczdnociowo-kredytowej. Z kolei osoba zyczna oferujca nam okrelon form ulokowania rodkw winna by licencjonowanym porednikiem nansowym, tzn.: agentem lub brokerem ubezpieczeniowym (wymagany wpis Korzystajc z usug do rejestru), podmiotw nadzorowanych dystrybutorem jednostek uczestnictwa funduszy inwestyzasadniczo ograniczamy cyjnych, ryzyko powierzenia rodkw agentem rmy inwestycyjnej (wymagany wpis do rejestru). podmiotowi, ktry prdzej Jeli natomiast sami udalimy si do placwki, w ktrej podmiot czy pniej moe okaza si nadzorowany prowadzi dziaalno, jego oferta (wzgldnie oferta podmiotw, z ktrymi wsppracuje) moe by nam przedstawiona piramid finansow. przez pracownika podmiotu.

Poszukujc miejsca ulokowania swoich oszczdnoci naley pamita o zasadniczej regule. Podmioty, ktre oferuj usugi pod postaci oferty lokacyjnej lub inwestycyjnej, winny tego dokonywa na podstawie stosownego zezwolenia (ewentualnie w formie wpisu do waciwego rejestru), wzgldnie na podstawie przepisw okrelonej ustawy 1.

Przykadem takich podmiotw s banki pastwowe, a przede wszystkim spdzielcze kasy oszczdnociowokredytowe (tzw. SKOK-i), ktre rozpoczy dziaalno do 26 padziernika 2012 r. (a wic przed dniem wejcia w ycie ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spdzielczych kasach oszczdnociowo-kredytowych Dz.U. z 2012 r., poz. 855). Ustawa ta wprowadzia nadzr KNF nad SKOK-ami, a tym samym obowizek dla nowopowstajcych SKOK-w uzyskania zezwolenia KNF. Przed t dat podmioty te byy tworzone i dziaay na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spdzielczych kasach oszczdnociowo-kredytowych (Dz.U. z 1996 r. Nr 1, poz. 2 z pn. zm). 2 Na rzecz tych porednikw czynnoci mog rwnie podejmowa odpowiednio osoby wykonujce czynnoci agencyjne lub brokerskie.

10 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

Korzystajc z usug podmiotw nadzorowanych zasadniPierwszym krokiem, ktry czo ograniczamy ryzyko powierzenia rodkw podmiotowi, powinna uczyni osoba ktry prdzej czy pniej moe okaza si piramid nanzamierzajca ulokowa swoje sow. Ryzyka takiego nie mona cakowicie wyeliminowa, rodki finansowe, jest weryfikacja jednak dowiadczenie wskazuje, i z uwagi na sprawowapodmiotu przedstawiajcego ofert ny przez waciwe organy nadzr nad takimi podmiotami inwestycyjn lub lokacyjn oraz zarwno na etapie udzielania zezwolenia, jak i pniej zidentyfikowanie i zweryfikowanie w trakcie prowadzenia przez takie podmioty dziaalnoci, liczba piramid nansowych w grupie podmiotw nadzopodmiotu, do ktrego ostatecznie rowanych jest naprawd znikoma. Zdarzaj si jedynie nasze rodki maj trafi. jednostkowe przypadki w skali ogromnej liczby podmiotw wiadczcych usugi na rynku nansowym na caym wiecie, przy czym w takich przypadkach klienci odzyskuj ulokowane rodki w znacznej lub penej czci, z uwagi na ich ochron prawn. Pierwszym krokiem, ktry powinna uczyni osoba zamierzajca ulokowa swoje rodki nansowe, jest werykacja podmiotu przedstawiajcego ofert inwestycyjn lub lokacyjn oraz zidentykowanie i zwerykowanie podmiotu, do ktrego ostatecznie nasze rodki maj tra. Pamitajmy bowiem, i nasze rodki nansowe niekoniecznie traaj nalnie do podmiotu przedstawiajcego nam ofert inwestycyjn3. rodki mog by przekazywane do innego podmiotu gospodarczego, ktry je inwestuje (np. funduszu inwestycyjnego, banku, czy domu maklerskiego4). Warto wic, take sprawdzi, kto (jaki podmiot, a by Szybk i wiarygodn weryfikacj moe nawet jaka osoba) w rzeczywistoci bdzie zarzpodmiotu moemy przeprowadzi dza powierzonymi rodkami. Szybk i wiarygodn weza pomoc strony internetowej rykacj podmiotu moemy przeprowadzi za pomoc KNF: www.knf.gov.pl strony internetowej KNF: www.knf.gov.pl. Po klikniciu na odnonik Podmioty nadzorowane, zamieszczony w kolumnie w prawej czci strony gwnej, otworzy si okno wyszukiwarki, w ktrym mona sprawdzi czy podmiot, z ktrego usug planujemy skorzysta jest podmiotem nadzorowanym przez KNF. Wyszukiwarka dostpna na stronie Komisji Nadzoru Finansowego obejmuje jednak wycznie podmioty posiadajce zezwolenie KNF (w formie stosownej licencji lub wpisu do okrelonego rejestru prowadzonego przez KNF). Peniejszy zakres podmiotw, ktre mog dziaa na rynku nansowym umieszczony jest w zakadce Podmioty lub Rejestry i ewidencje, do ktrej odnonik znale mona na stronie gwnej KNF, na pasku DLA RYNKU. Wykazy te zawieraj take informacje na temat podmiotw zagranicznych, ktre prowadz dziaalno w Polsce na podstawie zezwolenia zagranicznego odpowiednika KNF. Wspomniane rejestry nie obejmuj oczywicie wszystkich pracownikw podmiotw nadzorowanych, a jedynie te osoby, ktrych dziaanie jako porednikw nansowych jest uregulowane przepisami szczeglnymi i z ktrymi moemy mie do czynienia poza jednostk organizacyjn podmiotu nadzorowanego (np. oddziau domu maklerskiego). Krtka charakterystyka roli poszczeglnych porednikw, jak peni oni na rynku nansowym, dostpna jest poprzez odnonik Porednictwo nansowe, ktry znajduje si na tym samym pasku tj. DLA RYNKU.

W niektrych przypadkach przepisy prawa wrcz zakazuj porednikowi przyjmowania rodkw nansowych na rzecz podmiotu, dla ktrego pozyskuje on klientw (np. dystrybutorzy jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych, agenci rm inwestycyjnych). 4 Domy maklerskie, ktrych gwn dziaalnoci jest zarzdzanie aktywami, bardzo czsto w swojej nazwie uywaj angielskiego okrelenia tej dziaalnoci - asset management. Komisja Nadzoru Finansowego

11

Werykujc status prawny danego podmiotu warto rwnie zajrze na stron internetow KNF do dziau powiconego tzw. ostrzeeniom publicznym. Zamieszczane s tam nazwy dziaajcych podmiotw (usystematyzowane wedug sektorw rynku nansowego), ktre nie posiadaj wymaganych przepisami prawa zezwole. Naley jednak podkreli, i lista ta nie jest, w przeciwiestwie do list podmiotw dziaajcych w oparciu o stosowne zezwolenie, list pen. Pamitajmy, e zawsze istnieje moliwo zwrcenia si do KNF z zapytaniem dotyczcym podmiotw, wobec ktrych moe istnie podejrzenie, e prowadz dziaalno bez wymaganego przepisami prawa zezwolenia, wysyajc zapytania na adres: ostrzezenia@knf.gov.pl. Naley doda, i na rynku nansowym funkcjonowa mog rwnie podmioty, ktre porednicz w przekazywaniu rodkw nansowych. Takimi podmiotami s: Poczta Polska dziaajca na podstawie ustawy z 12 czerwca 2003 r. Prawo pocztowe5, a take instytucje patnicze oraz biura usug patniczych, dziaajce na podstawie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usugach patniczych6, ktre mog rwnie dziaa poprzez swoich agentw.

DLACZEGO WARTO KORZYSTA Z OFERT PODMIOTW NADZOROWANYCH

Podmioty dziaajce na podstawie zezwolenia polskiego organu nadzoru, KNF lub jej zagranicznego odpowiednika podlegaj stosownemu nadzorowi.
Podmioty dziaajce na podstawie zezwolenia polskiego organu nadzoru, KNF lub jej zagranicznego odpowiednika podlegaj stosownemu nadzorowi. Oznacza to, i ju na etapie postpowania w sprawie wydania zezwolenia zostay one gruntownie zbadane. Zakres badanych okolicznoci uzaleniony jest od zezwolenia, o ktre ubiega si podmiot. Podanymi kryteriami s m.in. kapita (w tym jego wysoko), jakim dysponuje podmiot oraz osoby, ktre reprezentuj podmiot lub s jego wacicielami. Okolicznoci te s brane pod uwag w zwizku z ocen rkojmi naleytego funkcjonowania podmiotu i s niezmiernie istotne dla bezpieczestwa rodkw nansowych powierzonych przez klientw takich podmiotw. Dziaania nadzorcze KNF nie kocz si z chwil przyznania stosownego zezwolenia. Waciwie to dopiero od tego momentu podmiot podlega nadzorowi o znacznie szerszym zakresie. Zasadniczym elementem tego nadzoru jest obowizek sprawozdawczy realizowany na bieco wobec organu nadzoru. KNF zyskuje rwnie szczeglne uprawnienie wobec takiego podmiotu, a mianowicie moliwo dokonywania kontroli w siedzibie podmiotu i jego jednostkach organizacyjnych. Kontrole mog mie charakter zarwno zaplanowany, jak i dorany. Kontrole dorane przeprowadzane s wwczas, gdy Urzd KNF otrzymuje informacje, bd identykuje okolicznoci wskazujce, i w podmiocie nadzorowanym moe dochodzi do nieprawidowoci. Korzystanie z usug podmiotw nadzorowanych zapewnia jeszcze jedn wymiern ochron ich klientom (a w zasadzie, rodkom nansowym zdeponowanym w tych podmiotach). Ochrona ta wynika wprost z obowizujcych przepisw prawa. W przypadku bankw z siedzib na terytorium Polski (zarwno komercyjnych, jak i spdzielczych)
5 6

W przypadku bankw z siedzib na terytorium Polski wypata rodkw zdeponowanych przez osoby fizyczne jest gwarantowana w caoci do rwnowartoci 100 tys. euro przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1159 j.t. ze zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 199, poz. 1175 ze zm.

12 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

wypata rodkw zdeponowanych przez osoby zyczne jest gwarantowana w caoci, do rwnowartoci 100 tys. euro przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny7 (BFG). rodki z Funduszu s wypacane klientom bankw (uczestnikw BFG) w przypadku zawieszenia dziaalnoci banku i ustanowienia zarzdu komisarycznego oraz zoenia wniosku o ogoszenie jego upadoci. W przypadku domu maklerskiego8 gwarancje zapewnia tzw. system rekompensat administrowany przez Krajowy Depozyt Papierw Wartociowych. Celem systemu jest zapewnienie inwestorom wypat rodkw pieninych do okrelonej wysokoci oraz zrekompensowanie wartoci utraconych instrumentw nansowych, zgromadzonych przez nich w domach maklerskich, w przypadku: ogoszenia upadoci domu maklerskiego lub prawomocnego oddalenia wniosku o ogoszenie upadoci ze wzgldu na to, e majtek tego domu maklerskiego nie wystarcza na zaspokojenie kosztw postpowania lub stwierdzenia przez KNF, e dom maklerski nie jest w stanie, z powodw cile zwizanych z sytuacj nansow, wykona cicych na nim zobowiza wynikajcych z roszcze inwestorw i nie jest moliwe ich wykonanie w najbliszym czasie. System rekompensat zabezpiecza w peni wypat rodkw inwestorw objtych systemem rekompensat do kwoty wynoszcej rwnowarto w zotych 3 tys. euro oraz 90% nadwyki ponad t kwot, z zastrzeeniem, e maksymalna warto rodkw objtych systemem rekompensat wynosi rwnowarto w zotych 22 tys. euro.

Pena lista bankw objtych obowizkowym systemem gwarantowania depozytw dostpna jest na stronie internetowej Bankowego Funduszu Gwarancyjnego pod adresem: www.bfg.pl 8 Dotyczy rwnie banku prowadzcego dziaalno maklersk oraz banku powierniczego. Komisja Nadzoru Finansowego

13

KIEDY POWINNIMY BY SZCZEGLNIE

OSTRONI?
Piramidy nansowe staraj si na rne sposoby przycign do siebie niewiadomych ryzyka klientw. Warto je pozna, aby nie ulega tworzonym przez nie pozorom.

ZAPEWNIENIE WYSOKICH ZYSKW

Piramidy finansowe dla swojego przetrwania potrzebuj staego wzrostu liczby uczestnikw oraz ustawicznego dopywu rodkw finansowych. W praktyce jedyn zacht, ktra moe do tego skania, jest obietnica wysokich zyskw, ktre ma rzekomo zapewnia dana inwestycja czy lokata.
Piramidy nansowe dla swojego przetrwania potrzebuj staego wzrostu liczby uczestnikw oraz ustawicznego dopywu rodkw nansowych. W praktyce jedyn zacht, ktra moe do tego skania, jest obietnica wysokich zyskw, ktre ma rzekomo zapewnia dana inwestycja czy lokata. Organizatorzy piramid s bardzo dobrymi psychologami i umiejtnie przedstawiaj informacje dotyczce potencjalnej inwestycji. Kreuj przy tym wizje nad wyraz wysokich zyskw w stosunku do ofert powszechnie dostpnych na rynku. Mog obiecywa zysk w wysokoci np. 1% tygodniowo czy 15% rocznie, podczas gdy banki oferuj na lokatach np. 5% w stosunku rocznym. Wizja tak wysokich zyskw powinna wzmc nasz czujno. Jeli bowiem co wyglda nazbyt atrakcyjnie, by byo moliwe, to zapewne niestety tak jest - z duym prawdopodobiestwem mona wwczas zaoy, e co nieoczekiwanego kryje si w takiej ofercie. Rynkiem nansowym rzdz dwie zasady: konkurencyjnoci oraz wspwystpowania zysku i ryzyka. Zgodnie z pierwsz z tych zasad, gdy istniaaby moliwo bezpiecznej inwestycji przynoszcej wysokie zyski, wwczas skorzystayby z niej rwnie inne instytucje nansowe, co w efekcie doprowadzioby do obnienia rentownoci takiej inwestycji do poziomu rynkowego. Zgodnie z drug zasad, im wiksze potencjalne zyski ma przynie dana inwestycja, tym wiksze musi by ryzyko z ni zwizane, a wic wiksze prawdopodobiestwo, i inwestycja moe przynie strat. W przypadku inwestowania w szczeglnie ryzykowne instrumenty nansowe (np. instrumenty pochodne) strata moe przewyszy wysoko zainwestowanego kapitau. Z tego powodu powinnimy zawsze pamita, e jakiekolwiek zapewnienia osb, ktre chc pozyska od nas rodki nansowe w celu ich inwestowania, i inwestycja przyniesie pewny, znaczcy czsto ju w krtkim okresie zysk, a przy tym jest ona zupenie bezpieczna, naley woy midzy bajki. Czasami moe si zdarzy, e potencjalny klient zostanie poinformowany o istnieniu ryzyka zwizanego z inwestycj, lecz skala tego ryzyka moe by przez osob proponujc nam inwestycj minimalizowana. Skomplikowane strategie inwestycyjne lub zasanianie si tajemnic to okolicznoci, ktrych w aden sposb nie powinnimy przyjmowa jako wystarczajce odpowiedzi na pytanie o wyjanienie metody pomnaania kapitau i ryzyka zwizanego z inwestycj. Pamitajmy, i in-

14 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

westycje nansowe (nawet inwestycje w obligacje Skomplikowane strategie skarbowe pastw strefy euro, ktre do niedawna inwestycyjne lub zasanianie si uwaane byy za bardzo bezpieczne) cechuje rytajemnic to okolicznoci, ktrych zyko, ktre jest skadow kilku ryzyk waciwych w aden sposb nie powinnimy danej inwestycji, np. ryzyka zwizanego bezpoprzyjmowa jako wystarczajce rednio z podmiotem, ktremu powierzamy rododpowiedzi na pytanie o wyjanienie ki (e upadnie lub sprzeniewierzy pozyskane rodmetody pomnaania kapitau i ryzyka ki) czy ryzyka zwizanego ze sposobem lub form ostatecznego ulokowania rodkw (ryzyko zwizwizanego z inwestycj. zane ze z decyzj inwestycyjn, tj. kupna akcji, ktrych kurs spadnie). Gdy usyszymy zapewnienia osigania staych, pewnych, a na dodatek jeszcze znaczcych zyskw z inwestycji giedowych i to bez wzgldu na przysz koniunktur giedow, czy te takich samych zyskw w przypadku np. transakcji forex (transakcje na rynku walutowym w oparciu o instrumenty pochodne), w naszej gowie powinna zapali si czerwona lampka ostrzegawcza, sygnalizujca: co tu nie gra!. Albo, mwic dosadniej, jestemy okamywani. Przedstawiane informacje o pewnych zyskach bywaj czasami uwiarygadniane poprzez wskazywanie rde ich pochodzenia. W okresie, w ktrym doszo do duego wzrostu cen surowcw (np. zota), moemy usysze, i pozyskane fundusze bd inwestowane wanie w ten towar, wzgldnie w instrumenty nansowe, ktre powoduj, i na wzrocie ceny tego towaru bdzie mona zyska kilka razy wicej. Z kolei w okresie wzrostu cen nieruchomoci rzekomo pewny zysk bdzie pochodzi wanie z obrotu gruntami, mieszkaniami czy budynkami. Pamitajmy jednak o tym, e przedstawiane s nam dane historyczne oraz o tym, e wzrost cen danych aktyww w przeszoci nie daje nam adnych gwarancji, i ceny bd nadal rosy. Co wicej, duy wzrost ceny przypiesza moment wystpienia korekty (a wic okresowego spadku ceny), czy nawet odwrcenia trendu wzrostowego (pojawienia si trendu spadkowego). Zyskowna inwestycja polega na tym, aby kupi tanio gdy ceny aktyww s niskie, a sprzeda drogo gdy ich ceny wzrosn. Problem w tym, e nikt jeszcze nie wynalaz metody, ktra potraaby z ca pewnoci wskaza, ktre aktywa s w danym momencie tanie i ich ceny znacznie wzrosn w niedugim czasie.

NIE DAJ SI ZWIE POZOROM

Wielu z nas, po tym gdy otrzymuje ofert inwesty- Profesjonalnie wygldajca strona cyjn od okrelonego podmiotu, zaglda na stro- internetowa nie przesdza n internetow tego podmiotu. Musimy jednak o wiarygodnoci podmiotu. pamita, e profesjonalnie wygldajca strona internetowa nie przesdza o wiarygodnoci podmiotu. W obecnych czasach tak stron moe przygotowa nawet zdolny ucze, korzystajc z zasobw dostpnych za darmo w sieci Internet. Podobnie, nie powinna nas take zwie siedziba podmiotu w prestiowej lokalizacji czy elegancka aranacja pomieszczenia biurowego, w ktrym przyjmuje si klientw. Jeli kontaktujemy si z podmiotem wycznie listownie, telefonicznie lub przez sie Internet, nie jest bowiem wykluczone, i adres w prestiowej lokalizacji to tzw. wirtualne biuro, sprowadzajce si w rzeczywistoci do adresu pocztowego, pod ktrym de facto moe mie siedzib nawet kilkadziesit podmiotw.

Komisja Nadzoru Finansowego

15

Nasz czujno powinno wzbudzi rwnie, stwarzanie przez organizatorw przedsiwzicia wraenia, e oferta ma charakter elitarny (kierowanie oferty wycznie do wybranego, wskiego grona osb), naleganie na dyskrecj, aby nie rozpowszechnia informacji o podmiocie i jego ofercie.

W celu zebrania obiektywnych informacji pochodzcych z innego rda ni sam podmiot, oczywicie najprociej byoby przeszuka sie Internet w celu odnalezienia wypowiedzi klientw podmiotu, ktrego ofert rozwaamy. Moemy je znale np. na forach internetowych. Jednak i tu mog czyha na nas puapki, albowiem pozytywne wpisy rzekomych klientw, ktrzy jak twierdz osigaj zyski oraz nie maj adnych problemw z wycofaniem swoich rodkw, mog pochodzi od osb jedynie podajcych si za klientw. W rzeczywistoci za takimi wpisami mog kry si organizatorzy piramid. Do takich, nad wyraz pozytywnych, wpisw musimy wic podchodzi z odpowiedni doz krytycyzmu. Nasz czujno powinno wzbudzi rwnie, stwarzanie przez organizatorw przedsiwzicia wraenia, e oferta ma charakter elitarny (kierowanie oferty wycznie do wybranego, wskiego grona osb), naleganie na dyskrecj, aby nie rozpowszechnia informacji o podmiocie i jego ofercie. W takich sytuacjach jest wielce prawdopodobne, i podmiot w dziaa nielegalnie tzn. nie posiada wymaganego prawem zezwolenia.

NA JAKIE OKOLICZNOCI POWINNIMY ZWRCI SZCZEGLN UWAG?

Dowiadczenie dowodzi, i znacznie wiksze jest ryzyko, i dany podmiot lub przedsiwzicie jest piramid nansow, jeli: jego organizatorzy mieli wczeniej problemy z prawem, mimo takiego obowizku, podmiot nie sporzdzi i nie zoy do Krajowego Rejestru Sdowego rocznego sprawozdania nansowego, przyjmuje rodki nansowe bez jakichkolwiek ogranicze majc niewielki wasny kapita. Wystpienie ktrejkolwiek z wymienionych okolicznoci winno u osoby, ktra uzyskaa ofert ulokowania swoich oszczdnoci w takim podmiocie wywoa daleko posunit ostrono, a wrcz nieufno co do wiarygodnoci roztaczanych wizji rzekomych, znaczcych, pewnych i bezpiecznych zyskw.

CO WSKAZUJE, I MOGLIMY SI STA OFIAR OSZUSTWA?

Jeli tu po przekazaniu pienidzy, tracimy nagle kontakt z osob, ktra oferowaa nam dan inwestycj lub z samym podmiotem, to moemy spodziewa si, i stalimy si ofiar oszustwa.
Jest to szczeglnie prawdopodobne, gdy korzystamy z usug podmiotu nieposiadajcego zezwolenia polskiego organu nadzoru, jakim jest Komisja Nadzoru Finansowego (wzgldnie jej zagranicznych odpowiednikw) lub korzystamy z usug podmiotu zagranicznego, z siedzib w jakim egzotycznym pastwie, z ktrym kontakt

16 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

moliwy jest jedynie przez telefon czy Internet. Oczywicie, w sytuacji gdy korzystamy z usug dziaajcego bez zezwolenia podmiotu polskiego, ryzyko wystpienia takiej sytuacji wcale nie jest istotnie mniejsze. Czst praktyk stosowan przez podmioty oszuCzst praktyk stosowan przez kujce swych klientw jest utrzymywanie kontakpodmioty oszukujce swych klientw tu do chwili, gdy wystpimy z prob o wypat. jest utrzymywanie kontaktu do chwili, Organizatorom piramidy zaley bowiem na pozygdy wystpimy z prob o wypat. skaniu jak najwikszej puli rodkw nansowych i licz raczej na to (i, co trzeba przyzna, czsto si na tym nie zawodz), i klient zadowolony z prezentowanych mu zyskw (np. na comiesicznych wycigach) wpaci dodatkowe rodki. W przypadku piramid nansowych czy innych form dziaalnoci stanowicych oszustwo, prezentowane klientom wyniki inwestycyjne lub odsetki narose od lokaty nie pokrywaj si jednak z rzeczywistoci, o czym klienci przekonuj si dopiero, gdy piramida upada. Podmioty takie stosuj bowiem, tzw. podwjn ksigowo, polegajc na tym, e co innego jest wykazywane klientom, a co innego rzeczywicie wynika z ksig rachunkowych. Piramidy zabiegaj, aby ich oszustwo wyszo na jaw jak najpniej. Dziki zafaszowanym raportom inwestycyjnym niewiadomi klienci reklamuj ofert podmiotu swoim znajomym, co jest jedn z najbardziej skutecznych metod promocji (marketing szeptany). Taka forma promocji jest dla piramid nansowych o tyle istotna, e co do zasady unikaj one zamieszczania reklam w mediach, gdy mogyby one szybko zwrci uwag organw nadzoru nad rynkiem nansowym, podmiotw sucych ochronie konsumentw czy organw cigania. Bardzo niepokojcym sygnaem jest problem z wyBardzo niepokojcym sygnaem pat rodkw pieninych. Co do zasady, nie wyjest problem z wypat rodkw stpuj one w pocztkowym okresie funkcjonowania pieninych. Co do zasady, nie piramidy, bowiem jej organizatorzy chc przycign wystpuj one w pocztkowym jak najszersz rzesz niewiadomych ryzyka klientw. okresie funkcjonowania piramidy, Osoby chcce wycofa swoje rodki w pniejszym bowiem jej organizatorzy chc okresie s czsto zwodzone, e problemy z wypaprzycign jak najszersz rzesz t s tylko chwilowe i spowodowane obiektywnymi, niezawinionymi przez podmiot okolicznociami (np. niewiadomych ryzyka klientw. win banku czy innego zewntrznego podmiotu). Niezalenie od tego, bardzo czsto przedstawiciele piramid staraj si swoim niewiadomym klientom wyperswadowa zamiar wycofania rodkw nansowych, tumaczc np., e aktualna sytuacja na rynku nansowym temu nie sprzyja i dlatego lepiej poczeka jeszcze jaki czas. Inn, niepokojc okolicznoci s bdy w wycigach czy innych potwierdzeniach, ktre otrzymujemy na dowd tego, e nasze pienidze s inwestowane przez dany podmiot z powodzeniem. Mog si one zdarza z uwagi na wspomniane wczeniej prowadzenie podwjnej ksigowoci.

Komisja Nadzoru Finansowego

17

INNE TYPY OSZUSTW NA RYNKU

FINANSOWYM
NIELEGALNE ZARZDZANIE AKTYWAMI
Prowadzenie dziaalnoci polegajcej na decydowaniu o przeprowadzeniu okrelonych transakcji i ich dokonywaniu na nalecym do innej osoby rachunku, na ktrym ewidencjonowane s instrumenty finansowe, wymaga uzyskania stosownego zezwolenia wydawanego przez KNF.
Transakcjami tymi moe by kupno lub sprzeda akcji, obligacji, tzw. instrumentw pochodnych - zarwno notowanych na giedach papierw wartociowych, jak i dostpnych na bardzo popularnych w Internecie platformach obrotu lub sprzedawanych przez instytucje bankowe, ktre pozwalaj w ten sposb inwestowa nie tylko w inne instrumenty nansowe, ale te np. w walut czy surowce naturalne (m.in. zoto, platyna, mied).

Przepis karny (wybrany przykad z kilku podobnych regulacji odnoszcych si do poszczeglnych segmentw rynku nansowego) - art. 178 ustawy o obrocie instrumentami nansowymi
Kto bez wymaganego zezwolenia lub upowanienia zawartego w odrbnych przepisach albo nie bdc do tego uprawnionym w inny sposb okrelony w ustawie, prowadzi dziaalno w zakresie obrotu instrumentami nansowymi, podlega grzywnie do 5.000.000 z.

Dziaalno taka nazywana jest zarzdzaniem portfelem instrumentw nansowych. Jest to jedna z tzw. czynnoci maklerskich, wskazanych w art. 69 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami nansowymi9. Podmiot oferujcy tak usug powinien posiada zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci maklerskiej. Zezwolenie takie, w przypadku polskich podmiotw, moe otrzyma wycznie spka, a nie osoba zyczna. Osoba zyczna moe by jedynie pracownikiem takiego podmiotu, wzgldnie agentem rmy inwestycyjnej. Rejestr agentw rm inwestycyjnych jest prowadzony przez Komisj Nadzoru Finansowego i dostpny na jej stronie internetowej. Zakres moliwego dziaania agenta rmy inwestycyjnej jest istotnie ograniczony i sprowadza si wycznie do porednictwa w zakresie dziaalnoci prowadzonej przez podmiot, ktry reprezentuje, przy czym agent nie jest uprawniony do przyjmowania jakichkolwiek wpat czy opat od klientw za swoje porednictwo.

Dz.U. z 2005 r. Nr 183, poz. 1538 ze zm.

18 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

Z ycia wzite ...

Interbrok Investment Spka Interbrok Investment dziaaa od listopada 1998 r. Spka inwestowaa pienidze klientw na rynku forex (transakcje na walutach w oparciu o instrumenty nansowe), a jej dziaalno owiana bya mg tajemnicy i elitarnoci klientem spki mona byo sta si tylko z polecenia. Klientw informowano o wypracowywanych zyskach, w rzeczywistoci jednak w rmie prowadzono podwjn ksigowo. W ksigach rachunkowych nawet nie stworzono subkont przypisanych poszczeglnym klientom. Dokonywane inwestycje przynosiy ogromne straty. W maju 2007 r. sd ogosi upado Interbroka. We wrzeniu 2011 r. jego twrcy zostali skazani na kary pozbawienia wolnoci od 3,5 do 8 lat oraz grzywny w wysokoci 150 tys. lub 300 tys. z. W sprawie zostao pokrzywdzonych ponad 600 osb, a utracone przez nich rodki opieway cznie na kwot ponad 260 mln z.
rdo: Tadeusz Stasiuk, Setki VIP-w nabitych w butelk, Puls Biznesu, 27.04.2007 r., Krzysztof Wjcik, Oszukali VIP-w na miliony, Rzeczpospolita, 27.04.2007 r., Dawid Tokarz, Twrcy Interbroka zostali oskareni, Puls Biznesu, 14.07.2008 r., Dawid Tokarz, Twrcy Interbroka tra za kratki, Puls Biznesu, 26.09.2011 r.

Osoby, ktre w sposb nieuprawniony oferuj usug zarzdzania portfelem instrumentw nansowych przekonuj do powierzenia im rodkw nansowych, obiecujc wypracowywanie znaczcych i pewnych lub obarczonych niewielkim ryzykiem, zyskw. Osoby te powouj si przy tym na rzekomo nadzwyczajne umiejtnoci inwestycyjne czy te posiadanie niezawodnego systemu inwestycyjnego (czsto systemu komputerowego). Takie zapewnienia, niewane jak wiarygodnie by brzmiay, musz budzi u osoby, ktra je syszy powane wtpliwoci. aden system inwestycyjny nie zapewnia bowiem staych i pewnych zyskw. Mimo i o jego stworzeniu na caym wiecie marz rzesze naukowcw, w tym profesorw uniwersytetw, zawodowych inwestorw czy osb zarzdzajcych aktywami, posiadajcych nie tylko doskona i szerok wiedz teoretyczn, ale i bogat praktyk, nikomu dotychczas si nie udaa ta sztuka! Jest to zadanie niemoliwe do wykonania ze wzgldu na zbyt du liczb czynnikw wpywajcych na cen instrumentw nansowych, w tym tak trudno mierzalnych jak np. emocje inwestorw.

Przedstawienie wynikw historycznych podmiotu, ktry oferuje nam swoje usugi - na pewno bardzo dobrych, skoro jestemy namawiani do skorzystania z usugi nie powinno by jedyn przesank do powierzenia rodkw.

Przedstawienie wynikw historycznych podmiotu, ktry oferuje nam swoje usugi - na pewno bardzo dobrych, skoro jestemy namawiani do skorzystania z usugi nie powinno by jedyn przesank do powierzenia rodkw. Skoro podmiot dziaa bez zezwolenia to znaczy, e nikt nie nadzoruje jego dziaalnoci inwestycyjnej. Nie mamy wic tym samym adnej pewnoci, i prezentowane nam wyniki s autentyczne. Na uytek przyszego klienta, w bardzo atwy sposb mona dobra dane przedstawiajce wyniki, ktre chcielibymy widzie - ktre chcielibymy, aby byy naszym zyskiem. Wystarczy przecie tylko wybra akcje spki, ktre rosy w ostatnim czasie i twierdzi, e nasz system wanie te akcje wskazywa jako dobr inwestycj, na przykad 3 miesice temu.

Komisja Nadzoru Finansowego

19

Jakie zagroenia stoj przed osob, ktra decyduje si na obdarzenie zaufaniem osoby amicej prawo zarzdzajcej bez zezwolenia portfelem instrumentw nansowych? Przede wszystkim utrata rodkw w postaci pienidzy czy te papierw wartociowych. Najbardziej oczywisty sposb, w jaki mona straci rodki, to podejmowanie zych decyzji inwestycyjnych. Dowiadczenie pokazuje, i w praktyce dochodzi do tego jednak w sposb celowy i jak najbardziej przemylany. Osoba dokonujca operacji na naszym rachunku dokonuje tego w taki sposb, aby pod przykryciem operacji giedowych wytransferowa rodki osoby, ktra jej zaufaa, na wasny rachunek. Taki skutek mona osign w bardzo prosty sposb. Oszuci dokonuj transakcji na zarzdzanym rachunku z rachunkiem wasnym, przy czym transakcje dokonywane s w taki sposb, i na rachunek osoby, ktra powierzya swoje rodki, dokonywane s transakcje kupna danych instrumentw finansowych po wysokiej cenie, po czym nastpnie s one zbywane na rachunek dziaajcej nielegalnie osoby po cenie znacznie niszej. Z powodu moliwoci wykonania takich dziaa, nie stanowi adnego zabezpieczenia dla osoby decydujcej si na skorzystanie z takich usug zapewnienie i osoba, ktra dokonuje transakcji nie bdzie moga dokonywa przeleww czy wypat gotwki z rachunku jego waciciela. Oczywicie osoba, ktra poniesie strat w wyniku takich operacji, nie bdzie moga tego w atwy sposb udowodni, bowiem informacje o stronach transakcji giedowych nie s publicznie dostpne.

REKOMENDOWANIE PAPIERW WARTOCIOWYCH

Do oszustw na rynku nansowym moe dochodzi take poprzez zapewnianie potencjalnych klientw o pewnych typach inwestycyjnych (takich, ktre z pewnoci i bez ryzyka wypracuj zysk) celem doprowadzenia do sytuacji, w ktrej dojdzie do przelania rodkw nansowych na rachunek wskazany przez ten podmiot. Odnosi si one mog zarwno do papierw wartociowych ju notowanych na giedach, jak i takich, ktre notowane nie s. W tym drugim przypadku klienci s czsto zapewniani, e wanie wtedy, gdy te papiery wartociowe (najczciej akcje) zadebiutuj na giedzie, zagwarantowany bdzie pokany zysk. Dziaania takie mog dotyczy rwnie obligacji, a wwczas zysk z inwestycji ma pochodzi nie z debiutu giedowego, gdy taki nie jest planowany, ale z wysokiego oprocentowania obligacji.

Do oszustw na rynku finansowym moe dochodzi take poprzez zapewnianie potencjalnych klientw o pewnych typach inwestycyjnych celem doprowadzenia do sytuacji, w ktrej dojdzie do przelania rodkw finansowych na rachunek wskazany przez ten podmiot.

Przepis karny art. 311 Kodeksu karnego

Kto, w dokumentacji zwizanej z obrotem papierami wartociowymi, rozpowszechnia nieprawdziwe informacje lub przemilcza informacje o stanie majtkowym oferenta, majce istotne znaczenie dla nabycia, zbycia papierw wartociowych, podwyszenia albo obnienia wkadu, podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3.

20 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

Przepis przewidujcy odpowiedzialno administracyjn art. 172 ust. 1 ustawy o obrocie instrumentami nansowymi
Na kadego kto dokonuje manipulacji, o ktrej mowa w art. 39 ust. 2 pkt 4 lit. b [przyp. mowa o rozpowszechnianiu faszywych lub nierzetelnych informacji, ktre wprowadzaj lub mog wprowadza w bd w zakresie instrumentw nansowych] () Komisja moe, w drodze decyzji, naoy kar pienin do wysokoci 200.000 z lub kar pienin do wysokoci dziesiciokrotnoci uzyskanej korzyci majtkowej albo obie te kary cznie.

Oferowaniem takich, rzekomo pewnych, inwestycji zajmuj si m.in. podmioty okrelane po angielsku jako boiler rooms (kotownie), dziaajce bez zezwolenia, najczciej za granic i pozyskujce klientw telefonicznie.

Oferowaniem takich, rzekomo pewnych, inwestycji zajmuj si m.in. podmioty okrelane po angielsku jako boiler rooms, czyli kotownie. S to podmioty dziaajce bez zezwolenia, operujce najczciej za granic i pozyskujce klientw telefonicznie. Dzwonic, bardzo czsto do przypadkowych osb, ich przedstawiciele namawiaj do nabywania akcji podmiotw rzeczywicie notowanych, najczciej na jakiej zagranicznej giedzie. Zazwyczaj s to akcje o niskiej wartoci nominalnej, kosztujce rwnowarto np. kilkudziesiciu centw czy kilku dolarw amerykaskich. Na nabycie takich akcji atwiej namwi inwestorw. Osoby, ktre telefonuj maj przy tym dobrze opanowane psychologiczne techniki wpywania na rozmwcw. Mog np. w cigu kilku pierwszych rozmw wskazywa spk, ktrej akcje w kolejnych dniach po rozmowie telefonicznej istotnie droej. W ten sposb uwiarygodniaj siebie i swoje typy inwestycyjne. W rzeczywistoci za, by w wzrost ceny zapewni, sama kotownia nabywa akcje danej spki w liczbie, ktra umoliwia taki wzrost. Jeli klient decyduje si ostatecznie na przesanie rodkw, sprzedawane s akcje, ktre Niewiadomy niczego klient dowiaduje wczeniej nabya kotownia, a ktrych nie mona byoby sprzeda na giedzie bez spowodowania si, e pad ofiar oszustwa albo spadku ich ceny z uwagi na ich niewielk pynno w chwili, gdy kurs akcji rekomendowanej (ma liczb akcji, ktra zmienia waciciela w trakspki spada, albo gdy kontakt cie sesji giedowej). Czasem proponowane s inne z podmiotem urywa si tu po zoeniu akcje, ktre rzekomo maj by tak samo traon wniosku o sprzeda akcji i przelanie inwestycj. Po przesaniu rodkw pieninych po tym fakcie na rachunek inwestora klient dostaje wydruk komputerowy, ktry ma porodkw finansowych. twierdza dokonan inwestycj.

PUBLICZNE OFEROWANIE NIENOTOWANYCH PAPIERW WARTOCIOWYCH

Regulacje prawne padku sprzeday ich potencjalnym kazane okrelone wymagaj, aby w przypapierw wartociowych nabywcom zostay przeinformacje. W zwizku

Regulacje prawne wymagaj, aby w przypadku sprzeday papierw wartociowych ich potencjalnym nabywcom zostay przekazane okrelone informacje.

Komisja Nadzoru Finansowego

21

z tym, e wspomniane papiery wartociowe (gwnie akcje lub obligacje), wyemitowane zostay przez konkretny podmiot, ich cena uzaleniona jest od wartoci lub wiarygodnoci tego emitenta. Warto papierw wartociowych jest zatem pochodn ogromnej liczby czynnikw, m.in. wysokoci przychodw i generowanych zyskw, wielkoci i struktury przepyww nansowych, brany w ktrej dziaa, posiadanego majtku (i to nie tylko trwaego, ale rwnie niematerialnego: patentw, licencji, itp.). W zwizku z tym ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentw nansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spkach publicznych10 wymaga, co do zasady, w przypadku przeprowadzania oferty sprzeday papierw wartociowych kierowanej do nieoznaczonego adresata (a wic np. za porednictwem ogosze prasowych czy w Internecie), czy te do adresata oznaczonego, ale w liczbie rwnej lub przekraczajcej 100 podmiotw, sporzdzenia i zatwierdzenia przez KNF stosownego dokumentu informacyjnego: prospektu emisyjnego, wzgldnie memorandum informacyjnego.

Przepis karny - art. 99 ust. 1 i 2 ustawy o ofercie publicznej

1. Kto publicznie proponuje nabycie papierw wartociowych bez wymaganego ustaw: 1) zatwierdzenia prospektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego albo stwierdzenia rwnowanoci informacji w memorandum informacyjnym z informacjami wymaganymi w prospekcie emisyjnym lub 2) udostpnienia prospektu emisyjnego lub memorandum informacyjnego do publicznej wiadomoci lub wiadomoci zainteresowanych inwestorw - podlega grzywnie do 1.000.000 z albo karze pozbawienia wolnoci do lat 2, albo obu tym karom cznie. 2. Tej samej karze podlega, kto proponuje publicznie nabycie papierw wartociowych w inny sposb ni w drodze oferty publicznej. Wspomniane dokumenty sporzdzane s w oparciu o stosowne przepisy prawa, ktre precyzyjnie wskazuj, jakie kategorie informacji winny si w nich znale. Dla spenienia wymogw przepisw prawa konieczne jest Dla spenienia wymogw przepisw zatwierdzenie prospektu emisyjnego lub memorandum prawa konieczne jest zatwierdzenie informacyjnego przez KNF, ktra tym samym potwierprospektu emisyjnego lub dza, i zakres informacji wymagany przez przepisy pramemorandum informacyjnego przez wa faktycznie zosta objty dokumentem. Tym samym, nie stanowi wypenienia obowizkw prawnych spo- KNF, ktra tym samym potwierdza, rzdzenie przez sprzedajcego dowolnego dokumentu i zakres informacji wymagany informacyjnego i nazwanie go tylko mianem prospekt przez przepisy prawa faktycznie emisyjny. W przypadkach publicznego proponowania zosta objty dokumentem. nabycia papierw wartociowych, dla ktrych przepisy prawa nie wymagaj sporzdzenia prospektu lub memorandum, konieczne jest rwnie przekazanie kupujcemu informacji stanowicych dostateczn podstaw do podjcia decyzji inwestycyjnej.
10

Dz.U. z 2005 r. Nr 184, poz. 1539 ze zm.

22 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

Z ycia wzite
Rentier. DK Nowopowstaa, o niskim kapitale zakadowym, spka Rentier. Dk Sp. z o.o. sprzedawaa inwestorom 10-letnie obligacje, ktre miay gwarantowa corocznie odsetki uzalenione od zyskw pyncych z obrotu nieruchomociami. Oprcz gwarantowanych 3 proc. rocznie do obligatariuszy co roku miao traa 25 proc. tego zysku. Do oferty obligacji doszo w okresie silnego wzrostu cen nieruchomoci. Spka przygotowaa dokument informacyjny zatytuowany prospekt emisyjny nie mia on jednak nic wsplnego z prospektem emisyjnym, o ktrym mwi przepisy. Obligacje miay cen nominaln w wysokoci 2.000 z, a warunki oferowane nabywcom w przypadku gdyby chcieli odzyska swoje rodki wczeniej ni przed upywem 10 lat byy bardzo niekorzystne. Po takiej te cenie byy zbywane. Do samej spki traao znacznie mniej rodkw, poniewa istotn cz tej kwoty (nawet 1.250 z) zatrzymyway osoby, ktre werboway nabywcw. Ostatecznie sprzedano obligacje ponad 2 tys. osb za czn kwot 6 mln z. Jedyny czonek zarzdu spki i jednoczenie jej jedyny waciciel zgin tragicznie wkrtce po tym jak inwestorzy zaczli wyraa swoje wtpliwoci co do wiarygodnoci spki i wyemitowanych przez ni obligacji. Prokuratura z uwagi na mier prezesa zarzdu umorzya postpowanie karne. To najlepiej zainwestowany kapita w 2008 r. - zapewnia kilka dni przed mierci. Sd ogosi upado spki. Inwestorzy nie odzyskali zainwestowanych rodkw.
rdo: Dawid Tokarz, Prokuratura bada lewe obligacje, Puls Biznesu, 20.03.2009 r.; Tomasz Gowacki, Co z rm Rentier. DK, Network Magazyn, nr 22.

DZIAALNO PARABANKW
Naley jednak podkreli, i niektre podmioty, ktre mog przyjmowa rodki od ludnoci (inwestycje, lokaty) mog funkcjonowa na rynku nansowym, nie posiadajc zezwolenia KNF. Te podmioty, mog dziaa w ten sposb na podstawie stosownej ustawy (np. SKOK-i powstae do 26 padziernika 2012 r., banki pastwowe). Druga grupa podmiotw, ktra bywa zaliczana do grona parabankw, to podmioty prowadzce tak dziaalno bez wymaganego zezwolenia i jednoczenie bez stosownego ustawowego upowanienia. W przypadku tych podmiotw dochodzi do prowadzenia nielegalnej dziaalnoci! Gwnym ich wyrnikiem jest przyjmowanie lokat (cho najczciej te podmioty tak ich nie nazywaj) i obietnice ich wysokiego oprocentowania. Wygenerowanie wysokich zyskw, ktre miayby zapewni pokrycie obiecanych odsetek, jak rwnie kosztw funkcjonowania podmiotu, z puli powierzonych przez klientw rodkw wymaga dokonania inwestycji o jeszcze wikszej rentownoci. Takie dziaanie musi oczywicie oznacza, e pozyskane rodki s obarczone znacznym ryzykiem.

Pojciem parabank czsto okrelane s zbiorczo jednostki gospodarcze, ktre prowadz dziaalno podobn do banku, jednak nie posiadaj zezwolenia stosownego organu nadzoru nad rynkiem finansowym (licencji bankowej).

Komisja Nadzoru Finansowego

23

Bardzo czsto podmioty przyjmujce nielegalnie rodki nansowe od ludnoci, z ich puli udzielaj poyczek pieninych innym swoim klientom, deklaruj inwestycje w aktywa takie jak zoto, nieruchomoci, czy waluty. W zasadzie mog to by dowolne aktywa, ale zawsze s one wybrane w taki sposb, aby byy magnesem przycigajcym klientw oraz eby w ich oczach ju sam ich dobr gwarantowa wielkie zyski. Wpyw na wybr przedmiotu deklarowanych inwestycji ma aktualna sytuacja na rynku danego dobra, ktra naganiana jest przez rodki masowego przekazu np. hossa na rynku zota. Ma to na celu rozbudzenie wyobrani klientw. Przy tej okazji naley zatem jeszcze raz przypomnie o zasadzie inwestycji nansowych z kad inwestycj wie si ryzyko, ktre oznacza moliwo poniesienia strat. Wczeniejszy wzrost ceny okrelonych aktyww w zasadzie w aden sposb nie przesdza, e sytuacja taka bdzie si utrzymywaa. Podsumowujc, podmiot, ktry przyjmuje rodki nansowe (w formie lokaty, czy innego podobnie dziaajcego produktu nansowego) prowadzi w ten sposb dziaalno zastrzeon dla podmiotw posiadajcych zezwolenie KNF lub dziaajcych na wyranej podstawie prawnej umoliwiajcej takie dziaanie.

Przepis karny - art. 171 ust. 1 ustawy Prawo bankowe

Kto bez zezwolenia prowadzi dziaalno polegajc na gromadzeniu rodkw pieninych innych osb zycznych, prawnych lub jednostek organizacyjnych niemajcych osobowoci prawnej, w celu udzielania kredytw, poyczek pieninych lub obciania ryzykiem tych rodkw w inny sposb, podlega grzywnie do 5.000.000 zotych i karze pozbawienia wolnoci do lat 3.

Powinnimy sobie, a take osobom namawiajcym nas na tak lokat, zada nastpujce pytanie: dlaczego s oni skonni wypaca nam tak wysokie odsetki? Dlaczego, zamiast stara si np. o kredyt bankowy, ktry byby prostszy do uzyskania, szybszy i zapewne taszy, podmiot zadaje sobie trud pozyskania lokat wspierajc si np. kosztown kampani reklamow? Jeli usyszymy odpowied, e bank nie jest skonny udzieli kredytu, to warto zastanowi si, jakie mog by powody, i w dobie tak duej konkurencji midzy bankami, aden z nich nie chce mie nowego klienta? Nie powinnimy take dawa wiary zapewnieniom, e zostalimy wybrani z wielu innych osb po to, by zaproponowa nam t wyjtkow ofert. Nie dajmy si take zwie odpowiedziom, ktrych nie rozumiemy, ani takim, ktre po chwili zastanowienia wydaj si niedorzeczne.

Z ycia wzite ...

Bezpieczna Kasa Oszczdnoci Za pierwsz dziaajc na szerok skal piramid finansow w Polsce zostaa uznana Bezpieczna Kasa Oszczdnoci Lecha Grobelnego, funkcjonujca w latach 1989-1990. By to parabank przyjmujcy lokaty i oferujcy za nie korzystne oprocentowanie (sigao 250% w stosunku rocznym). rodki na wypat odsetek miay pochodzi z handlu dolarami amerykaskimi, ktr to dziaalnoci zajmoway si kantory wymiany walut L. Grobelnego. Sama BKO nie prowadzia dziaalnoci, ktra miaaby przynosi zyski.

24 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

Bezpiecznej Kasie Oszczdnoci powierzyo rodki ok. 10 tys. osb. Ostatecznie firma upada, a jej syndyk wypaci klientom jedynie ulokowanej kwoty. ciganego listem goczym L. Grobelnego ujto w Niemczech i skazano w pierwszej instancji na kar 12 lat pozbawienia wolnoci za zagarnicie w latach 1989-1990 ponad 8 mld starych z (dzisiejsze 800 tys. z) kasy Dorchemu tj. spki, ktra staa za BKO. Sd apelacyjny uchyli jednak wyrok i zwrci spraw prokuraturze. Ostatecznie w 2002 r. prokurator umorzy ledztwo z powodu braku dowodw. W kwietniu 2007 r. w pawilonie sklepowym na warszawskim Targwku policja znalaza ciao L. Grobelnego z ran kut klatki piersiowej. Ekspertyzy potwierdziy, e do mierci byego przedsibiorcy przyczyniy si osoby trzecie.
rdo: pl.wikipedia.org, Grzegorz Praczyk, Miliarder w dresie i adidasach, Rzeczpospolita 03.04.2007 r.

Bywa take, i przedstawiciele parabankw Zapisy umowy ubezpieczeniowej mog przekonuj o bezpieczestwie powierzanych wycza i bardzo czsto wyczaj, im rodkw z uwagi na objcie ich umow odpowiedzialno zakadu ubezpiecze ubezpieczenia. Gwarantem (wystawc polisy) w przypadku, gdy podmiot, ktrego w takich sytuacjach ma by dziaajcy na podklienci rzekomo maj by objci ow stawie zezwolenia KNF zakad ubezpiecze. Paochron, dziaa niezgodnie z prawem. mitajmy jednak, i zapisy umowy ubezpieczeniowej mog wycza i bardzo czsto wyczaj, odpowiedzialno zakadu ubezpiecze w przypadku, gdy podmiot, ktrego klienci rzekomo maj by objci ow ochron, dziaa niezgodnie z prawem. Dziaaniem niezgodnym z prawem jest prowadzenie okrelonej dziaalnoci bez wymaganego zezwolenia. Warto w tym miejscu zaznaczy, e zarwno kopi umowy ubezpieczeniowej, jak i regulaminy, bd oglne warunki ubezpieczenia powinnimy otrzyma od podmiotu, ktremu mielibymy powierzy nasze oszczdnoci w sytuacji, gdy tego zadamy.

NIELEGALNA DYSTRYBUCJA JEDNOSTEK UCZESTNICTWA FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH

W ostatnich latach popularne stao si inwestowanie poprzez jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Zarwno utworzenie, jak i dystrybucja jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych wymaga uzyskania odpowiedniego zezwolenia.
W warunkach polskich tworzeniem funduszy zajmuj si towarzystwa funduszy inwestycyjnych (TFI), natomiast ich jednostki mog by sprzedawane zarwno przez TFI, jak rwnie przez tzw. dystrybutorw posiadajcych zezwolenie KNF na prowadzenie takiej dziaalnoci.

Komisja Nadzoru Finansowego

25

Przepis karny - art. 195 ustawy o funduszach inwestycyjnych

Kto bez wymaganego zezwolenia wykonuje dziaalno, o ktrej mowa w art. 32 ust. 2 () [przyp. chodzi o dystrybucj jednostek lub tytuw uczestnictwa funduszy] podlega grzywnie do 5.000.000 z albo karze pozbawienia wolnoci do lat 5, albo obu tym karom cznie.

Przyszemu klientowi, przed nabyciem przez niego jednostek uczestnictwa powinny zosta przedstawione informacje niezbdne do podjcia decyzji inwestycyjnej, tj. zawierajce rzetelne dane zarwno o konkretnym towarzystwie, jak i zarzdzanych przez nie funduszach. Informacje te przekazywane s do publicznej wiadomoci w formie tzw. prospektw informacyjnych. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych i dystrybutorzy jednostek uczestnictwa maj obowizek przekazania takich dokumentw zainteresowanym inwestorom. Dostpne s one w szczeglnoci u dystrybutorw. Z list towarzystw funduszy inwestycyjnych, funduszy inwestycyjnych oraz dystrybutorw jednostek uczestnictwa mona zapozna si na stronach internetowych KNF, w sekcji Dla rynku. Dostpny jest tam rwnie rejestr funduszy zagranicznych, ktre mog zbywa tytuy uczestnictwa na terytorium Polski.

Z ycia wzite
Anna Cz. Dziaajca w Rzeszowie Anna Cz., utrzymujc, i jest prawnikiem i etykiem, podajc si za pracownika sub specjalnych, prokuratury lub sdu, w niecae dwa lata miaa wyudzi ponad 1 mln z od 20 osb. Kobieta proponowaa znajomym ulokowanie oszczdnoci w tajemniczym funduszu inwestycyjnym, ktry mia inwestowa w okazyjnie nabywane nieruchomoci. W rzeczywistoci rodki nie byy przekazywane do adnego funduszu. W czerwcu 2011 r. w sprawie do sdu rejonowego w Rzeszowie tra akt oskarenia.
rdo: www.policyjni.pl, www.tvp.pl/rzeszow

Dystrybutorzy jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych nie s uprawnieni do przyjmowania wpat od klientw nabywajcych jednostki! Wpaty musz by dokonywane na odpowiedni rachunek bankowy samego funduszu. Natomiast jeli decydujemy si na inwestowanie w fundusze inwestycyjne za porednictwem zakadw ubezpiecze (tzw. ubezpieczeniowe fundusze kapitaowe), wpaty mog by dokonywane za porednictwem agenta ubezpieczeniowego.

26 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

CO ROBI, GDY STALIMY SI

OFIAR OSZUSTWA?
Ju na etapie sprawdzania danej oferty finansowej, jeli wydaje nam si ona podejrzana, powinnimy o tym fakcie niezwocznie powiadomi Urzd KNF. Jeli uwaamy, i dany podmiot przekazuje potencjalnym i obecnym ju klientom informacje wprowadzajce w bd, powinnimy rwnie powiadomi o tym Urzd Ochrony Konkurencji i Konsumentw.
Jeli jednak nasza czujno zostaa upiona i stalimy si oar oszustwa, powinnimy powiadomi o tym ju nie tylko UKNF i UOKiK, ale rwnie policj lub prokuratur. W sprawach indywidualnych zwizanych z ofert przedsibiorcy, bezpatn pomoc prawn konsumenci mog uzyska u miejskich lub powiatowych rzecznikw konsumentw.

W przypadku przekazywania informacji ww. podmiotom wanym jest, aby przekaza im jak najwicej informacji, a przede wszystkim dokumentw obrazujcych dziaalno podmiotu. Bardzo istotnym dokumentem, ktry naley przekaza jest kopia otrzymanej umowy. Take w takich przypadkach bardzo przydatne s kopie ewentualnych materiaw reklamowych oraz korespondencji prowadzonej drog elektroniczn z osobami reprezentujcymi dany podmiot. Dowiadczenie pokazuje, i osoby, ktre utraciy swoje oszczdnoci, niestety nie zawsze ucz si na bdach. Organizatorzy piramid czy innych form oszustwa tu po tym, jak sprawa wysza na jaw, potra bowiem zwrci si przez podstawione osoby do swoich dawnych klientw z now wietn ofert. Jeli klient odzyska choby cz rodkw, oferowana jest mu jeszcze bardziej pewna forma szybkiego i znacznego pomnoenia kapitau, ze wskazaniem bdw jakie zostay popenione poprzednim razem. W ten sposb organizatorzy nowego przedsiwzicia, prezentujc rzekom wiedz eksperck i umiejtnoci inwestycyjne, zachcaj, by w celu szybszego odrobienia poniesionych strat, osoba, do ktrej si zwracaj, wpacia jeszcze wiksze rodki. Niestety, cz osb daje si ponownie nabra, stajc si po raz drugi oar oszustwa.

Komisja Nadzoru Finansowego

27

Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

WYTNIJ I ZACHOWAJ
PODSTAWOWE ZASADY BEZPIECZNYCH INWESTYCJI
Sprawd, czy podmiot posiada zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci na rynku nansowym. Zadawaj pytania i upewnij si, e uzyskae na nie odpowiedzi. Pamitaj nie ma niemdrych pyta. Poznaj osob, ktra oferuje Ci produkt i podmiot, w imieniu ktrego dziaa. Sprawd jak dugo podmiot dziaa na rynku nansowym. Ostronie odno si do nalegania na szybkie wpacenie rodkw. daj dokumentw lub informacji pisemnej, nie poprzestawaj na informacji ustnej. Przeczytaj umow przed jej podpisaniem oraz inne ewentualne dokumenty (np. regulaminy, warunki wiadczenia usug). Skonfrontuj pozyskane informacje z inn zaufan osob. Nie zakadaj bezkrytycznie, e osoba, z ktr rozmawiasz jest ekspertem i wszystko, co mwi jest pewne. Zapytaj, w jaki sposb maj by wypracowywane zyski, ktre maj sta si Twoim udziaem. Nie daj si omami profesjonalnie wygldajcej stronie internetowej, adresowi rmy w reprezentacyjnej lokalizacji, elegancko urzdzonemu biuru, wygldowi zewntrznemu osoby, z ktr rozmawiasz, czy rzekomej elitarnoci grupy osb, do ktrych kierowana jest oferta. Odpowiedz sobie na pytanie, dlaczego akurat Tobie skadana jest rzekomo pewna oferta, dlaczego sam oferujcy nie korzysta w peni z tak wietnej inwestycji? Pamitaj o ryzyku na rynku nansowym nie wierz w zapewnienia pewnych i szybkich zyskw bez ryzyka.

CO WYMAGA ZEZWOLENIA ORGANU NADZORU?

Gromadzenie rodkw pieninych w celu udzielania kredytw, poyczek lub obciania ich ryzykiem w inny sposb (dziaalno bankowa). Podejmowanie decyzji inwestycyjnych i realizacja w oparciu o nie transakcji na cudzym rachunku papierw wartociowych (zarzdzanie portfelem instrumentw nansowych). Dystrybucja jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Publiczne oferowanie papierw wartociowych (wymagane sporzdzenie, zatwierdzenie przez KNF i publikacja stosownego dokumentu informacyjnego). Moliwo przyjmowania rodkw nansowych od klientw reprezentowanego podmiotu posiadajcego zezwolenie KNF na prowadzenie dziaalnoci Agent rmy inwestycyjnej Dystrybutor jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych Agent ubezpieczeniowy NIE NIE TAK

RDA INFORMACJI O PODMIOTACH

Komisja Nadzoru Finansowego: www.knf.gov.pl Krajowy Rejestr Sdowy: http://ems.ms.gov.pl

Komisja Nadzoru Finansowego

29

Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

SOWNICZEK
bank powierniczy bank prowadzcy rachunki papierw wartociowych w oparciu o stosowne zezwolenie Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) instytucja gwarantujca depozyty w bankach z siedzib w Polsce. Wypaca rodki zgromadzone przez klientw banku w przypadku zawieszenia dziaalnoci banku i ustanowienia zarzdu komisarycznego oraz zoenia wniosku o ogoszenie jego upadoci dziaalno maklerska dziaalno wymagajca zezwolenia KNF polegajca na wykonywaniu czynnoci takich jak np. zarzdzanie portfelem instrumentw nansowych, oferowanie instrumentw nansowych bd doradztwo inwestycyjne forex midzynarodowy, zdecentralizowany rynek walutowy, na ktrym dostpne s rne typy instrumentw nansowych inacja wzrost oglnego poziomu cen instrumenty nansowe papiery wartociowe oraz niebdce papierami wartociowymi m.in. jednostki inwestycyjne funduszy inwestycyjnych, instrumenty rynku pieninego, instrumenty pochodne (opcje, kontrakty terminowe futures lub forward, swapy) na stop procentow, walut, inne instrumenty pochodne, indeks nansowy Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) pastwowy organ nadzoru, sprawujcy nadzr nad sektorem bankowym, rynkiem kapitaowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym, nad instytucjami pienidza elektronicznego, nad instytucjami patniczymi i biurami usug patniczych oraz spdzielczymi kasami oszczdnociowo-kredytowymi i Krajow Spdzielcz Kas Oszczdnociowo-Kredytow; celem nadzoru jest zapewnienie prawidowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilnoci bezpieczestwa oraz przejrzystoci, zaufania do rynku nansowego, a take zapewnienie ochrony interesw jego uczestnikw notykacja informacja przekazywana do KNF przez zagraniczne organy nadzoru nad rynkiem nansowym, dziaajce w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego, o zamiarze podjcia przez instytucje nansowe, podlegajce nadzorowi tym organom, dziaalnoci w Polsce organ nadzoru patrz: Komisja Nadzoru Finansowego

Komisja Nadzoru Finansowego

31

papier wartociowy dokument lub zapis w systemie informatycznym, stwierdzajcy istnienie okrelonych praw majtkowych, ktrych realizacja moe nastpi w wyniku okazania lub zwrotu tego dokumentu; do papierw wartociowych zaliczamy akcje, prawa poboru, prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certykaty inwestycyjne, instrumenty pochodne na akcje i obligacje, a take inne instrumenty, ktre uprawniaj do ich objcia lub nabycia podmiot nadzorowany podmiot prowadzcy dziaalno na rynku nansowym na podstawie zezwolenia KNF (ew. wpisu do odpowiedniego rejestru prowadzonego przez KNF) lub innego waciwego organu administracji, lub inny podmiot - w zakresie, w jakim ci na nim okrelone w odrbnych przepisach obowizki zwizane z uczestnictwem w rynku nadzorowanym przez KNF, w szczeglnoci banki, domy maklerskie, zakady ubezpiecze, emitenci dokonujcy oferty publicznej papierw wartociowych, w rozumieniu ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentw nansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spkach publicznych lub ktrych papiery wartociowe s dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym (np. Giedzie Papierw Wartociowych w Warszawie) stopa zwrotu relacja zysku do wartoci zainwestowanego kapitau system rekompensat fundusz prowadzony przez Krajowy Depozyt Papierw Wartociowych na potrzeby wypaty inwestorom rekompensat, dokonywanych w przypadku upadoci domu maklerskiego, banku prowadzcego dziaalno maklersk lub banku powierniczego tytuem utraconych zgromadzonych rodkw pieninych oraz utraconej wartoci instrumentw nansowych

32 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym

34 Poradnik klienta usug nansowych | Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym