SADRAJ

UVOD ............................................................................................................................................. 3 1. OSNOVNI PRAVCI DJELOVANJA TEHNOLOKOG RAZVOJA....................................... 5 1.1. Efektivnost i efikasnost ....................................................................................................... 5 1.2. Produktivnost ....................................................................................................................... 7 1.3. Kvalitet ................................................................................................................................. 9 1.4. Fleksibilnost ........................................................................................................................ 9 1.5. Automatizacija i softizacija proizvodnje ............................................................................. 9 1.6. Zatita ivotne sredine ....................................................................................................... 10 1.7. Nanotehnologija ................................................................................................................ 10 2. TEHNOLOKE REVOLUCIJE ............................................................................................... 11 2.1. Novi nauni principi.......................................................................................................... 11 2.2. Faze ekonomskog razvoja prema Valteru Rostovu .......................................................... 11 2.3. Tehnoloke revolucije prema tipu energije ...................................................................... 12 ZAKLJUAK ............................................................................................................................... 15 LITERATURA ............................................................................................................................. 18

UVOD
Tehnoloki razvoj je jedan od glavnih pokretaa globalizacije i elemenata savremenog drutva. Tehnologija predstavlja vjetinu upravljanja sredstvima za rad. Tehnologija je posljedica razvoja nauke i tehnike. Tehnologija je, pored preduzetnitva i menadmenta najznaajnije uticala na promjenu uslova i duinu ljudskog ivota, zbog ega je potrebno sagledati elemente koji utiu na njen razvoj. Pojam tehnologija potie od grkih rijei techne - vjetina i logos - nauka. Tehnologija je uticala na drutvo na mnoge naine, pozitivno i negativno. U mnogim drutvima, tehnologija je uticala na razvoj naprednijih ekonomija, kao to je dananja globalna ekonomija. Meutim, mnogi tehnoloki procesi imaju po prirodu nepovoljne rezultate, dovode do crpljenja prirodnih resursa, poremaaja u ivotnoj okolini, naruavaju ozonski omota planete. Razne implementacije nove tehnologije utiu na vrijednost drutva, te postavljaju nova etika pitanja. Tehnoloki razvoj je naroito vaan inilac privrednog razvoja. Njegov znaaj se poveava tokom vremena. Pod tehnolokim razvojem podrazumjeva se stalan, na nauci zasnovan tok, koji obuhvata: 1. usavravanje faktora proizvodnje, naina proizvodnje, organizacije proizvodnje i upravljanja proizvodnjom, 2. uvoenje novih proizvoda i novih vrsta ve postojeih proizvoda. Tehnoloki napredak poveava kvalitet faktora proizvodnje i podie korisnost njihove upotrebe, to povoljno utie na privredni rast. Pod uticajem tehnolokog razvoja dolazi i do povoljnih promjena u sastavu privrede. Zahvaljujui njemu razgranava se proizvodnja i pojavljuju nove grane, koje snano doprinose razvoju privrede i drutva u cjelini. Iz toga zakljuujemo da od dinamike tehnolokog razvoja zavisi savremeni privredni i drutveni razvoj. Savremeni tehnoloki razvoj i ogromna materijalna sredstva koja se u njega ulau djeluju na privredni i socijalni razvoj. Sa razvojem novih tehnologija, iskoritavanjem prirodnih resursa dolazi do rasta ekonomije i materijalnog uspona. Meutim, nekontrolisano iskoritavanje prirodnih resursa ima za posljedicu unitavanje prirodne sredine. Mijenja se klima,oteuje ozonski omota zemlje, unitavaju brojne biljne i ivotinjske vrste, smanjuju mogunosti prerade i zbrinjavanja tehnolokog otpada. Tehnoloki razvoj doprinosi stopi privrednog rasta, poveanju produktivnosti jer je prirast proizvodnje rezultat ulaganja u nauna istraivanja. Kroz istorijski tehnoloki razvoj posmatra se odnos tehnologije i prirode koji je zapoeo ovjekovom borbom za opstanak u prirodnoj sredini. ovjek djelujui na prirodu i drutvo razvija tehnologiju primjerenu svojim potrebama kao i potrebama i ciljevima drutva u cjelini.Nemogue je biti konkurentan bez tehnolokog napretka, zbog ega vlade mnogih zemalja stimuliu privredne grane za koje postoje pretpostavke da mogu ostvariti konkurentnu prednost na globalnom tritu1. Nove tehnologije su inicijatori promjena u svim drutvenim sferama, kontroliu tehnoloki razvoj i pokuavaju da ogranie, negativne efekte tehnolokog rasta po prirodu.

Stojanovi,S.V.,Tehnoloki menadment,Panevropski univerzitet APEIRON,Banja Luka,2008. str 9.

Rezultati tehnolokog razvoja su stvaranje novih i poboljanje postojeih proizvoda, procesa i usluga. Svrha tehnolokog razvoja je da omogui bre i kvalitetnije zadovoljenje ljudskih potreba. Tehnologija i tehnika su usko povezane. Promjene u oblasti tehnologije izazivaju promjene i u oblasti tehnike, napredak u oblasti tehnike je napredak i u oblasti tehnologije. Strategija tehnolokog razvoja je vezana sa poslovnom politikom preduzea i pod uticajem je niza faktora tehnoloke i netehnoloke prirode. To globalni, regionalni, politiki, sigurnosni, ekonomski, finansijski, trini uticaji. Pokreta svakog razvoja danas jeste znanje, a izvori znanja su obrazovanje, istraivanje i razvoj.

1. OSNOVNI PRAVCI DJELOVANJA TEHNOLOKOG RAZVOJA

Tehnoloki razvoj je veoma sloen proces. Uzajamno povezane aktivnosti su usmjerene na stvaranje novih i usavravanje postojeih tehnologija. Osnovni ciljevi tehnolokog razvoja su2: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. efektivnost, efikasnost, produktivnost, kvalitet, fleksibilnost, automatizacija i softizacija proizvodnje, zatita ivotne sredine, nanotehnologija

1.1. Efektivnost i efikasnost Efektivnost predstavlja najkrai mogui put do ostvarenja profita. Drugim rijeima efektivnost znai raditi prave stvari3. Efektivnost je mjera obima realizacije planiranih aktivnosti i dostizanja planiranih rezultata, princip ili zahtjev koji polazi od unaprijed definisanih i utvrenih ciljeva preduzea i raspoloivosti neophodnih faktora, odnosno resursa za njihovo ostvarivanje. Cilj efektivnosti je da se korienjem raspoloivih resursa, odnosno komponenata ostvare maksimalno mogui rezultati u skladu sa postavljenim planskim ciljevima. Efektivnost preduzea oznaava stepen uspjenosti u ostvarivanju njegovih ciljeva. Efikasnost je mnogo iri pojam od pojma efektivnost. Pored najkraeg puta ili vremena do ostvarenja profita, to je prvi uslov, mora da bude zadovoljen i drugi, a to je optimalan odnos izmeu ulaza (ljudski resursi, fiziki i finansijski resursi, informacije, znanje) i izlaza (rast profita, stepen iskoritenosti kapaciteta). Za efikasnost bi se tako moglo rei da znai raditi prave stvari, na pravi nain. Efikasnost poslovanja svakog preduzea mjeri se kroz osnovni ekonomski princip: da su postignuti rezultati maksimalno mogui i da su ostvareni uz minimalna ulaganja raspoloivih faktora u procesu njegovog rada i poslovanja. Ekonomski ciljevi preduzea sadre zajedniki zahtjev: da preduzee opstane i razvija se u kontinuitetu i na najbolji nain. Najbolji ekonomski nain je da se cilj ostvari sa manjim naporom, ili manjim ulaganjem svega to je potrebno uloiti za dati proizvod ili uslugu da bi se ostvario eljeni rezultat. To je osnovni polazni princip svake ekonomske aktivnosti i svakog privrednog subjekta. Ekonomski ciljevi i zadaci predstavljaju samo dio ukupnih ciljeva i zadataka preduzea. Zadaci se sastoje iz niza pojedinanih i kolektivnih zadataka koji proistiu iz tehnike podjele rada. Svaki lan kolektiva preduzea se pri izvrenju svog konkretnog zadatka mora pridravati niza pravila i principa ijom primjenom e se na optimalni nain izvriti njegov konkretni i kolektivni radni zadatak kao dio ukupnog zadatka preduzea. Efikasnost poslovanja preduzea je upravo proporcionalna njegovim ostvarenim rezultatima.

2 Stojanovi,S.V.,Tehnoloki menadment,Panevropski univerzitet APEIRON,Banja Luka,2008. str 23. 3 http://hr.wikipedia.org/wiki/Menad%C5%BEment

Efikasnost je princip ili zahtjev za realizacijom postavljenih ciljeva preduzea uz najmanje korienje i troenje raspoloivih resursa i komponenata preduzea. Efikasnost izraava racionalnost upotrebe raspoloivih komponenata i izraava se odnosom ostvarenih rezultata prema uinjenim ulaganjima. U osnovi principa efikasnosti je uspjenost transformacije materijalnih i ljudskih komponenata ulaganja u rezultate poslovanja. Ta transformacija se obavlja u procesu rada i poslovanja. Ovaj princip se najoptije izraava odnosom rezultata poslovanja preduzea (izlaza) i ulaganja (ulaza) uinjenih da se ti rezultati ostvare. Ukoliko se sa manjim obimom ulaganja ostvare eljeni rezultati, odnosno ako se sa raspoloivim obimom ulaganja raspoloivih faktora preduzea ostvaruju vei rezultati, utoliko je efikasnost preduzea vea i obrnuto. Klasini, tradicionalni, pristup efikasnosti i efektivnosti karakterie parcijalno mjerenje rezultata poslovanja, odnosno poslovnog uspjeha preduzea. Zato se sutina klasinog pristupa u preduzeu svodi na utvrivanje i mjerenje stepena uspjenosti u ostvarivanju zadatih i postavljenih ciljeva. Klasinim pristupom se takoe mjeri i sposobnost preduzea da pribavi potrebne resurse za svoje poslovanje. Efikasnost i efektivnost preduzea, pored ostalog, mjeri se i njegovom sposobnou da pribavi potrebne i nedostajue resurse iz okruenja, odnosno potrebne faktore poslovanja. Kao kriterijum efikasnosti i efektivnosti uzimaju se i interni poslovni procesi i bilansi stanja i uspjeha u preduzeu. Faktori ove vrste efikasnosti su korporativna kultura preduzea, meuljudski odnosi, motivacija, kao i kvantitativno izraeni rezultati poslovanja. Ciljevi se mogu odnositi na razne aspekte i oblasti poslovanja preduzea, faktore proizvodnje, trite, pribavljanje finansijskih sredstava, raspodjelu, zaposlene radnike. Stepen i kvalitet efikasnosti i efektivnosti moe se mjeriti razliitim mjerilima kao to su: 1. Stepen iskorienosti sirovina, energije, repromaterijala, opreme,kapaciteta, radnog vremena zaposlenih; 2. Brzina protoka ili obrta materijala, poluproizvoda, gotovih proizvoda, novanih sredstava. 3. Veliina i kvalitet ostvarenih rezultata poslovanja i njihov odnos prema obimu i kvalitetu komponenata ulaganja, Ostvaren profit preduzea koji predstavlja finansijski rezultat poslovanja zavisi I od pozicija na tritu, koja podrazumijeva brigu o kupcima, odnosno klijentima; organizacione kulture i klime, privrenost i odanost zaposlenih preduzeu; efikasnost odluivanja, odnosno menadmenta i rukovoenja.

Efikasnost poslovanja je vea i povoljnija: 1. ako se pri istim rezultatima smanjuje obim ulaganja, 2. ako se sa istim ulaganjima poveaju rezultati, 3. ako se rezultati i ulaganja poveavaju tako da stopa porasta rezultata raste bre od stope porasta ulaganja i 4. ako se i rezultati i ulaganja smanjuju, prema odreenim pravilima i uslovima, ali se pri toma ulaganja smanjuju bre od smanjenja rezultata. Savremeni pristup efikasnosti i efektivnosti zasniva se na kompleksnom obuhvatanju, i prouavanju brojnih aktivnosti, odluka i resursa preduzea. Savremeni pristup efikasnosti i efektivnosti kombinuje vei broj pokazatelja uspjenosti poslovanja u jednu komparativnu cjelinu. Ovaj pristup uvaava i faktore okruenja i interne faktore i naputa parcijalno mjerenje efikasnosti i efektivnosti. Objedinjavanjem efikasnosti i efektivnosti u jedinstveni izraz ukupne ekonomske efikasnosti preduzea je u funkciji mjerenja ukupnih efekata i uspjenosti njegovog poslovanja. Kroz sagledavanje ukupnog, zbirnog efekta omoguava se i efikasnije upravljanje ekonomijom i poslovanjem preduzea. Efikasnost je povezana sa trokovima. Znai, napraviti proizvod u skladu sa definisanim zahtjevima, bez dodatnih trokova . Efektivnost je povezana sa prihodima,znai zadovoljiti elje i zahtjeve kupaca, prodati proizvod i ostvariti prihod. 1.2. Produktivnost Poveanje produktivnosti znai porast ukupne mase proizvoda koja se proizvede u istoj vremenskoj jedinici. Produktivnost je princip poslovanja kojim se ostvaruju rezultati poslovanja preduzea uz minimalno troenje radne snage. Taj princip izraava efikasnost troenja radne snage u procesu rada i poslovanja preduzea. Produktivnost rada u irem smislu predstavlja poveanje proizvodnje materijalnog bogatstva jednog drutva sa postojeom radnom snagom.Efikasnost drutva i svakog ljudskog rada mjeri se nivoom njihove produktivnosti. Produktivnost se iskazuje u masi proizvedenih upotrebnih vrijednosti (proizvoda i usluga) i koliini rada utroenog za tu proizvodnju. Drutveni znaaj produktivnosti ogleda se u njenom uticaju na ivotni standard stanovnitva. Poveanjem produktivnosti poveava se masa ukupno proizvedenih materijalnih dobara, ime se stvaraju uslovi za potpunije zadovoljenje potreba ljudi i trita. Poveanjem produktivnosti rada u drutvu poveava se drutveno bogatstvo i nacionalni dohodak . Poveanje ivotnog standarda i drutvenih potreba za potronjom moe se ostvariti: 1. 2. poveanjem ukupne proizvodnje i poveanjem radnog uinka postojee radne snage.

Produktivnost preduzea je izraz njegovih proizvodnih mogunosti koju koliinu proizvoda i usluga stavlja drutvu na raspolaganje, preko trita i trinog mehanizma. Sa stanovita kvaliteta ekonomije pojedinanog preduzea, produktivnost izraava racionalnost troenja radne snage. Ona pokazuje njenu sposobnost da po jedinici rada ostvari odreenu koliinu i kvalitet proizvodnje.

U faktore produktivnosti spadaju svi oni faktori koji na bilo koji nain mogu uticati na radni uinak preduzea i zaposlenih.4 Dijele se na: 1. objektivne, ili spoljne, na koje preduzee ne moe da utie i 2. subjektivne, ili unutranje, na koje se utie organizacionim mjerama preduzea. Objektivni faktori su oni koji djeluju izvan i nezavisno od preduzea i mogunosti da zaposleni na njih utiu. To su faktori vezani za tehnologiju, nauna dostignua, trite, prirodne uslove i mjere drave. Tehnike faktore sainjavaju sva materijalna i tehnika sredstva koja slue za obavljanje djelatnosti preduzea. Tehnike faktore ine i sva nauna i tehnika dostignua za koja postoji ekonomska mogunost njihove primjene u konkretnom preduzeu. Tehniki faktori djeluju preko tehnike racionalizacije. Tehnika opremljenost poveava uee sredstava za rad u strukturi faktora proizvodnje dovodi do relativnog smanjenja uea radne snage, odnosno njenog utroka po jedinici proizvoda. Vea tehnika opremljenost preduzea savremenijim i modernijim sredstvima poveava brzinu obrade predmeta rada, kvalitet izrade, korienje kapaciteta. Po stepenu tehnike opremljenosti mjeri se nivo ekonomske razvijenosti, ne samo pojedinanih preduzea, ve i privrede u cjelini. Posledica vee tehnike opremljenosti je poveana ukupna koliina materijalnih dobara ili usluga. Razliiti tehnoloki postupci u procesu rada uslovljavaju nejednake utroke radne snage za isti proizvod. Na taj nain oni su direktan faktor poveanja ili smanjivanja produktivnosti rada. U drutvene faktore produktivnosti spadaju sve drutvene institucije, kao i mjere drave, koje preko instrumenata i odluka ekonomske politike djeluju na uslove rada i poslovanja preduzea. Drutveni faktori produktivnosti su najmanje podloni uticaju preduzea na voenje poslovne politike.5Na drutvene faktore i mjere, samo preduzee, odnosno njegov radni kolektiv, moe da utie u onoj mjeri u kojoj je u stanju da utie svojim politikim, kulturnim, socijalnim i drugim akcijama na ukupna drutvena zbivanja. Preduzee doprinosi porastu svoje produktivnosti ako ove drutvene faktore prati i prouava i, na osnovu toga, sagledava mogunosti korienja njihovog djelovanja u sopstvenom preduzeu. Prilagoavanjem svoje organizacione strukture drutvenom i trinom ambijentu, inicijativama i blagovremenim predlaganjem mjera organima dravne zajednice u rjeavanju pitanja akumulativnosti, prostornih, ivotnih i radnih uslova preduzee moe indirektno da utie i na ove drutvene faktore i time poveava svoju i ukupnu produktivnost drutvenog rada. U ove faktore ubrajaju se prirodni faktori vezani za zemljite (kvalitet, sastav, svojstva), prirodne sirovine ( rude i sadraj metala u njima), klimatski uslovi (koji zahtevaju vee ili manje koliine voda, energije). Prirodno bogatstvo u irem smislu, kao skup materijalnih i prirodnih dobara, takoe je znaajan faktor produktivnosti odreenih vrsta preduzea. Subjektivni faktori su radna snaga i organizacioni faktori.

4 http://www.scribd.com/doc/24556292/PRODUKTIVNOST-rada, str 6

ovjek, njegov rad i uinak sainjavaju osnovnu pokretaku snagu razvoja preduzea i itavog drutva. Ljudski faktor je stoga i najznaajniji faktor proizvodnog radnog procesa preduzea i poveanja njegove produktivnosti. Produktivnost zavisi od koliine proizvoda uinka i utroaka radne snage. Za utroak radne snage opte prihvaeno mjerilo je vrijeme trajanja rada to odgovara broju radnika, radnih dana ili sati, utroenih na proizvodnju odreenog proizvoda ili usluge. Produktivnost rada se mjeri odnosom obima proizvodnje i utroene radne snage. Promjena produktivnosti iz jednog perioda u drugi naziva se dinamika produktivnosti. Promjene koliine uinaka i utroka radne snage mogu biti kvantitativne i kvalitativne. Promjene elemenata produktivnosti u osnovi izraavaju promjenu nivoa produktivnosti. Sve promjene produktivnosti direktno se odraavaju na ukupni kvalitet ekonomije poslovanja svakog preduzea. 1.3. Kvalitet U materijalna dobra ubrajamo proizvode i robu.Svaka roba je proizvod, ali svaki proizvod nije roba. Proizvod se ne nalazi na tritu jer ima samo upotrebnu vrijednost. Njegova upotrebna vrijednost je njegova korisnost. Proizvod postaje roba kad se pojavi na tritu jer tada pored upotrebne vrijednosti dobija i prometnu vrijednost koja je izraena koliinom ljudskog rada koja je neophodna da se ta roba proizvede. Usluge nemaju materijalni karakter,ne mogu se opipati,skladititi i ne mogu biti predmet bilo ijeg vlasnitva. Zbog toga im se kvalitet teko moe standardizovati i mjeriti. Kod proizvoda i roba kvalitet se moe lako uporeivati i mjeriti. Kvalitet predstavlja osobenost, posebnost i specifinost koja razlikuje robu u odnosu na konkurenta. 1.4. Fleksibilnost Fleksibilnost znai prilagoavanje ili adaptaciju jednog poslovnog sistema promjenama koje postoje u okruenju. Nestabilnost, dinamika i kompleksnost okruenja nameu potrebu neophodnog prilagoavanja poslovnog sistema. Od brzine prilagoavanja ili iskoriavanja ansi i izbjegavanja opasnosti zavisi brzina ili pokretljivost poslovnog sistema. Fleksibilnost favorizuje unutranje rezerve,potencira snagu,a eliminie unutranje slabosti. 1.5. Automatizacija i softizacija proizvodnje Automatizacija igra sve znaajniju ulogu u globalnoj ekonomiji i svakodnevnom iskustvu. Inenjeri tee da kombinuju automatizovane ureaje sa matematikim i organizacionim alatkama kako bi napravili sloene sisteme za sve veu oblast primjena i ljudskih aktivnosti6. Automatizacija proizvodnog procesa utie na snienje trokova poslovanja,brzinu proizvodnje i na taj nain stvara komparativnu prednost u odnosu na konkurenta.

6 http://sr.wikipedia.org/wiki/Automatizacija

1.6. Zatita ivotne sredine Zatita ovjekove okoline je cilj tehnolokog razvoja jer su akteri i na strani ponude i na strani potranje ljudski resursi. Naruavanje ekoloke ravnotee u prirodi tekovina je savremene civilizacije. Ekoloka kriza, kao posljedica naruavanja ekoloke ravnotee nastala je naunotehnolokim revolucijama i nauno-tehnikim progresom. Zahvaljujui rezultatima ubrzanog tehniko-tehnolokog progresa i nauno-tehnoloke revolucije, ovjekova vlast nad prirodom i borba sa njom, neprekidno raste. Ta stalna borba sa prirodom u cilju njenog prilagoavanja ovjekovim potrebama, proizvela je i proizvodi niz tetnih posljedica po samog ovjeka, po uslove njegovog ivota i rada, pa i na njegov opstanak.Kao revolucionarne promjene u tehnici i tehnologiji, koje su dovele do prevrata u nauci i tehnolokim postupcima, mogu se oznaiti: Informaciona tehnologija, Proizvodne tehnologije i robotika, Tehnologija novih materijala, Biotehnologija Energetska tehnologija, Laserska tehnologija, Nuklearna tehnologija, Kosmika tehnologija.

Poslednjih godina velika panja se posveuje ouvanju prirodne sredine u svim dijelovima svijeta i na svim nivoima, posebno u organizacijama. U tom smislu se organizacije susreu sa brojnim ekolokim problemima od ijeg efikasnog rjeavanja u znaajnoj mjeri zavisi i budunost globalnog ovjeanstva. 1.7. Nanotehnologija Nanotehnologija je vjetina pravljenja ili rada sa stvarima tako malim da ih je mogue posmatrati samo pomou najjaih mikroskopa. To je takoe i sposobnost pravljenja veoma malih maina uz pomo raunarske tehnologije, atom po atom. Da se naglasi ovaj smisao, esto se nanotehnologija naziva i molekularna nanotehnologija. Moe se rei da je nanotehnologija polje primijenjene nauke bazirana na dizajnu, sintezi i primjeni materijala i ureaja reda veliine nano.7

7 http://bs.wikipedia.org/wiki/Nanotehnologija

10

2. TEHNOLOKE REVOLUCIJE
2.1. Novi nauni principi Zahvaljujui naunim otkriima, u dvadesetom vijeku dolo je do uspostavljanja novih naunih principa: 1. umjesto determinizma ustanovljen je princip neodreenosti; 2. umjesto kontinuiteta princip diskontinutiteta; 3. umjesto naunika posmatraa prirodnih zbivanja, princip naunika stvaraoca. U stvaranju inovacija u prirodi nepoznatih materijala i procesa preovlauje svijest da budunost nije predodreena, nego je ovjek predvia i projektuje. Budunost predstavlja ne sudbinu nego upravljanje ljudskim sposobnostima. H. Kahn je uveo pojam razvoja sa moguim iznenaenjima. Promjene u proizvodnom procesu nastale su zahvaljujui razvoju tehnologije. Analiza ekonomskog razvoja pokazuje da je znaajan dio rasta produktivnosti vezan sa utedama u proizvodnom procesu i kvalitetom iskorienih resursa. 2.2. Faze ekonomskog razvoja prema Valteru Rostovu Valter Rostov je naglasio tehnike inovacije, i u vezi s tim identifikovao pet faza ekonomskog razvoja zemalja: 1. Faza tradicionalno drutvo kojeg karakterie dominacija poljoprivrede i neiskorienost potencijalnih resursa. (Evropa u srednjem vijeku); 2. Faza stvaranje preduslova za promjene u kojoj dolazi do ekspanzije trgovine, rasta eksternih uticaja i modernizacija proizvodnje (Evropa u XVIII-om vijeku). 3. Faza prelaz iz tradicionalnog u moderno industrijsko drutvo,investiciona stopa raste, umnoava se broj proizvoaa, ekonomski rast postaje samoodriv (Evropa u vrijeme industrijske revolucije). 4. Faza sazrijevanje novog industrijskog drutva,investicije nastavljaju da rastu. Neke industrije slabe i nestaju dok se druge ire. Razvijaju se veliki urbani centri i regioni. Saobraaj postaje kompleksniji (Evropa tokom viktorijanskog perioda). 5. Faza fordizam,odnosno masovna serijska proizvodnja. Rast kvartarnih djelatnosti, materijalnih dobara i alokacija resursa u socijalno blagostanje (Evropa u XX-om vijeku).

11

2.3. Tehnoloke revolucije prema tipu energije 1. Tehnoloka revolucija u kojoj se koristila energija uglja i vodene pare; 2. Tehnoloka revolucija u kojoj dolazi do pojave i korienja elektrine energije i derivata nafte; 3. Postindustrijska revolucija u kojoj se najvie koristi atomska energija,energija mikroestica. Ove promjene su bile praene progresom na relaciji runi rad maina automat.Tehnoloke revolucije su bile praene izmjenama oblika organizacije rada i kapitala prelazom od manufakture na fabrike, zatim na fordovsko-tejlorovski metod monopola, a od njih ka elastinim mikrofirmama, podinjenim transnacionalnim kompanijama. U okviru dvije potpuno zavrene revolucije jasno se izdvajaju po dva perioda koji odgovaraju ciklusima Kondratjeva. Prema Kondratjevu postoji pet ciklusa tehnolokog napretka od kojih svaki obuhvata 4050 godina8.Svaki ciklus prolazi kroz sledee faze: oivljavanje proizvodnje brzi rast zrelost zasienje recesija. 1. Prvi ciklus A faza (1780-90. do 1810-17.g.): praena je tehnolokim inovacijama kao to su parna maina Demsa Vata 1782., parobroda fultona 1806., metode topljenja gvoa pomou uglja A. Deja, tkake maine. Napoleonovi ratovi su stimulisali industrijalizaciju u zaraenim zemljama. B faza (1810-17 do 1844-51). 2. Drugi ciklus A faza (1844-51. do 1870-75.g.), oznaena je razvojem metalurgije elika, razvojem eljeznice i brodogradnje. U to vrijeme Pruska je postala industrijska i vojna sila. B faza (1870-75 do 1890-96), karakterie se stagnacijom. 3. Trei ciklus A faza (1890-96. do 1914-20.g.). Oznaena je pronalaskom elektrine sijalice Edisona (1879), naizmjenine struje, generatora i elektromotora N. Tesle, motora s unutranjim sagorijevanjem Dizla (1897), Simens-martenova pe za dobijanje elika itd. Razvija se metalurgija, teka mainogradnja, bazna hemija. B faza (1914-20 .do 1940-45.g.). U ovoj fazi znaaj Velike Britanije opada, a vodee mjesto zauzimaju SAD i Nemaka. 4. etvrti ciklus A faza (1940-45. do 1967-76.g.), oznaena je razvojem automobilske, avionske i mainske industrije, elektrotehnike, organske hemije. Nove sirovine i materijali omoguili su progres tradicionalnih grana kao to je metalurgija, prehrambena, tekstilna industrija. Meu vodee sile svrstavaju se SSSR i Japan. 5. Peti ciklus A faza (1990), karakterie se razvojem mikroelektronike i informatike, biotehnologije, kompozitnih materijala, kosmotehnike, robotike i automatike. Meu svjetske sile svrstava se Kina.

8 Stojanovi,S.V.,Tehnoloki menadment,Panevropski univerzitet APEIRON,Banja Luka,2008.

12

U centru panje istraivanja tehnolokog razvoja nalazio se proces difuzije,tj.proces irenja i osvajanja novih tehnologija.Mansfield je naveo niz podataka o procesu i jaini irenja razliitih tehnikih inovacija meu firmama u razliitim privrednim granama.Malo se zna o pojavi inovacija,ak i o tome koji faktori utiu na pojavu inovacija i novih tehnologija. Jedna od znaajnih pretpostavki poveanja produktivnosti rada je promjena kvalitetaekonomskih resursa koji se koriste u tehnolokom procesu proizvodnje.Tehnoloki epohalne promjene u tehnologiji; da proces proizvodnje zavisi od kvaliteta i kvantiteta obrtnih sredstava.Iako ekonomski faktori znaajno utiu na pomake u tehnologiji strunjaci smatraju da ekonomski faktori ne uslovljavaju, inovativna djelatnost slijedi nezavisan put,da su tehnoloki pomaci autonomne pojave.Do sredine XX-og vijeka smatralo se da se tehnolokim pomacima kao procesima ne moe upravljati.Razvoj sistema obrazovanja ne moe da prati razvoj tehnologije jer tehnoloki razvoj ima vei stepen automatizacije i sloenije organizacione sisteme.Predvianja strunjaka su da e sledea era biti era nauke i obrazovanja,inovacija u obrazovanju i inovativnog drutva. Osnovna karakteristika tehnolokog razvoja je primjena novih naunih metoda organizacije i upravljanja tehnolokim sistemima. 2.4. Ekonomske ere Ere u razvoju tehnologije moemo podijeliti na: 1. Agrarna era - era u kojoj se tehnologije javljaju u poljoprivredi i to ve u robovlasnikoj drutveno ekonomskoj formaciji,razvija se primarni privredni sektor.Ova era traje do 1760-e godine; Od 1760. godine niz velikih promjena najavio je eru moderne poljoprivrede. Kljune novine su bile uzgoj naveliko, intezivan uzgoj ivotinja i poboljanje poljoprivrednih tehnika kao to je etverogodinja izmjena kulture, a sve su se najprije poele primjenjivati u Britaniji. 2. Industrijska era era u kojoj se pojavljuje parna maina ,dominira industrija i razvija se sekundarni privredni sektor.Ova era traje od 1760-e -1950-e godine. 3. Informaciona era traje od 1950-e -2000.godine; 4. Era biomaterijala nastala 2000-e godine,traje i danas. Tehnoloke inovacije imaju fiziku prirodu koja je bazirana na osnovama prirodnih nauka,a zatim na drutveno-ekonomskoj bazi. Iako se mjenjaju uslovi, tehnoloke inovacije se na mjenjaju dui vremenski period. Da bi shvatili procese koji dovode do tehnolokog napretka moramo poznavati dinamiku tehnolokih inovacija. Nauno-tehniki progres je uslovljen interaktivnim razvojem nauke, tehnike i tehnologije. Izvori ovog progresa se nalaze u manufakturnoj proizvodnji od esnaestog do osamnaestog vijeka i u tom periodu dolazi do postepenog pribliavanja nauno-teorijske i tehnike djelatnosti. Materijalna proizvodnja se razvijala na osnovu sakupljenog empirijskog iskustva. Dolazi do progresa u nauno-teorijskim znanjima u prirodi, a dotadanja znanja su se nalazila od uticajem teologije i skolastike i nisu imala uticaj na proizvodnju. U esnaestom vijeku javile su se potrebe trgovine, moreplovstva i krupnih manufaktura za rjeavanje konkretnih tehnikih zadataka. Nauka je bila pod uticajem renesanse,naputa skolastiku i okree se praksi. Poetak povezivanja naune i tehnike djelatnosti doveo je do pronalaska kompasa,baruta i tampe. Manufakturni period dovodi do razvoja prvih naunih i 13

tehnikih elemenata krupne industrije. Veliki doprinos stvaranju naune reputacije daju naunici Njutn, Galilej. Krajem osamnaestog vijeka pojavljuje se mainska industrija iji je razvoj vezan za veliki broj matematiara, fiziara, mehaniara, inenjera i pronalazaa. Mainska proizvodnja je otvorila mnoge mogunosti tehnoloke primjene nauke, a progres nauke uslovljava progres mainske proizvodnje. U novoj etapi nauno-tehnikog progresa nauka i tehnika podstiu jedna drugu ime se njihov razvoj sve vie ubrzava. U tom periodu javljaju se primjenjena, proizvodna i eksperimentalno-konstruktorska istraivanja i zadatak im je da stvore uslove za to bre ostvarenje teorijskih otkria. U treoj etapi nauno-tehnikog progresa iri se front naunih disciplina koje su orjentisane na razvoj tehnike, zahvaljujui tome to je povezana sa nauno-tehnikom revolucijom. U rjeavanje tehnikih i tehnolokih zadataka ukljuuju se biolozi, filozofi, psiholozi, genetiari. Drutvene nauke direktno ili indirektno utiu na razvoj tehnikog progresa. Pronalasci atomske energije, fotonike, radioelektrike, hemije polimernih materijala, lasera, genetike uslovljavaju pojavu novih grana proizvodnje. Nauno-tehniki progres se javlja i u industriji, poljoprivredi, saobraaju, obrazovanju, medicini. Sa pojavom mikroelektronike stvaraju se nove terminologije, istraivai ih esto koriste i njihova komparativna prednost nije sporna. Komparativne prednosti industrijske civilizacije su 1. Jeftina manuelna radna snaga, uvijek raspoloiva i poznata kao pozitivna konstanta, 2. Fiziki resursi nisu bili ogranieni i prirodne energije bilo je na pretek. Od ovih prednosti direktno je zavisila snaga zemlje u industrijskom dobu koja se mogla jednostavno mjeriti jer se sve izraavalo kroz tonu i megavate. Tehnoloka struktura informatike revolucije je zasnovana na mirkoelektronici. Nakon ove revolucije nastaje novo informaciono doba sa novim terminima i novim komparativnim prednostima. Najvanije rijei nove tehnologije vezane su sa informatikom i genetikom i posveene su prikupljanju,prenosu i obradi informacija,a to su softver,hardver,ip i gen.Informatiku eru karakterie pronalazak novih informacionih tehnologija,novih materijala,bioinenjeringa.Svaki pronalazak ne moe se beskonano efikasno i efektivno razvijati,vremenom se smanjuje mogunost daljeg razvoja i eksploatacije i dolazi do faze stagnacije. Informatika era, kao i prethodne poljoprivredna, industrijska, predstavlja po sebi i za sebe izazov. Njenim nastankom i prihvatanjem neminovno se prilagoava globalni civilizacijski poredak. Najznaajnije komparativne prednosti informacione ere su: 1. Znanje je glavna odrednica rasta informacione ere; 2. Masovna i jeftina manuelna i mentalna radna snaga; 3. Kapital se permanentno uveava i neophodan je za dinamiku tehnoloku modernizaciju ; 4. Stvaraju se nove inovativne strukture kao to su tehnoparkovi, tehnopolisi, inkubatori malog biznisa.

14

Savremene informacione tehnologije, kao kombinacija odgovarajueg hardvera i softverskih komponenti, mogu iz korijena da promjene brojne segmente ivota i poslovanja, najee u vidu unapreenja, ubrzanja i pojednostavljenja procesa. Bogatstvo jedne zemlje vrednuje se koliinom znanja kojim zemlja raspolae,a ne koliinom prirodnih resursa kao to je bilo ranije. Znai,koliko znamo, toliko i vrijedimo.

ZAKLJUAK
Tehnoloki razvoj i inovacije su osnovni pokretai promjena. Inovacija je svaki zahvat kojim se smanjuju trokovi proizvodnje i administracije, poveava produktivnost ili iskoritenje opreme ili vremena, poboljava kvalitet proizvoda ili usluga, poveava sigurnost, smanjuje kart, unapreuje plasman, odnosno svaka mjera koja vodi ka porastu konkurentnosti. Brzi razvoj tehnologije, posebno u proteklih dvadeset godina, bio je pokreta inovacija na globalnom nivou. Inovacije u dvadesetom vijeku su bile vezane za tehnologiju, kontrolu kvaliteta i trokove. Velike ideje su dolazile od strane male grupe eksperata. Razvoj tehnologije i nauke svake zemlje su najvaniji inioci za ostvarenje njenog privrednog i ukupnog drutvenog razvoja.Danas, u globalno integrisanom svijetu, taj trend se mjenja da bi ukljuio sve vei broj ljudi. Pokreta razvoja danas jeste znanje. Izvori znanja su obrazovanje, istraivanje i razvoj. Savremeni tehnoloki razvoj u cjelini utie na porast profita,a taj porast je neophodan da bi se poveala ulaganja u istraivako-razvojne aktivnosti kompanije i da bi se poveale plate zaposlenih radnika. Poveanje plate zaposlenih radnika pozitivno utie na kvalitet ivota zaposlenih,jer je zadovoljan samo onaj radnik koji je adekvatno plaen. Tehnoloki razvoj, pored pozitivnih efekata, ima sve vie negativne posljedice po ivotnu okolinu i zdravlje ljudi. Prevelike koliine ispusnih gasova nalaze se u vazduhu, mijenja se eko sistem, unitavaju mnoge biljne i ivotinjske vrste i naruava ozonski omota planete. Najrazvijenije i najbogatije zemlje vode rauna samo o tome koliko e zaraditi, a ekoloka i socijalna dimenzija cjelokupnog drutva je u drugom planu. Posebno vani elementi tehnolokog razvoja su otkria. Industrijsku revoluciju, razdoblje iza manufakturne proizvodnje, omoguio je izum parne maine. Viestruko poveanje produktivnosti nije odgovaralo majstorima manufakture koji su do tada imali uvid u itav proces i radovali se svom radu i stvaranju. Jedan od najmonijih faktora ukupnog drutvenog razvoja savremenog ovjeanstva je nova tehnologija. Zahvaljujui razvoju tehnologije proces globalizacije je poslednjih decenija dobio i nove oblike i sadraje, dobio je nove civilizacijske oznake u vidu promjena koje su obuhvatile skoro sve zemlje svijeta, samo to je njihov obim i intenzitet razliit u razliitim dijelovima svijeta. U globalizovanom svijetu, i pored svih protivrjenosti, sve zemlje su upuene na neku vrstu povezivanja. Razvoj tehnologije ostvaruje znaajne promjene. U tom smislu se globalizacija i nove tehnologije meusobno povezane i zavisne. Savremene tehnologije imaju ogroman znaaj za drutveni napredak. Telekomunikacije omoguavaju sve veu povezanost meu ljudima i to kada oni fiziki nisu blizu. Nova tehnologija u vidu telekomunikacija, omoguava digitalnu povezanost ukupnog ovjeanstva. Elektronika je doivjela znaajan uspon u vrijeme druge industrijske revolucije. Maine poinju da zamenjuju ne samo ovjekove fizike, nego i umne sposobnosti. Kompjuter se pojavljuje 1946. godine. Nauka je sasvim blizu stvaranja takvih kompjutera koji e 15

posjedovati vjetaku inteligenciju. Pojava novih materijala doprinjela je da se neki prirodni resursi i rezerve u velikoj mjeri sauvaju i iskoriste. Optoelektronika tipina hibridna tehnologija, transformacija optikih signala u elektronske i obrnuto. Biotehnologija je stara tehnoloka disciplina, koja u poslednje vrijeme ulazi u novu fazu, u fazu genetskog inenjeringa, proteinskog i hormonskog inenjeringa. Energija je osnov mnogih promjena koje sa sobom nosi sadanjost. Poseban znaaj u tom smislu ima nuklearna energija. Robotika je ralativno mlada tehnika grana koja ima veliki uticaj na proces rada, organizovanja rada i upravljanja. Postoje industrijski (za izvravanje razliitih poslova), poljski (rade u otvorenoj sredini), i inteligentni roboti (koji mogu da zamenjuju ljude). Informatizacija, informacije su najvaniji resurs dananjice, resurs koji moe unaprediti razvoj drutva, ali koji moe postati predmet prisvajanja, zloupotrebe, manipulacije. Informaciona tehnologija na svjetskom tritu zapoela je proces pretvaranja realnog u virtuelni kapital. Elektronsko poslovanje omoguuje preduzeima da obavljaju svoje poslovne aktivnosti u bilo kom dijelu svijeta i to pod istim uslovima. Aktivnosti elektronskog poslovanja su elektronski marketing, elektronska proizvodnja, elektronska distribucija. Elektronska trgovina se odreuje kao trgovinska aktivnost koja se obavlja putem elektronske tehnologije. U odnosu na tradicionalni nain poslovanja, elektronsko poslovanje ostvaruje znaajne rezultate (podie produktivnost, smanjuje trokove). Napredak u razvoju tehnologije doprinosi razvoju drutva u cjelini.Od njega zavisi savremeni privredni i drutveni razvoj.Rezultati tehnolokog razvoja su stvaranje novih i poboljanje postojeih proizvoda, roba ,procesa i usluga.Na taj nain se ljudske potrebe kvalitetnije i bre zadovoljavaju. Tehnoloki razvoj ima za cilj da raspoloive resurse maksimalno iskoristi,da su rezultati koji su ostvareni maksimalno mogui,a minimalna ulaganja u procesu rada i poslovanja.Osnovni princip od koga polazi svaka ekonomska aktivnost i svaki privredni subjekat je ostvariti cilj sa manjim naporom ili manjim ulaganjem.Po stepenu tehnike opremljenosti mjeri se ekonomska razvijenost privrede u cjelini.Vea tehnika opremljenost znai veu koliinu materijalnih dobara(proizvoda i robe ) i usluga. Pod uticajem tehnolokog razvoja dolazi i do povoljnih promjena u sastavu privrede. Zahvaljujui njemu razgranava se proizvodnja i pojavljuju nove grane, koje snano doprinose razvoju privrede i drutva u cjelini.Od dinamike tehnolokog razvoja zavisi savremeni privredni I drutveni razvoj.Savremeni tehnoloki razvoj I ogromna materijalna sredstva koja se u njega ulau djeluju na privredni I socijalni razvoj. Inovacije u nauci, tehnici i tehnologiji danas se brzo ire svijetom ime se prevazilazi neravnomjernost u tehniko-tehnolokom napretku.Na taj nain se doprinosi ubrzanju razvoja proizvodnje ali i potronje u svijetu.Taj proces ima naroit znaaj za one zemlje koje nisu u stanju da same razvijaju nauku i nauna istraivanja kao pretpostavke razvoja svoje proizvodnje.Spoljna trgovina i uopte meunarodni ekonomski odnosi, prenose znanja iz jednog u druge djelove svijeta koja su sadrana u novim mainama, proizvodnoj opremi, proizvodima namjenjenim zadovoljavanju razliitih potreba i na druge naine.Te njihove funkcije ine meunarodne ekonomske odnose veoma znaajnim faktorom tehniko-tehnolokog progresa u svijetu . Budui tehnoloki razvoj, kao i sadanji, karakterisae sve ira primjena vjetake inteligencije, ekspertnih sistema, genetiki ininjering, rano otkrivanje bolesti, biotehnoloki postupci u proizvodnji,preradi. Ove revolucionarne promjene, presudne su za budunost. Zasnivaju se na brojnim aktivnostima i dostignuima. Meu njima su razvoj znanja i nauke, irok uinak automatizacije, unapreenje procesa rada. Savremena dostignua automatizacije, robotike, automatske proizvodnje automata snaan su potencijal razvoja, garant progresa i nezamjenljiv inilac daljeg razvoja savremenih kompanija, privreda, internacionalnih 16

proizvodnoposlovnih i finansijskih korporacija, kao i razuenih meunarodnih oblika integracija. Nauka i tehnoloki razvoj su osnove razvoja svakog drutva. Praksa je pokazala da su zemlje sa najveim stepenom razvoja ujedno i zemlje sa najveim finansijskim izdvajanjem za nauku. Isto tako, razlike u znanju i njegovoj tehnolokoj primjeni postaju glavni faktori koji dijele razvijene zemlje od nerazvijenih, kao i bogate od siromanih, visoki ivotni standard od niskog i sl. Za tehnoloki razvoj jedne zemlje presudan znaaj imaju fundamentalna(osnovna), primjenjena i razvojna istraivanja, kao i njihov odgovarajui meusobni odnosi.Najbogatije zemlje svijeta su one u kojima je razvoj tehnologije na visokom nivou.Razvoj tehnologije nije mogu bez ulaganja u nauku,nauka i razvoj tehnologije su usko povezane.Cilj tehnolokog razvoja je da se na najbolji i najbri mogui nain ostvare eljeni ciljevi,povea produktivnost,povea kvalitet proizvoda i usluga,smanje trokovi proizvodnje,zatiti ovjekova okolina i razvijaju nove tehnologije.Razvijeno je samo ono drutvo u kojem je razvijena tehnologija,jer konkurentno je samo ono drutvo koje tehnoloki napreduje.

17

LITERATURA
1) Stojanovi, S.V.,Tehnoloki menadment, Panevropski univerzitet APEIRON, Banja Luka, 2008. 2) http://bs.wikipedia.org/wiki/Nanotehnologija 3) http://hr.wikipedia.org/wiki/Menad%C5%BEment 4) http://sr.wikipedia.org/wiki/Automatizacija 5) http://www.scribd.com/doc/24556292/PRODUKTIVNOST-rada

18