You are on page 1of 38

Verificao das instalaes eltricas

Fonte de informao: CERTIEL

Verificao das instalaes eltricas Arranjo grfico e pedaggico: Lucnio Preza de Arajo

Este documento sintetiza alguns aspetos tcnicos a considerar na verificao da generalidade das instalaes eltricas do tipo C, no se aplicando s redes particulares de distribuio de energia (redes dos condomnios fechados). Na sua elaborao a CERTIEL baseou-se na abordagem que assume nas inspees a este tipo de instalaes, no mbito da sua certificao. Como no so detalhadas exaustivamente todas as exigncias legais mnimas, este documento deve ser entendida como uma proposta de procedimento a tomar pelos tcnicos na verificao final s instalaes que executam, antes do pedido de certificao ser efetuado. Atendendo especificidade das instalaes haver certamente outras exigncias a considerar, pelo que a utilizao deste documento no dispensa a consulta de toda a legislao aplicvel.

Instalaes alimentadas por uma rede de distribuio de servio pblico em baixa tenso ou instalaes de carter permanente com produo prpria em baixa tenso at 100 KVA, se de segurana ou de socorro. As Instalaes de servio particular do tipo C cuja potncia de alimentao seja igual ou inferior a 50 KVA no necessitam de projeto.

Pgina 2

Verificao das instalaes eltricas Origem da instalao importante identificar com clareza a fronteira entre a RESP (rede eltrica de servio pblico) e as instalaes eltricas do tipo C. A responsabilidade dos tcnicos responsveis pela execuo (quem faz o pedido de certificao CERTIEL) aplica-se a essas instalaes. Esse ponto entendido como a origem da instalao e mediante a conceo poder ser: na sada da portinhola;

Fig.1 Instalaes em edifcio coletivo e unifamiliar

na entrada do quadro de coluna (QC) (se no existir portinhola);

Pgina 3

Verificao das instalaes eltricas


Fig.2 Instalaes em edifcio coletivo

na entrada do contador (se no existir portinhola nem QC)

Fig.3 Instalaes em moradia unifamiliar

Pgina 4

Verificao das instalaes eltricas Instalao de utilizao Quadros Localizao Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Devem estar localizados junto ao acesso normal do recinto servido pela instalao. 2. Se existirem circuitos noutra compartimentao do edifcio com separao cortafogo deve existir quadro parcial nesse compartimento. 3. Se existirem circuitos noutro piso deve haver quadro parcial nesse piso . Conformidade do material Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Os quadros e os seus equipamentos so conformes se se cumprirem um dos requisitos: 1.1. tiverem aposta marcao CE;

Fig.4 Marcao CE

1.2. for apresentada declarao de conformidade.

Fig.5 Exemplo de declarao de conformidade

Pgina 5

Verificao das instalaes eltricas Corte geral omnipolar 1. Deve existir um dispositivo de corte geral que corte simultaneamente todos os condutores ativos. Proteo contra contactos diretos Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. No devero haver partes ativas acessveis. Proteo contra contactos indiretos Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Todos os circuitos devem estar protegidos contra contactos indiretos de uma das formas: 1.1. classe II de isolamento (CII);

Fig.6 Smbolo que identifica a CII

1.2.

isolamento equivalente CII (sugere-se a consulta da ficha tcnica n.22 da Certiel);

Fig.7 Exemplos de DDR (bipolar, tetrapolar, bloco vigi e toro)

1.3. possuem dispositivo diferencial residual(DDR) a montante. 2. Todos os circuitos finais devem estar protegidos por DDR. 3. O valor estipulado da corrente diferencial residual (I An,)do DDR deve ser adequada ao valor da resistncia de terra. Para o efeito deve ser tido em conta a tabela:

Pgina 6

Verificao das instalaes eltricas 4. Sempre que os circuitos possurem as caractersticas seguintes devero ser protegidos por DDR com IAn 30 mA: 4.1. alimentem equipamentos ou tomadas em casas de banho onde se possa tomar banho (sugere-se a consulta da ficha tcnica n. 35 e fichas tcnica de bolso C1 e C2 da Certiel; 4.2. alimentem equipamentos ou tomadas junto a piscinas (sugere-se a consulta da ficha tcnica n. 35 e fichas tcnica de bolso C3 e C4 da Certiel; 4.3. alimentem equipamentos em saunas; 4.4. alimentem equipamentos junto a fontes decorativas; 4.5. alimentem tomadas onde possam ser ligados equipamentos que funcionem no exterior; 4.6. alimentem tomadas que estejam acessveis em: infantrios, escolas, hospitais, lares ou similares; 4.7. alimentem tomadas localizadas em grandes exploraes agrcolas ou pecurias. 5. Dever ser garantida a seletividade entre os diferentes DDR como se indica na ficha tcnica n. 12 da Certiel. Protees contra sobreintensidades e natureza dos circuitos Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Adequao do valor estipulado do disjuntor (I n) corrente de servio (Ib) e corrente mxima admissvel (I Z) dos condutores. Sugere-se a consulta da ficha tcnica n. 34 e 36 e da ficha tcnica de bolso B4 da Certiel. 2. Existncia de seletividade entre protees consecutivas. Sugere-se a consulta da ficha tcnica n. 16 da Certiel. 2. Como referncia e tendo em conta a natureza do circuito devem-se respeitar as seces mnimas e protees indicadas na tabela seguinte.

(1) no caso de aparelhos cuja alimentao no esteja prevista ser atravs de ficha com corrente estipulada igual ou inferior a 16 A

Pgina 7

Verificao das instalaes eltricas Medio da resistncia de isolamento Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Esta medio dever ser feita: 1.1. entre os condutores de fase; 1.2. entre os condutores de fase e o de neutro; 1.3. entre os condutores de fase e o de proteo; 1.4. entre o condutor de neutro e o de proteo. 2. Em qualquer dos casos importante recorrer a uma tenso de ensaio adequada e garantir que a parte da instalao a testar no est a alimentar equipamentos. 3. O indicado na ficha tcnica de bolso A3 da Certiel exemplifica a medio da resistncia de isolamento entre condutores de fase e o de proteo.

Pgina 8

Verificao das instalaes eltricas Ensaio de continuidade Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Este ensaio permite verificar a continuidade entre dois quaisquer pontos de uma instalao (ex.: condutores de proteo, ligaes equipotenciais, elementos condutores e massas) como se exemplifica na ficha tcnica de bolso A1 e A2 da Certiel. Mtodo A 1. Desligue o aparelho de corte geral da instalao 2. Seleccione o aparelho de medio para a funo de verificador de continuidade 3. Ligue uma ponta de prova no barramento de terra do quadro de entrada 4. Coloque a outra ponta de prova onde pretende testar a continuidade (tomadas, junes, massas, elementos condutores, entre outros) .

Mtodo B 1. Desligue o aparelho de corte geral da instalao 2. Seleccione o aparelho de medio para a funo de verificador de continuidade 3. Estabelea uma interligao entre o barramento de terra e fase 4. Verifique a continuidade entre a terra e a fase nos pontos da instalao que pretende testar (tomadas, junes, etc.)

Pgina 9

Verificao das instalaes eltricas Canalizao/aparelhagem/circuitos Conformidade do material Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. A canalizao e aparelhagem sero conformes se se cumprirem um dos requisitos: 1.1. tiverem aposta marcao CE;

Fig.8 Marcao CE

1.2.

for apresentada declarao de conformidade.

Fig.9 Exemplo de declarao de conformidade

IP e IK Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. O IP e o IK devero ser adequados s influncias externas que se verifiquem no local de estabelecimento. 2. Para melhor perceo dos critrios a considerar sugere-se a consulta das fichas tcnica n. 33 e ficha tcnica de bolso B1, B2 e B3 da Certiel. 3. Em locais em que as influncias externas sejam mais significativas estes critrios so mais exigentes como se exemplifica nas fichas tcnicas de bolso n. C1 e C3 da Certiel.

Pgina 10

Verificao das instalaes eltricas Modo de instalao A seleco do modo de instalao das canalizaes depende: da natureza dos locais; da natureza das paredes e dos outros elementos da construo que suportam as canalizaes; da acessibilidade das canalizaes s pessoas e aos animais; da tenso; das solicitaes electromecnicas susceptveis de se produzirem em caso de curto-circuito; de outras solicitaes s quais as canalizaes podem ficar submetidas durante a execuo da instalao eltrica ou em servio. Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Os condutores isolados ou cabos devem ter nvel de isolamento igual ou superior a 300/300 V, considerando que de uma forma geral a tenso nominal fase neutro de alimentao aos circuitos de 230V. 2. Nas canalizaes trifsicas os condutores devem ser identificados segundo a ordem e cor: 2.1. verde e amarelo (para condutor de proteo); 2.2. azul (para condutor de neutro); 2.3. castanho (para a fase L1); 2.4. preto (para a fase L2); 2.5. cinzento (para a fase L3). 2.6. Para melhor perceo sugere-se a consulta da ficha tcnica n. 15 da Certiel. 3. Nas canalizaes monofsicas os condutores devem ser identificados segundo a ordem e cor: 3.1. verde e amarelo (para condutor de proteo); 3.2. azul (para condutor de neutro); 3.3. preto, castanho ou cinzento (para a fase). 3.4.Para melhor perceo sugere-se a consulta da ficha tcnica n. 15 da Certiel.

Pgina 11

Verificao das instalaes eltricas Seco dos condutores e corrente de servio (I b) Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. A corrente de servio (Ib) deve ser inferior ao valor estipulado da proteo (I n). 2. Os condutores de neutro e de proteo devem possuir a mesma seco que os de fase at aos 16mm2 inclusive. Quando se proceder reduo desses condutores devem-se respeitar as seguintes seces mnimas:

Fig.10 Seces nominais dos condutores

Seco dos condutores e dimetro das condutas Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Para garantir o fcil enfiamento e desenfiamento dos circuitos os condutores ou cabos no devem ocupar mais do que 33 % da conduta onde estejam enfiados. Existncia de condutor de proteo Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Os circuitos devem possuir condutor de proteo a acompanhar os condutores de fase e de neutro.

Pgina 12

Verificao das instalaes eltricas Queda de tenso Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Nos circuitos de iluminao a queda de tenso desde o incio da instalao at luminria mais distante no deve exceder os 3% do valor da tenso nominal fase neutro (230 V). 2. Nos circuitos que no sejam de iluminao a queda de tenso desde o incio da instalao at ao aparelho de utilizao mais distante no deve exceder os 5% do valor da tenso nominal fase neutro (230 V). Ensaio de continuidade Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Este ensaio permite verificar a continuidade entre dois quaisquer pontos de uma instalao (ex.: condutores de proteo, ligaes equipotenciais, elementos condutores e massas) como se exemplifica na ficha tcnica de bolso A1 e A2 da Certiel.

Mtodo A 1. Desligue o aparelho de corte geral da instalao 2. Seleccione o aparelho de medio para a funo de verificador de continuidade 3. Ligue uma ponta de prova no barramento de terra do quadro de entrada 4. Coloque a outra ponta de prova onde pretende testar a continuidade (tomadas, junes, massas, elementos condutores, entre outros)

Pgina 13

Verificao das instalaes eltricas

Mtodo B 1. Desligue o aparelho de corte geral da instalao 2. Seleccione o aparelho de medio para a funo de verificador de continuidade 3. Estabelea uma interligao entre o barramento de terra e fase 4. Verifique a continuidade entre a terra e a fase nos pontos da instalao que pretende testar (tomadas, junes, etc.)

Junes e derivaes Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Junes

Fig.11 Exemplo de juno (ligao entre 2 condutores)

1.1. So ligaes entre duas extremidades de condutores e podem ser efetuadas: 1.1.1.nos terminais da aparelhagem; 1.1.2.nos terminais dos aparelhos de utilizao; 1.1.3.em equipamentos que consistam em junes. 1.2. A soluo tcnica utilizada deve ser adequada seco e flexibilidade dos condutores.

Pgina 14

Verificao das instalaes eltricas 2. Derivaes (derivaes mltiplas ou repicagens)

Fig.12 Exemplo de derivao mltipla (ligao entre 3 condutores)

2.1. So ligaes entre vrios condutores e podem ser efetuadas: 2.1.1.nos terminais da aparelhagem preparada para esse efeito; 2.1.2.nos terminais dos aparelhos de utilizao preparados para esse efeito; 2.1.3.em equipamentos que consistam em derivadores instalados em partes apropriadas da instalao (ex: caixas de derivao, em caixas fundas, ocos de construo, etc.). 2.2. A soluo tcnica utilizada deve ser adequada ao nmero, seco e flexibilidade dos condutores. Ligaes equipotenciais suplementares Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Estas ligaes devem ser feitas entre os condutores de proteo e: 1.1. as partes condutoras de aparelhos de utilizao que possam ficar com tenso em caso de defeito (ex.: aparelhos da classe I); 1.2. estruturas metlicas (ex.: estruturas de tetos falsos, bancadas em cozinhas industriais, caixilharia de janelas em casas de banho onde se tome banho, partes que no possam ser ligadas terra atravs da ligao equipotencial principal, etc.). 2. As seces mnimas a considerar devero ser: 2.1. igual ou superior menor das seces dos condutores de proteco (SPE1 ou SPE2) dos circuitos que alimentem os aparelhos da classe I interligados atravs da ligao equipotencial suplementar.

Fig.13 Exemplo de ligao equipotencial suplementar entre dois condutores de proteo Legenda: SPE1 a seco do condutor de proteo do circuito que alimenta o aparelho 1 SPE2 a seco do condutor de proteo do circuito que alimenta o aparelho 2 SLS a seco da ligao equipotencial suplementar

Pgina 15

Verificao das instalaes eltricas 2.2. Igual ou superior a metade da seco do condutor de proteco (SPE) que alimenta o aparelho da classe I que interligado atravs da ligao equipotencial suplementar estrutura metlica. Nestes casos a seco do condutor de proteo (SPE) deve ser igual ou superior a 2,5 mm2 se este for mecanicamente protegido. Caso contrrio dever ser igual ou superior a 4 mm2.

Fig.14 Exemplos de ligao equipotencial suplementar entre um condutor de proteo e elemento condutor Legenda: SLS a seco da ligao equipotencial suplementar

2.3. Em casas de banho onde se possa tomar banho e piscinas, a seco mnima do condutor utilizado deve ser 2,5 mm 2 se for mecanicamente protegido ou 4 mm2 se no for. Sugere-se a consulta da frente da ficha tcnica n. 20 da Certiel.

Fig.15 Exemplo de ligao equipotencial suplementar entre aparelhos e elementos condutores

Pgina 16

Verificao das instalaes eltricas Aparelhos de utilizao Conformidade material Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Os aparelhos de utilizao sero conformes se se cumprirem um dos requisitos: 1.1. tiverem aposta marcao CE;

Fig.16 Marcao CE

1.2. for apresentada declarao de conformidade.

Fig.17 Exemplo de declarao de conformidade

IP e IK Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Os IP e o IK devero ser adequados s influncias externas que se verifiquem no local de estabelecimento. 2. Para melhor perceo dos critrios a considerar sugere-se a consulta da ficha tcnica n. 33 e ficha tcnica de bolso B1, B2 e B3 da Certiel. 3. Em locais em que as influncias externas sejam mais significativas estes critrios so mais exigentes como se exemplifica nas fichas tcnicas de bolso n. C1 e C3 da Certiel.
Pgina 17

Verificao das instalaes eltricas Instalaes coletivas e entradas Localizao de equipamentos/caixas (incluindo de contagem) Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Quadro de colunas localizado no interior do edifcio, junto ao acesso normal e junto respetiva portinhola caso exista. 2. Colunas localizadas em zona comum (no interior de ducto se for obrigatria a sua existncia) 3. Caixas de coluna localizadas em zona comum interior ao edifcio, no mesmo piso das instalaes por elas alimentadas. 4. Caixas de coluna localizadas entre 2,0 m e 2,8 m de altura. 5. Contadores acessveis ao operador de rede (no exterior do edifcio se for unifamiliar, em zona comum interior se o edifcio for coletivo). 6. Contadores localizados com visor entre 1,0 m e 1,7 m de altura. Conformidade do material Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Os equipamentos/caixas utilizados so conformes se se cumprirem um dos seguintes requisitos: 1.1. tiverem aposta marcao CE;

Fig.18 Marcao CE

1.2. for apresentada declarao de conformidade.

Pgina 18

Verificao das instalaes eltricas


Fig.19 Exemplo de declarao de conformidade

IP e IK de equipamentos/caixas Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Os equipamentos/caixas devem possuir no mnimo o IP2X e o IK07. 2. Para melhor perceo dos critrios a considerar na definio do IP e IK mediante as influncias que se verifiquem num local sugere-se a consulta da ficha tcnica n. 33 e ficha tcnica de bolso B1, B2 e B3 da Certiel.

Proteo contra contactos diretos Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. No devero haver partes ativas acessveis. Proteo contra contactos indiretos Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Os equipamentos/caixas devem possuir uma de duas formas de proteo:

1.1. classe II de isolamento (CII);

Pgina 19

Verificao das instalaes eltricas


Fig.20 Smbolo que identifica a CII

1.2. isolamento equivalente CII (sugere-se a consulta da ficha tcnica da Certiel n.22). Correntes de servio (Ib) e fatores de simultaneidade Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. importante determinar a potncia alimentar e a respetiva corrente de servio I b 1.1. Quadros de colunas e caixas de colunas 1.1.1. No caso de instalaes executadas nas habitaes de edifcios coletivos devem ser considerados os correspondentes fatores de simultaneidade:

1.1.2. De uma forma geral nos casos de instalaes em edifcios colectivos que no sejam habitaes (ex.: lojas, escritrios, arrumos, etc.) deve ser considerado o fator de simultaneidade 1. 1.1.3. Para determinar o valor Ib procede-se de acordo com definido na ficha tcnica da Certiel n. 6. 1.2. Entradas 1.2.1. As Ib mnimas legalmente aceites nas instalaes e respetivas potncias a alimentar devero ser:

Pgina 20

Verificao das instalaes eltricas 1.2.2. Devem ser tidos como referncia os valores de I b e de potncia a alimentar normalizados indicados na ficha tcnica da Certiel n. 19. Constituio e valores nominais face s correntes de servio (I b) Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Quadro de colunas e instalao coletiva 1.1. Existncia de corte geral com valor nominal adequado I b. 1.2. Existncia de caixa de barramentos com valor nominal adequado I b (se existirem mais do que duas sadas protegidas para colunas ou entradas). 1.3. Caixas de proteo de sadas com valor nominal adequado I b. 1.4. Caixas de colunas com valor nominal adequado I b (se existirem colunas). 1.5. Instalao de utilizao dos servios comuns alimentadas diretamente do quadro de colunas (se suscetvel de provocar perturbaes na instalao coletiva). Proteo contra sobreintensidades Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Quadro de colunas e instalao coletiva (caixas de proteo de sadas e caixas de coluna) 1.1. Existncia de fusveis do tipo APC (alto poder de corte). 1.2. Existncia de fusveis do tipo NH (Baixa Tenso e Alta Capacidade de Interrupo)

Fig.21 Fusveis D e fusveis NH

1.3. Fusveis com curva gG. 1.4. Adequao do valor estipulado (I n) do fusvel corrente de servio (I b) e corrente mxima admissvel (IZ) dos condutores das colunas e entradas. Sugerese a consulta da ficha tcnica n. 34 e n.36 da Certiel. 1.5. Existncia de seletividade entre protees consecutivas (ex.: fusveis caixa proteo de sada e fusveis da caixa de coluna). Sugere-se a consulta da ficha tcnica da Certiel n. 16. 2. Portinholas (instalaes de utilizao alimentadas diretamente de ramais exclusivos) 2.1. Existncia de fusveis do tipo APC (alto poder de corte). 2.2. Existncia de fusveis do tipo D (Diazed) ou NH. 2.3. Existncia de fusveis com curva gG.
Pgina 21

Verificao das instalaes eltricas 2.4. Adequao do valor estipulado do fusvel corrente de servio (I b) e corrente mxima admissvel (IZ) dos condutores da entrada.

Medio da resistncia de isolamento Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 2. 3. Esta medio dever ser feita: entre os condutores de fase; entre os condutores de fase e o de neutro; entre os condutores de fase e o de proteo; entre o condutor de neutro e o de proteo. Em qualquer dos casos importante recorrer a uma tenso de ensaio adequada e garantir que a parte da instalao a testar no est a alimentar equipamentos. O indicado na ficha tcnica de bolso A3 da Certiel exemplifica a medio da resistncia de isolamento entre condutores de fase e o de proteo.

Pgina 22

Verificao das instalaes eltricas

4. Colunas 4.1. Na medio da resistncia de isolamento das colunas o corte geral do quadro de colunas deve estar aberto e os fusveis das caixas de proteo de sadas e das caixas de coluna no devero estar instalados. 5. Entradas alimentadas do quadro de colunas 5.1 Na medio da resistncia de isolamento das entradas os fusveis das caixas de coluna ou das caixas de proteo de sadas (no caso de contagens centralizadas) no devem estar instalados e o corte geral do quadro de entrada deve estar aberto. 6. Entradas alimentadas de portinholas (instalaes de utilizao alimentadas de ramais exclusivos) 6.1. Na medio da resistncia de isolamento das entradas os fusveis da portinhola no devem estar instalados e o corte geral do quadro de entrada deve estar aberto. Ensaio de continuidade Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Este ensaio permite verificar a continuidade entre dois quaisquer pontos de uma instalao (ex.: condutores de proteo, ligaes equipotenciais, elementos condutores e massas) como se exemplifica na ficha tcnica de bolso A1 e A2 da Certiel.

Mtodo A 1. Desligue o aparelho de corte geral da instalao 2. Seleccione o aparelho de medio para a funo de verificador de continuidade 3. Ligue uma ponta de prova no barramento de terra do quadro de entrada 4. Coloque a outra ponta de prova onde pretende testar a continuidade (tomadas, junes, massas, elementos condutores, entre outros)

Pgina 23

Verificao das instalaes eltricas

Mtodo B 1. Desligue o aparelho de corte geral da instalao 2. Seleccione o aparelho de medio para a funo de verificador de continuidade 3. Estabelea uma interligao entre o barramento de terra e fase 4. Verifique a continuidade entre a terra e a fase nos pontos da instalao que pretende testar (tomadas, junes, etc.)

Ducto Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Existncia de ducto que integre as instalaes coletivas e entradas nos seus percursos verticais (no caso de existirem 10 ou mais instalaes de utilizao alimentadas a partir dessas canalizaes). 2. No ducto para alm das canalizaes das colunas e das entradas no devem existir: 2.1. cabos de telecomunicaes (telefone e televiso); 2.2. baixadas das antenas coletivas de televiso e rdio e da distribuio de sinal de televiso por cabo; 2.3. descidas dos pra-raios de proteo do edifcio. 3. No ducto as canalizaes que no consistam em colunas ou entradas devem estar identificadas e separadas. 4. Deve ser constitudo por materiais incombustveis com comportamento ao fogo no inferior ao definido para o edifcio. 5. As passagens livres ao nvel do pavimento devem estar adequadamente obturadas (ex.: beto armado ou gesso armado). 6. As portas devem abrir num ngulo igual ou superior a 90 0.
Pgina 24

Verificao das instalaes eltricas 7. O espao livre em frente abertura para o ducto no deve ser inferior a 70 cm. 8. As dimenses mnimas interiores devem ser: 8.1. profundidade mnima de 30 cm;

Fig.23 Dimenses mnimas dos ductos

8.2. larguras L2 e L1 adequadas ao maior valor estipulado I n da coluna ou entrada existente segundo a tabela.

Canalizao: Conformidade do material Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. A canalizao conforme se se cumprirem um dos seguintes requisitos: 1.1. tiver aposta marcao CE;
Fig.24 Marcao CE

1.2.

for apresentada declarao de conformidade.

Pgina 25

Verificao das instalaes eltricas

Fig.25 Exemplo de declarao de conformidade

IP e IK Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. A canalizao da instalao coletiva e das suas entradas deve possuir no mnimo o IP2X. 2. A canalizao da instalao coletiva e das entradas deve possuir no mnimo o IK07 se embebida. 3. A canalizao da instalao coletiva e das entradas deve possuir no mnimo o IK08 se vista.
(Para melhor perceo dos critrios a considerar na definio do IP e IK a considerar mediante as influncias que se verifiquem num local sugere-se a consulta das ficha tcnica n. 33 e ficha tcnica de bolso B1, B2 e B3 da Certiel)

Pgina 26

Verificao das instalaes eltricas

Modo de instalao A seleco do modo de instalao das canalizaes depende: da natureza dos locais; da acessibilidade das canalizaes s pessoas e aos animais; da natureza das paredes e dos outros elementos da construo que suportam as canalizaes. da tenso; das solicitaes electromecnicas susceptveis de se produzirem em caso de curto-circuito; de outras solicitaes s quais as canalizaes podem ficar submetidas durante a execuo da instalao eltrica ou em servio.

Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. 2. 3. 4. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. 6. 6.1. 6.2. 6.3. As colunas devem estar estabelecidas em zona interior comum do edifcio. As entradas devem estar estabelecidas em zona comum do edifcio ou no interior da instalao a alimentar. Se existirem condutas estas devero possuir interior liso. Os condutores isolados ou cabos devem ter nvel de isolamento igual ou superior a 450/750 V. Nas canalizaes trifsicas os condutores devem ser identificados segundo a ordem e cor: verde e amarelo (para condutor de proteo); azul (para condutor de neutro); castanho (para a fase L1); preto (para a fase L2); cinzento (para a fase L3). Para melhor perceo sugere-se a consulta da ficha tcnica da Certiel n. 15. Nas canalizaes monofsicas os condutores devem ser identificados segundo a ordem e cor: verde e amarelo (para condutor de proteo); azul (para condutor de neutro); preto, castanho ou cinzento (para a fase).

Pgina 27

Verificao das instalaes eltricas

Seco dos condutores e corrente de servio (I b) Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. A corrente de servio (Ib) deve ser inferior ao valor estipulado (In) da proteco. 2. Os condutores das colunas devem possuir seco igual ou superior a 10 mm 2. 3. Os condutores das entradas devem possuir seco igual ou superior a 6 mm 2. 4. Os condutores de neutro e de proteo devem possuir a mesma seco que os de fase at aos 16 mm2 inclusive. Quando se proceder reduo desses condutores devem-se respeitar as seguintes seces mnimas:

Pgina 28

Verificao das instalaes eltricas

Seco dos condutores e dimetro das condutas Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Instalaes novas 1.1. Em canalizaes enfiadas a condutor H07 V em conduta VD devem-se considerar os valores mnimos:

Pgina 29

Verificao das instalaes eltricas 1.2. Em quaisquer outros casos os condutores ou cabos no devem ocupar mais do que 20 % da conduta onde estejam enfiados. 2. Remodelaes 2.1. Em canalizaes enfiadas a condutor H07 V em conduta VD devem-se considerar os valores mnimos:

2.2. Em quaisquer outros casos os condutores ou cabos no devem ocupar mais do que 40 % da conduta onde estejam enfiados. Existncia de condutor de proteo Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. As colunas e as entradas alimentadas de instalaes coletivas devem possuir condutor de proteo a acompanhar os condutores de fase e de neutro. Queda de tenso Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. 1.1. Instalao coletiva e entradas alimentadas da instalao coletiva A queda de tenso no deve exceder os 1,5% do valor da tenso nominal fase neutro (230 V) e idealmente deve-se verificar: 1.1.1. a queda de tenso na instalao colectiva no deve exceder os 1,0%; 1.1.2. a queda de tenso nas entradas no deve exceder os 0,5%. 2. 2.1. Entradas alimentadas de portinholas A queda de tenso no deve exceder os 1,5% do valor da tenso nominal fase neutro (230 V).

(Para melhor perceo do modo de clculo da queda de tenso sugere-se a consulta da ficha tcnica n. 29 e da ficha tcnica de bolso B5 da Certiel)

Pgina 30

Verificao das instalaes eltricas

Ensaio de continuidade Alguns aspetos tcnicos a considerar Este ensaio permite verificar a continuidade entre dois quaisquer pontos de uma instalao (ex.: condutores de proteo, ligaes equipotenciais, elementos condutores e massas) como se exemplifica a seguir.

Mtodo A 1. Desligue o aparelho de corte geral da instalao 2. Seleccione o aparelho de medio para a funo de verificador de continuidade 3. Ligue uma ponta de prova no barramento de terra do quadro de entrada 4. Coloque a outra ponta de prova onde pretende testar a continuidade (tomadas, junes, massas, elementos condutores, entre outros)

Pgina 31

Verificao das instalaes eltricas

Mtodo B 1. Desligue o aparelho de corte geral da instalao 2. Seleccione o aparelho de medio para a funo de verificador de continuidade 3. Estabelea uma interligao entre o barramento de terra e fase 4. Verifique a continuidade entre a terra e a fase nos pontos da instalao que pretende testar (tomadas, junes, etc.)

2 3 4
A2

Pgina 32

Verificao das instalaes eltricas Ligao Terra Eltrodo de terra Corpo condutor ou conjunto de corpos condutores em contacto com o solo, garantindo uma ligao eltrica com este. Para a sua execuo podem ser utilizados: tubos, varetas ou perfilados; fitas, vares ou cabos nus; chapas; anis (de fitas ou de cabos nus) colocados nas fundaes dos edifcios.

Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. As solues mais utilizadas so: os tubos, varetas ou perfilados. Estes devero ser enterrados verticalmente a uma profundidade mnima de 80 cm. 2. S deve haver um eltrodo de terra num edifcio (terra nica) para todas as instalaes, independentemente da arquitetura (mesmo quando as fraes no comunicam com zonas comuns nem existe instalao coletiva). 3. Sugere-se a consulta da ficha tcnica da Certiel n. 10. Condutor de terra Condutor de proteo que permite ligar o eltrodo de terra ao terminal principal de terra. Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Se for de cobre nu deve possuir no mnimo uma seco de 25 mm 2. 2. Para casos em que esteja isolado deve possuir no mnimo uma seco de 16 mm2. 3. Sugere-se a consulta a ficha tcnica da Certiel n. 10. Terminal principal de terra (TPT) Terminal ou barra previstos para ligao do condutor de terra ao barramento de terra do quadro de entrada (QE) e a condutores de proteo de outras especialidades (ex: gs, telecomunicaes, etc.). Permite a medio da resistncia do eltrodo de terra. Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Em instalaes mais complexas (ex.: em edifcios coletivos em que as fraes no comunicam com zonas comuns, nem existe instalao coletiva) podero haver mais do que um TPT, todos ligados ao mesmo eltrodo de terra.

Pgina 33

Verificao das instalaes eltricas Ligao equipotencial principal Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. Esta ligao deve ser feita entre o terminal principal de terra e as partes metlicas da construo e as canalizaes metlicas do edifcio (ex.: de gua, de gs, de aquecimento central, de ar condicionado, etc.). 2. A seco deve ser superior ou igual a metade da maior seco dos condutores de proteo existentes no edifcio com um mnimo de 6 mm 2. Quando a seco for superior a 25 mm2 poder ser limitada a esse valor.

Fig.26 Esquema geral das ligaes terra de uma instalao

Pgina 34

Verificao das instalaes eltricas Medio da resistncia de terra A medio poder ser feita atravs dos mtodos indicados nas fichas tcnicas de bolso A4 e A5 da Certiel.

Pgina 35

Verificao das instalaes eltricas

Alguns aspetos tcnicos a considerar 1. O valor mximo de resistncia de terra legalmente aceite em funo da corrente diferencial residual (IAn) do dispositivo diferencial residual (DDR) poder ser:

Pgina 36

Verificao das instalaes eltricas Tcnico responsvel Inscrio como tcnico responsvel de Instalaes de Energia Eltrica http://www.dre.min-economia.pt/ Formulrios para projetos Ficha de identificao http://www.certiel.pt/web/certiel/ficha-de-identificacao Ficha eletrotcnica Digital http://www.certiel.pt/web/certiel/ficha-electrotecnica Manual http://www.dre.min-economia.pt/ Verificao da instalao http://www.certiel.pt/web/certiel/verificacao-da-instalacao Instalao de utilizao http://www.certiel.pt/web/certiel/instalacao-de-utilizacao Instalao coletiva e entradas http://www.certiel.pt/web/certiel/instalacao-coletiva-e-entradas Ligao terra http://www.certiel.pt/web/certiel/ligacao-a-terra Origem da instalao http://www.certiel.pt/web/certiel/origem-da-instalacao Ficha tcnica de apoio/consulta Ficha tcnica de bolso http://www.youblisher.com/p/239906-Fichas-Tecnicas-de-Bolso/ Livro recomendado As RTIEBT na ptica do tcnico responsvel pela execuo Seminrios Certiel 09 AECOPS

Pgina 37

Verificao das instalaes eltricas Checklist para verificao de uma instalao

Pgina 38

You might also like