Diplomski Analiza Uticaja Rashladnih Sistema Termoenergetskih Postrojenja Na Okolinu

UNIVERZITET U TUZLI
MAINSKI FAKULTET

Selimovi Lejla

DIPLOMSKI RAD
ANALIZA SISTEMA RASHLADNE VODE PARNO-
TURBINSKIH POSTROJENJA SA ASPEKTA UTICAJA NA
OKOLI

Tuzla, oktobar 2012. godine
Diplomski rad
ANALIZA SISTEMA RASHLADNE VODE PARNO-TURBINSKIH POSTROJENJA SA ASPEKTA UTICAJA NA OKOLI

UNIVERZITET U TUZLI
MAINSKI FAKULTET

DIPLOMSKI RAD
ANALIZA SISTEMA RASHLADNE VODE PARNO-
TURBINSKIH POSTROJENJA SA ASPEKTA UTICAJA NA
OKOLI

mentorica:
Prof.dr.sc Indira Buljubai Selimovi Lejla

Tuzla, oktobar 2012. godine

ZAHVALNICA:

Ovom prilikom zahvaljujem se Prof. dr. sc. Indiri Buljubai na uloenom
trudu i ugodnoj saradnji prilikom realizacije ovog diplomskog rada. Takoe
posebu zahvalu dugujem svojim roditeljima za moralnu i materijalnu podrku
tokom studija i izrade ovoga rada

Diplomski rad

2
Sadraj:
1. UVOD ...............................................................................................................................................................................................................5

2. POJAM ENERGIJE I ENERGETIKE..............................................................................................................................................................6
2 . 1 . Uopteno o energiji......................................................................................................................................................................................6
2.2. Uopteno o energetici ....................................................................................................................................................................................7
2.2.1. Industrija uglja.............................................................................................................................................................................................7
2.2.2. Naftna industrija...........................................................................................................................................................................................8
2.3 Vrste energije ...................................................................................................................................................................................................9
2.3.1 Klasifikacija primarnih oblika energije ......................................................................................................................................................10
2.4 Energetska slika svijeta ..................................................................................................................................................................................11
2.4.1 Potronja energije u svijetu .........................................................................................................................................................................12
2.4.2 Fosilna goriva .............................................................................................................................................................................................14
2.4.2.1 Treset .......................................................................................................................................................................................................15
2.4.2.2 Ugalj.........................................................................................................................................................................................................15
2.4.2.3 Nafta ........................................................................................................................................................................................................17
2.4.2.4 Prirodni gas .............................................................................................................................................................................................19
2.4.2.5 Nuklearna energija ...................................................................................................................................................................................21

3. POJAM I KLASIFIKACIJA TERMOENERGETSKIH POSTROJENJA......................................................................................................23
3.1 Uopteno o termoenergetskim postrojenjima ................................................................................................................................................23
3.2 Tip i vrste termoenergetskih postrojenja .......................................................................................................................................................24
3.3 Parno- turbinska postrojenja ..........................................................................................................................................................................25
3.4 Opis bloka III TE Tuzla ...........................................................................................................................................................................27
3.5 Elementi bloka III .........................................................................................................................................................................................28
3.5.1 Parni kotao ..................................................................................................................................................................................................29
3.6 Parna turbina ..................................................................................................................................................................................................32
3.7 Kondenzaciono postrojenje ...........................................................................................................................................................................34
3.8 Generator .......................................................................................................................................................................................................37

4. SISTEM RASHLADNE VODE U PARNO-TURBINSKIM POSTROJENJIMA ........................................................................................38
4.1 Uopteno o rashladnim sistemima ................................................................................................................................................................38
4.2 Voda u sistemu hladjenja ..............................................................................................................................................................................39
4.2.1 Hemijska priprema rashladne vode.............................................................................................................................................................40
4.2.1.1 Dekarbonizacija ubacivanjem mineralnih kiselina ..................................................................................................................................40
4.2.1.2 Dekarbonizacija sa jonskim izmjenjivaem ...........................................................................................................................................41
4.2.1.3 Dekarbonizacija sa kreom ......................................................................................................................................................................41
4.2.3 Potrebne koliine rashladne i pogonske vode ukondenzacionoj.Termoelektrani........................................................................................41
4.3 Protono hladjenje ........................................................................................................................................................................................42
4.4 Povratno hlaenje kondenzatora turbine termoelektrane ..............................................................................................................................43
4.5 Kruno hlaenje ............................................................................................................................................................................................44
4.6 Kombinovano protono, povratno i kruno hlaenje ....................................................................................................................................44
4.7 Metode hlaenja.............................................................................................................................................................................................45
4.7.1 Mokro hlaenje...........................................................................................................................................................................................45
4.7.2 Suho hlaenje .............................................................................................................................................................................................46
4.7.3 Kombinovano hlaenje (hibridni tornjevi) .................................................................................................................................................47
4.8 Rashladni tornjevi s prirodnim strujanjem zraka ..........................................................................................................................................48
4.8.1 Sistemi za hlaenje vode sa hiperboloidnim rashladnim tornjem u termoelektrani ...................................................................................48
4.9 Rashladni tornjevi s prisilnim strujanjem zraka ............................................................................................................................................49

5. ANALIZA UTICAJA RASHLADNIH SISTEMA NA OKOLINU..............................................................................................................51
5.1 Emisije topline u povrinsku vodu ...............................................................................................................................................................51
5.2 Emisije tvari u povrinsku vodu ...................................................................................................................................................................51
5.3 Termiko optereenje vodotoka....................................................................................................................................................................53
5.3.1 Uticaj zagrijavanja na fizikalno-hemijska svojstva vode ..........................................................................................................................53
5.3.2 Uticaj zagrijavanja na mikrofloru vodotoka ..............................................................................................................................................53
5.3.3 Uticaj zagrijavanja na floru i faunu povrinskih voda ...............................................................................................................................53
5.3.4 Propisi o ogranienju termikog optereenja vodotoka .............................................................................................................................55
5.4 Mogunost iskoritenja otpadne topline .......................................................................................................................................................55
5.5 Uticaj rashladnih tornjeva na atmosferu .......................................................................................................................................................56
5.5.1 Buka ...........................................................................................................................................................................................................58
5.6 Aspekti rizika ................................................................................................................................................................................................58
5.7 Otpadne tvari nastale radom sistema hlaenja ..............................................................................................................................................59
5.8 Razlika izmeu novih i postojeih sistema hladjenja ...................................................................................................................................59

6. Zakljuak .........................................................................................................................................................................................................60

Popis slika: ..........................................................................................................................................................................................................64
Popis tabela ..........................................................................................................................................................................................................64
LITERATURA:....................................................................................................................................................................................................65

Diplomski rad

3
Rezime
U ovom radu su predstavljeni rashladni sistemi parno-turbinskih postrojenja i njihovi uticaji
na okolinu.
Objanjen je pravac i smjernice kako koristiti rashladne sisteme sa to manje negativnog
utjecaja na ivotnu zajednicu a samim tim i ovjeka.
Budunost lei u upotrebi sljedei mjera zatite : eliminatora kapljica i programa optimizirane
obrade rashladne vode, koritenju suhih rashladnih tornjeva, iskoritavanjem otpadne topline.

Sve ovo gore navedeno ima cilj ouvanje ouvanja prirodnih resusrsa i dobijanje istije
okoline, te poveanje ljudske svijesti o njenoj zatiti.

Diplomski rad

4
Summary:
In this paper are presented cooling systems of steam-turbine plants and their impacts on the
environment.
The paper explains future directions and guidelines to use cooling systems with a less
negative impact on our community and therefore human.
The future lies in the use of the following protective measures: drift eliminators and programs
optimized cooling water treatment, use of dry cooling towers, use of waste heat.
All of these above-mentioned aims to preserve natural resources and getting cleaner
environment, and increasing human awareness of its protection.

Diplomski rad

5
1. UVOD
Potrebno je uzeti u obzir ekoloki uinak sistema hlaenja u kontekstu sveukupnog ekolokog
uinka industrijskog postupka. Cilj je smanjenje na najmanju mjeru kako indirektnih, tako
direktnih uticaja rada sistema hlaenja. Pristup se temelji na naelu da ekoloki uinak
hlaenja postupka uveliko zavisi o odabiru i dizajnu sistema hlaenja.
Zato, kod novih postrojenja pristup je usmjeren ka sprjeavanju emisija odabirom
odgovarajue konfiguracije hlaenja te pravilnim projektiranjem i izgradnjom sistema
hlaenja. Pored toga, smanjenje emisija se postie optimizacijom rada pa je zato sistem
upravljanja vrlo vaan.
Kod postojeih sistema postoji manji potencijal za sprjeavanje tehnolokim mjerama u
kratkom razdoblju pa je zato u tim sluajevima naglasak na smanjenju emisija optimiziranjem
operativnih i nadzornih sistema. Isto tako, kod postojeih sistema veliki je broj parametara
kao to su prostor, raspoloivost operativnih resursa i vaea zakonska ogranienja, utvren i
vrlo je malo prostora za njihovu izmjenu.
Pristup podrazumijeva da je hlaenje bitan dio mnogih industrijskih postupaka i treba ga
posmatrati kao vanu sastavnicu u ukupnom sistemu upravljanja energijom. Uinkovita
potronja energije u industrijskim postupcima vrlo je vana s gledita zatite okolia i
ekonominosti. Panja se mora obratiti na sveukupu energetsku uinkovitost industrijskih i
proizvodnih postupaka, prije nego to se poduzmu mjere za optimiziranje sistema hlaenja.
Kako bi poveala sveukupna energetsku uinkovitost, industrija tei smanjiti koliinu
neobnovljive topline primjenom prikladnog sistem upravljanja energijom, kao i usvajanjem
integriranih programa tednje energije. Tu je ukljuena razmjena energije izmeu razliitih
jedinica unutar hlaenih industrijskih i proizvodnih postupaka. Postoji zamisao obnove
topline za industrijske regije kada su industrijska postrojenja meusobno povezana ili su
povezana sa sistemom centralnog grijanja kuanstava, ili, koritenjem otpadne topline iz
staklenika. Ondje gdje nije mogua daljnja obnova ili upotreba topline, ona se mora ispustiti u
okoli.
Postoji razlika izmeu topline niske (10-25 C), srednje (25-60 C) i visoke (60 C) razine
neobnovljivosti. Mokri sistemi hlaenja primjenjuju se za toplinu niske razine a suhi sistemi
za toplinu visoke razine. Za srednju razinu, posebno se ne odabire pojedini nain hlaenja a tu
su i razliite konfiguracije.
Nakon optimizacije sveobuhvatne energetske uinkovitosti industrijskog ili proizvodnog
postupka, ostaje odreena koliina i razina neobnovljive topline a prvi odabir konfiguracije
hlaenja koje e raspriti tu koliinu moe se napraviti uravnoteenjem:

- uslova hlaenja postupka,
- ogranienja lokacije (ukljuujui zakonska ogranienja) te
- okolinskih uslova

Diplomski rad

6
2. POJAM ENERGIJE I ENERGETIKE
2 . 1 . Upoteno o energiji
Energija je osnovni preduslov tokova proizvodnje i razvoja uopte.
Imajui u vidu injenicu da sve to je materijalno posjeduje u sebi i odgovarajui energetski
potencijal, da se zakljuiti na prvi pogled da je ima dovoljno (ako ne i previe), ali je osnovni
problem u njenom adekvatnom koritenju, transformacijama iz jednog oblika u drugi i
naroito racionalnoj, to racionalnijoj njenoj potronji.
Energija se ne troi nego transformie, ne proizvodi se, jer ve postoji samim postojanjem
materije.
Pojam Energije je prestavljen fizikalnom veliinom kojom se opisuje meudjelovanje i
stanje estica nekog tijela, te njegovo meudjelovanje s drugim esticama ili tijelima,
odnosno sposobnost obavljanja rada.
Energija ne moe ni nastati ni nestati ve samo prelaziti iz jednoga u drugi oblik pa stoga
izrazi kao to su "proizvodnja", "dobijanje", "gubici", "potronja", "pohrana" ili "tednja"
energije u fizikalnom smislu nisu posve tani, iako su u svakodnevnom govoru nezaobilazni.
Uz pojam energije se esto koristi i pojam snage. To je veliina koja pokazuje koliko je
energije pretvoreno u druge oblike (izmijenjeno), odnosno koliko je rada obavljeno u
odreenom vremenu.
Energetski resursi su svi na Zemlji dostupni izvori energije koji mogu biti:
- neobnovljivi ili iscrpivi
- obnovljivi ili neiscrpivi.
Energetske rezerve su samo oni izvori energije koji se geoloki i geografski mogu tano
odrediti i koji se uz postojee uslove i stanje tehnike mogu uinkovito iskoristiti.
Energetske rezerve obuhvataju postojee, do sada otkrivene i veim dijelom ve iskoritavane
izvore (obnovljive i neobnovljive), dok resursi obuhvataju sveukupne, na Zemlji raspoloive
izvore.
Izvori energije ili energenti su sredstva koje slue za pretvorbu energije, odnosno koja su
sama neki oblik energije (npr. ugalj, prirodni plin, uran, elektrina energija, Sunce, vjetar itd).
Goriva su izvori energije u fizikom, stvarnom smislu (npr. ugalj, nafta, prirodni plin, vodik,
drvo i sl), a s obzirom na njihovu pojavnost u prirodi (agregatno stanje), mogu biti:
- kruta (npr. mrki ugljen) - tena (npr. loivo ulje) i plinovita .

Diplomski rad

7
2.2. Uopteno o energetici
Pod pojmom Energetika podrazumjevamo naunu disciplinu koja se bavi
prouavanjem energije , kao i tehnikom koritenju raspoloivih izvora energije.
Energetika je grana privrede koja omoguava snabdijevanje potroaa neophodnom
energijom.
Osim toga, moe se rei: energetika je skup privrednih aktivnosti pomou kojih se istrauju i
proizvode primarni izvori energije, zatim transformiu, prenose i distribuiraju do potroaa i
kao primarna ili sekundarna energija racionalno koriste.
Energetika se bavi proizvodnjom i prometom vrstih, tenih i gasovitih energenata kao i
elektrinom i nuklearnom energijom . Neki oblici energije se proizvode potronjom fosilnih
goriva ugalj , nafta , gas i drugih neobnovljivih izvora dok drugi proizvode iz obnovljivi
izvora sunce , vjetar , talasi. Energija se najvie troi u oblasti transporta, osvjetljavanja i u
tehnolokim procesima .
Jedan od zadataka energetike je ekonomina proizvodnja i smanjenje gubitaka energije,
efikasan razmjetaj proizvoaa i izbor optimalnog naina transporta . Pored ovoga je
znaajan zadatak smanjenje negativnog uticaja na ovjekovu okolinu . Ovdje se prvenstveno
misli na smanjenje gasova ugljen dioksida koji uzrokuju efekat staklene bate, ali i ostali
tetnih proizvoda koji nastaju tokom procesa proizvodnje elekrine energije sumporni oksidi ,
pepeo , a .
Grane energetike :
- Industrija uglja
- Naftna industrija
- Elektroenergetika
- Alternativna energetika
2.2.1. Industrija uglja
Najea primjena uglja za dobijanje energije je pretvaranje u plin. Jedna od metoda
za preiavanje uglja je usitnjavanje i jednostavno ispiranje . Na taj nain se moe ukloniti
sav sumpor jer je jedan dio atoma sumpora ukomponiran sa ugljikom. Taj dio se moe
ukloniti, ali trenutne tehnologije su preskupe za masovnu primjenu. Zato u modernim
elektranama na ugalj postoje ureaji koji odklanjaju sumpor iz plinova nakon sagorijevanja, a
prije nego idu u atmosferu . Uprkos svim postupcima preiavanja jedan dio izlazi u
atmosferu i uniava prirodu. Nain eksplatacije uglja u prvom redu zavisi od geolokih
uslova. U osnovi razlikujemo jamsku i povrinsku eksploataciju. Jamska eksploatacija se
primjenjuje kada su slojevi uglja na veim dubinama i tada je potrebno izvoditi podzemne
radove radi pristupa nalazitima. Jamsku eksploataciju karakteriu velika srestva za otvaranje
rudnika, nekoliko godina pripremnih radova , trajanje eksplatacije 30 40 godina , u tom se
vremenu u prosjenim prilikama moe eksploatisati nalazite u preniku oko 5 km , trajno
Diplomski rad

8
odravanje proizvodnje, jer prekid ukazuje uruavanje materijala u oknima i oneienje
ureaja. Povrinska eksplatacija se primjenjuje kada su slojevi uglja blizu povrine. Tada je
ekonominije ostraniti slojeve humusa i stijena da doe do uglja nego graditi podzemne
hodnike i okna .Odnos jalovine koju treba ostraniti i koliine uglja koja se treba proizvesti
nekada moe biti 40 :1.
2.2.2. Naftna industrija
Rafinerije nafte su velika procesna industrijska postrojenja u kojima se iz sirove nafte
razliitim razliitim procesima izdvajaju naftni derivati ( kao to su npr : tekui plin, dizelsko
gorivo , benzin , mlazno gorivo , motorna ulja ....) potrebnih krajnjim korisnicima. Nafta prvo
znaenje dobiva u 19 stoljeu kada je 1859 god Amerikanac E.L. u Pennsylveniji izvrio prvu
buotinu .
Sam proces prerade nafte poinje iztraivanjem i to geolokim i geofizikim, podruja
potencijalno bogato naftom od strane znanstvenika i ininjera, ukoliko se utvrdi postojanje
nafte, koja se nalazi zbijena u sitnim porama izmeu stijena pod vrlo velikim pritiskom , bui
se eksplatacijska buotina kroz debele slojeve pijeska , mulja ili stijena iz koje se vri
crpljenje iste te trasport do rafinerije za preradu. Transport se moe vriti na razliite naine:
tankerima, cisternama, eljeznicama. Veliki su problemi prilikom buenja i transporta te
mogunost isticanja nafte u okoli. Nove tehnologije doprinijele su poveanju preciznosti kod
pronalaenja, a to je rezultiralo manjem broju buotina.

Slika1. Rafinerija nafte
Nafta transportirana u rafinerijama sadrava vodu , soli, sumporne spojeve , kiseline i neke
neistoe . Kako ovi elementi izazivaju koroziju i ostale negativne efekte na postrojenja ,
nastoje se odkloniti . Voda se odklanja na taj nain da se na dnu spremnika u kojem se nalazi
nafta , isputa voda jer se nafta , poto je laka od vode , nataloena na povrini . Soli se
uklanjaju dodavanjem visoko zagrijane vode u tok nafte . Zagrijana voda otapa soli koje se
taloe na dnu .
Diplomski rad

9
2.3 Vrste energije
Vrste energije su predstavljene pojmom oblika u kome se energija pojavljuje, odnosno
samog naine na koji se uoava djelovanje energije, to je jednim dijelom povezano s njenim
izvorima.
(npr. potencijalna, kinetika, kemijska, elektrina ili energija vode, vjetra, goriva itd).
Oblici energije obuhvataju izvore i vrste energije, ovisno o njihovom mjestu u procesima
pretvaranja:.
Samo neki prirodni materijali ili pojave mogu da se koriste za proizvodnju energije i to su
primarni, koji se dalje mogu transformisati u sekundarne (vjetake) izvore (oblike) energije,
dok je potroaima potrebna korisna energija.
Energija se pojavljuje u razliitim oblicima, ali se u osnovi moe svrstati u akumulisane
(nagomilane) i prelazne oblike.
Akumulisani oblici energije (potencijalna, kinetika i unutranja) se u svom obliku mogu
odrati po elji dugo, dok je za prelazne oblike karakteristina kratkotrajnost pojave.
Prelazna energija (mehanika, elektrina i toplotna) se pojavljuje kada akumulisana energija
mijenja svoj oblik i kada prelazi sa jednog tijela na druga.
Zato energiju svrstavamo u sljedee oblike:
- primarna energija
- sekundarna energija
- konana energija
- korisna energija
Primarna energija je energija koji se dobija direktno iz prirode i koja jo nije prola nijedan
proces pretvorbe ili transformacije.
Sekundarna energija je ona energija koja je tehnikim postupcima pretvorbe dobijena iz
primarnih izvora (npr. koks, briketi, nuklearno gorivo, benzin, lo ulje, elektrina struja,
toplina itd). Tim se procesima pretvorbe mijenjaju kemijske ili fizikalne osobine primarnih
izvora, to je nuno jer se veina izvora, u obliku u kojem je dobivena iz prirode, ne moe
direktno iskoritavati.
Primarna i sekundarna energija se nazivaju zajednikim imenom energija goriva.
Konana energija su izvori ili vrste energije koji krajnjem korisniku stoje na raspolaganju
(npr. toplota, elektrina struja, razna goriva i sl), a o nainu njihove primjene odluuje
korisnik te ih odgovarajuim procesima pretvara u korisnu energiju. Konanu energiju stoga
ine i primarni (npr. ugalj) i sekundarni izvori (npr. benzin).
Pri procesima transformacije, prijenosa i pohrane energije dolazi do gubitaka, odnosno jedan
dio primarne i sekundarne energije ne moe iskoristiti.
Diplomski rad

10
Korisna energija je onaj dio energije koji se dobija nakon oduzimanja svih gubitaka koji
nastaju pri procesima dobijanja, prerade (proizvodnje), pohrane i prijenosa primarnih i
sekundarnih izvora te pretvaranja konane energije.
Korisna je energija krajnjem korisniku na raspolaganju u njemu najprikladnijem obliku.
Transformacije energije teku do onih energetskih oblika koje korisnici trebaju, a to su:
toplinska energija, mehanika energija, kemijska energija i energija svjetla. Od naroitog
znaaja su transformacije kojima se proizvodi elektrina energija. Zbog svojih dobrih osobina
da se lako transformira u druge oblike energije (naroito je vana transformacija u mehaniki
rad i obrnuto, mehaniki se rad s malim gubicima transformira u elektrinu energiju) i da se
lako transportira na vee udaljenosti, elektrina energija je izuzetno znaajna za privredni
razvoj zemlje.

Slika 2 Vrste i naini transformacije neobnovljivih izvora energije

2.3.1 Klasifikacija primarnih oblika energije
Primarni oblici energije se dijele na:
- konvencionalne i
- nekonvencionalne

Osim podjele po uestalosti primjene, kada govorimo o konvencionalnim i ne-
konvencionalnim oblicima energije, primarni se oblici energije mogu podijeliti na:

-obnovljive
- neobnovljive oblike energije.

Diplomski rad

11
Obnovljivi su oblici oni koji se prirodno obnavljaju u intervalima koji su su mjerljivi
ljudskom poimanju vremena.(Suneva energija, energija vodnih snaga, energija vjetra,
energija plime i oseke, toplina mora.)

Obnovljive primarne oblike energije karakterizira promjenljivost energetskog toka. Budui da
uglavnom nije rijeeno skladitenje energije barem ne sa stanovita energetike (izuzetak je
npr. akumulacija vode-potencijalne energije u akumulacijskom jezeru hidroelektrane), moe
se dogoditi da energije ne bude ba onda kada je najpotrebnija.

Obnovljive primarne oblike energije nije mogue transportirati u onom obliku u kojemu se
pojavljuje u prirodi, za razliku od fosilnih i nuklearnih goriva.

Pojam obnovljivi izvori energije odnosi se na izvore energije koji su sauvani u prirodi i
obnavljaju se u cijelosti ili djelomino. To su energija vodotoka, vjetra, neakumulirana
Suneva energija, biogorivo, biomasa, bioplin, geotermalna energija, energija valova, plime i
oseke, biomase, plina iz deponija, plina iz postrojenja za preradu otpadnih voda.

Neobnovljivi oblici energije su oni ije se rezerve uslijed koritenja svakim danom smanjuju
(energija fosilnih i nuklearnih goriva te geotermika energija Zemljine unutranjosti).

2.4 Energetska slika svijeta

Osnovna karakteristika potronje energije u svijetu, kao i u Evropi (pa i regiji), je jo
uvijek dominantna zastupljenost fosilnih goriva, koja su 1973. godine u primarnom obliku
koritena u iznosu od 86% (nafta cak 46% - prije naftne krize, a nuklearno gorivo samo
0.9%), a u 2005. godini fosilna goriva kao nosioci primarne energije su koritena u iznosu od
oko 80%, uz smanjenje upotrebe nafte (35%) i znaajan porast primjene nuklearnog goriva za
proizvodnju elektrine energije.

Slika 3 Udio goriva u ukupnoj potronji

Diplomski rad

12
2.4.1 Potronja energije u svijetu

Najrazvijenije zemlje OECD-a u 2005. godini, sa ueem od svega 18,2 % u ukupnoj
svjetskoj populaciji, su potroile oko 50% primarne energije u Svijetu.
Kada je u pitanju proizvodnja elektrine energije u Svijetu, u 2005. god. jo uvijek je
dominantan ugalj sa oko 40,3%, te hidro energija cca 16%, gas 19,7%, nuklearna energija
15,2% i nafta 6,6%, ostalo cca 2,2%.
Procjenjuje se da oko 8085 % ukupnih svjetskih potreba e biti podmireno iz fosilnih goriva,
uz poveanje emisije CO2 ukoliko se ne poduzmu mjere smanjenja saglasno obavezama iz
Kyoto Protokola. Ugalj e i dalje ostati znaajan energent u proizvodnji elektrine energije.
Izvori energije u svijetu(TW) (2004).

Slika 4 Potronja energenata u svijetu
Mehanika energija upotrebljava se u velikim koliinama u proizvodnji i transportu. Pri
obraunavanju proizvodnje i potronje mehanike energije koristi se mjera tona
ekvivalentnog kamenog uglja (eng. tone of coal equivalent - TCE). Zbog razliite
energetske vrednosti energetskih izvora, koju merimo u dulima (J), preraunavamo svaku
proizvedenu ili potroenu koliinu pojedinog energetskog izvora u TCE po posebnom kljuu
(na primer, 1 t sirove nafte = 1,454 TCE, a 1 TCE = 0,699 t sirove nafte; 1000 kWh
hidroenergije = 0,123 TCE, a 1 TCE = 8130 kWh hidroenergije)
1
.
Prije industrijske revolucije glavni energetski izvori bili su ljudska i ivotinjska snaga, vodna
energija, drvo i vetar (u pomorstvu). Poslije pronalaska parne maine glavni energetski izvor

1
Za podatke prije reforme mjernih jedinica, prije 12.12.1980. godine, vailo je: 1 kg kamenog uglja 7000 kcal, 1
kg mrkog uglja 1911 kcal, 1 kg sirove nafte 10100 kcal, 1m
3
zemnog gasa 7600 kcal, 1kwh hidroenergije 2800
kcal.

Diplomski rad

13
postao je ugalj. U poetku kameni ugalj, zatim mrki ugalj, lignit i treset. Prevlast uglja je
trajala do 1965/68. godine, kada je primat u energetskom bilansu svijeta preuzela nafta, da bi
vremenom sve vei udio imao i zemni gas (nafta je postala glavni energetski izvor u
Angloamerici 1955. godine, u Evropi 1965. godine, u Aziji i bivem SSSR sedamdesetih
godina XX veka, a u Kini tek devedesetih godina XX veka). Hidroenergija je u porastu poslije
otkria elektrine energije krajem XIX veka. ezdesetih godina XX veka pojavljuje se
nuklearna energija.
Evidentno je da je kroz historiju energetike postojala veoma vrsta veza izmeu energetike i
razvoja tehnologije. Eksploatacija energenata oblikuje potrebu za odreenim tehnologijama,
ali i razvoj nauke i tehnologija dovodi do promena u iskoritavanju energetskih izvora.
injenica je da ekonomski razvijene zemlje mogu, zahvaljujui stepenu svog razvoja i razvoja
tehnologije, da koriste jeftinije oblike energije.
U energetskom bilansu nae planete jasno se moe videti da do Zemlje dospijeva ogromna
koliina energije Sunevim zraenjem (178 000 TW, pri emu je 1 TW =10
12
W), to je
15000 puta vie nego to je godinja potronja energije cijelog ovjeanstva. Od toga se 30%
odbija natrag u kosmos, 50% se upija u Zemljinu povrinu (kopno i voda), transformie u
toplotu i isijava, a 20% se troi za kretanje vazduha, hidroloki ciklus i fotosintezu. Tih 20%
omoguuje rad hidroelektrana, talasnih elektrana i vetrenjaa i direktno uestvuje u stvaranju
biogoriva. Veoma mala koliina energije dolazi od Meseca (3 TW) i ona utie na plimu i
oseku (plimske elektrane), kao i iz unutranjosti Zemlje (30 TW) od ega se mali dio koristi
za geotermalne elektrane (teko je dostupna).
Izdvajamo pet osnovnih izvora energije:
Sunevo zraenje (solarna energija);
kretanje i gravitacija Sunca, Meseca i Zemlje;
geotermalna energija;
nuklearna energija;
energija hemijskih reakcija.

Samo mali broj zemalja u svijetu proizvodi vie energije nego to potroi. Veina zemalja je
prinuena da energente uvozi kako bi obezbedila svoju privredu i ivot uopte. Zbog toga su
zemlje uvoznice energenata veoma zavisne od kretanja proizvodnje i cijena energenata na
svjetskom tritu, odnosno od uslova i prilika koje vladaju u zemljama izvoznicama
energenata.
Sa druge strane, potronja energije je veoma neujednaena u svijetu (sl.5). Tako su SAD
najvei svjetski potroa energenata, ali su zemlje - lideri u potronji energenata po glavi
stanovnika Kanada, Japan, Norveka, vedska,Australija i Novi Zeland. Sa svega 4% svjetske
populacije, koliko ima stanovnika SAD, potroi oko etvrtinu svjetske energije, i to najvie u
transportu (oko 40%). Nasuprot tome, zemlje u razvoju troe oko 30% svjetske energetske
Diplomski rad

14
proizvodnje, a obuhvataju gotovo 80% stanovnitva svijeta. Analizirajui stepen potronje
energije u svijetu, moe se rei da postoji direktna veza izmeu potronje energije po glavi
stanovnika i stepena razvoja date drave. U nerazvijenim zemljama potronja energije je ispod
svjetskog prosjeka; u zemljama u razvoju je ona u stalnom usponu, ali ipak ispod potronje po
glavi stanovnika razvijenih zemalja, a u razvijenim zemljama je i iznad svjetskog prosjeka.

Slika 5 Potronja energije u pojedinim regijama svijeta
Trenutna energetska situacija u svijetu je takva da najvei dio energetskih potreba svjetska
ekonomija zadovoljava iz neobnovljivih izvora energije (preko 90% proizvedene energije u
svijetu) a od toga oko 90% proizvedene energije dolazi od fosilnih goriva.
2.4.2 Fosilna goriva
Fosilna goriva predstavljaju vrstu energetskih izvora koji su nastali od fosilnih
ostataka biljaka i ivotinja, nataloenih u Zemljinoj kori, izloenih jakom pritisku ili velikoj
toploti tokom miliona godina, pri emu su se transformisali u ugljovodonike. Sagorijevanjem,
ugljovodonici oslobaaju veliku koliinu energije, ali se kao nus-produkti javljaju i razliiti
vidovi gasova (ugljen-monoksid, ugljen-dioksid, sumporovi i azotovi oksidi, itd). Ovi gasovi
su veoma tetni i utiu na zagaivanje atmosfere, ali i u stvaranju odreenih globalnih
ekolokih problema (efekat staklene bate, kisele kie).
Svjetska ekonomija je veoma zavisna od potronje fosilnih goriva. Do sada je potronje
fosilnih goriva bila u stalnom usponu, a u budunosti, i pored injenice da su rezerve fosilnih
goriva znatno smanjene, oekuje se da e ta potronja i dalje rasti, naroito u zemljama u
razvoju koje se brzo industrijalizuju. Procenjuje se da, ukoliko potronja fosilnih goriva
ostane priblino sadanjem nivou, rezerve nafte e biti iscrpljene u narednih 40 godina,
prirodnog gasa za 60 godina, a uglja za oko 300 godina.
Diplomski rad

15

U grupu fosilnih goriva spadaju sljedei energetski izvori:
Nafta;
Prirodni (zemni) gas;
Ugalj;
Treset

2.4.2.1 Treset
To je u stvari vrsta zemljita koje nastaje u vlanim stanitima umjerenog klimatskog
pojasa, taloenjem i deliminim raspadanjem biljaka i biljnih produkata. Djelimino
ugljenisanje treseta moe biti prvi korak u nastanku uglja. Najvie se koristi kao organsko
gorivo, a osueni treset lako gori i pri sagorijevanju oslobaa veliku koliinu dima (znatno je
manje energetske vrednosti od uglja). Danas se koristi za grijanje u domainstvima u nekim
dijelovima svijeta (tradicionalno u Irskoj i kotskoj).
Najvea tresetita se nalaze u Kanadi, Kini, Indoneziji, Rusiji i SAD, a najvei potroai
treseta u svijetu su: Finska, Irska, Rusija i vedska.
2.4.2.2 Ugalj
Ugalj je fosilno gorivo koje je nastalo procesom karbonifikacije drvene mase. U zavisnosti od
zastupljenosti istog ugljenika (stepenu karbonifikacije), odnosno koliini osloboene
energije tokom procesa sagorevanja i suhog ostatka, ugljevi se dele na
2
:
Kameni ugalj - potie iz karbonske ili permske ere, a kalorina vrijednost je visoka
(preko 24 mJ/kg), sa 85% ugljenika i 1% pepela. Prema koliini isparljivih supstanci,
kameni ugalj se dijeli na vie podgrupa, od kojih je najpoznatija podgrupa antracit
(najmanje isparljivih supstanci, od 4-7%);

Mrki ugljalj datira iz starijeg tercijara i sadri od 65-80%, a prilikom sagorijevanja
oslobaa neto manju koliinu energije (16-24 mJ/kg). Od kamenog uglja se razlikuje
po tome to pored humusnih supstanci sadri i i izvjesnu koliinu humusnih kiselina;

Lignit drvenasti ugalj pliocene starosti, ima najmanju energetsku vrijednost (10-16
mJ/kg), a sadri od 60-65% ugljenika, 25% vode i 8-13% pepela, uz izvjesnu koliinu
sumpora.

Vrijednost rezervi uglja mjeri se koliinama koje su dostupne (veliina eksploatacionih
polja, debljina i dubina) i vrstom uglja. Najjeftinija eksploatacija je povrinskim kopovima,

2
Prema klasifikaciji Ekonomske komisije OUN za Evropu, postoji samo podjela na kameni i mrki ugalj. Kameni
ugalj ima gornja toplotnu mo, bez pepela, od 23,87 MJ/kg i vie. Ispod te granice su vrste mrkog uglja, gdje se
lignit takoe rauna u tu grupu. Meutim u nekim prikazima se odvojeno prikazuje i lignit gde se granica
toplotne moi uglja vrednuje da je 12,5 MJ/kg.
Diplomski rad

16
lako dostupnih slojeva uglja. Ono to je negativno u ovom sluaju jeste to to ovakva
eksploatacija u potpunosti degradira okolinu, odnosno za sobom ostavlja ogromne naslage
zemlje i prateeg materijala. Sa druge strane, najskuplji vid eksploatacije jeste jamska
proizvodnja, koja je gotovo slabo primjetna na okolini, ali je veoma opasna (veina rudnika u
Evropi i Apalaima).
Najvee rezerve uglja u svijetu koncentrisane su u sjevernoj hemisferi i to izmeu 35
o
i 50
o

sjeverne geografske irine. Dokazane rezerve uglja u svjetu su 985 milijardi tona, ali je
geografska distribucija tih rezervi apsolutno neravnomijerna u svetu. Samo est zemalja
raspolae sa oko 80% svetskih rezervi uglja:
SAD (27,1%);
Rusija (17,3%);
Kina (12,6%);
Indija (10,2%);
Australija (8,6%);
Juna Afrika (5,4%).
U Evropi najznaajnija oblast rasprostranjenja su podruja prostiranja planina hercinske
orogeneze i to:
Velika Britaniji (Vels, Midlands, Lankair, Jorkir, Nortumberlend, kotska nizija);
sjeverna Francuska (Alzas i Loren);
Belgija i Holandija (Limburg);
Njemaka (Rur i Sar);
Poljska i eka (Gornji ljonsk).
Ukrajina (dio donjeckog bazena Donbasa);
Rusija (dio Donbasa, Kuznjecki basen i Minusinska kotlina pod Sajanskim gorjem u
junom Sibiru, okolina Irkutska i Angarska, Vorkuta na reci Peori). Postoje indicije
da su najvee svjetske (nepotvrene) rezerve uglja skoncentrisane upravo u Rusiji, u
Sibiru,ali je problem njihove eksploatacije izuzetno hladna klima i prisustvo stalno
zaleenog zemljita;
Azija ima nekoliko zona bogatih ugljem:
Kazahstan (basen Karaganda);
Sjeverna i srednja Kina (provincija ansi, provincija Hajpej, u sjeverozapadnoj regiji,
Fu-un, Fu-sin i inou u pokrajini Ljaoning u Manduriji, u provinciji Hunan, na
poluostrvu andong);
Indija (na tromei drava Bihar, Orisa i Bengalija, u dolinama/kotlinama rijeka
Damodar, Sona, Mahanadi i Godavari);
Sjeverna Koreja i Vijetnam (Tongking).

Ostala podruja svijeta prije svega obuhvataju:
Junu Afriku (leita su jugozapadno od Johanesburga);
Australija (Kvinslend (kotlina Boven), okolina Sidneja i Novi Juni Vels).

Diplomski rad

17
Ugalj uestvuje u svjetskoj proizvodnji energije iz primarnih izvora sa 26%, a u proizvodnji
elektrine energije sa 41% (2008). Kada bi se ova struktura proizvodnje analizirala po
zemljama, dobijali bi se razliiti rezultati, shodno potrebama date zemlje, ali i dostupnosti
uglja. Ipak, i pored postojanja velikih regionalnih razlika u strukturi proizvodnje, moe se dati
jedan opti globalni prikaz proizvodnje uglja u svetu.

Tabela 1: Svjetska proizvodnja uglja

2.4.2.3 Nafta
Danas preovladava miljenje da je nafta nastala od masnih i votanih supstanci
razliitih sitnih ivotinjskih i biljnih morskih organizama (planktona), koji se posebnim
geohemijskim procesima pod koji se odvijaju u dugim vremenskim periodima, a pod visokom
temperaturom i pritiskom (pod naslagama sedimenata). Meutim, postoje i miljenje da nafta
potie iz neispitanih i nedovoljno poznatih dubina Zemlje, a zbog injenice da se nafta nalazi i
u vulkanskim podrujima (na Kamatki), u velikim dubinama u mineralima kristalastog
porijekla (Venecuela) ili u pukotinama litosfere u dnu Indijskog okeana.
Prema hemijskom sastavu, nafta predstavlja mjeavinu razliitih ugljovodonika i u manjoj
mjeri sumpora, kiseonika i drugih jedinjenja ugljenika. Njen redovni pratilac je zemni
gas.
Leita nafte nisu ravnomijerno rasporeena u svijetu, tako da se moe izdvojiti nekoliko
velikih regiona koja se odlikuje znaajnim rezervama nafte (sl.6).
Bliski Istok je najvei svjetski naftni region (56% svjetskih rezervi nafte) i prostire se oko
velike geosinklinale Persijskog zaliva, od Kirkuka i Mosula na sjeveru Iraka, preko Kuvajta,
iranskog Kuzistana i sjeverozapadnog ruba Arabijskog poluostrva (Al Hasa u Saudijskoj
Arabiji, Neutralna zona) do Omana i Katara na istoku Arabijskog pol. Ovaj region obuhvata
oko jedne treine svjetske proizvodnje nafte (preko 400 naftnih i naftno-gasnih nalazita, od
2003 2004 2006 Udio
%
Procenjene
godine
eksploatacije
Kina 1722.0 1992.3 2380.0 38.4 % 48
SAD 972.3 1008.9 1053.6 17.0 % 234
Indija 375.4 407.7 447.3 7.2 % 207
Australija 351.5 366.1 373.8 6.0 % 210
Rusija 276.7 281.7 309.2 5.0 % 508
Juna Afrika 237.9 243.4 256.9 4.1 % 190
Nemaka 204.9 207.8 197.2 3.2 % 34
Indonezija 114.3 132.4 195.0 3.1 % 25
Poljska 163.8 162.4 156.1 2.5 % 90
Ukupno 5187.6 5585.3 6195.1 100 % 142
Diplomski rad

18
kojih su neka gigantska (preko 500 miliona t: Gavar, Abkaik i Safanija u Saudijskoj Arabiji,
Burgan u Kuvajtu, Kirkuk i Rumaila u Iraku, Ahvaz i Marun u Iranu).

Slika 6: Naftne rezerve po regionima sveta
Drugi naftni region po veliini rezervi jeste Sjevernoameriki region (16%) i obuhvata oko
18% svjetske proizvodnje. Naftna leita pruaju se du velike geosinklinale od Meksikog
zaliva na jugu preko Teksasa, Luizijane, Oklahome, Kanzasa, Arkanzasa (SAD), kanadskih
provincija Alberte, Saskaevana i Manitobe, pa sve do Aljaske (zaliv Pradho Bej) i porjeja
rijeke Makenzi na sjeveru. Ono to je specifinost ovog regiona jeste injenica da se skoro
dvostruko vie troi nafte u njemu nego to proizvode.
Afriki region obuhvata 9% svjetskih rezervi nafte i oko 11,5% svjetske proizvodnje.
Najvei proizvoai su u sjevernoj Africi (Libija, Alir (nalazite Hasi Mesaud) i Egipat), i
zapadnoj Africi (najvei afriki proizvoa nafte - Nigerija (delta Nigera), Angola (Kabinda,
Luanda) i Gabon).
Region Latinske Amerike posjeduje neto malo manje rezervi u odnosu na Afriki (8%), koji
se prostiru u Meksiku, preko zaliva Marakaibo u Venecueli i na Trinidadu, do manjih
nalazita u Kolumbiji, Ekvadoru, Argentini i Brazilu.
Evroazijski region je po povrini najvei jer obuhvata azijski kontinent i dio Evrope koji
pripada Rusiji, a zahvata oko 7% svjetskih rezervi nafte. Rusija (Povolje, zapadni Sibir) je
drugi proizvoa nafte u svetu, a po obimu proizvodnje ne zaostaje mnogo iza Saudijske
Arabije (12,3% svetske proizvodnje). Znaajna i perspektivna nalazita nafte su jo i u
Kazahstanu, Azerbejdanu (Baku) i Uzbekistanu, dok su u jugoistonoj i istonoj Aziji glavna
naftna podruja Kina (podruje pustinje Gobi, Sinkjang), Indonezija (Sumatra, Borneo),
Brunej i Malezija.
Evropa ima veoma malo rasprostranjenje naftnih leita (svega 1% svetskih rezervi), ali oko
8% svetske proizvodnje nafte. Naftna polja u Rumuniji i Galiciji su uglavnom iscrpljena, a
glavna nalazita su danas u Sjevernom moru, koja eksploatiu uglavnom Velika Britanija i
Norveka (najvee podmorsko nalazite u Sjevernom moru je Ekofisk).
Diplomski rad

19
Tabela 2 : Svjetske rezerve nafte po zemljama, 2006
Rezerve Proizvodnja Duina eksploatacije
(godine)
10
9
bbl 10
9
m
3
10
6
bbl/d 10
3
m
3
/d
Saudijska Arabija 267 42.4 10.2 1,620 72
Kanada 179 28.5 3.3 520 149
Iran 138 21.9 4.0 640 95
Irak 115 18.3 2.1 330 150
Kuvajt 104 16.5 2.6 410 110
Ujedinjeni Arapski Emirati 98 15.6 2.9 460 93
Venecuela 87 13.8 2.7 430 88
Rusija 60 9.5 9.9 1,570 17
Libija 41 6.5 1.7 270 66
Nigerija 36 5.7 2.4 380 41
Kazahstan 30 4.8 1.4 220 59
Sjedinjene Amerike
Drave
21 3.3 7.5 1,190 8
Kina 16 2.5 3.9 620 11
Katar 15 2.4 0.9 140 46
Alir 12 1.9 2.2 350 15
Brazil 12 1.9 2.3 370 14
Meksiko 12 1.9 3.5 560 9
Ukupno 1,243 197.6 63.5 10,100 54

Proizvodnja nafte u svijetu se kree shodno razmetaju naftnih leita i rezervi, ali zavisi
velikim delom i od politike date zemlje proizvoaa, odnosno kompanije. Tako najvei
sjvetski proizvoa nafte nije Saudijska Arabija, zemlja koja poseduje najvee naftne rezerve
na svetu, ve Rusija. Razlog lei u injenici da ta zemlja ubrzano troi naftne rezerve kako bi
izvozom nafte poboljala platni bilans zemlje.
Potronja nafte u svijetu je ogromna, a posmatrano po zemljama, najvei potroai su: SAD,
Evropska Unija, Kina, Japan, Rusija, Indija. SAD su najvei svjetski uvoznik i potroa nafte.
2.4.2.4 Prirodni gas
U pogledu hemijskog sastava, prirodni gas najvie sadri metana i prilikom pripreme
prirodnog gasa za korienje u industriji ili domainstvima neophodno je da se sprovedu
odreeni procesi kako bi u gasu ostao samo metan. Najee je pratilac nafte, ali se nalazi i u
leitima uglja, kao i u tresetitima i movarama gde nastaje metanogenim procesom od
ostataka biljaka i ivotinja.
Najvee rezerve prirodnog gasa u svijetu poseduje Rusija (36% svetskih rezervi), koja taj
gas eksploatie putem svoje kompanije Gazprom. Potom po koliini rezervi slijede: Iran,
Katar (poseduje najvee gasno polje na svetu), Saudijska Arabija i UAE. Ako bi se posmatrao
Diplomski rad

20
razmetaj svijetskih rezervi gasa po regionima, moglo bi se rei da najvee rezerve poseduje
Bliskoistoni region (oko 50%), a taj region zajedno sa Rusijom obuhvata skoro 85%
svjetskih rezervi prirodnog gasa.

Slika 7: Gasne rezerve u svijetu, 2005
Najvei proizvoai gasa u svijetu su upravo zemlje koje poseduju i najvee rezerve ovog
energenta: Rusija, zemlje persijskog zaliva proizvoai nafte, Alir, Nigerija, Venecuela,
SAD. Posebno brzo raste proizvodnja gasa u Rusiji i Sjevernoj Americi.
Najvei izvoznik prirodnog gasa u svijetu je Rusija (oko 80% proizvodnje zemalja ZND).
Eksport se vri superdalekim naftovodima od velikih gasnih polja (Urengoja, Jamburga i
Orenburga) do istonoevropskih zemalja; znaajan je gasovod Orenburg Ugorod, duine
2750 km, koji se dalje rava prema zemljama Evrope.
Najvei potroai prirodnog gasa su industrija (troi preko 4/5 proizvodnje gasa, uglavnom
za energetske i tehnoloke svrhe, a naftni gas (tzv. mokri gas) je vana sirovina za industriju
organske sinteze (posebno sintetikog kauuka), sa napomenom da je njegova primjena
ograniena na regione dobijanja te veliki dio zbog toga propada sagoreva ili se izbacuje u
atmosferu) i domainstva. U pogledu geografske distribucije potronje gasa, najvei potroai
su: SAD (22% svetske potronje), EU (16%), Rusija (14%), Iran, Kanada. Rusija skoro 2/3
elektrine energije u dobija iz termocentrala koje rade na prirodni gas, tako da je ona ujedno i
veliki potroa ovog energenta. Meutim, potronja gasa u zemljama u razvoju je jo uvek je
mala (gas dobijen prilikom eksploatacije nafte u zemljama Persijskog zaliva veoma se malo
koristi i najveim dijelom se spaljuje u vidu vjeitih baklji). Situacija se mijenja tokom
posljednjih godina, tako da Iran, na primer, dosta ulae u razvoj proizvodnje gasa (potreba za
veim koliinama energije).
Jedna od najveih prepreka u intenzivnijem korienju gasa jeste upravo transport, jer su
transportni trokovi znatno vei nego u sluaju nafte. Gradnja gasovoda je skuplja od
naftovoda, ali se gasovodi sporije amortizuju. Drugo ogranienje veem korienju gasa
jeste problem skladitenja jer gas ima veliku zapreminu (energetska vrijednost 1 litre nafte
Diplomski rad

21
jednaka je 975 litara zemnog gasa). Zbog toga se gas najee odmah transportuje do svojih
potroaa i, za razliku od nafte, proizvodnja, transport i potronja gasa predstavljaju
meusobno tijesno povezane karike jednog procesa.
2.4.2.5 Nuklearna energija
Nuklearna energija je jedna od alternativa smanjenju potronje fosilnih goriva,
odnosno iscrpljivanju njihovih leita. I u ovom sluaju, rije je o odreenoj vrsti goriva
koje se troi (u navodnicima zato to on zapravo ne sagorjeva) uranu i torijumu.
Koncentracija energije u nuklearnom gorivu je veoma velika, oko 23 miliona kWh na 1 kg,
to prelazi milion puta koncentraciju energije u svim drugim vrstama goriva. Meutim,
korienje ovog goriva bilo je mogue tek posle Drugog svjetskog rata kada je istraen i
praktino provjeren postupak dobijanja energije iz urana - cijepanju atoma urana (nuklerana
fisija). Da bi se pristupilo ovom postupku, neophodno je prethodno izvriti obogaivanje
urana (proizvodnja koncentrata urana (U
3
O
8
), pri emu se vri izotopno obogaivanje urana
U
235
do urana U
238
koji zbog tri neutrona vie postaje nestabilan i podloan cijepanju ili fisiji).
U energetsko smislu, uran je dobio na znaaju posle 1954. godine, kada su izgraena dva
nuklearna reaktora za proizvodnju elektrine energije u Obninsku (kod Moskve) i u Kalder
Holu (V. Britanija). Nuklearna elektrana je u principu termocentrala, samo to ulogu kotla za
zagrijavanje pare preuzima reaktor. Ni jedna energetika nije toliko zavisna od meunarodne
saradnje kao nuklearna.
Najvea leita uranove rude u svijetu posjeduju Kazahstan i Australija, a potom slijede Juna
Afrika, SAD, Kanada, Brazil i Namibija. Prema nekim izvorima, rezerve urana u Australiju su
neto vee nego u Kazahstanu i ine 24% svetskih rezervi urana (prvo mesto u svetu).

Slika 8: Svjetske rezerve urana
Diplomski rad

22
Kada je rije o proizvodnji urana (otvoreni i jamski kopovi), ubjedljivo najveu proizvodnju
biljei Kanada (23%), pa Australija (21%), Kazahstan (16%), Rusija, Niger (po 8%), pa
slijede Namibija, Uzbekistan, Ukrajina. Meutim, samo postojanje resursa urana nije faktor
postojanja nuklearne energetike u nekoj zemlji. Razvoj punog tehnolokog ciklusa atomske
energetike zbog sloenosti tehnologije i velike kapitalne intenzivnosti je mogu samo u
nekoliko zemalja. Funkcionisanje atomskih elektrocentrala u ostalim zemljama zavisi od
kapaciteta obogaivanja i prerade.

Slika 9: Najvei proizvoai urana u svijetu
Najveu proizvodnju nuklearne energije biljee zemlje zapadne i sjeverne Evrope:
Francuska (50% svoje energije dobija iz nuklearnih centrala), Belgija, vedska, Njemaka,
Finska, ali i neke zemlje centralne Evrope (Maarska vie od polovine ukupne energetske
proizvodnje dobija iz nuklearki, vajcarska); Japan (25% ukupne energetske proizvodnje),
Juna Koreja, Tajvan. SAD i Kanada nisu toliko nuklearno energetski zavisne, ali je
interesantna regionalna distribucija energetike jer su istoni delovi drava vie oslonjeni na
nuklearne centrale od zapadnih.
Razlog slabom odzivu zemalja za eksploatacijom nuklearne energije jeste visoka cijena
izgradnje i odravanja nuklearnih postrojenja. Gradnja nuklearnih elektrana je veoma skupa,
tako da mnoge drave nisu u stanju da pristupe takvim projektima, a veoma je skup i sistem
odravanja koji podrazumijeva zatitne sisteme, sigurnosne sisteme i sisteme podrke u vidu
strunih inenjerskih timova.

Diplomski rad

23
3. POJAM I KLASIFIKACIJA TERMOENERGETSKIH POSTROJENJA
3.1 Uopteno o termoenergetskim postrojenjima
Termoenergetska postrojenja su energetska postrojenja ija je osnovna namjena
proizvodnja i transformacija primarnih oblika energije u koristan rad, koji se kasnije u
obliku mehanike energije dalje iskoritava za proizvodnju elektrine energije. Imamo
pretvaranje hemijske energije u toplinsku koja se pak razliitim procesima predaje nekom
radnom mediju. Radni medij slui kao prijenosnik te energije do mjesta gdje e ona biti dalje
transformirana i iskoritena. Samo postrojenje se sastoji od mnogo razliitih dijelova koji
tvore jednu kompleksnu cjelinu.Bez obzira to termoenergetska postrojenja mogu posluiti u
niz primjera (kao to je npr. promet) njihova glavna primjena i svrha je proizvodnja pare koja
e pokretati turbinu, a zatim i generator elektrine energije.

Slika 10: Termoenergetsko postrojenje

Diplomski rad

24
3.2 Tip i vrste termoenergetskih postrojenja
Postoji vie podjela termoenergetskih postrojenja, navodimo neke od njih:
Vrsta proizvodnje energije:
Razlikuju se termoelektrane koje odaju samo elektrinu energiju (sl.11) i
termoelektrane-toplane, koje pored elektrine odaju i toplotnu energiju putem nosilaca
toplote (pare ili vrele vode) (sl.12):

Slika 11: ematski prikaz procesa u kondenzacionoj parnoj termoelektrani

Slika 12: ematski prikaz procesa u termoelektrani-toplani s turbinom s oduzimanjem pare

Diplomski rad

25
Vrsta koritenog goriva: Razlikuju se termoelektrane na vrsto, teno i plinovito
gorivo i na kombinaciju dva ili tri goriva.

Tip osnovne turbine: Razlikuju se termoelektrane sa parnim ili plinskim turbinama,
odnosno kombinovani proces kada su primenjene i parna i plinska turbina.

Nivo parametara pare: U zavisnosti od nivoa poetnog pritiska svjee pare razlikuju
se termoelektrane sa podkritinim (obino nie od 160 170 bar) i natkritinim
pritiskom (vie od 220 bar).

Instalisana snaga: Uslovno se termoelektrane dijele na termoelektrane velike snage
(preko 1000 MW), srednje (100 do 1000 MW) i male (manje od 100 MW) snage.

ema veza termikog dijela elektrane: Po tipu primijenjene osnovne tehnoloke
eme termoelektrane se dele na blok i neblok emu (ema sa sabirnicama pare).

Stepen optereenja i koritenja snage: U zavisnosti od vremena rada termoelektrane
se dijele na

- bazne (vie od 6000 sati rada godinje u elektroenergetskom sistemu),
- polubazne (od 4000 do 6000 sati rada),
- poluvrne (2000 do 4000 sati rada) i
- vrne (manje od 2000 sati rada).

3.3 Parno- turbinska postrojenja

Danas u javnim termoelektranama kao pogonski agregat dominira iskljuivo parna
turbina. Njene su prednosti: velika jedinina snaga, uz visoke parametre svjee pare (170 bar
i 565C), te visoka sigurnost pogona, pa moe biti u neprekidnom radu s maksimalnom
snagom u trajanju od nekoliko hiljada sati.
Za pogon termoelektrane sa parnim turbinama mogu se koristiti vrsta goriva i niih toplotnih
moi ili neko drugo raspoloivo energetsko gorivo za sagorijevanje u parnim kotlovima.

Prednosti ovakvih termoelektrana sastoje se u mogunosti koncentracije proizvodnje velikih
koliina elektrine energije na izvorima fosilnih goriva, uz jednoznaan tehnoloki ciklus i uz
veliku snagu pojedinih pogonskih jedinica koji dostiu 600 MW, pa i 900 MW.
Osnovni nedostatak kondenzacione termoelektrane je relativno nizak stepen iskoritenja
toplote. Najvie oko 40% toplote predate turbini gubi se obino u kondenzatoru, a sve to utie
na termiki stepen korisnosti ciklusa termoelektrane.

Princip rada parnog - turbinskog postrojenja: proizvedena para uz pomo topline,
dobivena izgaranjem goriva, odvodi se u turbinu gdje na razne naine ekspandira stvarajui
moment koji slui za proizvodjnu elektrine energije u generatoru (sl.13)
Koristi dinamiki pritisak generatora troenjem vodene pare za okretanje lopatica turbine.
Najvei broj velikih termoelektrana je s parnim pogonom, kod kojih se uglavnom koriste
Diplomski rad

26
parne turbine (oko 80 % elektrine energije je proizvedeno koritenjem parnih turbina)
neposredno spojene sa generatorom (turbo-generator).

Slika 13 Princip rada TE na ugalj

Kao primjer jednog termoenergetskog postrojenja uzeli smo TE Tuzla i blok III, jer se ona
nalazi u naoj najblioj okolini, i zbog njenog velikog uticaja na privredni razvoj regije, ali i
znaajnog uticaja na na okoli.
Diplomski rad

27
3.4 Opis bloka III TE Tuzla
Blok 3 snage 100 MW je jedan od est blokova TE Tuzla ija je ukupna snaga 779 MW.
Kotlovsko postrojenje se sastoji od dva strmocijevna kotla s prirodnom cirkulacijom vode
kapaciteta po 50 t/h .
Potpala kotla (kotlova) se vri tenim gorivom naftom D2, a loenje sa ugljenom prainom
pripremljenom u ventilacionim mlinovima uz istovremeno suenje sa vrelim plinovima iz
loita i toplim zrakom.
U TE Tuzla koristi se ugljena praina mjeavine lignita 70 75 % i mrkog uglja 25 30 %,
osim bloka 6 koji iskljuivo radi na mrki ugalj.
U kotlu se spaljuje ugalj iz rudnika Kreka lignit i rudnika Banovii mrki ugalj. Prevoz
uglja sa rudnika se vri eljeznicom, a istovar i transport do kotlovskih bunkera i depoa uglja
se vri sa obrtaem vagona i sistemom transportnih gumenih traka.Transport ljake i pepela je
hidrouliki na zajedniko odlagalite ljake i pepela.
Turbinsko postrojenje se sastoji iz jedne visokotlane i jedne niskotlane parne turbine
direktno spojene na generator.
Hlaenje kondenzata vri se dekarbonizovanom vodom iz zatvorenog rashladnog sistema sa
prirodnim hlaenjem u rashladnom tornju.
Generator je aktivne snage 100 MW pri cos=0,8 nominalnog napona sa istosmjernim
uzbudnim strojem na osovini generatora. Hlaenje je sa zrakom,pri emu su hladnjaci zraka
van generatora. Generator je preko blok transformatora vezan sa postrojenjem za prijenos
elektrine energije.
Napajanje kotla se vri preko napojno otplinjakog sistema tako to napojne pumpe vodu alju
u ekonomajzer odakle dalje ide u kotao, dok se snadbjevanje bloka sa sirovom
dekarbonizovanom demineralizovanom vodom vri sa jezera Modrac i HPV_e u
termoelektrani.
U TE Tuzla je uspostavljen raunarski sistem praenja rada kondenzacione
termoelektrane. Na sl.14 je dat prikaz raunarskog praenja rada kondenzacione TE Tuzla
snage 100 MW.

Diplomski rad

28
Slika 14 Raunarsko praenje rada kondezacione termoelektrane snage 100 MW
3.5 Elementi bloka III

-Parni kotao (taj Milerov kotao) 3 i 4,
-Parna visokotlana turbina tipa K 100 90 6,
-Generator,
-Kondenzator,
-Kondenzaciona pumpa,
-Niskotlani zagrija,
-Napojno otplinjaki sistem,
-Napojna pumpa,
-Visokotlani zagrija,
-Bubanj,
-Elektrofilteri,
-Dimnjak,
-Rashladni toranj
Diplomski rad

29
3.5.1 Parni kotao
Parni kotao u izvornom znaenju predstavlja objekat u kome se toplotna energija,
dobijena sagorijevanjem organskih goriva, posredstvom grejnih povrina prenosi na radni
fluid koji u njemu isparava i ija se para pregrijava do odreene temperature.Vremenom je
parni kotao postojao sve sloeniji, kako bi mogao da udovolji stalnim nastojanjima za to
efikasnijom transformacijom hemijske energije goriva u u toplotnu energiju i njen racionalan
prenos na radni fluid .
U tom cilju parni kotao je opremljen sve veim brojem pomonih ureaja, a to su :
- Mehanizovana reetka,
- Mlin za ugalj,
- Dozatori,
- Dodavai,
- Ventilator za vazduh,
- Ventilator za dimne gasove i dr.
Ovako sloen sklop razliitih maina i ureaja prikljuenih uz klasino loite i razmjenjivae
toplote esto naziva kotlovskim postrojenjem.
U TE Tuzla na bloku III koriste se dva kotla sa prirodnom cirkulacijom kapaciteta oba po
50 MW .
Na sl. 15 je prikazana konstruktiva ema strmocijevnog kotla.

1-napojna pumpa
2-zagrija vode
3-kotlovski bubanj
4-spusne (hladne) cijevi
5-donji sabirnici radne
vode
6-podizne (ekranske) cijevi
7-pregrijai pare
8-loini prostor
9-gorionici
10-zagrija zraka za loite
11-elektro-filter
12-ventilator

Slika 15 Konstruktivna ema strmocijevnog parnog kotla
Diplomski rad

30
Lignit, suen i mljeven u mlinovima, uduvava se kroz gorionike u loite gdje sagorjeva.
Gasoviti produkti sagorjevanja prolaze kroz gasni trakt kotla u kome su postavljene grejne
povrine. Vazduh za sagorijevanje se zagrijava u regenerativnom zagrijau koji je postavljen
kao izlazna grejna povrina po toku gasova, pa zatim se upuuje u kotlovski bubanj. Iz
kotlovskog bubnja voda spusnim cijevima dolazi u donje sabirnike loinih ekrana.

U loinim ekranima se vri isparavanje vode i dvofazna mjeavina dospjeva u bubanj u kome
se iz nje izdvaja suhozasiena para. Para iz bubnja dolazi u prvi stupanj pregrijaa pare iza
koga je postavljen prvi hladnjak za regulisanje njene temperature. Iz hladnjaka para dolazi u
lijevu polovinu drugog stupnja pregrijaa, a zatim u takozvani bifluks u kome se njena toplota
predaje naknadno pregrijanoj pari. Iz bifluksa para ide u drugi hladnjak, a zatim u trei
stupanj pregrijaa pare. Iza njega je postavljen trei hladnjak za konano regulisanje
temperature pregrijane pare, iz treeg hladnjaka para dolazi u etvrti stupanj pregrijaa iz
koga se odvodi u u turbinu. Poslije ekspanzije u turbini visokog pritiska, para se ponovno
dovodi u kotao na takozvano naknadno pregrijavanje.
Ova para najprije struji kroz bifluks, zatim kroz prvi, pa drugi stupanj naknadnog pregrijaa iz
koga se odvodi na turbinu srednjeg i niskog pritiska.
Na sl.16 je dat prikaz modela sagorijevanja u ozraenom kotlu za sagorijevanje lignita u letu.

a)
Diplomski rad

31

b)
Slika 16 a) i b) Prikaz sagorijevanje uglja u letu

KONSTRUKCIJSKI DJELOVI GENERATORA PARE
Sastoji se od:
- sistema napojne vode
- sistema pare
- sistema goriva
- sistema dimnih plinova

Diplomski rad

32
3.6 Parna turbina
Parna turbina tipa K-100-90 (VK100-6), proizvedena u LMZ je jednoosovinska,
dvocilindrina,kondenzaciona sa dva odvoda pare u kondenzator.
Tabela 3 Osnovni tehniki podaci turbine:
Normalna snaga 100MW
Brzina okretanja rotora 3000 /min
Pritisak svjee pare 90ata
Temperatura svjee pare pred automatskim zatvaraem turbine 535 C
Potronja svjee pare pri normalnom optereenju 363 t/h
Pritisak izraene pare pri raunskoj temperaturi rashladne vode + 10C 0,035 ata
Broj kondenzatora 2
Protok pare kroz kondenzator pri nominalnom optereenju 255 t/h
Broj regulisanih oduzimanja 8
Temperatura napojne vode 217C
Ukupna duina turbine 14,700 mm

Svjea para dolazi na turbinu kroz dva parovoda po jedan cjevovod sa svakog kotla, kroz
glavne parne ventile (GPV) sa obilaznim vodovima koji se nalaze u neposrednoj blizini
stop ventila. Poslje glavnog parnog ventila (GPV) para koja je prola stop ventil kroz
etiri spojne cijevi dolazi na etiri regulaciona ventila i dalje prema mlaznicama cilindra
visokog pritiska (CVP ). Turbina ima prekretni stroj za okretanje rotora brzinom 3,4o/min,
koja slui za ravnomjerno zagrijavanje prilikom putanja i ravnomjerno hlaenje prilikom
zaustavljanja turbine.
Posle kuita visokog pritiska para se kroz dvije prestrujne cijevi usmjerava u dvostrujni
cilindar niskog pritiska preko regulacionog ventila niskog pritiska koji su kod
kondenzacionog reima otvoreni 100%, a kod toplifikacionog reima zauzimaju meupoloaj
od 0 do 70% zavisno od vrijednosti toplotne snage i potronje svjee pare na turbini.

Na turbinskom postrojenju imamo visokotlanu i niskotlanu turbinu, tako da na sljedeim
slikama moemo vidjeti kako izgleda otvorena visokotlana i niskotlana turbina.
Diplomski rad

33

Slika 17 Prikaz otvorene visokotlane turbine

Slika 18 Prikaz otvorene niskotlane turbine

Diplomski rad

34
Para se iz kondenzacione linije otplinjaa 6 bara odvodi u kolektor za brtvljenje, a iz njega u
krajnja brtvljenja turbine. Pritisak u kolektorima se odrava pomou regulatora u granicama
1,15 do 1,20 bara. Pri tom pritisku pare u komorama krajnjih brtvljenja cilindara iznosi 1,01
do 1,03 bara. Iz krajnjih komora brtvljenja ejektor usisava parovazdunu smjeu u
horizontalni vakumski hladnjak pare. Radna para ejektora uzima se iz krajnje kompenzacione
linije otplinjaa 6 bara ili sa redukciono rashladnog sistema 100/8 bara.
U kolektoru prije hladnjaka brtvljenja odrava se pritisak 0,91 do 0,93 bara , a u komorama za
usis 0,95 do 0,97 bara.
Na sl. 19 moe se vidjeti praenje rada turboagregata putem raunara.

Slika 19 Turboagregat
3.7 Kondenzaciono postrojenje
Kondenzacione maine su maine kod kojih para nakon izvrenog rada ne odlazi u
atmosferu ve se odvodi u naroitu napravu kondenzator, gdje se hlaenjem pretvara u vodu
(kondenzat), u kondenzatoru vlada znatno manji pritisak od atmosferskog. Ove maine
omoguuju da se dobije znatno vei rad, jer je vea razlika u pritiscima odnosno u temperaturi
pare.
Predpostavimo da izraenu paru iz parne turbine vodimo u jednu zatvorenu posudu i to bez
vazduha te da tu paru hladimo rashladnom vodom tj. da uspijemo paru u posudi rashladiti na
40 C. Tada e u posudi vladati pritisak od 1 bara. Temperatura od 40 C e biti vrelite vode
kod 1 bara. Tada para vie nee izlaziti sa pritiskom od 1,2 bara ve sa pritiskom od 1 bar.
Ovakva posuda se naziva kondenzator. Tako nizak pritisak e biti u kondenzatu, sve dotle,
dok se novodola para stalno hladi rashladnom vodom. Hlaenjem pare nastaje kondenzat
koga treba odvoditi iz kondezatora pomou pumpi.

Diplomski rad

35

Slika 20 ematski prikaz kondenzatora pare

U kondezaciono postrojenje TE Tuzla bloka III spada sljedea oprema :
1. Dva kondezatora. Proraunska potronja rashladne vode kroz svaki kondenzator iznosi
8000
3
/h pri temperaturi na ulazu 10 C . Najvei dozvoljeni pritisak unutar vodene
povrine kondenzatora iznosi 1,5 bara.
2. Dvije rashladne pumpe za dovod vode u kondenzatore i hladnjake ulja turbine.
3. Ureaj za izbacivanje vazduha iz kondenzatora turbine sastiji se iz dva glavna i jednog
upusnog ejektora. Jedan od glavnih ejektora mora da obezbjedi normalan usis vazduha iz
kondenzatora pri stacionarnim reimima rada turbine.
4. Tri centrifugalne kondenzacione pumpe. Od sve tri postavljene kondenzacione pumpe
prepumpavanje cjelokupnog kondenzata turbine pri optereenju od 100 MW vre dvije pumpe
dok trea slui kao rezerva.

Tabela 4 Karakteristika kondenzatora
Kondenzatori tipa 100 KSC 4 V
Povrine A = 600
2

Broj cijevi i = 11600
Duine l = 6650 mm
Otvora 25 x 1 mm
Legure marke 10 70 1
Proraunska potronja rashladne vode kroz svaki kondenzator 8000
3
/ /h
Temperatura na ulazu 10C
Hidrouliki otpor kad su cijevi iste 3,6 m vodenog stuba
Najvei dozvoljeni pritisak 15 bara.
Diplomski rad

36
Tabela 5 Karakteristika cirkulacionih pumpi
Broj pumpi 2
Tip 48 D - 22
Kapacitet 10 000
3
/h
Pritisak 18,5 bar
Motorni pogon pumpi tipa DAD 170 / 34 12
Snaga 820 KW
Broj obrtaja 500 O/ min

Tabela 6 Karakteristika ejektora
Radni pritisak 35 bar
Temperatura 150 C
Kapacitet ejektora 70 kg/h
Potronja pare 700 kg/h

Tabela 7 Karakteristika centrifugalnih kondenz pumpi
Tip 10 KSD 5KZ
Broj pumpi 3
Kapacitet 160
3
/h
Pritisak 123 m . vod. St.
Broj obrtaja n = 960 o/min
Elektromotorni pogon pumpi tipa A 144 6
Snaga motora 200 KW
Br. obrtaja elektromotora n = 985 o/min

Na sl.21 moe se vidjeti praenje rada kondenzacionog postrojenja putem raunara.

Slika 21 Praenje kondenzacionog postrojenja bloka III
Diplomski rad

37
3.8 Generator
Tabela 8 Nominalni podaci osnovne opreme bloka
Tip generatora TBO-100
Nominalni napon namota statora 10.500 V
Nominalna struja namota statora
pri temperaturi ulaznog plina 40C i nie pri temperaturi ulaznog plina 30C i nie
6.480 A 6.880 A
Nominalna prividna snaga
pri temperaturi ulaznog plina 40C i nie pri temperaturi ulaznog plina 30C i nie
117,5 MVA 125 MVA
Nominalni faktor snage
pri temperature ulaznog plina 40C i nie pri temperature ulaznog plina 30C i nie
0,85 0,8
Nominalna aktivna snaga

100MW

Struja uzbude pri nominalnom optereenju 1550 A
Napon uzbude pri nominalnom optereenju 233 V
Nominalni broj obrtaja 3000 o/min
Budilica tipa BH-450-3000
Nominalna snaga 470 kW
Snaga pri 30" preoptereenja 1380 kW
Nominalna struja 1680 A
Struja pri 30" preoptereenju 2880 A
Nominalni napon 280 V
Napon pri 30"preoptereenju 480 V
Nominalni broj obrtaja 3000 o/min.
Transformator tipa KFUM-1875/110- Simens ukert

Slika 22 Generator elektrine energije
Diplomski rad

38
4. SISTEM RASHLADNE VODE U PARNO-TURBINSKIM
POSTROJENJIMA
4.1 Uopteno o rashladnim sistemima
Rashladni sistemi vre izmjenu topline izmeu hladjenog tijela i sredstva za hladjenje
kao i da bi olakali isputanje neobnovljive topline u okoli. Industrijski sistemi hlaenja
mogu se kategorizirati prema dizajnu i glavnom rashladnom principu: upotrebi vode ili zraka,
ili kombinaciji vode i zraka kao sredstva za hladjenje.
Izmjena topline izmeu procesnog medija i hladila pojaana je izmjenjivaima topline.
Od izmjenjivaa topline sredstva za hladjenje prenosi toplinu u okoli. U zatvorenim
sistemima, sredstva za hladjenje ili procesni medij cirkulira u cijevima ili zavojnicama i nije
u dodiru s okoliem.

Protoni sistemi obino se primjenjuju u postrojenjima velikog kapaciteta na lokacijama
gdje su raspoloive dovoljne koliine rashladne vode i prijemne povrinske vode. Ukoliko
pouzdani izvor nije dostupan, koriste se recirkulacijski sistemi (vodeni tornjevi).

U recirkulacijski otvorenim tornjevima, rashladna voda se hladi u dodiru sa zranom
strujom. Tornjevi su opremljeni ureajima koji potiu kontakt zrak/voda. Protok zraka moe
se stvoriti mehanikim propuhom uz pomo ventilatora ili prirodno. Mehaniki tornjevi za
propuh u irokoj su primjeni, kako kod malih, tako i kod velikih kapaciteta.
Tornjevi s prirodnim propuhom uglavnom se primjenjuju kod velikih kapaciteta (npr. U
energetskoj industriji).

U sistemima zatvorenog kruga, cijevi ili zavojnice u kojima cirkulira sredstvo za hladjenje
ili procesni medij se hlade, hladei potom tvar koju sadre. U mokrim sistemima, cijevi ili
zavojnice prskaju se vodom i protok zraka se hladi hlapljenjem. U suhim sistemima, protok
zraka prolazi cijevima/zavojnicama a hlaenje se postie konvekcijom. Kod obje ove izvedbe
zavojnice mogu biti opremljene s perajama, poveavajui povrinu hlaenja a time i uinak
hlaenja. Mokri sistemi zatvorenog kruga u irokoj su primjeni u industriji manjeg kapaciteta.
Princip hlaenja suhim zrakom moe se nai u primjeni kod manjih industrija kao i kod
velikih elektrana onda kada nije dostupna dovoljna koliina vode ili je voda vrlo skupa.

Otvoreni i zatvoreni hibridni sistemi hlaenja posebno su dizajnirani mehaniki tornjevi koji
omoguavaju istovremeno mokro i suho djelovanje radi smanjenja stvaranja vidljive maglice.
Uz mogunost upravljanja sistema (naroito malim staninim jedinicama) kao suhim
sistemima tokom razdoblja niskih temperatura okolnog zraka, moe se postii smanjenje
godinje potronje vode i stvaranje vidljive maglice.

Za hlaenje je vana lokalna klima budui da ona utie na temperaturu krajnje rashladne vode
i zraka. Lokalna klima obiljeena je obrascem temperatura mokrog i suhog barometra.
Openito, sistemi se hlaenja projektiraju tako da udovolje potrebama hlaenja pod
najnepovoljnijim lokalnim klimatskim uvjetima, tj. na najviim temperaturama mokrog i
suhog barometra.

Izlazna temperatura procesnog medija koji nakon hlaenja naputa izmjenjiva topline zavisi
o temperaturi hladila te o dizajnu sistema hlaenja. Voda ima vei specifini toplinski
Diplomski rad

39
kapacitet no zrak pa je, stoga, bolje hladilo. Temperatura rashladnog zraka ili vode zavisi o
lokalnim temperaturama suhog i mokrog barometra. to je temperatura barometra via, tee je
rashladiti do izlazne temperature postupka.
Izlazna temperatura postupka jest zbir najnie ambijentalne temperature (temperature hladila)
i najnie potrebne temperaturne razlike izmeu hladila (koje ulazi u sistem hlaenja) i
procesnog medija (koji naputa sistem hlaenja) putem izmjenjivaa topline, a to se isto zove
(termalno) primicanje. Tehniki gledano, primicanje moe biti malo to se tie dizajna, no
trokovi su obrnuto proporcionalni veliini. to je manje primicanje nia je i procesna izlazna
temperatura. Svaki e izmjenjiva topline imati svoje primicanje a u sluaju dodatnih
izmjenjivaa topline, u nizu, sva se primicanja dodaju temperaturi hladila (koje ulazi u sistem
hlaenja) radi izrauna ostvarive procesne temperature. Dodatni izmjenjivai topline koriste
se u indirektnim sistemima hlaenja gdje se primjenjuje dodatni krug hlaenja. Sekundarni i
primarni krug hlaenja povezani su s izmjenjivaem topline. Indirektni se sistemi hlaenja
primjenjuju ondje gdje se isticanje procesne tvari u okoli svakako mora izbjei.
Kod sistema hlaenja koji se uobiajeno primjenjuju u energetskoj industriji, minimalna
primicanja i kapaciteti hlaenja su neto drugaiji od onih koji se ne primjenjuju u energetskoj
industriji zbog posebnih uslova postupka kondenzacije pare. Razliita primicanja i
odgovarajui kapaciteti proizvodnje energije saeto su prikazani u tablici 9 u nastavku.

Tabela 9: Primjeri kapaciteta i termodinamikih svojstava razliitih sistema hlaenja za primjenu u
energetskoj industriji

Sistem hladjenja Primijenjena primicanja
(K)
Kapacitet procesa
proizvodnje energije
(M
th
)
Otvoreni protoni sistemi 13-20 (krajnja razlika 3-5) <2700
Otvoreni toranj mokrog
hladjenja
7-15 <2700
Otvoreni toranj hibridnog
hladjenja
15-20 <2500
Suhi zrakom hladjeni
kondenzator
15-25 <900

4.2 Voda u sistemu hladjenja
Voda je vana za mokri sistem hlaenja kao prevladavajue sredstvo za hladjenje , ali
i kao okolini prijemnik za ispust rashladne vode. Impingement (udari riba i veih vodenih
organizama na zatitne reetke) i entrainment (uticaj temperature, biocida, tlaka, itd. na
manje vodene organizme povuene rashladnom vodom i vraene putem efluenta natrag u
vodeni okoli) dogaaju se kod velikih zahvata vode. Ispusti velikih koliina tople vode isto
tako mogu utjecati na vodeni okoli no uticaj se moe nadzirati odabirom odgovarajue
lokacije zahvata i ispusta, kao i procjenom morskih kretanja ili protoka na uu radi
osiguranja odgovarajueg mijeanja i adjektivne disperzije tople vode.
Potronja vode kree se izmeu 0,5
3
/h/MWth za otvoreni hibridni toranj i do 86
3
/h/MWth za otvoreni, protoni sistem. Smanjenje velikih zahvata vode potrebnih za
protone sisteme zahtijeva prijelaz na recirkulacijsko hlaenje to u isto vrijeme smanjuje
isputanje velikih koliina zagrijane rashladne vode, a moglo bi smanjiti i emisije hemikalija i
otpada. Potronja vode recirkulacijskih sistema moe se smanjiti poveanjem broja ciklusa,
Diplomski rad

40
poboljanjem kvaliteta vode za nadopunu ili optimiziranjem iskoritenja otpadne vode
dostupne na lokaciji ili izvan nje. Obje mogunosti trae sloeni program postupanja s
rashladnom vodom. Hibridno hlaenje, koje doputa suho hlaenje tokom nekih razdoblja u
godini, moe smanjiti potronju vode posebice za male jedinice staninoga tipa.
Dizajn i razmjetaj zahvata i razliitih ureaja (reetaka, pregrada, svjetla, zvuka) igraju ulogu
u smanjenju gore pomenutih utjecaja (entrainment i impingement) na vodene organizme.
Uinak ureaja zavisi o vrsti organizma. Trokovi su veliki a mjere se radije primjenjuju na
lokacijama na kojima se gradi iz temelja (greenfield). Smanjivanje potrebnog kapaciteta
hlaenja, ukoliko je mogue poveanjem upotrebe topline, moe smanjiti emisije zagrijane
rashladne vode u prirodni prijemnik, odnosno povrinsku vodu.

4.2.1 Hemijska priprema rashladne vode
Obzirom da veina prirodnih voda pored ostalih soli sadre hidrogen karbonate, moe
doi do poremeaja ravnotee, Kre-Ugljina kiselina usljed zagrijavanja, odzraivanja i
zgunjavanja vode kao i izdvajanja kalcijum karbonata (vodeni ili kotlovski kamenac).
Naslage teko razgradivih karbonata sprijeavaju prijelaz topline i prouzrokuju koroziju, koji
mogu nastati i u prisustvu ugljen dioksida.Iz navedenih razloga u pravilu je uobiajeno kod
kruno cirkulacionog hlaenja primjenjivati hemijski pripremljenu rashladnu vodu.
Najvie raireni nain pripreme je dekarbonizacija mehaniki preiene sirove vode a koriste
se sljedee mogunosti:
- dekarbonizacija ubrizgavanjem mineralnih kiselina
- dekarbonizacija jonskim izmjenjivaima
- dekarbonizacija sa kreom sa brzom dekarbonizacijom ili metoda padanja pahuljica
(spora ili dugotrajna dekarbonizacija)

4.2.1.1 Dekarbonizacija ubacivanjem mineralnih kiselina
Kod metode ubrizgavanje kiseline smanjuje se koncentracija jona hidrogenkarbonata i
karbonata sirove vode.Uobiajeno je da se za ubrizgavanje koriste sone ili sumporne kiseline.
Kod ubrizgavanja mineralnih kiselina dogaa se slijedee:
- Hidrogen-karbonatni joni, u zavisnosti od primjenjene mineralne kiseline, usljed hlorid ili
sulfat jona supstituie se i oslobaa ekvivalentna koliina ugljen dioksida,
- Ne mijenja se suma ekvivalentnih aniona,
- Nema smanjenja kalcijum i magnezijum jona, obzirom da tvrdi joni ostaju u vodi u obliku
hlorida ili sulfata
Sve dok dozvoljava koncentracija sumpora u krunom toku rashladne vode obzirom na
primjenjene minerale i sastavne materije, daje se prednost ubrizgavanju sumporne kiseline.

Diplomski rad

41
4.2.1.2 Dekarbonizacija sa jonskim izmjenjivaem
Za dekarbonizaciju sa jonskim izmjenjivaima primjenjuju se blago kiseli katjonski
izmjenjivai.
Kod dekarbonizacije sa jonskim izmjenjivaima joni kalcijuma i magnezijuma (u odreenim
sluajevima natrijum, eljezo i mangan-joni) se zadravaju na katijonskim izmjenjivaima i
mijenjaju sa jonima vodonika.Dakle odvija se jedno djelimino izdvajanje soli iz vode u tom
obimu, koji odgovara dijelu hidrogenskih karbonata u ukupnom sadraju soli.
Kao kod ubrizgavanja kiseline kod dekarbonizacije jonskim izmjenjivaima oslobaa se a po
potrebi i mineralne kiseline ugljen dioksid.Ugljen dioksid nestaje u rashladnom tornju.
Dijelovi postrojenja koji dolaze u dodir sa pripremljenom vodom moraju biti od materijala
otpornih na koroziju ili presvuenim zatitom.Ovaj metod je uostalom za pripremu dodatne
rashladne vode kod rashladnih tornjeva malo rasprostranjen.
4.2.1.3 Dekarbonizacija sa kreom
Dekarbonizacija pomou krea zasniva se na tome, da kako suvine tako i pripadajue
ugljenikove kiseline, koje hidrogenkarbonate zemljinih alkalnih metala, dri u rastvoru kao i
da vezani hidrogenkarbonat usljed pretvaranja sa kalcijum hidroksidom i pri tome
istovremeno teko topivi kalcijum karbonat i kod vika krea, magnezijum hidroksid
otpadaju.
Tehniki postupak dekarbonizacije sa kreom sprovodi se kroz brzu dekarbonizaciju ili
metodom padanje-pahuljica.
4.2.3 Potrebne koliine rashladne i pogonske vode u kondenzacionoj
Termoelektrani

Vea koliina vode kod kondenzacione termoelektrane koristi se za hlaenje
kondenzata turbine, dok je koliina vode koja se troi za hlaenje generatora i ulja za leajeve
turboagregata, za hlaenje pomonih mehanizama (naroito napojnih pumpi, mlinova,
ventilatora i sl.) za napajanje kotlova i za transport ljake i pepela , relativno mala.
Relativna potronja vode za razne potrebe kondenzacione termoelektrane data je tabelarno:
Tabela 10: Potronja vode za potrebe kondenzacione termoelektrane
Namjena utroka vode Rashod vode (%)
1. Hladjenje kondenzata 100
2. Hladjenje ulja i vazduha 3-7
3. Hladjenje leaja i pomonih mehanizama 0,5-1,0
4.Napajanje kotlova 0,2-0,4
5.Transport ljake i pepela 2-5
6. Ukupno od 1 do 5 105,7-113,4
7. Kod povratnog hladjenja za popunjavanje gubitaka u hladnjacima 4-6

Iz tabele se vidi da se 88 94 % od ukupne potronje vode u kondenzacionoj termoelektrani
troi za hlaenje kondenzatora turbine, a tek 6 12 % za ostale potrebe elektrane i to preteno
za hlaenje ulja turboagregata, hlaenje generatora i za hidrauliki transport ljake i pepela.
Koliina vode, potrebne za hlaenje kondenzatora turbina, moe se odrediti iz jednaine
Diplomski rad

42
toplotnog bilansa kondenzatora:
kon
=
kon
(
km
-
k
) +_
od
(
od
-
u
) =
k
A
c
p
(1)

kon
|K]- toplota koja se predaje rashladnoj vodi,
kon
|kgs] koliina pare oborena u kondenzatu,

od
| kg/s]-koliina pare dovedena u kond. iz ureaja za odvodnjavanje,

k
[kg/s]-koliina rashladne vode koja cirkulie u kondenzatoru,

km
|kJ/kg]-entalpija pare oborene u kondenzatoru,

k
|kJ/kg]-entalpija kondenzata na izlazu iz kondenzatora
od
|C]- temperatura rashladne vode na izlazu iz kondenzatora,
u
|C]- temperatura rashladne vode na ulazu u kondenzator,
c
p
|kJ/kg] - specifina toplota vode
Koliina rashladne vode na jedinicu pare oborene u kondenzatu je:
=
m
k
m
kcn
=

km
-
ki
(t
i
-t
m
)c
p
=
q
kcn
At
c
p
(2)
Pri tome treba primijetiti sljedee :
1. temperatura rashladne vode na ulazu u kondenzator zavisi od doba godine i
klimatskih uslova, a u naim prilikama se kree od 5 do 26 C.
2. temperatura rashladne vode na izlazu iz kondenzatora nia je od temperature
kondenzovane pare a koja se moe uzeti da je jednaka temperaturi oborenog kondenzata

4.3 Protono hladjenje
Protono hladnjenje kondenzatora (sl.23) sigurno je najpovoljnije, kako s obzirom na
investicije, tako i vezano za stepen djelovanja. Voda samo jednom prolazi kroz kondenzator i
zagrijana se vraa u vodotok. Mogunosti hladjenja vodom iz rijeke su vrlo ograniene ili
zbog nedovoljnih protoka ili zbog ogranienja doputenim porastom temperature. Takva se
ogranienja javljaju i pri upotrebi jezerske vode. Za hladjenje morskom vodom nema
ogranienja zbog porasta temperature na irem podruju, iako se se mogu javiti nedoputenja
zagrijavanja u blizini termoelekrane. Pri tome se rast temperature moe sprijeiti ako se voda
za hladjenje uzima sa vee dubine, gdje je voda hladnija nego na povrini, pa se nakon
zagrijavanja u kondenzatoru i ne pojavljuje razlika izmedju temperature zagrijane rashladne
vode na povrini. Taj je postupak mogu i nekad pri hladjenju jezerskom vodom. Upotreba
morske vode normalno zahtijeva vee investicije jer cijeli sistem mora biti otporan na
koroziju i valja sprijeiti rast algi i koljki. Zbog svega toga se sve ee izvodi povratno
hladjenje kondenzata parne turbine.
Diplomski rad

43

Slika 23 Protono hladjenje

4.4 Povratno hlaenje kondenzatora turbine termoelektrane
Ako blizu elektrane ne postoji vodotok potrebnog kapaciteta za protono hlaenje
turbina, mora se pribjei vjetakom rashlaivanju vode, uz njenu stalnu cirkulaciju u ciklusu
turbina hladnjak turbina, pri emu se kao rashladni medij koristi vazduh (sl.24). Odavanje
toplote, koju sadri zagrijana voda , vazduhu vri se djelimino na raun njenog isparavanja, a
djelimino konvekcijom i to u vlanim rashladnim tornjevima, sa prirodnim i prisilnim
strujanjem, te zranim kondenzatorima.

Slika 24 Povratno hlaenje
Diplomski rad

44
4.5 Kruno hlaenje
Kod ove vrste hlaenja (sl.25) rashladna voda se vodi kruno preko rashladnih ureaja
(mokri rashladni toranj, kombinovani rashladni toranj i suhi rashladni toranj).Ovaj postupak
se primjenjuje:
- kod suvie malog potencijala sabirnog kanala za preuzimanja topline
- ukoliko se bazen rashladnog tornja koristi kao sabirni ureaj za prodor materijala
(posebno u hemijskoj industriji)
Prednosti ove metode su:
- potreba za dodavanjem vode je samo za izjednaenje gubitaka vode usljed isparenja,
rasipanja i prskanja,
- mali udio topline u sabirnom kanalu,
- koritenje bazena rashladnog tornja kao rezervoara za gaenje.
Kod suhog hlaenja zbog zatvorenog sistema ne nastaju gubici vode.
Nedostaci se ogledaju kroz:
- dodatna voda se mora po pravilu pripremati i kondicionirati,
4.6 Kombinovano protono, povratno i kruno hlaenje
Ova vrsta hlaenja (sl. 26) je kombinacija ranije opisanih metoda i moe se primjeniti
ukoliko djelimino nastupe ogranienja sabirnog kanala u vezi sa odvoenjem vode i/ili
potencijalom zagrijevanja. Ekonominom nainu pogona koritenjem svjee vode za hlaenje
u protoku stoje nasuprot poveanje investicija kroz dodatna ukljuenja i komponente.
Za ovaj metod hlaenja moe pored mokrog rashladnog tornja u posebnim sluajevima doi u
obzir kombinovani rashladni toranj. esto izbor opisanih metoda hlaenja zavisi od nadlene
vlasti za izdavanje dozvola.

Slika 25 Kruno hlaenje
Diplomski rad

45
P H
K H
O H

Slika 26 Kombinovano protono, optono i kruno hlaenje (Mjeovito hlaenje)
4.7 Metode hlaenja
4.7.1 Mokro hlaenje
Kod hlaenja sa mokrim hladnjacima (sl.27) prijelaz topline na zrak se vri
isparavanjem i u manjoj mjeri konvekcijom.
Rashladna voda se ravnomjerno raspodjeljuje preko kanala, korita i/ili cijevi preko rashladnog
tornja popreno i razljeva se preko prskalinih agregata na rashladne komponente kao npr.
ploe , folije, reetke i slino i dolazi u dodir sa podiuim zrakom.

Slika 27 Mokro hlaenje
PH protono hlaenje
OH otono hlaenje
Diplomski rad

46
4.7.2 Suho hlaenje
Kod suhog rashladnog tornja (sl.28) voda tee u zatvorenom sistemu kroz rashladne
elemente.Odvoenje topline vri se iskljuivo konvekcijom.Isparenje koje ovdje izostaje vodi
znaajnom poveanju temperature rashladne vode i time smanjuje stepen djelovanja nasuprot
mokrom rashladnom tornju.
Kod suhog hlaenja mogue su dvije vrste ukljuivanja rashladne vode:
- kruno hlaenje sa suhim rashladnim tornjem kao neposredno hlaenje u vezi sa
povrinskim kondenzatorom i
- kruno hlaenje sa suhim rashladnim tornjem kao neposredno hlaenje u vezi sa
ubrizgavajuim kondenzatorom
- Prednosti suhog hlaenja se izraavaju kao:
- nema vidljivih obrazovanja otpadaka
- jednostavno podeavanje i kontrola hemijskih parametara rashladne vode
- nema potrebe za dodatnom vodom za vrijeme pogona, samo dopuna odreenih gubitaka

Nedostaci u poreenju sa mokrim hlaenjem:
- znaajno vei trokovi investicija i pogona
- jaa zavisnost vanjske temperature zraka na uinak hlaenja (ljeto/zima)
- zimski uslovi zahtjevaju posebne mjere protiv smrzavanja za vrijeme stajanja
- sklonost zaprljanju rashladnih elemenata zahtjeva sposobne stacionarne ureaje za
ienje

Slika 28 Suho hlaenje
Diplomski rad

47
4.7.3 Kombinovano hlaenje (hibridni tornjevi)
Kod kombinovanog hlaenja tj. kombinovano mokro-/suho hlaenje (sl.29) prijelaz
topline na zrak vri se u jednom suhom i jednom mokrom dijelu.
Od strane rashladne vode mogui su sljedei naini strujanja:
- rashladna voda struji paralelno preko suhog- mokrog dijela ili
- rashladna voda struji jedno iza drugog preko suhog mokrog dijela
Od strane zraka paralelno strujanje se pokazalo kao povoljnije. Preko zranih regulacionih
ureaja (npr. aluzine, rolo-vrata) moe se u okviru zadatih granica stanja vanjskog zraka
smanjiti vidljivo stvaranje otparka.
Kombinovani rashladni toranj odlikuje:
- manje dimenzije nego kod suhog rashladnog tornja,
- smanjenje vidljivog otparka i
- manji zahtjevi za dodatnom vodom nasuprot mokrom rashladnom tornju
Nedostaci su:
- vei investicioni trokovi nasuprot suhom rashladnom tornju

Slika 29 Kombinovano hlaenje
Diplomski rad

48
Zavisno od naina dovoenja zraka, rashladni tornjevi mogu biti:
- s prirodnim strujanjem zraka (toranjska hiperbolina izvedba)
- s prisilnim strujanjem zraka (popreno, protustrujno)
4.8 Rashladni tornjevi s prirodnim strujanjem zraka
Rashladni tornjevi sa prirodnim strujanjem vazduha koriste se za hlaenje velike
koliine vode, najee u termoelektranama. Imaju oblik hiperboloida visine do 150m, a
prenika u osnovi do 100 m. Voda se hladi najveim dijelom u ispuni tornja, a manjim
dijelom u zoni ispod ispune. Prema vrsti ispuna, tok vode u tornju moe biti: kapljiasti,
filmski ili filmsko-kapljiasti. U zavisnosti od materijala, ispune mogu biti: drvene, azbestno-
cementne, plastine i dr.

Hlaenje u hiperboloidnom rashladnom tornju zavisi od sljedeih uticajnih faktora

distribucije vode po poprenom preseku tornja;
protoka vazduha i otpora strujanju;
kontaktne povrine vode i vazduha;
vrste ugraenih ispuna.
Najizraeniji uticaj na hlaenje vode imaju ispune, ali se ni ostali faktori ne smiju
zanemariti. Razvojem novih konstrukcija filmskih i filmsko-kapljiastih ispuna
omogueno je znatno poboljanje hlaenja vode.

4.8.1 Sistemi za hlaenje vode sa hiperboloidnim rashladnim tornjem u termoelektrani
Na sl. 30 prikazana je opta ema sistema za hlaenje termoelektrane velike snage
sa vlanim rashladnim tornjem.

Iz bazena rashladne vode (1) hiperbolikog rashladnog tornja (7) cirkulaciona pumpa (2)
potiskuje kroz cjevovod hladnu vodu kroz kondenzator (Kd), a zatim se topla voda vraa
cjevovodom na rashladni toranj. Cjevovod je spojen na centralni dio (vodostan) preko koga se
topla voda podie na visinu kanala za raspodjelu vode. Preko sistema za rasprivanje vode (3)
kapljice vode padaju na ispunu (4), gde se vri hlaenje vode vazduhom koji ulazi po obodu
tornja (5). Iznad sistema za raspodelu vode nalaze se eliminatori kapljica (6) koji slue za
spreavanje odnoenja kapljica vode na izlazu (8).
U primarnom krugu postrojenja termoelektrane nalaze se kotao (K), turbina (T), generator (G)
i pumpa kondenzatora (R).
Diplomski rad

49

Slika 30 Opta ema sistema za hlaenje termoelektrane velike snage sa vlanom rashladnom
kulom; 1 bazen rashladne vode, 2 cirkulaciona pumpa, 3 sistem za rasprivanje
vode, 4 ispuna, 5 ulaz vazduha kondenzatora, 6 eliminatori kapljica,
7 hiperbolina ljuska, 8 izlaz vazduha, 9 dopuna vode koja isparava, K kotao,
T turbina, Kd kondenzator, G generator, R pumpa kondenzatora

4.9 Rashladni tornjevi s prisilnim strujanjem zraka
U ovim tornjevima (sl.31) hladjenje se provodi isto kao kod onih sa prirodnim
strujanjem, ali se strujanje zraka osigurava pomou ventilatora ( po jedan u svakom tornju).
Visina tornja je oko 20 m. Za termoelektranu vee snage potrebno je vie tornjeva. Oblak
vodene pare je znatno nii, ali je blii tlu to moe nepovoljno djelovati stvarajui maglu i led.
Teka je zatita okoline od buke ventilatora. Uticaj na okolinu mnogo je manji, jer je manja
visina tornjeva.
Diplomski rad

50

Slika 31 ema rashladnog tornja s prisilnim poprenim strujanjem zraka

Slika 32 Izvedbe tornjeva s prisilnim poprenim strujanjem zraka

Diplomski rad

51
5. ANALIZA UTICAJA RASHLADNIH SISTEMA NA OKOLINU
5.1 Emisije topline u povrinsku vodu
Zagaivanje vode, pored dejstva atmosferskih voda na deponije uglja i pepela,
nastaje kao rezultat isputanja otpadnih voda. Otpadne vode mogu biti hemijski
zagaene i zauljene. Koliina otpadne toplote koja se iz ciklusa termoelektrana
predaje okolini putem kondenzatora iznosi oko 45 do 50%. Uticaj otpadne toplote
ogleda se u remeenju ekoloke ravnotee.

Kao to je ve napomenuto, emisije topline u povrinsku vodu mogu imati uticaj na prirodni
prijemnik. Faktori uticaja su na primjer: raspoloivi kapacitet hlaenja prijemne povrinske
vode, stvarna temperatura i ekoloki status povrinske vode.
Emisije topline mogu dovesti do prekoraenja Standarda zatite okolia (EQS-a) za
temperaturu tokom toplih ljetnih razdoblja, kao posljedicu isputanja topline iz rashladne
vode u povrinsku vodu. Za dva ekoloka sistema (salmonidne vode i ciprinidne vode)
termalni uslovi su propisani Direktivom 78/659/EEZ. to se uticaja emisija topline na okoli
tie, nije vana samo stvarna temperatura vode, ve i povienje temperature na granici zone
mijeanja, to je posljedica isputanja topline u vodu.
Koliina i razina topline isputene u povrinsku vodu u odnosu na njenu veliinu, vane su u
smislu razmjera utjecaja na okoli. U situacijama kada se toplina isputa u relativno male
povrinske vode a nakupljena koliina vrue vode stigne do suprotne strane rijeke ili kanala,
to moe predstavljati prepreku migracijama salmonidnih vrsta.
Osim ovih uticaja, visoka temperatura kao posljedica emisija topline moe dovesti do
poveane respiracije i bioloke proizvodnje (eutrofikacije) koje, pak, mogu dovesti do sniene
koncentracije kisika u vodi.

5.2 Emisije tvari u povrinsku vodu
Emisije iz sistema hlaenja u povrinsku vodu uzrokuju:
aditivi i njihovi reaktanti primijenjeni u rashladnoj vodi,
tvari noene zrakom koje ulaze kroz rashladni toranj
posljedice nastale korozijom opreme sistema hlaenja te
isticanja hemikalija iz tehnolokog postupka i tvari nastalih njihovom reakcijom.
Ispravnost rada sistema hlaenja moe zahtijevati obradu rashladne vode protiv korozije
opreme, kamenca i mikro te makro oneienja. Obrada za protoni sistem razlikuje se od
obrade za recirkulacijski sistem. Kod starijih, programi obrade rashladne vode mogu biti vrlo
sloeni a raspon koritenih hemikalija vrlo irok. Kao posljedica, razine emisija u 'blow-
downu' ovih sistema takoer pokazuju promjenjivost pa je teko izvijestiti o reprezentativnim
razinama emisija. Ponekad se 'blow-down' obrauje prije isputanja. Emisije oksidirajuih
biocida u otvorenim protonim sistemima, mjereni kao slobodni oksidant (FO) na ispustu,
kreu se izmeu 0.1 [mg FO/l] i 0.5 [mg FO/l], ovisno o reimu i uestalosti doziranja.

Diplomski rad

52
Tabela 11 : Hemijske sastavnice obrade rashladne vode primijenjene u otvorenim i
recirkulacijskim mokrim sistemima hlaenja

Problematina podruja
Primjer
koriteni
h
hemikali
ja
Korozija Kamenac Bio-oneienja
Protoni
sistemi
Recirkulacijski
sistemi
Protoni
sistemi
Recirkulacijski
sistemi
Protoni
sistemi
Recirk
ulacijsk
i
sistemi
Cink X
Molibdat
i
X
Silikati X
Fosfonat
i
X X
Polifosfo
nati
X
PolioLes
teri
X
Organici X
Polimeri X X
Neoksidi
rajui
biocidi
X X X
Oksidira
jui
biocidi
X

Odabir i primjena rashladne opreme koja je nainjena od materijala pogodnog za okruenje u
kom e raditi mogu smanjiti isticanje i koroziju. To je okruenje definirano:

uslovima u procesu, kao to su temperatura, pritisak, brzina protoka,
medijem koji se hladi te
hemijskim karakteristikama rashladne vode.
Materijali koji se obino koriste za izmjenjivae topline, cjevovode, pumpe i navlake su
ugljini elik, bakar-nikal i nehrajui elik razliitog kvaliteta, iako raste i primjena titanija.

Diplomski rad

53
5.3 Termiko optereenje vodotoka
5.3.1 Uticaj zagrijavanja na fizikalno-hemijska svojstva vode
Poznati su pozitivne i negativne posljedice zagrijavanja vode.
U negativne posljedice zagrijavanja spadaju:
a) nedostatak kisika u zagrijanoj vodi zbog opadanja njegove topljivosti s porastom
temperature, zbog ubrzanja procesa mineralizacije i procese u kojima se troi kisik;
b) porast korozivne moi vode zbog izluivanja ugljeninog dioksida i sumporovodonika;
c) pogoranje kvaliteta vode, koja moe postati nepovoljna za javnu i industrijsku upotrebu;
Zagrijavanje nekad ima i neke pozitivne posljedice:
a) manje trajanje ili potpuno sprjeavanje zaledjenih vodotoka, to pozitivno djeluje na
vegetaciju u vodi;
b) upotreba vodotoka za rekreaciju ljudi.
5.3.2 Uticaj zagrijavanja na mikrofloru vodotoka
Vodni organizmi (bakterije, aktinomicete, gljivice, alge) snano utiu na osnovne
bioloke procese o kojima zavise ivoti biljaka i ivotinja u vodi. Zato se pri razmatranju
uticaja porasta temperature vode posebno vano osvrnuti na mikrobioloki faktor.
Na osnovu dosadanjih istraivanja o uticaju vode zagrijane za vrijeme hladjenja u
termoelektrani na mikrofloru , mogu se izvesti ovi zakljuci:

a) isputanjem u vodotok vode upotrijebljenje za hladjenje kondenzatora u termoelektrani i
ugrijane vie od 7C (ponekad za vie od 8 i 15C) unitit e se bihemijska aktivnost lokalne
psihrofilne mikroflore;

b) voda zagrijana do temperature pod a) izazvat e osim toga to promjeni bilanse i fizikalno-
hemijska svojstva vode u vodotoku, uzrokovati e poremeaj prirodne biocenotske ravnotee;

c) smatra se da primjeene hidromikrobioloke i hidrobioloke promjene nisu samo posljedica
promjena temperature vode upotrijebljene za hladjenje vode u termoelektranama ve da njih
treba pripisati i uinku hemijskog sastava zagadjivaa u vodi dospjelih u nju iz uzvodnih
gradova i industrijskih postrojenja;
Kod projektiranja sistema hlaenja, u obzir se moraju uzeti gore navedeni aspekti i
mogunosti za smanjenje topline rasprene u povrinsku vodu.

5.3.3 Uticaj zagrijavanja na floru i faunu povrinskih voda

Prikaz porasta temeperature vode na floru i faunu, danas se ograniava na jezerske vode
jer za njih ima najvie podataka. Zagrijavanje naime najvie utie na zagrijavanje u
ribnjacima. Osim toga, poveanje temperature vode u rijekama, kao posljedica vraanja
rashladne vode iz termoelektrana, ogranieno je samo na relativno kratak dio vodotoka jer se
nizvodno uspostavlja prirodno stanje. Zato je i mnogo tee utvrditi uticaj porasta temperature.
Diplomski rad

54
Pojedine vrste riba razliito reaguju na viu temperaturu vode, a njihova reakcija zavisi od
temperature, stadija razvoja, o temperaturi na kojoj su adaptirane, a vaan je i faktor godinje
doba.

Slika 33 Pomor ribe usljed termikog optereenja rijeke

Karakteristina je posebno smrtonosna temperatura (letalna temeperatura), koja je najee
definisana kao temperatura na kojoj ugiba 50% primjeraka posmatrane vrste. Ona medjutim
nije jednoznano odredjena jer zavisi od trajanja takvih temperatura (odredjuje se uz porast
od 5 do 6 C/h. Na smrtonosnu temperaturu utie ona kojoj je riba prilagodjena. Na sl. 34 je
predoena ta zavisnost. Taj dijagram se odnosi na vei broj vrsta, ali za svaku vrstu vrijedi
vie, ili manje veza izmedju te 2 temperature. Uz manji sadraj kisika u vodi ta se temperatura
sniava.

Slika 34 Podruje smrtonosnih temperatura zavisno od temperature na kojoj je riba adaptirana
Diplomski rad

55
Fauna koja se razvija pri dnu ini osnovicu riblje hrane. Uoeno je da mnoge vrste liinki
mogu podnijeti vee promjene temperature nego ribe, i da su smrtonosne temperature za njih
vie. Iz toga bi se moda moglo zakljuiti da nema opasnosti od nestaice hrane u granicama
temperatura podnoljivih za ivot riba.
I biljke koje rastu na vodnoj povrini bre napreduju u toplijim vodama. Ustanovljeno je
produljenje vegetacijskog perioda, posebno ubrzanje vegetacije tokom proljea. To povoljno
utie na razvoj beskimenjaka i ishranu riba.
5.3.4 Propisi o ogranienju termikog optereenja vodotoka
Dananji propisi sadre sva mogua ogranienja termikog optereanja vodotoka:
a) porast temperature vode u vodotoku nakon mijeanja ne smije biti vei od odreene
temperaturne granice;
b) temperatura vode nakon mijeanja ne smije premaiti maksimalnu doputenu temperaturu;
c) temperatura vode na bilo kom mjestu ne smije biti via od maksimalno doputene
temperature;
Propisi u pojedinim zemljama su razliiti , to zavisi od klimatskih uslova.
U nekim zemljama odredjena je maksimalna temperatura nakon mijeanja i to: 30 C u
Francuskoj, 25C u vicarskoj, 26C u Poljskoj, od 25 do 28C u Njemakoj, u BIH 28C.
Maksimalno doputene temperature na bilo kom mjestu propisane su u nekim zemljama: 30C
u Njemakoj, 35 C u Poljskoj.
Negdje su propisane i minimalne koliine kisika u vodi: 3mg/l u Belgiji, 4mg/l u Francuskoj,
6mg/l u Njemakoj.
5.4 Mogunost iskoritenja otpadne topline
Najuspjenije se smanjuje otpadna toplina iz termoelektrana izgradnjom toplana u
kojima para ekspandira do pritiska znatno veeg od onog u kondenzacionim turbinama. Kada
bi se moglo ostvariti da potranja elektrine i toplotne energije bude u odgovarajuem omjeru,
ne bi ni bilo problema otpadne topline.
Iskoritavanje otpadne topline iz kondenzacionih termoelektrana vrlo je ogranieno jer je rije
o vodi koja je samo desetak C toplija od temperature zraka. Voda tako niske temperature se
ne moe koristiti za grijanje prostorija i za tehnoloke procese.
Najvee mogunosti iskoritenja otpadne topline iz termoelektrana su u ribogojstvu i
poljoprivredi. S porastom temperature vode u ribnjacima poveava se izmjena tvari u
organizmu pojedinih riba to omoguava ubrzani razvoj.
Diplomski rad

56
Voda temperature do 30C moe se upotrijebiti za grijanje vrtlarskih kultura jer bi zagrijana
voda mogla ubrzati razvoj nekih biljnih vrsta. Vodom se moe zagrijavati tlo kada se ele
zatititi rane kulture, koje se uzgaju u staklenicima. Pomou zagrijane vode moe se produiti
vegetacijski period i na rane proljetne i kasne jesenske mjesece.
5.5 Uticaj rashladnih tornjeva na atmosferu
Isputeni zrak iz rashladnih tornjeva suhog kruga obino se ne smatra vanim aspektom
hlaenja. Oneienje moe nastati ukoliko postoji istjecanje, no ispravnim se odravanjem to
moe sprijeiti Kapljice u ispustu iz mokrih rashladnih tornjeva mogu bi oneiene
hemikalijama za obradu vode, mikrobima ili uincima korozije. Primjena eliminatora kapljica
i programa optimizirane obrade vode smanjuje mogue rizike.
Nastanak maglice se uzima u obzir ondje gdje dolazi do spajanja s horizontom ili gdje
postoji rizik da se maglica spusti na tlo.
U zraku koji izlazi iz rashladnih tornjeva pojavljuje se voda u obliku sitnih kapljica i kao
vodena para. U tornjevima sa prislinim strujanjem zraka kapljice su veih dimenzija (100-300
nm) nego u onim sa prirodnim strujanjem (rijetko prenika veeg od 100 nm). Te kapljice
zrana struja die uvis i tamo se sudaraju i spajaju u vee kapi, te padaju na tlo u blizini tornja
kao lokalne padavine. To zna biti veoma neugodno u vrijeme niskih temperatura (led na
cestama). Da se onemogui prodor kapljica u atmosferu, u tornjevima se ugradjuju separatori,
koji stvaraju prepreku za prodor kapljica u atmosferu, izvedeni u obliku mree od tankih
metalnih ili plastinih niti.
U tornjevima s prirodnim strujanjem koji su opremljeni separatorima gubi se u obliku kapljica
izmedju 0,003 i 0,13 % vode koja krui u rashladnom sistemu. Ustanovljeno je da u podruju
udaljenom 300 do 500 m od tornja to izaziva oborine od 0,01 mm/h, a na udaljenosti 2 km
pada samo deseti dio toga. To su tako male oborine da ne mogu biti neugodne po okolinu.
Izgled i ponaanje oblaka pare koji izlazi iz tornja najneugodnija je pojava vezana za tu vrstu
rashladnog sistema. Mjerenja pokazuju da se duina oblaka vodene pare poveava s
relativnom vlanou zraka. Ta mjerenja su dala ove rezultate:
a) kad je relativna vlanost manja od 75% duina oblaka kree se od 300 m ( kratki oblak);
b) kad je relativna vlanost izmedju 75 i 90%, u 40% sluajeva pojavljuju se kratki oblaci, a u
daljih 40% obalci su srednje duine (300-900m), a u ostalih 20 % oblaci su dugi vie od 900
m (sl.36)
c) uz relativnu vlanost veu od 90% nikad ne nastaju kratki oblaci vodene pare, samo u 20%
sluajeva zapaeni su oblaci srednje duine, a u 80% sluajeva veoma dugi oblaci (sl.35)
Diplomski rad

57
Slika 35 oblaci pare srednje duine
Slika 36 veoma dugi oblaci pare
Oblaci vodene pare mogu se smanjiti prelaskom na suhe rashladne tornjeve ( ili na
kombinaciju suhih i vlanih tornjeva) , ili za vrijeme nepovoljnih klimatskih uticaja,
ubrizgavanjem vruih plinova u rashladni toranj, da bi se sprijeila kondenzacija i povealo
rasprivanje vodene pare.
Oblak vodene pare sprjeava prodor Sunevih zraka do tla. Za vrijeme sunanih dana sjena
tog oblaka nema vei prenik od 500 m i neka mjerenja otkrivaju da u takvim prilikama
zasjenjenje traje od 2 do 5 min. Dugi oblaci vodene pare oblikuju se zimi ili ako je zrak gotov
zasien vlagom, dakle u razdobljima kad je oblano, pa vlani toranj ne utie na zasjenjenje
sunca. Visoka relativna vlanost ea je nou nego danju.
Diplomski rad

58
Dosadanja istraivanja otkrila su da vlani tornjevi nisu uticali na klimu u svojoj neposrednoj
blizini. Tako u okolini termoelektrane od 2000 MW u Velikoj Britaniji, nije ustanovljen
porast ukupnih padavina, smanjenje insolacija ni porast jutarnjih magli. Opravdano je,
medjutim, smatrati da u klimatskim podrujima daleko od morske obale, mogu nastati
osjetnije promjene zbog smanjenja insolacije, pojaane magle u dolinama i poveanje
oborina. Istraivanja provedena u istonom i sjeverozapadnom dijelu SAD. Te u vicarskoj,
pokazuju da vlani tornjevi ne utiu osjetnije na mikroklimu. Konano, opravdano je rei da
stanovnitvo u okolini vlanih tornjeva, ne moe oekivati poboljanje klime, ali-osim u
nepovoljnim prilikama-nema opasnosti da ona bude degradirana.
5.5.1 Buka

Emisija buke lokalni je problem kod velikih rashladnih tornjeva s prirodnim propuhom
te kod svih mehanikih sitema hlaenja. Nesmanjena razina zvuka kree se izmeu 70
kod sistema s prirodnim propuhom i oko 120 [dB(A)] kod mehanikih tornjeva. Kolebanja
su uzrokovana razlikama u opremi i mjestom mjerenja budui da su ona razliita u odnosu na
ulaz i izlaz zraka. Glavni su izvori ventilatori, pumpe i voda koja pada.

5.6 Aspekti rizika

Aspekti rizika sistema hlaenja odnose se na isticanje iz izmjenjivaa topline, na
skladitenje hemikalija i na mikrobioloko oneienje (kao to je legionarska bolest) mokrih
sistema hlaenja.
Preventivno odravanje i praenje su mjere koje se primjenjuju radi sprjeavanja isticanja,
kao i mikrobiolokog oneienja. Ondje gdje isticanje moe dovesti do isputanja velikih
koliina tvari tetnih po vodeni okoli, u obzir se uzimaju indirektni sistemi hlaenja ili
specijalne preventivne mjere.
Za sprjeavanje razvoja legionarske bolesti-Legionellae pneumophila (Lp), preporuava se
odgovarajui program obrade vode. Nisu se mogle utvrditi gornje granine vrijednosti
koncentracije za Lp, mjerene u jedinicama za formiranje kolonija [CFU po litri], ispod kojih
se ne oekuje rizik. Na taj se rizik posebice treba obratiti pozornost tokom postupka
odravanja.

5.7 Otpadne tvari nastale radom sistema hlaenja

Malo se toga zna o ostacima ili otpadu. Mulj iz predproiavanja rashladne vode ili iz bazena
rashladnih tornjeva mora se smatrati otpadom. Mulj se obrauje i odlae na razliite naine,
zavisno o mehanikim svojstvima i hemijskom sastavu. Razine koncentracije razliite su s
obzirom na program obrade rashladne vode.
Emisije u okoli se dodatno smanjuju primjenom manje opasnih konzervacijskih metoda za
opremu kao i odabirom materijala koji se moe reciklirati nakon stavljanja izvan pogona ili
izmjene opreme sistema hlaenja.

Diplomski rad

59
5.8 Razlika izmeu novih i postojeih sistema hladjenja

Svi kljuni zakljuci o NRT-u (najboljih raspoloivih tehnika) mogu se primijeniti na nove
sisteme. Ondje gdje su ukljuene tehnoloke promjene, primjena moe biti ograniena na
postojee sisteme hlaenja. Kod malih rashladnih tornjeva koji se proizvode serijski,
promjena se tehnologije smatra tehniki i ekonomski izvedivom. Tehnoloke promjene za
velike sisteme uglavnom podrazumijevaju velike trokove i zahtijevaju sloenu tehniku i
ekonomsku procjenu obuhvaajui veliki broj faktora. Relativno male prilagodbe tih velikih
sistema, u smislu izmjene dijela opreme, odrive su u nekim sluajevima. Za opsenije
promjene tehnologije potrebno je detaljno razmatranje a moda i procjena uticaja na okoli te
procjena trokova.
Openito, ondje gdje je u sreditu panje smanjenje uticaja na okoli uz uslov poboljanja
rada sistema, NRT je isti i za nove i za postojee sustave. To se odnosi na:

- optimizaciju proiavanja rashladne vode kontroliranim doziranjem i odabirom aditiva za
rashladnu vodu, s ciljem smanjenja utjecaja na okoli,
- redovno odravanje opreme i
- praenje operativnih parametara poput stepena korozije na povrini izmjenjivaa topline,
hemije rashladne vode te stepena oneienja i istjecanja.
Primjeri tehnika koje se smatraju NRT-om za postojee sustave hlaenje ukljuuju:

- primjena odgovarajue ispune radi suzbijanja oneienja,
- zamjena rotirajue opreme tiim ureajima,
- sprjeavanje isticanja promatranjem cijevi izmjenjivaa topline,
- biofiltracija,
- poboljanje kvalitete vode za nadopunu i
- ciljano doziranje u protonim sistemima

Diplomski rad

60
6. Zakljuak
Iz dosadanjeg razmatranja moe se zakljuiti da uticaj rashladnih sistema na okoli i klimu
nije znaajan. To su tako mali uticaji da ne mogu biti neugodni po okolinu, osim toplinskog
optereenja vodotoka. Medjutim, potrebno je raditi na smanjenju tih emisija, ali one dolaze na
red tek nakon suzbijanja mnogo opasnijih emisija kao to su: ugljen-dioksid CO2, metan
CH4, azotni dioksid NO2, NOx, SO2, itd.
Postoje medote za smanjenje emisija iz rashladnih sistema, a neke od njih su:
Smanjenje potronje vode i smanjenje emisija topline u vodu
Smanjenje potronje vode i smanjenje emisija topline u vodu usko su povezani a vrijede i ista
tehnoloka rjeenja.
Koliina vode potrebne za hlaenje povezana je s koliinom topline koju treba raspriti.
to je via razina oporabe rashladne vode, to su potrebne manje koliine rashladne vode.
Recirkulacija rashladne vode primjenom otvorenog ili zatvorenog recirkulacijskog mokrog
sustava je NRT kada je dostupnost vode nedovoljna ili nepouzdana.
U recirkulacijskim sustavima, poveanje broja ciklusa moe biti NRT, iako potreba za
obradom rashladne vode moe biti ograniavajui faktor.
NRT-om se smatra i uporaba eliminatora kapljica radi smanjenja kapljica na manje od 0,01%
ukupnog recirkulacijskog protoka.

Smanjenje uticaja (povlaenjem) na manje vodene organizme

Veliki je broj raznih tehnika osmiljen u svrhu sprjeavanja povlaenja malih vodenih
organizama vodom ili smanjenja tete uzrokovane istim. Uspjeh je bio promjenjiv i vezan za
posebnost lokacije. Nisu utvrene jasne NRT no naglasak je stavljen na analizu biotipa,
budui da je uspjeh ili neuspjeh uvelike zavisi o aspektu ponaanja vrsta, kao i o ispravnom
dizajnu i razmjetaju zahvata.

Smanjenje emisija hemijskih tvari u vodu
Pri primjeni moguih tehnika smanjenja emisija u vodeni okoli treba razmotriti sljedeim
redoslijedom:

1. odabir konfiguracije hlaenja s niom razinom emisije u povrinsku vodu,
2. primjena materijala otpornijeg na koroziju za rashladnu opremu,
3. sprjeavanje i smanjenje istjecanja tvari iz tehnolokog postupka u rashladni krug,
4. primjena alternativne (a ne hemijske) obrade rashladne vode,
5. odabir aditiva za rashladnu vodu s ciljem smanjenja utjecaja na okoli te
6. optimizirana primjena (praenje i doziranje) aditiva za rashladnu vodu.
NRT smanjuje potrebu kondicioniranja vode smanjenjem nastanka oneienja i korozije
putem odgovarajueg dizajna. U protonim sustavima, odgovarajui dizajn podrazumijeva
izbjegavanje zona stagnacije i turbulencije, kao i odravanje minimalne brzine vode (0,8 [m/s]
za izmjenjivae topline, 1,5 [m/s] za kondenzatore).
Diplomski rad

61
NRT znai odabrati materijal za protone sustave u visoko korozivnom okruenju ukljuujui
titanij ili visoko kvalitetni nehrajui elik te druge materijale istog uinka ondje gdje je
primjena titanija ograniena.
U recirkulacijskim sistemima,osim mjera u pogledu dizajna, NRT znai utvrivanje
primijenjenih ciklusa koncentracije te korozivnost tvari iz tehnolokog postupka kako bi se
omoguio odabir materijala dovoljno otpornog na koroziju.
NRT za rashladne tornjeve znai primjenu odgovarajuih vrsta ispune uzimanjem u obzir
kakvoe vode (sadraj krutih tvari), oekivanog oneienja, temperatura i otpora na koroziju,
a isto tako znai i odabir materijala za izgradnju koji ne treba kemijsku zatitu.
VCI koncept koji primjenjuje hemijska industrija usmjeren je ka smanjenju na najmanju
mjeru rizika za vodeni okoli u sluaju istjecanja tvari iz tehnolokog postupka. Koncept
povezuje razinu uticaja na okoli koga imaju tvari iz tehnolokog postupka odgovarajue
rashladne konfiguracije i potrebe praenja. S veim potencijalnim rizicima za okoli u sluaju
isticanja, koncept dovodi do pojaane antikorozivnosti, neizravnog dizajna hlaenja i
poveane razine praenja rashladne vode.

Smanjenje emisija optimiziranom obradom rashladne vode
Optimizacija primjene oksidirajuih biocida u protonim sustavima temelji se na vremenu
i uestalosti doziranja. NRT-om se smatra smanjenje unosa biocida ciljanim doziranjem u
kombinaciji s praenjem ponaanja makro oneiujuih vrsta (npr. kretanja koljaka) i
primjenom rezidentnog vremena rashladne vode u sustavu. Za sustave gdje se u ispustu
mijeaju razliiti rashladni mlazovi, NRT preddstavlja hloriranje s promjenjivim pulsom a
moe ak i dodatno smanjiti koncentracije slobodnih oksidanta u isputenoj koliini.
Openito, isprekidana obrada protonih sustava dovoljna je za sprjeavanje oneienja.
Ovisno o vrstama organizama i temperaturi vode (iznad 10-12C) neprekidna obrada na niim
razinama moe biti nuna.
Za morsku vodu, razine NRT-a za rezidualne slobodne oksidante (FRO) u isputenoj koliini,
a vezano za ovu praksu, promjenjive su s obzirom na primijenjeni reim doziranja (neprekidni
i isprekidani), razinu dozirane koncentracije i konfiguraciju sistema hlaenja. Oni se kreu od
0.1 [mg/l] do 0.5 [mg/l], s vrijednou od 0.2 [mg/l] kao 24- satni prosjek.
Vaan element u uvoenju pristupa obradi vode temeljenog na NRT-u, posebice u
recirkulacijskim sistemima koji koriste neoksidirajue biocide, jest donoenje odluke
temeljene na saznanju koji je reim obrade vode u primjeni te kako ga nadzirati i pratiti.
Odabir odgovarajueg reima obrade sloena je zadaa koja u obzir mora uzeti niz lokalnih i
za lokaciju svojstvenih faktora te ih povezati sa svojstvima samih aditiva koritenih u obradi,
kao i njihovim koliinama i kombinacijama u kojima se primjenjuju.

Smanjenje buke
Primarne mjere obuhvataju upotrebu opreme koja stvara manju buku. Povezane razine
smanjenja su do 5 [dB(A)].
Sekundarne mjere na ulazu i izlazu mehanikih rashladnih tornjeva donose razine smanjenja
od minimalno 15 [dB(A)] ili vie. Mora se naglasiti da smanjenje buke, posebno uz pomo
sekundarnih mjera, moe dovesti do pada pritiska zbog ega je onda potreban dodatan unos
energije radi nadoknade.

Diplomski rad

62
Smanjenje isticanja i mikrobiolokog rizika

NRT sprjeavaju isticanje putem izvedbenog rjeenja, pravilnim radom unutar granica sustava
i redovnim provjerama sustava hlaenja.
Posebno to se tie hemijske industrije, NRT-om se smatra primjena sigurnosnog koncepta
VCI-ja, kako je ve spomenuto u svezi smanjenja emisija u vodu.
Pojava Legionella pneumophila ne moe se sprijeiti u potpunosti. NRT-om se smatra
primjena mjere:

- izbjegavanja zona stagnacije i odravanje dostatne brzine vode,
- optimiziranja obrade rashladne vode radi smanjenja oneienja, nastanka algi i ameba i
proliferacije,
- periodinog ienja bazena rashladnog tornja te
- smanjenja respiratorne osjetljivosti operatera putem primjene sredstava zatite protiv buke i
sredstava zatite lica (usne upljine) prilikom ulaska u pogonsku jedinicu ili visokotlanog
ienja toranja.

Diplomski rad

63
Popis slika:
Slika1 Rafinerija nafte
Slika 2 Vrste i naini transformacije neobnovljivih izvora energije
Slika 3 Udio goriva u ukupnoj potronji
Slika 4 Potronja energenata u svijetu
Slika 5 Potronja energije u pojedinim regijama svijeta
Slika 6 Naftne rezerve po regionima sveta
Slika 7 Gasne rezerve u svijetu, 2005
Slika 8 Svjetske rezerve urana
Slika 9 Najvei proizvoai urana u svijetu
Slika 10 Termoenergetsko postrojenje
Slika 11 ematski prikaz procesa u kondenzacionoj parnoj termoelektrani
Slika 12 ematski prikaz procesa u termoelektrani-toplani s turbinom s oduzimanjem pare24
Slika 13 Princip rada TE na ugalj
Slika 14 Raunarsko praenje rada kondezacione termoelektrane snage 100 MW
Slika 15 Konstruktivna ema strmocijevnog parnog kotla
Slika 16 Prikaz sagorijevanje uglja u letu
Slika 17 Prikaz otvorene visokotlane turbine
Slika 18 Prikaz otvorene niskotlane turbine
Slika 19 Turboagregat
Slika 20 ematski prikaz kondenzatora pare
Slika 21 Praenje kondenzacionog postrojenja bloka III
Slika 22 Generator elektrine energije
Slika 23 Protono hladjenje
Slika 24 Povratno hlaenje
Slika 25 Kruno hlaenje
Slika 26 Kombinovano protono, optono i kruno hlaenje (Mjeovito hlaenje)
Slika 27 Mokro hlaenje
Slika 28 Suho hlaenje
Slika 29 Kombinovano hlaenje
Slika 30 Opta ema sistema za hlaenje termoelektrane velike snage sa vlanom rashladnom
Kulom
Slika 31 ema rashladnog tornja s prisilnim poprenim strujanjem zraka
Slika 32 Izvedbe tornjeva s prisilnim poprenim strujanjem zraka
Slika 33 Pomor ribe usljed termikog optereenja rijeke
Slika 34 Podruje smrtonosnih temperatura zavisno od temperature na kojoj je riba adaptirana
Slika 35 Oblaci pare srednje duine
Slika 36 Veoma dugi oblaci pare

Popis tabela:
Tabela 1: Svjetska proizvodnja uglja
Tabela 2 : Svjetske rezerve nafte po zemljama, 2006
Tabela 3 Osnovni tehniki podaci turbine
Tabela 4 Karakteristika kondenzatora
Tabela 5 Karakteristika cirkulacionih pumpi
Tabela 6 Karakteristika ejektora
Tabela 7 Karakteristika centrifugalnih kondenz pumpi
Tabela 8 Nominalni podaci osnovne opreme bloka
Tabela 9: Primjeri kapaciteta i termodinamikih svojstava razliitih sistema hlaenja za primjenu u energetskoj
industriji
Tabela 10: Potronja vode za potrebe kondenzacione termoelektrane
Tabela 11 : Hemijske sastavnice obrade rashladne vode primijenjene u otvorenim i
recirkulacijskim mokrim sistemima hlaenja

Diplomski rad

64
LITERATURA:
[01] H.Poar; Osnove energetike I i II , kolska knjiga, Zagreb, 1978
[02] M.onlagi; Energija i okolina, Print COM Tuzla, 2004.
[03] B. Indira, predavanja: AKTUELNA ENERGETSKA PROBLEMATIKA I PREDSTAVLJANJE
ENERGETSKE SLIKE SVIJETA
[04] B. Indira, predavanja: ENERGETSKI RESURSI U SVIJETU
[05] Prof. dr. sc. Z. Prelec: ENERGETSKA POSTROJENJA Poglavlje: 8 (Rashladni tornjevi)
[06] B. Indira,predavanja: Uticaj termoenergetskih postrojenja na okolinu

[07] Duan Golubovi : HLAENJE VODE U VLANIM RASHLADNIM TORNJEVIMA SA
ASPEKTA STRUJANJA VAZDUHA

[08] Ahmetspahi Besim: DIPLOMSKI RAD:ANALIZA RADA KONDENZACIONE
TERMOELEKTRANE

[09] Prof.dr.sc. Sejid Tenjak,Doc.dr.sc. Davor Grgi, Doc.dr.sc. Igor Kuzle:Termoelektrane

[10] Aleksandra Borii: ENERGIJA I OKOLINA Termoelektrane

[11] M. Lakovi, S. Lakovi, M. Stojiljkovi, D. Mitrovi, V. Stefanovi: IRINA ZONE
HLAENJA VLANOG RASHLADNOG TORNJA BLOKA A5 110MW TE ''KOLUBARA -A''

[12] VGB TEHNIKO UDRUENJE VELIKIH TERMOELEKTRANA: VGB-Smjernice za
planiranje rashladnih tornjeva, ELEKTRANA OTANJ

[13] Sustavi hlaenja, skripta
[14] Internet:
http://www.cts-cooling.com/en/cooling-tower-types.html
www.wetcoolings.com
http://www.wikipedia.org

Diplomski Analiza Uticaja Rashladnih Sistema Termoenergetskih Postrojenja Na Okolinu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diplomski Analiza Uticaja Rashladnih Sistema Termoenergetskih Postrojenja Na Okolinu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U TUZLI

You might also like