UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE - BANJA LUKA FAKULTET ZA PRIMJENJENU EKONOMIJU - I.

SARAJEVO

Predmet: Opte uenje o pravu

Tema:Ekologija I pravo (seminarski rad)

Mentor: Prof.dr Fuad Purievi

Student: Nenad Vujii Broj indeksa:III-1099/11

Istono Sarajevo,2012.god.

Sadraj

strana

1. Uvod....2 2. Ekoloki kriminal.............................................................................................................3 2.1. Organizovani ekoloki kriminal...........................................................................4 2.2. Evropsko ekoloko krivino pravo, sa osvrtom na Direktivu o eko-kriminalu2008/99/EC....................................................................................4 3. Ekoloki porezi................................................................................................................5 3.1. Pigu-porezi ili specifini porezi...5 3.2. Para-Pigou porezi.................................................................................................6 3.3. Dvostrano korisni porezi......................................................................................6 3.4. Posredni i neposredni ekoloki porezi.....7 4. Karakteristike ekolokog prava i osnovna naela (principi)....8 4.1. Naela (principi) anuliranja negativnog ekolokog uticaja.........9 4.2. Naela (principi) vezani za legalni status prirodnih dobara i zajednikih prostora ovjeanstva...9 4.3. Naelo (princip) prevencije....10 4.4. Naelo (princip) kooperacije..10 5. Ekoloko pravo u BiH11 5.1 Izvori ekolokog prava u pravnom poretku BiH.................................................11 6. Zakljuak........................................................................................................................13 Literatura............................................................................................................................14

1.Uvod
Problemu zatite ovjekove okoline u zadnjim se decenijama ovog milenijuma posveuje velika panja, a to svakako ne mora da znai da se o nekim aspektima te zatite nije vodilo rauna i prije. Tako je npr. jo poetkom 14.vijeka ( 1306.g.) engleski kralj Edvard I izdao kraljevski dekret kojim je strogo zabranio upotrebu uglja u otvorenim peima zbog njegove tetnosti za zdravlje ljudi te zaprijetio sankcijama. Iako su se i prije u nekim dravama preduzimale mjere da bi se raznim zabranama i naredbama smanjili ili uklonili uzroci i posljedice zagaenja ovjekove okoline, upravo poslije saniranja posljedica Drugog svjetskog rata i velikog ekonomskog razvoja, pojedinci i drutvo poinju sve vie voditi rauna o negativnim posljedicama koje je sa sobom donio i razvoj hemijske industrije, upotreba atomske energije, poveanje broja svih vrsta transportnih sredstava, upotrebe industrijskih energenata koji potiu od fosilnih goriva i dr. Zagaenje ovjekove okoline, odnosno tetni uticaji kao i posljedice koje se manifestuju na ivotne uslove, pa samim time I na ivot na zemlji, nije u svim sluajevima jednakog intenziteta. Ekoloka svijest je najvaniji generator poboljanja stanja u zatiti okoline, ekolokopravnom poretku svake drave, pa tako i BiH. Promjena svijesti o vanosti okoli ne za ivot sadanjih, a posebno buduih generacija, odnosno dobra ekoloka politika ugraena u javne politike, najvaniji je zadatak sadanje generacije.Stanovnici BiH burno reaguju na svaku izjavu, razmiljanje ili ponaanje koje nije usklaeno sa nacionalnom, vjerskom ili politiki ustaljenom matricom.Svakodnevno smo pretrpani natpisima o zatiti raznih vrsta interesa, a interes o zatiti okoline skoro da ne postoji. Iako stanje ekoloke svijesti pripada pojedincu, to ne iskljuuje obaveze koje zakonodavac treba da nametne i drugim subjektima, prije svega kompanijama u industrijskom sektoru i saobraaju.Nepotovanje postojeih zakonskih rjeenja u zatiti okoline pojaava napor da se pokua odgovoriti na pitanje moe li razvoj ekoloke svijesti graana BiH dati relevantan doprinos daljem razvoju ekolokog prava i kreiranju novog senzibiliteta u njegovoj primjeni. Sve prisutnija svijest o zagaivanju ovjekove okoline dovela je do sve izraenijeg straha od zagaivanja i njegovim posljedicama, probudila je u ljudima ponaanje koje se zove Nimmby efekat , koji se upravo pokazuje u njihovom protivljenju gradnji potencijalnih oneiivaa u mjestima ili blizu mjesta u kojima ive. Naziv ovog efekta je izveden iz uzreice Not in my backyard ( Ne u mom dvoritu ) koja je jako jasna. U ovom seminarskom radu bie obraena temaEkologija I pravo,s tim da u se u radu najvie bazirati na ekoloki kriminal, ekoloke poreze I ekoloko pravo u BiH i njegove izvore.

2. Ekoloki kriminal
Ekoloki kriminal se odnosi na sve radnje kojima se kre odredbe ekolokih propisa i kojima se priinjava znaajna teta ili ugroava ivotna sredina i zdravlje ljudi. Najpoznatije manifestacije ove vrste kriminala javljaju se kao nelegalne emisije ili isputanja supstanci u vazduh, vodu ili zemljite, nelegalna trgovina ivotinjama i biljkama, nelegalna trgovina supstancama koje unitavaju ozonski omota ili pak opasnim otpadom i sl. Ekoloki kriminal donosi veoma visoke profite njegovim poiniocima, teko se otkriva i prouzrokuje izuzetno ozbiljne negativne posljedice po ivotnu sredinu. Danas se on smatra ozbiljnim i iroko rasprostranjenim problemom sa kojim se mora boriti na evropskom nivou. Problemom ekolokog kriminala ne bave se samo pravnici,ve u velikoj mjeri i sociolozi, te se i sama definicija ove pojave javlja ne samo kao isto pravna, nego i u jednom irem drutvenom kontekstu. ire znaenje ekolokog kriminala definisano je u navodima da on predstavlja svaki akt izvren sa namerom da se nanese teta ili potencijalom da se oteti ivotna sredina i bioloki svijet, a u cilju da se na taj nain pribavi poslovna ili lina korist 1 . Akcenat je na namjernom ugroavanju ili oteenju ivotne sredine, dakle svjesnom i voljnom inu koji poslovne i line (pojedinane interese) pretpostavlja optem drutvenom interesu koji se ogleda u zdravom prirodnom okruenju. Usko pravno poimanje ekoloki kriminal definie kao svaki akt koji je suprotan ekoloko pravnoj normi i osnovano se moe procesuirati. Sutina izloene definicije je u postojanju pravno normiranih pravila ponaanja u oblasti ivotne sredine, koja su opte obaveznog karaktera, unapred odreena i za ije krenje je propisana sankcija. Ovakav pristup je posljedica shvatanja da se zatita ivotne sredine, prije svega, ostvaruje kroz sistem preventivnih i represivnih zakonom propisanih mjera u oblasti upravnog, graanskog, trgovakog i finansijskog prava, koje u najveoj mjeri sprovode inspekcijski organi.Krivinopravna zatita ivotne sredine je krajnja,ali veoma efikasna i nuna opcija. Efikasno sprovoenje ekoloko-pravne regulative je od vitalnog znaaja za suzbijanje i spreavanje ove vrste kriminala, a time i za samo ouvanje zdrave ivotne sredine. U najranijim fazama razvoja ekolokog prava, nasilje nad ivotnom sredinom bilo je sankcionisano ne ba strogim mjerama i kaznama upravnopravnog i graanskopravnog karaktera. Sami pravni propisi nisu imali nikakav ili je to bio minimalan uticaj na kompanije, dravne strukture i graane pojedince da se pridravaju ekolokih normi. Njihovo potovanje i regularno sprovoenje je od izuzetnog znaaja za ouvanje ivotne sredine i prirodnih resursa u cjelosti. Svjest na nivou pojedinaca, samog drutva, drava i nadnacionalnih tvorevina znatno je uznapredovala i danas sa sigurnou moemo rei da je ekoloki kriminal ozbiljan meunarodni problem koji je u porastu, a prepoznatljiv je ne samo kao zagaenje vazduha, vode i zemljita ili eksploatacija divljeg biljnog i ivotinjskog svijeta u komercijalne svrhe koja vodi njihovom istrebljenju,ve u razvijenimzemljama i kao najobinije bacanje otpadaka na ulicu, iscrtavanje grafita ili vandalizam na javnim mestima.

Clifford., M.: Environmental crime- enforcement, policy and social responsibility, Aspen Publ., 2008

2.1. Organizovani ekoloki kriminal Ekoloki kriminal je po svojoj prirodi nerjetko transnacionalnog karaktera i moe se javiti i kao posebna vrsta organizovanog kriminala 2 . U tim sluajevima manifestuje se kao trafiking prirodnim resursima, nelegalna trgovina biljkama i ivotinjama, nelegalno/ nedozvoljen ribolov, nelegalna eksploatacija i trafiking mineralima i dragocjenim kamenjem, drvetom ili opasnim otpadom, itd. iroko je prihvaen stav da je suzbijanje ekolokog kriminala izazov kako za razvijene, tako i za zemlje u razvoju. Uticaj nelegalnih aktivnosti koje se podvode pod pojam ekolokog kriminala daleko prevazilazi granicu ugroavanja same ivotne sredine i esto dovodi do posljedica ireg drutvenog i ekonomskog karaktera koje se negativno odraavaju na sveukupni razvoj. Zbog toga se u drava lanicama EU velika panja posveuje rjeavanju ovog problema, dok je u dravama kandidatima njegovo tretiranje jo uvek u poetnim fazama. U prilog ovoj tvrdnji istiemo injenicu da se podaci o organizovanom kriminalu u sferi ivotne sredine ne mogu nai u policijskim statistikama pomenutih drava. Ni ostale dravne institucije i njihovi organi (ministarstva, sudovi, tuilatva) ne raspolau aurnim i detaljnim informacijama, ili ih ne ine dostupnim na adekvatan i standardizovan nain. Ako prihvatamo stav da je tanost procjene stanja pojedinanog i organizovanog ekolokog kriminala srazmjerno jednaka mogunosti pristupu informacijama o uestalosti i vrsti ovog kriminala i stanju na tritu ekolokih prozvoda i usluga, onda zakljuujemo da u dravama kandidatima jo uvjek nije mogue formirati pouzdanu predstavu o predmetnoj pojavi. Situacija drastino drugaija u dravama lanicama, jer osim samih nacionalnih pravnih i institucionalnih okvira, borba protiv ovog vida kriminala je podstaknuta i sa nivoa Evropske unije,pri emu se primarno misli na usvajanje Direktive o eko-kriminalu32008 godine. 2.2. Evropsko ekoloko krivino pravo, sa osvrtom na Direktivu o eko-kriminalu 2008/99/EC Koncept evropskog ekolokog krivinog prava vrsto je ustanovljen usvajanjem Direktive 2008/99/EC o zatiti ivotne sredine kroz okvire krivinog prava.Evropska komisija je, voena idejom o nunosti uspostavljanja minimuma standarda u prevenciji i spreavanju ekolokog kriminala, jo u martu 2001 godine podnijela prijedlog pomenute direktive na razmatranje i usvajanje Evropskom savjetu. Sutina prijedloga se sastojala u namjeri da se drave lanice obaveu da e ozbiljne, namjerne ili nehatne, povrede ekolokih pravnih propisa Evropske unije tretirati kao krivina djela, jer se jedino primjenom krivinog prava moe uticati na efikasniju primjenu ekolokopravnih normi. Ovakav pristup je iz korjena mijenjao tradicionalni model sprovoenja i primjene Evropskog ekolokog prava, koji je poivao na principu da evropska ekoloka regulativa stvara pravne norme ali drave lanice zadravaju slobodu izbora naina kako e ih na svojim teritorijama implementirati, odnosno na koji nain e sankcionisati povrede tih normi.
2 3

Siegel, D.,Nelen, H.: Organized crime- Culture, Markets and Polices, SpringerVol. 7, 2008 Directive 2008/99/EC of the European Parliament and of the Council on the Protection of the environment through criminal law, OJ L 328/28

Prijedlog Direktive nije naiao na pozitivnu rekciju Evropskog Savjeta, najvjerovatnije upravo iz razloga to uvodi prethodno pomenutu izmjenu tradicionalnog modela primjene Evropskog zakonodavstva. Zbog toga je u januaru 2003 godine Evropski Savjet usvojio Okvirnu Odluku o zatiti ivotne sredine kroz okvire krivinog prava 4 .Odlukom je jedino bila predviena meudravna saradnja na nivou vlada, policija, pravosua i upravnih organa u spreavanju i suzbijanju ekolokog kriminala.

3. Ekoloki (zeleni) porezi

U okviru trinih mehanizama istaknutu ulogu instrumenata politike zatite ovjekove okoline imaju porezi. S obzirom na ciljeve koji se njima ele postii nazivaju se ekolokim porezima ili eko porezima, a u svakidanjem se govoru esto koristi i naziv zeleni porezi , jer su ih najprije poeli koristiti zeleni , tj. pripadnici politikih stranaka odnosno pokreta u ijem programu glavno mjesto pripada zatiti ovjekove okoline. Porezni instrumentari koji se moe koristiti u navedene svrhe mogue je svrstati u vie grupa. 3.1. Pigu-porezi ili specifini porezi Pigu-porezi nazvani su prema engleskom ekonomisti A.P.Pigouu, koji je 1920. godine predloio uvoenje poreza na one aktivnosti, zbog kojih nastaju negativni eksternaliteti, odnosno tanije da se oporezuje upotreba zraka kako bi se to opte dobro tedljivo troilo. Tu grupu poreza ine porezi kod kojih se visina poreznog optereenja mjeri u izravnom odnosu prema jedinici emitiranog ( isputenog ) zagaenja.Upotrebom specifinih poreza trebalo bi postii optimalnu internalizaciju negativnih eksternih efekata na onim podrujima gdje je zakazalo trite, i to na takav nain da se subjekt koji prouzrokuje zagaenje kojim negativno djeluje na okolinu, u potpunosti optereti onim trokovima koji zbog njegove aktivnosti nastaju za ukupnu zajednicu. Taj se cilj postie odgovarajuim korekcijama u sistemu cijena, s krajnjim ciljem da se omogui optimalna alokacija dobra. Drugim rijeima, primjena tih poreza treba smanjiti emisiju tetnih stvari pojedinih zagaivaa.S teorijskog e stajalita odgovarujui nivo smanjenja zagaenja biti postignut,ako marginalna drutvena cijena smanjivanja zagaenja za jednu dodatnu jedini cu jednaka marginalnoj koristi po jedinici umanjenja zagaenja. Da bi se taj nivo postigao,potrebno je imati informacije ne samo o strukturi marginalnih trokova smanjenja zagaenja, ve i o strukturi marginalnih trokova (nastale) tete. Potreba javne intervencije u svrhu kontrole zagaivanja okoline javlja se, dakle, zbog eksternaliteta, odnosno zbog trokova koje zagaiva, pravna ili fizika osoba, uzrokuje drugim lanovima zajednice. Bez takve javne intervencije,zagaiva nema nikakvog razloga da te eksterne trokove uzme u obzir. Odluka o nivou proizvodnje i poronje koja uzrokuje zagaenje, o odabiru tehnologije, o upotrebi mjera za smanjivanje zagaenja, o odlaganju otpada, u tom bi se sluaju donosile iskljuivo na osnovu privatnih trokova i koristi pojedinog zagaivaa. Posebno se zrak i voda mogu koristiti kao besplatna mjesta za
4

Framework Decision of the European Council 2003/80/JHA on the protection of the environment through criminal law of 27 Januarz 2003, OJ 05.02.2003 L29/55

odlaganje otpada, bez obzira na injenicu da zagaenje atmosfere i podzemnih voda, rijeka, jezera, moe pruzrokovati trokove za druge pravne ili fizike osobe.Meutim, mjerenje kao i procjenjivanje elemenata relevantnih za izraunavanje graninih trokova i granine tete to su sa svoje strane elementi na osnovu kojih bi bilo mogue tano izraunavanje visine poreznog optereenja (porezne stope), povezano je sa nizom problema ,a metode kojima se to dosad pokuavalo uiniti nisu davale zadovoljavajue rezultate. Posebno je naglaen problem nemogunosti utvrivanja veliine tete koja je za okolinu nastala kao rezutat pojedine emisije, jer se pri identificiranju tete odnosno zagaenja polazi od ukupnog zagaenja odreenog prirodnog medija., dakle od nekog postignutog nivoa emisije. Danas jako esto spominjan problem zagaenja koji je poznat kao i efekat staklenika pokazuje da bi se prvo morala kvantitativno procijeniti i ekonomski vrednovati pretpostavljena teta od zagrijavanja radi emisije CO2, a onda bi pored toga morao biti poznat i granini doprinos svake jedinice emitovanog plina. 3.2. Para-Pigou porezi U ovu grupu poreza treba prije svega ubrojati indirektne poreze carine, opti porez na promet, akcize. Oni se mogu primjeniti kao alternativa specifinim porezima i to tako to e se na eljeni nain promijeniti odnosno prilagoditi njihove stope. Tako dobra i usluge ija je proizvodnja ili upotreba povezana sa zagaenjem ovjekove okoline mogu biti oporezovana primjenom vie porezne stope, dok bi se za ona dobra i usluge, za koje se smatra da pri njihovoj proizvodnji primjenile nie porezne stope, za to kao primjer moe posluiti (vie) oporezivanje benzina koji sadri olovo, odnosno (nie) porezno optereenje bezolovnog benzina. Uz te je poreze povezana problematika njihove integracije u postojei sistem oporezivanja. Tu prije svega treba imati na umu da meu porezima ima onih, koji su uvedeni ba zato da se njima postigne neki ekoloki cilj, pa se onda o njima govori kao o ekolokim porezima, ali i onih, koji su uvedeni iz nekih razloga povezani s konsideracijama vezanima uz politiku ouvanja ovjekove sredine, nego iz nekih drugih, ali koji su tokom njihove upotrebe uticali na neke ekoloke ciljeve tako da se onda neke izmjene u tim porezima mogu poduzeti iz ekolokih razloga. Svakako da porezne olakice i oslobaenja imaju ili mogu imati znaajnu ulogu pri kreiranju odreene porezne politike, pa tako i one ekoloke. One se s jedne strane, mogu smatrati poreznom mjerom, ali se isto tako mogu posmatrati i kao namjenske subvencije za zatitu ovjekove okoline. 3.3. Dvostrano korisni porezi U mnogim su sluajevima u praksi ekoloki porezi preteno koriteni radi prikupljanja prihoda, a manje da poslue kao podsticaj da se smanji tetna emisija za okolinu. Kad su ekoloki porezi primjenjeni na taj nain, uglavnom je to uinjeno da se obezbjede sredstva koja su bila usmjerena na neke aktivnosti povezane sa zatitom okoline, odnosno za finansiranje mjera (koje preduzima bilo privatni bilo javni sektor) kojima je cilj smanjenje zagaivanja ovjekove okoline. Ovdje se radi o ubiranju namjenskih poreza, ija se sredstva trebaju upotrijebiti u skladu s naelom dvostrane koristi za rashode koji se ine za smanjivanje zagaenja, a od ega e koristi imati porezni obveznici koji takve poreze plaaju.Ve se dugo zna da odreene vrste poreza ne samo da ne unose elemente
6

promjene u funkcionisanje ekonomije, nego djeluju na nain da ispravljaju lou alokaciju resursa. Takvi porezi kotaju efektivno manje nego to iznose prihodi koji e doi od njih.Porezi koji se uvode na zagaivanje odnosno na zagaivae, jedan su od najistaknutijih primjera korektivnih poreza , a s ekonomskog odnosno finansijskog stajalita atraktivan su izvor prihoda. Primarna funkcija takvih poreza je da osiguravaju uinkovitije funkcionisanje ekonomije. Njihovom primjenom pojavljuje se mogunost da se porezni sistem upotrijebi ne samo da bi se prikupila finansijska sredstva, nego da se i povea djelatnost ekonomije. Na raspravama o buduem razvoju poreznih sistema u cijelom svijetu, od velike je vanosti da se takvim korektivnim porezima posveti duna panja.Porezi na zagaivanje ovjekove okoline zasluuju posebnu panju. Tokom dolazeih desetljea, sve snaniji porast broja stanovnika i ekonomija, init e sve jai pritisak na svjetske resurse koji su ogranieni. 3.4. Posredni i neposredni ekoloki porezi Porezi kojima se moe uticati na smanjenje ili ograniavanje zagaivanja ovjekove okoline, kojima se dakle moe djelovati na njezinu zatitu, nalaze se u skupini neposrednih, tako i u skupini posrednih poreza.Meu neposrednim porezima treba istaknuti odredbe onih, ije je uvoenje motivisano upravo zatitom ovjekove okoline. Najistaknutije su od njih one, koje se odnose na mogunost ubrzane amortizacije za investicije u onu opremu, koja pri upotrebi tedljivije troi energiju ili je njenom upotrebom mogue zagaenje kontrolisati, dakle uticati na njegov intenzitet. Osim toga direktnim se porezima prilino uspjeno moe ili favoritizirati ili smanjiti proizvodnja koja ima tetne posljedice na ovjekovu okolinu (i to kako podruja proizvodnje, tako i vrste proizvodnih djelatnosti), kao to su to npr. poljoprivreda, umarstvo, nuklearna energija itd.Posredni porezi, koji utiu ili koji mogu uticati na zatitu ovjekove okoline dijele se na dvije grupe: grupu u kojoj su porezi kao npr. oni na cestovni promet, na motorna vozila ili goriva, koji su incijalno uvedeni uglavnom iz razloga koji se nisu povezivali s ekolokim konsideracijama, ali su upravo one s vremenom postale sve prisutniji initelj koji je relevantan pri determiniranju nivoa ili strukture tih poreza (npr. Porezni poticaji prikupovini automobila s ugraenim katalizatorom , tzv. istih kao i tihih automobile I sl.) grupu u kojima je nesumnjivo prisutna vrlo prepoznatljiva ekoloki motivisana argumentacija (npr. Porez na plastine vreice ili ambalau koja se ne moe reciklirati, pa na pesticide i sl.). Osim toga treba spomenuti i nemali broj davanja, taksi i drugih optereenja, koja imaju element to ih tijesno pribliavaju porezima, a u nekim zemljama i imaju sve karakteristike poreza koji se relativno uspjeno uzimaju pri kontroli raznih aktivnosti s naglaenim uticajem na okolinu.Kad je rije o poreznom instrumentu, kog je mogue i potrebno upotrijebiti sa svrhom ouvanja ovjekove okoline, onda treba prije posezanja za novim, ekolokom argumentacijom motivisanom porezima, identificirati i ukloniti one mjere ugraene u postojei sistem kako direktnih tako i indirektnih poreza, koje djeluju u suprotnom smjeru, kao podsticaji na postupke ili ponaanja koja se mogu ocjeniti potencijalno tetnim za ovjekovu okolinu. Pritom se posebno misli na, ekoloki gledano, neodgovarajue porezne propise i propise koji se odnose na subvencije
7

u ekoloki osjetljivim podrujima, kao to su energija, promet i poljoprivreda.Istaknuti primjeri tih mjera su porezne beneficije koje stimulii iskrenje zemlje I odvodnjavanje, pa upotrebu vlastitih automobila za prevoz izmeu mjesta stanovanja i mjesta rada I sl. Uvoenje novih poreza s ekolokom argumentacijom moe obuhvatiti: Oporezivanje proizvoda koji su tetni za ovjekovu okolinu (npr. pesticidi) i to posebno kada se oni uzimaju u velikim koliinama, a takvog su karaktera da se lagano mogu identificirati. Treba rei da e ekoloki uinak poreza biti vei, to je elastinost potranje i mogunost supstitucije vea. (Meutim, u odreenim e sluajevima, npr.kada se radi o visokotetnom proizvodu ija upotreba ba zbog toga mora biti brzo I drastino smanjena, porezne mjere biti daleko manje efikasne, pa e uinkovitije bitiumjesto njih primjeniti djelimine ili potpune zabrane).Osim toga,kao atraktivni instrumenti porezne politike u ouvanju ovjekove okoline sve se ee i efikasnije u nekim zemljama uzimaju. Porezi kojima se djeluje na njihovu potronju, pa time i na intenzitet zagaenja koje uzrokuju odreene sirovine ili energenti.

4. Karakteristike ekolokog prava i osnovna naela (principi)

Ekoloki pokreti i graanske inicijative su svojom politikom dimenzijom pritiska organizovanih pokreta graana, doveli do velike zainteresovanosti globalne politike (prvenstveno UN) za problematiku zatite okoline. Istovremeno, djelovanje pravne nauke s ciljem da na temelju spoznaja prirodnih nauke, ekoloko pravo preuzima iste, oblikuje ih u pravnu normu i time postane racionalnim pravom, potvruju da je ekoloka svijest bitan preduslov za razvoj ekolokog prava.Kako su se pitanja, odnosno, objekti regulacije ekolokog prava mnoili, postojalo je sve oiglednije da je koriteni skup principa postojeih grana prava nedovoljan za adekvatno pristupanje narastujuim zadacima.Obimniji pravni tekstovi koji reguliu pojedina ekoloka pitanja ve su dugi niz decenija prisutni u zakonodavstvima veeg broja drava, a unutar strukture 5 meunarodnog javnog prava zauzimaju sve znaajnije mjesto . U najvanije karakteristike ekolokog prava moemo svrstati: Ekoloko-pravni odnos, koji obzirom na stalni razvoj ekolokog prava zahtjeva formulaciju pojedinih novih naela jer se pokazalo da koriteni skup naela postojeih grana prava nije dovoljan za odgovarajui pristup novim zadacima.Pravni odnos podrazumijeva onaj drutveni odnos koji je regulisan pravom, pravnim normama, tj. odnos u kome su ljudi duni da se ponaaju po pravnim normama. Predmet ekolokog prava je ekoloko-pravni odnos koji obuhvata sljedee ekoloke vrijednosti: pravo na ivot u zdravoj ivotnoj sredini;pravo na odriv ekonomski razvoj u novim tehnolokim uslovima uz stalno unapreivanje kvaliteta okoline; pravo na racionalno koritenje prirodnih i energetskih resursa, koji obezbjeuje odrivi razvoj; pravo na spreavanje,smanjivanje i prevenciju svih oblika zagaivanja okoline; pravo na zatitu
5

Vladan Joldid, Ekoloko pravo, Savezni sekretarijat za rad, zdravstvo i socijalno staranje Beograd; Beograd 2002, str. 79

integriteta biosfere, ukljuujui i prirodne klimatske uslove I bioloku raznovrsnost; pravo na dostupnost informacija o stanju okoline; pravo na uee u odluivanju o razvoju sistema zatite okoline i u ocjeni rizika planiranog razvoja po okolinu i ovjeka; pravo na adekvatno obrazovanje i jaanje svijesti u oblasti zatite ivotne sredine; pravo na ostvarivanje meunarodne saradnje; pravo na humanistiko vrednovanje ovjeka i njegovog razvoja . Ekoloko-pravna norma je pravna norma koja reguli ekoloko-pravni odnos pri emu se u regulisanju pravnih odnosa subjekata prava koriste metodi koordinacije (izgradnja meunarodne pravne regulative) i subordinacije (ustanovljavanje nacionalnih ekoloko-pravnih odnosa). Principi (naela) ekolokog prava su od posebnog znaaja za donoenje ekoloko -pravnih normi, ali i nita manjeg znaaja za njihovu primjenu. Naela ( principi) su smjernice, misli vodilje, osnovna pravila, putokazi, postulati za rad usmjeren odreenom cilju. Razvoj ekolokog prava potvrdio je njegovu osnovnu karakteristiku, tj. dinaminost i multidisciplinarnost i pokazao potrebu da se obzirom na konkretne vrste ekolokopravnog odnosa, formuliu pojedina nova naela (principi).Za ekoloko pravo svake drave vani su principi koji proizlaze iz njenog ustava, uz nuno uvaavanje optevaeih principa prirodnih nauka.U pravnoj literaturi sreu se razliito sistematizirani principi ekolokog prava. Zajedniko za veinu sistematizacija je ishodite u naelima ekoloke politike EU, te da ih dijele na osnovne i pomone (sekundarne, derivatne) principe,a grupisanje je najloginije prema njihovim zajednikim karakteristikama6. 4.1. Naela (principi) anuliranja negativnog ekolokog uticaja Ova grupa principa ekolokog prava, sainjena po loginom slijedu zajednikih karakteristika vezanih za spreavanje nastajanja teta po okolinu i njihovom otklanjanju, sastoji se od vie principa, tj. obuhvata: princip zagaiva plaa princip standardizacije princip ekoloke ekspertize princip odrivog (usklaenog) koritenja prirodnih izvora princip odrivog (usklaenog) razvoja princip pripadajue odgovornosti razliitog obima princip nediskriminacije izmeu drava 4.2. Naela (principi) vezani za legalni status prirodnih dobara i zajednikih prostora ovjeanstva Ovi principi nastali su kao proizvod razmiljanja o pravnom tretmanu dobara koja ine ukupni ekos, jer se mnoga od prirodnih dobara ne mogu vezati iskljuivo za teritorije suverenih drava, nego mnoga od njih lee na meu dravnim ili meunarodnim prostorima. Grupu ine etiri veoma vana principa ekolokog prava:
6

Vladan Joldid, Ekoloko pravo, Savezni sekretarijat za rad, zdravstvo i socijalno staranje Beograd; Beograd 2002

princip ekoloko-pravne meugeneracijske jednakosti u pravima i odgovornosti, princip permanentnog suvereniteta nad prirodnim resursima, princip podjeljenih resursa, princip zajednikog naslijea ovjeanstva.

4.3. Naelo (princip) prevencije Jedan je od najvanijih principa ekolokog prava i svrha mu je spreavanje nastanka novih teta po okolinu. Radi se o planiranom postupanju za budunost, preventiva prije rizika, opasnosti, oneiavanja i ugroavanja prirodnih izvora. Naelo prevencije obuhvata vremenski i prostorno udaljene opasnosti, sluajeve manje vjerovatnosti pojave tete sve do sumnje u postojanje opasnosti. Pravodobna prevencija djeluje dugorono, za budue generacije, i ne smije se ograniavati na sadanja stanja. Princip je jasno formulisan u Rio deklaraciji i obzirom na broj drava potpisnica i ratifikatora (preko 120) moe se bez sumnje smatrati opteprihvaenim principom meunarodnog ekolokog prava. Ovaj princip ima i dva sekundarna principa : princip izbjegavanja ekoloke tete i princip prevencije zagaenja i smanjenja otpada. 4.4. Naelo (princip) kooperacije U meunarodnom ekolokom pravu razvijen je jedan broj principa koji reguliu razliite oblike saradnje meu dravama u cilju: jaanja unutranjih kapaciteta odrivog razvoja (Rio deklaracija: Princip 9); boljeg rjeavanja problema degradacije ivotne sredine (Rio deklaracija: Princip12); spreavanja prekograninog premjetanja i prenoenja bilo kakvih aktivnosti ili materija koji su uzronici degradacije ivotne sredine, odnosno za koje je utvreno da tete ljudskom zdravlju (Rio deklaracija: Princip 14). Tako je ovaj princip postao optim principom i zbog svog razvoja sadri i nekoliko pomonih principa7: princip sistematskog praenja stanja princip razmjene informacija princip prethodnog obavjetavanja princip konsultacije princip prethodnog traenja pristanka princip obavjetavanja u sluaju hitnosti princip saradnje u sluaju hitnosti princip finansijsko-tehnikog transfera princip razvoja odrivog razvoja na nivou nacionalnih zakonodavstava.

http://geol.pmf.hr/~eprohic/predavanja/Legislativa.u.zastiti.okolisa1.pdf

10

5. Ekoloko pravo u BiH

Dosadanjim analizama ustanovljeno je da ekoloka problematika, pa time i potreba njenog regilisanja pozitivnim zakonskim rjeenjima veoma sloena jer duboko zalazi u sva podruja ljudske aktivnosti. Obzirom na specifinost ureenja drave BiH, sistem normi ekolokog prava je veoma sloen. Osim toga, on je i dio meunarodnog ekolokog prava (kao elementa meunarodne ekoloke politike i strategije odrivog razvoja), pa je u Bosni i Hercegovini jedan od najveih izazova postizanje efikasnog ekoloko-pravnog poretka, kako na dravnom, tako i na entitetskom i lokalnom nivou. Najznaajnije obiljeje ekolokog prava u BiH je relativna mladost u okviru pravnog poretka pa se moe rei da se nalazi u fazi razvoja i u najirem smislu obuhvata sljedee: Krivinopravnu odgovornost zbog zagaivanja ivotne sredine (npr. ekoloka krivina djela, prestupi, prekraji); Graanskopravnu zatitu i naknadu teta;Voenje upravno-pravnih postupaka pred dravnim organima vezanih za norme ekolokog prava; Potrebne dokumente za uvoz, izvoz i tranzit otpadnog materijala; Zastupanje pred Ustavnim sudom vezano za norme ekolokog prava; Zastupanje pred meunarodnim sudovima i institucijama u ostvarivanju ekolokih prava klijenata i sl. Glavna karakteristika je da uglavnom predstavljaju pravnu regulativu za sankcioniranje nepridravanja propisa kojima se regulie zatita okoline i direktno reguliu pojedine oblasti (zatita voda) ili podruja (nacionalni parkovi). 5.1. Izvori ekolokog prava u pravnom poretku BiH Izvori prava se mogu podjeliti na materijalne i formalne. Pod materijalnim izvorom prava, u pravnoj nauci uobiajno, podrazumijevaju se drutveni uzroci, odnosno drutveni faktori koji stvaraju pravo, a nazivamo ih pravila ponaanja. Tu spadaju razna politika naela, shvatanja drutvenih i privrednih odnosa, razliiti pogledi na svijet, obiaji, pravinost i moral, pravni osjeaji, religijska shvatanja i sl. Svi zajedno i u interakciji utiu na oblikovanje odreenog pravnog poretka. Pod formalnim izvorima prava podrazumijevamo apstraktne i generalne imperative ljudskog ponaanja, oblikovane u pravne norme, tj. pravne propise. Za ekoloko pravo u mnogoemu su znaajniji formalni od materijalnih izvora prava. Kao najvaniji pravni propis u svim pravnim sistemima izdvaja se Ustav. Ustav, kao temeljni pravni akt neke drave, kojim se uspostavlja pravni i politiki poredak, je dokument koji predstavlja bazu na kojoj izrastaju zakoni drave, koji odreuje i kako e se nekom dravom upravljati, kao i odnos izmeu drave i njenih subjekata. Na osnovi toga uobiajeno je da Ustav, i zakoni uopte , po pitanju zatite okoline (ekologije), obraaju se svima ije vlasnito ili postupci mogu ili djeluju na oneiavanje ili ugroavanje okoline. Zakoni su vrlo znaajni izvori ekolokog prava u BiH. U zakonodavstvu BiH na hijerarhijskoj ljestvici pravnih normi, kao izvor prava, zakoni su odmah poslije ustava.
11

Praktino posmatrano, a i u skladu sa specifinim ureenjem BiH, zakoni predstavljaju najvaniji i temeljni pravni izvor. Oni su i osnovni mehanizam za djelovanje vlasti po pitanju zatite okoline na svim nivoima. Specifinost ekolokog prava u BiH proizilazi i iz injenice da se njegovim predmetom bave sve tradicionalne grane prava, odnosno da se pravne norme koje ureuju okolinu i njegovu zatitu pojavljuju u zakonima na razliitim nivoima (entiteti, kantoni) i u razliitim granama prava, pa se moe rei da imamo ekoloke zakone, i ostale zakone u kojima su sadrane neke ekoloke norme. Ekoloki zakoni se u praksi pojavljuju kao opti i posebni. Opti ekoloki zakoni su oni kojima je osnovni predmet regulisanje zatite okoline, kao npr.: Okvirni zakon o okoliu FBiH i zakoni o zatiti okolia u kantonima,Okvirni zakon o ivotnoj sredini RS, Okvirni zakon o ivotnoj sredini BD. U posebnu vrstu zakona ubrajaju se zakoni o zatiti pojedinih zatienih dijelova prirode u BiH. Tu pripadaju zakoni o zatiti prirode, voda, zraka, uma i sl. U ostale zakone koji sadre samo pojedine ekoloke norme ubrajaju se npr. krivinonopravni i graanskopravni zakoni, a tu spadaju i zakoni koji imaju pluralne namjene jer nastoje pomiriti interese svih zainteresiranih adresata, a da se njima istovremeno ostvari svrha zbog koje su doneseni. U tu vrstu zakona ubrajaju se oni o prostornom ureenju i planiranju prostora, zakoni o graenju, zakoni o komunalnim djelatnostima, kao i oni kojima se unapreuje privreda, saobraaj,kvalitet ivota i zdravlja ljudi te zatita razliitih dobara. Osim zakona sa stanovita ekolokog prava, bitno je da se zatita i ouvanje okoline reguliu i drugim pravnim pravilima, po rangu niim od zakona, odnosno podzakonskim optenormativnim aktima.Potreba za takvim aktima proizlazi i iz nastojanja da zakonski tekst bude precizan, nedvosmislen, jasan i pregledan. Podruje ekolokog prava okoline u BiH najee se ureuje vrstama podzakonskih optenormativnih akata vezanim za izvrenje zakona; podzakonskih akata ima mnogo, kao npr.: razne uredbe, pravilnici i sl., a donose se i propisuju na razliitim nivoima.

12

6. Zakljuak
Nacionalna i globalna pitanja ivotne sredine su glavni izazovi u 21. vijeku. Odgovaranje na te izazove zahtjeva razumjevanje ekonomije ivotne sredine. Uzroci koji su doveli do ekoloke krize nalaze se u poremeenoj ravnotei izmeu prirodnih sistema za odravanje ivota i industrijskih, demografskih i tehnolokih potreba oveanstva. Ekoloka kriza se ispoljava u iscrpljivanju prirodnih resursa i zagaenju ovekove sredine.Poto su priroda i drutvo povezani, moramo naglasiti i da se savremeno drutvo ne moe zamisliti bez postojanja prava. Od prava se oekuje da to vie doprinosi zatiti kao i ouvanju ivotne sredine. U dijelu seminarskog rada koji se bavi analizom ekolokog prava,moe se zakljuiti da nacionalno i meunarodno ekoloko pravo imaju nezamjenljivu vanost u zatiti i unapreenju okoline, izgradnji drutava na naelima odrivog razvoja,te ugraivanju i stvarnom uvaavanju kriterija koji sutinski utiu na kvalitet ivota. Ekoloko pravo nije samo po sebi dovoljno za utvrivanje kriterija za izgradnju buduih drutava zasnovanih na naelima odrivog razvoja, bioloke i prirodne raznolikosti. Izgradnja takvih drutava pretpostavlja mnogo ire podruje djelovanja nego to je samo ekoloko pravo.Situacija u kojoj se nalazi ekologija u BiH je u nezavidnom poloaju u odnosu na ekologiju EU. Moe se rei da je ekoloka problematika u BiH, pa time i potreba njenog regulisanja pozitivnim zakonskim rjeenjima veoma sloena, jer duboko zadire u sva podruja ljudske aktivnosti. Obzirom na specifinost ureenja drave BiH i obaveza koje proistiu iz meunarodnih ugovora, jasno je da je u Bosni i Hercegovini jedan od najveih izazova postizanje efikasnog ekoloko-pravnog poretka, kako na dravnom, tako i na entitetskom i lokalnom nivou. Po mom miljenju, zakonodavna vlast u BiH treba djelovati na osnovu realnog stanja prilikom predlaganja propisa.BiH treba da slijedi rjeenja meunarodnih pravnih izvora. Pri tome, za ekoloke i pravne norme, znaajna je njihova primjena, odnosno sposobnost vlasti da ih primjenjuje kroz osnaenje sudjelovanja svih strana, obrazovanje ili na drugi nain. Moe se zakljuiti da se problemu zatite ovjekove okoline u zadnjim decenijama posveuje panja, ali da to jo uvijek nije ni priblino dovoljno koliko bi zaista bilo potrebno.

13

Literatura

[1] Rakid,V.,Jovanovid,S.,irid,J.,Ekologija i pravo,Pravni fakultet Univerziteta Union,Beograd,2012. 2 Simid,M.,orevid,S.,Matid,D.,Uvod u pravo,Pravni fakultet Univerziteta u Kragujevcu,Kragujevac,2009. 3 Kostid, M. (2009), Ekoloki kriminal i njegovo suzbijanje, u Pravni ivot, tematski broj Pravo i vreme, br. 10, Udruenje pravnika Srbije, Beograd, str. 175-182, ISSN 0350-0500 [4] Popov,., Ekonomska analiza prava ivotne sredine i odrivi razvoj, Zbornik: Osnove prava ivotne sredine, Pravni fakultet, Novi Sad, 2009. [5] Stanid,M.,Javne mjere i instrumenti u politici zatite ivotne sredine,Univerzitet Sinergija,Bijeljina,2012. [6] Alija Bazdulj -Znaaj ekoloke svijesti za ekoloko pravni poredak u BiH(magistarski rad) [7] http://www.pravos.hr/gospodarske/datoteke/PRAVO_OKOLISA-skripta.pdf [8]http://ec.europa.eu/taxation_customs/taxation/gen_info/economic_analysis/tax_structures/ index_en.html [9] http://geol.pmf.hr/~eprohic/predavanja/Legislativa.u.zastiti.okolisa1.pdf

14