KARADENZ TEKNK NVERSTES

Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm

Elektrik Makinalar ve G Sistemleri Laboratuar II

ASENKRON GENERATRLER

1. Genel Bilgiler
1.1. Asenkron Makinada Kayma
Asenkron motorun alma ilkesine gre motorun dnme saysnn senkron dnme saysna
ulaamad ve bu hzdan daha dk bir hzda dnd bilinmektedir. Eer ularsa, stator dner
alan rotor sarglarn kesemez. Rotor sarglarnda gerilim ve akm endklenmez, moment sfr olur.
Makinann alma biimini tanmlayan nemli bir alma bykl vardr. Bu bykle kayma
denir ve aadaki gibi tanmlanr.
s
r
s
s
n
n
n
n n
s =

= (1)
n n n
s r
=

rotor dner alannn rotora gre bal dnme saysdr. Makinann 2p kutuplu
olduunu varsayalm:
60
2 2
s
s s
pn
f t t e = =
60
2 2
r
r r
pn
f t t e = = (2)
(2) bantlar kullanlrsa s kaymas:
s
r
f
f
s = (3)
olarak yazlr. Baka bir deyimle, kayma, rotor akmlarnn frekans ile stator akmlar frekans
orandr. Stator akmlar frekansnn sabit olduunu varsayarsak rotor akmlarnn frekansnn artmas,
kaymann artmasna, motorun dnme hznn azalmasna ve bu frekansn azalmas ise rotorun dnme
hznn artmasna kar der. Rotor akmlarnn frekans, stator dner alann rotoru kesme hz ile
orantldr. Rotor dururken n=0, s=1 ve teorik olarak rotor senkron hzda dnebilse n=n
s
ve s=0 olur.
Daha nce akland gibi asenkron motorun dnme says n
s
senkron hzna ulaamaz. Asenkron
motor dardan dndrlrse n > n
s
olduundan s < 0 olur. Bu tr almaya asenkron generatr
alma denir. Bu koul,
r s
n n n =

ya da
r s
e e e =
0 < =
s
r
n
n
s (4)
dr. n < 0 olursa rotor dner alana kar ters der. s > 1 olur bu almaya da fren almas denir. Bu
tr almalar ekil 1de gsterilmitir.
Asenkron Generatrler________________________________________________________________________________

2

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 -20 -40 -60 -80 -100
1.0 0.8 0.6 0.4 0.2 0 -0.2 -0.4 -0.6 -0.8 -1.0 -1.2 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0
% Senkron Hz
Kayma
Fren alma Motor Generatr
G
e
n
e
r
a
t

r
M
o
t
o
r
Moment

ekil 1. Asenkron motorda s kaymasna gre alma durumlar

1.2. Asenkron Generatrn alma lkesi
Asenkron makinalar, senkron hzlarnn zerinde dndrlrlerse generatr olarak alrlar.
Ancak, senkron generatr ve DA generatrlerinde gerekli mknatslanmay oluturmak iin uyarma
sarglar bulunurken, asenkron makinada byle bir sarg yoktur. Dolaysyla dndrme momentinin
yan sra, uyarma ilemi de zlmesi gereken bir problemdir. Gerekli moment rzgar trbininden
karlanrken (su trbini ve buhar trbini gibi bir tahrik sistemlerinden de karlanabilir), asenkron
generatr terminallerinin balant durumuna gre, gerekli uyarma ebekeden karlanabilecei gibi
kondansatr gruplarndan da karlanabilir. Bu iki durum, ekil 2.a ve bde grlmektedir.
ekil 2.ada asenkron makina ebekeye paralel balanmtr. Miline herhangi bir dndrme
momenti uygulanmazken ebekeye bal olan asenkron makina ebekeden P aktif ve Q reaktif
glerini alp motor olarak alr. Trbinden asenkron makina miline bir dndrme momenti
uygulandnda, eer dnme hz senkron hzn altnda ise makina motor olarak almasn srdrr.
Hz senkron hzn zerine knca, asenkron makina ebekeden Q reaktif gcn almay srdrr,
ancak ebekeye P aktif gc verir. Bu durumda, asenkron makina ebekeden ald reaktif gc
kullanarak, uyarmay salar ve gerekli mknatslanmay oluturup generatr olarak alr.


ekil 2. Asenkron generatrn ebekeye ve yalnz bir yke balanmas
Asenkron Generatrler________________________________________________________________________________

3

Asenkron generatrn dorudan doruya bir yk beslemesi ekil 2.bde grlmektedir.
Burada asenkron makina, rzgar trbini tarafndan senkron hznn zerinde dndrlmektedir.
Makina terminallerine paralel bal kondansatrler mknatslanma iin gerekli uyarmay salarlar.
Uyarma kapasitif olduundan, generatr tarafndan retilen P aktif gc, dorudan yke
aktarlmaktadr. Kondansatrlerin rettii Q reaktif gcnn bir ksm generatr, bir ksm da yk
tarafndan kullanlr. Dolaysyla, uyarma kondansatrlerinin gc hesaplanrken, generatr uyarma
gcnn yan sra, yk iin gerekli reaktif g miktar da dikkate alnmaldr. Eer yk omik ise
reaktif gce ihtiyac olmaz ve kondansatrler sadece generatrn uyarmas iin gerekli reaktif gc
karlarlar. ekil 2.bnin de yardmyla;
Y G C
Q Q Q + = (5)
yazlabilir. Eer yk omik ise, Q
Y
= 0 VAr, ve Q
C
= Q
G
dir. Buradaki Q
G
generatrn uyarlmas iin
gerekli reaktif g olup, nominal deerler dikkate alndnda, asenkron makinann motor olarak
almas srasnda ebekeden ektii reaktif g kadardr. Yani asenkron makina nominal
deerlerinde motor olarak alrken ebekeden hangi reaktif gc ekiyorsa, nominal deerlerde
generatr olarak alrken de ayn reaktif gce ihtiya duyar. Bu nedenle asenkron generatr uyarma
kondansatrlerinin deerleri hesaplanrken ayn makinann motor olarak alt duruma ilikin
veriler kullanlabilir.

1.3. Asenkron Generatrn Edeer Devresi


ekil 3. Asenkron generatrn faz bana edeer devresi

Bu edeer devre kullanlarak, asenkron generatrn rotorundan statoruna akan aktif g,
rotordaki I
2
R kayplar, rotor miline uygulanmas gereken mil giri gc, statordaki I
2
R kayplar,
demir kayplar, dnme ve srtnme kayplar ve generatrden yk ya da ebekeye verilen aktif g
belirlenebilir. Ayrca kaak ve mknatslanma reaktanslarnda harcanan reaktif gler, makinada
harcanan toplam reaktif g ve generatrn rettii toplam grnr g, stator faz akm, g katsays
ve generatrn verimi hesaplanabilir.
Generatr almada n > n
s
olduundan s < 0 dr. Dolaysyla edeer devredeki R
r
/s teriminin
sonucu generatr iin negatif olur. Bu negatif diren anlamna gelir ve g aknn statordan rotora
Asenkron Generatrler________________________________________________________________________________

4

doru deil rotordan statora doru olduunu gsterir. zetle asenkron makina generatr alma
durumunda,
i. n > n
s
olduundan s < 0 dr.
ii. Stator akm I
s
nin faz 180
0
deiir.
iii. Generatr ebekeye elektrik gc verir.
0 cos 3 < =
s s s e
I V P
elektrik gc motor
almasna gre yn deitirir.
iv. Makina milinden mekanik g alr ve elektrik ularndan bal olduu ebekeye
elektrik enerjisi verir. P
m
> 0 ve P
e
< 0 olur.

2. Hazrlk Sorular
1) Asenkron generatrler iin bir ka uygulama alan belirtiniz.
2) Rzgar enerjisinden elektrik enerjisi elde edilirken neden genellikle asenkron generatrler tercih
edilir?
3) Asenkron generatrleri doru akm generatrleri ve senkron generatrlerden ayran en nemli fark
nedir?
4) Bir asenkron makinann hz-moment karakteristiini, motor ve generatr alma durumlar iin
iziniz ve her iki durum iin de nominal alma noktalarn iaretleyiniz.
5) Nominal deerleri, 10 BG, 1450 d/dk, 220/380 V, 50 Hz olan 3-fazl 4-kutuplu sincap kafesli bir
asenkron motor, 3-fazl omik bir yk beslemek zere, nominal deerlerinde generatr olarak
altrlacaktr. Bu motorun nominal akm 15 A ve tam ykteki g katsays %80dir.
a) Bu asenkron motor nominal deerlerinde generatr olarak altrlrsa rotorun dnme hz ne
olur?
b) Uyarma amacyla kullanlacak kondansatrleri gen balayabilmek iin, faz bana gerekli
kondansatr deerini bulunuz.
c) Bu asenkron generatrn nominal deerlerde 50 Hzlik frekansa sahip bir gerilim retebilmesi
iin, src trbin milinin dnme hz ne olmaldr?
d) b kn yldz bal kondansatrler iin tekrarlaynz.
e) Yukardakileri omik yk yerine, g katsays 0.80 olan bir yk iin tekrarlaynz.

6) 3 fazl, 380 Vluk, 50 Hzlik bir ebekeye bal bir asenkron motor miline uygulanan bir tahrik
sistemi ile 1560 d/dk hzla dndrlyor. Bu motorun stator direnci faz bana 1.5 O, statoruna
indirgenmi rotor sarg direnci faz bana 1.2 O, stator ve statora indirgenmi rotor kaak
reaktanslarnn toplam 5 Odur. Ayrca mknatslanma reaktans 800 O, yksz durum kayplarn
temsil eden diren de 100 O deerindedir. Bu makinann,
a) Kaymasn,
b) Rotorundan statoruna akan aktif gc,
Asenkron Generatrler________________________________________________________________________________

5

c) Rotordaki I
2
R kayplarn,
d) Rotor miline uygulanmas gereken mil giri gcn,
e) Statordaki I
2
R kayplarn,
f) Demir, dnme ve srtnme kayplarn,
g) Generatrden yk ya da ebekeye verilen aktif gc,
h) Kaak ve mknatslanma reaktanslarnda harcanan reaktif gleri,
i) Makinada harcanan toplam reaktif gc,
j) Generatrn rettii toplam grnr gc,
k) Stator faz akmn,
l) G katsaysn
m) Generatrn verimini hesaplaynz.

3. Deneyin Yapl
Deney iki aamal olarak yaplacaktr. Bunlardan ilki asenkron generatrn ebeke uyarmal
olarak altrlmas, ikincisi de sa (kondansatr) uyarmal olarak altrlmasdr. Her iki durum
iin gerekli balantlar ayr ayr aklanan biimde oluturunuz.

3.1. ebekeye Bal Asenkron Generatr almas
1) ekil 4n DA motoruna ait blmde verilen balantlar yapnz. Gerekirse endvi devresine
dardan seri olarak ayarlanabilen ek bir diren kutusu daha balayarak motor hz ayarn 0 d/d ile
n
n
d/d arasnda ayarlayabilirsiniz. DA motoru ile ilgili balantlar bitirince asenkron makine ile
ilgili henz hibir balant yapmadan nce deney setine enerji verip DA motorunu altrnz ve
dn ynn tespit ediniz. Motorun dn yn sonraki admlarda nemlidir.
2) DA motorunun hzn sfra indiriniz. Ayarl DA kaynann gerilimi minimum dzeydeyken,
endvi ve uyarma devresindeki ayarlanabilir direnler hz sfra indiremiyorsa, kaynaktan endvi
devresine giden balant kablosunu kaynaktan ayrnz.
3) Asenkron motor (ASM) ile ilgili balantlar yapnz. Kullanlan motor rotoru sargl bir ASM
olduu iin, rotor sargs k ularn ksa devre ederek yldz balamay unutmaynz. ASMnin
stator sarglarn da ekil 4de gsterildii gibi yldz balayp, k ularn ampermetre ve
wattmetreler zerinden ebekeye balaynz.
4) ASMnin stator k ular arasndaki faz-faz gerilimini lmek iin bir voltmetre balaynz.
5) Deney setine enerji vererek asenkron motoru altrnz ve dn ynn tespit ediniz. Asenkron
motorun dn yn daha nce tespit ettiiniz DA motoru dn yn ile ayn olmaldr.
Eer asenkron motorun dn yn daha nce tespit ettiiniz DA motoru dn yn ile ayn
deilse deney setinin enerjisini kesip, ebekeye bal ulardan ikisinin yerlerini deitiriniz.
6) Asenkron makine, DA motoru ile ayn ynde dnmeye balaynca, DA motoru endvi devresinin
daha nce kaynaktan ayrdnz kablosunu yerine taknz.
Asenkron Generatrler________________________________________________________________________________

6

7) DA motorunun hzn artrmadan asenkron makine henz motor olarak alrken ilk lmlerinizi
yapnz.
8) DA motorunun hzn kademeli olarak artrp, terminal gerilimi, hat akm, dnme hz ve g
deerlerini kaydediniz. Bu ilemi deiik hz kademelerinde yaparak deney rapor tutanandaki
Tablo 1e yaznz.
9) lme ilemleri tamamlannca deney setinin enerjisini kesiniz.

3.2. Sa (Kondansatr) Uyarmal Asenkron Generatr almas
1) Deneyin bir nceki ksmnda yaptnz balantlar skmeden braknz. Yalnz asenkron motor
stator sarglarnn ampermetre ve wattmetreler zerinden ebekeye balanm olan ularn
ebekeden ayrnz. Bu ilemi yaparken ampermetre ve wattmetreler devrede kalacak ekilde
sadece ebekeye bal olan ular karp bota braknz. Dier balantlar ayn kalsn.
2) ekil 5de verilen C1 kondansatr kutularndan 3 adedini bir araya getirip gen balayarak
fazl bir kondansatr grubu elde ediniz. Kondansatr kutularn 4 F deerine ayarlayp,
arj/dearj anahtarn dearj konumuna getiriniz.
3) ekil 5de verilen R3L diren kutusunda bulunan bir fazl 3 adet ayarl direnci yldz balayp 3
fazl ayarl bir diren yk elde ediniz. Direnlerin ayarn maksimuma (sonsuza) getiriniz.
4) Kondansatr grubu ile 3 fazl diren yk birbirine paralel balaynz.
5) lk aamada ebekeden ayrm olduunuz asenkron makine stator k ularn bu diren-
kondansatr grubuna balaynz.
6) DA motorunun gerilimini minimuma, endvi ve uyarma devresindeki direnleri maksimuma
ayarlaynz ve deney setine enerji veriniz.
7) Doru akm motorunun hzn yava yava asenkron motorun nominal hzna ulancaya kadar
artrnz.
8) Bu anda asenkron makinaya herhangi bir gerilim uygulanmadndan, asenkron makine
terminallerine bal voltmetreden herhangi bir gerilim okunmaz veya ok kk bir artk
(remenans) gerilimi okunur.
9) Kondansatr kutusundaki arj/dearj anahtarlarn ayn anda arj konumuna getiriniz. imdi
voltmetreden 200-250 V civarnda bir gerilim okuyor olmalsnz. Eer voltmetreden 0 V
okunuyorsa yukardaki ilemleri tekrarlaynz. Eer gerilim retilmise her ey yolunda demektir.
Gerilim retilmeye balannca dnme hz nominal deerin altna debilir. Bu durumda asenkron
motor gerilim retmeye yani generatr olarak almaya devam eder. DA motoru hz ayar ile hz
artrp azaltabilirsiniz. Fakat artk asenkron makinaya ebekeden bir gerilim uygulanmayp miline
mekanik bir moment uyguland iin, hz senkron hzn zerinde olmasa da generatr olarak
alp gerilim retmeye devam edebilir.
Asenkron Generatrler________________________________________________________________________________

7

10) Kondansatr deerleri kademeli olarak ayarlanarak retilen gerilimin deeri deitirilebilir. nce
dnme hzn ve yk direncini belirli deerlerde sabit tutarak kondansatr deerlerini deitirip
terminal gerilimi, hat akm ve g deerlerini deney rapor tutanandaki Tablo 2e yaznz.
11) Sonra dnme hz ve terminal gerilimi sabit kalacak ekilde deiik yk (R) deerlerinde
kondansatr deerlerini ayarlaynz ve deney rapor tutanandaki Tablo 3e yaznz.
12) lme ilemlerini bitirince deney setinin enerjisini kesip, balantlar sknz. Kablolar
boylarna gre ayrarak dzgn bir ekilde deney masasnn kenarna braknz.

Asenkron Generatrler________________________________________________________________________________

8

M
3

f
a
z
l

e
b
e
k
e
B Y R
N S
T
A
R
T
S
T
O
P
T
h
r
e
e
-
p
h
a
s
e

m
o
t
o
r
F
H

9
0
/

F
H
1
0
0
/

F
H
1
4
0
D
A

K
a
y
n
a

v
e
D
A

M
o
t
o
r

K
o
n
t
r
o
l

H
I
Z
M
O
M
E
N
T
T
Q

F
H
2

M
k
I
V

T
E
S
T

B
E
D
F
H
5
0
R
Y
B
F
H
1
0
0
A
3
V
3
W
3
I
V
I
V
A
A
*
e
n
d

v
i
u
y
a
r
m
a
u
y
a
r
m
a
e
n
d

v
i
D
A
1
5
0

V
8
0
-
1
6
0

V


ekil 4. Deney balant emas I

Asenkron Generatrler________________________________________________________________________________

9

M
3

f
a
z
l

e
b
e
k
e
B Y R
N S
T
A
R
T
S
T
O
P
T
h
r
e
e
-
p
h
a
s
e

m
o
t
o
r
F
H

9
0
/

F
H
1
0
0
/

F
H
1
4
0
D
A

K
a
y
n
a

v
e
D
A

M
o
t
o
r

K
o
n
t
r
o
l

H
I
Z
M
O
M
E
N
T
T
Q

F
H
2

M
k
I
V

T
E
S
T

B
E
D
F
H
5
0
R
Y
B
F
H
1
0
0
A
3
V
3
C
1
C
1
C
1
R
3
L
W
3
I
V
I
V
A
A
*
e
n
d

v
i
u
y
a
r
m
a
u
y
a
r
m
a
e
n
d

v
i
D
A
1
5
0

V
8
0
-
1
6
0

V


ekil 5. Deney balant emas II