You are on page 1of 57

T.C.

MLL ETM BAKANLII

TIBB LABORATUVAR

MKOLOJK VE VROLOJK TESTLER


725TTT106

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 2 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 4 1. MKOLOJK TESTLER ...................................................................................................... 4 1.1. Mantarlar (Funguslar) ................................................................................................... 4 1.2. Mantarlarn Snflandrlmas ........................................................................................ 5 1.2.1. Kfler ..................................................................................................................... 5 1.2.2. Mayalar .................................................................................................................. 6 1.3. Mantar Hastalklar ve Tans ........................................................................................ 9 1.3.1. Mikolojik rnek Alma ........................................................................................ 10 1.3.2. Mikolojik Direkt Preparat Hazrlama .................................................................. 11 1.3.3. Mikolojik rneklerin Ekimini Yapma ................................................................. 12 1.3.4. Mikolojik Preparatn Boyanmas ......................................................................... 13 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 15 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 18 2. VROLOJK TESTLER ..................................................................................................... 18 2.1. Virsler ....................................................................................................................... 18 2.2. Virslerin Snflandrlmas......................................................................................... 19 2.2.1. DNA Virsleri ..................................................................................................... 19 2.2.2. RNA Virsleri...................................................................................................... 20 2.3. Virolojik rnek Alma ................................................................................................. 20 2.4. Virolojik rnekleri Saklama ve Laboratuvara Gnderme .......................................... 21 2.5. Virolojik Tehis Yntemleri ....................................................................................... 21 2.5.1. Direkt ve Hzl ncelemeler in Hcreli Preparat Hazrlama ............................. 22 2.5.2. Virolojik rnein Direkt Mikroskobik ncelemesi ............................................. 23 2.5.3. Virolojik rnein Canl Ortama Ekimi ............................................................... 23 2.5.4. Virolojik rnein Serolojik Yntemle Tehisi .................................................... 26 2.6. Virtik Hastalklara Neden Olan nemli DNA Virsleri ........................................... 26 2.6.1. Adenovirsler ...................................................................................................... 26 2.6.2. Herpes Virsler .................................................................................................... 27 2.6.3. Hepadna Virs (Hepatit B Virs-HBV)............................................................. 30 2.6.4. Onkojen DNA Virsleri....................................................................................... 32 2.7. Virtik Hastalklara Neden Olan nemli RNA Virsleri ........................................... 32 2.7.1. Polio Virs ......................................................................................................... 32 2.7.2. Hepatit Virsleri .................................................................................................. 33 2.8.3. Kzamk Virs.................................................................................................... 36 2.7.4. Kabakulak Virs (Mumps virs) ..................................................................... 37 2.7.5. Kuduz Virs (Rabies Virs) ............................................................................ 38 2.7.6. HIV (Human Immune Deficiency Virs /AIDS Virs) ..................................... 38 2.7.7. Grip Virs (nfluenza Virs) ........................................................................... 40 2.7.8. Domuz Gribi Virs (Swine nfluenza Virus =Swine Flu Virs) ..................... 41 2.7.9. Ku Gribi Virs (Avian nflenza Virs) ........................................................ 42 2.7.10. KKKA Virs .................................................................................................... 43 2.7.11. SARS-Associated Corona Virs (SCV) ............................................................ 44

2.7.12. Arbovirsler ....................................................................................................... 45 2.7.13. Onkojen RNA Virsleri (Retro Virsler) .......................................................... 46 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 47 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 48 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 49 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 51 KAYNAKA ......................................................................................................................... 52

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE NKOUL YETERLK Mikolojik ve virolojik testler yapmak Genel Ama Uygun ortam salandnda, tekniine uygun olarak mikolojik ve virolojik testleri yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. Mikolojik testleri yapabileceksiniz. 2. Virolojik testleri yapabileceksiniz. Donanm: Laboratuvar ortam, otoklav, etv, benmari, santrifj, gvenlik kabini, steril rnek kaplar, tama kaplar, ekvyon, besi yeri ieren tp, bek, mikroinsineratr, distile su, serum fizyolojik, petri kutular tpler, zeler, pastr pipeti, enjektr, lam-lamel, bistri, pens, cmbz sv vazelin, selobant, kurutma kd, saat cam vb. ara gereler Ortam: Tbbi mikrobiyoloji/viroloji laboratuvar Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. LME VE DEERLENDRME retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir. 725TTT106 Tbbi Laboratuvar Tbbi Laboratuvar Teknisyenlii Mikolojik ve Virolojik Testler Mikolojik ve virolojik testlerle ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/16

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

iii

GR GR
Sevgili renci, Doada yaygn olarak bulunan mantarlar ve virsler bakteriler gibi insanlarda nemli hastalklara neden olur. Mantar hastalklarnn tehisi ve dolaysyla tedavisinde mikolojik testlerin nemi byktr. Virsler ise toprakta, havadaki tozlarda ve yapay besi yeri gibi cansz ortamlarda yaayamadklarndan ve reyip gelimeleri iin mutlaka canl ortama ihtiya duyduklarndan virslerden ileri gelen bulac hastalklarn ou dorudan doruya insandan insana ya da hayvandan hayvana bulama ile olur. stelik iinde yaad konak hcreye zarar vermeden yalnzca virs yok etmek ok zor olduundan, virs hastalklarnn tedavisi de kolay deildir. rnein bakteriler zerinde ok etkili olan antibiyotik ilalar virsleri pek etkilemez. Ama ocuk felci, suiei ve kzamk gibi baz virs hastalklarn ayla nlemek mmkndr. Virtik hastalklarnn tehis ve tedavisinde virolojik testlerle elde edilecek bilgiler ok nemlidir. Bu modlde kazandnz yeterlikle mikolojik ve virolojik testlerle ilgili bilgi ve becerileri kazanacak dolaysyla mantar ve virs hastalklarnn tehisine ve doru tedavi edilmesine katk salayacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1


AMA
Bu faaliyette kazandnz bilgilerle tekniine uygun olarak mikolojik testleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Mikrobiyoloji laboratuvarna giderek mikolojik testleri aratrnz. Mikrobiyoloji laboratuvarna giderek mikolojik testlerin yapln izleyiniz.

1. MKOLOJK TESTLER
Mikroorganizma trlerinden biri olan mantarlar da bakteriler gibi insanlarda hastalklara neden olur. Mantarlarn yapt hastalklara mikoz ad verilir.

1.1. Mantarlar (Funguslar)


Funguslar, farkl zelliklere sahip karyotik organizmalardan olumu bir gruptur. Kf ve maya olmak zere iki tr vardr. Kfler, mielyum oluturan ok hcreli funguslardr. Mayalar ise tek hcrelidir ve miselyum oluturmamas ile karakterizedir.

Resim 1.1: Mantarlar

1.2. Mantarlarn Snflandrlmas


1.2.1. Kfler
Doada hemen her yere yaylm olan filamentli (uzantl) ve ok hcreli funguslardr. Kf hcreleri pe pee dizilerek hif ad verilen hcre iplikiklerini (uzantlarn) oluturur. Hifler, eitli dallanma ve budaklanmalar yaparak karmak bir hif topluluu oluturacak ekilde bir araya gelir. Bu hif topluluklarna miselyum (micellum) denir. Besi yeri yzeyine temas edecek ekilde paralel olarak uzanan veya besi yeri iine giren hiflere vejatatif hif ya da beslenme hifi denir. Besi yerinin stnde kalan ve ounlukla kflerin reme organeli olan sporlar tayan hiflere ise frtil (fertile/reproductive) hif ya da hava hifi ad verilir. Baz hiflerde septa denilen enine blmeler bulunur. Byle hiflere septal, enine blmelere ayrlmam dz hiflere ise septasz hif ad verilir.

Resim 1.2: Kfler

Kflerin remesi: Kfler genel olarak sporlarla oalr. Kf sporlar ise eeyli ve eeysiz spor olarak ikiye ayrlr. Kflerin tanmlanmas ve ayrmnda, byk lde eeysiz sporlar ve bunlarla ilgili yaplar; snflandrlmasnda ise daha ok eeyli sporlar ve bunlarla ilgili yaplar dikkate alnr. Eeyli ve eeysiz kf sporlar eitlilik gsterir. Eeyli spor eitleri; ascospor, zygospor, ospor ve basidiospordur. Eeysiz spor eitleri; sporangiospor ve konidiumdur.

Bu sporlar zincir oluturacak ekilde pe pee dizilir. Baz kfler, hifleri zerinde zel baz blmeler oluturur (fragmentasyon). Bu blmelerin her biri birer eeysiz spor olarak kabul edilir. Arthrospor ve klamidospor bu tr eeysiz sporlarn iki farkl eididir. Bir kf kltrnden bu sporlarn tesadfen bir ze ile alnmas ve steril bir besi yerine aktarlmas durumunda sporlar besi yerinde gelierek yeni bir kf kltr oluturabilir. Septal hiflere sahip baz kfler, septalar ortadan ikiye blnecek ekilde eeysiz olarak da reyebilir.

Mayalara zg bir eeysiz reme ekli olan tomurcuklanmaya baz kflerde yaamlarnn belirli dnemleri ve belirli rme koullarnda rastlanabilir. Tomurcuklanmada hif ya da miselyum ularndan veya kenarlarndan da doru bir knt oluur. Bu knt daha sonra gelierek tomurcuk eklini alr. Tomurcuk eklindeki bu yapya blastospor ad verilir.

ekil 1.1: A) Konidiospor B) Blastospor C) Klamidiospor

Kflerin snflandrlmas: Snflandrmada temel olarak eeyli sporlar ve bunlarla ilgili organeller dikkate alnr. Buna gre kfler 4 gruba ayrlr. Phycomycetes snf kfler: En ilkel kfler olup hifleri genellikle septaszdr. Eeysiz remelerini sporangiosporlarla, eeyli remelerinde ise pek ounda olduu gibi zygosporlarla veya osporlarla gerekletirir. Ascomycetes snf kfler: ascospor ad verilen eeyli spor oluturmalaryla karakterizedir. Bunun yan sra arthrospor, clamidospor veya konidiumlaryla ya da ikiye blnme eklinde eeysiz olarak da reyebilir. Basidiomycetes snf kfler: Eeyli olarak basidium kesesi iinde oluan basidiosporlarla ya da eeysiz sporlarla reyebilir. Fungi imperfecti (Deuteromycetes) snf kfler: Cinsel reme varl saptanamayan kfler ve mayalar bu grupta yer alr.

1.2.2. Mayalar
Mayalar, tek hcreli ve genellikle yuvarlak, oval veya silindirik bir morfolojik yapya sahiptir. Bir ksm maya ise limon ya da ie eklindedir. Her mayann kendine zg bir hcre morfolojisi vardr. Ancak saf bir maya kltrnde bile rme koullarna veya kltr yana bal olarak farkl ekil ve boyutlarda maya hcrelerine rastlanabilir. Maya hcreleri bakteri hcrelerinden iki ila on kat daha byktr.

Mayalarn snflandrlmas: Mayalar, gerek (true) ve yalanc (false) olarak


iki grupta snflandrlabilir. Gerek (hakiki) mayalar askospor ad verilen cinsel sporlar oluturur ve bundan dolay da ascomycetes snf funguslar iinde incelenir. Buna karlk yalanc mayalar (yabani mayalar / wild yeast) deuteromycetes snf iinde incelenir. Yalanc mayalarn tipik zellii, tomurcuklanma eklinde eeysiz remeleridir. Candida ve torula gibi baz yalanc maya cinsleri basit ya da gelimi pseudomiselyum oluturmalar ile tannr. Deuteromycetes snf iinde incelenen baz mayalar ve baz kfler dimorfiktir. Dimorfik mayalar, ortam koullarna gre maya benzeri bir morfoloji (tek hcreli) ya da kf benzeri bir morfoloji (miselyum) gsterebilir. Bu zellie daha ok candida ve histopalasma trleri vb. gibi patojenik mayalarda rastlanr. rnein histopalasma capsulatum, 24oCde inkbe edilirse kf formunda (miselyumlu), 37oCde inkbe edilirse maya formunda (tek hcreli) geliir. Genel olarak zengin bir besi yeri, 37oCde (vcut scakl) inkbasyon ve yksek CO2 maya formundaki geliime yol aar. Baz mayalar (geotrichum cinsi) gerek miselyum oluturma yeteneine de sahiptir. Bu tip mayalara maya benzeri funguslar (yeast like fungi) ad da verilir. Geotrichum cinsi mayalar baz yazarlarca kfler, bazlarna gre ise mayalar iine dhil edilmitir. Bu mayalar deuteromycetes yesidir ve arthrosporlar ile eeysiz olarak rer.

Mayalarn remesi: Tomurcuklanma ve ikiye blnme yoluyla ya da arthrospor veya klamidosporlaryla eeysiz olarak da reyebilir. Mayalardaki en tipik reme ekli tomurcuklanmadr. Ana maya hcresinin bir tarafndan darya doru yapt kntya tomurcuk ad verilir. Ana hcredeki ekirdek blnmesini takiben ekirdein (kromozom) bir tanesi tomurcua geer, dieri ise ana hcrede kalr. Tomurcuk genel olarak geliimini tamamlaynca ana hcre ile ilikisini keser, daha sonra ana hcreden ayrlarak yeni bir maya hcresi hline dnr. Oval veya silindirik grnml mayalarda tomurcuk hcrenin veya uca yakn bir ksmnda oluur. Pek ok mayann oval veya silindirik olmasndan dolay bu tr tomurcuklanma ekline daha ok rastlanr. Limon eklindeki mayalar sadece u ksmlarndan tomurcuk meydana getirebilir. Yuvarlak mayalarda ise hcrenin daha nce tomurcuk olumam herhangi bir yerinden tomurcuklanma grlebilir. Dier taraftan, baz mayalarda bipolar tomurcuklanma meydana gelir. Bipolar tomurcuklanmada hcrenin iki ucunda ayn anda birer tomurcuk bulunur. Candida cinsinde bu tr tomurcuklanma olur.

Mayalardaki dier bir eeysiz reme ekli ikiye blnmedir. kiye blnme (fission) daha ok belirli baz mayalar iin geerli bir eeysiz reme eklidir. Silindir ekilli maya cinsleri bu yolla rer. kiye blnmede nce hcre uzamakta daha sonra hcre eperi ve hcre membran hcrenin ortasna yakn bir ksmndan ieri doru ilerleyerek hcreyi ikiye ayrr. Silindirik hcreler, blnmeyi takiben birbirinden ayrlmazsa uzun bir hcre zinciri (basit pseudomiselyum) meydana gelir. Bu tip mayalar kat besi yerinde retildiinde peudomiselyumun ucundaki hcreler ounlukla koparak birbirinden ayrlr ve bireysel hcreler hline geer, bu hcrelere arthrospor ad verilir. Baz mayalar anda hem ikiye blnme hem de tomurcuklanma eklinde reme yeteneine sahiptir. rnein, candida cinsindeki baz trlerde uzun silindirik maya hcreleri ikiye blnme sonras birbirinden ayrlmaz ve bylece hcre zincirleri ekline dnr. Bu arada zinciri oluturan baz hcrelerden yanlara doru tomurcuklanmalar meydana gelerek dallanm pseudomiselyum grnm oluur. Bu oluuma gelimi pseudomiselyum ad verilir. Pseudomiselyum oluturma, mayalarn tanmlanmas ve ayrmnda nemli bir zelliktir.

Resim 1.3: Candida albicans'da ara, u ve yan klamidosporlar

Resim 1.4: Candida hiflerin ucunda tek tek dizilimi ve tayc hcreler

1.3. Mantar Hastalklar ve Tans


Kfler, doada ve florada yaygn olarak bulunan mantarlar olup kolonileri tre gre deien grnm ve renk gsterir. Mikroskobik elementleri olarak yine tre gre deien blmeli, bazen blmesiz hifler, deiik dizililer gsteren sporlar grlr ve buna gre tan konur. nsanlarda eitli yerleim gsteren frsat enfeksiyonlar yapabilir. nsanlarda hastalk yapabilen maya mantarlarna en tipik rnek candida ve pityrosporon furfurdur. Candidalar: Deri kvrmlarnda, genital deri ve mukozada ayrca az mukozas florasnda bulunan ve zellikle vcut direnci krlm insanlarda eitli derin ve yzeyel candidoz ad verilen enfeksiyon oluturan maya mantardr. Candidalar, genelde hif oluturmaz, yuvarlak ve oval, yer yer tomurcuklanma gsteren bir yapya sahip olup kolay tannr. Candidalar, saburaud dextroz agarda (SDA) hem 37oC hem de oda ssnda rer ve kirli beyaz, mat, maya kokulu koloni yapar. Organizmada aktif enfeksiyon etkeni olduu zaman ve pirin enfzyon agar besi yerinde hcrelerin birka misli uzamas ile ortaya kan pseudo hif yapar.

Resim 1.5: retilmi candida

Pityrosporon furfur: Gvde derisinde daha ok yaz aylarnda belirginleen, kahverengi ve beyaz lekelerle seyreden, pityriasis versicolor yzeyel deri hastalnn etkenidir. Pityrosporon furfurun kltr zor yaplr. Hastalk blgesinden alnan deri kazntsnn potasyum hidroksit veya lakto fenol pamuk mavisi ile hazrlanan preparatlarda, epitelyum hcrelerinin zerinde ve arasnda kaln duvarl maya hcreleri ksa hiflerin grlmesi ile tannr.

1.3.1. Mikolojik rnek Alma


Mikolojik incelemelerde, sal ve sasz deride salarn dklmesi veya dklmemesiyle seyreden pullanmal ve kabuklanmal lezyonlar, trnak iine funguslarn yerletii lezyonlar ile BOS, cerahat vb. mantar kltrlerinden alnan rnekler kullanlr. Mikolojik rnek alnrken dikkat edilecek hususlar Mantar enfeksiyonlarnn laboratuvar tansnda rnek uygun ekilde alnmal, en ksa srede ve steril koullarda laboratuvara gnderilmelidir. Laboratuvar, klinik n tan konusunda bilgilendirilmelidir. Laboratuvarda ilemler mmkn olduunca abuk yaplmaldr. Gnderilen rnek yeterli olmaldr. rnek alndktan sonra en fazla 4 saat iinde laboratuvara ulatrlmaldr. (> 4 sa soukta saklama)

Mikolojik rneklerin alnmas

Mikolojik rnekler alnrken nce lezyonun bulunduu blgenin zeri


(deri) % 70lik alkol ile silinir ve ortamn kurumas beklenir. Sal derideki lezyon zerindeki kllar: Kklerinden birka mm yukardan makasla kesilir. Bir cmbz ile kllar karlr ve steril bir saat cam veya petri kutusu iine braklr. Ayrca lezyonun taban lansetle hafife kaznarak ayrlan pullar da ayn ekilde alnr. Sasz ve sal derideki lezyon: Lansetle kaznarak ayrlan pullar steril bir saat cam veya petri kutusu iine toplanr. Trnak: Alkol ile temizlendikten sonra ilk alnan kaznt materyali atlr, daha sonra toplanan rnek steril bir kap iinde laboratuvara yollanr. Nemli blgelerden ve d kulak yolundan (mukozadan): Ekvyon ile srnt rnei alnr. Laboratuvara ulatrlmas zaman alacaksa transport besi yeri veya serum fizyolojik iine batrlr ve laboratuvara yollanr. Sa: Wood lambas altnda floresan veren ya da krk grnmdeki sa kknden koparlarak steril bir kap iinde laboratuvara yollanr. Beyin omurilik svs: Uygun koullarda alnan rnek (mmknse en az 2 ml), steril ve az kapal bir tp iinde laboratuvara yollanr. Vcut svlar (plevra, periton, eklem...): Steril ve az kapal tpte veya heparin ekilmi enjektre alnarak laboratuvara yollanr (mmknse en az 2 ml) . Kan: Steril koullarda kan kltr besi yerinin iine alnr ve laboratuvara yollanr. En az iki kan kltr alnmaldr. Kemik ilii: Kan kltr iin kullanlan besi yerlerine veya heparin ekilmi enjektre alnarak laboratuvara yollanr. En az 0.5 ml aspirasyon materyali alnr. drar: Uygun temizlik yapldktan sonra orta akm sabah idrar steril ve az kapal tp veya kap iine alnr ve laboratuvara yollanr.

10

Doku: Serum fizyolojik, sv besi yeri ya da distile su ieren steril ve az kapal tp veya kap iine alnarak laboratuvara yollanr. Balgam: Tercihen sabah, steril ve az kapakl kap iine alnarak laboratuvara yollanr. Dk: Az kapal kap iinde laboratuvara yollanr.

1.3.2. Mikolojik Direkt Preparat Hazrlama


Preparat hazrlanrken dikkat edilecek hususlar Mikroskobik incelemelerde kullanlacak lam ve lameller ok iyi temizlenmi olmal, izgili ve yal olmamaldr. Lamlar devaml olarak, az iyice kapatlm ve iinde % 96lk alkol bulunan kaplarda muhafaza edilmelidir. Lamlar, kullanlaca zaman bir pensle tutularak karlmal, alkol kuruduktan sonra yasz, tysz bir bezle iyice silinip alevde hafife stlmaldr. Kolonilerden mikolojik rnek alrken ok yava hareket edilmeli ve orijinal morfolojilerini bozmamaya zen gsterilmelidir. rnek, koloniler olutuktan sonra ve en iyisi olgunlama dneminde iken ve koloninin eitli yerlerinden alnmaldr.

Ara gereler Kl, deri trnak gibi keratinize dokudan alnan rnekler %10lik KOH veya NaOH solsyonu Lam-lamel Bistri Pens Bek Cmbz Vazelin

Preparat hazrlama teknii Temiz bir lam zerine bir miktar mikolojik rnek konur. rnein zerine bir damla %10luk KOH veya NaOH solsyonu damlatlr. Temiz bir lamelle kapatlr. Preparat kk bir alevin zerinde kaynatlmayacak ekilde stlrken lamelin zerine cmbzla hafife bastrlr. Bu sayede keratinize doku eriyip saydamlarken bastrma ile de yaylma salanm olur. Preparatn kurumasnn nlenmesi iin istenirse lamelin kenarlar sv vazelin ile kapatlr.

11

1.3.3. Mikolojik rneklerin Ekimini Yapma


Mantarlar, sabouraud dekstroz agar (SDA) besi yeri en ok olmak zere, sabouraud agar ve eitli zel ortamlarda retilebilir. Ekimi yaplacak kl veya pul gibi rnekler besi yerinin iine batrlarak ekilir. Genellikle 22C'de (oda ssnda) bazen hem 22C hem de 37C'de (vcut ssnda) ekimi takiben 2-3 gnden 7-10 gne kadar deiebilen srelerde inkbe edilir. Kltrn olumsuz kabul edilebilmesi iin 3 hafta sre ile izlenmesi gerekir. Kltrde oluan maya ya da kf kolonilerinin incelenmesi tan asndan nemlidir.

Resim 1.6: Tm petri kutusunu kaplayan bir mantar kolonisi

Resim 1.7: A blmnde maya (candida) ve B blmnde kf kolonileri

12

1.3.4. Mikolojik Preparatn Boyanmas


Mikolojik preparatlarn boyanmas amacyla gram boyama, ini mrekkebi ile boyama, laktofenol pamuk mavisi ve selobant-laktofenol pamuk mavisi yntemi gibi eitli boya yntemleri kullanlr.

1.3.4.1. Gram Boyama Yntemi


Tm mantarlar gram pozitiftir. Gram boyas ile daha ok maya tr mantarlar incelenir. Hasta rneklerinden ya da kltrden hazrlanan, havada kurutulan ve alevde tespit edilen preparatlar gram boyama yntemiyle boyanr.

1.3.4.2. Laktofenol Pamuk Mavisi Yntemi


Ara gereler Lam-lamel Kurutma kd Vazelin Boya solsyonu: Laktik asit 20 ml Fenol kristal 20 g Gliserin 40 ml Saf su 20 ml Pamuk mavisi (poirrier mavisi) 0.075 g Saf su, gliserin ve laktik asit kartrlr. Hafif atete stlrken fenol kristalleri atlarak eritilir. Sonra boya atlr, o da eritilir. %70lik alkol

Boyama teknii Temiz bir lam zerine bir damla alkol konur. ne ze ile bir miktar kltr alnp alkoln iinde ezilip datlr. Alkoln fazlas uurulur. rnein zerine bir damla boya damlatlr. Karm zerine hava kabarc olmayacak ekilde temiz bir lamel kapatlr. Kurutma kd bastrlarak boyann taan ksmlar emdirilir. Kurumay nlemek iin lamelin kenarna vazelin srlerek kapatlr. Mikroskobik incelemede mantar elementleri ak mavi renkte grlr.

13

1.3.4.3. Selobant - Laktofenol Pamuk Mavisi Yntemi


Ara gereler Selobant Penset Saat cam Laktofenol pamuk mavisi boyas Lam

Boyama teknii 1.5 cm eninde selobanttan 3 cmlik bir para kesilir. Bantn yapkan yz alta gelecek ekilde bir pensetle tutularak mantar kolonisine yapkan yz dokundurulur. Bu ekilde tutulurken bir saat cam iindeki laktofenol pamuk mavisi boyasna bandrlr. Temiz bir lama yaptrlarak incelenir.

1.3.4.4. ini Mrekkebi ile Boyama Yntemi


zellikle kapsll mantarlardan histoplasma capsulatum ve zellikle cryptococcus neoformans gibi mantarlarn incelenmesinde faydalanlr. Ara gereler Lam lamel ini mrekkebi Krdan Vazelin

Boyama teknii ok temiz bir lamn zerine kk bir damla BOS santrifj keltisi, irin vb. mikolojik rnek ya da bir ze ile kltr sspansiyonu konur. rnein yanna bir damla ini mrekkebi koyarak ikisi bir krdanla kartrlr. Karm kurutulmadan zerine temiz bir lamel kapatlarak hafife bastrlr. Lamelin kenarlar kurumay nlemek iin vazelin srlerek kapatlr.

14

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Mikolojik testleri yapnz. lem Basamaklar neriler

Yzeyel mikoz rnei alma Lezyon blgesini %70lik alkol ile Kiisel gvenlik nlemlerini alnz. temizleyiniz. Alkoln umasn bekleyiniz. Mikolojik kltr iin petri kutusuna bistir ile lezyondan kaznt alnz. Direkt preparat iin lama mikolojik rnek alnz. Kiisel koruyucu gvenlik nlemlerini hazrlama alnz. Temiz bir lam zerine bir miktar Kaznt rneini dikkatlice alnz. mikolojik rnek koyunuz. rnein zerine bir damla %10luk KOH solsyonu damlatnz. Karm zerine lamel yerletiriniz. Lamelin zerinde keratinize doku eriyip saydamlarken cmbzla hafife Preparat kk bir alevin zerinde bastrarak yaylmay salaynz. kaynatlmayacak ekilde strken lamelin zerine cmbzla hafife Preparatn kurumasnn nlenmesi iin bastrnz. istenirse lamelin kenarlarn sv vazelin ile kapatnz. Mikolojik rneklerinin ekimini yapma Kiisel koruyucu gvenlik nlemlerini alnz. Kl, pul gibi rnekleri besi yerinin iine batrarak ekim yapnz. Hem 22C, hem de 37C'de ekimi takiben 2-3 gnden 7-10 gne kadar nkbasyon derece ve srelerine uyunuz. deiebilen srelerde inkbe ediniz. Kltrn olumsuz kabul edilebilmesi iin 3 hafta sre ile izleyiniz. Steril petri kutusuna bistir ile lezyonu kanatmadan (deri, trnak vb.) kaznt alnz.

Mikolojik

direkt

preparat

15

Laktofenol pamuk mavisi boyas ile boyama Temiz bir lam zerine bir damla alkol damlatnz. Kltrdeki pheli koloniden ine ze ile bir miktar rnek alnz. zeyi steril etmeyi unutmaynz.

rnei lam zerindeki alkol iinde Alkoln fazlasn uurunuz. homojenize ederek lama yaynz. Lam zerine bir damla laktofenol Lameli hava kabarc olumayacak pamuk mavisi boyas damlatarak ekilde lam zerine kapatnz. lamelle kapatnz. Lamel kenarna tam fazla boyalar kurutma kdyla alnz. Lamel kenarlarn vazelinle kapatnz. Preparatn kurumasn nleyiniz.

16

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi, funguslarla ilgili yanl bir ifadedir? A) Funguslar, farkl zelliklere sahip karyotik organizmalardan olumu bir gruptur. B) Kf ve maya olmak zere iki tr vardr. C) Kfler, mielyum oluturan ok hcreli funguslardr.

D) Mayalar, mielyum oluturan ok hcreli funguslardr.


E) Mayalar tek hcrelidir ve miselyum oluturmamas ile karakterizedir. 2. Kf hcrelerinin pe pee dizilmesi sonucu oluan hcre iplikiklerine (uzantlarna) ne ad verilir? A) Miselyum B) Hif C) Flajella D) Fimbria E) Mitokondri Aadakilerden hangisi, zellikle kapsll mantarlardan histoplasma capsulatum ve zellikle cryptococcus neoformansn incelenmesinde kullanlan boyama yntemidir? A) ini mrekkebi ile boyama yntemi B) Laktofenol pamuk mavisi yntemi C) Gram boyama yntemi D) Selobant - laktofenol pamuk mavisi yntemi E) Wright boyama yntemi Gram boyama yntemiyle mikolojik preparatn boyanmas ile ilgili ifadelerden hangisi yanltr? A) Preparat hasta rneklerinden ya da kltrden hazrlanr. B) Preparat havada kurutulup alevde tespit edildikten sonra gram boyas ile boyanr. C) Tm mantarlar gram negatiftir. D) Tm mantarlar gram pozitiftir. E) Gram boyas ile daha ok maya tr mantarlar incelenir. Aadakilerden hangisi mikolojik rneklerin ini mrekkebi ile boyanma zelliklerinden deildir? A) ok temiz bir lamn zerine kk bir damla BOS santrifj keltisi, irin vb. mikolojik rnek ya da bir ze ile kltr sspansiyonu konur. B) rnein yanna bir damla ini mrekkebi koyarak ikisi bir krdanla kartrlr. C) Karm kurutulmadan zerine temiz bir lamel kapatlarak hafife bastrlr. D) Lamelin kenarlar kurumay nlemek iin oje ya da sv vazelin srlerek kapatlr. E) Mikroskobik incelemede mantar elementleri ak mavi renkte grlr.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

17

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2


AMA
Bu faaliyette kazandnz bilgilerle tekniine uygun olarak virolojik testleri yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Mikrobiyoloji/viroloji laboratuvarna giderek virolojik testleri aratrnz. Mikrobiyoloj/viroloji laboratuvarna giderek virolojik testlerin yapln izleyiniz.

2. VROLOJK TESTLER
2.1. Virsler
Virsler, gerek anlamda stoplazma ve organele sahip olmadndan tam bir hcre yaps gstermeyen, 10-450 milimikron boyutlarnda, ancak elektron mikroskobu ile grlebilen en kk mikroorganizma trdr. Bir DNA veya RNA iplik ve bunu evreleyen protein klftan ibarettir, hibir zaman hem DNA hem de RNA bir arada bulunmaz. DNA veya RNA virsn kaltm maddesi olup buna genom denir. Virslerin reyip geliebilmesi iin mutlaka kendilerine uygun bir canl hcreye gereksinimleri vardr. rnein, AIDS virs eritrositlerde, kzamk virs deri hcrelerinde oalr. Virsler de bakteriler ve mantarlar gibi insanlarda hastalklara neden olur. Virslerin yapt hastalklara virtik ya da viral hastalklar denir. Virsler, bir canldan baka bir canlya kolayca tanabildikleri iin virtik hastalklar ok bulacdr. Virsler, ok kk olduklar ve sk sk mutasyona urayarak deimelerinden dolay virtik hastalklarla sava gtr. Virtik hastalklara kar alar gelitirilmi olmakla beraber her a belli virse zgdr. Virsler, mutasyona uramalar nedeniyle a ertesi yl etkinliini kaybeder. Virsler, hcre ii paraziti olduundan ve enzim sistemine sahip olmadndan antibiyotiklerden etkilenmez. Bu nedenle grip gibi virtik hastalklarda antibiyotik kullanlmas gereksizdir; hastann iyi beslenmesi, C vitamini ieren besin almas ve dinlenmesi gerekir.

18

Virslerin oalmas: Her virs eidi ounlukla vcudun belli bir ksmna girer ve belirli hcreler iinde oalabilir. Sarhumma virsleri karacierde; kuduz virsleri beyinde ve omurilikte; iek, kzamk, siil virsleri ise deride oalr. Virsler sadece hcre iinde faaliyet gsterdiklerinden hcreye zarar verir ve antibiyotiklerden etkilenmez. Belli baz virslerin bulat hcreler, ayn tipten ikinci bir virs enfeksiyonuna kar baklk kazanr. Hcre, canl veya scaklktan ldrlm bir virsle muamele edilince interferon denilen bir madde salglar. nterferon baz hastalklar iin hcrelerde baklk meydana getirir. Mesela kzamk, kabakulak ve kzl gibi hastalklar geirenler, kolay kolay bu hastala yeniden yakalanmazlar. Vcudun ve virslerin bu zelliine dayanarak baz virs hastalklarna kar alar gelitirilmitir. iek, sarhumma ve kuduz alar belli bal virtik alardr. Virslerin remesi: Virsn canlln srdrmek iin bulunduu canlya konak canl ad verilir. Virs konak canlya girdiinde konak canlnn DNAs virsn hesabna almaya balar. Yani virs girdii canly ynetimi altna alr. Artk konak canl kendi elenmesi yerine virsn ynetici maddesini eler. Ribozomlaryla virsn proteinlerini sentezler. Konak canlda says hzla artar. Konak canlnn hcre zar paralanarak virsler aa kar. Kendilerine yeni konak canl ararlar. Eer canl bir hcre yoksa kristaller meydana getirir. Devaml reyen virslere litik virs denir. Baz hllerde virs girdii konak canlya zarar vermeden kalabilir. Virsn ynetici maddesi konak canlnn ynetici maddesine yaprsa konak canl virsn ynetimine girmez. Konak canlnn ynetici maddesinin bir paras hline gelebilir. Virs oalamad iinde konak canlya zarar veremez. Byle virslere lizogenik virs denir. Virslerin nkleik asitlerinde mutasyonlar meydana gelebilir. Biyolojik adan en iyi incelenen virsler bakteriyofajlardr. Bunlara bakteri yiyen virsler de denir. Bir de kuyruklar vardr. Kuyruk bakteriye dediinde bakterinin o blgesini eritir. Ynetici molekl bylece bakteriye geer. Lizogenik virs ise bakteri kromozomuna yapr, orada profaj oluturur (Girdii bakterinin kromozomuna yaparak remeden kalabilen lizogenik virs kromozomuna profaj denir.).

2.2. Virslerin Snflandrlmas


Virsler, genetik yaplarnda yer alan nkleik asit trne gre DNA virsleri ve RNA virsleri olmak zere iki gruba ayrlr.

2.2.1. DNA Virsleri


Hcre yaplarnda ynetici molekl DNA olan virslerdir. Hayvanlarda yaayan virslerin ou DNA virsdr. Ayrca bakterilerde yaayp oalan virsler yani bakteriyofajlar da DNA virsdr.

19

2.2.2. RNA Virsleri


Hcre yaplarnda ynetici molekl RNA olan virslere RNA virsleri denir. RNA virsleri genel olarak ift iplikli RNA virsleri, pozitif polariteli tek iplikli RNA virsleri, negatif polariteli tek iplikli RNA virsleri, ters transkripsiyon yapan RNA virsleri olarak snflandrlr.

2.3. Virolojik rnek Alma


Virolojik incelemelerde hastaln yerletii blgelere ve infeksiyonun karakterine gre deimek zere genellikle, kan, serum, BOS, idrar, nazofarenks/ boaz srnts veya alkant suyu, balgam, pleura-periton svlar, genital srnt/kaznt, aknt, vesikl aspirat, lezyon srnts, gaita, rektal srnt, biopsi ve otopsi maddeleri gibi rnekler ile eitli svlara emdirilmi ekvyonlar (svablar) kullanlr. Virolojik rnek alnrken dikkat edilecek hususlar nceleme rnekleri, infeksiyonun erken dnemlerinde (balangcnda); hastalk etkeninin en ok bulunaca lezyonlu blgelerden, mmkn olduu kadar aseptik koullarda ve steril zel kaplar iine antimikrobial ve antifungal ajan eklenmi vasat ieren zel tama besi yerlerine yeterli miktarda alnarak hemen laboratuvara gnderilmelidir. Klinisyen, virus izolasyonu iin rnek gndermeden nce uygun hcre kltrlerinin temini ve hazrlanmas iin laboratuvar haberdar etmelidir. Virsler scaa ok duyarl olduklar iin alnan rneklerin mmknse hemen uygun koullarda laboratuvara ulatrlarak allmas gerekir. Mikrobiyolojik rnekler, bir fiksatif (tespit edici) madde iine alnmamaldr. Ekvyonlar, gerektiinde tayc zel svlar iine konarak gnderilebilir. Kliniklerdeki grevliler laboratuvar alanlarn ynlendirmek ve bilgilendirmek iin alnan rnekler hakknda ksa zl aklayc bilgileri ieren bir yazy da birlikte gndermelidir. rneklerin, infeksiyonun balangcnda virus oalmasnn en fazla olduu, buna karn kanda antikorun yok veya ok az olduu bir zamanda alnmas izolasyon ansn artrr. Bozulmu, bekletilmi ve kontaminasyondan pheli rnekler asla kullanlmamaldr.

Virolojik rnek alma teknii Virolojik rneklerin hastadan alnmas teknii bakteriyolojik incelemelerde olduu gibidir. Lezyonlardan kazyarak rnek alnmas ve burun ykant svlarnn alnmas zellik gsterir.

20

Virolojik rneklerin tam asepsiye uyularak alnmas ve steril kaplarda gnderilmesi ncelikle uyulmas gereken kuraldr. Virolojik rneklerin tanmasnda kullanlan ortamlarda ileride yaplacak ekimlerde doku kltrne toksik etkisi olmayacak bir bazal karm ve serum albumin veya jelatin gibi stabilize edici maddeler ve alnan inceleme rneinde bulunabilecek bakterilerle mantarlar inaktive eden antibiyotikler bulunur. rnein alnd ekvyon, tama besi yerine daldrlr. Ekvyon tama besi yerinde alkalanr. Ekvyonun tm ierii, steril bir tp ya da ieye aza yakn i kenarnda bastrlarak burulmak suretiyle sklarak boaltlr. i biten ekvyonlar dezenfektan ieren atk toplama kabna atlr. En iyi yntem tama besi yerlerinin vidal kapakl ielerde (bijou iesi) hazrlanmas ve tahta sapl pamuklu ekvyonla rnek alnmasdr. Ekvyonun pamuklu ksm ie iinde kalabilecek noktadan krlarak sap atlr. ienin vidal kapa skca kapatlarak laboratuvara gnderilir.

2.4. Virolojik rnekleri Saklama ve Laboratuvara Gnderme


rnek hemen gnderilemiyorsa ksa sre (1-2 gn) iin +4oCde, uzun sre iin -20oCde bekletilmelidir. Hemen allmayan rnekler dondurularak (-70 C ve st) saklanmaldr. Laboratuvara gnderilen rnekler oda ssnda tutulmamaldr. Laboratuvara gelen klinik rnekler hi vakit geirilmeden ileme tabi tutulmaldr. Eer aradan ksa bir sre geecekse ve laboratuvar henz hazr deilse, rnekler buzdolabnda (+4C de) saklanabilir. Eer 2-4 gn gibi daha uzun bir sre geecekse derin dondurucuya konabilir. Burada unutulmamas gereken nokta, rneklerin donmas ve zlmesi, antikorlarda titre kaybna ve virslerde da inaktivasyonlara neden olabileceidir. rneklerin kontamine olmasna, bozulmasna, dklmesine ve etrafa bulamasna asla meydan verilmemelidir.

2.5. Virolojik Tehis Yntemleri


Virsler, tm dnyada yaygn olarak grlen ve ok eitli klinik bulgularla seyreden enfeksiyonlara yol aar. Virs yapsnn dier mikroorganizmalardan ok farkl oluu, bu enfeksiyonlarn laboratuvar tansnda da farkl yntemlerin kullanlmasn gerektirir. Viral enfeksiyonlarn laboratuvar tans, klinik tannn yetersiz kald durumlarda, benzer klinik bulgularla seyreden viral enfeksiyonlarn birbirinden ayrt edilmesinde, kronik enfeksiyonlarda hastalk prognozunun takibinde, anti-viral tedavi etkinliinin izlenmesinde ve viral bir enfeksiyonun epidemiyolojik zelliklerinin belirlenmesinde nem tar.

21

Klinik tan: Baz viral hastalklarda, hastala zgl klinik bulgularn varl tan iin yeterli olabilir. rn. kzamk enfeksiyonu iin yanak iinde koplik lezyonlarnn grlmesi, suieinde dkntlerin farkl safhalarnn ayn anda grlmesi vb. Ayrca hastaln epidemiyolojik zellikleri de (hastann ya, hastaln mevsimsel dalm, hastalarn sosyoekonomik durumlar) klinik tanya yardmcdr (rn. kzamk, kzamkn ocuk ya grubunda; nezle, grip gibi st solunum yolu enfeksiyonlarnn sonbahar ve k mevsiminde grlmesi). Ancak birok durumda klinik tannn, laboratuvar tans ile desteklenmesi gereklidir. Virs enfeksiyonlarn mikrobiyolojik tans, ancak bu konuda uzmanlam yeterli eitimli eleman ve apareyleri bulunabilen laboratuvarlarda yaplabildiinden ayrca virs enfeksiyonlarnn tansnda kullanlan virs izolasyonu yntemlerinin sonularnn uzun zaman almas ve ou kez hastalarn iyilemesi ya da lmesinden sonra elde edilmeleri nedeniyle gnlk almalarda dorudan virolojik tan yntemlerine bavurulur. Dorudan virolojik tanda inceleme rneklerinin histopatolojik ya da immnolojik yntemlerle incelenmesinin byk deeri vardr. Laboratuvar tansnn 2 temel uygulama amac vardr. Bunlar: Virsn (kendisinin/rnlerinin/ yaplarnn) gsterilmesi Klinik rnekten virusun izolasyonu: Hcre kltrleri, embriyonlu yumurta, deney hayvanlar Klinik rnekte viral antijenlerin gsterilmesi: mmnofloresans/Floresan antikor testleri (IF, FAT), enzim immnoassay (ELISA) testi Klinik rnekte viral nkleik asidin gsterilmesi: Hibridizasyon ve amplifikasyon yntemleri Klinik rnekte virse ait inklzyon cisimciinin gsterilmesi: Histolojik boyalarla inceleme Klinik rnekte viral partikln gsterilmesi: Elektron mikroskobunda inceleme

Konakta (hasta serumunda) virusa zgl immn yantn (antikorlarn) gsterilmesi Klasik serolojik testler: Kompleman birlemesi deneyi, hemagltinasyon nlenim, hemadsorbsiyon nlenim, ntralizasyon testleri Hzl testler: ELISA, IFA testleri

2.5.1. Direkt ve Hzl ncelemeler in Hcreli Preparat Hazrlama


BOS, idrar, periton svs gibi sv rneklerin santrifj edilmesi ya da ekvyonla alnp tama svsna konulan rnein santrifjlenmesiyle hcreler elde edilir. Sv rneklerin alnd ekvyonlar, tama svs iinde vorteksle iyice kartrldktan sonra burulup sklarak atlr.

22

Svlar 1000 devirde birka dakika santrifj edilir. stteki sv, virs kltrleri iin ekimlerde kullanlr. Tpn dibindeki knt birka damla tamponlu sr albuminli tuzlu su iinde sspanse edilir. Sspansiyondan temiz lamlar zerine preparatlar hazrlanr.

2.5.2. Virolojik rnein Direkt Mikroskobik ncelemesi


Virolojik rnein direkt elektron mikroskobunda incelenmesi Kltr yaplamayan ya da zor yaplan, tipik morfolojisi olan virslerin incelenmesinde, abuk tan istenen durumlarda ve elektron mikroskobu bulunan laboratuvarlarda bu tr incelemeye bavurulur. Bu yntemle virolojik rnek zgl antikor ieren serumla kartrlp antijen+antikor bileiklerinin ve tipik morfolojisi olan virslerin elektron mikroskobunda grlmesiyle 15 dakika iinde tehis konur.

Virolojik rnein boyanarak k mikroskobunda incelenmesi BOS, idrar, periton svs gibi sv rnekler veya boaz, burun, gaita gibi ekvyonda tama besi yerine alnan rnek 4OCde santrifj edilir. steki sv doku kltrlerinde kullanlr. tpn dibindeki kntden bir damla serumlu tamponlu tuzlu su ile sspanse edilir. Sspansiyondan bir damla temiz lam zerine yaylr. Virolojik rnek doku ise mikrotonda 7 mikrondan ince donmu kesitler hazrlanr. Mikroton yoksa doku paras bir pensetle tutularak yeni bir kesit yzeyi hazrlanr. Dokunun yzeyi nce petri kutusunun kuru yzeyine dedirilir. Fazla suyu giderilir, sonra lam zerine bastrlp gezdirilerek yayma preparat hazrlanr. Giemsa veya papanicolou boyasyla boyanarak inklzyon cisimcikleri ve sitolojik deiiklikler incelenir.

2.5.3. Virolojik rnein Canl Ortama Ekimi


Virsler, canl hcreler iinde reme zorunluluundadr. Bu amala doku kltrleri, embriyonlu yumurta ve deney hayvanlar kullanlr.

23

2.5.3.1. Hcre Kltrlerine (Doku Kltrleri) noklasyon


Klinik rnekten virsn izolasyonu, zaman alc ve zahmetli olmasna ramen en zgl klasik yntemdir. Bu amala, canl dokular kullanlr ve en uygulanabilir olan hcre kltrleridir. Hcre kltrleri, hayvan (rn. tavan bbrek, maymun bbrek, fare kas dokusu, vb.) ya da insan (embriyonik akcier ve bbrek, tmr dokular) dokularndan hazrlanr. Bu canl dokular nce paralanarak tek tek hcrelere ayrlr. Sonra eitli tuzlar, tampon maddeleri, amino-asitler, vitaminler, dana veya at serumu ieren besleyici svlarda sspanse edilerek steril tp veya ielere konur. Bu hcre sspansyonu 36 Cde bekletildiinde hcreler kabn eperine yaparak rer. reme sonucunda oluan yapya hcre kltr denir. Salam ve dzenli hcrelerden tp ve ielerde hazrlanan doku kltrlerine, virs ya da virs tad dnlen vcut sv veya salglar ekilerek remelerin ortaya karaca deiiklikler incelenir. Virslerin izole edilmesi, retilmesi, alarn hazrlanmas ve dier virolojik almalarda hcre kltrleri, embriyolu yumurtalardan daha fazla kullanlr.

ekil 2.1: Hcre kltrnde plak oluumunun ematik grnm

2.5.3.2. Embriyonlu Yumurtaya noklasyon


Embriyonlu yumurtaya inoklasyonda retilmek istenen virs ve reyecei dokuya bal olarak eitli ekim yntemleri kullanlr. Virsn zelliklerine gre deimek zere;

Korioallantoik membran zerine; HSV-1, HSV -2, iek virsleri vs. Korioallantoik keseye; influenzae, kabakulak virs vs. Sar keseye; kuduz, arbovirsler vs. Amnion kesesine; kabakulak virs inokle edilir. Bu bahsedilen 4 temel ekim yerinin dnda, embriyolarn beynine ve kas iine de inokulasyon yaplabilir. Bakteri virsleri (bakteriyofaj) ve bitki virsleri embriyolarda remez.

24

ekil 2.2: Embriyonlu yumurtaya ekim yerlerinin grnm

2.5.3.3. Deney Hayvanlarna noklasyon


Baz virsler embriyolu yumurtalarda veya doku kltrlerinde remez veya ok zayf rer. Byle durumlarda retilecek virslerin tr ve zelliklerine gre deney hayvan seilir. En ok tercih edilenler, fare, kobay, san, hamster, tavan, maymun gibi deney hayvanlardr.

Beyaz fare

Keme (Rat)

Tavan

Kobay

Resim 2.1: Deney hayvanlarnn grnm

25

noklasyonlar, burun, beyin, periton, damar, kas, deri ii ve deri altna yaplr. rnein; genellikle srt derisinden ekim yaplr. nce deri tra edilir, sonra dezenfekte edilir ve ince ulu ine ile deri iine girilerek 0,1 cm3 virs solsyonu enjekte edilir. Bu yollarla verilen virolojik rneklerin hayvanlarda yapt patolojik hcre deiiklikleri ve oluan hastalk tablosu (ate, fel, yangsal tepkimeler, hayvann lmesi gibi) incelenir. Hayvan ldkten sonra otopsi yaplarak inokle edilen rnein hayvann organnda yapt deiiklikler incelenir.

ekil 2.3: Deney hayvannn deri iine ekim grnm

2.5.4. Virolojik rnein Serolojik Yntemle Tehisi


Virslerin serolojik yntemle tehisinde; ELISA, Radyommunoassay (RAI), ndirekt Immunofloresans (IFA), Hemagltinasyon nlenim, Hemadsorbsiyon nlenim, Ntralizasyon Testi, Western Blot Testi, Kompleman Birlemesi Deneyi (KBD), mmunohistokimyasal testler kullanlr.

2.6. Virtik Hastalklara Neden Olan nemli DNA Virsleri


2.6.1. Adenovirsler
70-90 nm boyutlarnda, ift iplikli DNA, zarfsz ve kbik simetri eklinde grnr. pH 6-9 arasnda olduka dayankldr. Eter ve antibiyotiklere direnlidir. Dondurularak ve liyofilize edilerek saklanabilir. Isya dayankszdr. Adenovirsler, st solunum yolu enfeksiyonu, konjunktivit, hemorojik sistit ve gastroenterit gibi hastalklara neden olur. Baklk brakmaz. Ancak, sonraki enfeksiyonlar belirtisiz geer. As vardr.

26

Tehis yntemleri nceleme rneinde viral antijenin direkt tespiti: Viral antijen direkt olarak FAT ve ELISA ile tehis edilebilir. Doku kltr: Virs, insan doku hcre kltrlerinde tipik stopatojenik etki gstererek (zm salkm gibi kme oluturarak) rer. Seroloji: Kompleman birlemesi reaksiyonu (KBR), ntralizasyon ve hemagltinasyon nlenim (HA) testleri yaplr.

Resim 2.2: Adenovirs

2.6.2. Herpes Virsler


100-200 nm boyutlarnda, ift iplikli, zarfl, DNA virsleridir. Poks virslerinden sonra boyut olarak ikinci sray alr. nsanlar iin en patojen olan herpes virs trleri Herpes simplex tip 1 (HSV-1) Herpes simplex tip 2 (HSV-2) Varicella zoster virs (VZV) Epstein-Bar virs (EBV) Cytomegalo virs (CMV) Btn herpes virsler, morfolojik olarak birbirine benzer. Antijenik benzerlikleri olmamakla birlikte HSV-1 ve HSV-2de ortak antijen bulunur. Herpes virsler, onkojenik zellik tar. HSV-1 dudak kanseri, HSV-2 serviks kanseri, EBV nazofarenks kanseri ve burkitt lenfoma ile ilikilidir. VZV ve CMV ise onkojenik deildir. Tm herpes virsler, primer enfeksiyondan sonra latent enfeksiyon yapar. Zaman zaman aktif hle geerek hastalk oluturur. Herpes simplex tip 1: Tkrkle bular. Vezikllerle seyreden enfeksiyonlar daha ok yzde grlr. Primer enfeksiyonlarn ou ocuklarda ve genellikle jinjivit, stomatit gibi az ii lezyonlar eklinde grlr. Stres, hormonal deiikler, ultraviyole , baz antimetabolik ilalar virs aktive ederek dudakta uuk, parmakta dolama, ensefalit, konjunktivit ve keratit gibi nks enfeksiyonlarna neden olur.

27

Resim 2.3: Herpes simplex tip 1

Herpes simplex tip 2: Cinsel temasla bular. Erkek ve kadnlarn genital blgesinde vezikler lezyonlar oluturur. Virs vcuda giri noktasndaki deri ve mukozada oalarak nron boyunca yukar trmanp duyusal ganglion hcrelerinde latent kalr. Latent dnemdeki virs gn , hormonal deiiklikler, travma, bunalm ve ate gibi eitli etkenlerle aktif hle geebilir. Bu durumda nrondan aaya doru inerek deride rer ve vezikler lezyonlara neden olur. Vezikl yrtldnda virs serbest kalarak bakalarna bular. Hasta anneden yeni doan ocua geebilir. Neonatal herpes, genital herpes ve menenjit gibi enfeksiyonlara neden olur.

Resim 2.4: Herpes simplex tip 2

Herpes simplex tip 1 ve tip 2 virsleri: Tam bir baklk brakmaz. Herpes simplex tip 1 ve tip 2de virs izolasyonu: Vezikler sv, deri srnts, salya, konjunktival sv, korneal srnt, genital srnt ve beyin biyopsisi gibi rnekler kullanlr. Herpes simplex tip 1 ve tip 2 virslerinin tehis yntemleri Tzanck yaymas: Vezikl tabanndan alnan rnek, temiz bir lama yaylr. Giemsa ile bulunur. ok ekirdekli, ekirdek ii inklzyonlu dev hcrelerin grlmesi ile tehis konur. Doku kltr: En nemli tehis yntemidir. Hasta rneindeki virs, doku kltrnde retilerek tipik stopatik etkinin grlmesinden sonra ntralizasyon testi ile tiplendirilir. Seroloji: KBR, primer enfeksiyonlarn tespit edilmesinde faydaldr. Ayrca ELISA ile IgG ve IgM antikorlar tespit edilir.

28

Resim 2.5: Herpes simplex virs

Varicella zoster virs (VZV): Yap ve morfolojik olarak dier herpes virsleri ile ayn zellii tar. Antijenik yap bakmndan farkllk gsterir. Bir tek serotipi vardr. Hcre kltrlerinde ok yava rer. VZV ile oluan primer hastalk suieidir, daha sonra zona geliir. Zona, suiei virsnn (VZVnin) ganglion hcrelerinde latent dnemde bulunan eklinin reaktivasyonu ile oluan nks biimidir. Zonada arl vezikler deri lezyonlar grlr. Suiei bir kez geirilir, mr boyu baklk brakr. Zona genellikle bir kez geirilir, baklk brakmaz. Baklk sisteminin yavalamasna bal, ya ilerlemesiyle birlikte zona grlme skl artar. Ayrca immn basklanma tedavisi alan hastalar ve AIDSde zona sk grlr. Tehis iin klinik tabloya bakmak yeterlidir. Ayrca tehis iin test yapmaya gerek yoktur.

Resim 2.6: Varicella zoster virs

Epstein-bar virs (EBV): Yap ve morfolojik olarak dier herpes virsleri ile ayn zellii tar. Ancak, antijenik olarak farkllk gsterir. En nemli antijeni viral kapsid antijenidir. (VCA) ayrca ekirdek antijeni (EBNA) bulunur. EBV infesiyz mononkleos hastalnn etkenidir.

Resim 2.7: Epstein-bar virs

29

Epstein-Bar virsnn tehis yntemleri Seroloji: Serolojik tehis iin paul-bunnel testi yaplr. Genellikle hastaln 2. haftasnda, pozitif olduundan erken tehiste kullanlr. Heterofil antikorlar len bir tp testidir. 1/56 titrenin st pozitif kabul edilir. Hematoloji: Periferik kanda atipik lenfositlerin arand hematolojik testler yaplr. Cytomegalo virs (CMV): Yap ve morfolojik olarak dier herpes virsleri ile ayn zellii tar, antijenik yap bakmndan farkllk gsterir. Bir tek serotipi vardr. Dev hcreler olutuu iin bu virse sitomegalo ad verilmitir. CMV, sitomegalik inklzyon hastalnn etkenidir. Nadiren primer enfeksiyon olarak pnmoni ve hepatit oluturabilir. Anne karnnda, oua geerek eitli anomalilere neden olur.

Resim 2.8: Cytomegalo virs

Cytomegalo virs izolasyonu: drar, kan veya akcier biyopsisi alnr. Cytomegalo virsn tehis yntemleri Doku kltr: nceleme rnei, insan embriyosu akcier fibroblast hcrelerine ekilir. CMV, hcre kltrlerinde fokal dejenerasyon ve dev hcre yaparak rer. Seroloji: ELISA testi ile zgn IgM antikorlar taspit edilir. zellikle konjenital enfeksiyonda yeni doanda zgn IgM antikorlarnn gsterilmesiyle kesin tehis konur.

2.6.3. Hepadna Virs (Hepatit B Virs-HBV)


DNA ieren tek hepatit virsdr. 42 nm boyutlarnda %70 ift iplikli, %30 tek iplikli, dairesel yapda DNAl ve zarfl bir virstr. HBV, d ortam artlarna Hepatit A virsnden daha dayankldr. -20oCde 20 yldan fazla canlln korur. Otoklavda 20, ultraviyole n ile 1, klorla 30 dakikada lr.

30

Antijenik yaps: Hepatit B virsnn tehisinde de nem tayan eit antijeni ve bu antijenlere kar oluan antikorlar vardr. HBs Ag: Hepatit Bnin yzeysel antijenidir. Bu antijenin tespit edilmesi aktif enfeksiyonu gsterir. HBs Ag hastaln inkbasyon dneminde serumda ortaya kar. Akut dnemde llebilir dzeye ular. yileme dneminde llemeyecek dzeye iner. Hastalarn byk bir ksmnda virs kaybolduktan bir sre sonra Anti HBs geliir ve mr boyu kalr. HBc Ag: Hepatit Bnin ekirdek antijenidir. Anti HBc antikoru akut veya geirilmi HBV enfeksiyonunu gsterir. As yaplm kiilerde bulunmaz. HBe Ag: Hepatit Bnin ekirdek antijenlerindendir. Hastaln inkbasyon dneminde serumda belirlenir, prodromal ve erken dnem boyunca varln srdrr. HBe Agnin varl ciddi anlamda bulacl gsterir. Antijene kar oluan anti HBe antikoru bulatrcln dk olduunu gsterir. Hepatit B virs: Hepatit B hastalnn etkenidir. Hepatit Bnin as vardr.

Resim 2.9: Hepadna virs

Tehis yntemleri Seroloji: HBV antijen ve antikorlar ELISA veya RIA testleri ile aratrlr. HBs Ag ve anti HBc IgM antikorlarnn tespiti ile kesin tehis konur. HBs Ag (-) olan kiilerde HBc IgM antikorlarn tespit edilmesi yakn zamanda geirilmi HBV enfeksiyonunu gsterir. HBs Agnin 6 aydan daha uzun sre kanda tespit edilmesi kronik HBV enfeksiyonunu veya taycl gsterir. Kronik portrlerde HBe Agnin varl kronik aktif hepatit enfeksiyonunu gsterir.

31

2.6.4. Onkojen DNA Virsleri


Papovavirsler: 45-55 nm boyutlarnda ift iplikli, dairesel yapda DNAl ve zarfsz onkojen virslerdir. Kt huylu siillerin etkenidir.

Resim 2.10: Papovavirs

Parvovirsler: 22 nm boyutlarnda tek iplikli, izgisel yapda DNAl ve zarfsz onkojen virslerdir. Sindirim sistemi hastalklarna neden olur.

Resim 2.11: Parvovirs

Poxvirsler; 225-300 nm boyutlarnda, tek iplikli, izgisel yapda DNAl ve zarfsz onkojen virslerdir. iek hastalna neden olur.

Resim 2.12: Poxvirs

2.7. Virtik Hastalklara Neden Olan nemli RNA Virsleri


2.7.1. Polio Virs
20-27 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfsz, entero virs grubuna dhil bir RNA virsdr.

32

Virs, dk iinde iken sulu ortamlarda 50-55OCde stlrsa 30 dakikada etkisiz hle gelir. Etere dayankldr. Ultraviyole n ve kurutma ile inaktive hle gelir. Antijenik yaps: Virsn tip 1, tip 2, tip 3 olmak zere 3 antijenik tipi vardr. Her tip iin komleman birletiren antikorlar vardr. Polio virs: Poliomyelit (ocuk felci / omuriliin gri cevher iltihab) hastalnn etkenidir. Tip 1 en fazla, tip 2 daha az, tip 3 seyrek olarak paralizi yapar. Paralitik enfeksiyonlarn ou tip 1 ile oluturulur. Polio virsne kar salk ve sabin as olmak zere iki tr a uygulanlr. Salk as, l (inaktive edilmi) adr. Koruyuculuk dzeyi dktr. Sabin as ise canl (atene) adr. Koruyuculuk dzeyi yksektir. Tehis yntemleri: nceleme rnei orofarinks, dk, kan veya BOS'tan izole edilir. Seroloji: Ntralizasyon ve kompleman birleme deneyleri yaplr. Doku kltr: nceleme rneinden doku kltr yaplr.

Resim 2.13: Polio virs

2.7.2. Hepatit Virsleri


Hepatit virslerinden A, C, D, E, G trleri, RNA virslerindendir. Hepatit A virs (HAV) 20-30 nm boyutlarnda tek iplikli, zarfsz RNA virsdr. Tek bir serolojik tipi vardr. Zarfsz olduu iin etere, asitlere, kimyasal dezenfektanlara ve sya (56oCde 30 dakika) olduka dayankldr. Otoklavda 120oCde 20 dakikada; suda 1 saat kaynatlarak ya da kuru syla pastr frnnda 180oCde 1 saatte yok edilir. Soua dayankldr, dondurularak uzun sre canl kalabilir. Antijenik yaps: Hepatit A virsnn antijenine kar iki tr antikor oluur. o Anti HAV IgM: HAV ile oluan akut enfeksiyonu gsteren antikorlardr. Ksa srede kaybolur. o Anti HAV IgG: IgMden 0-12 gn sonra oluur. Geirilmi enfeksiyonu gsterir. HAVa kar mr boyu varln srdren antikorlardr.

33

Hepatit A virs: Hepatit A hastalnn etkenidir. As vardr. Tehis yntemleri o Seroloji: ELISA ve RIA testleri ile virs antijeni ve antikorlar kanda tespit edilerek tehis konur.

Resim 2.14: Hepatit A virs

Hepatit C virs (HCV) 30-60 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfl RNA virsdr. ok sayda serotipi vardr. Antijenik yaps: HCVye kar anti HCV antikoru oluur kanda bulunmas geirilmi veya geirilmekte olan HCV enfeksiyonunu gsterir. Hepatit C virs: Hepatit C hastalnn etkenidir. Hepatit C kronikleebilir. As yoktur. HCV enfeksiyonlarnda hepatoselller karsinom riski artar. Tehis yntemleri o Seroloji: Sentetik olarak reten HCV antijenleriyle hastalarda virsn antikorlar zel ELISA yntemleriyle saptanabilir.

Resim 2.15: Hepatit C virs

Hepatit D virs (HDV/delta virs) 35 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfl RNA virsdr. Hepatit B virs ile birlikte bulunan ve ona bal oalabilen yaps eksik bir virstr. HDVnin ortaya kmas iin kiinin ya aktif hepatit B olmas veya HBs Ag taycs (portr) ya da kronik hepatit B olmas gerekir. HDVnin aktivite gsterebilmesi HBVnin klfn oluturan HBs antijenine bamldr. Eer bir kiide HBs Ag negatif ise kii hepatit D trne yakalanmaz.

34

Antijenik yaps: HDV-Ag (delta antijeni) sadece akut delta enfeksiyonunun erken dneminde serumda bulunur. ki tr antikoru vardr. o Anti HDV: Var olan veya geirilmi enfeksiyonu gsterir. o Anti HDV IgM: Aktif akut veya kronik enfeksiyonu gsteren antikorlardr. Hepatit D virs: Hepatit D hastalnn etkenidir. Virsn karacierde nekroz ve iltihap gelitirmesi sonucu hastalk kronikleebilir. Hepatit B ile bulunmas enfeksiyonun seyrini arlatrr. Profilaksi (korunma) Hepatit Bnin nlenmesiyle salanr.

Resim 2.16: Hepatit D virs

Tehis yntemleri o Seroloji: Kanda ELISA testiyle delta antijeni veya antijene kar gelimi antikorlarn tespitiyle tehis edilir.

Hepatit E virs (HEV)

32-34 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfsz RNA virsdr. Antijenik yaps: Hepatit E virs antijenin iki tr antikoru vardr. o Anti HEV: HEVe kar oluan ve mr boyu varln srdren antikorlardr. o Anti HDV IgM: Aktif akut veya son zamanlarda geirilmi HEV enfeksiyonunu gsteren antikorlardr. Hepatit E virs: Hepatit E hastalnn etkenidir. As yoktur. Hastalk kroniklemez. Tam iyileme olur. Tayclk szkonusu deildir. Hamilelerde l doum ve de neden olur. Onkojenik etkisi yoktur. Tehis yntemleri o Seroloji: ELISA yntemiyle anti HEV antikorlarnn kanda tespit edilmesiyle tehis edilir.

35

Resim 2.17: Hepatit E virs

Hepatit G virs (HGV) Yeni kefedilen hepatit virslerindendir. Zarfl RNA virusudur. Genelde asemptomatiktir. Hafif karacier enzim ykseklii ile seyreden hepatit yapabilir. viremisi 13-17 yl kadar devam eder.

Resim 2.18: Hepatit G virs

2.8.3. Kzamk Virs


120-150 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfl, RNA virsdr. Antijenik yaps: Bir tek antijenik tipi vardr. Kzamk antijeni enfekte hcreler iinde tespit edilmitir. Antijenleri kompleman birlemesi deneyi ile de tespit edilebilir. Kzamk virs: Kzamk hastalnn etkenidir. Hastalk bir kez geirilmekle mr boyu baklk brakr. Virse kar canl atene a kullanlr. Kzamk, kzamkk, kabakulak olarak l a (MMR) eklinde uygulanr. Tehis yntemleri: Genellikle klinik belirtilerle kolayca tan konur. Seroloji: Klinik belirtilerle tehis edilemeyen vakalar iin en ok kompleman birlemesi deneyi kullanlr. Ayrca fluoresan antikor ve ELISA testleri de yaplr.

36

Resim 2.19: Kzamk virs

2.7.4. Kabakulak Virs (Mumps virs)


Paramiksovirs ailesinden, 150 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfl, RNA virsdr. Antijenik yaps: Virsn yapsnda iki tr antijenik bulunur. S veya znr (soluble antijen): Virsn ekirdek antijenidir. S antijenine kar oluan antikorlar abuk kaybolur. V veya viral antijen: Virsn yzey antijenidir. Viral antijene kar oluan antikorlar yllarca kalr.

Mump virs: Tkrk bezlerinin, zellikle parotis bezinin arl ilii ile karakterize kabakulak hastalnn etkenidir. Kabakulak, meningoensefalit, orit, epididimit, pankreatit, miyokardit, artrit, tiroidit ve iitme kayb gibi komplikasyonlara yol aabilir. Hastalk bir kez geirilmekle mr boyu baklk brakr. Virse kar canl atene a kullanlr. Kabakulak, kzamk, kzamkk, olarak l a (MMR) eklinde uygulanr. Tehis yntemleri: nceleme rnei olarak tkrk, idrar ve BOS kullanlr. Doku kltr: nceleme rnei doku kltrne ekilir. Doku kltrnde dev hcreler oluur. Seroloji: Virsn identifikasyonu hemagltinasyon nlenimi testi ile yaplr.

Resim 2.20: Kabakulak virs (Mumps virs)

37

2.7.5. Kuduz Virs (Rabies Virs)


80-180 nm boyutlarnda, tek iplikli zarfl, mermi eklinde, rhabdo virs grubuna dhil bir RNA virsdr. Ultraviyole ve gne nda hemen inaktive olur. 60oCde 5 dakikada, 50oCde 1 saatte lr, etere dayankszdr. Sfrn altandaki scaklkta ve karbonbondioksit yokluunda uzun sre canl kalabilir. Oda ssnda, gliserin iinde haftalarca, dondurarak kurutulursa (liyofilizasyon) yllarca, 4oCde haftalarca canl kalabilir. Antijenik yaps: Bir tek antijenik tipi vardr. Hastalk srasnda ntrleyen ve kompleman birletiren antikorlar oluur. Rabies virs: Kuduz hastalnn etkenidir. Virsten korunmada nce immnglobulin, sonra a uygulanr. kisi birlikte antikor yapmn hzlandrr.

Resim 2.21: Kuduz virs (rabies virs)

Tehis yntemleri

nceleme rnekleri beyin dokusu, tkrk bezi kornea, sal deriden alnr. Kuduz tehisi, hayvanlarn ya da insanlarn sinir hcrelerinde, stoplazmik inklzyon cisimciklerinin (negri cisimcikleri) bulunmas esasna dayanr. Bunun iin kuduz pheli hayvann karantinaya alnmas ve 7-10 gn iinde lmesi gerekir. Hayvann lmesi hlinde beyinden alnan inceleme rneinde negri cisimcii aranr. Virsler, ancak elektron mikroskobu ile grlebilecek boyuttadr. Elektron mikroskobik incelemeler iin preparat hazrlanmas zel teknikleri ve bu konuda deneyimli personeli gerektirir. Virslerin hcre iinde oluturduu inklzyon cisimcikleri k mikroskobunda zel boyalarla boyanarak grlebilir. Virsler, ayrca hcre kltrlerinde retilerek gerek hcrelerde oluturduklar deiiklikler gerekse oluturduklar inklzyon cisimcikleri eitli boyalar kullanlarak incelenebilir. Flouresan antikor testi (FAT) ve PCR testi yaplr.

2.7.6. HIV (Human Immune Deficiency Virs /AIDS Virs)


80-120 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfl, retro virs grubuna dhil bir RNA virsdr.

38

Yapsnda RNA virsnden DNA sentezi yapan revers transkriptaz ve integras enzimi bulunur. HIV, bir retro virs olduu iin srekli genetik yapsn deitirir. Ultraviole nlarna direnli, % 70lik alkol, sabun ve amar suyuna (% 0,5 hipoklorit) duyarldr. Klorlanm havuz suyunda 15-20 dakikada lr. 56oCdeki scakla 30 dakika dayanr. Virs, kuru ve liyofilize ekillerde olduka dayankldr. Antijenik yaps ekirdek antijeni (p24 antijeni): Serolojik testlerde kullanlan nemli bir antijendir. Zarf antijeni (gp 160 antijeni): Glikoprotein yapsndadr. ki ksmdan oluur. Bunlar yzeyde serbest olarak bulunan gp 120 (surface = SU), yzey ve membrana gml olarak bulunan gp 41 (transmembrane = TM ) glikoproteinleridir. Gp 120 HIV'in hcre yzeyindeki reseptrlere tutunmas ve birlemesinde rol oynar. HIV, AIDS (acquired human mmuno deficiency syndrome= kazanlm baklk yetmezlii sendromu) hastalnn etkenidir.

Resim 2.22: HIV Virs

Tehis yntemleri nceleme rnekleri o Serolojik analiz veya virs saptanmas iin rutin olarak venz kan rnei alnmaldr. o Periferik kan mononkleer hcrelerinde virs izolasyonu iin heparinli veya EDTA ile muamele edilmi kan rneinin alnmas gereklidir. HIV ayrca plazma, serum, BOS, tkrk, gzya, st, idrar, genital salg gibi vcut svlarndan veya infekte doku rneklerinden de izole edilir. Her trl klinik rnein alnmasnda ve ilemin uygulanmas srasnda standart nlemlere uyulmal, eldiven giyilmelidir. o Serolojik testler iin alnan plazma, serum ve dier vcut svlar 200C veya -700Cde saklanmaldr. Eer daha sonra rnekte virs veya viral antijen aranacaksa rneklerin -700Cde saklanmas gerekir.

39

Virs izolasyonundan iyi sonu almak isteniyorsa rnek alndktan hemen sonra allmaldr.

Seroloji: Virsn kltrde retilmesi zor olduundan ve gvenilir, abuk sonu alnmas ynnden tanda en fazla ELISA yntemi kullanlr. ELISA ile antikorlarn tespitine ynelik tarama testi yaplrken bazen yalanc pozitif sonular elde edildiinden kesin tehis iin western blot dorulama testi yaplr.

2.7.7. Grip Virs (nfluenza Virs)


Grip virs: Orthomyxo virs familyasndan, 100-120 nm boyutlarnda, 8 paral, tek iplikli, zarfl, negatif kutuplu RNA virsdr. Antijenik yaps ekirdek antijeni: Grip virs ekirdek antijeninin yapsna gre A,B,C olmak zere tipi vardr. Yzey (zarf) antijenleri: Virsn en nemli antijenleridir. Hemagltinin (H) ve nrominidaz (N) zere iki tipi vardr. H antijeni grip tipleri iinde var olan alt tiplerin birbirinden ayrt edilmesini salar. Grip virslerinde ok sk antijenik deiiklik olur. zellikle hemagltinin ve nrominidazantijenlerinde meydana gelen deiimler epidemi ve pandemilere neden olur. nfluenza virs: Grip hastalnn etkenidir.

Resim 2.23: nfluenza virs

Tehis yntemleri

nceleme rnei, burun ykama suyu ve boaz srntsnden izole edilir. Seroloji: Hemagltinasyon, indirekt fluoresan antikor testi ve kompleman birleme deneyleri yaplr. Doku kltr: nceleme rnei embriyonlu yumurta ve doku kltrne ekilir.

40

2.7.8. Domuz Gribi Virs (Swine nfluenza Virus =Swine Flu Virs)
Domuz gribi virs: Orthomyxo virs familyasndan, influenza gurubuna ait bir RNA virusudur. Dier influenza viruslar ile ayn genetik yapya sahiptir. Virus RNAsnn farkl proteinleri kodlad sekiz segmenti vardr. nfluenza viruslar bu segmentli yaps nedeniyle sk deiime urar, farkl genetik yapya sahip viruslar oluur. nsan ve domuzlar en sk enfekte eden domuz gribi virsu influenza A H1N1dir. Antijenik yaps: Domuz virsnn, influenza viruslarndan identifiye edilen hemaglutinin (HA) ve nrominidaz (NA) ad verilen iki majr yzey glikoproteini vardr. Bu glikoproteinler virusun antijenitesini ve patojenitesini belirler. Hemaglutinin (HA) ve nrominidaz (NA) proteinleri virus tiplerini belirlemede ve tanmlamada ok nemlidir. Domuz gribi virs: Domuz gribi veya tp alannda ngilizce kelimelerinin ba harflerinin bir araya getirilmesiyle ksaca SIV (swine influenza virus) olarak adlandrlan hastaln etkenidir. Bilinen tm SIV tipleri ya nfluenzavirus A (ounlukla) ya da nfluenzavirus C (nadir olarak) tipindedir. Dnya genelinde salk yetkililerini alarma geiren domuz gribi, solunum sistemini tutan bir enfeksiyon hastaldr. Virs, insanlara domuzlardan solunum yoluyla bular. WHO'ya gre domuz eti yiyerek virsn bulama olasl yoktur. Domuz gribi, domuzdan insana ve insandan insana bulaabilir.

Resim 2.24: Domuz gribi virs (swine flu virs)

Tehis yntemleri

nfluenza A viruslarn tespit etmeye ynelik hzl antijen testleri swine virusu tespit edebilmekle birlikte bu testlerin duyarllklar dktr ve yanl negatif sonu verebilir. Ayrca mevsimsel influenza A ile swine influenza ayrm yaplamadndan ileri tetkiklere gerek vardr. Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Viroloji Lab. Ulusal Influenza Merkezinde burun, burun-boaz srnt rneklerinden tan amal test almas yaplmaktadr. Seroloji: PCR testleri ile mevcut primerler kullanlarak influenza A virusunun varl tespit edilir, ancak swine influenza H1N1 alt tiplendirmesi yaplamamaktadr. Doku kltr: nfluenza A H1N1 (swine orjin)'i dorulamak iin virus izolasyonu (biyogvenlik dzeyi 3te) yaplr.

41

2.7.9. Ku Gribi Virs (Avian nflenza Virs)


Orthomyxo virs familyasndan nfluenza gurubuna ait, tek iplikli, RNA karakterinde genetik madde tayan nfluenza A virusudur. Avian nfluenza virsnn 15 alt tipinden kular iin en bulac ve ldrc olan H5 ve H7 subtipidir. Son yllarda Trkiyede grlen en ok korkulan alt tipi olan H5N1dir. Influenza viruslar, evresel ortamda ve zellikle serin ve nemli koullarda uzun sre canllklarn korur. Dkda 4 0Cde 30-35 gn, 20 0Cde 7 gn yaar. Dezenfektanlarla (Iodin ve formalin) ve et rnlerinin 70 derece st sda piirilmeyle lr. Soukta daha ok rer, buzdolab scaklnda 23 gne kadar canl kalr. Dolaysyla buzdolaplarnda saklanan yiyeceklerde virs lmez. Antijenik yaps: nfluenza viruslarnn 3 tipi identifiye edilmitir. Bunlar nfluenza A,B ve C tipleridir. A tipi influenza virusunun yzey antijenik protein yapsna gre iki grup altnda toplam 144 alt tipte snflandrlmtr. Gnmzde patojenik izolatlar influenza A viruslarnn H5 ve H7 alt tipleri olarak belirlenmitir. Bu sular % 100'lere varan dzeyde lmlere sebep olabilir. Avian influenza: Halk arasnda tavuk vebas veya ku gribi olarak da bilinen hastaln etkenidir. Ku gribi insanda grldnde tipik grip (influenza) benzeri semptomlar gsterir (ate, ksrk, boaz ars, gzde kzarklk ve kas ars). Baz vakalarda lmcl olabilen akut solunum yetmezlii gibi iddetli komplikasyonlar da grlebilir. Hayvanlar iin a formu vardr. Fakat insanlar iin henz as yoktur.

Resim 2.25: Avian inflenza virs

Tehis yntemleri

Avian influenza tans iin hzl ve gvenilir test yntemleri vardr. lkemizde Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Bakanl laboratuvarlarnda bu testlerin yaplmas mmkndr. Klinik semptom, anemnez, otopsi bulgular kesin tehis iin yeterli deildir. Hastaln kesin tehisi, laboratuvarda virusun izolasyonu ve identifikasyonu ile mmkndr.

42

nceleme rnekleri o Tipik hastalk belirtisini gsteren yeni lm kanatl hayvanlar ile hasta olup numune olarak gnderilmek zere ldrlen hayvanlar (Hindi, devekuu, kaz gibi iri csseli hayvanlarn btn gnderilmesinde sknt olmas hlinde, boyun dhil olmak zere sadece ba blgesi), o Yeni lm/ldrlm hayvanlardan, antibiyotik ieren tayc sv iinde aseptik olarak alnm trachea, kloaka veya bu dokulardan alnan swaplar, beyin, karaciger, dalak, akcier, mide ve barsak ierii, o st dzeyde alnm biyo gvenlik tedbirleri ile ortalama olarak alnan 3-5 adet numune; souk zincir kuralna uygun, en seri vasta ile laboratuvara gnderilir.

Resim 2.26: Hasta hayvann grnmleri

Seroloji: Agar gel presipitasyon (AGP), hemaglutinasyon Inhibisyon (HI), virus ntralizasyon (VN) enzym linked mmuno sorbent assay (ELISA) testlerinden yararlanlr. Doku kltr: 9-11 gnlk embriyolu SPF tavuk yumurtasna inokulasyonu izleyerek hemaglutinin grlmesi ile tan konur.

2.7.10. KKKA Virs


Bunyavirs familyasna bal nairovirus soyundan, ounlukla kresel yapda 80-120nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfl bir RNA virsdr.

43

Nairoviruslar d ortama dayankszdr, konak dnda yaayamaz. 56Cde 30 dakikada ve ultraviyole nlar ile hzla inaktive olur. %1 hipoklorit ve %2 gluteraldehite duyarldr. KKKA virs, ate, yaygn vcut ars, vakalarn az bir ksmnda ise deri, mukoza ve i organlarda kanamalar ile seyreden kene kaynakl KKKA hastalnn etkenidir. lkemizde ihbar zorunlu C grubu hastalklar arasnda yer almaktadr.

Resim 2.27: Cilde yapm bir kene

Tehis yntemleri

KKKA hastalnda erken tan, ihtiya duyulduunda kan ve kan rnlerinin salanmas ve etrafa bulan nlenmesi asndan ok nemlidir. Ayrc tannn hzla yaplp hastann ncelikle KKKA olup olmad deerlendirilmelidir. ncelemede hastadan alnan kan serumu rnei kullanlr. Doku kltr: Virsn izolasyon ve kltr almalar biyogvenlik dzey 4 standartlar olan laboratuvarlarda yaplmaldr. KKKA virsnn izolasyonunda geleneksel yntem, hasta veya kene rneklerinin yeni doan farelere intrakranial ya da intraperitoneal inoklasyonudur. Seroloji: Hastaln kesin tans serum rneinde, PCR ile viral RNAnn ya da ELISA ile spesifik IgM antikorlarnn gsterilmesi ile konulur. Viremi KKKA hastalarnda 10-12 gn kadar srdnden bu dnemde serumda PCR ile virs gsterilebilir. IgM antikorlar hastaln 6-7. gnnden itibaren ve IgG antikorlar ise hastaln yaklak 7-10. gnnden itibaren pozitifleir.

2.7.11. SARS-Associated Corona Virs (SCV)


SARS virs, coronavirs familyasndan 80-120 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfl RNA virsdr. evre koullarna direnci ortamn nem miktarna ve scaklna baldr. SARS virs d ortamda 10 saat kadar canlln srdrebilir. UV nlara, deterjanlara, alkol eter ve antiseptiklere duyarldr. SARS virs sert akut solunum sendromu anlamna gelen severe acute respiratory syndrome (SARS) hastalnn etkenidir. As yoktur.

44

Resim 2.28: SARS virs

Tehis yntemleri Radyoloji: Salgn blgesindeki SARS pheli vakalarda akcierin radyolojik incelemesi tan iin nemlidir. Akcier grafisi normal olmakla birlikte yaygn veya yama tarznda akcier infiltrasyonu olabilir. Baz ilerlemi olgularda konsolidasyon alanlar grlebilir. Mikroskobik inceleme: Kan ve solunum salglarnda elektron mikroskobu ile virs aranr. Seroloji: Solunum salglarnda antikorlarn ELSA ve IFA testleri gsterilmesi tanya yardm eder. Ayrca PCR testleri tany dorular. Doku kltr: Solunum salglarnn Vero E6 hcre kltrne inoklasyonu yaplr. Hematoloji: Toplam lkosit says normal veya azalm olabilir. Erken bulgu olarak lenfosit says greceli olarak azalmtr.

2.7.12. Arbovirsler
Doada yaygn olarak bulunan, 400 akn tipi olan, eklem bacakllarn vcudunda reyen, insan ve hayvanlar kan emmek amacyla srmalar sonucu hastalk meydana getiren RNA virsleridir. Bu virslerin ou insanlarda asemptomatik enfeksiyonlara neden olur. nemli enfeksiyonlara sebep olan belli bal arbo virs gruplar unlardr; toga virsler, filavi virsler, bunya virsler, orbi virsler ve rhabdo virslerdir. Arbovirsler, genellikle iki tip hastala neden olur. Ensefalit, ate ve hemoraji ile seyreden enfeksiyonlar (Sar humma, dang atei, bat nil atei gibi). Arbo virslere kar tek ve yaygn olarak kullanlan a sar humma asdr, ortalama 10 yl koruma salar. Tehis yntemleri

nceleme rnei olarak kan, boaz srnts ve BOS kullanlr. Doku kltr: Uygun hcre doku kltrlerine veya embriyolu yumurtaya ekim yaplr. Seroloji: Kompleman birlemesi deneyi, hemagltinasyon nlenimi ve ntralizasyon testleri yaplr.

45

Resim 2.29: Arbovirs

2.7.13. Onkojen RNA Virsleri (Retro Virsler)


Bu virsler, hcre yaplar iinde reverse transkriptaz enzimi tadklar iin retro virs adn alr. 120 nm boyutlarnda, zarfl, tek iplikli, yuvarlak RNA virslerdir. Retro virslerin nemli drt geni vardr. Gag geni: ekirdek antijenlerini kodlar. Pol geni: Reverse transkriptaz enzimini kodlar. Env geni: Glikoprotein yapsndaki zarf antijenlerini kodlar. Onc geni: Transformasyondan sorumlu gendir. Retro virsler, zellikle insanlarda HTLV-1 lsemi etkenidir. Hayvanlarda lsemi, lenfoma ve sarkomlarda rol oynar.

Resim 2.30: Retro virs

46

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


Virolojik testleri yapnz. lem Basamaklar Direkt ve Hzl ncelemeler in Hcreli Preparat Hazrlama Sv rnekleri alnd ekvyonla, tama svs iine aktarnz. neriler Kiisel koruyucu gvenlik nlemlerini alnz. Sv rneklerin alnd ekvyonlar tama svs iinde vorteksle iyice kartrdktan sonra burup skarak atnz.

Svlar 1000 devirde birka dakika Sreye uyunuz. santrifj ediniz. stteki svy ayrnz. stteki svy, virs kltrleri iin ekimlerde kullanlmak zere ayrnz.

Tpn dibindeki knty birka damla tamponlu sr albuminli tuzlu su Sspansiyonu dikkatlice yapnz. iinde sspanse ediniz. Sspansiyondan bir damla, lam zerine Temiz lam kullannz. alarak preparat hazrlaynz.

47

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi, virolojik rnek alnrken dikkat edilecek hususlarla ilgili yanl bir ifadedir? A) Virsler scaa ok duyarl olduklar iin alnan rneklerin mmknse hemen uygun koullarda laboratuvara ulatrlarak allmas gerekir. B) rnek hemen gnderilemiyorsa ksa sre (1-2 gn) iin +4oCde, uzun sre iin 20oCde bekletilmelidir. C) Mikrobiyolojik rnekler, bir fiksatif (tespit edici) madde iine alnmaldr. D) Mikrobiyolojik rnekler, bir fiksatif (tespit edici) madde iine alnmamaldr. E) Ekvyonlar, gerektiinde tayc zel svlar iine konarak gnderilebilir. Aadakilerden hangisi, RNA virsleri iinde yer almaz? A) Ters transkripsiyon yapan RNA virsleri B) Bakteriyofajlar C) Pozitif polariteli tek iplikli RNA virsleri D) Negatif polariteli tek iplikli RNA virsleri E) ift iplikli RNA virsleri Aadakilerden hangisi, virolojik rnein serolojik yntemle tehisinde kullanlmaz? A) Antibiyotik duyarllk testi B) Ntralizasyon testi C) ELISA D) Western blot testi E) Kompleman birlemesi deneyi Aadakilerden hangisi, virtik hastalklara neden olan DNA virslerinden biridir? A) Polio virs B) Arbovirsler C) nfluenza virs D) Adenovirsler E) Retro virsler Aadaki Hepatit virs trlerinden hangisi, DNA virslerindendir? A) Hepatit A virs B) Hepatit C virs C) Hepatit D virs D) Hepatit E virs E) Hepatit B virs

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

48

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME


Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi neonatal herpes, genital herpes ve menenjit gibi enfeksiyonlara neden olur? A) Herpes simplex tip 1 (HSV-1) B) Varicella zoster virs (VZV) C) Epstein-Bar virs (EBV) D) Herpes simplex tip 2 (HSV-2) E) Cytomegalo virs (CMV) Paul-bunnel testi hangi virsn serolojik tehisinde yaplr? A) Epstein-Bar virs (EBV) B) Herpes simplex tip 2 (HSV-2) C) Cytomegalo virs (CMV) D) Herpes simplex tip 1 (HSV-1) E) Varicella zoster virs (VZV) Aadakilerden hangisi, ocuk felci hastalnn etkenidir? A) Parvovirs B) Poxvirs C) Polio virs D) Papovavirs E) Arbovirs Tkrk bezlerinin, zellikle parotis bezinin arl ilii ile karakterize kabakulak hastalnn etkeni aadakilerden hangisidir? A) Swine influenza virus B) Mumps virs C) Rabies virs D) Human mmune deficiency virs E) nfluenza virs Aadakilerden hangisi, halk arasnda tavuk vebas veya ku gribi olarak da bilinen hastaln etkenidir? A) nfluenza virs B) Swine influenza virs C) SARS virs D) KKKA virs E) Avian influenza

2.

3.

4.

5.

49

6.

nfluenza AH1N1 virs hangi hastaln etkenidir? A) Grip B) Ku gribi C) Domuz gribi D) KKKA E) SARS Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

7.

nsanlarda

hastalk

yapabilen

maya

mantarlarna

en

tipik

rnek, ve pityrosporonfurfurdur. 8. Virsler, canl hcreler iinde reme zorunluluundadr. Bu amala doku kltrleri, ve deney hayvanlar kullanlr. 9. Kzamk uygulanr. 10. AIDS virsnn serolojik analiz veya virs saptanmas iin rutin olarak ..rnei alnmaldr. DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

virsne

kar

canl

atene

kullanlr.

Kzamk,

., kabakulak olarak l a (MMR) eklinde

50

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI


RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 D B A C E

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 C B A D E

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D A C B E C CANDDA EMBRYONLU YUMURTA KIZAMIKIK VENZ KAN

51

KAYNAKA KAYNAKA
BLGEHAN Hakk, Temel Mikrobiyoloji ve Baklk Bilimi, Bar Yaynlar, 1993. BLGEHAN Hakk, Klinik Mikrobiyoloji Tan, Faklteler Kitabevi, zmir, 1995. KOCATRK Utkan, Aklamal Tp Terimleri Szl, Ankara Basmevi, 1991. POLAT eyda, zel Mikrobiyoloji, Trk Salk Eitim Vakf, Ankara, 2001. TUNCER Sheyla, zel Mikrobiyoloji, Somgr Eitim Hizmetleri, Ankara, 2009. Hacettepe Temel ve Klinik Mikrobiyoloji Ders Kitab, Ta Kitaplk, 19941995. http://www.adutfdergi.org/text.php3?id=274

http://www.cocukenfeksiyon.org/dosya/Domuz%20GribiHekimlere%20Y%C3%B6nelik.pdf
http://www.rshm.gov.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=1341 http://www.mikrobiyoloji.org/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CF FA79D6F5E6C1B43FF09B7BF3A53757A00

52

You might also like