Professional Documents
Culture Documents
TIBB LABORATUVAR
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 2 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 4 1. MKOLOJK TESTLER ...................................................................................................... 4 1.1. Mantarlar (Funguslar) ................................................................................................... 4 1.2. Mantarlarn Snflandrlmas ........................................................................................ 5 1.2.1. Kfler ..................................................................................................................... 5 1.2.2. Mayalar .................................................................................................................. 6 1.3. Mantar Hastalklar ve Tans ........................................................................................ 9 1.3.1. Mikolojik rnek Alma ........................................................................................ 10 1.3.2. Mikolojik Direkt Preparat Hazrlama .................................................................. 11 1.3.3. Mikolojik rneklerin Ekimini Yapma ................................................................. 12 1.3.4. Mikolojik Preparatn Boyanmas ......................................................................... 13 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 15 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 18 2. VROLOJK TESTLER ..................................................................................................... 18 2.1. Virsler ....................................................................................................................... 18 2.2. Virslerin Snflandrlmas......................................................................................... 19 2.2.1. DNA Virsleri ..................................................................................................... 19 2.2.2. RNA Virsleri...................................................................................................... 20 2.3. Virolojik rnek Alma ................................................................................................. 20 2.4. Virolojik rnekleri Saklama ve Laboratuvara Gnderme .......................................... 21 2.5. Virolojik Tehis Yntemleri ....................................................................................... 21 2.5.1. Direkt ve Hzl ncelemeler in Hcreli Preparat Hazrlama ............................. 22 2.5.2. Virolojik rnein Direkt Mikroskobik ncelemesi ............................................. 23 2.5.3. Virolojik rnein Canl Ortama Ekimi ............................................................... 23 2.5.4. Virolojik rnein Serolojik Yntemle Tehisi .................................................... 26 2.6. Virtik Hastalklara Neden Olan nemli DNA Virsleri ........................................... 26 2.6.1. Adenovirsler ...................................................................................................... 26 2.6.2. Herpes Virsler .................................................................................................... 27 2.6.3. Hepadna Virs (Hepatit B Virs-HBV)............................................................. 30 2.6.4. Onkojen DNA Virsleri....................................................................................... 32 2.7. Virtik Hastalklara Neden Olan nemli RNA Virsleri ........................................... 32 2.7.1. Polio Virs ......................................................................................................... 32 2.7.2. Hepatit Virsleri .................................................................................................. 33 2.8.3. Kzamk Virs.................................................................................................... 36 2.7.4. Kabakulak Virs (Mumps virs) ..................................................................... 37 2.7.5. Kuduz Virs (Rabies Virs) ............................................................................ 38 2.7.6. HIV (Human Immune Deficiency Virs /AIDS Virs) ..................................... 38 2.7.7. Grip Virs (nfluenza Virs) ........................................................................... 40 2.7.8. Domuz Gribi Virs (Swine nfluenza Virus =Swine Flu Virs) ..................... 41 2.7.9. Ku Gribi Virs (Avian nflenza Virs) ........................................................ 42 2.7.10. KKKA Virs .................................................................................................... 43 2.7.11. SARS-Associated Corona Virs (SCV) ............................................................ 44
2.7.12. Arbovirsler ....................................................................................................... 45 2.7.13. Onkojen RNA Virsleri (Retro Virsler) .......................................................... 46 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 47 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 48 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 49 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 51 KAYNAKA ......................................................................................................................... 52
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE NKOUL YETERLK Mikolojik ve virolojik testler yapmak Genel Ama Uygun ortam salandnda, tekniine uygun olarak mikolojik ve virolojik testleri yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar 1. Mikolojik testleri yapabileceksiniz. 2. Virolojik testleri yapabileceksiniz. Donanm: Laboratuvar ortam, otoklav, etv, benmari, santrifj, gvenlik kabini, steril rnek kaplar, tama kaplar, ekvyon, besi yeri ieren tp, bek, mikroinsineratr, distile su, serum fizyolojik, petri kutular tpler, zeler, pastr pipeti, enjektr, lam-lamel, bistri, pens, cmbz sv vazelin, selobant, kurutma kd, saat cam vb. ara gereler Ortam: Tbbi mikrobiyoloji/viroloji laboratuvar Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. LME VE DEERLENDRME retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir. 725TTT106 Tbbi Laboratuvar Tbbi Laboratuvar Teknisyenlii Mikolojik ve Virolojik Testler Mikolojik ve virolojik testlerle ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/16
iii
GR GR
Sevgili renci, Doada yaygn olarak bulunan mantarlar ve virsler bakteriler gibi insanlarda nemli hastalklara neden olur. Mantar hastalklarnn tehisi ve dolaysyla tedavisinde mikolojik testlerin nemi byktr. Virsler ise toprakta, havadaki tozlarda ve yapay besi yeri gibi cansz ortamlarda yaayamadklarndan ve reyip gelimeleri iin mutlaka canl ortama ihtiya duyduklarndan virslerden ileri gelen bulac hastalklarn ou dorudan doruya insandan insana ya da hayvandan hayvana bulama ile olur. stelik iinde yaad konak hcreye zarar vermeden yalnzca virs yok etmek ok zor olduundan, virs hastalklarnn tedavisi de kolay deildir. rnein bakteriler zerinde ok etkili olan antibiyotik ilalar virsleri pek etkilemez. Ama ocuk felci, suiei ve kzamk gibi baz virs hastalklarn ayla nlemek mmkndr. Virtik hastalklarnn tehis ve tedavisinde virolojik testlerle elde edilecek bilgiler ok nemlidir. Bu modlde kazandnz yeterlikle mikolojik ve virolojik testlerle ilgili bilgi ve becerileri kazanacak dolaysyla mantar ve virs hastalklarnn tehisine ve doru tedavi edilmesine katk salayacaksnz.
ARATIRMA
Mikrobiyoloji laboratuvarna giderek mikolojik testleri aratrnz. Mikrobiyoloji laboratuvarna giderek mikolojik testlerin yapln izleyiniz.
1. MKOLOJK TESTLER
Mikroorganizma trlerinden biri olan mantarlar da bakteriler gibi insanlarda hastalklara neden olur. Mantarlarn yapt hastalklara mikoz ad verilir.
Kflerin remesi: Kfler genel olarak sporlarla oalr. Kf sporlar ise eeyli ve eeysiz spor olarak ikiye ayrlr. Kflerin tanmlanmas ve ayrmnda, byk lde eeysiz sporlar ve bunlarla ilgili yaplar; snflandrlmasnda ise daha ok eeyli sporlar ve bunlarla ilgili yaplar dikkate alnr. Eeyli ve eeysiz kf sporlar eitlilik gsterir. Eeyli spor eitleri; ascospor, zygospor, ospor ve basidiospordur. Eeysiz spor eitleri; sporangiospor ve konidiumdur.
Bu sporlar zincir oluturacak ekilde pe pee dizilir. Baz kfler, hifleri zerinde zel baz blmeler oluturur (fragmentasyon). Bu blmelerin her biri birer eeysiz spor olarak kabul edilir. Arthrospor ve klamidospor bu tr eeysiz sporlarn iki farkl eididir. Bir kf kltrnden bu sporlarn tesadfen bir ze ile alnmas ve steril bir besi yerine aktarlmas durumunda sporlar besi yerinde gelierek yeni bir kf kltr oluturabilir. Septal hiflere sahip baz kfler, septalar ortadan ikiye blnecek ekilde eeysiz olarak da reyebilir.
Mayalara zg bir eeysiz reme ekli olan tomurcuklanmaya baz kflerde yaamlarnn belirli dnemleri ve belirli rme koullarnda rastlanabilir. Tomurcuklanmada hif ya da miselyum ularndan veya kenarlarndan da doru bir knt oluur. Bu knt daha sonra gelierek tomurcuk eklini alr. Tomurcuk eklindeki bu yapya blastospor ad verilir.
Kflerin snflandrlmas: Snflandrmada temel olarak eeyli sporlar ve bunlarla ilgili organeller dikkate alnr. Buna gre kfler 4 gruba ayrlr. Phycomycetes snf kfler: En ilkel kfler olup hifleri genellikle septaszdr. Eeysiz remelerini sporangiosporlarla, eeyli remelerinde ise pek ounda olduu gibi zygosporlarla veya osporlarla gerekletirir. Ascomycetes snf kfler: ascospor ad verilen eeyli spor oluturmalaryla karakterizedir. Bunun yan sra arthrospor, clamidospor veya konidiumlaryla ya da ikiye blnme eklinde eeysiz olarak da reyebilir. Basidiomycetes snf kfler: Eeyli olarak basidium kesesi iinde oluan basidiosporlarla ya da eeysiz sporlarla reyebilir. Fungi imperfecti (Deuteromycetes) snf kfler: Cinsel reme varl saptanamayan kfler ve mayalar bu grupta yer alr.
1.2.2. Mayalar
Mayalar, tek hcreli ve genellikle yuvarlak, oval veya silindirik bir morfolojik yapya sahiptir. Bir ksm maya ise limon ya da ie eklindedir. Her mayann kendine zg bir hcre morfolojisi vardr. Ancak saf bir maya kltrnde bile rme koullarna veya kltr yana bal olarak farkl ekil ve boyutlarda maya hcrelerine rastlanabilir. Maya hcreleri bakteri hcrelerinden iki ila on kat daha byktr.
Mayalarn remesi: Tomurcuklanma ve ikiye blnme yoluyla ya da arthrospor veya klamidosporlaryla eeysiz olarak da reyebilir. Mayalardaki en tipik reme ekli tomurcuklanmadr. Ana maya hcresinin bir tarafndan darya doru yapt kntya tomurcuk ad verilir. Ana hcredeki ekirdek blnmesini takiben ekirdein (kromozom) bir tanesi tomurcua geer, dieri ise ana hcrede kalr. Tomurcuk genel olarak geliimini tamamlaynca ana hcre ile ilikisini keser, daha sonra ana hcreden ayrlarak yeni bir maya hcresi hline dnr. Oval veya silindirik grnml mayalarda tomurcuk hcrenin veya uca yakn bir ksmnda oluur. Pek ok mayann oval veya silindirik olmasndan dolay bu tr tomurcuklanma ekline daha ok rastlanr. Limon eklindeki mayalar sadece u ksmlarndan tomurcuk meydana getirebilir. Yuvarlak mayalarda ise hcrenin daha nce tomurcuk olumam herhangi bir yerinden tomurcuklanma grlebilir. Dier taraftan, baz mayalarda bipolar tomurcuklanma meydana gelir. Bipolar tomurcuklanmada hcrenin iki ucunda ayn anda birer tomurcuk bulunur. Candida cinsinde bu tr tomurcuklanma olur.
Mayalardaki dier bir eeysiz reme ekli ikiye blnmedir. kiye blnme (fission) daha ok belirli baz mayalar iin geerli bir eeysiz reme eklidir. Silindir ekilli maya cinsleri bu yolla rer. kiye blnmede nce hcre uzamakta daha sonra hcre eperi ve hcre membran hcrenin ortasna yakn bir ksmndan ieri doru ilerleyerek hcreyi ikiye ayrr. Silindirik hcreler, blnmeyi takiben birbirinden ayrlmazsa uzun bir hcre zinciri (basit pseudomiselyum) meydana gelir. Bu tip mayalar kat besi yerinde retildiinde peudomiselyumun ucundaki hcreler ounlukla koparak birbirinden ayrlr ve bireysel hcreler hline geer, bu hcrelere arthrospor ad verilir. Baz mayalar anda hem ikiye blnme hem de tomurcuklanma eklinde reme yeteneine sahiptir. rnein, candida cinsindeki baz trlerde uzun silindirik maya hcreleri ikiye blnme sonras birbirinden ayrlmaz ve bylece hcre zincirleri ekline dnr. Bu arada zinciri oluturan baz hcrelerden yanlara doru tomurcuklanmalar meydana gelerek dallanm pseudomiselyum grnm oluur. Bu oluuma gelimi pseudomiselyum ad verilir. Pseudomiselyum oluturma, mayalarn tanmlanmas ve ayrmnda nemli bir zelliktir.
Resim 1.4: Candida hiflerin ucunda tek tek dizilimi ve tayc hcreler
Pityrosporon furfur: Gvde derisinde daha ok yaz aylarnda belirginleen, kahverengi ve beyaz lekelerle seyreden, pityriasis versicolor yzeyel deri hastalnn etkenidir. Pityrosporon furfurun kltr zor yaplr. Hastalk blgesinden alnan deri kazntsnn potasyum hidroksit veya lakto fenol pamuk mavisi ile hazrlanan preparatlarda, epitelyum hcrelerinin zerinde ve arasnda kaln duvarl maya hcreleri ksa hiflerin grlmesi ile tannr.
10
Doku: Serum fizyolojik, sv besi yeri ya da distile su ieren steril ve az kapal tp veya kap iine alnarak laboratuvara yollanr. Balgam: Tercihen sabah, steril ve az kapakl kap iine alnarak laboratuvara yollanr. Dk: Az kapal kap iinde laboratuvara yollanr.
Ara gereler Kl, deri trnak gibi keratinize dokudan alnan rnekler %10lik KOH veya NaOH solsyonu Lam-lamel Bistri Pens Bek Cmbz Vazelin
Preparat hazrlama teknii Temiz bir lam zerine bir miktar mikolojik rnek konur. rnein zerine bir damla %10luk KOH veya NaOH solsyonu damlatlr. Temiz bir lamelle kapatlr. Preparat kk bir alevin zerinde kaynatlmayacak ekilde stlrken lamelin zerine cmbzla hafife bastrlr. Bu sayede keratinize doku eriyip saydamlarken bastrma ile de yaylma salanm olur. Preparatn kurumasnn nlenmesi iin istenirse lamelin kenarlar sv vazelin ile kapatlr.
11
12
Boyama teknii Temiz bir lam zerine bir damla alkol konur. ne ze ile bir miktar kltr alnp alkoln iinde ezilip datlr. Alkoln fazlas uurulur. rnein zerine bir damla boya damlatlr. Karm zerine hava kabarc olmayacak ekilde temiz bir lamel kapatlr. Kurutma kd bastrlarak boyann taan ksmlar emdirilir. Kurumay nlemek iin lamelin kenarna vazelin srlerek kapatlr. Mikroskobik incelemede mantar elementleri ak mavi renkte grlr.
13
Boyama teknii 1.5 cm eninde selobanttan 3 cmlik bir para kesilir. Bantn yapkan yz alta gelecek ekilde bir pensetle tutularak mantar kolonisine yapkan yz dokundurulur. Bu ekilde tutulurken bir saat cam iindeki laktofenol pamuk mavisi boyasna bandrlr. Temiz bir lama yaptrlarak incelenir.
Boyama teknii ok temiz bir lamn zerine kk bir damla BOS santrifj keltisi, irin vb. mikolojik rnek ya da bir ze ile kltr sspansiyonu konur. rnein yanna bir damla ini mrekkebi koyarak ikisi bir krdanla kartrlr. Karm kurutulmadan zerine temiz bir lamel kapatlarak hafife bastrlr. Lamelin kenarlar kurumay nlemek iin vazelin srlerek kapatlr.
14
Yzeyel mikoz rnei alma Lezyon blgesini %70lik alkol ile Kiisel gvenlik nlemlerini alnz. temizleyiniz. Alkoln umasn bekleyiniz. Mikolojik kltr iin petri kutusuna bistir ile lezyondan kaznt alnz. Direkt preparat iin lama mikolojik rnek alnz. Kiisel koruyucu gvenlik nlemlerini hazrlama alnz. Temiz bir lam zerine bir miktar Kaznt rneini dikkatlice alnz. mikolojik rnek koyunuz. rnein zerine bir damla %10luk KOH solsyonu damlatnz. Karm zerine lamel yerletiriniz. Lamelin zerinde keratinize doku eriyip saydamlarken cmbzla hafife Preparat kk bir alevin zerinde bastrarak yaylmay salaynz. kaynatlmayacak ekilde strken lamelin zerine cmbzla hafife Preparatn kurumasnn nlenmesi iin bastrnz. istenirse lamelin kenarlarn sv vazelin ile kapatnz. Mikolojik rneklerinin ekimini yapma Kiisel koruyucu gvenlik nlemlerini alnz. Kl, pul gibi rnekleri besi yerinin iine batrarak ekim yapnz. Hem 22C, hem de 37C'de ekimi takiben 2-3 gnden 7-10 gne kadar nkbasyon derece ve srelerine uyunuz. deiebilen srelerde inkbe ediniz. Kltrn olumsuz kabul edilebilmesi iin 3 hafta sre ile izleyiniz. Steril petri kutusuna bistir ile lezyonu kanatmadan (deri, trnak vb.) kaznt alnz.
Mikolojik
direkt
preparat
15
Laktofenol pamuk mavisi boyas ile boyama Temiz bir lam zerine bir damla alkol damlatnz. Kltrdeki pheli koloniden ine ze ile bir miktar rnek alnz. zeyi steril etmeyi unutmaynz.
rnei lam zerindeki alkol iinde Alkoln fazlasn uurunuz. homojenize ederek lama yaynz. Lam zerine bir damla laktofenol Lameli hava kabarc olumayacak pamuk mavisi boyas damlatarak ekilde lam zerine kapatnz. lamelle kapatnz. Lamel kenarna tam fazla boyalar kurutma kdyla alnz. Lamel kenarlarn vazelinle kapatnz. Preparatn kurumasn nleyiniz.
16
3.
4.
5.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
17
ARATIRMA
Mikrobiyoloji/viroloji laboratuvarna giderek virolojik testleri aratrnz. Mikrobiyoloj/viroloji laboratuvarna giderek virolojik testlerin yapln izleyiniz.
2. VROLOJK TESTLER
2.1. Virsler
Virsler, gerek anlamda stoplazma ve organele sahip olmadndan tam bir hcre yaps gstermeyen, 10-450 milimikron boyutlarnda, ancak elektron mikroskobu ile grlebilen en kk mikroorganizma trdr. Bir DNA veya RNA iplik ve bunu evreleyen protein klftan ibarettir, hibir zaman hem DNA hem de RNA bir arada bulunmaz. DNA veya RNA virsn kaltm maddesi olup buna genom denir. Virslerin reyip geliebilmesi iin mutlaka kendilerine uygun bir canl hcreye gereksinimleri vardr. rnein, AIDS virs eritrositlerde, kzamk virs deri hcrelerinde oalr. Virsler de bakteriler ve mantarlar gibi insanlarda hastalklara neden olur. Virslerin yapt hastalklara virtik ya da viral hastalklar denir. Virsler, bir canldan baka bir canlya kolayca tanabildikleri iin virtik hastalklar ok bulacdr. Virsler, ok kk olduklar ve sk sk mutasyona urayarak deimelerinden dolay virtik hastalklarla sava gtr. Virtik hastalklara kar alar gelitirilmi olmakla beraber her a belli virse zgdr. Virsler, mutasyona uramalar nedeniyle a ertesi yl etkinliini kaybeder. Virsler, hcre ii paraziti olduundan ve enzim sistemine sahip olmadndan antibiyotiklerden etkilenmez. Bu nedenle grip gibi virtik hastalklarda antibiyotik kullanlmas gereksizdir; hastann iyi beslenmesi, C vitamini ieren besin almas ve dinlenmesi gerekir.
18
Virslerin oalmas: Her virs eidi ounlukla vcudun belli bir ksmna girer ve belirli hcreler iinde oalabilir. Sarhumma virsleri karacierde; kuduz virsleri beyinde ve omurilikte; iek, kzamk, siil virsleri ise deride oalr. Virsler sadece hcre iinde faaliyet gsterdiklerinden hcreye zarar verir ve antibiyotiklerden etkilenmez. Belli baz virslerin bulat hcreler, ayn tipten ikinci bir virs enfeksiyonuna kar baklk kazanr. Hcre, canl veya scaklktan ldrlm bir virsle muamele edilince interferon denilen bir madde salglar. nterferon baz hastalklar iin hcrelerde baklk meydana getirir. Mesela kzamk, kabakulak ve kzl gibi hastalklar geirenler, kolay kolay bu hastala yeniden yakalanmazlar. Vcudun ve virslerin bu zelliine dayanarak baz virs hastalklarna kar alar gelitirilmitir. iek, sarhumma ve kuduz alar belli bal virtik alardr. Virslerin remesi: Virsn canlln srdrmek iin bulunduu canlya konak canl ad verilir. Virs konak canlya girdiinde konak canlnn DNAs virsn hesabna almaya balar. Yani virs girdii canly ynetimi altna alr. Artk konak canl kendi elenmesi yerine virsn ynetici maddesini eler. Ribozomlaryla virsn proteinlerini sentezler. Konak canlda says hzla artar. Konak canlnn hcre zar paralanarak virsler aa kar. Kendilerine yeni konak canl ararlar. Eer canl bir hcre yoksa kristaller meydana getirir. Devaml reyen virslere litik virs denir. Baz hllerde virs girdii konak canlya zarar vermeden kalabilir. Virsn ynetici maddesi konak canlnn ynetici maddesine yaprsa konak canl virsn ynetimine girmez. Konak canlnn ynetici maddesinin bir paras hline gelebilir. Virs oalamad iinde konak canlya zarar veremez. Byle virslere lizogenik virs denir. Virslerin nkleik asitlerinde mutasyonlar meydana gelebilir. Biyolojik adan en iyi incelenen virsler bakteriyofajlardr. Bunlara bakteri yiyen virsler de denir. Bir de kuyruklar vardr. Kuyruk bakteriye dediinde bakterinin o blgesini eritir. Ynetici molekl bylece bakteriye geer. Lizogenik virs ise bakteri kromozomuna yapr, orada profaj oluturur (Girdii bakterinin kromozomuna yaparak remeden kalabilen lizogenik virs kromozomuna profaj denir.).
19
Virolojik rnek alma teknii Virolojik rneklerin hastadan alnmas teknii bakteriyolojik incelemelerde olduu gibidir. Lezyonlardan kazyarak rnek alnmas ve burun ykant svlarnn alnmas zellik gsterir.
20
Virolojik rneklerin tam asepsiye uyularak alnmas ve steril kaplarda gnderilmesi ncelikle uyulmas gereken kuraldr. Virolojik rneklerin tanmasnda kullanlan ortamlarda ileride yaplacak ekimlerde doku kltrne toksik etkisi olmayacak bir bazal karm ve serum albumin veya jelatin gibi stabilize edici maddeler ve alnan inceleme rneinde bulunabilecek bakterilerle mantarlar inaktive eden antibiyotikler bulunur. rnein alnd ekvyon, tama besi yerine daldrlr. Ekvyon tama besi yerinde alkalanr. Ekvyonun tm ierii, steril bir tp ya da ieye aza yakn i kenarnda bastrlarak burulmak suretiyle sklarak boaltlr. i biten ekvyonlar dezenfektan ieren atk toplama kabna atlr. En iyi yntem tama besi yerlerinin vidal kapakl ielerde (bijou iesi) hazrlanmas ve tahta sapl pamuklu ekvyonla rnek alnmasdr. Ekvyonun pamuklu ksm ie iinde kalabilecek noktadan krlarak sap atlr. ienin vidal kapa skca kapatlarak laboratuvara gnderilir.
21
Klinik tan: Baz viral hastalklarda, hastala zgl klinik bulgularn varl tan iin yeterli olabilir. rn. kzamk enfeksiyonu iin yanak iinde koplik lezyonlarnn grlmesi, suieinde dkntlerin farkl safhalarnn ayn anda grlmesi vb. Ayrca hastaln epidemiyolojik zellikleri de (hastann ya, hastaln mevsimsel dalm, hastalarn sosyoekonomik durumlar) klinik tanya yardmcdr (rn. kzamk, kzamkn ocuk ya grubunda; nezle, grip gibi st solunum yolu enfeksiyonlarnn sonbahar ve k mevsiminde grlmesi). Ancak birok durumda klinik tannn, laboratuvar tans ile desteklenmesi gereklidir. Virs enfeksiyonlarn mikrobiyolojik tans, ancak bu konuda uzmanlam yeterli eitimli eleman ve apareyleri bulunabilen laboratuvarlarda yaplabildiinden ayrca virs enfeksiyonlarnn tansnda kullanlan virs izolasyonu yntemlerinin sonularnn uzun zaman almas ve ou kez hastalarn iyilemesi ya da lmesinden sonra elde edilmeleri nedeniyle gnlk almalarda dorudan virolojik tan yntemlerine bavurulur. Dorudan virolojik tanda inceleme rneklerinin histopatolojik ya da immnolojik yntemlerle incelenmesinin byk deeri vardr. Laboratuvar tansnn 2 temel uygulama amac vardr. Bunlar: Virsn (kendisinin/rnlerinin/ yaplarnn) gsterilmesi Klinik rnekten virusun izolasyonu: Hcre kltrleri, embriyonlu yumurta, deney hayvanlar Klinik rnekte viral antijenlerin gsterilmesi: mmnofloresans/Floresan antikor testleri (IF, FAT), enzim immnoassay (ELISA) testi Klinik rnekte viral nkleik asidin gsterilmesi: Hibridizasyon ve amplifikasyon yntemleri Klinik rnekte virse ait inklzyon cisimciinin gsterilmesi: Histolojik boyalarla inceleme Klinik rnekte viral partikln gsterilmesi: Elektron mikroskobunda inceleme
Konakta (hasta serumunda) virusa zgl immn yantn (antikorlarn) gsterilmesi Klasik serolojik testler: Kompleman birlemesi deneyi, hemagltinasyon nlenim, hemadsorbsiyon nlenim, ntralizasyon testleri Hzl testler: ELISA, IFA testleri
22
Svlar 1000 devirde birka dakika santrifj edilir. stteki sv, virs kltrleri iin ekimlerde kullanlr. Tpn dibindeki knt birka damla tamponlu sr albuminli tuzlu su iinde sspanse edilir. Sspansiyondan temiz lamlar zerine preparatlar hazrlanr.
Virolojik rnein boyanarak k mikroskobunda incelenmesi BOS, idrar, periton svs gibi sv rnekler veya boaz, burun, gaita gibi ekvyonda tama besi yerine alnan rnek 4OCde santrifj edilir. steki sv doku kltrlerinde kullanlr. tpn dibindeki kntden bir damla serumlu tamponlu tuzlu su ile sspanse edilir. Sspansiyondan bir damla temiz lam zerine yaylr. Virolojik rnek doku ise mikrotonda 7 mikrondan ince donmu kesitler hazrlanr. Mikroton yoksa doku paras bir pensetle tutularak yeni bir kesit yzeyi hazrlanr. Dokunun yzeyi nce petri kutusunun kuru yzeyine dedirilir. Fazla suyu giderilir, sonra lam zerine bastrlp gezdirilerek yayma preparat hazrlanr. Giemsa veya papanicolou boyasyla boyanarak inklzyon cisimcikleri ve sitolojik deiiklikler incelenir.
23
Korioallantoik membran zerine; HSV-1, HSV -2, iek virsleri vs. Korioallantoik keseye; influenzae, kabakulak virs vs. Sar keseye; kuduz, arbovirsler vs. Amnion kesesine; kabakulak virs inokle edilir. Bu bahsedilen 4 temel ekim yerinin dnda, embriyolarn beynine ve kas iine de inokulasyon yaplabilir. Bakteri virsleri (bakteriyofaj) ve bitki virsleri embriyolarda remez.
24
Beyaz fare
Keme (Rat)
Tavan
Kobay
25
noklasyonlar, burun, beyin, periton, damar, kas, deri ii ve deri altna yaplr. rnein; genellikle srt derisinden ekim yaplr. nce deri tra edilir, sonra dezenfekte edilir ve ince ulu ine ile deri iine girilerek 0,1 cm3 virs solsyonu enjekte edilir. Bu yollarla verilen virolojik rneklerin hayvanlarda yapt patolojik hcre deiiklikleri ve oluan hastalk tablosu (ate, fel, yangsal tepkimeler, hayvann lmesi gibi) incelenir. Hayvan ldkten sonra otopsi yaplarak inokle edilen rnein hayvann organnda yapt deiiklikler incelenir.
26
Tehis yntemleri nceleme rneinde viral antijenin direkt tespiti: Viral antijen direkt olarak FAT ve ELISA ile tehis edilebilir. Doku kltr: Virs, insan doku hcre kltrlerinde tipik stopatojenik etki gstererek (zm salkm gibi kme oluturarak) rer. Seroloji: Kompleman birlemesi reaksiyonu (KBR), ntralizasyon ve hemagltinasyon nlenim (HA) testleri yaplr.
27
Herpes simplex tip 2: Cinsel temasla bular. Erkek ve kadnlarn genital blgesinde vezikler lezyonlar oluturur. Virs vcuda giri noktasndaki deri ve mukozada oalarak nron boyunca yukar trmanp duyusal ganglion hcrelerinde latent kalr. Latent dnemdeki virs gn , hormonal deiiklikler, travma, bunalm ve ate gibi eitli etkenlerle aktif hle geebilir. Bu durumda nrondan aaya doru inerek deride rer ve vezikler lezyonlara neden olur. Vezikl yrtldnda virs serbest kalarak bakalarna bular. Hasta anneden yeni doan ocua geebilir. Neonatal herpes, genital herpes ve menenjit gibi enfeksiyonlara neden olur.
Herpes simplex tip 1 ve tip 2 virsleri: Tam bir baklk brakmaz. Herpes simplex tip 1 ve tip 2de virs izolasyonu: Vezikler sv, deri srnts, salya, konjunktival sv, korneal srnt, genital srnt ve beyin biyopsisi gibi rnekler kullanlr. Herpes simplex tip 1 ve tip 2 virslerinin tehis yntemleri Tzanck yaymas: Vezikl tabanndan alnan rnek, temiz bir lama yaylr. Giemsa ile bulunur. ok ekirdekli, ekirdek ii inklzyonlu dev hcrelerin grlmesi ile tehis konur. Doku kltr: En nemli tehis yntemidir. Hasta rneindeki virs, doku kltrnde retilerek tipik stopatik etkinin grlmesinden sonra ntralizasyon testi ile tiplendirilir. Seroloji: KBR, primer enfeksiyonlarn tespit edilmesinde faydaldr. Ayrca ELISA ile IgG ve IgM antikorlar tespit edilir.
28
Varicella zoster virs (VZV): Yap ve morfolojik olarak dier herpes virsleri ile ayn zellii tar. Antijenik yap bakmndan farkllk gsterir. Bir tek serotipi vardr. Hcre kltrlerinde ok yava rer. VZV ile oluan primer hastalk suieidir, daha sonra zona geliir. Zona, suiei virsnn (VZVnin) ganglion hcrelerinde latent dnemde bulunan eklinin reaktivasyonu ile oluan nks biimidir. Zonada arl vezikler deri lezyonlar grlr. Suiei bir kez geirilir, mr boyu baklk brakr. Zona genellikle bir kez geirilir, baklk brakmaz. Baklk sisteminin yavalamasna bal, ya ilerlemesiyle birlikte zona grlme skl artar. Ayrca immn basklanma tedavisi alan hastalar ve AIDSde zona sk grlr. Tehis iin klinik tabloya bakmak yeterlidir. Ayrca tehis iin test yapmaya gerek yoktur.
Epstein-bar virs (EBV): Yap ve morfolojik olarak dier herpes virsleri ile ayn zellii tar. Ancak, antijenik olarak farkllk gsterir. En nemli antijeni viral kapsid antijenidir. (VCA) ayrca ekirdek antijeni (EBNA) bulunur. EBV infesiyz mononkleos hastalnn etkenidir.
29
Epstein-Bar virsnn tehis yntemleri Seroloji: Serolojik tehis iin paul-bunnel testi yaplr. Genellikle hastaln 2. haftasnda, pozitif olduundan erken tehiste kullanlr. Heterofil antikorlar len bir tp testidir. 1/56 titrenin st pozitif kabul edilir. Hematoloji: Periferik kanda atipik lenfositlerin arand hematolojik testler yaplr. Cytomegalo virs (CMV): Yap ve morfolojik olarak dier herpes virsleri ile ayn zellii tar, antijenik yap bakmndan farkllk gsterir. Bir tek serotipi vardr. Dev hcreler olutuu iin bu virse sitomegalo ad verilmitir. CMV, sitomegalik inklzyon hastalnn etkenidir. Nadiren primer enfeksiyon olarak pnmoni ve hepatit oluturabilir. Anne karnnda, oua geerek eitli anomalilere neden olur.
Cytomegalo virs izolasyonu: drar, kan veya akcier biyopsisi alnr. Cytomegalo virsn tehis yntemleri Doku kltr: nceleme rnei, insan embriyosu akcier fibroblast hcrelerine ekilir. CMV, hcre kltrlerinde fokal dejenerasyon ve dev hcre yaparak rer. Seroloji: ELISA testi ile zgn IgM antikorlar taspit edilir. zellikle konjenital enfeksiyonda yeni doanda zgn IgM antikorlarnn gsterilmesiyle kesin tehis konur.
30
Antijenik yaps: Hepatit B virsnn tehisinde de nem tayan eit antijeni ve bu antijenlere kar oluan antikorlar vardr. HBs Ag: Hepatit Bnin yzeysel antijenidir. Bu antijenin tespit edilmesi aktif enfeksiyonu gsterir. HBs Ag hastaln inkbasyon dneminde serumda ortaya kar. Akut dnemde llebilir dzeye ular. yileme dneminde llemeyecek dzeye iner. Hastalarn byk bir ksmnda virs kaybolduktan bir sre sonra Anti HBs geliir ve mr boyu kalr. HBc Ag: Hepatit Bnin ekirdek antijenidir. Anti HBc antikoru akut veya geirilmi HBV enfeksiyonunu gsterir. As yaplm kiilerde bulunmaz. HBe Ag: Hepatit Bnin ekirdek antijenlerindendir. Hastaln inkbasyon dneminde serumda belirlenir, prodromal ve erken dnem boyunca varln srdrr. HBe Agnin varl ciddi anlamda bulacl gsterir. Antijene kar oluan anti HBe antikoru bulatrcln dk olduunu gsterir. Hepatit B virs: Hepatit B hastalnn etkenidir. Hepatit Bnin as vardr.
Tehis yntemleri Seroloji: HBV antijen ve antikorlar ELISA veya RIA testleri ile aratrlr. HBs Ag ve anti HBc IgM antikorlarnn tespiti ile kesin tehis konur. HBs Ag (-) olan kiilerde HBc IgM antikorlarn tespit edilmesi yakn zamanda geirilmi HBV enfeksiyonunu gsterir. HBs Agnin 6 aydan daha uzun sre kanda tespit edilmesi kronik HBV enfeksiyonunu veya taycl gsterir. Kronik portrlerde HBe Agnin varl kronik aktif hepatit enfeksiyonunu gsterir.
31
Parvovirsler: 22 nm boyutlarnda tek iplikli, izgisel yapda DNAl ve zarfsz onkojen virslerdir. Sindirim sistemi hastalklarna neden olur.
Poxvirsler; 225-300 nm boyutlarnda, tek iplikli, izgisel yapda DNAl ve zarfsz onkojen virslerdir. iek hastalna neden olur.
32
Virs, dk iinde iken sulu ortamlarda 50-55OCde stlrsa 30 dakikada etkisiz hle gelir. Etere dayankldr. Ultraviyole n ve kurutma ile inaktive hle gelir. Antijenik yaps: Virsn tip 1, tip 2, tip 3 olmak zere 3 antijenik tipi vardr. Her tip iin komleman birletiren antikorlar vardr. Polio virs: Poliomyelit (ocuk felci / omuriliin gri cevher iltihab) hastalnn etkenidir. Tip 1 en fazla, tip 2 daha az, tip 3 seyrek olarak paralizi yapar. Paralitik enfeksiyonlarn ou tip 1 ile oluturulur. Polio virsne kar salk ve sabin as olmak zere iki tr a uygulanlr. Salk as, l (inaktive edilmi) adr. Koruyuculuk dzeyi dktr. Sabin as ise canl (atene) adr. Koruyuculuk dzeyi yksektir. Tehis yntemleri: nceleme rnei orofarinks, dk, kan veya BOS'tan izole edilir. Seroloji: Ntralizasyon ve kompleman birleme deneyleri yaplr. Doku kltr: nceleme rneinden doku kltr yaplr.
33
Hepatit A virs: Hepatit A hastalnn etkenidir. As vardr. Tehis yntemleri o Seroloji: ELISA ve RIA testleri ile virs antijeni ve antikorlar kanda tespit edilerek tehis konur.
Hepatit C virs (HCV) 30-60 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfl RNA virsdr. ok sayda serotipi vardr. Antijenik yaps: HCVye kar anti HCV antikoru oluur kanda bulunmas geirilmi veya geirilmekte olan HCV enfeksiyonunu gsterir. Hepatit C virs: Hepatit C hastalnn etkenidir. Hepatit C kronikleebilir. As yoktur. HCV enfeksiyonlarnda hepatoselller karsinom riski artar. Tehis yntemleri o Seroloji: Sentetik olarak reten HCV antijenleriyle hastalarda virsn antikorlar zel ELISA yntemleriyle saptanabilir.
Hepatit D virs (HDV/delta virs) 35 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfl RNA virsdr. Hepatit B virs ile birlikte bulunan ve ona bal oalabilen yaps eksik bir virstr. HDVnin ortaya kmas iin kiinin ya aktif hepatit B olmas veya HBs Ag taycs (portr) ya da kronik hepatit B olmas gerekir. HDVnin aktivite gsterebilmesi HBVnin klfn oluturan HBs antijenine bamldr. Eer bir kiide HBs Ag negatif ise kii hepatit D trne yakalanmaz.
34
Antijenik yaps: HDV-Ag (delta antijeni) sadece akut delta enfeksiyonunun erken dneminde serumda bulunur. ki tr antikoru vardr. o Anti HDV: Var olan veya geirilmi enfeksiyonu gsterir. o Anti HDV IgM: Aktif akut veya kronik enfeksiyonu gsteren antikorlardr. Hepatit D virs: Hepatit D hastalnn etkenidir. Virsn karacierde nekroz ve iltihap gelitirmesi sonucu hastalk kronikleebilir. Hepatit B ile bulunmas enfeksiyonun seyrini arlatrr. Profilaksi (korunma) Hepatit Bnin nlenmesiyle salanr.
Tehis yntemleri o Seroloji: Kanda ELISA testiyle delta antijeni veya antijene kar gelimi antikorlarn tespitiyle tehis edilir.
32-34 nm boyutlarnda, tek iplikli, zarfsz RNA virsdr. Antijenik yaps: Hepatit E virs antijenin iki tr antikoru vardr. o Anti HEV: HEVe kar oluan ve mr boyu varln srdren antikorlardr. o Anti HDV IgM: Aktif akut veya son zamanlarda geirilmi HEV enfeksiyonunu gsteren antikorlardr. Hepatit E virs: Hepatit E hastalnn etkenidir. As yoktur. Hastalk kroniklemez. Tam iyileme olur. Tayclk szkonusu deildir. Hamilelerde l doum ve de neden olur. Onkojenik etkisi yoktur. Tehis yntemleri o Seroloji: ELISA yntemiyle anti HEV antikorlarnn kanda tespit edilmesiyle tehis edilir.
35
Hepatit G virs (HGV) Yeni kefedilen hepatit virslerindendir. Zarfl RNA virusudur. Genelde asemptomatiktir. Hafif karacier enzim ykseklii ile seyreden hepatit yapabilir. viremisi 13-17 yl kadar devam eder.
36
Mump virs: Tkrk bezlerinin, zellikle parotis bezinin arl ilii ile karakterize kabakulak hastalnn etkenidir. Kabakulak, meningoensefalit, orit, epididimit, pankreatit, miyokardit, artrit, tiroidit ve iitme kayb gibi komplikasyonlara yol aabilir. Hastalk bir kez geirilmekle mr boyu baklk brakr. Virse kar canl atene a kullanlr. Kabakulak, kzamk, kzamkk, olarak l a (MMR) eklinde uygulanr. Tehis yntemleri: nceleme rnei olarak tkrk, idrar ve BOS kullanlr. Doku kltr: nceleme rnei doku kltrne ekilir. Doku kltrnde dev hcreler oluur. Seroloji: Virsn identifikasyonu hemagltinasyon nlenimi testi ile yaplr.
37
Tehis yntemleri
nceleme rnekleri beyin dokusu, tkrk bezi kornea, sal deriden alnr. Kuduz tehisi, hayvanlarn ya da insanlarn sinir hcrelerinde, stoplazmik inklzyon cisimciklerinin (negri cisimcikleri) bulunmas esasna dayanr. Bunun iin kuduz pheli hayvann karantinaya alnmas ve 7-10 gn iinde lmesi gerekir. Hayvann lmesi hlinde beyinden alnan inceleme rneinde negri cisimcii aranr. Virsler, ancak elektron mikroskobu ile grlebilecek boyuttadr. Elektron mikroskobik incelemeler iin preparat hazrlanmas zel teknikleri ve bu konuda deneyimli personeli gerektirir. Virslerin hcre iinde oluturduu inklzyon cisimcikleri k mikroskobunda zel boyalarla boyanarak grlebilir. Virsler, ayrca hcre kltrlerinde retilerek gerek hcrelerde oluturduklar deiiklikler gerekse oluturduklar inklzyon cisimcikleri eitli boyalar kullanlarak incelenebilir. Flouresan antikor testi (FAT) ve PCR testi yaplr.
38
Yapsnda RNA virsnden DNA sentezi yapan revers transkriptaz ve integras enzimi bulunur. HIV, bir retro virs olduu iin srekli genetik yapsn deitirir. Ultraviole nlarna direnli, % 70lik alkol, sabun ve amar suyuna (% 0,5 hipoklorit) duyarldr. Klorlanm havuz suyunda 15-20 dakikada lr. 56oCdeki scakla 30 dakika dayanr. Virs, kuru ve liyofilize ekillerde olduka dayankldr. Antijenik yaps ekirdek antijeni (p24 antijeni): Serolojik testlerde kullanlan nemli bir antijendir. Zarf antijeni (gp 160 antijeni): Glikoprotein yapsndadr. ki ksmdan oluur. Bunlar yzeyde serbest olarak bulunan gp 120 (surface = SU), yzey ve membrana gml olarak bulunan gp 41 (transmembrane = TM ) glikoproteinleridir. Gp 120 HIV'in hcre yzeyindeki reseptrlere tutunmas ve birlemesinde rol oynar. HIV, AIDS (acquired human mmuno deficiency syndrome= kazanlm baklk yetmezlii sendromu) hastalnn etkenidir.
Tehis yntemleri nceleme rnekleri o Serolojik analiz veya virs saptanmas iin rutin olarak venz kan rnei alnmaldr. o Periferik kan mononkleer hcrelerinde virs izolasyonu iin heparinli veya EDTA ile muamele edilmi kan rneinin alnmas gereklidir. HIV ayrca plazma, serum, BOS, tkrk, gzya, st, idrar, genital salg gibi vcut svlarndan veya infekte doku rneklerinden de izole edilir. Her trl klinik rnein alnmasnda ve ilemin uygulanmas srasnda standart nlemlere uyulmal, eldiven giyilmelidir. o Serolojik testler iin alnan plazma, serum ve dier vcut svlar 200C veya -700Cde saklanmaldr. Eer daha sonra rnekte virs veya viral antijen aranacaksa rneklerin -700Cde saklanmas gerekir.
39
Virs izolasyonundan iyi sonu almak isteniyorsa rnek alndktan hemen sonra allmaldr.
Seroloji: Virsn kltrde retilmesi zor olduundan ve gvenilir, abuk sonu alnmas ynnden tanda en fazla ELISA yntemi kullanlr. ELISA ile antikorlarn tespitine ynelik tarama testi yaplrken bazen yalanc pozitif sonular elde edildiinden kesin tehis iin western blot dorulama testi yaplr.
Tehis yntemleri
nceleme rnei, burun ykama suyu ve boaz srntsnden izole edilir. Seroloji: Hemagltinasyon, indirekt fluoresan antikor testi ve kompleman birleme deneyleri yaplr. Doku kltr: nceleme rnei embriyonlu yumurta ve doku kltrne ekilir.
40
2.7.8. Domuz Gribi Virs (Swine nfluenza Virus =Swine Flu Virs)
Domuz gribi virs: Orthomyxo virs familyasndan, influenza gurubuna ait bir RNA virusudur. Dier influenza viruslar ile ayn genetik yapya sahiptir. Virus RNAsnn farkl proteinleri kodlad sekiz segmenti vardr. nfluenza viruslar bu segmentli yaps nedeniyle sk deiime urar, farkl genetik yapya sahip viruslar oluur. nsan ve domuzlar en sk enfekte eden domuz gribi virsu influenza A H1N1dir. Antijenik yaps: Domuz virsnn, influenza viruslarndan identifiye edilen hemaglutinin (HA) ve nrominidaz (NA) ad verilen iki majr yzey glikoproteini vardr. Bu glikoproteinler virusun antijenitesini ve patojenitesini belirler. Hemaglutinin (HA) ve nrominidaz (NA) proteinleri virus tiplerini belirlemede ve tanmlamada ok nemlidir. Domuz gribi virs: Domuz gribi veya tp alannda ngilizce kelimelerinin ba harflerinin bir araya getirilmesiyle ksaca SIV (swine influenza virus) olarak adlandrlan hastaln etkenidir. Bilinen tm SIV tipleri ya nfluenzavirus A (ounlukla) ya da nfluenzavirus C (nadir olarak) tipindedir. Dnya genelinde salk yetkililerini alarma geiren domuz gribi, solunum sistemini tutan bir enfeksiyon hastaldr. Virs, insanlara domuzlardan solunum yoluyla bular. WHO'ya gre domuz eti yiyerek virsn bulama olasl yoktur. Domuz gribi, domuzdan insana ve insandan insana bulaabilir.
Tehis yntemleri
nfluenza A viruslarn tespit etmeye ynelik hzl antijen testleri swine virusu tespit edebilmekle birlikte bu testlerin duyarllklar dktr ve yanl negatif sonu verebilir. Ayrca mevsimsel influenza A ile swine influenza ayrm yaplamadndan ileri tetkiklere gerek vardr. Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Viroloji Lab. Ulusal Influenza Merkezinde burun, burun-boaz srnt rneklerinden tan amal test almas yaplmaktadr. Seroloji: PCR testleri ile mevcut primerler kullanlarak influenza A virusunun varl tespit edilir, ancak swine influenza H1N1 alt tiplendirmesi yaplamamaktadr. Doku kltr: nfluenza A H1N1 (swine orjin)'i dorulamak iin virus izolasyonu (biyogvenlik dzeyi 3te) yaplr.
41
Tehis yntemleri
Avian influenza tans iin hzl ve gvenilir test yntemleri vardr. lkemizde Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Bakanl laboratuvarlarnda bu testlerin yaplmas mmkndr. Klinik semptom, anemnez, otopsi bulgular kesin tehis iin yeterli deildir. Hastaln kesin tehisi, laboratuvarda virusun izolasyonu ve identifikasyonu ile mmkndr.
42
nceleme rnekleri o Tipik hastalk belirtisini gsteren yeni lm kanatl hayvanlar ile hasta olup numune olarak gnderilmek zere ldrlen hayvanlar (Hindi, devekuu, kaz gibi iri csseli hayvanlarn btn gnderilmesinde sknt olmas hlinde, boyun dhil olmak zere sadece ba blgesi), o Yeni lm/ldrlm hayvanlardan, antibiyotik ieren tayc sv iinde aseptik olarak alnm trachea, kloaka veya bu dokulardan alnan swaplar, beyin, karaciger, dalak, akcier, mide ve barsak ierii, o st dzeyde alnm biyo gvenlik tedbirleri ile ortalama olarak alnan 3-5 adet numune; souk zincir kuralna uygun, en seri vasta ile laboratuvara gnderilir.
Seroloji: Agar gel presipitasyon (AGP), hemaglutinasyon Inhibisyon (HI), virus ntralizasyon (VN) enzym linked mmuno sorbent assay (ELISA) testlerinden yararlanlr. Doku kltr: 9-11 gnlk embriyolu SPF tavuk yumurtasna inokulasyonu izleyerek hemaglutinin grlmesi ile tan konur.
43
Nairoviruslar d ortama dayankszdr, konak dnda yaayamaz. 56Cde 30 dakikada ve ultraviyole nlar ile hzla inaktive olur. %1 hipoklorit ve %2 gluteraldehite duyarldr. KKKA virs, ate, yaygn vcut ars, vakalarn az bir ksmnda ise deri, mukoza ve i organlarda kanamalar ile seyreden kene kaynakl KKKA hastalnn etkenidir. lkemizde ihbar zorunlu C grubu hastalklar arasnda yer almaktadr.
Tehis yntemleri
KKKA hastalnda erken tan, ihtiya duyulduunda kan ve kan rnlerinin salanmas ve etrafa bulan nlenmesi asndan ok nemlidir. Ayrc tannn hzla yaplp hastann ncelikle KKKA olup olmad deerlendirilmelidir. ncelemede hastadan alnan kan serumu rnei kullanlr. Doku kltr: Virsn izolasyon ve kltr almalar biyogvenlik dzey 4 standartlar olan laboratuvarlarda yaplmaldr. KKKA virsnn izolasyonunda geleneksel yntem, hasta veya kene rneklerinin yeni doan farelere intrakranial ya da intraperitoneal inoklasyonudur. Seroloji: Hastaln kesin tans serum rneinde, PCR ile viral RNAnn ya da ELISA ile spesifik IgM antikorlarnn gsterilmesi ile konulur. Viremi KKKA hastalarnda 10-12 gn kadar srdnden bu dnemde serumda PCR ile virs gsterilebilir. IgM antikorlar hastaln 6-7. gnnden itibaren ve IgG antikorlar ise hastaln yaklak 7-10. gnnden itibaren pozitifleir.
44
Tehis yntemleri Radyoloji: Salgn blgesindeki SARS pheli vakalarda akcierin radyolojik incelemesi tan iin nemlidir. Akcier grafisi normal olmakla birlikte yaygn veya yama tarznda akcier infiltrasyonu olabilir. Baz ilerlemi olgularda konsolidasyon alanlar grlebilir. Mikroskobik inceleme: Kan ve solunum salglarnda elektron mikroskobu ile virs aranr. Seroloji: Solunum salglarnda antikorlarn ELSA ve IFA testleri gsterilmesi tanya yardm eder. Ayrca PCR testleri tany dorular. Doku kltr: Solunum salglarnn Vero E6 hcre kltrne inoklasyonu yaplr. Hematoloji: Toplam lkosit says normal veya azalm olabilir. Erken bulgu olarak lenfosit says greceli olarak azalmtr.
2.7.12. Arbovirsler
Doada yaygn olarak bulunan, 400 akn tipi olan, eklem bacakllarn vcudunda reyen, insan ve hayvanlar kan emmek amacyla srmalar sonucu hastalk meydana getiren RNA virsleridir. Bu virslerin ou insanlarda asemptomatik enfeksiyonlara neden olur. nemli enfeksiyonlara sebep olan belli bal arbo virs gruplar unlardr; toga virsler, filavi virsler, bunya virsler, orbi virsler ve rhabdo virslerdir. Arbovirsler, genellikle iki tip hastala neden olur. Ensefalit, ate ve hemoraji ile seyreden enfeksiyonlar (Sar humma, dang atei, bat nil atei gibi). Arbo virslere kar tek ve yaygn olarak kullanlan a sar humma asdr, ortalama 10 yl koruma salar. Tehis yntemleri
nceleme rnei olarak kan, boaz srnts ve BOS kullanlr. Doku kltr: Uygun hcre doku kltrlerine veya embriyolu yumurtaya ekim yaplr. Seroloji: Kompleman birlemesi deneyi, hemagltinasyon nlenimi ve ntralizasyon testleri yaplr.
45
46
Svlar 1000 devirde birka dakika Sreye uyunuz. santrifj ediniz. stteki svy ayrnz. stteki svy, virs kltrleri iin ekimlerde kullanlmak zere ayrnz.
Tpn dibindeki knty birka damla tamponlu sr albuminli tuzlu su Sspansiyonu dikkatlice yapnz. iinde sspanse ediniz. Sspansiyondan bir damla, lam zerine Temiz lam kullannz. alarak preparat hazrlaynz.
47
2.
3.
4.
5.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
48
2.
3.
4.
5.
49
6.
nfluenza AH1N1 virs hangi hastaln etkenidir? A) Grip B) Ku gribi C) Domuz gribi D) KKKA E) SARS Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
7.
nsanlarda
hastalk
yapabilen
maya
mantarlarna
en
tipik
rnek, ve pityrosporonfurfurdur. 8. Virsler, canl hcreler iinde reme zorunluluundadr. Bu amala doku kltrleri, ve deney hayvanlar kullanlr. 9. Kzamk uygulanr. 10. AIDS virsnn serolojik analiz veya virs saptanmas iin rutin olarak ..rnei alnmaldr. DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
virsne
kar
canl
atene
kullanlr.
Kzamk,
50
51
KAYNAKA KAYNAKA
BLGEHAN Hakk, Temel Mikrobiyoloji ve Baklk Bilimi, Bar Yaynlar, 1993. BLGEHAN Hakk, Klinik Mikrobiyoloji Tan, Faklteler Kitabevi, zmir, 1995. KOCATRK Utkan, Aklamal Tp Terimleri Szl, Ankara Basmevi, 1991. POLAT eyda, zel Mikrobiyoloji, Trk Salk Eitim Vakf, Ankara, 2001. TUNCER Sheyla, zel Mikrobiyoloji, Somgr Eitim Hizmetleri, Ankara, 2009. Hacettepe Temel ve Klinik Mikrobiyoloji Ders Kitab, Ta Kitaplk, 19941995. http://www.adutfdergi.org/text.php3?id=274
http://www.cocukenfeksiyon.org/dosya/Domuz%20GribiHekimlere%20Y%C3%B6nelik.pdf
http://www.rshm.gov.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=1341 http://www.mikrobiyoloji.org/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CF FA79D6F5E6C1B43FF09B7BF3A53757A00
52