Buku Pen Gen Alan Penderiaan Jauh

PENGENALAN
PENDERIAAN JAUH
SHARIFAH MASTURA S.A.

Jabatan Geografi
Universiti Kebangsaan Malaysia
43600 UKM Bangi
Selangor Darul Ehsan
PENGENALAN PENDERIAAN JAUH
SHARIFAH MASTURA S.A.
Ditaja Oleh
Hakcipta terpelihara
Pesanan boleh dibuat terus kepada
Pusat Pencerapan Bumi
Jabatan Geografi UKM
43600 Bangi Selangor
Tel : 603-8292684, Fax : 603-8293334
E-mail : ieezan@eoc.ukm.my
KANDUNGAN
Kata Pengantar vi
Prakata vii
BAB I
PENGENALAN..................................................................................................................1
1.1 PERSPEKTIF SEJARAH ...........................................................................................1
1.2 DEFINISI PENDERIAAN JAUH................................................................................2
1.3 KEPERLUAN DATA PENDERIAAN JAUH ..............................................................2
1.4 PERKEMBANGAN SATELIT ANGKASA ................................................................2
1.5 GUNAAN DATA PENDERIAAN JAUH ....................................................................5
1.6 PENGGUNAAN SATELIT DI MALAYSIA ...............................................................7
BAB 2
PUNCA TENAGA ELEKTROMAGNET.....................................................................10
2.1 PENGENALAN .......................................................................................................10
2.2 PUNCA TENAGA ELEKTROMAGNET ..................................................................10
2.2.1 Spektrum Elektromagnet ...........................................................................10
2.2.2 Ciri Sinaran Elektromagnet........................................................................13
2.2.3 Punca Tenaga .............................................................................................14
2.3 INTERAKSI TENAGA DENGAN CIRI PERMUKAAN BUMI .................................20
2.4 INTERAKSI SINARAN ELEKTROMAGNET DI ATMOSFERA ..............................28
2.5 PENDERIA DAN PENTAS DERIA ..........................................................................32
BAB 3
RESOLUSI DATA
3.1 PENGENALAN .......................................................................................................37
3.2 RESOLUSI SPEKTRUM..........................................................................................37
3.3 RESOLUSI RUANG ................................................................................................40
3.4 RESOLUSI RADIOMETRIK ...................................................................................42
3.5 RESOLUSI TEMPORAL .........................................................................................43
BAB 4
PENDERIAAN GELOMBANG MIKRO
4.1 PENGENALAN .......................................................................................................44
4.2 CIRI-CIRI PENDERIAAN RADAR..........................................................................45
4.3 MENGIMEJ DARIPADA RADAR ...........................................................................47
4.4 MEMAHAMI IMEJ RADAR....................................................................................48
4.5 PENTAS PENDERIA RADAR .................................................................................49
4.6 JERS-1 DAN PENDERIA ........................................................................................52
BAB 5
SATELIT SUMBER BUMI ............................................................................................54
5.1 PENGENALAN .......................................................................................................54
5.2 PERUSAHAAN SAINS BUMI NASA ......................................................................54
5.3 SATELIT LANDSAT ...............................................................................................57
5.3.1 Penderia Landsat........................................................................................58
5.3.2 Kegunaan Landsat Dalam Kajian ..............................................................59
5.4 SATELIT SPOT .......................................................................................................63
5.5 PENDERIA SPOT....................................................................................................63
5.6 NATIONAL ATMOSPHERIC AND OCEAN ADMINISTRATION ( NOAA ) ...........66
5.7 GEOSTATIONARY OPERATIONAL ENVIRONMENTAL SATELLITE (GOES) .... 66
5.8 SATELIT EOS-AM 1 ....................................................................................................... 70
5.9 PENDERIA AM-1 ............................................................................................................ 71
5.10 PENDERIA ASTER ......................................................................................................... 72
5.11 PROGRAM MIKRO SATELIT MALAYSIA ................................................................. 73
5.12 SISTEM PENDERIAAN JAUH BERESOLUSI TINGGI............................................... 74
BAB 6
SISTEM PEMPROSESAN IMEJ ..................................................................................75
6.1 PENGENALAN .......................................................................................................75
6.2 TAFSIRAN IMEJ BERKOMPUTER ........................................................................75
6.3 ANALISIS DIGIT ....................................................................................................79
6.4 PROSEDUR MEMPROSES IMEJ ............................................................................80
6.4.1 Membaikpulih dan Membetulkan Imej......................................................81
6.4.2 Penjelasan Imej ..........................................................................................82
6.4.3 Manipulasi Ciri Ruang...............................................................................83
6.4.4 Manipulasi Pelbagai Imej ..........................................................................84
6.4.5 Komponen Utama ......................................................................................85
6.4.6 Indek Tumbuhan ........................................................................................85
6.4.7 Pengelasan Imej .........................................................................................87
6.4.8 Pengelasan Litupan Guna tanah.................................................................88
BACAAN ASAS ...............................................................................................................92

RUJUKAN INTERNET ..................................................................................................93
GLOSARI ....................................................................................................................93
APENDIKS 1 ....................................................................................................................97
APENDIKS 2 ................................................................................................................... 99
JADUAL
Jadual 2.1 Penjelasan Sinaran Elektromagnet.............................................................11

Jadual 2.2 Ciri Utama Gelombang Elektromagnet .....................................................13
Jadual 2.3 Kawasan Spektrum yang Dideriakan Secara Pasif dan Aktif....................20
Jadual 2.4 Sistem Penderia dan Bahagian Spektrum yang Dikesani ..........................36
Jadual 3.1 Penderia Satelit dari Resolusi Spektrum....................................................39
Jadual 3.2 Penderia Satelit dan Resolusi Ruang .........................................................41
Jadual 3.3 Penderia Satelit dan Resolusi Radiometrik................................................43
Jadual 3.4 Penderia Satelit dan Resolusi Temporal ....................................................43
Jadual 4.1 Jalur Panjang Gelombang Radar................................................................45
Jadual 4.2 Panjang Gelombang Frekuensi dan Beberapa Contoh yang Digunakan
dalam Penderian Jauh Gelombang Mikro..................................................50
Jadual 4.3 Ciri Sistem SIR-C/X-SAR .........................................................................51
Jadual 4.4 Perincian Parameter Sistem SIR-C/X-SAR ...............................................51
Jadual 4.5 Ciri-Ciri Satelit Radar ................................................................................53
Jadual 5.1 Objektif Sains EOS ....................................................................................55
Jadual 5.2 Profil Missi EOS ........................................................................................56
Jadual 5.3 Landsat : Ciri-Ciri Misi, Siri Satelit dan Penderia yang Berkaitan............62
Jadual 5.4 Sistem Penderia SPOT-HRV .....................................................................64
Jadual 5.5 Ciri-Ciri Misi Satelit NOAA-AVHRR (6-10) ...........................................67
Jadual 6.1 Fungsi yang Diperlukan dalam Sistem Memproses Imej ..........................77
Jadual 6.2 Prosedur Memproses Imej .........................................................................80
RAJAH
Rajah 2.1 Spektrum Elektromagnet ...........................................................................12

Rajah 2.2 Sebaran Spektrum Sinaran Tenaga daripada Matahari dan Bumi .............17
Rajah 2.3 Ciri Spektrum yang Berhubung dengan Punca Tenaga, Transmisi
Atmosfera dan Sistem Penderiaan Jauh ....................................................19
Rajah 2.4 Interaksi Antara Tenaga Elektromagnet dengan Ciri-Ciri Permukaan
Bumi..........................................................................................................21
Rajah 2.5 Geometri Kepantulan Objek ......................................................................21
Rajah 2.6 Keluk Pantulan Spektrum Tipikal untuk Tumbuhan, Tanih dan Air.........24
Rajah 2.7 Kesan Penyakit Terhadap Pantulan Tumbuhan .........................................25
Rajah 2.8 Ciri Pemantulan Spektrum bagi Tumbuhan Jenis Berdaun Luruh dan
yang Berjenis Konifer ...............................................................................27
Rajah 2.9 Ciri Pemantulan Spektrum Pada Air yang Mengandungi Perbezaan
Kepekatan Fitoplankton ............................................................................27
Rajah 2.10 Penyerapan Ketara Tiga Mineral Pada Panjang Gelombang 2.2 µm ........28
Rajah 2.11 Jalur Penyerapan di Atmosfera ..................................................................30
Rajah 2.12 Kesan Sorekan Rayleigh ............................................................................33
Rajah 2.13 Komponen Primer Dalam Sistem Penderiaan Jauh Elektro-Optik ............34
Rajah 6.1 Imej Landsat TM Pantai Sungai Kelantan Mengikut Nisbah
Jalur 4 5 3...................................................................................................90
Rajah 6.2 Pengelasan Berselia Luar Pantai Pengkalan Datu, Kelantan .....................90
Rajah 6.3 Pengelasan Tak Berselia Luar Pantai Pengkalan Datu, Kelantan..............90
Rajah 6.4 Gunatanah Lembah Klang-Langat 1990....................................................91
Kata Pengantar
P usat Pencerapan Bumi di Jabatan Geografi, Universiti Kebangsaan Malaysia telah

melaksanakan projek tajaan International Geosphere-Biosphere Programme (IGBP)
mengenai perubahan guna tanah dan litupan tanah (LUCC) di lembangan sungai Klang-
Langat pada 1994. Program ini di bawah naungan Kementerian Sains, Teknologi dan Alam
Sekitar Malaysia. Projek LUCC telahpun selesai pada 1996 dan disambung dengan fasa
kedua di bawah tajaan NASA dan START-SARCS. Antara matlamat kajian ini ialah
penyebaran maklumat mengenai kajian LUCC dan segala teori serta teknik pengajaran yang
berkaitan dengannya. Buku ini merupakan peringkat pertama dalam usaha mencapai
matlamat LUCC ini. Diharapkan usaha ini akan memulakan penerbitan buku dan makalah
ilmiah lain yang berkaitan dengan kaedah dan aplikasi penderiaan jauh. Buku ini perlu dilihat
sebagai teras yang perlu difahami oleh pembaca yang berminat dengan kajian LUCC
khususnya, dan para pelajar secara amnya yang mengambil kursus penderiaan jauh sebagai
disiplin mereka. Saya yakin kedua-dua golongan penyelidik dan pelajar berkenaan akan dapat
manfaat daripada buku yang menjadi bacaan asas bagi persediaan menceburkan diri dalam
bidang penderiaan jauh dan juga dalam bidang lain yang berkaitan.
Dr. Lim Joo Teck
Pengerusi
Jawatankuasa Teknikal Kebangsaan IGBP/START
Kementerian Sains, Teknologi dan Alam Sekitar
Prakata
B uku ini bertujuan untuk menyediakan bacaan asas mengenai kajian penderiaan jauh
yang banyak digunakan dalam pelbagai disiplin pengajaran dan penyelidikan
Bab 1 buku ini mengandungi pengenalan umum tentang perkembangan disiplin penderiaan
jauh dan juga memuatkan maklumat mengenai perkembangan bidang ini di Malaysia. Bab 2,
3 dan 4 bertumpu kepada teori asas berkaitan dengan penderiaan jauh yang telah dipermudah
penjelasannya sesuai bagi pembaca yang baru ingin menguasai bidang ini. Bab 5
membentangkan keterangan terkini mengenai hal-hal satelit sumber bumi utama.Data yang
dijanakan oleh satelit ini mudah diperolehi dan diaplikasikan dalam penyelidikan. Bab 6 pula
menjelaskan tentang kaedah memproses imej digit menggunakan perkakasan dan perisian
yang sesuai. Aplikasi data juga diterangkan secara umum untuk membimbing penyelidik
memilih bidang kajian yang bersesuaian.
Bahagian glosori dimuatkan untuk menerangkan istilah yang kadang kala rumit untuk
difahami oleh mereka yang baru berminat dalam bidang ini. Apendiks pula menyenaraikan
beberapa pentas dan penderia satelit yang utama. Banyak lagi yang tidak dapat disenaraikan.
Daripada apendiks ini, jelas bahawa disiplin penderiaan jauh kini adalah dinamik dan luas.
Sharifah Mastura S.A

Jabatan Geografi
43600 Bangi
Selangor
BAB 1
PENGENALAN
1.1 PERSPEKTIF SEJARAH
Pengkajian penderiaan jauh sebagai satu pendekatan dalam kajian ilmiah bermula
setelah Perang Dunia Kedua. Bagaimanapun prinsip fotograf telah dikemukakan lama
sebelum kamera diperkenalkan. Perkataan fotografi itu sendiri berasal daripada perkataan
Yunani yang diertikan sebagai menulis atau mencatat dengan sinar. Aristotle (384 - 322
SM), misalnya, mengemukakan prinsip sinar untuk pemotretan yang dikenal dengan nama
camera obscura yang membawa maksud sinar yang dimasukkan ke lubang kecil di dalam
ruang gelap dapat membentuk bayang-bayang atau gambaran. Seterusnya rekaan lensa pula
membolehkan sesuatu pandangan itu dibesarkan melalui penggunaan teleskop.
Ciptaan proses fotografi pula disumbangkan oleh ramai individu yang melakukan
ujikaji ke atas pelbagai alat dan bahan kimia sejak tahun 1700 sehingga abad yang ke 19.
Antara yang terlibat dalam kemajuan ini ialah William Henry Fox Talbot yang
mengumumkan proses negatif-positif dalam tahun 1939. Ia merupakan proses asas yang
digunakan untuk kajian penderiaan jauh. George Eastman dan Rochester NY membina
proses piring kering pada tahun-tahun 1870an. Manakala pada 1888 beliau memperkenalkan
Kodak No. 1, iaitu sebuah kamera yang boleh dipegang dan mudah alih. Pereka ini telah
membuka laluan dalam bidang fotografi untuk kegunaan awam.
Dalam abad yang ke-19 beberapa pengkaji mula memahami bahawa sinaran
gelombang elektromagnet boleh dimanfaatkan melampaui cahaya nampak. Mereka ialah
Hershel (inframerah), Ritter (ultralembayung) dan Hertz (gelombang radio). Dalam tahun
1863 Maxwell mengemukakan teori gelombang elektromagnet yang menjadi asas kepada
pemahaman kajian penderiaan jauh.

Pengenalan Penderiaan jauh
Pengambilan fotograf daripada ruang udara yang dihasilkan oleh Gaspand Fellix
Tournachon pada 1859 mungkin merupakan jenis yang pertama dibina. Fotografi ini diambil
daripada belon yang berada di ketinggian 80 m dari paras bumi. Ciptaan pesawat ini juga
menghasilkan fotograf-fotograf yang direkodkan dalam tahun 1909. Fotografi udara
diperkemaskan lagi aplikasinya pada perang dunia kedua yang memerlukan maklumat untuk
tujuan risikan dan ketenteraan. Kegunaan meluas secara akademik hanya bermula selepas
ini.
1.2 DEFINISI PENDERIAAN JAUH
Pelbagai definisi dikemukakan bagi menjelaskan penderiaan jauh. Kini definisi

penderiaan jauh dikaitkan terus dengan disiplin yang berkaitan dengannya. Oleh itu, disiplin
dalam rangkuman sains persekitaran biasanya merujuk kepada penggunaan penderia sinaran
elektromagnet bagi merakam imej persekitaran yang digunakan untuk memberi tafsiran
maklumat yang berguna. Definisi penderiaan jauh lain lebih umum, iaitu suatu sains yang
mendapatkan maklumat mengenai sesuatu objek, kawasan atau fenomena melalui analisis
data yang diperolehi daripada peralatan yang tidak menyentuh objek yang dikaji itu.
1.3 KEPERLUAN DATA PENDERIAAN JAUH
Kini data yang diperolehi daripada satelit sumber bumi digunakan berleluasa oleh
penyelidik di institusi pengajian tinggi seluruh dunia. Data sedemikian membantu data
empirik yang dikutip di lapangan dan sekaligus merangsangkan lagi penyelidikan. Banyak
manfaat yang diperolehi daripada data satelit terutama yang memerlukan kawasan yang luas,
pandangan menyeluruh secara global, perulangan data yang kerap dan sesuai, serta imej yang
dideriakan melampaui spektrum cahaya nampak.
1.4 PERKEMBANGAN SATELIT ANGKASA
Satelit sumber bumi untuk kegunaan awam mula difikirkan oleh Jabatan Dalam
Negeri Amerika Syarikat pada awal tahun 1960an. The National Aeronautics and Space
Universiti Kebangsaan Malaysia 2

Administration (NASA) memulakan inisiatif membina dan melancarkan satelit pertama

pemonitoran bumi untuk kegunaan pengurus sumber dan para saintis secara umum. Pada
tahun 1970an U.S. Geological Survey (USGS) dan NASA telah bekerjasama untuk
mengambil tanggungjawab bagi mengurus arkib data serta menyebar produk data satelit yang
berkaitan. Pada 23 July 1972, NASA melancarkan siri pertama satelit yang direkabentuk
khas untuk memberi imej litupan permukaan bumi secara berulang-ulang. Pada mulanya,
satelit ini, dikenali sebagai Satelit Teknologi Sumber Bumi atau Earth Resources Technology
Satellite (ERTS-A). Satelit ini menggunakan pentas NIMBUS yang diubahsuai untuk
membawa sistem penderia dan peralatan penyampaian data. Apabila satelit ini beroperasi ia
dinamakan semula sebagai ERTS-1. Satelit ini terus berfungsi lebih lima tahun sehingga 6
Januari 1978. Sesi kedua satelit sumber bumi dikenali dengan nama ERTS-B yang
kemudiannya dilancarkan pada 22 Januari 1975. Satelit ini diberi nama semula sebagai
Landsat 2 oleh NASA dan ERTS-1 pula dinamakan semula sebagai Landsat 1. Sebanyak tiga
lagi satelit sumber bumi dilancarkan pada 1978 (Landsat 3), 1982 (Landsat 4) dan 1984
(Landsat 5).
Landsat 1 dan 2 mempunyai kadar pusingan 28 hari dan boleh mengesan empat
spektrum warna, iaitu hijau, merah, dekat inframerah dan dekat inframerah. Landsat 4 dan 5
mempunyai satu lagi tambahan penderia yang dipanggil Thematic Mapper. Peranchis juga
tidak ketinggalan dalam teknologi angkasa ini kerana pada Februari 1986 Sistem SPOT 1
dilancarkan dengan menggunakan dua penderia, iaitu Pengimbas Multispektrum dan
Pankromat.
SPOT 2 dilancarkan pada Februari 1990 dan SPOT 3 pada 1993 manakala SPOT 4
dan SPOT 5 dijangkakan beroperasi dengan ciri-ciri tambahan pada penderia. SPOT 2 juga
menggunakan jalur cahaya nampak dan jalur hampir inframerah dengan Penderia High
Resolution Visible (HRV). Resolusi temporal satelit ini ialah 18 hari dan resolusi ruang ialah
20 m pada mod multispekturm dan 10 m pada mod pankromat. SPOT 4 membawa jalur
tambahan inframerah, penderia Vegetation Monitoring Instrument (VMI) dan memperluas
jalur dua. SPOT 5 bercadang mengesani jalur multispektrum beresolusi ruang 10m x 10m dan
data pankromat beresolusi ruang 5m x 5m. Kelebihan satelit ini berbanding dengan satelit
lain ialah keupayaannya untuk mengubah kedudukan cermin pengimbas sehingga 27o dari
paksi nadir sama ada ke kiri atau ke kanan orbit. Konsep ini dikenali sebagai sistem
pandangan off-nadir dan boleh mengurangkan resolusi temporal kepada empat hingga lima

hari. Keadaan ini membolehkan penglihatan 3 dimensi pada imej, satu lagi kelebihan yang
diberikan oleh imej SPOT.
Satelit Marine Observation (MOS-1) dilancarkan oleh Jepun pada 1987. Satelit ini
mempunyai resolusi temporal 17 hari dan ia membawa 3 jenis penderia iaitu Multispectral
Electronic Self-Scanning Radiometer (MESSR), Visible and Thermal Infrared Radiometer
(VTIR) dan Microwaver Scanning Radiometer (MSR). Sistem penderia pada satelit ini
memang direka khas untuk tujuan pengawasan di kawasan marin. MESSR mempunyai swath
selebar 100 km manakala VTIR mempunyai swath selebar 1500 km dan swath untuk
penderia MSR adalah selebar 320 km.
Satelit ERS-1 adalah yang pertama dilancarkan oleh Agensi Angkasa Eropah
(European Space Agency) pada 1991. Untuk tujuan mengkaji hal-hal berkaitan alam sekitar.
Satelit ini menggunakan gelombang mikro aktif untuk membuat pengimbasan dan boleh
membuat pengesanan tanpa bergantung kepada cahaya matahari ataupun keadaan cuaca.
Keistimewaan satelit ini berbanding dengan penderia lain ialah keupayaannya untuk
mengukur parameter seperti keadaan laut, kelajuan dan arah angin permukaan laut, arah arus
lautan dan aras laut serta suhu permukaan laut dengan ketepatan yang lebih tinggi. Satelit ini
mempunyai lebar swath 100 km, beresolusi ruang 20 meter lebar dan 15.9 meter panjang
serta tempoh resolusi selama 35 hari. Sebanyak lima jenis penderia dipasang pada satelit ini,
iaitu Active Microwave Instrument (AMI) yang beroperasi dengan tiga mod; Radar Altimeter
(RA), Along Track Scanning Radiometer (ATSR), Precise Range and Range-rate Equipment
(PRARE) dan Laser Retro-reflector (LRR). Data digit daripada satelit ini hanya boleh
diterima secara terus menerus.
ERS-2 dilancarkan pada 1995 untuk mengambil alih ERS-1. Satelit alam sekitar ini
boleh mengukur kandungan ozon di atmosfera dan memantau perubahan litupan tumbuhan
lebih berkesan. Penderia yang dibawa adalah AMI dan RA untuk mengukur jarak dari
permukaan lautan dan ketinggian ombak. Penderia ATSR beroperasi pada jalur inframerah
dan cahaya nampak. Sistem penderia lain termasuklah GOME, MS, PRARE, LRR dan
IDHT (ESA, ESRIN 1998)
Satelit Jepun MOS-1 (Marine Observation Satellite) dilancarkan pada 1987 dan
MOS-1b pada 1990. Penderianya ialah MESSR, VTIR, MSR. Satelit NOAA pula adalah

satelit meteorologi yang dioperasikan oleh National Oceanic and Atmospheric

Administration (NOAA) USA. GMS atau Geostationary Meteorological Satellite
dilancarkan oleh WWW (World Weather Watch) menerusi projek WMO. Lima lagi satelit
meteorologi geopugun adalah METEOSAT (ESA), INSAT (India), GMS (Jepun), GOES-E
(USA) dan GOES-W (USA).
Amerika Syarikat mungkin akan mendahului program pelancaran satelit sumber bumi
masa hadapan. Instrument The Moderate Resolution Imaging Spectrometer (MODIS) telah
direka bentuk untuk memperbaiki lagi kaedah pemonitoran daratan, lautan dan atmosfera dari
angkasa. Rekabentuk komponen pengimej bumi ini mempunyai percantuman ciri-ciri
Advance Very High Resolution Radiameter (AVHRR) dengan penderia Thematic Mapper
Landsat. MODIS mempunyai pertambahan jalur spektrum Inframerah tengah dan Inframerah
panjang (IR) manakala resolusi ruang pula adalah pada 250m, 500 m dan 1 km. MODIS
pertama akan dilancarkan atas pentas pagi EOS (AM1). MODIS berupaya menyediakan imej
sedunia hampir setiap hari dan menjadi pelengkap dari segi litupan spektrum, ruang dan
tempoh pusingan. Instrumen penyelidikan lain yang dibawa di atas pentas AM1
termasukalah seperti Advance Spaceborne Thermal Emission and Reflectance Radiometer
(ASTER); Multiangle Imaging Spectro Radiometer (MISR) dan Cloud and Earth's Radiant
Energy System (CERES). Pengguna imej beresolusi kasar untuk penyelidikan perubahan
global semakin diminati kini dan MODIS berupaya mengesani perubahan global sebegini.
Pentas satelit EOS-AM1 yang membawa penderia MODIS dan ASTER bersama Landsat 7
menyediakan sistem menyampel pelbagai skala untuk kegunaan pemonitoran permukaan
bumi yang paling komprehensif dan canggih.
1.5 GUNAAN DATA PENDERIAAN JAUH
Kesemua data daripada satelit sumber bumi mendapat pasaran akademik yang sangat
memuaskan dan telah merangsangkan lagi penyelidikan. Banyak faedah yang boleh
diperoleh daripada data satelit ini terutama penyelidikan yang meliputi kawasan kajian yang
luas dan menangani isu secara global serta memerlukan tempoh perulangan data yang kerap.
Penggunaan kaedah penderiaan jauh juga boleh membantu data yang dikumpul daripada
lapangan.

Antara pengguna utama kaedah penderiaan jauh ini adalah para penyelidik perubahan
global International Geosphere-Biosphere Program (IGBP). United Nation Environment
Program (UNEP) telah memainkan peranan penting dalam memperkembangkan pengetahuan
mengenai masalah alam sekitar dan cara-cara menanganinya. UNEP juga aktif memajukan
sistem pemonitoran persekitaran global atau GEMS yang menyediakan asas data alam sekitar
untuk kegunaan antarabangsa. IGBP pula penaja projek yang besar dan
dipertanggungjawabkan untuk mengintegrasi pelbagai disiplin kajian mengenai persekitaran
secara global. Penekanan IGBP adalah untuk mengumpul data sistem maklumat dunia
supaya boleh dijadikan teras untuk membuat keputusan mengenai penyelenggaraan alam
sekitar dunia. Dalam mengumpul dan menyediakan data ini IGBP menggunakan kaedah
penderiaan jauh dengan meluas sekali.
Dalam tahun 1980an beberapa masalah alam sekitar yang lebih komplek dan
menyeluruh telah dikenalpasti. Kaedah penderiaan jauh sangat sesuai digunakan untuk
membantu kajian sebegini dan antara kajian yang dijalankan adalah seperti berikut:
i. Perubahan Iklim: Kajian kini menunjukkan perubahan iklim berlaku disebabkan oleh
pertambahan kandungan gas rumah hujan di atmosfera. Penyebab utama
pertambahan ini dikaitkan dengan aktiviti pembakaran bahan api fosil, pertanian dan
perindustrian. Dijangkakan bahawa penambahan suhu permukaan bumi berlaku
antara 1.5 C ke 4.5oC dan ini boleh mencairkan kawasan salji dan kepingan ais polar
o
dan membawa pada kenaikan paras laut sedunia. Kesan kenaikan paras laut pula akan
mempergiatkan lagi hakisan pantai dan kejadian bencana banjir terutama di kawasan
rendah. Kajian untuk melihat perubahan suhu ini dapat dibuat melalui kajian
perubahan pada litupan tumbuhan dan guna tanah dunia dan kaitannya dengan punca
dan benam karbon dioksia. Kajian perubahan guna tanah secara global banyak
dilakukan menerusi kaedah penderiaan jauh.
ii. Pengurangan dan Kehabisan Lapisan Ozon : Masalah ini berlaku apabila
kloroflurokarbon buatan manusia dibebaskan ke udara dan gas ini memusnahkan
lapisan ozon di stratosfera. Ini juga menjadi penyebab utama berlakunya 'lubang
ozon' yang telah dikesani melalui imej satelit di kawasan polar pada masa-masa
tertentu. Pengurangan ozon dianggap serius oleh para saintis kerana lubang ozon

memberi laluan pada sinaran ultra lembayung untuk sampai ke permukaan bumi dan
memberi kesan negatif pada kesihatan manusia.
iii. Hujan Asid. Kejadian hujan asid semakin kerap berlaku dan memudaratkan kerana
pemendapan asid boleh merosakkan bangunan, tasik, tumbuhan dan tanih. Hujan asid
berlaku apabila sebatian sulphur yang terkandung dalam pembakaran bahan api fosil
di udara dimendapkan melalui hujan.
iv. Pengurangan Hutan : Pembangunan pertanian, perbandaran dan aktiviti pembalakan

yang berleluasa telah mengurangkan kawasan hutan dunia secara keseluruhan. Ini
boleh mengganggu keseimbangan ekologi dan pemantulan sinaran di permukaan
bumi yang boleh mengakibatkan gangguan kepada putaran hidrologi dan
perseimbangan karbon dioksida.
v. Kajian Plum: Kajian plum daripada sungai utama mudah dikesan daripada imej
satelit terutama pada jalur hijau. Kajian plum selalunya untuk melihat pergerakan
sedimen permukaan, kadar hakisan dan pencemaran bahan terampai.
Kesemua kajian tentang masalah global di atas memanfaatkan kaedah penderiaan

jauh. Kerja pemantauan jangka panjang juga kerap dilakukan menerusi penderiaan jauh. Data
pemonitoran dapat digunakan untuk mengambil langkah tebatan yang sesuai bagi mengawal
atau mengurangi impak persekitaran.
1.6 PENGGUNAAN SATELIT DI MALAYSIA
Satu mesyuarat telah diadakan oleh Pengarah Pemetaan Nasional pada 1 Ogos 1977
bertujuan untuk mewujudkan satu agensi koordinasi khas untuk penderiaan jauh di Malaysia.
Hasil daripada mesyuarat tersebut, jawatankuasa Penderiaan Jauh Nasional dibentuk.
Jawatankuasa ini bertanggungjawab ke atas penyelidikan dan program-program
pengembangan dalam bidang teknologi penderiaan jauh dan penerapannya.

Aktiviti utama jawatankuasa ini ialah memperkenalkan pelbagai aspek penggunaan

penderiaan jauh termasuk penyelidikan yang menggunakan data daripada pelbagai pentas
seperti menerusi helikopter, pesawat udara dan satelit angkasa. Di Malaysia, pesawat udara
sebagai pentas penderia telah menghasilkan fotograf udara hitam putih. Pengambilan fotograf
udara dari semasa ke semasa oleh Bahagian Pemetaan Nasional bertujuan untuk
mengemaskini imej terbaharu untuk keperluan beberapa jabatan kerajaan dan institusi
pengajian tinggi. Fotograf udara berskala 1:25,000 meliputi seluruh Malaysia, manakala
kawasan terpilih seperti kawasan bandar dan pinggir bandar diambil dengan fotograf udara
berskala 1:10,000. Peta guna tanah Malaysia pada 1966, 1974 dan 1990 kesemuanya
menggunakan fotograf udara.
Mulai 1990, semua urusan penderiaan jauh di Malaysia diuruskan oleh Pusat Remote
Sensing Negara (MACRES). Rancangan Malaysia Kelima (1985-1990), MACRES telah
menubuhkan MACRES di bawah kendalian Kementerian Sains, Teknologi dan Alam Sekitar.
Pusat ini terletak di Jalan Tun Ismail, Kuala Lumpur dan dirasmikan pada 6 September 1990.
Objektif am program Remote Sensing Negara ialah untuk:
i) pertingkatkan kemudahan, perkukuhkan keupayaan dan menyelaras aktiviti-aktiviti

penderiaan jauh dan teknologi yang bekaitan di dalam negara; dan
ii) mempromosi penggunaan penderiaan jauh dan teknologi berkaitan secara meluas bagi
tujuan pengurusan sumber perlindungan alam sekitar dan perancangan strategik negara
(MACRES, 1991).
Stesen penerimaan bumi di National Research Council of Thailand (NRCT),

merupakan sumber utama bagi MACRES mendapat data untuk kawasan Malaysia. Data yang
diedarkan adalah dalam bentuk pelbagai format. Data baru yang diperoleh dari NRCT
termasuk juga data TM Landsat dari Amerika Syarikat yang meliputi seluruh Malaysia dan
data SPOT-1 dari Perancis bagi negeri-negeri di utara Semenanjung Malaysia. MACRES
juga memperoleh data MOS-1 dari pusat Remote Sensing Technology Centre of Japan
(RESTEC). Data MESSR dibawa oleh MOS-1 dengan resolusi ruang 50 m dan merangkumi
kira-kira 90 peratus kawasan pantai Malaysia. MACRES sedang berusaha mendapatkan data
satelit beresolusi tinggi menerusi SPOT IMAGE (MACRES, 1991).

Pada awal 1996 kerajaan Malaysia telah mengumumkan pembinaan mikrosatelit hasil
daripada usahasama antara ahli saintis Malaysia dengan luar negara. Mikrosatelit yang
dipanggil Tiongsat akan dilancarkan ke angkasa sebelum akhir abad ini. Keupayaan
mikrosatelit ini ialah melakukan kerja-kerja penderiaan jauh secara luas seperti mengesan
kebakaran hutan, pencemaran minyak, telekomunikasi dan frekuensi radiometer. Selain
mikrosatelit, Malaysia merancang pelancaran minisatelit yang beratnya 100 kg dan berharga
RM100 million sebelum 2002.

BAB 2
PUNCA TENAGA ELEKTROMAGNET
2.1 PENGENALAN
Daripada banyak segi, kajian penderiaan jauh boleh dianggap sebagai suatu proses
pembacaan dan penafsiran imej. Dengan menggunakan berbagai-bagai penderia secara jauh
data boleh dikumpulkan dan kemudian dianalisis untuk memperoleh maklumat yang
digunakan dalam menyelesaikan masalah penyelidikan. Data penderiaan jauh diperoleh
dengan mengumpul sinaran elektromagnet yang meninggalkan objek pada panjang
gelombang tertentu mengikut intensiti tertentu. Maklumat yang ditafsirkan terkandung dalam
sinaran yang dipancarkan, dibalikkan, diserakkan atau dialirkan oleh suatu objek itu.
Dalam usaha mengenal dan memahami objek yang dikaji menggunakan kaedah
penderiaan jauh, perlu difahami terlebih dahulu beberapa komponen penting, iaitu punca
tenaga elektromagnet, interaksi dan laluan pemancaran di atmosfera, interakasi objek yang
dikaji, dan penderia yang mengimej objek serta pentas pembawanya.
2.2 PUNCA TENAGA ELEKTROMAGNET
2.2.1 Spektrum Elektromagnet
Tenaga elektromagnet adalah suatu cara maklumat dipancarkan daripada objek atau
sasaran ke penderia untuk diimejkan. Tenaga elektromagnet lebih difahami dari segi cahaya
matahari yang membekalkan tenaga yang dideriakan sebagai cahaya. Tenaga ini juga lebih
difahami dalam bentuk: gelombang radio, gelombang mikro, gelombang ultra lembayung dan
sinar-x. Kesemua ini menjelaskan tenaga dalam lengkungan kawasan spektrum elektro-
magnet yang spesifik. Spektrum ini mewakili tenaga elektromagnet dalam bentuk kontinum
dari panjang gelombang yang paling pendek seperti sinar kosmik kegamma ke panjang
gelombang yang sangat panjang seperti gelombang radio dan televisyen.

Pengenalan Penderiaan Jauh
Jadual 2.1 dan rajah 2.1 juga menunjukkan pengelasan spektrum elektromagnet yang
digunakan untuk memudahkan perbincangan. Bagaimanapun, had sepadan bagi nama ini
tidak begitu jelas. Bahagian cahaya nampak dan inframerah dalam spektrum elektromagnet
biasanya diukur dengan unit mikrometer (µm). Bahagian gelombang mikro dan radio yang
telalu panjang unit meter (m) digunakan. Bahagian yang telalu pendek seperti sinar gamma
dan x unit angstrom (Å) pula digunakan. Kajian penderiaan jauh memanfaatkan kawasan
spektrum cahaya nampak, seluruh bahagian inframerah dan gelombang mikro.
Jadual 2.1: Penjelasan Sinaran Elektromagnet
Kelas spektrum Panjang gelombang (µm, mm, m)

Cahaya nampak 0.4 – 0.7 µm
Dekat inframerah 0.7 – 1.1 µm
Gelombang pendek inframerah (SWIR) 1.1 – 1.35 µm
1.4 – 1.80 µm
20 – 2.50 µm
Gelombang tengah inframerah (MWIR) 3.0 – 4.00 µm
4.5 – 5.00 µm
Inframerah terma 8.0 – 9.50 µm
10.0 – 14.0 µm
Gelombang mikro radar 1 mm – 1m
Kelas bahagian gelombang mikro Panjang gelombang (cm) (frekuensi GHZ)
Ka 0.8 – 1.1 cm (26.5 – 40)
K 1.1 – 1.7 cm (18 – 26.5)
Ku 1.7 – 2.4 cm (12.5 – 18)
X 2.4 – 3.8 cm (8 – 12.5)
C 3.8 – 7.5 cm (4 – 8)
S 7.5 – 15 cm (2 – 4)
L 15 – 30 cm (1 – 2)
P 30 – 100 cm (0.3 – 1)

04 05 06 07
Merah
Hijau
Dekat inframerah
Biru
Uv
Nampak
Panjang -6 - 5 -4 -3 -2 -1 2 3 4 5 6 7 8 9
Panjang
gelombang (um) 10 10
Si
10 10 10 10 1 10 10 10 10 10 10 10 10 10 gelombang (um)
IR
Si
G
Si
IR
N
Tv
el
na
na
ltr
na
am
te
de
om
&
ra
a
ra
ra
rm
pa
ka
le
n
n
n
Ra
ba
k
a
m
x
t
y
ko
ng
di
ba
sm
o
yu
m
ik
ik
ng
ro
Ka K Ku X C S L P
30 - 100
1.7 - 2.4
0.8 - 1.1
1.1 - 1.7
3.8 - 7.5
2.4 - 3.8
7.5 - 15
15 - 30
cm
Rajah 2.1 : Spektrum Elektromagnet

2.2.2 Ciri Sinaran Elektromagnet
Ciri perlakuan tenaga elektromagnet ditentukan oleh teori asas gelombang yang
dijelaskan oleh rumus Maxwell. Rumus ini menjelaskan sinaran elektromagnet bergerak
pada halaju [c] bersamaan dengan 3 x 108 m/s dan secara sinusoid dan harmoni. Rambatan
gelombang elektromagnet mengarah tegak lurus dengan medan elektrik dan magnet.
Gelombang elektromagnet ini dicirikan dengan amplitud, panjang gelombang, tempoh,
frekuensi dan halaju. Jadual 2.2 memberikan penjelasan lanjut mengenai lima ciri penting ini.
Jadual 2.2 : Ciri Utama Gelombang Elektromagnet
Ciri utama Simbol Penjelasan
Amplitud Jarak daripada titik tengah gelombang ke puncak atau

jurang
Panjang gelombang λ Jarak antara puncak
Tempoh T Masa yang diambil oleh dua puncak yang berturutan

melalui titik yang ditentukan
Frekuensi f Jumlah puncak melalui titik yang ditentukan dalam

satu saat. Frekuensi adalah tebalikan tempoh (f=1/T;
T=0.1 sesaat, f = 10 per saat) bergerak pada tempoh
masa yang diberikan
Halaju v Jarak perjalanan pada jangka masa tertentu V =

jarak/masa
Dalam kajian penderiaan jauh dua parameter gelombang yang selalu digunakan ialah
panjang gelombang dan frekuensi. Oleh kerana definisi frekuensi itu terbalik daripada
tempoh maka halaju boleh dilahirkan dalam bentuk frekuensi dan panjang gelombang seperti
rumus berikut:

Jarak λ
v= = = λf
Tempoh T
Oleh itu halaju adalah bersamaan dengan frekuensi yang didarab dengan panjang
gelombang. Tenaga elektromagnet bergerak pada kelajuan cahaya iaitu 8 x 108 m persaat
atau 168,000 batu persaat dalam vakum. Oleh kerana kelajuan cahaya itu konstan, hubungan
negatif antara frekuensi dan panjang gelombang dapat dilihat sebagai pertambahan frekuensi
diikuti dengan pengurangan pada panjang gelombang.
2.2.3 Punca Tenaga
Gelombang elektromagnet disinarkan ke ruang dari puncanya. Tenaga yang

dipancarkan ke suatu objek itu akan beraksi dengan tiga cara, iaitu dipantulkan, diserapkan
atau ditransmisikan. Jumlah sinaran tenaga yang terkena suatu objek itu dipanggil sebagai
sinaran insiden dan ia pula bersamaan dengan seluruh jumlah daripada sinaran yang
dipindahkan, diserapkan dan ditransmisikan.
Matahari merupakan punca tenaga elektromagnet yang digunakan dalam penderiaan

jauh. Kesemua bahan yang mempunyai suhu atas dari paras sifar (O kelvin) memancarkan
sinaran elektromagnet berterusan. Semakin tinggi suhu sesuatu bahan itu, semakin tinggi
pancaran sinarannya. Penderiaan jauh memanfaatkan tenaga daripada punca asli matahari
ataupun dipanggil punca tenaga pasif. Tenaga solar matahari meliputi sinaran gamma dan x,
ultra lembayung, cahaya nampak dan inframerah, gelombang mikro, radio dan televisyen.
Manakala tenaga buatan manusia dipanggil punca tenaga aktif seperti punca yang dijanakan
oleh pengimbas mikro, radar dan laser.
Matahari bukan jasad hitam tetapi sinarannya menyerupai jasad hitam pada suhu lebih
kurang 6000oK dan intensiti kemuncaknya adalah pada spektrum yang dikesani sebagai
cahaya nampak. Sinaran solar tersebar apabila ia memancar dari matahari ke bumi. Jarak dan
sebaran ini mengurangkan paras tenaga yang sampai ke bumi. Bumi juga bukan jasad hitam

tetapi memancarkan sinaran menyerupai jasad hitam pada 3000oK. Suhu ini terhasil daripada
beberapa interaksi antara permukaan bumi dengan atmosfera dan suhu ini juga bertindak
dengan proses bumi yang mengeluarkan haba sinaran terma bumi.
Suhu ambien bumi, iaitu suhu permukaan bahan seperti tanih, air dan tumbuhan
adalah sekitar 300oK (27o C). Berdasarkan Wien's Displacement Law, ini bermakna bahawa
sinaran spektrum maksimum yang keluar daripada ciri-ciri bumi berlaku pada panjang
gelombang lebih kurang 9.7 µm. Oleh kerana sinaran ini berkaitan dengan haba daratan bumi
maka ia didefinisikan sebagai tenaga inframerah terma. Tenaga ini tidak kelihatan dan tidak
boleh difotografkan tetapi boleh dideria menggunakan peralatan sensitif terma seperti
radiometer atau pengimbas. Matahari pula mempunyai puncak tenaga yang lebih tinggi dan
puncaknya berlaku pada sekitar panjang gelombang 0.5 µm. Bahagian ini dipanggil cahaya
nampak seperti yang ditunjukkan pada rajah 2.2. Mata manusia dan filem fotograf juga
sensitif kepada tenaga sekitar magnitud yang sama, iaitu 0.5µm. Dengan itu ciri-ciri bumi
boleh dicerapi melalui tenaga solar yang dipantulkan. Begitu juga dengan tenaga pada
gelombang yang lebih panjang yang diemisikan oleh ciri-ciri bumi. Ia boleh juga dicerapi
menggunakan alat pengimbas. Secara umum, pembahagi antara tenaga pantulan dengan
tenaga yang diemisikan oleh bumi adalah di sekitar panjang gelombang 3µm. Kurang
daripada panjang gelombang ini tenaga yang dipantulkan menjadi lebih dominan, manakala
panjang gelombang lebih daripada 3 µm tenaga yang diemisikan pula menjadi lebih
dominan.
Memahami beberapa ciri penting mengenai gelombang elektromagnet membolehkan

kita memahami tiga jenis penderiaan jauh yang digunakan, iaitu: pantulan tenaga pada cahaya
nampak, tenaga emisi dan tenaga aktif pada gelombang mikro. Rajah 2.3 menunjukkan
hubungan ciri-ciri spektrum berhubungan dengan punca tenaga, kesan atmosfera dan sistem
penderia yang digunakan untuk mendapatkan imej. Dua lengkok menjelaskan sebaran tenaga
spektrum yang diemisikan oleh matahari dan cir-ciri bumi. Puncak lengkok (a) adalah pada
bahagian sinaran spektrum sekitar 0.4 µm –0.7µm. Bahagian panjang gelombang ini memberi
transmisi yang tinggi (rajah 2.3a) dan dikesani oleh sistem penderia kamera dan pengimbas
multispektrum. Pada lengkok (b) puncak tenaga emisi bumi berlaku pada panjang gelombang
10 µm. Di bahagian ini juga gangguan atmosfera adalah rendah dan boleh dikesan oleh

pengimbas terma dan juga pengimbas multispektrum. Penggunaan tenaga aktif pula dikesani
oleh penderia gelombang mikro radar. Pada panjang gelombang antara 1 mm - 1 m.

Jalur tenaga yang nampak

109
108 Suhu matahari

6000 K
107
Pengemisian sinaran spektrum, M (Wm-2 um -1 )
4000 K
106
3000 K
105 2000 K
104
1000 K
103
Suhu bumi
102 500 K
101 300 K
200 K
1
0.1 0.2 0.5 1 2 5 10 20 50 100
Panjang gelombang (um)
Sumber: Lillesand (1987)
Rajah 2.2 : Sebaran Spektrum Sinaran Tenaga Matahari dan Bumi

Rajah 2.3c juga mengaitkan julat sensitiviti spektrum pada mata manusia (cahaya nampak)
letaknya di bahagian jendela atmosfera yang sama dengan puncak paras tenaga dari matahari.
Manakala tenaga bahang yang diemisikan dari bumi yang ditunjukkan pada lengkok itu
dideriakan melalui jendela atmosfera pada panjang gelombang 3 µm ke 5 µm dan 8 µm ke 14
µm. Penderiaan boleh dilakukan menggunakan pengimbas terma. Pengimbas multispektrum
pula boleh menderiakan serentak melalui beberapa jalur panjang gelombang yang sempit
pada bahagian yang dikehendaki sama ada pada cahaya nampak hingga ke kawasan spektrum
terma. Radar dan sistem gelombang mikro pasif beroperasi pada kawasan panjang
gelombang antara 1 mm ke 1 m. Tiga jenis penderiaan jauh yang sudah dijelaskan itu adalah
asas bagi kajian penderiaan jauh. Jadual 2.3 menunjukkan kawasan spektrum yang dideriakan
secara pasif dan aktif. Bahagian cahaya nampak dekat inframerah dan gelombang pendek
inframerah, punca sinaran datang dari tenaga solar dan dikesan melalui sifat permukaan
objek. Manakala bahagian spektrum lainnya punca sinaran adalah daripada tenaga solar atau
tenaga aktif. Seterusnya beberapa perkara lain yang juga perlu difahami termasuklah:
• interaksi tenaga dengan ciri permukaan bumi

• interaksi sinaran elektromagnet di atmosfera yang meliputi jendela atmosfera yang
mentransmisikan sumber tenaga ke bumi dan dari bumi
• sensitiviti penderia yang sedia ada untuk mengesan dan merakam tenaga serta
pentas penderia
• pemilihan jalur spektrum suatu penderia yang berhubung terus dengan interaksi
tenaga itu dengan objek/ciri bumi yang dikaji.
Kesemua ini dibincangkan dalam bahagian bab ini dengan lebih lanjut.

Tenaga matahari (pada 6000 K)

Ultra Lembayung
Cahaya Nampak
Tenaga
Inframerah
Tenaga bumi (pada 300 K)
0.3 um 1um 10 um 100 um 1 mm 1m Panjang

Gelombang
a) Punca tenaga
100%
halangan tenaga oleh
gas di atmosfera
Transmision
Ultra Lembayung
Cahaya Nampak
Inframerah
0%
Gelombang
b) Transmisi atmosfera
mata
fotograf pengimbas terma
radar dan gelombang mikro pasif

pengimbas multispektrum

Gelombang
c) Sistem penderiaan jauh
Rajah 2.3 : Ciri Spektrum yang Berhubung dengan Punca Tenaga, Transmisi
Atmosfera dan Sistem Penderiaan Jauh

Jadual 2.3 : Kawasan Spektrum yang Dideriakan Secara Pasif dan Aktif.
Kawasan spektrum Punca sinaran Ciri permukaan yang

diminati
Cahaya nampak Solar Kepantulan
Dekat inframerah Solar Kepantulan
Gelombang pendek Solar Kepantulan

inframerah (SWIR)
Gelombang tengah Solar , terma Kepantulan, suhu

inframerah (MWIR)
inframerah terma (TIR) Terma (pasif) Suhu (pasif)
Gelombang mikro radar Buatan (aktif) Kekasaran (aktif)
2.3 INTERAKSI TENAGA DENGAN CIRI PERMUKAAN BUMI
Apabila tenaga elektromagnet menyinari permukaan bumi tiga interaksi asas boleh
berlaku seperti yang ditunjukkan oleh rajah 2.4. Sebahagian kecil daripada tenaga insiden ini
akan dipantulkan, diserapkan dan/atau ditransmisikan. Hubungan antara ketiga-tiga interaksi
tenaga ini boleh dirumuskan sebagai:
EI (λ) = ER (λ) + EA (λ) + ET (λ)
EI = tenaga insiden
ER = tenaga yang dipantulkan
EA = tenaga yang diserapkan
ET = tenaga yang ditransmisikan
λ = kesemua komponen tenaga adalah fungsi panjang gelombang

EI ( ) = tenaga insiden EI ( ) = tenaga insiden

EI ( ) = ER( ) + EA( ) = ET( )
EA( ) = tenaga yang di serapkan ET( ) = tenaga yang di transmisikan
Sumber : disesuaikan daripada Lillesand & Kiefer (1987)
Rajah 2.4: Interaksi Antara Tenaga Elektromagnet dengan Ciri-Ciri Permukaan Bumi.
Sudut insiden
Sudut pantulan
Pembalikan Pembalikan
sempurna hampir sempurna
Pembalikan berbaur
Pembalikan
hampir sempurna berbaur sempurna
Sumber : disesuaikan daripada Lillesand & Kiefer (1987)
Rajah 2.5 : Geometri Pantulan Objek

Rumus di atas melahirkan hubungkait antara mekanisma pantulan, penyerapan

dan pentransmian. Dua perkara yang penting mengenai hubungkait interaksi ini adalah:
• Perkadaran tenaga yang dipantul, diserap dan ditransmisikan itu berbeza-beza untuk ciri-
ciri muka bumi yang juga berbeza-beza kerana ia bergantung kepada jenis dan keadaan
ciri itu. Perkadaran tenaga inilah yang membolehkan pengkaji mengenali ciri bumi pada
imej yang dideriakan.
• Pergantungan terhadap panjang gelombang, iaitu walaupun ciri permukaan bumi
mempunyai jenis dan keadaan yang serupa tetapi perkadaran tenaga boleh berbeza
apabila panjang gelombang itu berbeza. Dengan itu dua objek yang mudah diperbezakan
pada satu jalur panjang gelombang boleh menjadi sukar dikenalpasti pada jalur panjang
gelombang yang lain. Sistem penderiaan jauh banyak beroperasi di kawasan tenaga
pantulan. Oleh itu sifat pantulan ciri-ciri bumi sangat penting untuk tujuan pemahaman
dan penganalisaan sesuatu imej. Hubungan keseimbangan tenaga boleh dilahirkan
sebagai:
ER (λ) = EI (λ) - [EA (λ) + ET (λ)]
iaitu tenaga yang dipantulkan adalah bersamaan dengan tenaga insiden yang berlaku terhadap
suatu objek itu setelah menolak tenaga yang diserapkan atau yang ditransmisikan oleh objek
itu. Cara sesuatu objek itu memantul tenaga juga penting dan bergantung kepada kekasaran
permukaan objek itu. Permukaan yang licin dan rata memberi pantulan secara sempurna
seperti pada cermin dan ini dipanggil pantulan spekular. Sudut pantulan begini bersamaan
dengan sudut pantulan insiden. Pantulan bebaur (atau Lambertian) pula berlaku pada
permukaan yang keseluruhannya kasar. Objek di bumi tidak memantul sempurna seperti
pada kedua ekstrim ini tetapi berlaku pada perantaraannya.
Rajah 2.5 memberikan beberapa geometri pantulan objek. Pantulan objek bergantung
kepada kekasaran permukaan objek dan bergantung terus pada panjang gelombang tenaga
insiden itu. Pada panjang gelombang radio, misalnya, permukaan yang lengkok berbatu
boleh kelihatan licin, manakala pada bahagian gelombang cahaya nampak, permukaan pasir
sudah kelihatan kasar. Secara am, sekiranya panjang gelombang tenaga insiden itu lebih

kecil daripada variasi ketinggian permukaan atau kekasaran pada saiz zarah di permukaan,
maka pantulan menjadi berbaur.
Pantulan berbaur memberi maklumat spektrum mengenai sesuatu permukaan,

manakala pantulan spekular pula tidak begitu. Dalam kajian penderiaan jauh kita berminat
untuk mengukur sifat-sifat pantulan berbaur objek pada muka bumi. Sifat pantulan pada
permukaan bumi boleh dikira dengan mengukur bahagian tenaga insiden yang dipantulkan.
Ia diukur sebagai fungsi panjang gelombang dan dalam istilah kajian ini dipanggil pantulan
spektrum (Pλ) dan definisikan sebagai:
ER (λ) = tenaga panjang gelombang λ yang dipantulkan dari suatu objek

Pλ = --------------------------------------------------------------------------------------- x 100
EI (λ) = tenaga panjang gelombang λ insiden ke atas suatu objek
Pλ = dijelaskan sebagai peratus.
Keluk pantulan spektrum suatu objek sebagai fungsi panjang gelombang didefinisikan
sebagai keluk pantulan spektrum. Konfigurasi keluk pantulan spektrum memberi maklumat
mengenai ciri-ciri spektrum suatu objek yang dikaji dan oleh itu sangat mempengaruhi
pengkaji dalam memilih kawasan panjang gelombang yang sesuai untuk kajianya. Rajah 2.6
berikut memberikan keluk pantulan spektrum yang tipikal untuk tumbuhan hijau, tanih yang
terdedah dan kering, serta badan air yang jernih. Keluk pantulan purata ini dikumpul
daripada pengukuran persampelan yang meluas. Tiga objek biasa bumi ini menunjukkan
keluk yang jauh berbeza dari segi pantulan spektrum masing-masing. Keluk tumbuhan hijau
yang sihat memperlihatkan beberapa puncak dan lembah dalam julat panjang gelombang
antara 0.4 µm - 2.6 µm. Pada bahagian spektrum cahaya nampak penentuan pencerapan
ditentukan oleh kandungan pigmen dalam daun. Klorofil menyerap dengan tingginya tenaga
pada panjang gelombang 0.45 µm hingga 0.67 µm. Mata manusia melihat tumbuhan
berwarna hijau kerana jalur spektrum ini dipantulkan, manakala bahagian yang diserapi oleh
tumbuhan adalah pada bahagian tenaga biru dan merah.

Tumbuhan yang layu dan mengalami tekanan kurang zat sehingga tumbuhan itu terencat
produktivitinya maka pengeluaran klorofil juga berkurangan atau terhenti terus. Hasilnya
menyebabkan tumbuhan itu kekurangan klorofil dan kurang daya penyerapan pada jalur biru
dan merah seperti yang ditunjukkan dalam rajah 2.7. Ini membolehkan pertambahan pada
pantulan bahagian merah sehingga tumbuhan kelihatan berwarna kuning iaitu kombinasi
warna hijau dan merah.
70
Tanih terdedah dan kering
60 Tumbuhan hijau
Air jernih
Pemantulan (%)
50
40
30
20
10
0
0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.4 2.6
Sumber : Lillesand, T.M. & R.W. Kiefer (1987)
Rajah 2.6 : Keluk Pantulan Spektrum Tipikal untuk Tumbuhan, Tanih dan Air

tum buhan sihat

satelah diserang penyakit
60
satelah lam a diserang penyakit
Pemantulan (%)
40
20
0
0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9
Rajah 2.7 : Kesan Penyakit Terhadap Pantulan Tumbuhan
Di bahagian spektrum dekat inframerah (0.7 µm) pemantulan tumbuhan meningkat

dengan tingginya. Pada panjang gelombang 0.7 µm ke 1.3 µm sekeping daun secara tipikal
memantul tenaga insiden sebanyak 40% hingga 50%. Baki tenaga yang lebihnya
ditransmisikan dan hanya 5% sahaja tenaga yang diserapkan. Kebanyakan tenaga insiden ke
atas tumbuhan pada panjang gelombang melebihi 1.3 µm diserapkan atau dipantulkan dan
sedikit sahaja yang ditransmisikan. Kekurangan pantulan tenaga berlaku pada panjang
gelombang 1.4, µm 1.9 µm dan 2.7 µm kerana pada jalur-jalur ini penyerapan air adalah
tinggi. Jalur pada panjang gelombang ini juga dirujuk sebagai jalur-jalur pencerapan air.
Pantulan tenaga bertambah pada panjang gelombang 1.6 µm dan 2.2 µm. Secara amnya
panjang gelombang lebih daripada 1.3 µm pantulan tenaga pada daun berhubung terus
dengan kandungan air di dalamnya secara songsang. Jumlah pantulan adalah fungsi
kandungan kelembapan dan ketebalan daun.
Keluk tanih tidak mempunyai variasi puncak pantulan tenaga yang lebih ketara. Ini
menunjukkan bahawa faktor yang mempengaruhi pantulan tanih bertindak kurang spesifik
terhadap jalur spektrum. Faktor yang mempengaruhi pantulan tenaga pada tanih adalah
kandungan kelembapan, tekstur, kekasaran permukaan, kandungan oxida besi dan kandungan

bahan organan. Pertambahan kelembapan dalam tanih akan mengurangkan pantulan tenaga
dan paling ketara pada jalur 1.4 µm, 1.9 µm dan 2.7 µm. Tanih berpasir kasar mempunyai
saliran yang baik dan oleh itu kurang kandungan air di dalamnya serta menghasilkan pantulan
tenaga yang tinggi.
Air mempunyai pantulan yang paling jelas. Ciri utama pada air adalah tenaga yang
diserapi pada panjang gelombang dekat inframerah. Semua badan air seperti laut, air tanih,
sungai, tasik atau objek yang mengandungi banyak air menyerap tenaga pada jalur dekat
inframerah. Untuk kajian penyelidikan yang perlu menentukan sempadan air jalur
penyerapan ini sangat membantu. Tetapi ada beberapa parameter mengenai air yang lebih
berguna dikaji pada jalur cahaya nampak. Misalnya pantulan pada badan air boleh berlaku
sekiranya air itu mengandungi banyak bahan terampai di dalamnya. Begitu juga dengan
kedalaman suatu badan air itu. Badan air yang jernih menyerap sedikit tenaga pada panjang
gelombang yang kurang daripada 0.6 µm. Transmisi tenaga yang tinggi berlaku pada jalur
spektrum biru-hijau. Dengan kandungan bahan terampai yang tinggi pantulan pada bahagian
ini juga lebih tinggi daripada air yang berkeadaan jernih.
Rajah 2.8 memberikan ciri pemantulan spektrum pada dua jenis tumbuhan, iaitu
tumbuhan berdaun luruh dan konifer. Pemantulan jenis daun luruh lebih tinggi dikesani pada
panjang gelombang dekat infra merah. Rajah 2.9 menunjukkan air yang bersih memantul
pada kawasan panjang gelombang biru (0.45 µm) sekiranya air tersebut mengandungi banyak
plankton di dalamnya. Sifat sedemikian membolehkan pemetaan kandungan klorofil dalam
air dilaksanakan dengan berkesan. Rajah 2.9 ini juga menunjukkan pemantulan air jernih
adalah sedikit sahaja pada semua panjang gelombang, manakala pemantulan akan meningkat
apabila air mengandungi bahan ampaian atau klorofil di dalamnya. Rajah 2.10 menunjukkan
pencerapan yang ketara (2.2 µm) pada tiga jenis mineral, iaitu kaolinit, montmorilonit dan
muskovit. Bahagian panjang gelombang ini boleh membezakan ketiga-tiga mineral yang
penting dalam kajian luluhawa.

50
Tumbuhan berdaun
40 luruh
Perbezaan nilai
spektrum
30
Tumbuhan konifer
Pemantulan (%)
20
10
0
Biru Hijau Merah Dekat inframerah
0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9
Panjang Gelombang (um)
Sumber: Lillisand & Kiefer (1987)
Rajah 2.8 : Ciri Pemantulan Spektrum bagi Tumbuhan Jenis

Berdaun Luruh dan yang Berjenis Konifer
10.0
7.0
5.0
4.0
3.0
Pemantulan (%)
2.0
1.0
0.7
0.5
0.4
Fitoplankton
0.3
0.010
0.2 0.030
0.100
0.300
0.1
0.4 0.5 0.6 0.7
Sumber: Vincent (1997)
Rajah 2.9 : Ciri Pemantulan Spektrum pada Air yang Mengandungi

Perbezaan Kepekatan Fitoplankton

kaolinit
Pemantulan (%) Montmorilonit
H2O
muskovit
1.0 1.5 2.0 2.5

Sumber Vincent (1997)
Rajah 2.10 : Penyerapan Ketara Tiga Mineral pada Panjang Gelombang 2.2 µm
2.4 INTERAKSI SINARAN ELEKTROMAGNET DI ATMOSFERA
Semua sinaran elektromagnet yang dikesani dalam penderiaan jauh menghadapi

rintangan di atmosfera. Imej yang dideria di angkasa perlu menembusi seluruh ketebalan
atmosfera. Imej yang dideriakan melalui penderia termas hanya mengesani tenaga terus dari
objek di bumi dan merentangi laluan yang lebih pendek. Pengaruh keseluruhan komponen
atmosfera terhadap imej yang dideriakan berbeza-beza mengikut jarak laluan yang terlibat,
syarat dan kekuatan tenaga yang dideriakan, keadaan atmosfera ketika itu dan panjang
gelombang yang dipilih. Penyerapan tenaga oleh molekul-molekul di atmosfera boleh
meresap seluruh tenaga itu. Penyerap sinaran solar yang paling efisien ialah wap air, karbon
dioksida, ozon dan oksigen. Penyerapan tenaga berlaku pada panjang gelombang ultra
lembayung dan bahagian inframerah yang dipantulkan.
Bahagian spektrum elektromagnet yang diserapi oleh gas di atmosfera tidak boleh
digunakan untuk penderiaan jauh manakala kawasan spektrum elektromagnet yang tidak
dipengaruhi atau diserapi oleh atmosfera atau yang hanya sedikit sahaja diserapi didefinisikan
sebagai jendela atmosfera. Data penderiaan jauh permukaan bumi hanya diperoleh daripada

sistem yang beroperasi dalam lengkungan ini. Jendela atmosfera memberi laluan kepada
tenaga pantulan solar yang boleh dikesani seperti di bahagian cahaya nampak dan inframerah.
Bahagian lain yang boleh dikesani termasuklah pada panjang gelombang inframerah terma
dan gelombang mikro. Rajah 2.11 memberikan bahagian-bahagian jendela atmosfera yang
digunakan dalam kajian penderiaan jauh.
Di atmosfera cuaca seperti jerebu, kabus dan litupan awan boleh mengganggu
transmisi tenaga yang hendak dideriakan. Gangguan ini adalah dalam bentuk penghamburan
gelombang elektromagnet oleh zarah di atmosfera. Terdapat dua jenis kumpulan zarah yang
mengganggu pentransmisian di atmosfera. Pertama molekul atmosfera yang lebih kecil
daripada panjang gelombang sinaran seperti gas karbon dioksida, ozon dan nitrogen. Kedua
aerosol yang bersaiz lebih besar daripada panjang gelombang seperti titisan air, jerebu, habuk
dan kabut.

(a)
Ultra
Lembayung Nampak Inframerah
Dekat dan tengah inframerah Inframerah terma
03 H2 O
100
H2 O 03
atmosfera (%)
Transmisi
0
0.5 1.0 1.5 2 3 4 5 10 15 20 30
(b)
Inframerah jauh Gelombang mikro
100
80
Transmisi (%)
60
40
20
10
0
300 500 1000 0.5 1 5 10 50 80
Rajah 2.11 : Jalur Penyerapan di Atmosfera (a) pada Bahagian Cahaya Nampak,
Dekat Infamerah dan Infamerah Terma
(b) Bahagian Infamerah Jauh dan Gelombang Mikro

Pergerakan molekul di atmosfera yang bersaiz lebih kecil daripada panjang

gelombang sinar matahari dipanggil penyerakan Rayleigh (molekul gas (d) < λ). Penyerakan
ini berkadar songsang dengan panjang gelombang, iaitu berkadar kuasa empat panjang
gelombang: λ-4. Panjang gelombang yang pendek lebih mudah tersebar begini daripada
gelombang yang panjang. Warna biru pada langit adalah hasil daripada penyerakan
Rayleigh. Sinar matahari berinteraksi dengan atmosfera dan menyerakkan bahagian
gelombang yang pendek, iaitu biru sehingga langit kelihatan berwarna biru. Pada waktu
terbit matahari dan maghrib matahari menyinari atmosfera pada jarak yang lebih jauh jika
dibanding pada kedudukan matahari waktu tengah hari. Dengan laluan yang lebih jauh ini
menyebabkan gelombang pendek habis terserak sehingga kelihatan hanya serakan gelombang
yang lebih panjang, iaitu oren dan merah yang mewarnai langit masa itu. Penyerakan
Rayleigh ialah penyebab utama menjadikan imej berjerebu dan tidak jelas. Imej begini
menghilangkan ketajaman dan kontras pada imej. Meletakkan pelapis di depan lensa yang
tidak mengtransmisikan gelombang pendek boleh mengurangkan gangguan kejerebuan pada
fotograf.
Perhatian mengenai serekan Rayleigh adalah perlu dalam mengkaji imej satelit
pelbagai spektrum. Penyerakan atmosfera pada jalur hijau (0.5 µm – 0.6 µm) boleh berlaku
empat kali ganda daripada jalur dekat inframerah (0.7 µm – 0.8 µm) seperti yang ditunjukkan
pada rajah 2.12a. Pembetulan radiometrik pada imej ini membantu mengwangkan gangguan
serekan itu.
Penyerakan Mie pula boleh berlaku sekiranya zarah-zarah di atmosfera itu

mempunyai diameter yang sama dengan panjang gelombang sinaran (d=λ). Wap air dan
habuk ialah penyebab utama penyerakan Mie. Penyerakan ini mempengaruhi gelombang
yang lebih panjang jika dibanding dengan penyerakan Rayleigh. Penyerakan Rayleigh lebih
dominan berlaku di atmosfera manakala pergerakan Mie pula berlaku pada ketika atmosfera
berawan penuh dan bercuaca mendung. Rajah 2.12b memberikan kesan peyerakan aerosal
(Mie) dan sudut matahari terhadap sinaran yang ditransmisikan kepermukaan bumi.
Penyerakan tidak memilih terjadi apabila diameter zarah di atmosfera lebih besar
daripada gelombang sinaran tenaga. Titisan air pada atmosfera menyebabkan pernyerakan
tidak memilih berlaku kerana zarah air bersaiz antara 5-100 µm dan penyerakkan yang

berlaku pada cahaya nampak dan dekat/mid inframerah adalah serupa. Oleh itu penyerakan
dipanggil tidak memilih. Pada panjang gelombang cahaya nampak kuantiti yang diserakkan
pada cahaya biru, hijau dan merah adalah sama dan ini yang menyebabkan kabus dan awan di
langit kelihatan putih. Penyerakan di atmosfera menambahkan kecerahan dan keterangan
manakala penyerapan pula mengurangkan kecerahan pada pengukuran spektrum dan ciri-ciri
imej bumi yang dikaji.
2.5 PENDERIA DAN PENTAS DERIA
Bahagian awal bab 2 membincangkan hal mengenai punca tenaga untuk penderiaan
jauh, interaksi punca tenaga dengan molekul atmosfera dan interaksi tenaga dengan ciri-ciri
di mukabumu seperti tumbuhan, tanih, air dan bahan mineral. Berikut dibincangkan pula
mengenai alat penderia satelit yang digunakan untuk mengimej objek dibumi dan pentas
penderia yang membawa alat penderia itu. Penderia satelit boleh didefinisikan sebagai
sebuah instrumen untuk mengesan dan merakam tenaga elektromagnet yang berhubung
dengan objek atau fenomena yang dikaji. Kajian penderiaan jauh kebanyakanya
menggunakan penderia pengimbas optik yang boleh mengesani spektrum yang lebih lebar
dari jalur cahaya nampak hingga ke kawasan jalur terma. Sifat penderia optik ditentukan oleh
eleman spektrum, radiomatrik dan geomatrik. Secara umum penderia elektro-optik yang
digunakan dalam sistem penderiaan jauh mempunyai beberapa komponen penting seperti
yang ditunjukkan dalam rajah 2.13 :
Sinaran yang membawa isyarat yang dideriakan berciri optik hingga ke peringkat
pengesan di mana alat ini ditransdusikan ke isyarat elektronik. Operasi pengimbas juga
menukarkan maklumat ruang ke isyarat temporal yang bersambungan dan diproses lagi
hingga ke alat penukar analog/digit. Di sini ia dikuantisasikan ke nilai diskret nombor digit
(DN) yang mewakili piksel imej.

1.00 1.00
0.90 0.8 - 1.1 um 0.90
0.7 - 0.7 um
0.80 0.8 - 1.1 um
0.80
Transmisi
Transmisi
0.7 - 0.8 um
Rayleigh
0.6 - 0.7 um Mie 0.6 - 0.7 um
0.70 0.70
0.5 - 0.6 um
0.60 0.60
0.5 - 0.6 um
0.50 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0.50 0 0 0 0 0 0 0 0 0
90 80 70 60 50 40 30 20 10 90 80 70 60 50 40 30 20 10
Sudut dongakan matahari Sudut dongakan matahari
(a) (b)
Rajah 2.12 (a) & (b) : Kesan Serakan Rayleigh (a) dan Mie (b) dan Matahari Terhadap Tenaga Insiden yang
di Transmisikan ke Bumi.

Penapis spektrum
SISTEM PENDERIA
atau elemen serakan
Sinaran Pengimbas Pengimej optik Pengesan Elektronik A/D DN

Penderia
Ketinggian pentas deria

Gerakan pentas deria
Rajah 2.13 : Komponen Primer Dalam Sistem Penderiaan Jauh Elektro-Optik

Sumber : Schowengerdt 1997

Secara umumnya teknologi penderiaan jauh menggunakan tiga jenis pengimej

multispektrum untuk menderia imej bumi. Jenis pertama ialah pengesan diskret dan cermin
pengimbas. Jenis penderia begini digunakan oleh Landsat Multispektrum Scanner (MSS);
Landsat Thematic Mapper (TM); NOAA Advance Very High Resolution Radiometer
(AVHRR) dan Pesawat Udara Pengimbas (AMS). Jenis kedua ialah ikatan linear (Linear
Arrays) yang digunakan oleh Penderia SPOT, High Resolution Visible (HRV). Jenis ketiga
dinamakan Pengimej Spektrometri yang menggunakan ikatan linear dan kumpulan ikatan
keluasan. Penderia utama yang menggunakanya ialah Compact Airborn Spectrographic
Image CASI; Multispectral Electro-Optical Imaging System (MEIS) dan Moderate
Resolution Imaging Spectrometer (MODIS). Jadual 2.4 memberikan sistem penderia yang
kerap digunakan dan bahagian spektrum yang dikesannya. Kini terlalu banyak sistem
penderia yang digunakan oleh pelbagai negara dengan kebolehan untuk mengesan bahagian
jalur yang khusus. Senarai nama penderia ini diberikan dalam appendik 1.
Pentas penderia yang mengangkut alat penderia ini juga ditentukan dari segi jenis
pesawat dan ketinggian pentas itu ketika mengimej permukaan bumi. Rajah 2.4 memberikan
perincian mengenai pengkelasan penderia mengikut jenis dan ketinggian manakala Appendik
2 juga memberikan perincian senarai mengenai pentas penderia kini dan yang dicadangkan
buat masa hadapan. Perbincangan mengenai satelit sumber bumi dilanjutkan lagi pada bab 5
dengan perbincangan mengenai satelit Landsat dan SPOT dari segi penggunaan dan
penafsirannya.

Jadual 2.4 Sistem Penderia dan Bahagian Spektrum yang Dikesani
Sistem Penderia Bahagian spektrum yang dikesani
MSS Cahaya nampak dan dekat inframerah
TM Cahaya nampak, dekat inframerah, gelombang pendek

inframerah, inframerah terma
ETM+ Cahaya nampak, dekat inframerah, gelombang pendek

inframerah, inframerah terma dan penkromat.
HRV Pankromat, cahaya nampak,dekat inframerah
AVHRR Cahaya nampak, dekat inframerah, gelombang pendek

inframerah, inframerah terma
MODIS Cahaya nampak, dekat inframerah, gelombang pendek

inframerah
ASTER Gelombang pendek inframerah, inframerah terma
MISR Cahaya nampak dan dekat inframerah
IRS-IC pankromat

BAB 3
RESOLUSI DATA
3.1 PENGENALAN
Data daripada penderiaan jauh menyediakan pandangan sinoptik muka bumi yang
meliputi kawasan yang luas. Dari pandangan itu, tumpuan dapat diberikan kepada ciri yang
hendak dikaji. Resolusi data merujuk kepada kebolehan sistem penderiaan jauh membezakan
suatu objek itu dari suatu tempat. Ia merupakan parameter yang sangat penting untuk
menjelaskan prestasi sistem penderiaan jauh yang dipilih. Resolusi data penting dalam kajian
mengesan perubahan dan kualiti analisisnya bergantung kepada sistem penderia yang
digunakan dan ciri-ciri persekitaran ketika pengesanan dilakukan. Terdapat empat jenis
resolusi untuk mengesan perubahan ciri bumi, iaitu resolusi spektrum, resolusi radiometrik,
resolusi ruang dan resolusi temporal.
Perolehan data melalui penderiaan jauh khusus untuk menyelesaikan masalah

penyelidikan mempunyai kekangan tertentu. Perolehan data bagi mengukur dan menentukan
litupan tumbuhan misalnya, memerlukan pengetahuan tentang parameter yang boleh diukur
dan yang tidak boleh diukur menerusi penderiaan jauh. Pemetaan hutan dan perubahan
gunatanah mudah dikesan tetapi penentuan spesis spesifik pada tumbuhan tidak mudah
dikenal pasti.
3.2 RESOLUSI SPEKTRUM
Resolusi spektrum berkait dengan kelebaran jalur panjang gelombang yang

dideriakan. Liputan spektrum pula menerangkan jumlah dan julat spektrum saluran pada
imej. Bahan muka bumi yang berbeza bertindak balas terhadap sinaran elektromagnet dengan

cara yang berbeza juga. Dari itu, keluk spesifik tindak balas spektrum atau signatur spektrum
(spectural signature) boleh ditentukan bagi tiap-tiap jenis bahan. Bahan asas seperti mineral
yang spesifik boleh dikenal pasti hanya dengan mengikuti asas signatur spektrum bagi bahan
ini.Tetapi bahan komposit seperti tanih (yang mengandungi pasir, kelodak, lempung dan
bahan organan) sukar untuk dikenal pasti kerana adanya pelbagai bahan ini yang tidak
memberikan tanih pengenalan spektrum yang unik. Penderia pada umumnya menyampel
spektrum elektromagnet dengan mengesan sinaran yang bergabung pada beberapa julat
panjang gelombang. Sebagai contoh, sesuatu penderia yang peka pada panjang gelombang
julat antara 0.4 µm-0.5 µm menderia cahaya biru. Julat ini merujuk kepada jalur spektrum
atau saluran data pada spektrum itu.
Alat pengimbas pada pesawat udara biasa digunakan untuk memberi pertambahan
pada maklumat resolusi spektrum jika dibanding dengan pengimbas yang dibawa oleh satelit.
Spektrometer boleh digunakan di makmal dan lapangan untuk mengenal pasti jenis mineral
yang spesifik dengan tepatnya. Satelit yang membawa High Resolution Imaging Spectometer
(HIRIS ) mempunyai lebar jalur lebih kurang 10 µm untuk membolehkannya mengenal pasti
hampir semua mineral.
Sistem penderia yang berbeza-beza merakamkan pantulan tenaga elektromagnet pada

bahagian jalur yang berbeza-beza. Landsat MSS misalnya merakam tenaga dalam empat jalur
multispektrum manakala Spot HVR pula merakam tiga jalur multispektrum dan satu jalur
pankromat. Landsat TM merakamkan enam jalur optik yang sempit dan satu jalur terma.
Pengkaji perlu memilih jalur yang paling baik untuk kajian masing-masing. Jadual 3.1
memberikan penjelasan mengenai beberapa jalur yang dideriakan oleh penderia satelit
SPOT, Landsat TM dan MSS, NOAA-AVHRR dan AM1-MODIS. Bagaimanapun, kajian
mengenai pengesanan perubahan pada suatu kawasan itu tidak boleh menggunakan jalur yang
tidak sesuai. Contohnya, jalur 1 (biru) pada Landsat TM tidak boleh disamakan dengan
mana-mana jalur daripada SPOT atau Landsat MSS kerana kedudukan jalur yang berbeza.
Algoritma yang digunakan juga tidak membolehkan penggunaan jalur yang tidak sesuai ini.
Instrumen terkini MODIS memberikan pengesanan yang begitu meluas melibatkan

sebanyak 36 jalur yang merentasi jalur biru hingga ke inframerah terma.

Jadual 3.1 : Penderia Satelit dan Resolusi Spektrum
Penderia Satelit Resolusi Spektrum
Jalur Spektrum dalam µm
Landsat MSS L:0.5 – 0.6 (Hijau) 2:0.6-0.7 (Merah) 3:0.7-0.8 (Dekat Inframerah)
4:0.8 – 1.1 (Dekat Inframerah)
Landsat TM 1:0.45 – 0.52 (Biru) 2:0.52 – 0.60 (Hijau) 3:0.63 – 0.69 (Merah)
4:0.76 – 0.90 (Dekat Inframerah) 5:1.55 – 1.75 (Inframerah Tengah) 6:10.4 – 12.5 (Terma)
7:1.08 – 2.35 (Inframerah Tengah)
SPOT HRV 1:0.50 – 0.59 (Hijau) 2:0.61 – 0.68 (Merah) 3:0.79 – 0.89 (Dekat Inframerah)
4:0.51 – 0.73 (Pankromat)
NOAA- 1:0.58 – 0.68 (Merah) 2:0.72 – 1.10 (Dekat Inframerah) 3:3.55 – 3.93 (Inframerah Tengah)
AVHRR 4:10.3 – 11.3 (Pankromat) 5:11.5 – 12.5 (Terma)
AM1-MODIS 1:0.620 – 0.67 (Merah) 2:0.841 – 0.876 (Dekat Inframerah) 3:0.459 – 0.479 (Biru)
4:0.545 – 0.565 (Hijau) 5:1.230 – 1.250 (Inframerah Tengah) 6:1.628 – 1.652 (Inframerah Tengah)
7:2.105 – 2.155 (Inframerah Tengah) 8:0.405 – 0.420 (Biru) 9:0.438 – 0.448 (Biru)
10:0.483 – 0.493 (Biru) 11:0.526 – 0.536 (Hijau) 12:0.546 – 0.556 (Hijau)
13:0.662 – 0.672 (Merah) 14:0.673 – 0.683 (Merah) 15:0.743 – 0.753 (Dekat Inframerah)
15:0.862 – 0.877 (Dekat Inframerah) 17:0.90 – 0.92 (Dekat Inframerah) 18:0.931 – 0.941 (Dekat Inframerah)
19:0.915 –0.965 (Dekat Inframerah) 20:3.660 – 3.840 (Inframerah Tengah) 21:3.929 – 3.989 (Inframerah Tengah)
22:3.929 – 3.989 (Inframerah Tengah) 23:4.020 – 4.080 (Inframerah Tengah) 24:4.433 – 4.498 (Inframerah Tengah)
25:4.482 – 4.549 (Inframerah Tengah) 26: 1.360 – 1.390 (Inframerah Tengah) 27:6.535 – 6.895 (Inframerah Tengah)
28:7.175 – 7.475 (Inframerah Tengah) 29:8.400 – 8.700 (Inframerah Tengah) 30 : 9.580 – 9.880 (Inframerah Tengah)
31:10.780 – 11.280 (Terma) 32:11.770 – 12.270 (Terma) 33: 13.185 – 13.485 (Terma)
34:13.485 – 13.785 (Terma) 35:13.785 – 14.085 (Terma) 36:14.085 – 14.385 (Terma)

3.3 RESOLUSI RUANG
Resolusi ruang dijelaskan sebagai peringkat pemilihan kawasan ruang yang

dipamerkan oleh sesuatu imej. Ini boleh dijelaskan dengan ukuran objek yang paling kecil
yang boleh dicam sebagai satu entiti yang berasingan pada suatu imej itu ataupun
dilambangkan dengan satu piksel. Resolusi ruang berkait terus dengan piksel pada imej.
Contohnya satu piksel pada imej satelit bersamaan dengan satu saiz butiran pada fotograf.
Manakala resolusi ruang pada imej satelit bersamaan dengan skala fotograf.
Mengenal pasti sesuatu objek pada imej melibatkan pertimbangan dari segi kontras
imej resolusi ruang. Bentuk objek juga penting untuk membantu penentuan sesuatu objek itu.
Contohnya objek yang linear, berjajar dan bersambung lebih mudah dikenal pasti pada imej
satelit daripada objek yang bulat atau bujur. Oleh itu, jalan raya, sungai, transmisi tiang
elektrik mudah dicam dalam imej. Saiz suatu piksel pula adalah fungsi pentas dan penderia
satelit. Manakala pengecaman sesuatu objek boleh berubah mengikut tempat ke tempat dan
dari semasa ke semasa.
Piksel yang mempunyai pemantulan yang kontrasnya jelas daripada persekitaran

akan memberi pengecaman yang mudah melalui 2-4 piksel sahaja. Sering juga imej memberi
kombinasi sinaran bagi piksel secara berlonggok. Kelicinan permukaan juga memainkan
peranan dari segi memberi kesan kepada kekuatan dan arah sinaran yang kemudian
menentukan kontras imej itu. Saiz suatu piksel pada pengimbas pesawat udara atau satelit
adalah fungsi penderia (optik dan kadar persampelan) serta pentas penderia (ketinggian dan
halaju). Landsat MSS mempunyai saiz piksel yang nominal iaitu 60m x 80m dan
mengeluarkan imej yang berterusan dengan skala 1 : 100,000. Oleh itu, CZCS mempunyai
saiz piksel 800m x 800 m dan memberi skala 1 : 1,000,000. CZCS mempunyai ruang liputan
yang sangat luas tetapi tidak dapat memberikan perincian pada ciri-ciri individu objek
tertentu berbanding dengan Landsat MSS. Satelit yang dilancarkan kemudian seperti
Landsat, TM atau SPOT, HRV mempunyai piksel yang lebih baik, iaitu TM 30m dan SPOT
10/20 m. Saiz piksel ini boleh memberikan perincian pada suatu ciri yang spesifik dan boleh
menjanakan data yang sangat banyak bagi kajian yang mempunyai liputan kawasan yang
luas.

Pengukuran pada imej yang dideriakan diperoleh daripada sampel permukaan bumi
menggunakan sudut penglihatan yang tetap (constant view angle).Sudut ini dikenali sebagai
medan pandangan serta merta atau Instantaneous Field Of View (IFOV) dan memerlukan
kawasan permukaan bumi yang ‘dipandang’ untuk membina satu piksel. Jadual 3.2
memberikan beberapa penderia setelit yang biasa digunakan dan resolusi ruang yang
berkaitan dengannya.
Jadual 3.2 : Penderia Satelit dan Resolusi Ruang
Penderia Satelit Resolusi ruang yang merujuk pada IFOV

dalam (m/km)
Landsat MSS Jalur (4-7/1-4) 80m
Landsat TM Jalur 1,2,3,4,5,&7 : 30m
Jalur 6:120m
SPOT HRV Jalur 1-3 : 20m
Jalur 4 : 10m
NOAA-AVHRR Jalur 1-5 : 1.1km
AM1-MODIS Jalur 1-2 : 250m
Jalur 3-7 : 500m
Jalur 8-36 : 1km
Satu lagi aspek ruang pada imej adalah keluasan liputan bagi satu pandangan imej. Ini
dipanggil kelebaran swath yang menyeberangi orbit satelit atau laluan pesawat udara.
Kelebaran swath ini berbeza mengikut ketinggian pentas deria dan jumlah sudut pengimbas.
Sesuatu penderia yang menggunakan sudut pengimbas imej yang lebar akan mengeluarkan
imej yang mempunyai banyak herotan hasil daripada pengaruh lengkungan bumi dan
panorama. Bagi kes ini saiz piksel ditentukan pada nadir.

3.4 RESOLUSI RADIOMETRIK
Resolusi radiometrik didefinisikan sebagai jumlah tenaga yang diperlukan untuk

menambah satu nilai piksel dengan satu kuantisasi atau ‘kiraan keterangan’. Keluasan
radiometrik adalah julat dinamik atau jumlah peringkat keterangan yang maksimum yang
boleh dirakam oleh sesuatu sistem penderia itu. Kebanyakan imej penderiaan jauh direkodkan
dengan peringkat keterangan antara 0-255. Peringkat sinaran yang minimum yang boleh
dicam atau diketahui dirakamkan sebagai 0 dan sinaran maksimum sebagai 255.
Nilai terang pada setiap lokasi piksel itu diwakili dengan nombor digit dari 0-255.
Nilai keterangan bersamaan sifar dilihat sebagai warna hitam manakala putih mewakili yang
paling terang iaitu 253. Julat angka ini juga dipanggil sebagai resolusi lapan bits kerana
semua nilai dalam julat ini diwakili oleh lapan bits dalam komputer. Resolusi radiometrik
pada imej digit sama dengan jumlah ton pada imej fotograf udara kerana kedua-dua berkait
terus dengan kontras pada imej. Dalam memproses imej peringkat keterangan dirujuk sebagai
nombor digit (digital number) atau DN.
Mata manusia boleh mempersepsikan sebanyak 20-30 perbezaan pada pemeringkatan

julat kelabu dalam imej. Walau bagaimanapun, penambahan resolusi yang mempunyai lebih
daripada 30 peringkat sukar untuk dibezakan dengan mata kasar. Penggunaan teknik
mentafsir imej menerusi digit diperlukan untuk memanfaatkan resolusi radiometrik yang
lebih banyak ini.
Penyerakan sinaran oleh atomsfera dan kesan penyerapan boleh mengurangkan

ketelusan radiometrik pada imej dengan mengurangkan diskriminasi antara sinaran yang
berbeza ( terutama pada panjang gelombang yang pendek). Kaedah memperbaiki kontras
pada imej untuk tujuan tafsiran dan persembahan boleh dilakukan melalui proses penjelasan
imej. Bagaimanapun, teknik penjelasan imej secara digit ini tidak boleh memperbaiki
resolusi radiometrik pada data itu, kerana resolusi radiometrik bergantung kepada alat
penderia yang digunakan dan juga kontras visual pada sesuatu imej itu. Jadual 3.3
memberikan beberapa penderia satelit yang biasa digunakan dan resolusi radiometrik yang
berkaitan dengannya.

Jadual 3.3 : Penderia Satelit dan Resolusi Radiometrik
Penderia Satelit Resolusi Radiometrik

Landsat 1,2 & 3; MSS 6-Bit (64 peringkat)
Landsat 4 & 5 TM 8 Bit (256 peringkat)
NOAA-AVHRR 10 Bit (1024 Peringkat)
EOS-MODIS 12 Bit, (4096 peringkat)
3.5 RESOLUSI TEMPORAL
Resolusi temporal bagi data yang dideriakan merujuk kepada pusingan ulangan atau
sela antara perolehan imej yang berturutan. Pusingan ini ditetapkan untuk pentas pesawat
angkasa oleh sifat-sifat orbit. Satelit memberikan liputan yang berulang dengan kos yang
kurang. Tetapi kelemahan penetapan masa pada pesawat angkasa ini selalu juga bertembung
dengan liputan awan yang tebal dan cuaca yang buruk dan boleh merendahkan kualiti imej
yang dideriakan. Bertambah sukar lagi bila kerja lapangan perlu dibuat serentak dengan
perolehan imej yang dideriakan. Jadual 3.4 memberikan beberapa penderia satelit dan
resolusi tempoh yang kerap digunakan oleh pengkaji penderiaan jauh.
Jadual 3.4 : Penderia Satelit dan Resolusi Temporal
Penderia Satelit Resolusi Temporal
Landsat 1,2 & 3; MSS 18 hari (setiap 251 orbit)
Landsat 4 & 5 TM 16 hari (setiap 233 orbit)
SPOT HRV 26 hari
NOAA-AVHRR 12 jam
EOS-MODIS 2 hari

BAB 4
PENDERIAAN GELOMBANG MIKRO
4.1 PENGENALAN
Sistem penderiaan jauh yang menggunakan gelombang mikro telah dilancarkan awal
1950an untuk tujuan yang berkaitan dengan angkatan tentera. Radar adalah penderiaan
gelombang mikro yang dibawa oleh satelit sumber bumi masa kini untuk mengimej
permukaan bumi. Penderiaan boleh dilakukan pada waktu siang dan malam dalam semua
keadaan cuaca kerana sistem ini tidak bergantung kepada tenaga electromagnet sepertimana
sistem optik lain.
Kegunaan imej radar oleh sektor awam bermula dalam tahun 1960an menerusi
pemetaan beberapa kawasan di Panama, Venezuela dan Brazil yang menggunakan Side
Looking Airborne Radar (SLAR). Imej dari SLAR juga digunakan untuk tujuan pemantauan
permukaan lautan bagi menentukan keadaan angin, ombak dan ais.
Penderiaan jauh gelombang mikro dari angkasa bermula dengan pelancaran SEASAT
pada 1978 dan disambung oleh Shuttle Imaging Radar (SIR) dalam tahun 1980an.
Seterusnya, ia diikuti oleh satelit ERS-1, ERS-2 kepunyaan Agensi Angkasa Eropah atau
European Space Agency dan juga Japanese Earth Resources Satellite (JERS-1) kepunyaan
Jepun. Secara umumnya, penggunaan imej daripada sistem optik melebihi penggunaan data
radar. Ini kerana data radar sukar diperoleh jika dibandingkan dengan data Landsat ataupun
SPOT. Begitu juga dengan pengguna yang kurang didedahkan dengan kaedah kegunaan
radar dalam menjalankan penyelidikan mereka.
Penyelidikan oleh kumpulan kerja radar, yang sebahagian besarnya berpunca daripada
Pusat Data Radar, Jet Propulsion Laboratory di Pasadena dan Goddard Space Centre
Greenbelt Amerika Syarikat, telah mendedahkan kepada pengkaji yang berminat mengenai
pelbagai kegunaan penyelidikan yang boleh memanfaatkan imej radar ini. Kini pengedaran

imej yang lebih meluas dengan harga yang berpatutan, memudahkan lagi perolehan dan
penyebaran data ke seluruh dunia akademik. Jenis penyelidikan kini yang menggunakan data
radar termasuklah:
• Pemetaan dan pembinaan carta

• Pengurusan dan pemantauan sumber
• Ancaman pencemaran dan bahan buangan
• Bencana alam dan amaran
• Hal-hal mengenai ais lautan
• Penguatkuasaan dan pengawasan
4.2 CIRI-CIRI PENDERIAAN RADAR
Terdapat dua faktor utama yang mempengaruhi pentransmisian isyarat daripada

sistem radar, iaitu panjang gelombang dan polarisasi denyutan tenaga yang diperlukan.
Jadual 4.2 menyenaraikan jalur panjang gelombang radar yang biasa digunakan untuk tujuan
pentransmisian denyutan.
Jadual 4.1 : Jalur Panjang Gelombang Radar
Nama Jalur Panjang gelombang λ Frekuansi (GHz)

(cm)
Ka 0.75 – 1.1 26.5 - 40
K 1.1 – 1.67 18 – 26.5
Ku 1.67 – 2.4 12.5 - 18
X 2.4 – 3.75 8 – 12.5
C 3.75 – 7.5 4-8
S 7.5 – 15 2-4
L 15 – 30 1-2
P 30 – 100 0.3 - 1
Sumber : Schowengerdt (1997)

Panjang gelombang isyarat radar menentukan gangguan-gangguan atenuasi atmosfera.

Pengaruh atenuasi atmosfera terhadap imej yang dideria oleh isyarat radar terhad pada
panjang gelombang yang lebih pendek, iaitu kurang daripada 3 cm. Secara amnya atenuasi
atmosfera bertambah pada gelombang yang lebih pendek dan berkurangan pada gelombang
yang lebih panjang.
Secara keseluruhan, imej yang dideriakan melalui sistem radar mempunyai kelebihan
berikut jika dibanding dengan imej yang diperoleh daripada sistem optik.
• Boleh diambil pada masa siang dan malam

• Boleh diambil untuk semua keadaan cuaca (sedikit gangguan semasa hujan
ribut yang kuat)
• Tidak bergantung pada sinaran solar kerana menyediakan sinaran keterangan
secara aktif
• Sinaran yang diterangi boleh menembusi awan, kabus dan asap.
Oleh itu, imej radar sangat berguna untuk kawasan tropika dan khatulistiwa yang
sukar memperoleh imej satelit yang berkualiti tinggi kerana gangguan cuaca, kabus dan
awan. Isyarat radar boleh ditransmisi dan diterima dalam pelbagai mod polarisasi. Oleh itu,
isyarat boleh ditapis sebegitu cara sehingga getaran gelombang elektrik dihad pada satu satah
tegak lurus ke arah pergerakan gelombang. Isyarat radar ditransmisikan sama ada pada satah
mendatar (H) atau satah menegak (V). Penerimaan isyarat juga boleh pada satah mendatar
dan menegak. Dengan itu, terdapat empat isyarat pentransmisian radar iaitu:
Pentransmisian mendatar, penerimaan mendatar (HH)

• Pentransmisian menegak, penerimaan menegak (VV)
• Pentransmisian mendatar, penerimaan menegak (HV)
• Pentransmisian menegak, penerimaan mendatar (VH)
Mod polarisasi penting untuk menentukan jenis imej yang diterima. Mod HH
memberikan imej sasaran yang berbeza daripada yang dibalikkan menerusi mod HV. Begitu
juga dengan mod VV, VS, VH. Selalunya mod HH, HV memberikan jalur yang lebih cerah.
Biasa juga berlaku gangguan pada jalur HV dalam bentuk penjaluran (banding). Penjaluran

memberikan rupa imej sebagai banjaran atau aluran yang selari dan boleh disalah tafsirkan.
Hal ini perlu disedari oleh pengkaji yang meneliti kawasan yang beralun. Kepastian perlu
dibuat sama ada tafsiran itu benar-benar banjaran bukit dan tidak daripada kesan penjaluran
imej ini.
4.3 MENGIMEJ DARIPADA RADAR
Imej radar diperoleh daripada cahaya sinaran yang ditransmisikan sendiri oleh radar
untuk menerangi permukaan yang disasari pada bahagian panjang gelombang radio. Sebuah
kamera menggunakan lampu untuk mengeluarkan sinaran cahaya kesasaran dan merakam
difilem cahaya yang dipantulkan semula menerusi lensa kamera. Radar juga menggunakan
kaedah yang sama, cuma lensa dan filem pada kamera digantikan dengan antena dan pita
komputer berdigit untuk merakam objek sasaran radar.
Radar adalah singkatan untuk Radio Detection and Ranging atau Julatan dan
Pengesanan Radio. Radar mengukur kekuatan tenaga dan masa yang diambil bagi sesuatu
isyarat gelombang mikro yang diemisikan oleh antena radar ke objek yang disasarinya di
bumi. Antena radar berselang-selang mentransmisi dan menerima denyutan pada sesuatu
bahagian panjang gelombang mikro dan polarisasinya. Biasanya panjang gelombang ini
adalah pada 1 cm ke 1mm dan frekuansi radar pada julat 300 MHz ke 30 GHz. Polarisasi
radar merujuk sama ada pada satah menegak atau mendatar. Mengimej objek mengikut
sistem radar memerlukan pentransmisian lebih kurang 1500 denyutan kuasa tinggi sesaat
terhadap sesuatu objek dengan setiap denyutan itu mempunyai jangkamasa 10 - 50 mikrosaat
(µs). Denyutan ini biasanya mengikuti jalur frekuensi yang sempit yang dipilih oleh sistem
radar itu. Permukaan bumi yang menerima tenaga denyutan radar diserak pada seluruh arah
dengan sebahagian daripadanya dipantulkan semula ke arah antena sebagai serak balik atau
backscatter.
Serak balik radar diterima sebagai gema (echo) radar yang lemah dan diterima oleh
antena dalam polarisasi yang spesifik sama ada menegak atau mendatar. Gema ini ditukar ke
data digit dan dimasukkan ke dalam perakam data untuk diproses dan dipaparkan
kemudiannya sebagai imej. Denyutan radar bergerak pada halaju cahaya. Oleh itu,
pengukuran masa bagi denyutan dihantar dan diterima boleh dikira untuk mendapatkan jarak

atau julat sesuatu pantulan objek sasaran. Pilihan panjang jalur denyutan (dalam µs) itu
menentukan resolusi imej. Semakin tinggi panjang gelombang yang digunakan semakin kecil
resolusi imej itu.
Semasa pentas dan penderia radar bergerak pada laluan penerbangannya kawasan
yang diterangi (footprint) juga bergerak bersama pada permukaan swath itu dan sekaligus
membina imej bersamanya. Panjang antena radar menentukan resolusi pada arah azimut imej
itu. Semakin panjang antena, semakin halus resolusi ini. Antena yang terlalu panjang pula
menyukarkan penerbangan dan tidak praktikal. Synthetic Aperture Radar (SAR) ialah satu
teknik untuk mengsintesis antena yang panjang ini dengan mengkombinasikan isyarat gema
yang diterima oleh radar ketika ia bergerak sepanjang laluan penerbangan. Aperture pada
kamera ialah laluan yang digunakan untuk mengutip tenaga pantulan yang diterima bagi
membentuk imej. Pada radar, laluan ini adalah pada antena. Aperture sintetik dibina dengan
menyerakkan aperture sebenar atau antena menerusi beberapa siri kedudukan bersama-sama
dengan laluan penerbangan itu. Kaedah SAR dapat menangani keperluan antena yang
panjang dan tidak praktikal itu.
4.4 MEMAHAMI IMEJ RADAR
Imej radar terdiri daripada titik-titik yang dipanggil elemen gambar atau piksel.
Setiap piksel pada imej radar mewakili serak balik radar untuk sesuatu kawasan bumi itu.
Kawasan yang gelap daripada imej mewakili serak balik yang rendah manakala kawasan
yang cerah mewakili serak balik yang tinggi. Ciri-ciri cerah bererti sebahagian besar tenaga
radar dipantulkan semula ke antena dan ciri yang gelap menunjukkan sebahagian kecil sahaja
tenaga yang dipantulkan. Serak balik untuk sesuatu kawasan sasaran pada sesuatu panjang
gelombang boleh berbeza mengikut keadaan berikut:
• Saiz kawasan sasaran yang menyerak balik sinaran

• Kandungan air pada kawasan sasaran
• Polarisasi denyutan
• Sudut pencerapan
• Panjang gelombang yang berbeza-beza

Dalam kajian penderiaan jauh pengkaji perlu memahami sifat serak balik radar ini.
Serak balik diukur dalam unit kawasan seperti meter persegi. Serak balik berhubung terus
dengan saiz sesuatu objek. Objek yang lebih kurang sama dengan saiz panjang gelombang
radar atau lebih besar kelihatan cerah dalam imej atau dianggap 'kasar'. Objek yang lebih
kecil daripada panjang gelombang kelihatan gelap atau licin. Pengukuran serak balik radar
dipanggil menormalkan keratan rentas radar (sigma θ) diukur dalam decibels (dB). Nilai
tipical sigma θ untuk pengukuran yang normal adalah di antara +5 dB (sangat terang) ke-40
dB (sangat gelap). Secara umum, imej radar yang cerah merujuk pada permukaan yang
kasar. Permukaan yang rata memantulkan sedikit tenaga atau tiada tenaga yang dibalikkan ke
radar atau kelihatan lebih gelap. Tumbuhan dianggap sederhana kasar pada panjang
gelombang mikro dan kelihatan kelabu atau kelabu muda pada imej. Permukaan yang
kedudukannya berhadapan dengan radar kelihatan lebih cerah kerana ia memberikan serak
balik yang lebih kuat daripada permukaan yang tidak berhadapan dengan radar. Kawasan
yang tidak diterangi oleh radar seperti kawasan lindungan gunung berada dalam kawasan
bayangan dan kelihatan gelap. Bagi kawasan bandar yang dibarisi oleh bangunan tinggi yang
berdekatan, denyutan radar yang diterima akan dipantul oleh jalan raya ke bangunan dan
dipantulkan semula ke radar. Dua kali pantulan begini menjadikan imej itu cerah. Manakala
bagi bangunan yang tidak berbaris rapat denyutan dipantul terus ke radar dan imej kelihatan
kelabu cerah yang melambangkan kekasaran permukaan.
4.5 PENTAS DAN PENDERIA RADAR
Pentas dan penderia yang mengimej bahagian gelombang mikro terdiri daripada
satelit Seasat, SIR-A, SIR B, SIR C, ERS – 1, ERS – 2, JERS – 1, RADARSAT, X – SAR.
Daripada kumpulan pesawat udara pula termasuklah IRIS, AN-APS-94D, GOODYEAR
GEMS, JPL AIRSAR. Jadual 4.2 memberikan beberapa keterangan lanjut mengenai pentas
dan penderia yang digunakan serta jalur panjang gelombang mikro yang dikesani.

Jadual 4.2 : Panjang Gelombang, Frekuensi dan Beberapa Contoh yang Digunakan
dalam Penderiaan Jauh Gelombang Mikro
Jalur Panjang Contoh (frekuensi GHz)

gelombang (cm)
Ka 0.8 – 1.1 SSM/I (37.0)
K 1.1 – 1.7 SSM/I (19.35, 22.235)
Ku 1.7 – 2.4 Cassini (13.8)
X 2.4 – 3.8 X-SAR (9.6)
C 3.8 – 7.5 SIR-C (5.3), ERS-1 (S.25), RADARSAT (5.3)
S 7.5 – 15 Magellam (2.385)
L 15 – 30 Seasat (1.275), SIR – A(1.278), SIR-B (1.282), SIR-C
(1.25), JERS-1 (1.275)
P 30 – 100 NASA/JPL DC-8 (9.44)
Sumber : Schowengerdt (1977) disesuai.
NASA telah melancarkan sebuah penderia sistem radar yang dipanggil Spaceborne
Imaging Radar – C/X- Synthetic Aperture Radar atau SIR- C/X - SAR. Sistem ini adalah
projek bersama antara NASA, German Space Agency (DRA) dan Italian Space Agency (ASI).
Projek ini adalah sambungan daripada Seasat 1978, SIR-A 1981 dan SIR-B 1984.
Kesemuanya merupakan sebahagian daripada sistem pencerapan bumi (EOS) melalui radar
yang dirancang hingga ke akhir abad ini.
SIR – C/X - SAR mempunyai struktur antena yang mengandungi tiga jenis yang
beroperasi pada jalur L (λ = 23.5 cm), jalur C (λ = 5.8 cm) dan jalur X (λ - 3cm). Jalur L
dan C dibina daripada panel yang berasingan dan boleh mengukur kedua-dua polarisasi
menegak dan mendatar. Sistem antena ini merupakan perkakasan yang berat (10,500 kg) dan
panjang (12 m x 3.7 m) dan paling rumit yang pernah dipasang oleh JPL. Jadual 4.3
memberikan perincian mengenai ciri-ciri sistem SIR – C/X - SAR ini pada tiga jalur yang
diimejkan.

Jadual 4.3 : Ciri Sistem SIR-C/X-SAR
Parameter Jalur L Jalur C Jalur X
Panjang gelombang 0.235 m 0.058 m 0.031 m
Lebar swath 15 ke 90 km 15 ke 90 km 15 ke 40 km
Panjang denyutan 33.8, 16.9, 8.5 µs 33.8, 16.9, 8.5 µs 40 µs
Kadar data 90 Mbit/s 90 Mbit/s 45 Mbit/s
Format data 8,4 bit 8,4 bit 8,4 bit
Manakala perincian parameter sistem radar ini diberikan dalam Jadual 4.4:
Jadual 4.4 : Perincian Parameter Sistem SIR-C/X-SAR
Parameter Keterangan
Ketinggian Orbit 225 km
Resolusi 30 x 30 m
Julat sudut pandangan 17 ke 63 daripada nadir
Panjang jalur 10, 20 dan 40 MHz
Jumlah data 50 jam/saluran/misi
Jumlah berat perkakasan instrumen 11,000 kg
Penggunaan tenaga 3000 ke 9000 W
Kadar perulangan denyutan 1395 ke 1736 denyutan sesaat

4.6 JERS-1 DAN PENDERIA
Jepun telah melancarkan Japanese Earth Resources Satellite (JERS - 1) pada Februari
1992. Pentas ini membawa dua perkakas pengimej iaitu penderia optik dan penderia radar.
Penderia optik dinamakan OPS dan beroperasi pada lapan jalur dengan panjang gelombang
antara 0.52 µm dan 2.40 µm. Lebar swath adalah 75 km. Saiz piksel optik 18.3 m x 2.42 m
serta memberi keupayaan mengimej stereoskopik.
Satelit Penderiaan Jauh Eropah ERS-1 dilancarkan pada Julai 1991. Satelit ini
membawa bahagian penderia yang memberikan data pada panjang gelombang mikro.
Instrumen utama yang dibawa adalah seperti berikut:
• Active Microwave Instrument (AMI). Instrumen aktif gelombang mikro ini

mempunyai fungsi yang menggabungkan Synthetic Aperture Radar (SAR) dan alat
pengukur angin (Wind Scatterometer). SAR beroperasi dalam mod imej yang
memperolehi lilitan yang lebar untuk kajian lautan, kawasan polar, persisiran pantai
dan daratan. Dalam mod ombak, SAR mengeluarkan imej (5 km x 5 km) pada jarak
waktu yang tetap untuk memperolehi data arah dan panjang gelombang lautan. Alat
pengukur angin menggunakan tiga antena untuk menjana data kelajuan dan arah angin
permukaan laut.
• Radar Altimeter (RA) mengukur dengan tepat ketinggian paras laut, ketinggian
ombak yang signifikan, beberapa parameter ais dan boleh juga menganggar kelajuan
angin permukaan.
• Along Track Scanning Radiometer (ATSR) adalah alat yang menggabungkan
radiometer inframerah dan alat pengukur suhu permukaan, suhu puncak litupan awan
dan kandungan wap atmosfera.
• Precise Range and Range-rate Equipment (PRARE) dimuatkan untuk mengukur
kedudukan satelit dan ciri-ciri orbit dan penentuan ketepatan geodetik.
• Laser Retro-reflectors (LRR) memberikan pengukuran kedudukan satelit dan orbit
menerusi penggunaan stesen laser di bumi.

ERS-2 dilancarkan pada 1995 dan membawa penderia radar yang sama seperti yang
dibawa oleh ERS-1. Manakala instrumen GOME (Global Ozon Monitoring Experiment)
dimuatkan untuk mengukur kehadiran ozon, gas dan aerosol di stratosfera dan troposfera.
Satelit sumber bumi lain kepunyaan ESA termasuklah Meteosat Second Generation
(MSG) yang akan dilancarkan pada 2000. Envisat-1 akan dilancarkan pada masa hadapan
bertujuan meneruskan misi ERS-1 dan ERS-2 untuk menerokai pelbagai bidang disiplin
dalam membina program pencerapan bumi yang kukuh untuk benua Eropah. Maklumat
tambahan mengenai ciri-ciri satelit radar dirumuskan dalam jadual 4.5.
Jadual 4.5 : Ciri-Ciri Satelit Radar
Parameter Seasat SIR-A SIR-B ERS-1 JERS-1 Radarsat
Ketinggian 800 km 245 km 225-235 km 783 km 568 km 793-821 km
Panjang gelombang 0.235 m 0.235 m 0.235 m 0.0957 m 0.235 m 0.057 m
Polarisasi HH HH HH VV HH HH
Sudut insiden 20° 47° 15.57° 23° 35° 20°
Lebar swath 100 km 50 km 20-50 km 100 km 75 km 100 km
Julatan resolusi 25 m 40 m 58 – 17 m 30 m 18 m 25 m
Resolusi azimut 25 m 40 m 25 m 30 m 18 m 28 m
(1984) (1994) (1981) (1984) (1995)

BAB 5
SATELIT SUMBER BUMI
5.1 PENGENALAN
Kajian penderiaan jauh telah menerima banyak manfaat daripada perkembangan

explorasi angkasa. Kini data dari satelit sumber bumi digunakan untuk ramalan cuaca,
ramalan pengeluaran hasil yang berkaitan dengan pertanian, explorasi mineral, pengesanan
pencemaran melampaui sempadan, perubahan geoterma dan pemanasan bumi. Disiplin
penderiaan jauh terus berkembang selari dengan penambahan maklumat yang diperoleh dari
kapal angkasa generasi baru yang berkebolehan teknikal jauh lebih baik daripada yang ada
sekarang. Bab ini menerangkan secara ringkas sistem satelit sumber bumi yang utama kini
dan yang dirancang untuk dilancarkan pada masa hadapan. Untuk memudahkan penyampaian
sebahagian daripada maklumat mengenai butiran satelit masa depan diberikan dalam bentuk
jadual.
5.2 PERUSAHAAN SAINS BUMI NASA
Perusahaan Sains Bumi (Earth Science Enterprise) atau ESE NASA mempunyai
fokus khas untuk melaksanakan penyelidikan bumi melalui satelit angkasa. Bersama dengan
rakan antarabangsa lain NASA memantau dan mendapatkan maklumat mengenai pola-pola
iklim untuk membolehkan para penyelidik meramal dan memberi maklum balas yang
bersesuaian terhadap peristiwa dan kejadian mala petaka yang menimpa bumi seperti banjir,
kemarau, gunung berapi dan musim sejuk yang luar biasa. Sering kali maklum balas sebegini
dapat memberi fahaman lanjut terhadap mala petaka tersebut dan hasilnya dapat
menyelamatkan nyawa dan menjimatkan sumber negara yang terbabit.
Sistem pencerapan bumi (EOS) adalah komponen utama dalam ESE NASA. EOS
terlibat terus dalam pelbagai pelancaran siri satelit orbit bumi yang membawa pelbagai alat

canggih dan terkini untuk penyelidikkan. Alat generasi baru yang diperkenalkan mempunyai
julat resolusi ruang spektrum yang luas dan beroperasi secara pasif dan aktif pada spektrum
elektromagnet. Dua alat EOS yang mengukur keseimbangan sinaran dari bumi dan petir
dilancarkan dalam misi Tropical Rainfall Measuring Mission (TRMM) manakala satelit
komprehensif EOS yang pertama dipanggil AM-1 yang akan dilancar tidak berapa lama lagi.
Fokus satelit ini ialah untuk mencerapi permukaan bumi, awan, aerosol dan perseimbangan
sinaran. Ia akan diikuti oleh satelit khas lain yang mencerapi aspek persekitaran yang lain
pula. Dengan satelit baru ini, NASA berharap bahawa misi pencerapan bumi akan berterusan
sekurang-kurangnya 15 tahun lagi. Jadual 5.1 memberikan objektif sains EOS yang utama.
Hampir keseluruhan aspek penting atmosfera dan permukaan bumi diberi perhatian.
Jadual 5.1: Objektif Sains EOS
1. Kitaran tenaga dan air

Ciri-ciri berbaur dan penyinaran yang mempengaruhi tindak balas atmosfera terhadap tekanan gas
rumah hijau, hidrologi skala besar dan proses kelembapan termasuklah hujan dan sejatan.
2. Lautan
Pertukaran tenaga, air dan kimia dan atmosfera, pertukaran antara lapisan atas dan dalam lautan
termasuk ais laut.
3. Kajian kimia troposfera dan stratosfera.
Kaitan dengan kitaran hidrologi dan ekosistem, transformasi gas rumah hijau di atmosfera dan
interaksi yang menggalakkan perubahan iklim.
4. Hidrologi permukaan daratan dan proses ekosistem
Memperbaiki anggaran air larian permukaan dan larian ke laut, punca dan benam gas rumah hijau,
pertukaran kelembapan dan tenaga antara permukaan daratan dengan atmosfera. Juga perubahan
liputan guna tanah.
5. Glasier dan kepingan ais polar
Meramal suhu laut dan keseimbangan air global.
6. Kajian kimia di stratosfera tengah dan tinggi.
Reaksi kimia, hubungan atmosfera-solar, punca dan benam gas-gas sinaran yang penting.
7. Bumi
Gunung berapi dan perananya terhadap perubahan iklim.
Sumber : ERSCAD (1998)

Pentadbiran EOS dibahagikan kepada tiga bahagian iaitu Sistem Pencerapan Pesawat
Angkasa, Sistem Maklumat dan Pemprosesan Data dan Program Penyelidikan yang
menggunakan data yang dicerapi. Pada mulanya EOS bercadang untuk menggunakan
pesawat angkasa yang besar dilengkapi dengan pelbagai penderia untuk pencerapan kawasan
serantau yang komprehensif, tetapi program ini melibatkan kos yang terlalu tinggi dan
kekurangan peruntukan telah tidak mengizinkan pelancarannya. Saiz program seterusnya
telah disesuaikan dan beberapa siri pelancaran pesawat angkasa sederhana untuk masa depan
telah dicadangkan.
Jadual 5.2 memberikan misi EOS hingga 2000 dan selanjutnya yang diberikan secara
umum sahaja. Pelancaran siri angkasa EOS meliputi tempoh 1998 – 2008. Manakala
pencerapan bumi diteruskan hingga tahun 2012.
Jadual 5.2 : Profil Misi EOS

Satelit Penderia
AM-1 CERES
MISR
MODIS
ASTER
MOPITT
TRMM CERES
LIS
VRS
TMI
PR
METEOR SAGE 111
Landsat 7 ETM+
ACRIM ACRIM
ADEOSS 11 Seawinds
AMSR
GLI
POLDER
ILAS-2
PM-1 AIRS
AMSU
CERES (2)
MODIS
HSB
AMSR-E
Satelit lain hingga tahun 2008:
NMP/EO-1, Jason 1, Laser ALT-1, FOO, TSISAT, SPACE STATION, CHEM-1, SAVE, AM-2, Radar
ALT-2A, PM-2, Laser ALT-2, NOAA-N, CHEM-2.
Sumber : ERSDAC (1999).

Projek EOS mengendalikan jumlah data yang sangat banyak tetapi projek ini juga
telah memperuntukkan sumber kewangan yang lebih untuk proses pengendalian dan
pemprosesan data bumi serta untuk sistem maklumat data yang dicerapi. Dua penderia yang
penting yang dimuatkan dalam satelit AM1 ialah ASTER dan MODIS. Landsat 7 pula
membawa ETM+ manakala misi TRMM membawa penderia CERES yang berupaya
mengukur budget sinaran bumi dan atmosfera.
5.3 SATELIT LANDSAT
Siri satelit yang dikenali sebagai Landsat merupakan konsep yang dikembangkan
daripada pemerhatian fotograf menerusi penerbangan awal orbit Utarid dan Gemini. Satelit
pertama dilancarkan pada 23 Julai, 1972 dikenali sebagai Earth Resources Technology
Satellite – 1 (ERTS-1). Tugasnya adalah untuk menunjukkan kebolehan satelit ini
menggunakan kaedah penderiaan jauh multispektrum dari angkasa, khususnya dalam
menyediakan pelbagai maklumat tentang pengurusan sumber bumi. Pada Julai 1975, ERTS-
1 telah ditukar nama kepada Landsat-1 (satelit daratan) untuk membezakanya daripada satelit
lain seperti Seasat (satelit lautan). Siri satelit pertama ini merupakan pindaan daripada satelit
cuaca Nimbus yang dibina oleh Bahagian Angkasa General Electric. Satelit ini juga
dijadikan asas mereka bentuk Landsat 2 dan 3 yang mempunyai diameter 1.5 m dan berat
muatan kira-kira 950 kg.
Landsat dilancarkan ke orbit hampir kutub dengan altitud satelit yang berbeza antara
880 km hingga 940 km. Orbit satelit adalah bulat, di antara 900 kutub utara dengan selatan,
dan besingkroni matahari dengan pergerakan bumi. Oleh itu ia berupaya menyamakan
pergerakan dengan pusingan matahari ke arah barat apabila bumi bergerak.
Untuk membolehkan sesuatu imej diambil secara berulang pada sesuatu kawasan,
orbit satelit bergerak ke arah barat setiap hari. Ini membolehkan imej diambil pada sesuatu
kawasan di bumi itu setiap 18 hari. Orbit sedemikian telah digunakan dengan jayanya oleh
Landsat 1, 2 dan 3. Landsat 1 beroperasi selama enam tahun sehingga Januari 1978. Landsat
2 yang dilancarkan pada 1975 menjalankan tugas bersama dengan Landsat 1 di angkasa.
Landsat 3 dilancarkan pada Mac 1978, Landsat 4 pada Julai 1982 dan Landsat 5 pada Mac
1984. Untuk Landsat 4 dan 5, reka bentuk satelit telah diubah untuk memperbaiki kestabilan

dan keupayaan muatan. Altitud orbit telah direndahkan ke paras 750 km, dan oleh itu
mempercepatkan pusingan ulangan menjadi 16 hari. Landsat 6 dilancarkan pada Oktober
1993 tetapi gagal kerana tidak mencapai orbit. Landsat 7 pula dilancarkan pada 15 April 1999
di pengkalan tentera udara Vandenberg California.
5.3.1 Penderia Landsat
Satelit Landsat membawa dua jenis penderia, iaitu MSS dan sama ada satu Pengimbas
Thematic Mapper atau kamera Return Beam Vidicon (RBV). Penderia MSS memperolehi
imej pada kawasan bumi kira-kira 185 km x 185 km pada empat jalur dibahagian spektrum
nampak dan hampir nampak. Resolusi satelit adalah 79 km.
Bagi MSS yang dibawa oleh Landsat 1, 2 dan 3 imej dihasilkan oleh pemantulan
sinaran. Sinaran ini direkodkan dari 79 km lebar garis pengimbas di permukaan bumi, kepada
pengesan di satelit. Untuk mengukur sinaran pada kawasan tertentu, garisan pengimbas
dibahagikan kepada unit-unit oleh medan penglihatan penderia. Garis pengimbas
mengandungi piksel yang mewakili kawasan bumi seluas 56 m x 79 m. Nilai keterangan pada
setiap piksel diperolehi dengan sel resolusi permukaan 79 m x 79 m. Setiap garis
mengandungi secara kasar 2,240 piksel. Sementara itu, setiap penggambaran mengandungi
2,340 garis. Ini bermakna terdapat tujuh juta piksel bagi setiap penggambaran untuk satu
imej yang meliputi kawasan bumi seluas 34,225 km persegi.
Penderia pada Landsat 4 dan 5 mengekalkan Penderia MSS tetapi telah menambah
Penderia TM. Penderia TM mempunyai bilangan jalur spektrum yang lebih banyak.
Sensitiviti radiometrik juga lebih tinggi dan piksel se unit kawasan lebih baik berbanding
dengan MSS. TM memperolehi imej keluasan kawasan di bumi kira-kira 185 km x 185 km
pada tujuh jalur. Resolusi geometrik linear TM ialah 2.6 kali MSS. TM mempunyai saiz
piksel yang merakamkan 30 m x 30 m pada bumi bagi jalur 1 hingga 5 dan jalur 7. Manakala
jalur 6 inframerah terma mempunyai resolusi ruang 120 m.
Landsat 6 yang membawa penderia Enhanced Thematic Mapper (ETM) telah gagal
mencapai orbit. Penderia ETM mempunyai sistem yang sama dengan penderia TM cuma
ditambahkan dengan jalur pankromat ( 0.5 µm ke 0.86 µm) yang mempunyai resolusi ruang

15 m. Manakala Landsat 7 meneruskan tradisi landsat sebelumnya dengan memberi

penekanan kepada pengumpulan maklumat mengenai ciri-ciri pengesanan perubahan sesuatu
kawasan yang luas dan global. Landsat 7 membawa penderia Enhanced Thematic Mapper
Plus atau ETM+ dan mempunyai tujuh jalur multispektrum dan satu jalur pankromat. Jalur 1,
2, 3, 4 dan 8 meliputi panjang gelombang 0.4 µm -1.0 µm, jalur 5 dan 7 meliputi panjang
gelombang antara 1.0 µm – 3.0 µm, dan jalur 6 meliputi panjang gelombang antara 8.0 µm –
12.0 µm.
Jadual 5.3 berikut memberikan perincian maklumat satelit sumber bumi Landsat.
Maklumat ini memberikan penjelasan mengenai penderia yang menggunakan resolusi ruang,
kepekaan pada spektrum yang dideriakan medan pandangan serta merta (IFOV) dan lebar
Swath.
5.3.2 Kegunaan Landsat Dalam Kajian
Dalam kajian penderiaan jauh imej Landsat biasanya digunakan untuk mencerap hal-
hal berkaitan dengan guna tanah dan ciri-ciri geologi bumi. Antara kelebihan menggunakan
imej ini ialah ketiadaan sekatan politik dan keselamatan yang dikenakan ke atas
penggunanya, tidak seperti fotograf udara di mana penggunaannya mudah disekat atau
dihadkan oleh mana-mana pihak berkuasa. Liputan setelit yang berulang menghasilkan imej
pada tempoh yang berlainan dan mudah untuk mengesan perubahan guna tanah dan ciri lain
yang bergantung pada musim dan masa. Imej diberi dalam format digit yang sesuai untuk
melakukan pemerosesan berkomputer dan pengelasan statistik. Bagaimanapun, perkakasan
dan perisian yang sesuai diperlukan untuk membaca dan menganalisis data digit penderiaan
jauh ini. Data dalam bentuk imej juga boleh didapati dengan harga yang berpatutan. Berikut
diberikan maklumat terperinci mengenai kegunaan tujuh jalur TM untuk tujuan
penyelidikan.
Jalur 1 (0.45 µm - 0.52 µm: Biru)
Jalur ini menambahkan daya telusan pada badan air dan berguna untuk pemetaan
kedalaman air serta penentuan air jernih dan keruh. Puncak pentransmisian air jernih adalah

hampir pada bahagian panjang gelombang yang terpendek. Jalur ini juga berguna untuk
mengenal pasti tanih atau tumbuhan, pemetaan jenis hutan dan ciri-ciri budaya di permukaan.
Pencerapan klorofil untuk tumbuhan yang sihat berlaku pada limit tertinggi jalur ini. Panjang
gelombang yang kurang daripada 0.45 µm banyak dipengaruhi oleh peryerakan dan
penyerapan di atmosfera.
Jalur 2 (0.52 µm – 0.60 µm : hijau)
Jalur ini direka bentuk untuk mengukur puncak pemantulan tumbuhan dan boleh
mengenal pasti tumbuhan dan menilai kehidupan tumbuhan. Juga berguna untuk mengenal
pasti aspek budaya di permukaan bumi.
Jalur 3 ( 0.63µm – 0.69 µm : merah)
Jalur ini menyerap klorofil pada tumbuhan hijau yang sihat dan mewakili jalur yang
paling penting bagi penentuan tumbuhan dan perbezaan speses tumbuhan. Juga berguna
untuk penentuan sempadan tanih dan sempadan geologi. Jalur ini memberikan kontras yang
lebih jelas daripada jalur 1 dan 2 disebabkan oleh pengurangan kesan atmosfera. Bahagian
panjang gelombang 0.69 µm adalah signifikan kerana ia merupakan permulaan bagi kawasan
spektrum 0.68 µm ke 0.75 µm di mana pantulan tumbuhan bertambah mendadak dan boleh
mengurangkan ketepatan penyelidikan tumbuhan.
Jalur 4 ( 0.76 µm - 0.90 µm : inframerah dipantulkan )
Jalur ini sesuai untuk mengkaji jumlah biomes tumbuhan yang didapati pada imej. Ia
juga berguna untuk mengenal pasti hubungan tanaman, tanaman dan tanih serta kontras air
dan daratan. Selain itu kelembapan tanih boleh dikenal pasti pada jalur ini.
Jalur 5 ( 1.55 µm – 1.75 µm : infra merah tengah)
Jalur ini sensitif pada kekeruhan badan air ataupun jumlah kandungan air dalam
tumbuhan. Maklumat begini penting untuk kajian kesan kemarau kepada tanaman dan

kesihatan tumbuhan. Jalur ini boleh digunakan untuk membezakan awan, salji dan ais dan
penting dalam kajian hidrologi.
Jalur 6 (10.4 µm – 12.5 µm: infra merah terma)
Jalur ini mengukur jumlah pengemisian fluks daripada permukaan bumi. Ia berguna
untuk mengkaji aktiviti geoterma, pengelasan tumbuhan, analisis tekanan tumbuhan, kajian
kelembapan tanih dan penggunaan untuk pemetaan terma.
Jalur 7 ( 2.08 µm –2.35 µm : inframerah tengah)
Jalur ini gunanya untuk membezakan formasi batu-batan geologi dan mineral . Ia juga
berkesan digunakan untuk mengenal pasti perubahan pada zon hidroterma batuan dan
kandungan kelembapan dalam tumbuhan.

Jadual 5.3 : Landsat : Ciri-ciri Misi, Siri Satelit dan Penderia yang Berkaitan
Satelit MAKLUMAT PENDERIA
Tarikh pelancaran
(tarikh tamat perkhidmatan) Orbit Nama Penderia Spektrum/Frekuensi IFOV Lebar Swath
Landsat 1 Sinkroni matahari RBV 1. 0.5 - 0.6 µm 80 m 185 kKm

23.7.72 alt : 917 km (Return Beam Vidicon 2. 0.6 - 0.7 µm
(1.6.78) inc : 99° Camera) 3. 0.7 - 0.8 µm
Ulangan : 18 hari 4. 0.9 - 1.1 µm
1. 0.475 - 0.575µm
MSS 2. 0.580 - 0.680 µm 80 m
Sistem Pengimbas 3. 0.580 - 0.680 µm
Multispektrum 4. 0.690- 0.830 µm
Landsat 3 Sun sync. RBV (1979)

5.3.78 alt : 915 km (Return Beam Vidicon seperti di atas 80 m 185 km
(31.3.83) inc : 99° Camera)
Ulangan :18 hari
MSS (1983)
Sistem Penimbas
multispektrum 0.505 - 0.750 µm 38 m 98 km x 2
Landsat 4 Sinkroni matahari TMC 1. 0.45 - 0.52 µm

16.7.82 alt : 705 km (Thematic Mapper) 2. 0.52 - 0.60 µm
(August 93) inc : 98° 3. 0.63 - 0.69 µm
TM data trasmisi gagal. Ulangan : 16 hari 4. 0.75 - 0.90 µm
Direct downlink sahaja. 5. 1.55 - 1.75 µm
6. 2.08 - 2.35 µm 120 m
7. 10.40 - 12.50 µm
185 km
MSS seperti di atas 80 m
Landsat 5
3.1.84
tidak kebolehan merekod. Direct seperti di atas
downlink sahaja.
Landsat 6 Sinkroni matahari ETM 1. 0.50 - 0.86 µm 15m x 15m
5.10.93
(5.10.93) alt : 705 km (Enhanced Thematic 2. 0.45 - 0.52 µm 185 km
tidak mencapai orbit-gagal
inc : 98° Mapper) 3. 0.52 - 0.60 µm
Ulangan : 16 hari 4. 0.63 - 0.69 µm
5. 0.75 - 0.90 µm 30 m
6. 1.55 - 1.75 µm
7. 2.08 - 2.35 µm
Sinkroni matahari 1. 0.450-0.51 µm 30 m
Landsat 7 alt : 705 km ETM+ 2. 0.525-0.605 µm 30 m 185 km
15.4.99 inc : 98° 3. 0.630-0.690 µm 30 m
Ulangan : 16 hari 4. 0.750-0.900 µm 30 m
5. 1.55-1.75 µm 30 m
6. 10.40-12.50 µm 60m
7. 3.09-2.35 µm 30m
8. 0.520-0.900 µm 15m

5.4 SATELIT SPOT
Sistem Satelit Peranchis, Satelite Pour l’Observation de la Terre yang dahulunya

dikenali sebagai Systeme Probatroire d’ Observation de la Terra atau singkatan SPOT
merupakan satelit sumber bumi yang pertama dilancarkan di Eropah. Program operasi satelit
SPOT diuruskan oleh Centre National d’Etudes Spatiales (CNES) sejak 1978 dengan
penglibatan daripada Sweden dan Belgium.
SPOT 1 telah dilancarkan oleh kapal pelancar satelit ARIANE pada 22 Februari 1986
dari Pusat Angkasa Guiana di Guiana Perancis. Pada keesokan hari, imej-imej spot yang
pertama bagi Eropah Barat dan Afrika Utara diperolehi di stesen bumi Aussaguel
berhampiran dengan Toulouse. Imej-imej ini dianalisa dan diperakui tinggi mutunya. Imej-
imej di Malaysia, boleh didapati daripada stesen bumi di Bangkok. Satelit SPOT dengan
berat muatan sebanyak 1750 kg beroperasi pada orbit hampir kutub dan bersinkroni matahari
dengan kecondongan 98.70. Ketinggian satelit adalah 832 km daripada permukaan bumi.
Dimensi satelit berukuran 2 m x 2 m x 3.5 m dan panjangnya termasuk panel suria adalah
15.6 m ( SPOT 1992 ).
SPOT 1 menamatkan perkhidmatannya pada 31 Disember 1990. SPOT 2 dilancarkan

pada 22 Jun 1990 dan masih berfungsi. SPOT 3 dilancarkan pada 26 September 1993. Pada
November 1996, SPOT 3 mengalami kerosakan dan tidak lagi berfungsi. SPOT 4 akan
dilancarkan manakala SPOT 5 dalam proses pembinaan.
5.5 PENDERIA SPOT
Beban SPOT mengandungi dua alat penderia High Resolution Visible (HRV) yang
yang mengandungi dua pita magnetik untuk merakamkan data dan satu pemancar telemetri
Penderia HRV. Penderia direkabentuk untuk beroperasi samada dalam mod pankromat, hitam
dan putih atau multispektrum pada kawasan panjang gelombang cahaya nampak dan dekat
inframerah.

Bagi mod pankromat spektrum yang dikesani adalah lebar. Ini memberi resolusi ruang
kira-kira 10 m, manakala bagi mod multispektrum hanya 3 jalur spektrum yang sempit sahaja
dikesani memberikan resolusi ruang seluas 20m. Tenaga sinaran yang dipantulkan dari muka
bumi memasuki penderia HRV menerusi cermin data yang kandunganya diprojeksikan
kepada dua charge-coupled-dectector (CCD) arrays. Setiap CCD array mengandungi 6000
pengesan yang diatur secara linear. Cara begini biasa dirujuk sebagai pengimbas pushbroom
kerana ia mengimej satu barisan yang lengkap mengenai sesuatu pandangan muka bumi dari
arah laluan lintas dengan satu pandangan lain semasa penderia itu maju arah downtrack.
Kaedah ini tidak menggunakan pengimbas cermin secara mekanikal seperti yang dilakukan
oleh TM. Jadual 5.4memberikan Sistem Penderia SPOT-HRV.
Jadual 5.4 : Sistem Penderia SPOT-HRV
Jalur Mod Multispektrum (µm) Resolusi ruang
XS 1 0.50 – 0.59 20m
XS 2 0.61 – 0.68 20m
XS 3 0.79 – 0.89 20m
IFOV 4.130 10m
Pankromat (P) 0.51-0.73 -
Jumlah Piksel sebarisan 3000 -
Lebar Swath 60 km -
Alat pushbroom SPOT membolehkan pengimbasan dibuat setiap garis bagi sesuatu
kawasan itu. Imbasan dilakukan secara elektronik, iaitu melalui pengukuran berturut- turut
dan setiap jalur spektrum mengandungi sebanyak empat array linear. Setiap array
mengandungi 1728 pengesan awalan CCD. Bagi mod pankromat, setiap pengesan adalah
bersamaan dengan satu piksel, manakala bagi mod multispektrum pula, setiap piksel
mengandungi data yang terkumpul daripada sepasang alat CCD. Satelit SPOT berkeupayaan
membuat pandangan nadir, luar nadir, laluan semula dan mengimej secara stereoskopik.

Kedua-dua alat penderia HRV boleh diarahkan supaya meliputi kawasan pada kedua-
dua belahnya. Untuk konfigurasi begini, keluasan lintasan adalah 117 km dan kedua-dua
kawasan ini bertindihan sebanyak 3 km. Oleh kerana di kawasan khatulistiwa, jarak di antara
jejak-jejak bumi yang sebelah menyebelah itu adalah sebanyak 108 km, maka liputan bumi
yang lengkap hanya dapat diperoleh di lapangan dengan pemasangan alat pengesan secara
tetap.
Dengan memilih orientasi cermin petunjuk yang sesuai, iaitu kawasan yang dikawal
dari bumi, sesuatu kawasan dalam lingkungan lebarnya sebanyak 950 km yang berpusat pada
jejak bumi satelit juga dapat diperhatikan. Ini bermakna kawasan yang diperhatikan itu tidak
semestinya berpusat pada jejak bumi. Keluasan lintasan yang diperhatikan itu berbeza-beza,
iaitu diantara 60 km bagi pemandangan nadir dengan 80 km bagi pemandangan luar nadir
yang ekstrim.
Jika alat satelit hanya berupaya menjalankan pemandangan nadir, kekerapan laluan
semula bagi sesuatu kawasan tertentu ialah 26 hari. Jangka masa ini adalah kurang sesuai
untuk memerhatikan fenomena yang kerap berlaku pada skala masa di antara beberapa hari
hingga beberapa minggu. Liputan awan juga sering menghalang perolehan data yang baik.
Bagaimanapun, dengan penggunaan SPOT, keupayaan pemandangan luar nadir ketika setelit
itu berlalu sekitar kawasan tersebut meningkatkan kemungkinan laluan semula.
Resolusi temporal SPOT adalah 26 hari. Keupayaan alat SPOT untuk mengemudi
(dengan diprogramkan terlebih dahulu) membolehkan sesuatu kawasan itu diperhatikan
sebanyak tujuh kali pada garisan khatulistiwa dan 11 kali pada garisan lintang 45o . Satu lagi
keupayaan penting yang boleh dilakukan di luar nadir ialah pencatatan pasangan imej
stereoskopik bagi sesuatu kawasan tertentu. Ini membolehkan pengambilan imej dari sudut
penglihatan yang berbeza pada laluan satelit yang berturutan. Imej stereoskopik
membolehkan penglihatan ciri bumi dilihat dan dikaji dengan lebih realistik dan
memudahkan lagi penafsiran sesuatu imej itu.

5.6 NATIONAL ATMOSPHERIC AND OCEAN ADMINISTRATION ( NOAA )
NOAA mengendalikan dua siri satelit penderiaan jauh iaitu Geostationary

Operational Environmental Satellite (GEOS) dan Polar Orbiting Environmental Satelitte
(POES). Data dari satelit ini digunakan untuk tujuan meramal cuaca yang digunakan oleh
jabatan kajicuaca di dunia. Ramalan cuaca yang diberikan oleh stesen televisyen dan radio
menggunakan data dari satelit ini. Walaupun data penderiaan NOAA direka untuk kegunaan
kaji cuaca tetapi imej ini juga telah dimanfaatkan dalam pelbagai kajian lain seperti
perubahan iklim dunia terutama untuk memeta tumbuhan dan perubahannya dan juga suhu
permukaan laut bagi kawasan yang berliputan luas.
5.7 GEOSTATIONARY OPERATIONAL ENVIRONMENTAL SATELLITE (GOES)
Satelite GOES diletakkan pada orbit Geopegun dengan ketinggian 36,000 km di atas
khatulistiwa. GOES timur berada pada longitud 750 W dan GOES barat pula berada pada
Longitud 1350W. Kedua-dua satelit dalam keadaan tetap di lokasinya di atas khatulistiwa dan
berputar pada kelajuan dan arah yang sama dengan bumi. Orbit yang sangat tinggi ini
mengizinkan penderia GOES merakam imej lebih kurang satu perempat permukaan bumi
pada suatu masa.
GOES menggunakan penderia Visible- Infrared Spin-Scan Radiometer (VISSR) untuk

merakam tenaga elektromagnet pada panjang gelombang cahaya nampak (0.55µm - 0.70µm)
dan inframerah ( 10.5 µm -12.5 µm ). Resolusi ruang adakah 8 km x 8 km bagi kedua jalur.
Imej penuh boleh dikutip setiap 30 minit pada masa siang hari dengan mengesani jalur-jalur
cahaya nampak dan inframerah terma. VISSR boleh diprogramkan untuk mengutip maklumat
setiap 3 minit terutama untuk memantau cuaca buruk seperti ribut taufan. Penderia ini
direka bentuk khas untuk memeta pola kawasan awan dan taufan begitu juga untuk
mendapatkan inventori suhu permukaan laut, sebaran ais di laut, liputan salji permukaan dan
kesan aktiviti gunung berapi.

Jadual 5.5 : Ciri-Ciri Misi Satelit NOAA-AVHRR (6-10)
Parameter NOAA NOAA-6, 8 & 10 NOAA 7 & 9
Pelancaran 6/27/79; 3/28/83; 9/17/86 6/23/81; 12/12/84
Altitud (km) 833 833
Tempoh orbit (min) 102 102
Kecondongan orbit 98.9° 98.9°
Orbit sehari 14.1 14.1
Tempoh ulangan orbit (hari) 4-5 809
Medan pandangan 1.1 1.1

Sertamerta (I FOV) (km)
Lebar swath 2400km 2400km
Liputan Setiap 12 jam Setiap 12 jam
Lintasan khatulistiwa ke 7.30 2.30

arah utara (pm)
Lintasan khatulistiwa ke 7.30 2.30

arah selatan (am)
Jalur Spektrum AVHRR µm µm

(µm)
1 0.58-0.68 0.58-0.68
2 0.72-1.10 0.72 – 1.10
3 3.55 – 3.93 3.55 – 3.93
4 10.5 – 11.50 10.3 – 11.30
5 Ulangan jalur 4 11.5 – 12.50
Sumber : Lilesand & Kiefer (1987)

Satelit NOAA berorbit polar yang bergerak bersinkroni matahari dan membawa
penderia Advanced Very High Resolution Radiometer ( AVHRR ). Penderia ini merakam
tenaga elektromagnet pada beberapa jalur dan jadual 5.5 memberikan perincian ciri-ciri misi
NOAA 6-10. Penggunaan data AVHRR untuk pemetaan liputan bumi semakin banyak dipilih
oleh pengkaji masa kini. Penderia NOAA merakamkan imej bumi dua kali sehari. Kekerapan
pengeluaran imej membolehkannya digunakan dalam kajian pemonitoran liputan tumbuhan
dunia yang memerlukan imej yang kerap terutama masa ketiadaan awan.
Satelit AVHRR orbit pada ketinggian 861 km atas permukaan bumi dan bersudut
0
98.9 . Ia merakam data berterusan pada keluasan 2700 km lebar dan beresolusi ruang 1.1 km
x 1.1 km pada nadir. Sebanyak sembilan pelancaran generasi baru NOAA AVHRR telah
dilaksanakan sejak 1978 lagi. NOAA 6 (1979-1986), NOAA 7 (1981 – 1986), NOAA 8
(1983 – 1985), NOAA 9 (1984 – sekarang), NOAA 10 (1986 – sekarang), NOAA11 (1988 –
1994), NOAA 12 (1992 – sekarang), NOAA 13 (1993 – gagal), dan NOAA 14 (1994 –
sekarang). Satelit dinomborkan secara ganjil (NOAA 11) melintasi khatulistiwa pada 2.30
petang dan 2.30 pagi waktu tempatan manakala nombor genap (NOAA 12) melintasi
khatulistiwa pada jam 7.30 petang dan 7.30 pagi. Biasanya dua satelit siri NOAA beroperasi
dalam satu masa iaitu satu bernombor ganjil dan satu bernombor genap. Data NOAA
AVHRR diperoleh dalam tiga format sepertri berikut:
• Pentransmisian gambar beresolusi tinggi (High Resolution Picture Tarnsmission atau

HRPT). Data ini ditransmisikan ke stesen bumi beresolusi penuh sebagaimana yang
diliputi oleh satelit. Purata pandangan serta merta (IFOV) adalah 1.4 milliradians
yang bersamaan dengan resolusi ruang 1.1 km di nadir.
• Liputan kawasan tempatan (Local Area Coverage atau LAC). Data ini beresolusi
penuh yang dirakam pada peta di kapal angkasa yang kemudiannya ditransmisikan ke
bumi. IFOV bersamaan dengan 1.1 km pada nadir satelit dengan altitud orbit setinggi
833 km.
• Liputan kawasan global (Global Area Coverage atau GAC). Data ini diperoleh
dengan purata sampel data AVHRR yang beresolusi penuh. Resolusi permukaan
bumi adalah 4 km x 4 km.

Data yang diperoleh boleh dalam liputan kawasan tempatan beresolusi 1.1 km x1.1
km (LAC) atau data liputan global 4 x 4 km (GAC). Setiap satelit orbit bumi 14.1 kali sehari
(iaitu setiap 102 minit) memperolehi keseluruhan liputan bumi setiap 24 jam. AVHRR kini
digunakan untuk memberi maklumat mengenai keadaan tumbuhan dunia dan suhu
permukaan laut. Jalur 1 lebih kurang bersamaan dengan jalur 3 pada Landsat TM. Kawasan
tumbuhan pada jalur ini kelihatan berton gelap disebabkan oleh penyerapan klorofil pada
cahaya merah. Jalur 2 bersamaan dengan jalur 4 pada Landsat TM. Pada panjang gelombang
ini tumbuhan memantulkan sinaran terma dekat inframerah dan menghasilkan ton yang
terang manakala badan air menyerap tenaga insiden dan memperlihatkan ton gelap dan
memudahkan sempadan air dan daratan dibezakan dengan jelasnya. Tiga jalur terma pada
NOAA menyediakan maklumat mengenai permukaan bumi dan suhu air. Skala kelabu
berubah songsang bagi jalur ini dengan keadaan persekitaran yang sejuk dan berawan
kelihatan gelap dan hitam manakala permukaan daratan yang panas dan air kelihatan berton
cerah.
Banyak pengkaji berminat dengan perubahan suhu dunia dan mengira Index
Perbezaan Normal Tumbuhan atau Normalise Difference Vegetation Index (NDVI) daripada
data AVHRR. Jalur cahaya merah (AVHRR1) dan dekat inframerah (AVHRR2) digunakan
untuk memeta keadaan tumbuhan di peringkat tempatan dan juga di peringkat kawasan yang
lebih luas. Nisbah NDVI dikira seperti berikut:
AVHRR2 – AVHRR1
NDVI =
AVHRR2 + AVHRR1
Indeks tumbuhan NDVI banyak digunakan dalam kajian analisis data AVHRR untuk
memantau tumbuhan asal dunia dan penentuan keadaan tanaman semasa , pengurangan
kawasan hutan tropika dan kawasan yang mengalami peristiwa kegersangan dan kemarau
yang berlanjutan.

5.8 SATELIT EOS-AM 1
Pergerakan pelancaran EOS-AM 1 sebelum akhir abad ini memulakan generasi baru satelit
angkasa yang berkeupayaan meluas dan menyeluruh. Satelit ini adalah salah satu siri satelit
EOS dalam program NASA-ESE yang sebelumnya dikenali dengan program misi planet
bumi. Matlamat misi satelit ini adalah seperti berikut:
Mencerapi sama ada perubahan kawasan daratan berlaku secara normal ataupun
disebabkan oleh aktiviti manusia
Untuk meramal beberapa parameter iklim yang penting untuk tujuan merancang
pembangunan pertanian yang lebih efektif.
Membantu membuat anggaran dan ramalan mengenai kemungkinan berlaku
peristiwa banjir dan kemarau di kawasan dunia yang berkenaan.
Membantu membina model mengenai perubahan iklim dan mengenal pasti
perubahan iklim yang didorong oleh aktiviti manusia dan yang berlaku secara asli.
Menambah pengetahuan mengenai kejadian pengurangan ozon di lapisan
atmosfera dan membantu mengenal pasti penggantian bahan kimia yang
memudaratkan.
Memantau ozon di lapisan atmosfera rendah yang boleh membawa kesan toksid
pada hidupan.
Satelit EOS-AM 1 adalah daya usaha pelbagai negara dan ditaja oleh Amerika
Syarikat, Jepun dan Kanada. Data keluaran dari AM-1 diedar melalui rangkaian komputer
EOSDIS yang mudah diekses oleh pengguna di seluruh dunia. Jangka hayat EOS-AM 1
diberikan selama lima tahun dan diikuti dengan pelancaran EOS-PM 1. Seterusnya satelit lain
akan dilancarkan untuk menjana data pencerapan bumi yang berturutan selama 18 tahun.
EOS-AM 1 dirangka berorbit polar, akan dilancar di atas kenderaan pelancar Atlas-Centaur
IIAS dari tapak Angkatan Udara Vandenberg di Carlifornia. Oleh kerana penekanan AM- 1
bertujuan mencerapi ciri permukaan daratan maka orbitnya direka bentuk supaya melintasi
khatilistiwa jam 10.30 pagi ketika keadaan awan atau liputan awan paling minimum dan
sekaligus membolehkan pengambilan imej bumi. Kini nama satelit yang lebih sesuai daripada
AM- 1 ini sedang diusahakan.

5.9 PENDERIA AM-1
Sebanyak 5 penderia yang paling canggih dan berteknologi maju dimuatkan dalam
pentas AM-1 ini. Penderia direka bentuk khas untuk mengkaji persekitaran luas yang
meliputi daratan, lautan dan atmosfera. Kelima-lima penderia ini adalah:
i. MODIS – The Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer

ii. ASTER – The Advance Spaceborne Thermal Emission and Reflection
iii. CERES – The Cloud and the Earth Radiant Energy System
iv. MISR – The Multiangle Imaging Spectroradiometer
v. MOPITT – The Measurement of Pollution in the Troposphere
MODIS, MISR dan CERES ditaja oleh EOS manakala ASTER oleh Jepun dan
MOPITT pula oleh Kanada. Penderia MODIS adalah instrumen untuk mengukur proses
biologi dan ciri fizikal bumi satiap satu ke dua hari. Penderia ini akan dibawa oleh siri kapal
angkasa AM dan PM serta berupaya untuk menambah pengetahuan pengkaji mengenai
proses dinamik global dan proses-proses yang berlaku di atas permukaan bumi dan
atmosfera. Instrumen bersifat multidisiplin yang memberi pencerapan serentak mengenai
liputan awan, lautan, ciri permukaan bumi dan interaksi antara daratan dengan proses
atmosfera.
Instrumen MODIS menggunakan konsep pengimej radiometer yang terdiri daripada

cermin pengimbas laluan lintas (crosstrack scan mirror), pengumpul optik (collecting optics)
dan satu set ikatan pengesan linear (linear detector arrays). Susunan optik menyediakan imej
dalam 36 jalur diskret antara panjang gelombang 0.4 µm dan 15.5 µm dan dipilih khas untuk
memastikan keupayaannya mengkaji sains bumi. Jalur spektrum yang dikesani mempunyai
resolusi ruang 250m, 500m atau 1 km pada nadir.
MODIS akan menyediakan produk data global yang spesifik seperti berikut:
Suhu permukaan bumi untuk siang dan malam dengan resolusi ruang 1 km dan
ketepatan data 0.20K untuk lautan dan 10K untuk daratan.
Warna laut yang dideria daripada penderia jalur dekat inframerah.

Kepekatan klorofil lebih kurang 35 peratus.

Liputan tumbuhan, produktiviti dan keadaan tumbuhan semasa.
Liputan awan dengan resolusi 250m pada waktu siang hari dan 1000m pada waktu
malam.
Kebakaran hutan daripada segi sebaran, suhu sekitar dan keluasan kawasan yang
terlibat
Liputan awan sirus.
5.10 Penderia ASTER
Penderia ASTER meliputi kawasan spektrum yang luas dan boleh dibahagi kepada
tiga subsistem iaitu: radiometer inframerah dan nampak; radiometer gelombang pendek
inframerah; dan radiometer inframerah terma. Lebar swath ASTER ialah 60 km dan jarak
antara orbit bersebelahan ialah 172 km. ASTER menderiakan pelbagai bahagian
multispektrum antara jalur 1-14 di mana jalur 1-3 meliputi bahagian dekat inframerah dengan
resolusi ruang 15m, jalur 4-9 meliputi gelombang pendek inframerah dengan resolusi ruang
30m dan jalur 10-14 meliputi inframerah terma dengan resolusi ruang 90m.
Kegunaan data bagi kawasan daratan meliputi:
Pemantauan gunung berapi aktif dan pencerapan letupan

Pemantauan hakisan pantai dan mendapan
Pemantauan hutan tropika
Pemantauan hutan bakar dan kawasan lembab.
Menganggar fluk tenaga dipermukaan bumi
Menjana model ketinggian secara digit (DEM) untuk topografi kawasan Asia
Tenggara.
Kegunaan data bagi kawasan lautan meliputi:
Pemetaan dan pengelasan data mengenai terumbu batu karang di barat pasifik
Pemantauan kekeruhan air dan tumbuhan akuatik
Analisis suhu laut kawasan pesisir pantai.

Kegunaan data ais dan salji meliputi:
Pemantauan pergerakkan glasier di pantai antartik

Analisis iklim paleo dengan pencerapan kawasan glasier di Asia Tengah.
Analisis sebaran ais di laut dan aisbatu.
Kegunaan data atmosfera meliputi:
Pengelasan awan
Pemantauan awan dan ais di kawasan polar.
Penderia lain yang dibawa oleh satelit AM-1 termasuklah CERES untuk mengukur
budget sinaran dan hal yang berkaitan. MISR pula untuk mengukur variasi ciri awan dan
daratan dari sudut pandangan yang ditentukan. Instrumen adalah radiometer yang boleh
mengukur karbon monoksida dan metana yang dikeluarkan oleh sistem biomas, lautan dan
aktiviti manusia.
5.11 PROGRAM MIKRO SATELIT MALAYSIA
Kerajaan Malaysia telah menubuhkan Syarikat Astronautic Technology Sdn.Bhd.

(ATSB) untuk mengendalikan program teknologi mikrosatelit dan latihan yang berkaitan.
Pada tahun 1977 ATSB telah menandatangani rancangan usaha kerjasama dengan Pusat
Angkasa Survey di Universiti Surrey, United Kingdom supaya perpindahan teknologi satelit
dan latihan berkaitan dapat dilakukan. Hasil daripada perjanjian itu Mikro Satelit Malaysia
yang pertama dibina dengan nama TiungSAT-1. Nama ini diilhamkan daripada nama burung
Tiung oleh Perdana Menteri Malaysia. Satelit mikro ini bercadang membawa penderia yang
berupaya untuk digunakan dalam komunikasi dan penyelidikan pencerapan bumi.
Mikrosatelit TiungSAT-1 mempunyai berat pentas 50kg sahaja dan akan membawa
beberapa instrumen berikut:

Meteorological Earth Imaging CCD Camera yang berupaya memantau pola cuaca dan
amaran taufan. Resolusi ruang adalah 1 km dan bahagian gelombang yang dicerapi adalah
0.81µm -0.89 µm.
Multispectral Earth Imaging CCD Camera memberi resolusi ruang 80m dan menderiakan
bahagian panjang gelombang 0.81µm-0.89 µm; 0.61µm-0.69µm; dan 0.5 µm-0.59 µm.
Digital Store & Forward Communication menyediakan komunikasi e-mail secara global,
mail suara, faks, pertukaran data saintifik dan pencapaian internet. Dengan pelancaran
TiungSAT-1 pada masa hadapan, Malaysia memulakan era baru dalam kajian pencerapan
bumi dari angkasa lepas. Aplikasi daripada data mikrosatelit ini merangkumi kawasan
yang luas, daripada menyelesaikan masalah alam sekitar hingga kepada hal-hal mengenai
cuaca.
5.12 SISTEM PENDERIAAN JAUH BERESOLUSI TINGGI
Pada 1994, Amerika Syarikat telah membuat keputusan untuk membenarkan syarikat
kormesil awam memasarkan data daripada sistem penderia yang beresolusi tinggi iaitu 1m-
4m. Earthwatch Inc telah melancarkan satelit Earlybird yang beresolusi 3m pada 24
Disember 1997. Bagaimanapun, satelit ini gagal mencapai orbit dihari yang keempat kerana
masalah sistem tenaga. Dengan kegagalan Earlybird, Quick Bird pula dilancarkan. Satelit
ini mempunyai dua penderia, iaitu penderia pankromat yang mengesan panjang gelombang
0.450 µm-0.90 µm dan penderia multispektrum yang mengesan panjang gelombang 0.45 µm
-0.52 µm (biru); 0.52-0.60 µm (hijau); 0.63µm-0.69 µm (merah) dan dekat inframerah 0.76
µm-0.89 µm. Penderia pankromat beresolusi ruang 1m manakala penderia multispektrum
pula beresolusi ruang 4m. Penderia Quickbird berjenis Pushbroom Linear Array dan
ketinggian satelit ini berada di paras 600 km dari permukaan bumi.

BAB 6
SISTEM PEMPROSESAN IMEJ
6.1 PENGENALAN
Data yang diperoleh daripada penderiaan jauh perlu ditafsir dan dianalisis. Tafsiran
kualitatif adalah cara asas yang perlu dipertimbangkan dahulu sebelum memulakan tafsiran
berkomputer. Tafsiran foto udara dan imej satelit menggunakan mata kasar dapat mengenal
pasti beberapa ciri pada imej, seperti beberapa variasi mengenai ton, warna, saiz, bentuk dan
tekstur dengan baik dan tepat. Biasanya keberkesanan tafsiran bergantung pada pengalaman
pengkaji dan latihan yang diperolehinya.
Kini data yang diperolehi daripada sistem penderia jauh berkembang dengan begitu
pesat dan menimbun hinggakan sistem tafsiran manual sudah tidak berupaya untuk
menangani kesemua data yang dijana itu. Oleh itu teknik tafsiran menggunakan sistem
berkomputer adalah yang paling sesuai untuk menyelesaikan masalah tafsiran data yang
banyak ini.
6.2 TAFSIRAN IMEJ BERKOMPUTER
Tafsiran menggunakan komputer memerlukan sistem perkakasan dan perisian yang

sesuai dan boleh memproses imej. Biasanya untuk menafsir imej cara begini memerlukan
empat komponen seperti berikut:
i. Menginput data digit dengan menggunakan pemandu pita magnet. Kebanyakan data
penderiaan jauh diterbitkan dalam pita serasi komputer (CCT), pita 4 mm dan CD ROM.
ii. Menyimpan data dalam disket untuk kesampaian yang cepat.
iii. Memproses data piksel dengan menggunakan perisian komputer.
iv. Alat pemaparan data.

Pengkaji penderiaan jauh boleh memproses imej digit menggunakan sistem komputer
kerangka utama, station kerja atau komputer peribadi bergantung kepada kemampuan
kewangan dan kepakaran. Jadual 6.1 berikut memberikan fungsi memproses imej yang boleh
dilaksanakan oleh sistem komputer yang dipilih. Kajian penderiaan jauh akan lebih efektif
sekiranya diintegrasikan dengan data-data daripada sumber lain seperti geologi, tanih, guna
tanah, topografi, sosioekonomi yang kesemuanya disimpan dalam format GIS. Sistem
integrasi antara data GIS dengan penderiaan jauh paling berkesan dalam kajian penyelidikan
kini. Oleh itu, adalah penting sistem komputer yang dipilih dapat juga menjalankan fungsi
GIS. Kebanyakan daripada sistem komputer di pasaran boleh memproses imej dan juga GIS.
Jadual 6.1 memberikan pelbagai fungsi yang diperlukan dalam sistem memperoses imej
untuk kajian penderiaan jauh.
Syarikat komersil sangat aktif memasarkan perisian penderiaan jauh dan GIS. Ada
juga syarikat-syarikat yang mengkomersilkan perkakasan bersama-sama dengan perisian
yang diperlukan. Bagaimanapun, di Malaysia perisian yang kerap digunakan adalah ERDAS-
Imagine untuk penderiaan jauh dan ESRI Arc Info untuk perisian GIS. Sun SPARC
Workstation adalah perkakasan komputer yang digunakan atau komputer peribadi pelbagai
jenama. Sistem perisian lain termasuklah IDRISI , PCI, SPANGIS GENASYS, ER-Mapper
dan Intergraph.

Jadual 6.1 : Fungsi yang Diperlukan dalam Sistem Memproses Imej
1. Pra-Proses 4. Imej
Pembetulan radiometrik Imej yang lengkap atau output file
Pembetulan geometrik GIS
Output imej dan peta pada
2. Penyelesaian dan Pamparan peringkat pascaskrip
Pamparan komposit warna
Penghirisan kepadatan 5. Sistem Maklumat Geografi
Pembesaran dan pengecilan imej Raster (imej)
Transek Vektor (poligon)
Manipulasi kontras
Nisbah jalur 6. Proses Imej Sepadan dan GIS
Turasan ruang Sistem memproses imej yang lengkap
Komponen utama
Transformasi tekstur 7. Utiliti
Transformasi frekuensi (Fourier Rangkaian sistem (internet dll)
dll)
Model elevasi digital
Transformasi tiga dimensi
Animasi
Memampat imej
3. Sistem Pengelasan Untuk Mendapat

Maklumat
Pengelasan berselia
Pengelasan tidak berselia
Memasukkan data sampingan
ketika pengelasan
Memproses imej radar
Analisis data pelbagai spektrum
Analisis sistem pakar

Data imej penderiaan jauh disimpan dalam disket atau pita menerusi salah satu
daripada tiga format. Pertama, format jalur berurutan atau Band Sequential (BSQ). Format
BSQ mudah diakses dan digemari oleh pengguna yang memerlukan kesemua jalur spektrum
dalam kajian mereka. Format jalur antara sampel (BIS) pula digemari oleh pengkaji yang
memerlukan jalur daripada kawasan imej yang kecil dan terhad. Manakala format jalur
antara barisan (BIL) digunakan sebagai keperluan perantaraan kedua format BSQ dan BIS.
6.3 ANALISIS DIGIT
Analisis digit penderiaan jauh memerlukan pemahaman statistik univariat dan

bivariat. Data penderiaan jauh multispektrum disimpan dalam CCT ataupun disket optik dan
biasanya memerlukan pengiraan nilai minimum dan maksimum pada setiap jalur imej.
Perkiraan yang diperlukan adalah julat, min, sisihan piawai, matrik variat dan kovariat,
matrik korelasi, dan frekuensi nilai keterangan pada setiap jalur dalam bentuk histogram.
Analisis statistik pada taburan data ini memberikan maklumat yang penting tentang imej
penderiaan jauh yang dikaji.
Statistik univariat digunakan pada satu jalur imej dan dipersembahkan dalam bentuk
histogram. Histogram ini menjelaskan tentang sebaran piksel pada imej itu. Histogram pada
satu jalur imej terdiri daripada baris ‘I’ dan jalur ‘j’ dengan membina nilai keterangan pada
lokasi setiap piksel itu.
Setiap jalur pada data penderiaan jauh dirakamkan sacara digit (kuantisasi) dengan
nilai keterangan daripada 28 ke 212 (kuantisasi 28 menunjukkan nilai keterangan yang
mempunyai julat daripada 0 ke 255: 29 daripada 0 ke 511; 210 daripada 0 ke 1023; 211
daripada 0 ke 2047 dan 212 daripada 0 ke 4095) Kebanyakan data kini seperti Landsat TM,
SPOT HRV adalah dalam 8 bits dengan julat nilai daripada 0 ke 255. Frekuensi yang
ditunjukkan pada setiap nilai keterangan pada imej memberikan maklumat statistik yang
boleh dipaparkan dalam bentuk histogram. Julat nilai yang dirakamkan secara digit pada satu
jalur itu diberikan pada paksi x manakala frekuensi pada setiap nilai keterangan dipaparkan
pada paksi y. Apabila berlaku perlonggokan piksel pada satu nilai keterangan sahaja maka
sebaran histogram akan menjadi pencong dan imej ini tidak merupakan imej yang baik.

Beberapa ciri sebaran histogram serta pengukuran statistik taburan normal perlu
difahami. Mod adalah nilai yang berlaku paling kerap dalam suatu taburan itu dan selalunya
berada pada titik tertinggi keluk taburan. Kerap juga berlaku taburan data yang mempunyai
lebih daripada satu mod. Median pula terletak ditengah taburan frekuensi, iaitu membahagi
keluk pada dua bahagian. Sebahagian berada di atas median dan sebahagian lagi berada di
bawah median. Min pula adalah perkiraan purata yang didefinisikan sebagai jumlah semua
pencerapan dibahagi dengan bilangan pencerapan.
Memproses imej secara digit memerlukan tafsiran dan manipulasi data dengan
bantuan komputer. Kaedah begini bermula dalam tahun 60an apabila fotograf udara mula
didigitkan untuk analisa lanjut. Ketika itu keperluan pengkaji tertumpu kepada penganalisaan
data daripada pesawat udara yang menderia imej berjenis multispektrum. Apabila data dari
generasi pertama satelit Landsat bermula di angkasa pada tahun 70an kaedah ini menjadi
bertambah penting dan digunakan secara berleluasa . Bagaimanapun, pada ketika itu kos yang
tinggi diperlukan untuk mendapat komputer yang efisien dan yang boleh menjalankan
perkiraan sedemikian .
Perkembangan pesat komputer kini telah memudahkan perolehan sistem perkakasan

dan perisian komputer dengan kos yang lebih rendah untuk tujuan analisis imej digit. Punca
data imej secara digit juga bertambah bukan sahaja dari sistem satelit Landsat tetapi juga dari
sumber lain seperti sistem satelit sumber bumi komersial, satelit meteorologi dan data
pengimbas dari pesawat udara. Kesemua data ini dapat diproses dan dianalisis menggunakan
teknik memproses imej berdigit dan melibatkan prosedur perkiraan matematik yang
kompleks yang di sini tidak perlu dihurai dengan terperinci. Bagaimanapun, pemahaman asas
statistik adalah penting untuk membantu seseorang pengkaji memahami hasil yang diperoleh
dan dapat menafsirnya dengan lebih bermakna dan efektif. Secara amnya prosedur
memproses imej secara digit boleh dibahagikan kepada empat kumpulan yang biasa
digunakan dalam penderiaan jauh seperti ditunjukkan dalam Jadual 6.2.

Jadual 6.2 : Prosedur Memproses Imej
1. Membaik pulih dan pembetulan imej - Pembetulan geometrik

- Pembetulan radiometrik
- Pembersihan hinger
2. Penjelasan imej
- Manipulasi kontras
- Manipulasi ciri ruang
- Multi imej - nisbah spektrum
- Analisa Komponen Utama (PCA)
- Komponen tambahan
- Analisa indeks tumbuhan
3. Pengelasan imej - Pengelasan parallelepiped
- Pengelasan maximum likelihood
- Jarak terdekat minimum
- Pengelasan tidak berselia
4. Intergrasi data - Integrasi data penderiaan jauh dan GIS.
Buku ini tidak memberikan penjelasan terperinci tentang prosedur memproses imej,
tetapi akan menjelaskan secara umum prosedur penting yang perlu difahami oleh penyelidik.
Hampir kesemua perisian penderiaan jauh dan GIS boleh melakukan procedur memproses
imej yang disebutkan ini dengan cekap dan efesien.
6.4 PROSEDUR MEMPROSES IMEJ
Data penderiaan jauh seperti yang telah dijelaskan, dirakamkan dalam format digit
seperti dalam disket optik atau pita serasi komputer. Untuk tujuan penyelidikan dan analisis
berlaporan, adalah penting untuk memaparkan data digit ini dalam bentuk berwarna atau
hitam putih yang mudah untuk dilihat dan difahami oleh pengkaji. Kaedah pamparan imej
sedemikian dipanggil peta keterangan di mana nilai keterangan pada DN itu dipaparkan ke
skrin komputer. Nilai keterangan pada DN = 0 menghasilkan output paparan yang gelap
kerana nilai ini berintensiti gelap (hitam) manakala nilai keterangan bernilai 255 pula
menghasilkan intensiti keterangan yang cerah (putih). Semua nilai keterangan antara 0
dengan 255 dipaparkan sebagai satu kontinum kelabu, iaitu dari hitam ke putih. Nilai
keterangan 127 berada di tengah julat ini dan memaparkan output imej yang kelabu. Dalam
kajian penderiaan jauh keadaan yang terbaik, memaparkan nilai keterangan antara 0 – 255
itu, sukar untuk didapati. Apa yang kerap berlaku adalah longgokan nilai keterangan yang
hanya memberikan separuh atau suku sahaja daripada julat penuh ini.

6.4.1 Membaikpulih dan Membetulkan Imej
Pembaikpulihan dan pembetulan imej bertujuan untuk memperbaiki segala herotan yang ada
pada imej yang dideriakan. Salah satu pembetulan asas yang dilakukan adalah pembetulan
geometri. Punca herotan yang memerlukan pembetulan sedemikian datangnya daripada
pentas penderia seperti hal-hal yang berkaitan dengan ketinggian dan kelajuan satelit. Punca
kesalahan yang lain adalah lengkok bumi, pembiasan oleh atmosfera dan anjakan oleh bentuk
muka bumi. Pembetulan geometri bertujuan menggantikan herotan dengan faktor pembetulan
supaya imej yang dihasilkan itu boleh dipercayai dan dijadikan sebagai peta. Pembetulan
dilaksanakan secara sistematik dan secara random. Kesalahan geometri secara sistematik
lebih mudah diperbetul kerana ia boleh menggunakan pengetahuan yang diketahui daripada
sistem penderia yang digunakan dalam mengimej bumi. Manakala kesalahan geometri secara
random sukar untuk diperbetulkan kecuali dengan menggunakan rujukan titik kawalan bumi
atau GCP. Titik kawalan bumi ini adalah lokasi tepat di permukaan bumi yang diketahui di
mana kedua-dua koordinat imej ( baris dan lajur) dan koordinat peta (latitud dan longitud)
boleh dikenalpasti. Manakala herotan geometri dapat diperbetulkan menerusi pengetahuan
tentang ciri-ciri penderia seperti skew pengimbas, kotak linear pengimbas cermin, herotan
panorama, halaju kapal angkasa dan lengkok bumi. Pembetulan menerusi titik kawalan bumi
(GCP) adalah altitud sistem penderia seperti roll, pitch dan yaw serta altitud. Kebanyakan
data penderiaan jauh yang diedar secara komersial telah membaikpulih herotan geometri
sistematik manakala kesalahan random perlu diperbetulkan oleh pengguna.
Pembetulan radiometrik adalah satu lagi pembetulan yang perlu dilakukan oleh
pengguna. Fluk sinaran yang dirakamkan oleh sistem penderia bagi sesuatu jalur itu terbentuk
biasanya melambangkan fluks sinaran yang sebenar objek bumi yang dicerapi itu. Kesalahan
radiometrik boleh berlaku apabila penderia rosak ataupun tidak dikalibrasikan dengan
sempurna. Keadaan cuaca yang tidak terang juga mengganggu penderiaan imej kerana objek
yang dikesani itu tidak mewakili keadaan sebenar. Gangguan begini dipanggil atenuasi
atmosfera dan imej perlu diperbetul.
Sistem pengimbas seperti Thematic Mapper menjana kesalahan garis pengimbas yang
berpunca daripada perbezaan imbangan 16 pengesan dalam satu jalur. Ini menimbulkan
kesalahan penjaluran (striping) pada imej. Beberapa kaedah penurasan dan penjelasan imej
transformasi Fourier boleh diguna pakai untuk membetulkan kesalahan ini pada imej.

Atenuasi atmosfera tidak perlu diperbetul sekiranya kajian menitikberatkan kawasan

yang luas mengenai litupan bumi seperti perubahan guna tanah, perbandaran dan litupan air.
Ini disebabkan gangguan atenuasi atmosfera kecil sahaja dan biasanya tidak mengganggu
isyarat ciri permukaan bumi yang dikaji atau memberikan perbezaan ketara mengenai kajian.
Tetapi sekiranya objek yang dikaji itu merupakan ciri-ciri yang khusus atau lebih terperinci
mengenai maklumat biofizikal seperti klorofil, bahan ampaian, suhu permukaan, biomes, dan
peratus kanopi, di mana perbezaan pantulan tidak ketara, maka perbezaan yang sedikit perlu
diperbetul untuk menampakkan perbezaan kecil yang diperlukan itu. Untuk data perincian
sedemikian kalibrasi dengan pengukuran data di lapangan perlu dilakukan. Cracknell dan
Hayes (1993) menggunakan model atmosfera untuk membetulkan data penderiaan jauh.
Untuk mengurangkan kesan daripada atenuasi atmosfera pengkaji juga boleh menggunakan
pelbagai jalur pada spektum yang dikesan. Diharapkan maklumat yang diperoleh daripada
penggunaan pelbagai jalur dapat menambah maklumat dan menjelaskan lagi kajian.
6.4.2 Penjelasan Imej
Tujuan utama menjelaskan imej adalah untuk memperbaiki tafsiran secara visual
supaya ciri-ciri utama mudah dibeza-bezakan. Imej yang telah jelas memudahkan lagi
pengkaji mengenal pasti dan mencerapi ciri- ciri yang kecil dan kurang jelas. Penjelasan imej
dilakukan setelah selesai proses pembetulan imej dan pembuangan hinger. Terdapat tiga
kategori teknik pengelasan imej yang biasa digunakan. Pertama, manipulasi kontras yang
melibatkan proses merenggang kontras, penghirisan berperingkat dan paras ambang kelabu.
Kedua, manipulasi ciri ruang melalui proses penurasan ruang, penjelasan tepi dan analisis
fourier. Ketiga, manipulasi pelbagai imej yang meliputi proses nisbah jalur pelbagai
spektrum, analisis komponen utama dan lain-lain. Berikut diberikan keterangan ringkas
tentang beberapa proses penjelasan imej.
(i) Manipulasi Kontras

Ambang paras kelabu digunakan untuk membahagi input imej kepada dua kumpulan,
iaitu piksel yang mempunyai nilai lebih rendah daripada paras kelabu yang ditentukan oleh
pengkaji dan piksel yang bernilai lebih tinggi. Contohnya, pembahagian yang dilakukan
untuk membezakan antara kawasan lautan dengan daratan. Pembahagian begini
membolehkan pemprosesan dilakukan kepada setiap kumpulan ini secara bebas.

(ii) Penghirisan Berperingkat

Penghirisan berperingkat adalah satu teknik di mana agihan nombor digit (DN) pada
paksi x histogram imej itu dibahagi kepada beberapa siri selang yang ditentukan atau yang
dihiris oleh pengkaji. Kesemua DN di dalam selang yang diberikan sebagai input imej
dipamerkan semula pada satu DN output imej. Sekiranya enam jenis penghirisan berbeza
ditentukan, maka output imej mengandungi enam peringkat kelabu yang berbeza-beza. Hasil
yang dipamerkan kelihatan sebagai peta kontour kecuali kawasan antara kedua sempadan
kontour yang terdiri daripada pamparan piksel pada DN yang serupa. Setiap peringkat
penghirisan ditunjukkan oleh satu warna.
(iii) Merenggang Kontras

Pamparan imej penderiaan jauh beroperasi pada banjaran peringkat kelabu. Imej
penderiaan jauh biasanya tidak meliputi keseluruhan peringkat ini kerana kebanyakan nilai
keterangan imej berlonggok pada sebahagian tertentu sahaja daripada banjaran keterangan
antara 0 – 255 ini. Merenggang kontras bertujuan membesarkan banjaran had yang sempit ini
supaya menjadikan nilai kelabunya lebih luas. Hasil output menambahkan kontras antara ciri
imej dan membaiki lagi penafsiran imej itu.
6.4.3 Manipulasi Ciri Ruang
Penurasan ruang menambah atau mengurang penekanan frekuensi ruang pada data
imej. Frekensi ruang merujuk kepada kekasaran variasi ton yang berlaku pada sesuatu imej.
Kawasan imej yang mempunyai frekuensi ruang yang tinggi dianggap berton kasar. Ini
bermakna peringkat kelabu di kawasan berton kasar ini berubah mendadak pada jumlah
piksel yang tidak banyak. Sempadan kawasan pertanian adalah satu contoh yang baik.
Kawasan yang berton licin mempunyai frekuensi ruang yang rendah di mana peringkat
kelabu berubah secara beransur-ansur. Contoh ton licin didapati pada kawasan badan air dan
kawasan pertanian.
Penurasan laluan rendah direka bentuk untuk menekankan ciri-ciri berfrekuansi

rendah (perubahan keterangan pada kawasan yang luas) dan menerangkan penekanan pada
komponen imej yang berfrekuensi tinggi. Penurasan laluan tinggi memberi penekanan pada

perincian komponen imej yang berfrekuensi tinggi dan kurang menekankan maklumat yang
berfrekuensi rendah. Penurasan ruang beroperasi setempat di mana nilai piksel pada imej
yang asal diubah suai berdasarkan peringkat kelabu piksel di sekitar.
6.4.4 Manipulasi Pelbagai Imej
Penilaian imej dapat juga dilakukan melalui kaedah nisbah imej. Kaedah ini
membahagikan nilai DN pada satu jalur spektrum dengan satu lagi jalur yang bersamaan
nilai. Kelebihan nisbah imej ialah menyampaikan ciri dan sifat pada warna imej tanpa
menghiraukan keadaan keterangan pada sesuatu medan itu. Keadaan keterangan dipengaruhi
oleh cerun bukit, orientasi cerun, bayang-bayang atau pola perubahan musim pada sudut
keterangan matahari dan intensitinya. Perbezaan keterangan boleh menyekat kebolehupayaan
pengkaji atau algoritma pengelasan untuk mengenal pasti dengan tepat bahan permukaan atau
guna tanah pada imej penderiaan jauh. Penggunaan kaedah nisbah imej dapat mengurangkan
masalah mengenai perbezaan keterangan. Tambah lagi, nisbah imej dapat menyediakan
maklumat yang unik yang tidak boleh didapati dengan menggunakan satu jalur sahaja.
Perhatian perlu diberi mengenai jalur yang dipilih untuk dinisbahkan. Biasanya
pengkaji memilih beberapa nisbah dan kemudiannya memilih imej yang paling baik
visualnya. Bagi membezakan tumbuhan yang mengalami tekanan dengan yang subur
pengkaji menggunakan jalur dekat inframerah dan merah atau merah ke dekat inframerah. Ini
kerana jalur dekat inframerah ke merah, nisbah untuk tumbuhan yang subur adalah tinggi
manakala untuk tumbuhan yang tidak subur nisbahnya kurang. Penggunaan nisbah merah ke
dekat inframerah kerap sekali digunakan dalam kajian indek tumbuhan yang mana terdapat
keperluan untuk mengkuantifikasikan kehijauan tumbuhan dan biomes.
Jumlah nisbah yang boleh dijanakan bergantung pada sumber data digit yang
diperoleh. Jumlah nisbah boleh dikira melalui n (n-1). Bagi data Landsat MSS jumlahnya
ialah 4(4-1) atau 12. Bagi data Landsat TM pula (tanpa jalur terma) jumlahnya ialah 6 (6-1)
atau 30 kombinasi nisbah yang boleh dijanakan. Imej ratio mengeluarkan komposit warna
palsu melalui kombinasi 3 nisbah data monokromatik. Warna sedemikian memudahkan
pandangan visual pengkaji untuk menafsirnya. Rajah 6.1 memberikan imej nisbah jalur 4 5 3
untuk Sungai Kelantan yang diimejkan pada bulan Ogos tahun 1998. Perhatikan plum dari
sungai berkenaan yang tersebar jauh ke luar pantai.

6.4.5 Komponen Utama
Korelasi antara jalur menimbulkan pelbagai masalah dalam analisis data imej
multispektrum. Imej yang dijanakan oleh data digit dari jalur pelbagai spektrum selalunya
kelihatan serupa dan memberikan maklumat yang serupa. Transformasi komponen utama
adalah teknik yang direka bentuk untuk mengurang dan memudahkan data multispektrum
yang serupa dan berlebihan itu. Transfomasi data dapat digunakan sebagai satu lagi kaedah
penjelasan sebelum pengelasan data dibuat. Pelaksanaan kaedah ini juga, dapat
menefisienkan lagi komputasi proses pengelasan kerana komponen utama mengurangkan
dimensi data asal yang biasanya sangat besar itu. Oleh itu tujuan komponen utama adalah
untuk memampatkan semua maklumat yang terkandung dalam data asal ke jumlah yang lebih
kurang dalam komponen yang dilaksanakan.
6.4.6 Indeks Tumbuhan
Pengumpulan maklumat tentang tumbuhan dengan tepat dan pada masa yang sesuai
sangat penting untuk kajian perubahan guna tanah tanaman dan kajian perubahan global.
Pengukuran yang paling sesuai adalah menerusi penderiaan jauh. Banyak penyelidikan
mengenai tumbuhan melibatkan analisis data MSS, TM dan SPOT-HRV. Tujuan utamanya
untuk mengurangkan data pelbagai jalur menjadi satu jumlah sepiksel yang boleh meramal
atau menilai ciri-ciri tumbuhan seperti biomes, produktiviti, indeks keluasan daun (Leaf area
index LAI) atau peratus litupan tumbuhan.
Indek tumbuhan yang awal menggunakan nisbah jalur. Bagi data MSS beberapa jalur
dapat diguna pakai untuk mengira indek tumbuhan. Perkiraan yang dipanggil Normalised
Difference Vegetation Index (NDVI) adalah seperti berikut:
MSS 6 – MSS 5
NDVI6 =
MSS 6 + MSS 5

MSS 7 – MSS 5
NDVI7 =
MSS 7 + MSS 5
Dengan menambah 0.5 dan punca kuasa dua indek NDVI dikemukakan sebagai kan
Tranformed Vegetation Index (TVI) seperti berikut:
TVI 6 : √NDVI 6 + 0.5
TVI 7 : √NDVI 7 + 0.5
Perkiraan NDVI untuk Landsat TM, SPOT HRV dan NOAA-AVHRR adalah seperti berikut:
TM4 – TM3
NDVITM =
TM4 + TM3
XS3 – XS2
NDVIHRV =
XS3 + XS2
IR – merah
NDVIAVHRR =
IR + merah
Kesemua indek tumbuhan memberikan penjelasan yang baik dan dapat membantu pengkaji
yang berminat dalam mengenal pasti jenis tumbuhan, litupan tumbuhan, tumbuhan yang
mengalami tekanan dan berpenyakit serta maklumat mengenai biomes.
6.4.7 Pengelasan Imej
Pengelasan data dalam penderiaan jauh digunakan untuk mengagihkan ciri-ciri yang
bersamaan kepada kumpulan yang bermakna antara satu dengan yang lain. Pengelasan imej
mengagihkan kesemua piksel kepada kelas guna tanah atau pada tema khas yang sudah
ditetapkan. Pengecaman pola spektrum adalah salah satu prosedur yang menggunakan
maklumat spektrum setiap piksel sebagai asas untuk mengumpulnya ke dalam kelas-kelas
tertentu. Manakala pengecaman pada ruang melibatkan pengelasan piksel imej mengikut asas
hubungannya dengan ruang sekeliling. Pengelasan ruang mengambil kira tekstur pada imej,

kedekatan piksel, ciri saiz, bentuk, arah dan perulangannya. Biasanya pengecaman pola ruang
lebih komplek dan melibatkan perkiraan yang intensif.
Pengelasan pola temporal pula menggunakan masa sebagai bantuan untuk mengecam
sesuatu ciri itu. Dalam kajian pengelasan gunatanah dan pengelasan bertema, penekanan
diberikan kepada prosedur pengelasan yang menekankan pengecaman ciri spektrum.
Pengelasan begini paling banyak dilakukan dalam kajian penyelidikan penderiaan jauh.
Pengelasan imej boleh dibahagikan kepada dua kategori. Pertama pengelasan

berselia, dan kedua, pengelasan tidak berselia. Terdapat tiga peringkat dalam prosedur
pengelasan berselia. Peringkat pertama dinamakan peringkat latihan. Peringkat ini mengenal
pasti perwakilan kawasan latihan dan membina penjelasan numerik atribut spektrum pada
setiap jenis guna tanah yang hendak dikelaskan itu. Peringkat kedua adalah peringkat
pengelasan yang mengambil kira setiap piksel dalam set data imej dan menkategorikannya
kepada kelas gunatanah yang paling menyerupainya. Setiap piksel yang terlalu berbeza
dengan data latihan ditandakan sebagai ‘tidak diketahui’. Tanda kategori yang diberikan
kepada setiap piksel dalam proses ini kemudiannya dirakam dalam set yang bersamaan
dengan set data yang sudah ditafsirkan. Setelah seluruh set data itu dikategorikan, hasilnya
dipersembahkan sebagai peta tematik atau jadual statistik atau fail data digit.
Bagi pengelasan tidak berselia, data latihan tidak digunakan sebagai asas pengelasan.
Pengelasan hanya melibatkan algoritma yang memeriksa piksel yang tidak diketahui dalam
imej dan mengagregatkan semuanya dalam beberapa kelas berdasarkan klusters atau
longgokan semulajadi. Anggapan asas pengelasan ini adalah nilai bagi setiap jenis klusters itu
mestilah hampir serupa manakala jenis lain pula terpisah dengan nilai yang berlainan pula.
Kelas pengelasan tidak berselia dianggap juga pengelasan spektrum kerana keseluruhan
asasnya berdasarkan pada kumpulan nilai semulajadi imej. Manakala identiti kelas spektrum
itu pada mulanya tidak diketahui. Pengkaji perlu membandingkan data yang sudah dikelaskan
dengan data rujukan lain seperti peta, kebenaran bumi dan data lapangan, untuk menentukan
identiti dan nilai maklumat pada kelas spektrum itu.
Kaedah pengelasan berselia menggunakan pelbagai pendekatan matematik untuk

mengecam pola spektrum. Kebanyakan perisian komputer sistem imej mempunyai pelbagai
jenis pengelasan berselia seperti pengelasan Maximum-Distance, Parallelepiped dan

Maximum Likelihood. Rajah 6.2 dan 6.3 menunjukkan pengelasan berselia dengan
pengelasan tidak berselia bagi kawasan luar pantai Sungai Pengkalan Datu Kelantan yang
mengalami hakisan pantai yang serius setelah dinding pencegah banjir dipasang di muaranya.
6.4.8 Pengelasan Litupan Guna Tanah
Kajian pengelasan litupan guna tanah yang menggunakan data penderiaan jauh, banyak
didapati dalam bahan bacaan kini. Kajian sedemikian memerlukan beberapa peringkat
pemahaman supaya data yang sesuai dan betul dapat diperoleh daripada imej penderiaan
jauh. Berikut dijelaskan perkara-perkara yang perlu diberi perhatian sebelum sesuatu kajian
pengelasan itu dilaksanakan.
i) Pengkaji perlu menentukan seberapa tepat yang boleh mengenai keperluan dan
kegunaan produk yang terakhir yang diperlukan daripada kajian pengelasan
itu. Ini untuk memastikan sistem pengelasan yang dipilih itu sesuai dan
definisinya dibuat dengan tepat dan betul.
ii) Penilaian juga perlu dibuat sama ada ciri-ciri guna tanah yang hendak dikesani
itu boleh diekstrak dan dilaksanakan daripada data penderiaan jauh. Manakala
data yang hendak dipilih, perlu juga mengambil kira beberapa maklumat
sistem penderiaan jauh seperti ciri spektrum, ruang, tempoh dan polarisasi.
Perolehan imej kawasan yang berkenaan kemudiannya perlu diatur segera
kerana kajian ini mengambil masa, terutama apabila banyak prapemprosesan
seperti pembetulan radiometrik, atmosfera dan geometrik perlu dilakukan
terlebih dahulu.
iii) Data rujukan muka bumi dalam bentuk peta topografi, guna tanah semasa dan
fotograf udara atau data lapangan perlu diperoleh pengkaji untuk membuat
pengesahan bahawa hasil produk pengelasan itu betul dan tepat.
iv) Pendekatan untuk mendapatkan maklumat perlu membuat pemilihan sama ada
menggunakan kaedah pengelasan berselia atau tidak berselia atau memilih
pendekatan hybrid. Sekiranya pengelasan berselia dipilih, maka penentuan
seterusnya adalah menentukan jenis-jenis yang ada dalam pengelasan ini
seperti maximum likelihood, maximum-distance atau parallelpiped. Tidak
terdapat peraturan yang tetap mengenai kaedah pemilihan yang paling baik

tetapi panduan daripada kajian yang lepas dapat membantu pengkaji untuk
membuat keputusan.
v) Pemilihan ciri-ciri penderiaan jauh yang biasa digunakan adalah pemilihan
jalur spektrum yang ditentukan oleh sistem penderia atau frekuansi pada
sistem radar.
vi) Beberapa indeks tumbuhan juga boleh digunakan untuk membantu proses
pengelasan.
vii) Pengkaji perlu mempunyai perkakasan dan perisian sistem memproses imej
yang khusus.
viii) Semua hasil pengelasan perlu disahkan betul dengan bantuan kerja lapangan,
peta-peta dan data sedia ada supaya hasil yang diperoleh itu munasabah,
boleh diterima dan dipercayai.
ix) Hasil produk boleh dikeluarkan dalam bentuk digit menggunakan CDROM
atau membuat laporan ataupun dalam bentuk jadual statistik supaya mudah
disebarkan kepada penyelidik lain.
Di Malaysia pengesanan perubahan guna tanah telah dijalankan di lembangan sungai

Klang-Langat dari 1985 hingga ke 1998. Kajian ini adalah daya initiatif IGBP sebagai
sebahagian daripada projek mengenai perubahan iklim global. Rajah 6.4, 6.5, 6.6 adalah
beberapa contoh mengenai perubahan gunatanah untuk Lembah Klang-Langat bagi tahun
1990,1996 dan 1998.

Rajah 6.1 : Imej Landsat TM Luar Pantai Sungai Kelantan

Mengikut Nisbah Jalur 4 5 3
Rajah 6.2 : Pengelasan Berselia Luar Pantai Pengkalan Datu, Kelantan
Rajah 6.3 : Pengelasan Tak Berselia Luar Pantai Pengkalan Datu, Kelantan.

Rajah 6.4 : Gunatanah Lembah Klang-Langat 1990

BACAAN ASAS
Arnold, H.R. 1996. Interpretation of Airphotos and Remotely Sensed Imagery, Prentice
Hall, New Jersey.
Asrar, G. 1989. Theory and Applications of Optical Remote Sensing, John Wiley & Sons,
New York.
Barret, E.C. & Curtis, L.F. 1992. Introduction to Environmental Remote Sensing. Chapman
Hall, London
Curran, P.J. & Foody, G. 1994. Environmental Remote Sensing From Regional To Global
Scales, John Wiley & Sons, New York.
Curran, P.J. 1985. Principles of Remote Sensing. Longman, London.
Dury, S.A. 1990. A Guide To Remote Sensing, Interpreting Images of the Earth, Oxford
Science Publications, New York.
Earth Remote Sensing Data Analysis Center (ERSDAC).1998. ASTER. Announcement of

Opportunity Part I (Guideline for Announcement of Opportunity).
Earth Remote Sensing Data Analysis Center (ERSDAC). 1998. ASTER Announcement of
Opportunity Part II (ASTER Instrument and Operation)
Harrison, B.A. & Jupp, D.L.B. 1989. Introduction to Remotely Sensed Data, CSIRO,
Canberra.
Jensen, J.R. 1996. Introductory Digital Image Processing, Prentice Hall, New Jersey.
Justice, C. 1988. The Moderate Resolution Imaging Spectro Radiometer (MODIS): Land
Remote Sensing For Global Change Research.
Lillesand, T.M. & Kiefer, R.W. 1987. Remote Sensing And Image Interpretation, John Wiley
& Sons, New York.
Rees, W.G. 1990. Physical Principles Of Remote Sensing. Press Syndicate, New York.
Richards, J.A. 1995. Remote Sensing Digital Image Analysis, Springer – Verlag, Berlin.
Ryerson, R.A. 1996. Earth Observing Platform and Sensors, ASPRS, Version 1.0.
Schowengerdt, R.A. 1997. Remote Sensing Models and Methods for Image Processing,
Academia Press, San Diego.
Star, J.L, Estes J.E, McGwire, K.C. 1997. Integration of Geographic Information Systems
and Remote Sensing, Cambridge University Press, Cambridge.
Vincent, R.K. 1997. Fundamentals of Geological And Environmental Remote Sensing,

Prentice Hall, New Jersey.

Rujukan Internet
http://earth1.esrin.esa.it/eeo/rgt_hd/paysum
http://edcwww.cr.usgs.gov/glis/hyper/guide/landsat
http://edcwww.cr.usgs.gov/landdaac/1Km/avhrr.sensor.html
http://eduwww.cr.usgs.gov/glis/hyper/guide/landsat_tm
http://rst.gsfc.nasa.gov/Intro/nicktutor.html
http://pao.gsfc.nasa.gov/gsfc/service/gallery/fact_sheet/earthsci/landsat7.html
http://research.umbc.edu/~tbenja1/leblon/module 9. html
http://rsrunt.geog.ucsb.edu/rscc/vol2/lec2.html
http://southport.jpl.nasa.gov/desc/imagingradarv3.html.
http://southport.jpl.nasa.gov/desc/SIRCdesc. html
http://umbc7.umbc.edu/~tbenja1/exer 1.html
http://web.ngdc.noaa.gov/seg/globsys/avhrr7.shtml
http://www. tucson. ars. ag.gov/~qi/projects/landsat/nasa 95w.html
http://www. unc. edu/~aaronm/RSCC/
GLOSARI
Angstrom (Å) : unit ukuran yang digunakan dalam penderiaan jauh untuk panjang
gelombang yang pendek seperti ultra lembayung yang bersamaan 10-10m.
Antena : alat yang menyinar elektromagnet dari pentransmisian dan penerimaannya

semula daripada antena atau sasaran bumi.
Atenuasi atmosfera: pengurangan atau pengecilan intensiti sinaran disebabkan

pencerapan atau/dan serakan tenaga oleh atmosfera. Kesan ini bergantung pada panjang
gelombang. Pengurangan mempengaruhi pergerakan sinaran solar ke Bumi dan juga
sinaran yang di emisikan oleh permukaan bumi ke penderia yang menerimanya.
AVHRR: atau the Advanced Very High Resolution Radiometer, suatu sistem penderia
imej multispektrum yang dibawa oleh siri satelit meteorologi NOAA.
CCT: pita komputer yang serasi atau pita magnet.
CNES: Centre National d Etudes Spatiales, France. Pusat yang menguruskan operasi
satelit SPOT.
Data digit: data yang dipapar, dirakam atau disimpan dalam format berangka.
Dekat inframerah: bahagian kawasan inframerah yang paling dekat, iaitu mempunyai
panjang gelombang antara 0.7–1.3 µm.
EOSAT: Earth Observation Satellite iaitu syarikat yang mengendalikan hal-hal

perdagangan data satelit Landsat sejak September 1995.
Frekuensi (V): nombor alunan masa atau nombor panjang gelombang yang melalui
suatu poin se unit masa.

Herotan geometrik: herotan imej yang berlaku atas sebab pergerakan, sifat-sifat penderia
yang tidak linear, pentas deria atau ciri permukaan bumi.
HRV: pengimbas High Resolution Visible yang dibawa oleh satelit SPOT.
Imej digit: imej yang mempunyai nilai angka serta mewakili ton kelabu. Setiap nilai
berangka ini mewakili ton kelabu yang berbeza-beza.
Inframerah: bahagian yang berkaitan dengan tenaga panjang gelombang elektromagnet

antara 0.7-15.0µm. Dalam kajian penderiaan jauh panjang gelombang inframerah
biasanya dibahagi kepada dekat inframerah (0.7-1.3µm); inframerah tengah (1.3-3.0µm)
dan inframerah jauh (7.0-15.0µm). Inframerah jauh juga dirujuk sebagai inframerah
terma.
Jalur penyerapan: julat panjang gelombang pada spektrum elektromagnet di mana bahan-
bahan menyerap tenaga elektromagnet yang diterimanya.
Jalur: pemilihan bahagian panjang gelombang penderia, saluran atau frekuensi radar.
Jendela atmosfera: merujuk kepada julat panjang gelombang di mana sedikit sahaja atau
tiada sinaran yang boleh menerusi atmosfera atau pengecilan laluan atmosfera. Pada
bahagian optik spektrum eletromagnet julat ini adalah lebih kurang antara 0.3-2.5, 3.0-
4.0, 4.2-5.0 dan 7.0-15.0µm.
Kecerahan: persepsi visual yang menunjukkan sesuatu kawasan itu menyinar cahaya
yang banyak atau sedikit.
Kelas: istilah yang digunakan untuk menunjukkan pelonggokkan kumpulan piksel yang
mempunyai persamaan nilai.
Kelompok atau kluster: kumpulan yang mempunyai pola yang sama atau hampir sama
antara satu sama lain yang ditentukan mengikut kepadatan ulangan dan jarak.
Komposit warna: gambar warna yang dikeluarkan dengan memberi tiga warna primer ke
saluran pilihan pada imej; contohnya pada data Landsat MSS, biru diagih pada jalur 4
(0.5-0.6 µm), hijau pada jalur 5 (0.6-0.7µm) dan merah pada jalur 7 (0.8-1.1 µm).
Landsat. siri satelit angkasa tidak berpandu yang dimulakan oleh National Aeronautic
and Space Administration (NASA) dan diuruskan oleh EOSAT. Satelit ini direka khas
untuk memungut data sumber bumi. Landsat yang telah dilancarkan adalah Landsat 1, 2,
3, 4, 5, 6 dan 7.
Marine Observation Satellite (MOS): satelit orbit-polar yang tidak berpandu kepunyaan
Jepun. Satelit ini membawa penderia yang direka bentuk khas untuk gunaan hal-hal
mengenai lautan.
Medan pandangan/penglihatan serta merta Instantaneous field of view (IFOV). Istilah

khas untuk bahagian medan pandangan yang direka bentuk di dalam alat pengesan satelit.

Merenggang kontras: memperbaiki kontras imej melalui proses digit. Nilai julat asal
digit dipertambah untuk memuatkan nilai julat kontras sepenuhnya dalam filem atau alat
pamparan imej.
Medan pandangan/penglihatan serta merta Instantaneous field of view (IFOV). Istilah

khas untuk bahagian medan pandangan yang direka bentuk di dalam alat pengesan satelit.
Merenggang kontras: memperbaiki kontras imej melalui proses digit. Nilai julat asal
digit dipertambah untuk memuatkan nilai julat kontras sepenuhnya dalam filem atau alat
pamparan imej.
Multispektrum: digunakan dalam penderiaan jauh untuk merujuk pada dua jalur atau
lebih seperti jalur cahaya nampak dan jalur inframerah.
National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA): siri satelit orbit polar
meteorologi kepunyaan Amerika Syarikat. Banyak digunakan untuk kajian iklim dan
cuaca.
Nombor digit: atau DN iaitu nilai pembolehubah yang dirakamkan oleh setiap piksel
pada imej. Biasanya dalam banjaran antara 0-255.
Pankromat: digunakan untuk filem yang sensitif kepada jalur luas seperti keseluruhan
bahagian spektrum elektromagnet bahagian cahaya nampak. Ia juga merujuk kepada
fotograf berjalur luas.
Pemantulan berbaur: jenis pemantulan yang didapati dari permukaan yang sangat kasar
(merujuk kepada panjang gelombang sinaran). Sinar yang dipantulkan terserak pada
semua arah.
Pemprosesan imej berangka: alat untuk memanipulasikan imej digit.
Pemprosesan data: suatu prosedur di mana data ditukarkan daripada satu bentuk ke
bentuk yang lain.
Penderia bukan imej: penderia yang memberikan pengukuran kuantitatif mengenai

intensiti tenaga elektromagnet daripada semua objek yang memasuki dalam medan
pandangannya. Penderia ini meliputi radiometer dan spektrometer.
Pendigit: alat input yang digunakan untuk menyurih data garisan dan merakam kordinat
x,y pada sela yang dikehendaki.
Pengelasan: proses yang memberi kategori kepada setiap piksel dalam imej
multispektrum. Biasanya pengkategorian ini berdasarkan ciri-ciri persamaan pemantulan
spektrum.
Penghirisan kepadatan/penghirisan peringkat: proses menukar kesinambungan ton kelabu

imej kepada siri kepadatan yang bersela di mana setiap sela dikaitkan dengan julat digit
tertentu.

Penjelasan imej: operasi yang dapat memperbaiki pengecaman dan pengenalpastian

objek pada sesuatu imej.
Penyerapan: pengukuran keupayaan bahan menyerap tenaga elektromagnet pada panjang
gelombang yang spesifik.
Piksel: elemen gambar pada imej yang mempunyai aspek ruang dan spektrum.
Pembolehubah ruang didefinisikan sebagai saiz resolusi sel (kawasan permukaan bumi
yang diwakili oleh nilai data) dan pembolehubah spektrum didefinisikan sebagai intensiti
tindakbalas spektrum bagi suatu sel dalam saluran imej tertentu.
Poin kawalan bumi atau GCP: poin yang digunakan untuk mendapat rujukan maklumat
antara data pesawat angkasa dengan data permukaan bumi. Poin yang dipilih dalam
kawasan kajian mestilah dapat dikesani dengan tepat pada peta dan juga pada imej.
Satelit geopegun (Geostationary): satelit yang orbitnya sebegitu cara sehinggakan ia

sentiasa berada dikedudukan yang sama pada permukaan bumi. Tempoh orbit satelit
begini tepat dengan pusingan masa bumi.
Sinaran elektromagnet (EMR): perambatan tenaga menerusi ruang atau menerusi bahan
media dalam bentuk interaksi antara medan elektrik dengan magnet. Istilah sinaran
biasanya digunakan untuk tenaga jenis ini. Bagaimanapun, istilah ini digunakan lebih
luas lagi. Dalam penderiaan jauh ia juga dipanggil tenaga elektromagnet.
Sistem aktif: sistem penderiaan jauh yang menghantar isyarat elektromagnet yang direka
sendiri ke arah objek sasaran dan kemudian merakamkan semula tenaga yang
disebarbalik atau yang dipantulkan semula ke penderia. Juga dipanggil gelombang mikro
aktif atau radar yang beroperasi antara panjang gelombang 0.75 µm-1m.
Sistem Maklumat Geografi: sistem analisis dan pengendalian data berdasarkan atribut
ruang. Set data ini mungkin dalam bentuk peta, iaitu yang mengandungi atribut kualitatif
sebagaimana yang dirakamkan sebagai garisan poin atau kawasan, biasanya dalam format
vektor. Set data boleh juga dalam bentuk imej, iaitu data dalam bentuk atribut kuantitatif
(biasanya dalam format raster).
Spektrum elektromagnet: sinaran elektromagnet yang disusun berturut daripada sinar

yang paling pendek iaitu sinar kosmic, ke sinar gamma, sinar x, sinar ultra lembayung,
sinar cahaya nampak dan sinar inframerah. Meliputi juga gelombang mikro dan kesemua
panjang gelombang radio.
Stesen penerimaan bumi: kemudahan perkakasan dan perisian yang berkebolehan

merakam data daripada sistem satelit angkasa.
Sudut insiden : sudut antara arah kedatangan sinaran dan normal terhadap permukaan
yang menerima.
Sudut insiden: sudut antara arah kedatangan sinaran dan normal terhadap permukaan
yang menerimanya.
Sudut tunduk: diguna untuk SLAR iaitu sudut antara sudut mendatar antena dengan
garisan yang menghubung antena dan sasaran.

Suhu mutlak: suhu yang diukur pada skala Kelvin. Dasarnya adalah sifar mutlak, iaitu –
2730C; 00C dilahirkan sebagai 2730K.
Warna palsu: penggunaan satu warna untuk mewakili suatu panjang gelombang yang lain
seperti warna merah untuk mewakili bahagian inframerah.
Warna: sifat objek yang bergantung pada panjang gelombang cahaya yang dipantulkan.
Apendiks 1
Senarai Penderia Satelite
AATSR : Advanced Along Track Scanning Radiometer

ACRIM : Active Cavity Radiometer Irradiance Monitor
AMI-SAR : Active Microwave Imager-Synthetic Aperture Radar
AMSR : Advanced Microwave Scanning Radiometer
ASAR : Advanced Synthetic Aperture Radar
ASTER : Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflection Radiometer
ATSR : Along Track Scanning Radiometer
AVHRR : Advanced Very High Resolution Radiometer
AVNIR : Advanced Visible and Near IR Radiometer
CCDC : Charge-Coupled Device Camera
CERES : Clouds and Earth’s Radiant Energy System
CZCS : Coastal Zone Colour Scanner
EOS-COLOR : Earth Observing System-Ocean Colour Instrument
ERBI : Earth Radiation Budget Instrument
ETM+ : Enhanced Thematic Mapper-Plus
GLI : Global Imager
GOES : Imager GOES
GOME : Global Ozone Monitoring Experiment
HRV : High Resolution Visible
HRVIR : High Resolution Visible Infra-red Scanner
IR : Imaging Radiometer
IRIS : Infrared Interferometer/Spectrometer
IRR : Infrared Radiometer
ISO : Imaging Spectrometer Observatory
JERS-OPS : Japanese Earth Resources Satellite-Optical Sensors
JERS-SAR : Japanese Earth Resources Satellite-Synthetic Aperture Radar
LCCD : Linear Charge-Coupled Device
LIS : Lightning Imaging Sensor
LISS : Linear Imaging Self-Scanning System
LRR : Laser Retro-Reflector
MAPS : Measurement of Air Pollution from Satellites
MESSR : Multispectral Electronic Self-Scanning Radiometer
MHS : Microwave Humidity Sounder
MISR : Multi-Angle Imaging Spectro-Radiometer

MODIS : Moderate-Resolution Imaging Spectrometer

MOMS : Modular Optoelectric Multispectral Scanner
MOPITT : Measurements of Pollution in the Troposphere
MOS : Multispectral Optoelectronic Scanner
MRIR : Medium Resolution Infrared Radiometer
MSR : Multispectral Radiometer
MSS : Multispectral Scanner
MTS : Microwave Temperature Sounder
MWR : Microwave Radiometer
OCTS : Ocean Colour and Temperature Scanner
OPS : Optical Sensors
POAM-II : Polar Ozone and Aerosol Measurement
POLDER : Polarization & Directionality of the Earth’s Reflectances
PR : Precipitation Radar
PRARE : Precise Range and Rate Equipment
RBV : Return Beam Vidicon
SAR : Synthetic Aperture Radar
SASS : Seasat Scatterometer System
Seasat/SAR : Seasat/Synthetic Aperture Radar
SeaWiFS : Sea-Viewing, Wide Field-of-View Sensor
SIR-A : Shuttle Imaging Radar-A
SIR-B : Shuttle Imaging Radar-B
SIR-C/X-SAR : Shuttle Imaging Radar-C/X-band-Synthetic Aperture Radar
SIRS : Satelite Infrared Spectrometer
SMMR : Scanning Multi-channel Microwave Radiometer
SWIR : Short Wavelength Infrared Imaging Radiometer
TM : Thematic Mapper
VHRR : Very High Resolution Radiometer
VHRSR : Very High Resolution Scanning Radiometer
VIRR : Visible/Infrared Radiometer
VIRS : Visible Infrared Scanner
VISSR : Visible Infrared Spin-Scan Radiometer
VTIR : Visible & Thermal Infrared Radiometer
WFI : Wide Field Imager
WIFS : : Wide Field Sensor
X-SAR : X-band Synthetic Aperture Radar

Apendiks 2
Senarai Pentas Penderia: Pesawat Angkasa
ADEOS : Advanced Earth Observation Satellite

AEM : Atmospheric Explorer Mission
APOLLO : Apollo Astronaut Photography
ATLAS : Atmospheric Laboratory for Application and Science (Shuttle Angkasa)
ATN : Advanced TIROS-N Satellite
CBERS : China/Brazil Earth Resource Satellite
DMSP : Defence Meteorological Satellite Programme
EARLYBIRD : EarlyBird
ENVISAT : Environmental Satellite
EOS : Earth Observing Sistem
AM : Morning Equatorial Crossing Satellite
PM : Afternoon Equatorial Crossing Satellite
ERS-1 : Earth Resources Satellite –1
GEOS : Geodetic Earth Orbiting Satellite
GEOSAT : Geodesy Satellite
GMS : Geostationary Meteorological Satellite
GEOS : Geostationary Operational Environmental Satellite
GOMS : Geostationary Operational Meteorological Satellite
GPS : Global Positioning System
INSAT : Indian National Satellite
IRS : Indian Remote Sensing Satellite
JERS : Japanese Earth Resources Satellite
LANDSAT : Land Satellite
METEOSAT : Meterological Satellite
MOS : Marine Observation Satellite
NOAA/POES : Polar Orbiting Meteorological Satellite
QUICK BIRD : Quick Bird
RADARSAT : Polar Orbiting Canadian Active Microwave Satellit
Salyut : Salyut Space Station
Seasat : Sea Satellite
Skylab : Space Shuttle
SPOT : Satellite Pour l’ Observation de al Terre (sebelum dikenali dengan system
Probatroire d ‘Observation de la Terre)
TIROS : Television Infrared Observing System
TiungSat : Malaysian Micro Satellite
TOM-EP : Total Ozone Mapping Spectrometer (Earth Probe)
TRMM : Tropical Rain Fall Measurement Mission
UARS : Upper Atmosphere Research Satellite

Buku Pen Gen Alan Penderiaan Jauh

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Buku Pen Gen Alan Penderiaan Jauh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PENGENALAN

SHARIFAH MASTURA S.A.

SHARIFAH MASTURA S.A.

BACAAN ASAS ...............................................................................................................92

Jadual 2.1 Penjelasan Sinaran Elektromagnet.............................................................11

Rajah 2.1 Spektrum Elektromagnet ...........................................................................12

P usat Pencerapan Bumi di Jabatan Geografi, Universiti Kebangsaan Malaysia telah

Dr. Lim Joo Teck

Sharifah Mastura S.A

1.1 PERSPEKTIF SEJARAH

Universiti Kebangsaan Malaysia

1.2 DEFINISI PENDERIAAN JAUH

Pelbagai definisi dikemukakan bagi menjelaskan penderiaan jauh. Kini definisi

1.3 KEPERLUAN DATA PENDERIAAN JAUH

1.4 PERKEMBANGAN SATELIT ANGKASA

Universiti Kebangsaan Malaysia 2

Administration (NASA) memulakan inisiatif membina dan melancarkan satelit pertama

Universiti Kebangsaan Malaysia 3

Universiti Kebangsaan Malaysia 4

satelit meteorologi yang dioperasikan oleh National Oceanic and Atmospheric

1.5 GUNAAN DATA PENDERIAAN JAUH

Universiti Kebangsaan Malaysia 5

Universiti Kebangsaan Malaysia 6

iv. Pengurangan Hutan : Pembangunan pertanian, perbandaran dan aktiviti pembalakan

Kesemua kajian tentang masalah global di atas memanfaatkan kaedah penderiaan

1.6 PENGGUNAAN SATELIT DI MALAYSIA

Universiti Kebangsaan Malaysia 7

Aktiviti utama jawatankuasa ini ialah memperkenalkan pelbagai aspek penggunaan

i) pertingkatkan kemudahan, perkukuhkan keupayaan dan menyelaras aktiviti-aktiviti

Stesen penerimaan bumi di National Research Council of Thailand (NRCT),

Universiti Kebangsaan Malaysia 8

Universiti Kebangsaan Malaysia 9

PUNCA TENAGA ELEKTROMAGNET

2.2 PUNCA TENAGA ELEKTROMAGNET

2.2.1 Spektrum Elektromagnet

Universiti Kebangsaan Malaysia 10

Jadual 2.1: Penjelasan Sinaran Elektromagnet

Kelas spektrum Panjang gelombang (µm, mm, m)

Universiti Kebangsaan Malaysia 11

Universiti Kebangsaan Malaysia 13

2.2.2 Ciri Sinaran Elektromagnet

Jadual 2.2 : Ciri Utama Gelombang Elektromagnet

Ciri utama Simbol Penjelasan

Amplitud Jarak daripada titik tengah gelombang ke puncak atau

Panjang gelombang λ Jarak antara puncak

Tempoh T Masa yang diambil oleh dua puncak yang berturutan

Frekuensi f Jumlah puncak melalui titik yang ditentukan dalam

Halaju v Jarak perjalanan pada jangka masa tertentu V =

Universiti Kebangsaan Malaysia 14

2.2.3 Punca Tenaga

Gelombang elektromagnet disinarkan ke ruang dari puncanya. Tenaga yang

Matahari merupakan punca tenaga elektromagnet yang digunakan dalam penderiaan

Universiti Kebangsaan Malaysia 15

Memahami beberapa ciri penting mengenai gelombang elektromagnet membolehkan

Universiti Kebangsaan Malaysia 16

Universiti Kebangsaan Malaysia 17

Jalur tenaga yang nampak

108 Suhu matahari

Rajah 2.2 : Sebaran Spektrum Sinaran Tenaga Matahari dan Bumi

Universiti Kebangsaan Malaysia 18

• interaksi tenaga dengan ciri permukaan bumi

Universiti Kebangsaan Malaysia 19

Tenaga matahari (pada 6000 K)

0.3 um 1um 10 um 100 um 1 mm 1m Panjang