You are on page 1of 78

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
1
BI 1 I CNG PHNG PHP GII TON TRONG HU C
A.L THUYT
Hu ht dng bi ton lin quan n hp cht hu c thng l dng bi ton
t chy, v xc nh cng thc cu to, cng thc ha hc trong mt hp cht A.
Chng ta cng im qua mt s l thuyt, v cc dng ton ca hp cht hu c.
1. CC PHNG PHP BIN LUN XC NH CNG CNG THC HP
HP CHT HU C
1.1. Bin lun khi ch bit cng thc nguyn ca hp cht
Bi ton: Cho mt cng thc hu c A c dng tng qut CxHyOzNtXv (X =halogen).
Xc nh cng thc cng thc cu to ca A.
Gii
bt bo ha (s lng lin kt , s vng trong cng thc cu to ca A)
a =
2x+2-(y+v)+t
2
(1)
Da vo tnh cht ha hc chuyn v cc dng cng thc tng qut ca cc nhm
chc c cha trong A. (chng hn nh: Ru, ete, Xeton, aldehid, acid....)
Chuyn A c dng cng thc phn t v dng nu trong A c cha X: CnH2n+2-2a-zXz

A: CnH2n +2-2a-zXz _
n l s nguy t C trong A
a s lin kt trong A
z s nhm chc ca X

Ta lun c:
yH ca gc 2xC gc + 2 z (2)
Du = xy ra khi A l mt cht no
V d 1: Bin lun xc nh cng thc A ca mt acid hu c no mch h c
cng thc nguyn l (C2H3O2)n
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
2
Gii
Cch 1: xc nh CTPT ca A ta da vo bt bo ha
V trong A l mt acid hu c no mch h A c n lin kt
n=
2.2n+2-3n
2
= n =2 CTPT A: C4H6O4
Cch 2: p dng cng thc (2) v A l cht no nn: A c dng tng qut
CnH2n(COO)n C2nH3nO2n
2n =2n +2 n n =2 CTPT ca A: C4H6O4
V d 2 CTPT ca ru no A l CnHmOx. Hi m v n c gi tr nh th no A
l ru no:
Gii
V A ru no nn da vo cng thc tng qut xy dng mc l thuyt ta nh
dng c: CTTQ ca A l CnHm x (OH)x trong : m x =2n +2 x m =2n+2
Vy A l ru no th m =2n+2
Kt lun: CxHyOz l mt ru no th phi tha mn y = 2x+2
1.2. Bin lun khi ch bit MA
Bi ton Cho mt cng thc phn t c dng tng qut: CxHyOzNtClv, bit c khi
lng phn t ca hp cht A l MA. Xc nh cng thc A.
Gii
Nu A l hp cht hydrocarbon: CxHy th ta lun c:
_
M
A
=12x +y
y
hn
2x +2

T ta la chn gi tr nguyn ph hp. Nu cn thit da vo d kin bi ta c
th bit gii hn ca C (nu l kh x4).
Nu A l hp cht CxHyOz th ta bin lun theo oxy. V da vo d kin ca y
vi x thng qua xc nh c A.
V d 1 Xc nh cng thc ca hydrocarbon mch h ca A, c khi t khi so
vi H2 l 28. Xc nh A. Bit rng iu kin thng A th kh
Gii
Gi cng thc phn t tng qut ca A l: CxHy
MA =28.2 =56 g/ mol =12x+y(1)
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
3
]
y 2x+2
x 4
(2)
T (1) v (2) ta nhn thy: 56 14x+2 x 3,86 (3)
T (3) v (2) ta suy ra x =4 y =8 A l C4H8
V d 2 Mt hp cht ca A c cng thc phn t cha cc nguyn t C, H, O
c khi lng phn t l 60g/ mol. Xc nh A.
Gii
Gi cng thc hp cht ca A c dng CxHyOz. MA =12x+y+16z =60
z =
60-(12x+)
16
(1) bin lun theo z ta c: (1 z 2)
z=1 (1) tr thnh: 12x+y =44 (1x3) x =3, y =8 l nghim ph hp
z =2 (1) tr thnh: 12x+y =28 x =2, y =4 l nghim ph hp
Vy A c th l: C3H8O hoc A c th l: C2H4O2
1.3. Xc nh cng thc phn t trong cng mt dy ng ng
ng ng: l hin tng cc cht c cu to v tnh cht tng t nhau,
nhng v thnh phn phn t khc nhau mt hay nhiu nhm CH2. Nhng
cht c gi l nhng cht ng ng vi nhau, chng hp thnh mt dy
ng ng.
Theo nh ngha: Hp cht hu c l ng ng ca nhau, th chng s hp thnh
mt cp s cng c cng sai d =14 ( trong a1 l s hng u tin)
S hng cui an = a1 + (n-1)d (3)
Tng cc s hng:
Sn = (
a
1
+a
n
2
).n (4)
V d: Mt hp cht A c cha mt s cht hydrocarbon l dy ng ng ca
nhau. Khi lng phn t hydrocarbon ln nht gp 2,4 ln khi lng phn
t hydrocarbon nh nht. Tng khi lng phn t ca hydrocarbon trong A
l 204g/mol. Xc nh CTPT c trong A.
Gii
Gi Mmax l khi lng phn t ca hydrocarbon ln nht c trong A, Mmin l
khi lng phn t nh nht c trong A. Cc hydrocarbon trong A lp thnh
cp s cng c cng sai l 14
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
4
V trong A c cha cc hydrocarbon l ng ng ca nhau. p dng cc cng
thc 3, 4 ta lun c:
Mmax =Mmin +(n -1).14 (1) =2,4Mmin (1)
Sn =
M
max
+ M
mn
2
n =204 (2)
T (2) ta c:
3,4M
mn
2
*n =204 (3) lp t s (3) cho (2) ta c: n
2
n 12 =0
Gii ra ta c n =4, v n =-3 (loi) ta c n= 4 ta c Mmin =30g/ mol
Vy trong A bao gm c cng thc phn t hydrocarbon sau: C2H4, C3H6, C4H8, C5H10.
2. CC PHNG PHP XC NH CPTPT HP CHT HU C
2.1. Phng php 1
Nu mt hp cht A c cng thc phn t tng qut CxHyOzNt xc nh cng thc
phn t ca A ta c cng thc:
12x
m
C
=
y
m
H
=
1z
m
D
=
14t
m
N
=
M
A
a

a = mC + mH + mO + mN (5)
12x
%C
=
y
%H
=
1z
%D
=
14t
%N
=
M
A
1

2.2. Phng php 2: Xc nh cng thc phn t qua phn ng chy.
y l mt phng php ph bin nht, da vo phn ng chy xc nh cng
thc phn t.
CxHyOzNt +(x+
y
4
-
z
2
) O2 xCO2 +
y
2
H2O +
t
2
N2
a(mol) 44xa (g) 9ya (g) 14ta (g)
bi s cho bit cc d kin t d kin ta xc nh c cng thc phn t ca A.
Sau y xin gii thiu mt s cng thc tnh nhanh rt ra t phn ng chy, xc
nh cng thc A
Nu t chy 1 cht: S C : S H: S N = n
CD
2
: 2n
H
2
D
: 2n
N
2
(6)
S nguyn t Carbon trong A x =
n
CD
2
n
A
=
m
CD
2
44n
A
=
V
CD
2
22,4.n
A
(7)
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
5
S nguyn t Hydro trong A
y =
2.n
H
2
D
n
A
=
m
H
2
D
9.n
A
(8)
Bo ton nguyn t trong A mA = mC + mH + mO + mN (9)
Nhng h qu rt ra t phn ng t chy:
n
CD
2
= nA.S C (10)
n
H
2
D
=
S H
2
*nA (11)
T hai cng thc trn ta rt ra mt h qu quan trng:

S C
S H
=
n
CD
2
2n
H
2
D
(12)
i vi t chy mt hn hp ta s c:

S C
TB
S H
TB
=
n
CD
2
2n
H
2
D
(13)
V d 1 [Khi A - 2007] Khi t 1 amin n chc X, thu c 8,4 lt kh CO2,
1,4 lt kh N2 (cc kh o ktc) v 10,125gam nc. Xc nh CTPT ca X.
Gii
V A l amin n chc gi CTPT: CxHyNt
p dng cng thc (6): x:y:t =
8,4
22,4
: 2
1,4
22,4
: 2
10.125
18
=3:9:1 CTPT X: C3H9N
V d 2 Hn hp A gm 2 hydrocarbon c s mol bng nhau. t chy hn
hp A thy t l s mol ca CO2 vi H2O l 2:3. Xc nh cc hydrocarbon trong
A.
A.CH4, C2H6 B. C2H6, C3H8 C. C3H8, C4H10 D. CH4, C3H8.
Gii
p dng cng thc (12) ta c:
S C
TB
S H
TB
=
S C
TB
2
S H
TB
2
=
n
CD
2
2n
H
2
D
=
2
2.3
=
1
3

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
6
V hn hp A gm hai hydrocarbon c ch s mol l bng nhau, nn s CTB lun bng
trung bnh cng cc s C trong hydrocarbon trong A. p n D
V d 3 [D b H 2009] t chy 1.6 gam mt este E n chc c 3.52
gam CO2 v 1.152 gam H2O. Nu cho 10 gam E tc dng vi 150ml dung dch
NaOH 1M , c cn dung dch sau phn ng thu c 16 gam cht rn khan .
Vy cng thc ca axit to nn este trn c th l :
A. CH2=CH-COOH B. CH2=C(CH3)-COOH
C. HOOC(CH2)3CH2OH D. HOOC-CH2-CH(OH)-CH3
Gii
Ta tnh n
CO
2
=
3,52
44
=0,08 mol; n
H
2
O
=
1,152
18
=0,064 mol. p dng cng thc (12) ta c:
Trong hp cht este c t l:
S C
S H
=
n
CD
2
2n
H
2
D
=
,8
2,4
=
5
8
Cng thc phn t ca este c dng C5H8O2
Trong 10 gam este tng ng vi nE =
10
100
= 0,1 mol. Nh vy sau phn ng NaOH
cn d nNaOH d =0,15 0,1 =0,05mol mNaOHd =0,05.40 =2 gam. mmui =14gam
Mmui =
m
mu
n
E
=
14
0,1
=140 g/ mol Macid =140 (23 1) =118 g/ mol p n C
Cng thc cu to ca ca acid c dng: HOOC(CH2)3CH2OH. Dng este ca E l mt
este dng vng.


X l s liu ca phn ng CO2 tc dng vi dung dch kim.
CO2 l kh sinh ra t phn ng t chy phn ng
CO2 + dd kim d Mui trung ha
CO2 + dd kim _
HCD
3
-
CD
3
2-
Dng phng php bo ton nguyn t C
n
C
(CO2) = n
C(HCD
3
-
)
+ n
C(CD
3
2-
)

Khi lng ca bnh ng dung dch kim tng ln:
Mi hp cht hu c khi t chy: CnH2n+2-2aOx
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
7
nhchc =
n
H
2
D
-n
CD
2
1-h


mb = m
CD
2
+ m
H
2
D

Khi lng ca dung dch sau phn ng trong bnh tng ln:
mdd = m
CD
2
+ m
H
2
D
- m
Khi lng dung dch sau phn ng trong bnh gim xung:
mdd= m (m
CD
2
+ m
H
2
D
)
B. PHNG PHP GII
1. Phng php vit cc dng ng phn ca hp cht hu c
Hin tng cc cht c cng cng thc phn t nhng do cu to khc nhau nn
c tnh cht khc nhau, c gi l cc cht ng phn ca nhau.
V d: Vi cng thc C3H8O s c hai ng phn khc nhau, l ru v eter.
ng phn ca ru. (2 ng phn)
CH3 CH2 CH OH (n-propanol) CH3 CH CH3 (propan 2 ol)
OH
ng phn ete (1 ng phn): CH3 O CH2 CH3
vit c ng phn CxHyOzNtXz (X halogen) ca hp cht hu c ta cn
thc hin cc bc sau:
Bc 1 Xc nh bt bo ha qua cng thc
a =
2x+2-(y+v)+t
2

Bc 2 Xc nh cc nhm chc c trong phn t tng qut v da vo
bt bo ha trong mch. Xc nh cng thc cu to trong mch: mch h,
mch vng.
Bc 3 Vit cc dng ng phn m ta nh hng theo bc 2.
V d Vit cng thc cu to c th c ca C3H6O
Gii
bt bo ha: a =
2.3+2-6
2
=1 trong cu to ca hp cht ny c 1 lin kt
hoc 1 vng trong mch.
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
8
Trong mch mang nhm chc OH
CH2 =CH CH2 OH
Mch mang nhm chc ceton:
Mch mang nhm chc aldehid: CH3 CH2 CHO
Mch mang nhm chc ete
Ete khng no: CH2 =CH O CH3 (thng khng tn ti)
Ete vng no:


Gii thiu mt s cng thc tnh nhanh s ng phn:
1. Cng thc tnh s ng phn ancol n chc no, mch h : Cn H2n+2O2
S ng phn Cn H2n+2O2 = 2
n- 2
( 1 < n < 6 )
V d : S ng phn ca ancol c cng thc phn t l :
a. C3H8O =2
3-2
=2
b. C4H10O =2
4-2
=4
c. C5H12O =2
5-2
= 8
2. Cng thc tnh s ng phn anehit n chc no, mch h : Cn H2nO
S ng phn Cn H2nO = 2
n- 3
( 2 < n < 7 )
V d : S ng phn ca anehit n chc no, mch h c cng thc phn t l :
a. C4H8O =2
4-3
=2
b. C5H10O =2
5-3
= 4
c. C6H12O =2
6-3
= 8
3. Cng thc tnh s ng phn axit cacboxylic n chc no, mch h :
Cn H2nO2
S ng phn Cn H2nO2 = 2
n- 3
(2 < n < 7)
V d : S ng phn ca axit cacboxylic n chc no, mch h c cng thc phn
t l
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
9
a. C4H8O2 =2
4-3
=2
b. C5H10O2 =2
5-3
= 4
c. C6H12O2 =2
6-3
= 8
4. Cng thc tnh s ng phn este n chc no, mch h : Cn H2nO2
S ng phn Cn H2nO2 = 2
n- 2
(1 < n < 5)
V d : S ng phn ca este n chc no, mch h c cng thc phn t l :
a. C2H4O2 =2
2-2
=1
b. C3H6O2 =2
3-2
= 2
c. C4H8O2 =2
4-2
= 4
5. Cng thc tnh s ng phn ete n chc no, mch h : Cn H2n+2O
S ng phn Cn H2n+2O =
2
) 2 ).( 1 ( n n
( 2 < n < 5 )
V d : S ng phn ca ete n chc no, mch h c cng thc phn t l :
a. C3H8O =
2
) 2 3 ).( 1 3 (
=1
b. C4H10O =
2
) 2 4 ).( 1 4 (
= 3
c. C5H12O =
2
) 2 5 ).( 1 5 (
= 6
6. Cng thc tnh s ng phn xeton n chc no, mch h : Cn H2nO
S ng phn Cn H2nO =
2
) 3 ).( 2 ( n n
( 3 < n < 7 )
V d : S ng phn ca xeton n chc no, mch h c cng thc phn t l :
a. C4H8O =
2
) 3 4 ).( 2 4 (
=1
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
10
b. C5H10O =
2
) 3 5 ).( 2 5 (
= 3
c. C6H12O =
2
) 3 6 ).( 2 6 (
= 6
7. Cng thc tnh s ng phn amin n chc no, mch h : Cn H2n+3N
S ng phn Cn H2n+3N = 2
n-1
( n < 5 )
V d : S ng phn ca anin n chc no, mch h c cng thc phn t l :
a. C2H7N = 2
2-1
=1
b. C3H9N =2
3-1
= 3
c. C4H12N =2
4-1
= 6
8. Cng thc tnh s trieste ( triglixerit ) to bi glixerol v hn hp n axt
bo :
S tri este =
2
) 1 (
2
n n

V d : un nng hn hp gm glixerol vi 2 axit bo l axit panmitic v axit stearic
( xc tc H2SO4 c) th thu c bao nhiu trieste ?
S trieste =
2
) 1 2 ( 2
2

=6
9. Cng thc tnh s ng phn ete to bi hn hp n ancol n chc:
S ete =
2
) 1 ( n n

V d : un nng hn hp gm 2 ancol n chc no vi H2SO4 c 140
0
C c hn
hp bao nhiu ete? S ete =
2
) 1 2 ( 2
=3
2.Phng php bo ton nguyn t
Nguyn tc phng php Trong cc phn ng ha hc thng thng cc
nguyn t c bo ton.
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
11
H qu: T nh ngha ta nhn thy rng tng s mol nguyn t ca mt
nguyn t Z bt k no trc v sau phn ng u bng nhau.
Mt s lu
p dng tt phng php ny ta hn ch vit phng trnh phn
ng, ta nn vit dng s tm tt, trong chng ta s biu din cc
tm tt bi cho.
Nn quy v h s mol nguyn t ca tng nguyn t trong hp cht
hoc hn hp
Ch v h s, v hiu sut phn ng.
V d: t chy hon ton m gam hn hp Y gn CH4, C3H6, v C4H10 thu c 4,4
gam CO2 v 2,52 gam nc. m c gi tr l bao nhiu?
Gii
S bin i: _
CH
4
C
3
H
6
C
4
H
10
+O2 CO2 +H2O
T s phn ng ta c: mY =mC(CO2) +mH(H2O) =12*
4,4
44
+2*
2,52
18
=1,48gam
3.Phng php bo ton khi lng
Trong mt phn ng ha hc tng khi lng cht tham gia bng tng khi
lng sn phm to thnh.
m
T
=m
s

H qu: Cho phn ng dng tng qut A +B C +D
mA+mB =mC +mD t mi lin h ny ta i tm vi yu cu bi cho.
V d un132,8 gam hn hp 3 ru no, n chc vi H2SO4 c 140
o
C thu c
hn hp cc ete c s mol bng nhau v c khi lng l 111,2 gam. S mol ca mi
ete trong hn hp l bao nhiu?
Gii
Gi cng thc chung cho 3 ru no n chc l: R

OH
Phn ng tch nc: R

OH +R

OH
t
0
C
--: R

O - R

+H2O
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
12
S ete to thnh =
n(n+1)
2
=6 ete (n=3)
Theo nh lut bo ton khi lng ta c:
m
H
2
O
=mru - mete =132,8 111,2 =21,6 gam
Theo phn ng trn nete =n
H
2
O
=
21,6
18
=1,2mol nmi ete =
1,2
6
=0,2 mol
C. BI TON
Bi 1 [Khi A 2011] t chy hon ton 3,42 gam hn hp gm axit acrylic, vinyl
axetat, metyl acrylat v axit oleic, ri hp th ton b sn phm chy vo dung dch
Ca(OH)2 (d). Sau phn ng thu c 18 gam kt ta v dung dch X. Khi lng X
so vi khi lng dung dch Ca(OH)2 ban u thay i nh th no?
A. Tng 2,70 gam. B. Gim 7,74 gam. C. Tng 7,92 gam. D. Gim 7,38 gam.
Gii
PP: Bi ton ny i hi hc sinh cn phi nh cc cng thc ca cc cht m
cho.
CH2=CH COOH : acid acrylic; CH3COOCH2CH=CH2: Vinylaxetat
CH3 - ( CH2)7 - CH =CH -(CH2)7 COOH : vinylacetat;
CH2=CH COOCH3: metylacrylat
Nhn xt: Cc acid v este u l dng n chc v c hai lin kt . Do vy cng
thc tng qut trung bnh ca hn hp trn c dng C
n
H
2n-2
O2.
Phn ng t chy: C
n
H
2n-2
O2 +
3n-3
2
O2 n CO2 +(n 1)H2O
a na (n 1)a
Theo bi ra ta c: n
CO
2
=0,18 mol =na mhh =(14n +30)a =3,42 a =0,03 mol
n
H
2
O
= 0,15mol. Khi t chy ton b lng sn phm chy c dn vo bnh
ng Ca(OH)2 lm cho bnh nc vi tng ln.
msp chy =m
CO
2
+m
H
2
O
=0,18*44 +0,15*18 =10,62 gam
m =m
CO
2
+m
H
2
O
- m= 10,62 18 =-7,38gam p n D
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
13
Bi 2 [Khi A 2011] t chy hon ton x mol axit cacboxylic E, thu c y mol
CO2 v z mol H2O (vi z =y x). Cho x mol E tc dng vi NaHCO3 (d) thu c y
mol CO2. Tn ca E l
A. axit acrylic. B. axit oxalic. C. axit aipic. D. axit fomic
Gii
Khi t chy x mol E thu c y mol CO2 s CE =

x
(1)
Khi cho x mol E tc dng vi NaHCO3 thu c y mol CO2 S Cnhm chc =

x
(2)
T (1) v (2) ta nhn thy s CE =s Cnhm chc =

x
acid oxalic tha mn bi ton
Bi 3 [Khi A 2011] t chy hon ton x gam hn hp gm hai axit cacboxylic hai
chc, mch h v u c mt lin kt i C=C trong phn t, thu c V lt kh CO2
(ktc) v y mol H2O. Biu thc lin h gia cc gi tr x, y v V l
A. V =
28
( 30 )
55
x y . B. V =
28
( 62 )
95
x y C. V =
28
( 30 )
55
x y . D. V =
28
( 62 )
95
x y .
Gii
Lun nh dng cng thc tng qut ca hp cht hu c c cha C,H,O l
A: CnH2n +2-2aOz _
n l s nguy t C trong A
a s lin kt trong A
z s nhm chc ca O

y bi ton cho a = 3(v c 1 ni i C=C, v 2 lin kt trong nhm chc COOH)
Dng tng qut ca hn hp l CnH2n -4O4 nCO2 +(n-2)H2O
Gi a l s mol ca acid a =
n
H
2
D
-n
CD
2
1-h
y k = 3 a =
V
22,4
-y
2
(1)
Khi lng ca cc acid trong hn hp: (14n +60)a =x (2)
T (1) v (2) ta c: 14na +60a =x 14*
v
22,4
+60*
V
22,4
-y
2
=x x =
55
28
V -30y
V =
28
55
(x +30y) p n C
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
14
Bi 4 [Khi A 2011] Hn hp X gm C2H2 v H2 c cng s mol. Ly mt lng hh X
cho qua cht xc tc nung nng, thu c hh Y gm C2H4, C2H6, C2H2 v H2. Sc Y vo
dd brom (d) th khi lng bnh brom tng 10,8 gam v thot ra 4,48 lt hh kh
(ktc) c t khi so vi H2 l 8. Th tch O2 (ktc) cn t chy hon ton hn hp
Y l
A. 22,4 lt. B. 44,8 lt. C. 26,88 lt. D. 33,6 lt.
Gii
Tm tt:
+Br2

V1 V2 V3
Phng php: Bo ton khi lng mX =mY =mz +mT
Khi lng bnh brom tng ln: chnh l mz

Gi ta i tnh khi lng mT lc ta s tm c mX v mY. C th ta c li gi nh
sau:
M

Z
=8.2 =16g/ mol mz =16*
4,48
22,4
=3,2gam
mY =mX =10,8 +3,2 =14 gam 26a + 2a = 14 a = 0,5mol
t chy hn hp Y cng nh t chy hn hp X.
C2H2 +
5
2
O2 2CO2 +H2O (1)
H2 +
1
2
O2 H2O
Tng s mol oxy tham gia phn ng t chy l:
5
2
a +
1
2
a =3a =1,5 mol
V =22,4*1,5 =33,6 lt p n D
C
2
H
2
+H
2

hhY: C
2
H
4
, C
2
H
6
,
C
2
H
2
, H
2

m=10,8g
Kh T:
4,48 lt
m
Z
=m
dd brom

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
15
Bi 5 [Khi A 2011] t chy hon ton 0,11 gam mt este X ( to nn t mt axit
cacboxylic n chc v mt ancol n chc) thu c 0,22 gam CO2 v 0,09 gam
H2O. S este ng phn ca X l:
A. 2 B. 5 C. 6 D.4
Gii
n
CO
2
=
0,22
44
=0,005mol; n
H
2
O
=
0,09
18
=0,005 mol n
CO
2
=n
H
2
O

este em t l no n chc: CnH2nO2. Bo ton nguyn t ta s c
mO trong este =0,11 0,005*12 0,005*2 =0,04gam neste =
0,04
32
=0,00125 mol
S CX =
0,005
0,00125
=4 S HX =4 CTPT ca X l C4H4O2. Este no n chc n=4
p dng cng thc tnh s ng phn nhanh ta s c: s ng phn =2
n-2
=4
p n D












MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
16
BI 2 ALKAN (PARAFIN) CnH2n+2 ( n 1)
A.KIN THC C BN
I. TNH CHT VT L
Dng tn ti ca alkan
Alkan tng ti th kh vi n =1 4
Alkan tn ti th lng vi n =5 16
Alkan tn ti th rn vi n 17
Alkan khng tan trong nc, trong mch ca chng ch c tng tc van der
Waals, nhit si tng nu phn t lng ca chng tng. Alkan tan rt tt
trong dung mi khng phn cc.
II.TNH CHT HA HC
1. Phn ng t chy (oxy ha hon ton)
Alkan t chy sinh ra lng nhit rt ln, sn phm thu c l nc v kh
CO2
CnH2n+2 +
3n+1
2
O2 nCO2 +(n+1)H2O +Q
Nhn xt: Khi t chy alkan ta c:
n
CO
2
<n
H
2
O



2. Phn ng dehydro ha
Phn ng dehydro ha alkan l mt phn ng phc tp, ty theo nhit , p
sut, cht xc tc m c nhng sn phm khc nhau.
CnH2n +H2 (alken)

CnH2n +H2 (cyclo alkan)
CnH2n+2 t
0
, P, xt CnH2n-2 +2H2 (alkin)
CnH2n -6 +4H2 (aren)
c bit: 2CH4 1500
0
C CH CH + 3H2
lm lnh nhanh
3. Phn ng th halogen
n
alkan
= n
H
2
O-
n
CO
2

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
17
n=m +v
n 3
Phn ng th ca alkan vi halogen l mt phn ng khng chn lc, c ch
xy ra theo c ch gc.
CnH2n+2 + Cl2 as CnH2n+2-X + HX
Kh nng th ca halogen:

c im ca phn ng th: Phn ng u tin cho carbon bc cao.

V d: (51%)

CH3CH2CH3 +Cl2
CH3CH2CH2Cl (49%)
4. Phn ng crackinh
Phn ng crackinh l phn ng b gy phn t c s C ln thnh nhng alken
v alkan c s C nh hn.
CnH2n+2 CmH2m + CvH2v+2
Ta lun c:


III. IU CH
1. Cng hydro t alken,alkin vi cht xc tc thch hp
Phn ng cng hydro vi cht xc tc Ni, nhit cao sinh ra alkan
CnH2n +H2 Ni CnH2n+2
CnH2n-2 +2H2 Ni CnH2n+2
2. Phng php tng mch carbon
Phn ng lm tng mch carbon dng mch i xng da vo phn ng
Wurtz
RX +Na R R +NaX
Phn ng ny khng dng iu ch nhng alkan bt i xng.
3. T hp cht dialkyl ng litium
Ngi ta s khc phc phn ng Wurtz bng phn ng ny iu ch nhng
alkan bt i xng. Phn ng ny c hai nh ha hc E.J.Corey v Herbert
Flo>Clo>Brom>Iod
m
T
=m
s

n
T
<n
S
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
18
House pht hin c lp vi nhau. Phn ng ny c thc hin gia dialkyl
ng litium, R2CuLi, v halogen RX (R c th ging hoc khc R).
R2CuLi + RX R R +RCu +LiX
Hiu sut phn ng t tt nht khi R l mt alkyl nht cp, cn R c th l
nht, nh hay tam cp u c.
4. Hon nguyn halogenur alkyl
Halogenur RX c th b kh halogen trong mi trng acid proton v xc
tc l km.
R X
H
+
,Zn
-- R H
5. T tc cht Grignard
Cho tc cht Grignard RMgX tc dng vi nc ngi ta thu c mt alkan
tng ng.
RMgX
H
2
O
-- R H
6. Phng php gim mch carbon
Ngi ta i t mui acid v cc kim loi kim: RCOONa trn vi xt v cht
CaO mc ch lm kh hn hp phn ng v ngn khng cho khng cho NaOH
n mn thy tnh.
RCOONa + NaOH
vI tI,xt
-- Na2CO3 +RH
Mt s phng php iu ch kh Metan
Al4C3 + H2O Al(OH)3 +CH4
C + H2
NI,500
0
C
-- CH4
CH3COONa + NaOH
vI tI,xt
-- CH4 +Na2CO3
Trng hp c bit ca phn ng:
2HCOOK + 2NaOH
vi ti,xt
-- H2 + Na2CO3 +K2CO3
7. Phn ng crakinh
CnH2n+2 CmH2m + CvH2v+2
IV.VN CN BIT
S ha gii alkan trong k ngh du ha cn c gi bng thut ng chuyn
mn l crackinh. C nhiu dng crackinh ty theo quy trnh sn xut ca cc
cng ty ha du trn th gii. Trong nhit crackinh, alkan c cho i ngang
qua mt phng un nng nhit rt cao. Nhng alkan kch thc ln c
chuyn sang nhng alkan c s Carbon nh hn, alken v hydro. Trong hi
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
19
nc cracking hydrocarbon c ha tan vo trong hi nc un nng
nhanh nhit 700 900
0
C / giy ri lm ngui cng tht nhanh. Trong
hydrocrackinh, phn ng c thc hin di s hin din ca ca hydrogen
v xc tc p sut cao, nhng nhit thp hn (250 400
0
C). Trong tt c
cc loi crackinh th xc tc crackinh l quan trng nht trong k ngh ch
bin du m v khng ch lm tng thm khi lng xng t s ct t nhng
hydrocarbon dy di thnh dy ngng hn m cn lm gia tng cht lng
ca xng. S crackinh ny c thc hin bng cch dn hi hydrocarbon
(un du m nhit cao) ngang qua xc tc silic alumin mn nhit
450
0
C v di p sut nh.
Di nh hng ca nh sng t ngoi (h) hoc nhit 200 400
0
C, clor
v brom tc dng vi alkan cho ra cloroalkan v bromo alkan v mt lng
HCl v HBr tng ng. S clor ha cho hn hp sn phm khng c ng
phn no tri hn, trong khi brom s cho mt sn phm chnh. Do s
clor ha ch dng trong k ngh iu ch dung mi khng tinh khit. Tri
li s brom ha s dng trong phng th nghim iu ch cc bromur alkyl
tinh khit vi hiu sut cao. Phn ng clor ha xy ra theo c ch gc t do
gm ba giai on chnh: giai on khi mo, giai on truyn, giai on kt
thc.
Vi alkan v c nhng c im v c cu nn c nhng phn ng biu tnh
sau:
Khng tan trong nc, dung dch baz, acid long. l c tnh ca tt
c cc hydrocarbon
Khng tan trong acid sulfuric m c, lnh. Nhng hp cht c cha
mt s nhm nh chc c oxygen hay nitrogen hoc bt bo ha u tan
c trong acid sulfuric m c lnh. Ngoi tr alkan, halogenur alkyl,
aren.
B.PHNG PHP GII TON
VN 1 DNG TON T CHY ALKAN
CnH2n+2 +
3n+1
2
O2 nCO2 +(n+1)H2O +Q
Khi t chy alkan ta lun lun c:
n
CD
2
< n
H
2
D
nalkan = n
H
2
O-
n
CO
2



MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
20
n 3
S C trong alkan =
n
CD
2
n
H
2
D-
n
CD
2
S H trong alkan =
2 n
H
2
D
n
H
2
D-
n
CD
2

Nu t chy hydrocarbon m c n
CD
2
< n
H
2
D
kt lun ngay
hydrocarbon em t chy l Alkan.
VN 2 DNG CRACKINH ALKAN.
CnH2n+2 CmH2m + CvH2v+2
(X) (Y)

mX = mY
n=m +v
M
X

=
m
X
n
X
=
m
Y
n
X
=M
Y

*
n
Y
n
X
=
V
Y
V
X
*M
Y


y l dng cng thc tnh ton cho mi bi ton crackinh, nn vic tnh ton cho
phn ng rt n gin v hiu qu.
Dng bi ton quen thuc trong phn ng crackinh


Alkan
crackinh
+Br2
V (l)

V1 V2 V3
Da vo phn ng ta c: _
n
AIkan

= n
aIkcn
=n
AIkan
s
n
AIkan
b
= n
p
+n
d
H=
p
b
100%
_
V =V
3
V
p
= V
1
V
3
H=
V
1
-V
3
V
3
100%

y l cng thc quan trng mc d n i t nhng nhn xt ht sc thun ty,
nhng vic gii ton rt hiu qu, c ng dng rt nhiu trong thi i hc.


Alkan
sp

Alken
Alkan
d

Alken
+dd
Br
2

Alkan
sp

Alkan
d
n
alkan p
= n
alken
= n
Alkan sp
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
21
C. BI TP
Bi 1 t chy hon ton mt lng hirocacbon A thu c 26,4 gam CO2 v 16,2
gam H2O . Tm cng thc phn t ca A ?
Gii
n
CO
2
=
26,4
44
=0,6 mol; n
H
2
O
=
16,2
18
=0,9 mol. A thuc dy ng ng Alkan
S CA =
n
CO
2
n
H
2
O-
n
CO
2
=
0,6
0,9-0,6
=2 CTPT ca A: C2H6
Bi 2 [Khi A 2008] Khi crackinh ton b mt th tch alkan X thu c ba th tch
hn hp Y (cc th tch o cng iu kin nhit v p sut). T khi hi ca Y so
vi H2 l bng 12. Cng thc phn t ca X?
A. C6H14 B. C3H8 C. C4H10 D. C5H12
Gii
p dng cng thc M
X

=
m
X
n
X
=
m
Y
n
X
=M
Y

*
n
Y
n
X
=
V
Y
V
X
*M
Y

=
3
1
*12*2 =72g/ mol
CTPT ca X l C5H12 p n D
Bi 3 Khi crackinh ton b V lt alkan X thu c 35 lt hn hp Y gm 7 cht. Dn Y
qua bnh ng dung dch nc brom Br2 d, thy cn 20 lt. Gi tr V v hiu sut
phn ng l bao nhiu?
Gii
p dng cng thc tnh ton phn phng php gii ton (c k phn phng
php gii) ta s tnh ra nhanh.
V =V3 =20 lt
Hiu sut phn ng: H=
V
1
-V
3
V
3
100% =
35-20
20
*100% =75%
Bi 4 Crackinh hon ton mt alkan A thu c mt hn hp kh B gm hai alkan v
hai alken. T khi hi ca B so vi H2 l 14,5. Khi dn dung dch qua bnh ng dung
dch brom d, khi lng hn hp kh gim i 55,52%. Tm cng thc phn t ca A,
xc nh % th tch cc kh trong B
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
22
Gii
Phng trnh phn ng crackinh:
D + E
A
Crackinh
Alkan Alken hhB
F + H
Alkan Alken
Theo phn ng ta nhn thy: nB =2nA M
A

=
m
A
n
A
=
m
E
n
A
=M
Y

*
n
E
n
A
=14,5*2*2=58g/ mol
14n +2 =58 n =4 CTPT A l: C4H10
Nu A l C4H10 th D, F ln lt l: CH4, C2H6, v E, H l C3H6, C2H4.
Gi a,b ln lt l s mol ca C3H6 v C2H4 : 42a +28b =0,5552.58(a+b) b =
7
3
a (1).
(1)
====%V
CH
4
=%V
C
3
H
6
=
u
2(u+b)
100% =
u
2(u+

3
u)
*100% =15% %V
C
2
H
6
=%V
C
2
H
4
=35%
Bi 5 t chy 19,2 gam hn hp gm 2 alkan k tip nhau, thu c V lt CO2
(0
o
C,2atm). Cho V lt CO2 trn i qua dung dch Ca(OH)2 th thu c 30g kt ta.
Nu tip tc cho Ca(OH)2 cho n d th thu c 100g kt ta na. Xc nh cng
thc phn t ca 2 alkan v % th tch cc alkan trong hn hp.
Gii
Gi cng thc phn t tng ng ca hai alkan trong hn hp l: C
n
H
2n+2

Phng trnh phn ng t chy: C
n
H
2n+2
+
3n+1
2
O2 nCO2 +(n +1)H2O
2CO2 + Ca(OH)2 Ca(HCO3)2 +H2O
CO2 + Ca(OH)2 CaCO3 + H2O
Ca(OH)2 + Ca(HCO3)2 2 CaCO3 + H2O
p dng nh lut bo ton nguyn t C (CO2) =
100+30
100
=1,3 mol =na (1)
(14na +2)a =19,2
(1)
===== a =0,5 mol n=2,6 n1 =2 <n <n2 =3
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
23
Vy cng thc phn t alkan trong hn hp l: C2H6 v C3H8.
Theo cng thc n =
2x+3(0,5-x)
0,5
=2,6 x =0,2 %V
C
2
H
6
=
0,2
0,5
100% =40%.
Bi 6 Mt hn hp X gm hai hydrocarbon lin tip nhau trong dy ng ng v
u th kh (ktc). t chy X vi 64g O2 ly d thu c hn hp kh, dn hn
hp kh i qua bnh ng dung dch Ca(OH)2 d th c 100g kt ta v cn li mt
kh thot ra c 11,2 lt (0,4atm, 0
0
C). Xc nh CTPT hydrocarbon trong X?
Gii
V O2 em t ly d, nn kh thot ra sau cng l kh O2 cn d sau phn ng t
chy.
S mol kh O2 tham gia vo phn ng t chy =
64
32
-
0,411,2
22,4
23
273
=1,8 mol
Gi cng thc phn t tng ng ca cc hydrocarbon c trong X: C
x
H
y

Phn ng t chy ca hn hp X l C
x
H
y
+(x +
y
4
)O2 xCO2 +
y
2
H2O
n
CO
2
=
100
100
=1 mol =xa
ya
2
=2(1,8 1) =1,6 mol n
CO
2
<n
H
2
O

hn hp X l dy ng ng ca alkan a =1,6 -1 =0,6mol x =
1
0,6
=
5
3

CTPT c trong X l CH4, C2H6.
Bi 7 em crackinh mt lng n butan thu c mt hn hp A gm 5
hydrocarbon kh. Cho hn hp kh ny i qua bnh ng dung dch nc Br2 d th
khi lng brom tham gia phn ng l 25,6g v sau th nghim khi lng bnh
brom tng ln 5,32g. Hn hp kh X cn li sau khi i qua dung dch brom c t khi
hi so vi mtan l 1,9625. Tnh hiu sut phn ng.
Gii
V butan crackinh sn phm thu c l 5 cht: CH4, C2H6, C4H10 d , C2H4, C3H6.
n
Br
2
=
25,6
160
=0,16 mol nbutan p =
1
2
nAlken=
1
2
n
Br
2
=0,08mol
M
hhX

=1,9625*16 =31,4g/ mol; dung dch brom tng ln chnh l khi lng ca
alken tham gia phn ng.
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
24
Vy ta s tnh c M =
5,32
0,16
=33,25g/ mol
M1 =28 8,75
M

=33,25
M2 =42 5,25
n
C
2
H
4
=0,16*
8,75
5,25+8,75
=0,1 mol =n
C
2
H
4
n
C
3
H
6
=0,06 mol =n
CH
4

n
C
4
H
10
b
=n
C
4
H
10
p
+n
C
4
H
10
d
=0,08 +a (1)
Hn hp kh X sau khi thot ra khi dung dch bnh nc brom: CH4, C2H6, C4H10.
H
hh

alkan sp =
160,06+300,1
0,16
=24,75 g/ mol; M
hhX

=1,9625*16 =31,4g/ mol


Ta vn dng quy tc ng cho

24,75 26,6
31,4
58 6,65

0,16
u
=
26
6,65
a = 0,04 mol (2)
T (1) v (2) ta suy ra nbutan =0,08 +0,04 =0,12 mol H =
0,08
0,12
*100 =66,67%
Bi 8 Sau khi kt thc phn ng crackinh n butan thu c 22,4 lt hn hp A (gi
s ch gm c cc hydrocarbon). Cho A li t t qua dung dch brom d ch cn
13,44 lt kh B. t chy hon ton 0,6 lt kh B thu c 1,3 lt kh CO2. Tnh hiu
sut phn ng. Bit rng cc kh o cng ktc
Gii
Phn tch: i vi dng bi ton ny ta nn biu din dng s tm tt thun
tin hn trong vic gii bi ton, cc bn nn c li phn hng dn gii dng bi
tp ny.

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
25
Tm tt:
Crackinh 0,6 lt B +O2
1,3 lt CO2
V
V1 V2
p dng cng thc tnh hiu sut phn phng php gii ta c:
H =
V
1
-V
2
V
2
*100% =
22,4-13,44
13,44
=66,67%
Bi 9 t chy hon ton mt hn hp X gm hai hydrocarbon k tip nhau trong
dy ng ng thu c V
CO
2
: V
H
2
O
= 12 : 23. Xc nh cng thc phn t ca hai
hydrocarbon v phn trm th tch ca mi hydrocarbon c trong hn hp.
Gii
V t chy hai hydrocarbon thuc dy ng ng c
V
CO
2
V
H
2
O
=
12
23
<1 X thuc dy
ng ng ca Alkan. p dng nh lut bo ton nguyn t ta c:
n
n+1
=
12
23
n =
12
11
n1 =1 <n <n2 =2 A: CH4 (a mol) ; B:C2H6 (1 a (mol))
p dng tnh cht trung bnh ta c:
a+2(1-a)
1
=
12
11
a =
10
11
%V
CH
4
=90,91%
Bi 10 Trong mt bnh kn th tch 1 dm
3
c mt hn hp ng th tch gm
hydrocarbon A v O2 nhit 133,5
o
C, 1atm. Sau khi bt tia la in ln v a v
nhit ban u th khi lng nc to ra l 0,216g. Tm CTPT ca A.
Gii
Theo phng trnh kh l tng: pV =nRT n =
pV
RT
=
1.1
0,082.(237+133,5)
0,03 (mol)
V hn hp l ng mol nn nA =n
O
2
=
0,03
2
=0,015 (mol)
n
O(
CO
2
)
=2.0,015 -
0,216
18
=0,018 mol n
CO
2
=
n
O(
CO
2
)
2
=0,009mol
Trong A c
S C
S H
=
n
CO
2
2n
H
2
O
=
0,009
20,012
=
3
8
A : C3H8
C
4
H
10

hh A
V =22,4 l
hhB
V =13,44l
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
26
BI 3 CYCLO ALKAN CnH2n (n 3)
A. KIN THC C BN
I. TNH CHT VT L
im si v t trng ca cyclo alkan n hon thng cao hn alkan chi
phng tng ng.
Cyclo alkan khng tan trong nc nhng tan trong dung mi hu c t
phn cc.
II. TNH CHT HA HC
1. Phn ng chy
Khi t chy cycloalkan trong iu kin y khng kh oxygen, mt
nhit lng ti a ta ra c th o c gi l thiu nhit.
CnH2n +
3n
2
O2 nCO2 + nH2O +Q
Nhn xt: Khi t chy cyclo alkan ta lun c: n
CO
2
=n
H
2
O


2. Phn ng th
Di s xc tc ca nh sng hoc nhit , cyclo alkan cho phn ng th
gc t do nh alkan.
+ Cl2
us kt
===== + HCl
Cyclopropan cloro cyclopropan
3. Phn ng m vng
Phn ng ch yu xy ra i vi vng cng nh cyclopropan v
cyclobutan, sn phm l nhng hp cht ch phng tng ng. (vng 3,
vng 4 lm mt mu ung dch brom trong dung mi CCl4)
+ Br2 Br CH2 - CH2 CH2 Br

III. IU CH
1. Phn ng Wurtz
Phn ng Wurtz thng c thc hin trn cht nn l dihalogenur, xc
tc l kim loi Zn, hoc Na.



MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
27
Phn ng ch thc s tt khi iu ch cyclopropan



Zn/ CCI
4
====== +ZnBr2

2. Phn ng cng to vng
Khi cho carben tc dng vi dung dch alken s cho ra cyclopropan
tng ng.
V d:
CH3CH=CHCH3 + CH2N2
hy
====
PHNG PHP GII BI TP
Ch yu dng bi tp ca cycloalkan lin qua n phn ca alken.
Chng ta ch cn nh c im ca cycloalkane vng 3 v vng 4 c th
tham gia vo qu trnh m vng nn chng c th lm mt mu dung
dch brom.
Dng phn ng t chy, khi t chy cycloalkan lun c
n
CD
2
= n
H
2
D

iu ny cng xy ra khi t chy alken.










MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
28
BI 4 ALKEN CnH2n (OLEFIN) (n 2)
A. KIN THC C BN
I. TNH CHT VT L
Dng tn ti ca alken iu kin thng:
Th kh tng ng vi: n =2 4
Th lng tng ng vi n =5 18
Th rn n 19
Nhit si v nhit nng chy tng i thp, kh nng tan trong
nc km.
V trong alken ni i nn chng s xut hin phn cc, trong khng
gian n s hnh thnh hai dng E (cis) v Z (trans). Dng Z c nhit
nng chy cao hn dng E, nhng li c nhit si thp hn E.
II. TNH CHT HA HC
1. Phn ng oxy ha
a. Phn ng oxy ha hon ton (phn ng t chy)
Alken t chy sinh sn phm thu c l kh CO2 v hi nc v nhit
lng sinh ra.
CnH2n +
3n
2
O2 nCO2 + nH2O +Q
a na na
Phn ng t chy ca alken cng ging nh t chy ca cycloalkan lun
c:

H qu

S C (alken) =
n
CO
2
n
A

S H (alken) =
2n
H
2
O
n
A

Khi t chy mt hydrocarbon c n
CO
2
=n
H
2
O
th hydrocarbon l
cycloalkan hoc alken.
b. Phn ng oxy ha khng hon ton
Ngi ta iu ch aldehid trong cng nghip bng cch oxy ha nh cc
alken c ni i u mch.
V d: 2CH2 =CH2 + O2
PdCI
2
/ CuCI
2
========= 2CH3CHO
n
CO
2
=n
H
2
O

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
29
Oxy ha ni i alken thnh cc diol di tc nhn ca cht oxy ha mnh
KMnO4.
3CnH2n +2KMnO4 +4H2O CnH2n(OH)2 +MnO2 + 2KOH
V d: CH2=CH2 +KMnO4 +H2O + 2MnO2 + 2KOH
(hng) (en)

H qu: Dng KMnO4 nhn bit alken v alkin.
Nu dng cht oxy ha mnh nh: K2Cr2O7 phn ng s ct t ni i
trong alken to ra cc acid hoc aceton.
V d: +[O]
K
2
Cr
2
O

====== +CH3COOH


H qu: Phn ng ny dng nhn bit c ni i u mch v gia
mch ca alken.
2. Phn ng cng
a. Phn ng cng halogen
Phn ng ca alken v halogen din ra mt cch d dng i vi clo v
brom sn phm sinh ra l 1,2 di-halogenalkan.
CnH2n +X2
CCI
4
====== CnH2nX2
Ring i vi brom phn ng cng lm mt mu dung dch brom nn dng
nhn bit c nhng hydrocarbon ni i.
Ngi ta ng dng phn ng cng vng ny sn xut ra clorur polyvinil
(PVC).
b. Phn ng cng hydrogen
Phn ng cng hydrogen to ra alkan vi cht xc tc thng l Nikel.
CnH2n + H2
NI/ t
0
==== CnH2n +2
c. Phn ng cng HX (tc nhn bt i xng)
Quy tc Markovnikov: trong s cng hydracid vo ni i C=C, hydrogen
ca hydracid s gn vo carbon mang nhiu hydrogen nht y l sn
phm chnh ca alken phn ng cng HX.
Gii thch quy tc: H
+
- X
-
l mt cht phn cc nn theo quy tc in ni
no mang in dng th in tch m s tc kch vo, cn ni no mang
in m th in tch dng tc kch vo. y C cng nhiu H th cng m
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
30
H
+
tc kch vo, tng t X
-
s tc kch vo C t H hn.


V d: + HBr

Th t phn ng cng vo alken ca HX: HI >HBr >HCl>HF
d. Phn ng cng H2O
Phn ng cng H2O ca alken cng tun theo quy tc Markovnikov. Sn
phm ca phn ng ny l cc alcol, di s xc tc H
+
.
V d:
CH2=CH CH2 CH3 +H2O
H
+

====

3. Phn ng trng hp (a phn ha)
Phn ng ny gn lin vi thc tin vi i sng ca con ngi, c th ni
polyme c rt nhiu trong i sng, v n tr thnh vt liu thng dng. Cc
polymer ny thng c thc hin bng cc phn ng polymer ha t
nhng monomer.
Mt s monomer v polyme tng ng:
Monomer Cng thc Tn thng mi
polymer
Etylen H2C=CH2 Polyethylen (PE)
Propylen H2C=CHCH3 Polypropylen(PP)
Cloroetylen H2C=CHCl Poly(vinyl
chloride) (PVC)
Styren H2C=CH-Ph Polystyrene (PS)
Tetrafluoroetylen F2C=CF2 Teflon
Metacrylat metyl H2C=C(CH3)CO2Me Lucite
Acetat vinyl H2C=CHOAc Polyvinyl acetat
(PVA)

4. Phn ng ozon
S ozon gii gm ba giai on: cng ozon (O3) vo ni i, chuyn v nhanh
chng to ra ozonid, thy gii ozonid ra hai hp cht carbonyl (aldehid, ceton
tng ng).

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
31
V d: CH3CH2CH=CHCH3 +O3
zn/ H
2
0
====== CH3CH2CHO +CH3CHO
CH3CH=CHCH3 +O3
zn/ H
2
0
====== 2CH3CHO
CH3CH2CH=CCH3 +O3 CH3CH2CHO +
CH3
III. IU CH ALKEN
1. Kh nc ca alcol
Di s xut hin ca acid H3PO4 hoc H2SO4 hoc ngi ta dng
cht xc tc acid Lewis, nhit cao. Sn phm thu c l mt
alken.
V d: CH3CH2OH
H
+
,170
0
C
======= CH2=CH2 +H2O
CH3CH2CH2CH2OH
H
+
,170
0
C
======= CH3CH=CHCH3 +H2O
Lu :
Phn ng tch nc tun theo quy tc Zaixep
phn ng tch nc ca alcol l bc III >II >I
Phn ng tch nc ca alcol bc III thng xy ra phn
ng chuyn v.
2. Kh hydracid ca halogenur alkyl
Phn ng c nung nng v cht xc tc baz mnh thng l KOH trong mi
trng C2H5OH (EtOH)
V d: CH3CHCH3 +KOH
Lt0H,A
===== CH2=CHCH3 +KBr +H2O
Br
phn ng ca RX: R-I >R-Br, R-Cl >R-F, cn gi l hiu ng nguyn t.
3. Kh halogen ca dihhalogenur
dihhalogenur: cn gi l vic dihalogenur (vicinalis: k cn)
Phn ng c xc tc bng kim loi thng Zn, Mg, I
-

V d: CH3CHCH2CH3
Zn (bt)/ EtOH
=========== CH3CH=CHCH3
Br
4. Hydrogen ha xc tc
Phn ng hydrogen ha xc tc alkin, xc tc thng s dng l xc tc
Lindlar (Pd mn, Pb bt, v quinolin). Phn ng s ngng giai on Alken.
R C C R
H
2
/ Pd
====
(Z) Alken (Z =cis)
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
32
Nu dng cht xc tc Na/ NH3 (lng) th phn ng s to (E) Alken
5. Phn ng cracking
Alken c iu ch t phn ng cracking t cc alkan c s C ln di s
xc tc: Zeolite (cht ch yu dng trong cng nghip ha du). Hoc cracking
di iu kin nhit v p sut cao (Xc tc khng chn lc).
CnH2n+2
Xt,P
=== CmH2m + CvH2v+2
IV. NGUN K NGH
Trong k ngh, ch yu l k ngh ha du, hu ht l cc etylen v propylen
c iu ch t s cracking nhng alkan c trong kh thin nhin (1C 4C)
v nhng alkan c trong chng ct phn on c nhit si thp (4C 8C).
V mt k thut c nhiu phng php cracking. S cracking nhit ch yu
cho l etylen. S cracking hi nc ch yu l etylen, propylen, butadien,
isopren v cyclopentadien.
Nhng alken dy di hn c iu ch t s cracking nhng phn on
chng ct c nhit si cao hn. Nhng alken ny hoc c lp lm cht
nn cho cc phn ng tng hp hu c hoc khng c lp nm li trong
xng lm tng gi tr ca xng .
Etylen v propylen l hai alken n gin nht, c iu ch nht trong k
ngh. Vo khong 26 triu tn etylen, v 14 triu tn propylen c iu ch
ra ti M hng nm, chng c dng lm nguyn liu iu ch propylen,
etylen glycol, acid acetic, acetaldehyd, v nhiu hp cht khc.
B. PHNG PHP GII TON
VN 1: PHN NG HYDRO HA ALKIIN
Phn ng khng nh lng:
CnH2n-2 + 2H2
N|,t

=== CnH2n+2
CnH2n-2 + H2
Pd,t

==== CnH2n
Trong phn ng khng nh lng
C2H2 + H2
Xt,t

=== _
C
2
H
6
C
2
H
4
C
2
H
2
H
2

i vi dng ton phn ng hydro ha alkin chng ta cn nh nhng iu c bn
sau:
Ty vo cht xc tc bi cho bit sn phm: alken, alkan
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
33
Dng nh lut bo ton khi lng:
mt =ms
Tm tt s dng ton ca phn ng hydro ha alkin nh sau:







dd Br2

Da vo s tm tt trn ta c cc cng thc ng nh sau, gii quyt c
vi mi bi ton cho cc dng phn ng hydrogen ha alkin.







VN 2: HIU SUT PHN NG HYDROGEN HA ALKEN
Dng phng php 3 bc:
CnH2n + H2
N,t
0
=== CnH2n+2
x (mol) y(mol)
a a a
x-a y-a a (mol)
X
Y
Z
T
m
X
=m
Y
=m
z
+m
T

m
Br
2
= m
z
=m
X
- m
T
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
34
Gi x, y l s mol ban u alken v hydrogen tham gia phn ng, a l s mol
phn ng ca phng trnh.
Hiu sut phn ng hydrogen phn ng:

Nu x y
Nu y x
Phn ng hydrogen ha alken lun c


t chy hn hp sau cng ging nh t chy hn hp kh ngc li.
VN 3 PHN NG CNG Br2
Hn hp alken tc dng vi dung dch Br2
CnH2n + Br2
CCI
4
=== CnH2nBr2
S mol alken tham gia phn ng vi Br2:


Khi lng bnh brom tng


gim s mol:


Mt s lu :
Dung dch mt mu: dd Br2 thiu, alken d
Dung dch phai mu: Br2 d, alken ht.
VN 4 HN HP ALKEN V ALKAN T CHY
Cho mt hn hp gm alkan v alken em t chy, thu c kh CO2,
H2O xc nh cc hydrocarbon c trong hn hp.
H =
u
x
.100%
H =
u

*100%
m
T
=m
s
n
H
2
p
=nt ns
n
Br
2
=nalken p
m =m
alken p
n =nt - ns =nalken p
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
35
Gi CnH2n+2 (x mol), CmH2m (y mol). Dng nh lut bo ton nguyn t C
nx +my =n
CO
2


Da vo bi ton ta xc nh c mi lin h, ngoi phng php
thng thng (phng php 3 bc). Ta cng c th p dng cng thc
tnh cht gi tr trung bnh.

C. BI TP
Bi 1 un nng hn hp kh gm 0,12 mol C2H2 v 0,18 mol H2 vi xc tc Ni, sau
mt thi gian thu c hn Y. Dn ton b hn hp Y li t t qua dung dch brom
d th cn li kh Z gm 0,06 mol C2H6 v 0,02 mol H2. Khi lng dung dch brom
tng ln l bao nhiu?
Gii
y l dng ton m trnh by trn (cc bn xem li phng php gii).
p dng nh lut bo ton khi lng: mX =mY =m + mZ
Khi lng dung dch brom tng ln: m = mX mZ
Th s vo ta c: m = 0,12*26 +0,18*2 (0,06*30 +0,02*2) =1,64 gam.
Bi 2 [Khi A 2008] un nng hn hp kh gm 0,06 mol C2H2 v 0,04 mol H2 vi
xc tc Ni, sau mt thi gian thu c hn hp kh Y. Dn ton b hn hp Y li qua
bnh ng dung dch Brom d th cn li 0,448 lt hn hp kh Z ( ktc) c t khi
so vi O2 l 0,5. Khi lng bnh dung dch brom tng l bao nhiu
Gii
Da vo phng php gii trn ta c th gii nhanh chng c bi ny:
Khi lng bnh dung dch Br2 tng ln:
m =0,06*24 + 0,04*2 -
4,48
22,4
*0,5*32 =1,32 gam
Bi 3 [Khi A 2010] un nng hn hp X gm 0,02 mol C2H2 v 0,03 mol H2 vi
xc tc Ni, sau mt thi gian thu c hn hp Y. Dn ton b hn hp Y li t t
qua dung dch Br2 d th cn li 280 mL hn hp kh Z c t khi so vi H2 l 10,08.
Khi lng dung dch Brom tng ln l bao nhiu?
n
alkan
= n
H
2
O
- n
CO
2

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
36
Gii
Bi ny cng tng t nh bi khi A 2008 ta c th gii quyt nhanh chng
Khi lng bnh dung dch Br2 tng ln l:
m = 0,02*26 + 0,03*2 -
280
22,41000
*10,08*2 =0,328gam
Bi 4 Hn hp X gm C4H8 v H2 c t khi hi so vi H2 bng 10. Dn hn hp qua
Ni, t
0
thu c hn hp Y c t khi hi so vi H2 bng 14. Tnh hiu sut phn ng
cng H2.
Gii
p dng nh lut bo ton khi lng: mX =mY
Dng quy tc ng cho xc nh cht no ht trc khi tham gia phn ng
C4H8 56 18
20
H2 2 36
(1)
==
n
C
4
H
8
n
H
2
=
18
36
=
1
2
Alken s ht trc Hydro
Gi x l s mol C4H8 2x l s mol H2, a l s mol alken tham gia phn ng.
M
X
M
Y
=
n
Y
n
X
=
x+2x-u
x+2x
=
10
14
=
5
7

u
x
=
6
7
H% =
6
7
*100% =85,71%
Bi 5 Cracking hon ton hn hp 6,6 gam propan thu c hn hp A gm hai
hydrocarbon. Cho qua bnh cha 125mL dung dch Br2 c nng a mol/ L, dung
dch brom s b mt mu. Kh thot ra s c t khi hi so vi metan l 1,1875. Tnh a
Gii
Phn tch: Theo bi hn hp A cha hai kh hydrocarbon, vy hai hydrocarbon
l: C2H4 v CH4
Phng trnh phn ng cracking: C3H8
t
0
,P,xt
===== C2H4 +CH4 (1)
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
37
Kh A i qua dung dch brom th C2H4 b gi li, nu dd Br2 d th C2H4 phi ht, kh
thot ra l CH4, v hin nhin kh CH4 c t khi so vi CH4 bng 1 <1,1875
iu ny chng t C2H4 cn d v dd Br2 thiu
T nhng phn tch trn ta d dng gii quyt c bi ton ny mt cch nhanh
chng.
npropan =
6,6
44
=0,15 mol =netylen =nmetan
Dng phng php ng cho tm ra s mol kh thot ra
C2H4 28 3
19
CH4 16 9
T s ng cho ta nhn thy
n
C
2
H
4
n
CH
4
=
1
3

0,15-x
0,15
=
1
3
x = 0,1
Vy s mol C2H4 tham gia phn ng vi dd Br2 l 0,1 mol a =
0,1
0,125
=0,8mol/ L
Bi 6 Hn hp X gm 1 alkan v 1 alken. t chy hon ton X sn phm thu c
dn qua bnh ng nc vi trong d, thy bnh tng ln 7,98gam, v c 12 gam kt
ta. Tm khi lng hn hp X v cng thc phn t ca cc hydrocarbon. Bit rng
alkan chim 60% th tch ca hn hp.
Gii
Phn tch: Khi lng bnh dung dch nc vi trong tng ln chnh l khi lng
ca nc v kh CO2. Do bnh ng vi trong d nn s mol kh CO2 chnh bng s
mol CaCO3.
Da vo phng php gii nh trn ta c th nhanh chng tm ra c s mol alkan
tham gia phn ng t chy.
Theo bi ra ta c: n
CO
2
=
12
100
=0,12 mol m
H
2
O
=
7,98-0,1244
18
=0,15 mol
nalkan =0,15 0,12 =0,03 mol nalken =
0,4
0,6
* 0,03 =0,02 mol
p dng nh lut bo ton nguyn t: mX =mC +mH =0,12*12 +0,15*2 =1,74 gam
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
38
Gi n l s C trong alkan, m l s C trong alken (m 2). p dng nh lut bo ton
nguyn t C ta c:
0,03n +0,02m =0,12 (n, m nguyn)
Vy ch c gi n =2 v m =3 l cp nghim ph hp.
Cng thc ca alkan l: C2H6
Cng thc ca alken l: C3H6
Bi 7 Hn hp kh A gm H2 v olefin CnH2n c t l s mol l 3:2. un nng hn hp
A gm xc tc bt Ni c hn hp B, c t khi so vi H2 l 11,25. Hiu sut phn
ng l h%.
a. Lp biu thc tnh hiu sut ca h theo n
b. Bit h > 40% . Xc nh cng thc phn t ca olefin v h.
Gii
nalken <n
H
2
s mol phi tnh theo alken. Gi s trong hn hp kh A c cha 3 mol
H2 v 2 mol Alken.
Phng trnh phn ng: CnH2n + H2
N,t
0
=== CnH2n+2
Ban u: 2 3 (mol)
Phn ng: a a a
Sau phn ng: 2-a 3-a a
Hiu sut phn ng: h =
u
2
*100% (1) (h1)
Hn hp kh B c MB =11,25*2 =22,5 g/ mol =
m
E
n
E
=
m
A
n
E
=
14n2+23
2-a+3-a+a
=
28n+6
5-a

a =
71
15
-
28n
22,5
(2)
(1),(2)
==== h =
71
30
-
14n
22,5
(n2)
b/ Vi h >40% =0,4 th vo ta c 2,19 n < 3,16 n =3
Co ng thc olefin: C3H6 h = 50%
Bi 8 Hn hp X gm ankan v anken c t l s mol 3:2 .t chy hon ton X , dn
hi chy qua dd Ca(OH)2 bnh tng 7,8 g v c 8 g kt ta . Phn dd nc lc tc
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
39
dng vi Ca(OH)2 d xut hin thm 4 g kt ta na . Tm cng thc phn t mi
cht .
Gii
Phn tch: i vi dng bi ton ny ci kh l phn cho sn phm chy tc dng vi
dung dch Ca(OH)2. Ty vo t l s mol CO2 vi Ca(OH)2 m phn ng to ra mui
CaCO3 (trung ha), v mui Ca(HCO3)2 (mui acid). Phn ny xin cc bn c dnh
cht thi gian xem li bi u mc x l s liu khi cho CO2 tc dng vi Ca(OH)2.
Gi cng thc ca Alkan l CnH2n+2, Alken l CmH2m (n1, m2) (1)
Theo bi ra ta c:
n
aIRan
n
aIRen
=
2
3
nalkan =x (mol) nalken =1,5x (mol)
Khi lng dung dch tng ln: mb = m
CO
2
+m
H
2
O

CO2
Cu(0H)
2
====== _
CaCO
3
Ca(HCO)
2
Ca(OH)
2
====== CaCO3
p dng nh lut bo ton nguyn t n
C
(CO2) =n
C(HCO
3
-
)
+n
C(CO
3
2-
)

nC =
4
100
+
8
100
=0,12 mol
(1)
== m
H
2
O
=7,8 0,12*44 =2,52 gam
n
H
2
O
=
2,52
18
=0,14 mol nalkan =0,14 0,12 =0,02 mol nalken =0,03 mol
p dng n lut bo ton nguyn t C ta c: 0,02n +0,03m =0,12 2n + 3m = 12
Vy ch c n =3, m =2 l gi tr ph hp. C3H8 ; C2H4
Bi 9 Ly hai th tch bng nhau ca 1 anken th kh cho phn ng ring l vi
dung dch clo , brom . Khi lng ca hai sn phm cng khc nhau 44 ,5 g
a. Tnh th tch anken dng 27,3
0
C v 1 at . Gi s hiu sut p u t 80 %
b. Vit cng tha cu to c th c ca anken bit rng khi lng sn phm cng
brom thu c l 108 g v nu cho phn ng vi HCl ch thu c 1 sn phm duy
nht.
Gii
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
40
Phn tch: Dng ton ny l cho cng mt alken tham gia phn ng cng vi
halogen. i vi dng ny ta dng phng php tng gim khi lng gii quyt
bi ton. (cc bn xem li phn gio khoa phn phn ng cng halogen).
a. Bng kin thc sch gio khoa ta c th tnh nhanh ra s mol ra ca alken
nalken =
44,5
160-71
=0,5 mol. p dng phng trnh kh l tng: p.V =nRT
V =
nRT
p
=
0,5
22,4
23
(27,3+273)
0,1
=5,5 lt.
b. V th tch ca hai phn ca alken l nh nhau nn s mol ca alken bng
nhau.
(14n + 160)*0,5 = 108 n = 4 Alken: C4H8
V alken tc dng HCl to ra 1 sn phm, nn alken mang tnh i xng.
CH3 CH =CH CH3 :(Z) but 2 en.
Bi 10 Cho mt lng anken X tc dng vi nc c cht hu c Y , thy khi
lng bnh ng nc ban u tng 4,2 g .nu cho lng X nh trn tc dng vi
HBr thu c cht Z thy khi lng Y , Z khc nhau 9,45 g .Tm cng thc phn t
v gi tn X , gi s cc phn ng xy ra hon ton.
Gii
Phn tch: Bi ny cng tng t nh bi 9, c ngha rng dng phng php tng
gim khi lng gii quyt bi ny nhanh chng. (Cc bn c th tham kho thm
trong cun K Thut Gii Nhanh Ton Ha Hc - Dng Th - 2011, hiu thm
phn phng php tng gim khi lng, hoc cc sch vit v phng php ny).

+HBr CnH2n+1Br (Y)
CnH2n
+H2O CnH2n+1OH (Z)
Khi lng bnh nc tng ln chnh l khi lng ca alken malken =4,2 gam
p dng phng php tng gim khi lng d dng tnh ra c s mol alken (v
phn ng cng vi t l 1:1).
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
41
nalken =
m
Y
-m
Z
M
Y
-M
Z
=
9,45
81-18
=0,15 mol Malken =
4,2
0,15
=28 n = 2 C2H4 (etylen)
Bi 11 Hn hp kh A gm H2 v alken X. t chy 6 gam hn hp A thu c 17,6
gam kh CO2. Mt khc cho 6 gam A tc dng vi dung dch Brom d th thy c 32
gam Br2 tham gia phn ng. Tm cng thc ca X v tnh % th tch mi cht trong A.
Gii
Phn tch: Dng bi ton ny l s kt hp ca phn ng t chy v phn ng cng
halogenur. Alken t chy thu c CO2, H2O cng vi halogen vi t l 1:1 ta tm
c s mol alken (H2 khng tham gia vo phn ng cng Halogenur).
p dng nh lut bo ton nguyn t C (alken) ta c: n
CO
2
=nC (alken) =
17,6
44
=0,4 mol
Phn ng ca alken vi Br2: n
Br
2
=
32
160
=0,2 mol =nalken s Calken =
0,4
0,2
=2
Co ng thc phn t ca alken l: C2H4 n
H
2
=
6-0,228
2
=0,2 mol
%V
H
2
=%V
C
2
H
4
=50%
Bi 12 Hn hp X gm 1 alkan v 1 alken. Cho 1,68 lt hn hp X qua dung dch
Brom d, bnh brom tng ln m gam, kh thot ra c th tch 1,12 lt. Nu t chy
1,68 lt X ri dn sn phm qua nc vi trong d th c 12,5 gam kt ta. Cc kh o
c (ktc). Xc nh cc hydrocarbon trong X.
Gii
Phn tch: Dng bi ton t chy, bi ny ch cn lu : alkan khng tc dng vi
dung dch Brom.
Khi cho X tc dng vi dung dch Brom th alken b gi li, kh thot ra l alkan
bnh tng brom tng ln chnh l khi lng ca alken b gi li.
nalkan =
1,12
22,4
=0,05 mol nalken =
1,68
22,4
0,05 =0,025 mol.
Sn phm t chy X dn qua nc vo i trong d n
C0
2
=
1,25
100
=0,125 mol
Gi n l s C ca alkan (n1), m l s C ca alken (m2). p dng nh lut bo ton
nguyn t C trong X ta c: 0,05n +0,025m =0,125 2n + m = 5
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
42
Ch c n =1, m =3 l cp nghim ph hp CH4, C3H6 l cc hydrocarbon trong X.
Bi 13 Trong bnh kn cha c th tch l 5,6 lt cha 0,15 mol H2 v 0,1 mol C2H4
cng mt t bt Ni. Nung nng bnh mt thi gian ri lm lnh bnh n 0
0
C, p sut
trong bnh lc l p. Hn hp sau phn ng tc dng va vi 0,8 gam Br2 trong
dung dch. Tm % th tch H2 tham gia phn ng, tnh hiu sut phn ng hydro
ha v p sut p.
Gii
Phn tch: Bi ton ny lin quan n phn ng hydrogen ha alken (xem li
phng php gii), v c lin quan n phng trnh kh l tng.
Phng trnh hydro ha alken: CnH2n + H2
N,t
0
=== CnH2n+2
nalken <n
H
2
s mol phi tnh theo alken
V hn hp sau phn ng tc dng vi dung dch Br2 alken cn d
nalken d =n
Br
2
=
0,8
160
=0,005 mol nalken p =0,1 0,005 =0,095 mol =n
H
2
p

H =
0,095
0,1
100% =95% % V
H
2
=
0,095
0,15
*100% =63,33%
n
suu p
=0,1 +0,15 0,095 =0,155 mol p =
n
s
.R1
v
=
0,155
22,4
23
273
5,6
=0,62 atm
Bi 14 Hn hp A gm anken v hidro c t khi so vi hidro bng 9 ,dn hn hp i
qua bt niken nung nng n khi phn ng hon ton thu c kh B c t khi so
vi H2 bng 15 . Tm CTPT ca X v tnh % th tch ca kh trong A v B .
Gii
Phn tch: Bi ny dng phng php t chn lng cht v bo ton khi lng d
dng suy ra p n. Nhng ci kh l ta khng bit H2 hay alken ht dng bi ton
ny nh mnh vo yu t gia hai cht phn ng ci no ht, ci no d.
Gi s trong hn hp A cha 1 mol hn hp kh gm alken v H2 (t chn lng
cht) nA =1 mol
p dng nh lut bo ton khi lng ta c: mA =mB
M
X
M
Y
=
n
Y
n
X
=
9
15
=
3
5
nY =0,6
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
43
Trng hp 1: Alken d v H2 tham gia phn ng ht (v phn ng xy ra hon
ton H = 100%).
n
H
2
p
=nX nY =1 0,6 =0,4 mol =n
H
2
b
nalken =1 0,4 =0,6 mol
MX =14n.0,6 +2.0,4 =9.2 =18 n = 2,048 loi (v n nguyn)
Trng hp 2: Alken ht v H2 d nalken =0,4 mol n
H
2

=0,6 mol
MX =14n.0,4+2.0,6 =9.2 =18 n = 3 (tha mn) CTPT alken: C3H6
% I
C
3
H
6
=40% % I
H
2
=60%.
Bi 15 Mt hn hp gm 3 anken C3H6,C4H8 , C5H10 . Nu t chy hn hp cho 6,72 l
hi nc (ktc) . Nu cho hn hp phn ng vi hydro d c xc tc, t chy sn
phm ri dn sn phm chy vo nc vi trong d , th khi lng kt ta sinh ra
l bao nhiu.
Gii
Phn tch: Bi ton ny thc cht l ly 3 alken trn em t chy ri dn vo nc
vi trong d hi c bao nhiu gam kt ta. Mc ch a ra bi ton ny nhm nhc
li mt ln na: Trong hu c phng php mnh gii ton l phng php bo
ton khi lng v nguyn t.
Cn lu : phn ng t chy alken lun c: n
CO
2
=n
H
2
O

Vy t nhng phn tch trn bi ton ny gii mt cch d dng: p dng nh lut
bo ton nguyn t C trong hn hp Alken: n
CO
2
=nC =n
H
2
O
=
6,72
22,4
=0,3 mol =n
m = 0,3.100 = 30 gam






MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
44
BI 5 ALKADIEN (CnH2n-2) (n4)
A. KIN THC C BN
I. L TNH
Hai alkadien quan trng nghin cu THPT l:
Butadien -1,3 (ivinyl) l cht kh khng mu, c mi c trng
CH2 =CH CH =CH2 cht kh, t
s
0
=- 4
0
C.
Isopren (2 metylbutadien 1, 3): l cht lng khng mu, si 34
0
C.
CH2 =C CH =CH2 (Isopren)
CH3
u l nhng cht tan rt t trong nc v tan c trong mt s dung
mi phn cc
II. HA TNH
1. Phn ng cng (H2, X2, HX)
a. Cng ti a theo t l s mol 1:2
CH2 =CH CH =CH2 +2Br2
b. Cng theo t l 1:1
Phn ng cng theo t l 1:1 nh hng theo hai hng cng theo 1,2 v
nh hng cng theo 1,4. Cl
(1,2)
CH3 CH CH =CH2
CH2 =CH CH =CH2 +HCl

CH3 CH =CH CH2 - Cl
(1,4)
2. Phn ng trng hp
Trng hp (1,4) cho polymer n hi (cao su nhn to)
n(CH2 =CH CH =CH2)
Nu,xt,p
=====(-CH2 CH =CH CH2)n
cao su Buna
nCH2 =C-CH=CH2
Nu,xt
==== (- CH2 C=CH-CH2 -)n
CH3 CH3
Cao su isopren

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
45
nCH2=C-CH=CH2
Nu,xt
==== (-CH2-C-CH CH CH2-)n
Cl Cl
III. IU CH
1. iu ch Butadien 1,3
a. ehydro ha
Butadien 1,3 c iu ch bi qu trnh dehydro butan hoc buten
nhit cao (600
0
C) c mt cht xc tc (Cr2O3)
C4H10
Cr
2
O
3,t
0
======C4H6
C4H8
xt,t
0
=== C4H6
b. Dehydro ho v dehydrat ha t ru etylic nh xc tc MgO/ Al2O3 nhit
400
0
C 500
0
C.
2CH3CH2OH
MgO/ AI
2
O
3
,450
0
C
=============C4H6 +H2 +2H2O
c. i t acetylen
CHCH
CuCI/ NH
4
CI,150
0
C
============== CH2 =CH C CH
+H
2
,Pd
===== C4H6
d. Dehydrat ha butadiol 1,3 hoc butadiol 1,4
CH3 CH CH2 CH2 C4H6 + 2H2O
OH OH
e. Tng hp theo Konbe (c)
2CH2=CH-COONa +H2O
xt
CH2 =CH CH =CH2 +2CO2 +2NaOH +H2
2. iu ch Isopren
a. Dehydro ha isopentan v isopenten (t du m)
CH3 CH CH2 CH3
xt
CH2 =C CH2 CH2 CH3
xt
CH2 =C -CH =CH2
CH3 CH3 CH3
b. i t propen
CH2=CH
xt
CH2=C CH2-CH2-CH3
xt
CH2=C CH =CH2
CH3 CH3
IV. CAO SU TNG HP
Cao su tng hp l cht do c con ngi ch to vi chc nng l cht co
gin. Mt cht co gin l vt cht c c tnh c hc l chu c sc p thay i hnh
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
46
dng hn phn ln cc vt cht khc m vn phc hi hnh dng c. Cao su tng hp
c dng thay th cao su t nhin trong rt nhiu ng dng, khi m nhng c tnh
u vit ca n pht huy tc dng.
Cao su t nhin c ngun gc t nha cy cao su, tri qua phn ng trng hp
to thnh isopren vi i cht tp chp. iu ny gii hn cc c tnh ca cao su.
Thm vo , nhng hn ch cn t l cc lin kt i khng mong mun v tp
cht ph t phn ng trng hp m cao su t nhin. V nhng l do trn, cc ch s
c tnh ca cao su t nhin b suy gim t nhiu mc d qu trnh lu ha c gip
ci thin tr li.
Cao su tng hp c to ra t phn ng trng ngng cc cu trc n bao gm
isopren (2-methyl-1,3-butadien), 1,3-butadien, cloropren (2-cloro-1,3-butadien) v
isobutylen (methylpropen) vi mt lng nh phn trm isopren cho lin kt chui.
Thm vo , cc cu trc n ny c th trn vi cc t l mong mun to phn
ng ng trng hp m kt qu l cc cu trc cao su tng hp c cc c tnh vt l,
c hc v ha hc khc nhau.
T nhng nm 1890, khi cc phng tin giao thng ng b s dng bnh hi ra
i, nhu cu cao su tng ln rt nhanh. Cc vn chnh tr khin cho gi cao su t
nhin dao ng rt ln. Ngun cung thiu ht, c bit l trong nhng nm chin
tranh a n nhu cu phi to ra cao su tng hp.
Nm 1879, Bouchardt ch to c mt loi cao su tng hp t phn ng trng hp
isopren trong phng th nghim. Cc nh khoa hc Anh v c sau , trong thi
gian 1910-1912, pht trin cc phng php khc cng to ra cht do t isopren.
c l quc gia u tin thnh cng trong vic sn xut cao su tng hp quy m
thng mi. Vic ny din ra trong Th chin th nht, khi nc ny khng tm
ngun cao su t nhin. Cao su tng hp ny c cu trc khc vi sn phm ca
Bouchardt, n da trn s trng hp butadien l thnh qu ca nghin cu trong
phng th nghim ca nh khoa hc Nga Sergei Lebedev. Khi chin tranh chm dt,
loi cao su ny b thay th bng cao su t nhin, mc du vy cc nh khoa hc vn
tip tc cng cuc tm kim cc cht cao su tng hp mi v cc quy trnh sn xut
mi. Kt qu ca nhng n lc ny l pht minh ra cao su Buna S (Cao su styren-
butadien). y l sn phm ng trng ngng ca butadien v styren, ngy nay, n
chim mt na sn lng cao su tng hp ton cu.
Cho n nm 1925, gi cao su t nhin tng n ngng m rt nhiu cng
ty bt u tm kim cc phng php sn xut cao su nhn to nhm cnh tranh vi
sn phm thin nhin. M, qu trnh tm kim tp trung vo cc nguyn liu khc
vi nhng g ang c nghin cu Chu u. Hng Thiokol bt u bn cao su
tng hp Neoprene nm 1930. Hng DuPont, da trn kt qu nghin cu trong
phng th nghim Nieuwland cng tung ra th trng loi cao su tng t nm
1931.



MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
47
BI 6 ALKIN (CnH2n-2) (n 2)
A. KIN THC C BN
I. L TNH
Dng tn ti ca alken iu kin thng:
Th kh tng ng vi: n =2 4
Th lng tng ng vi n =5 18
Th rn n 19
Rt t tan trong nc tan c trong mt s dung mi hu c
II. HA TNH
1. Phn ng oxy ha
a. Phn ng oxy ha hon ton
Alkin chy sinh ra kh CO2 v hi nc km theo nhit lng ta ra .
CnH2n-2 +
3n+1
2
O2 nCO2 + (n-1)H2O +Q
Phn ng t chy ca Alkin lun c:


n
CD
2
< n
H
2
D

H qu:


b. Oxy ha khng hon ton
Alkin cng ging nh alken, phn t d b ct t ti v tr ni ba do
nhng tc nhn oxy ha mnh nh: Ozon, hoc KMnO4. V ni ba km
hot tnh hn ni i, do hiu sut cc sn phm c c do s ct
t hn thng thp hn alken.
V d: 3C2H2 +8KMnO4 3K2C2O4 +8MnO2 + 2KOH + 2H2O
2. Phn ng cng
a. Cng H2
Phn ng xy ra theo hai giai on
CnH2n-2
Pd/ PbCO
3
======= CnH2n
NI,t
o
=== CnH2n+2
b. Cng halogen
Phn ng cng ca alkin xy ra theo hai giai on, giai on sau s
xy ra kh khan hn giai on u.
CnH2n-2
+X
2
=== CnH2n-2X2
+X
2
===CnH2n-2X4
nAlkin =n
CD
2
- n
H
2
D

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
48
Nhn xt: Alkin cng lm mt mu dung dch Brom nhng thng xy
ra chm hn alken.
c. Phn ng cng HX
Phn ng cng HX xy ra theo hai giai on, giai on sau thng
xy ra kh khn hn giai on u.
Phn ng cng tun theo quy tc Markovnikov Cl
V d CHC CH3 + HCl CH2 =C CH3
+HCI
=== CH3 C CH3
Cl Cl
d. Cng H2O (hydrat ha)
Axetylen tc dng vi nc to ra aldehid
C2H2 + H2O
HgS0
4
,t
0
=80
0
C
============ CH3CHO (Aldehid acetic)
Cc ng ng ca axetylen phn ng vi nc sinh ra ceton
R - CC R +H2O
Xt,t
0
===

e. Cng acid
Acetylen tc dng vi acid acetic to vinylacetat di s xc tc ca
km acetat
CH CH + HOOCCH3
Zn(CH
3
COO)
2
========== CH2=CHOOCCH3
1ng hp
======== (CH2 CH-)n
OCOCH3
Poly Vinyl Acetat (P.V.A)
f. Phn ng th vi cc ion kim loi nng ha tr I (Ag
+
, Cu
+
)
Phn ng ny ch xy ra cho cc alkin c ni ba u mch, phn ng ca
acetylen v cc alkin -1 tc dng vi dung dch AgNO3 / NH3 cho kt ta
mu vng v tc dng vi dung dch CuCl/ NH3 cho kt ta mu .
V d:
CHCH + 2AgNO3 +NH3 AgCCAg + NH4NO3
(vng nht)
R - CCH + AgNO3 +NH3 R C CAg + NH4NO3
CHCH + 2CuCl + NH3 CuC CCu + NH4Cl
()
Nhn xt:
Phn ng ny dng nhn bit alkin u mch.
Phn ng ny dng nhn bit alkin vi cc hydrocarbon khc
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
49
Theo phng trnh phn ng ta nhn thy


g. Phn ng trng hp
Acetylen c cc phn ng sau y:
Phn ng nh hp:
2CHCH
Xt,t
0
===CH=CH-CCH
Phn ng tam hp
3CHCH
600
0
,C
=====C6H6 (benzen)
Phn ng trng hp
nCHCH (CH2)n (nha Cupren).
3. Tnh acid
Hydrogen ni vi carbon ca ni ba trong cc hp cht acetylen v
alkin cui dy c tnh acid. Trong tt c cc alkin u mch th acetylen
l alkin c tnh acid mnh nht.
V d:
HCCH + Na NaCCNa + H2
III. IU CH
1. iu ch Acetylen
Than a Than cc
CaC2 C2H2
a vo i CaO
Trong k ngh du kh acetylen cn c tng hp bng s oxid ha
metan nhit 1500
0
C
6CH4 + O2
1500
0
C
===== 2CHCH + 2CO +10H2
T C v H2
C + H2
h quang In
========== C2H2
iu ch t cc mui acetylenur
AgCCAg + 2HCl HCCH + 2AgCl
2. iu ch cc dy ng ng ca acetylen
Phn ng ehydro ha alkan v alken.
CnH2n+2
Xt,P,t
0
===== CnH2n
Phng php tng mch Carbon
Ag - CC R +RCl
Xt,t
c
=== R C C R +AgCl
nacetylen =2.nAg+ = n nng ng =nAg+ =n
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
50
i t dn xut ihalogen

+KOH
Lt0H
==== R1 - CC-R2 +2KCl +H2O

B. PHNG PHP GII TON
VN 1: PHN NG TH CA ALKIN VI CC KIM LOI NNG (Ag
+
, Cu
+
)
PHNG PHP
Ch c cc Alkin u mch tc dng c vi dung dch AgNO3/ NH3
(CuCl/ NH3).
i vi acetylen phn ng vi AgNO3/ NH3 lun cho t l:


i vi cc ng ng c ni ba u mch lun c:


Lp t s T =
n
aIRn
n

+Nu 0 <T <1: Trong hn hp c cha acetylen
+T =1: trong hn hp khng c cha acetylen
VN 2: PHN NG CHY CA ALKIN
PHNG PHP
Phn ng t chy:
CnH2n-2 +
3n+1
2
O2 nCO2 + (n-1)H2O
Phn ng t chy alkin lun cho


t chy hn hp alken v alkin lun c:



n
C
2
H
2
=2n
Ag
+ = 2n
nalkin =n
Ag
+ = n
n
CO
2
<n
H
2
O

nalkin =n
CO
2
- n
H
2
O

nalkin =n
CO
2
- n
H
2
O

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
51
VN 3: PHN NG CNG H2
PHNG PHP
Cc bn xem li phn phng php gii ca alken
y cn ch vn dng linh hot nh lut bo ton khi lng
VN 4: PHN NG CNG Br2
PHNG PHP
Phn ng tng qut ca hydrocarbon khng no ni chung v alkin ni ring:
CnH2n+2-2k +kBr2
xt
CnH2nBr2k (k l s lin kt )
T phn ng ta c nhn xt quan trng:


C. BI TP
Bi 1 Trn 28,2 gam mt hn hp gm 3 hydrocarbon lin tip thuc dy ng ng
ca acetylen vi mt lng d H2 ri thi qua mt ng Ni t nng phn ng xy
ra hon ton, th tch ca hn hp sau phn ng gim i 26,88 lt (ktc). Xc nh
cng thc ca 3 hydrocarbon trn.
Gii
Phn tch: bi ni rt r l 3 hydrocarbon trn thuc dy ng ng ca
acetylen (CnH2n-2). Mu cht ca bi ton ny l hn hp kh gim sau phn ng
chnh s gim ca kh H2. V alkin tc dng vi H2 vi xc tc Ni to alkan theo t l
1:2 nn d dng suy ra c s mol alkin.
Gi cng thc phn t tng ng cho 3 hydrocarbon trn l: C
n
H
2n-2
(n2)
T phn tch trn ta c th tnh c s mol ca 3 hydrocarbon:
nhh =
1
2

26,88
22,4
=0,6 mol Mhh =
28,2
0,6
=47 g/ mol 14n 2 =47 n =3,5
Theo tnh cht gi tr trung bnh ta c 2 cp nghim ph hp vi bi ton:
Cp nghim 1: C3H4, C4H6, C5H8; Cp nghim 2: C2H2, C3H4, C4H6.
k =
n
E
2
n
hydocabon

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
52
Bi 2 Trong bnh kn th tch l 6,72 lt (ktc) cha hn hp gm hydrocarbon A v
H2 nung nng vi xc tc l Ni a v nhit ban u, p sut trong bnh l p, thu
c 1 kh B duy nht c t khi hi so vi hn hp ban u bng 3. t chy B thu
c 8,8 gam CO2 v 5,4 gam H2O. Xc nh CTPT ca A v p.
Gii
Phn tch: Bi ton ny dng nh lut bo ton nguyn t C d dng tm ra c
CTPT ca A. Mc ch a ra bi ton ny khng phi xc nh CTPT ca A m ci
chnh l n tp li mt s nh lut kh.
Phng trnh kh l tng: pV =nRT (vi R =
22,4
273
=0,082)
trng thi 1,2 ng vi: p1, T1, V1, n1; p2, T2, V2.
p dng phng trnh kh l tng: p1V1 =n1RT1
p2V2 =n2RT2
iu kin ng nhit v ng p:
V
1
V
2
=
n
1
n
2

iu kin ng tch v ng nhit


Bi ton ni rt r l sau phn ng ca hydcarbon A vi hydrogen thu c kh B
l duy nht A l hp cha no H2 tham gia phn ng va vi A B l Alkan
nhh =
6,72
22,4
=0,3 mol; n
CO
2
=
8,8
44
=0,2 mol; n
H
2
O
=
5,4
18
=0,3mol
nB =n
H
2
O
- n
CO
2
=0,3 0,2 =0,1 mol =nA n
H
2
=0,3 0,1 =0,2 mol
S CA =
n
CO
2
n
A
=
0,2
0,1
=2; S lin kt A =k =
n
H
2
n
A
=
0,2
0,1
=2 CTPT ca A l C2H2
V iu kin ng tch v ng nhit ta p dng cng thc nh phn tch trn
p
1
p
2
=
n
1
n
2
= 3 p2 =
1
3
p1 =
1
3
(atm). (Gi s hn hp ban u c p sut p =1atm)

p
1
p
2
=
n
1
n
2

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
53
Bi 3 Mt hn hp kh gm H2, 1 olefin, v 1 ng ng ca acetylen. Cho 135mL
hn hp kh i qua Ni nung nng th sau phn ng cn li 60mL mt hydrocarbon no
duy nht. Mt khc t chy hon ton 60mL hn hp th thu c 180mL kh CO2.
Bit cc th tch kh o cng iu kin. Xc nh cng thc hai hydrocarbon v
thnh phn phn trm khi lng hn hp kh trn.
Gii
Phn tch: V hn hp sau khi nung nng thu c ch duy nht mt hydrocarbon
no duy nht Olein v alkin c cng s C Tng s mol ca H2 bng tng s mol
ca hai hydrocarbon.
Cch 1 (Dng phng php thng thng)
Nh phn tch trn th ta gi CTPT ca olefin l CnH2n v ca alkin l CnH2n-2 (n2)
Gi x, y, z ln lt l th tch ca olefin, alkin v H2.
Phng trnh phn ng: CnH2n +H2 CnH2n+2
x x x
CnH2n-2 +2H2 CnH2n+2
y 2y y
Theo bi ra ta c: x +y +z =135 (mL)
z =x+2y (mL) x = 45 (mL), y = 15 mL, z = 75mL
x +y =60 (mL)
Phn ng chy: CnH2n +
3n
2
O2 nCO2 +nH2O
x nx
CnH2n-2 +
3n-1
2
O2 nCO2 +(n-1)H2O
y ny
V
CO
2
=n(x+y) =180mL 60n = 180 n =3 Olein: C3H6; alkin: C3H4
%m
H
2
=5,68% ; %m
C
3
H
6
=71,68%; %m
C
3
H
4
=22,72%
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
54
Cch 2 V hn hp trn c s C l nh nhau, nn gi CTPT tng ng cho hai
hydrocarbon trn l: C
n
H
2n+2-2k
vi th tch l a
Phng trnh phn ng: C
n
H
2n+2-2k
+k H2 CnH2n+2
a ka a
Theo bi ra ta c: a +ka =135mL ; Alkan c th tch a =60mL ka =75mL
Phn ng t chy Alkan:
CnH2n+2 +
3n+1
2
O2 nCO2 +(n+1)H2O
a na
Th tch kh CO2 thot ra: na =180 n = 3 Olefin: C3H6; alkin: C3H4
Vn dng tnh cht gi tr trung bnh trong lin kt
k =
2x+
(x+)
=
75
60
=
5
4
x =45 y = 15 (mL)
%m
H
2
=5,68% ; %m
C
3
H
6
=71,68%; %m
C
3
H
4
=22,72%
Bi 4 Hn hp A gm propin v 1 ng ng trn theo t l mol l 1:1 . Cho 0,672 lt
hn hp A (ktc) tc dng va ht vi 45mL dung dch AgNO3/ NH3 1M. Tm cng
thc phn t ca alkin cn li.
Gii
Phn tch: S dng phng php gii trn ta lp t l: T =
n
AIRn
n
Ag
+

T l ny c: 0 <T <1 : Khng nh ngay trong hn chc chn c cha acetylen
n
Ag
+ =0,045.1 =0,045 mol; nA =
0,672
22,4
=0,03 mol T =
0,03
0,045
=
2
3
<1
CTPT ca alkin cn li: C2H2
Bi 5 Khi nung 15,68 lt CH4 (ktc) trong mt bnh kn th thu c 26,88 lt (ktc)
hn hp kh A gm CH4, C2H2, C2H4, H2. Nu cho hn hp kh A i qua nc Brom th
nc Brom b nht mu, thu c hn hp kh B c phn t gam trung bnh
32
9
. Nu
cho hn hp kh A i qua Pt nung nng th thu c hn hp kh C. Bng phng
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
55
php thch hp, t hn hp C tch thnh hai hn hp C1 v C2, trong C1 gm cc
kh khng lm mt mu dung dch Brom, c khi lng ln hn C2 l 0,48 gam. Hn
hp C2 c phn t gam trung bnh 26,8. Tnh thnh phn phn trm theo phn t
gam cc kh trong hn hp C.
Gii
Phn tch: Trc ht l bi ton ny qu di, khin cho cc bn c cm thy c
ch bi v bi ton ch. Nu bi ton ch th ta nn phn tch theo dng s
tm tt cho d nh. Th hai bi ton ny l bi ton vn dng kin thc tng hp
v hydrocarbon m chng ta hc. Do vy gii quyt bi ton cn vn dng tt
c kin thc tng hp gio khoa m ta hc. Bi ny ni chung l kh, ni chung
khng kho lo d b tc gi nh la cho nn chng ta phi ht sc bnh tnh
i ph. Bi ny ti xin gii thch k tng bc v sao li ra nh th (xin qu c
gi lng th v s c nhiu ngi ni l khng cn thit. Nhng mc ch ca ti
a n cho cc em hc sinh hiu thm (c bit l nhng em cha hiu) nm bt r
c v sao li ra nh th? V ti sao li ra nh vy?
Tm tt
15,68 lt CH4
t
0
C
==hh A: 26,88 lt _
H
2
C
2
H
2
C
2
H
4
CH
4

+ Br
2
==== B (M
B
=
32
9
) _
CH
4
H
2

Pt
C _
C
1
hhng mt mu Br
2
C
2
: M
C
2
=26,8
(m
C
1
m
C
2
=0,48 g)
Nhn thy rng s mol nA =
26,88
22,4
=1,2 mol; n
CH
4
=
15,68
22,4
=0,7 mol. Sau phn ng ca
CH4 vi nhit ta nhn thy s C trong A tng ln nhng khi lng ca chng khng
i (bo ton khi lng) so vi ban u. T nhng nhn xt ta c mt cng
thc: n
CH
4 b
=2(n
C
2
H
2
+n
C
2
H
4
) +n
CH
4 d
=0,7mol (1)
Phn tch: V sao li ra cng thc (1)? (s c nhiu bn t cu hi ny)
Nh chng ta c qua kin thc gio khoa phn iu ch acetylen t Mtan:
2CH4
1500
0
C
===== C2H2 +3H2 (I)
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
56
2CH4
t
0
C2H4 +2H2 (II).
Thy ngay iu ny nh bo ton nguyn t C th c th suy ra c cng thc nh
trn.
Mt khc: nA =n
H
2
+n
C
2
H
2
+n
C
2
H
4
+n
CH
4
d
=1,2 mol (2)
Theo phng trnh (I), (II) ta nhn thy rng: n
H
2
=3n
C
2
H
2
+2n
C
2
H
4
(3)
Hn hp B: cha H2 v CH4 d dng quy tc ng cho ta d dng tm ra c mi
lin h ca s mol n
H
2
v n
CH
4
d
.
CH4 16
14
9

MB =
32
9
n
H
2
=8n
CH
4
d
(4)
H2 2
112
9

Gii (1), (2), (3), (4) : n
H
2
=0,8 mol, n
CH
4
d
=0,1 mol =n
C
2
H
4
, n
C
2
H
2
=0,2 mol
p dng nh lut bo ton khi lng: mA =mC =m
CH
4 b
=0,7.16 =11,2 gam
Mt khc mC =m
C
1
+m
C
2
=11,2 (*) kt hp vi m
C
1
m
C
2
=0,48 g (**)
Gii ra ta c m
C
1
=5,68 gam gm: C2H6, H2 v m
C
2
=5,36 gam gm C2H2, C2H4.
m
C
2
=5,36 =24n
C
2
H
2
+28n
C
2
H
4
(***)
Dng quy tc ng cho ta c th tm ra mi lin h s mol ca C2H2 v C2H4.
C2H2 26 1,2
M
C
2
=26,8 n
C
2
H
2
=1,5n
C
2
H
4
(****)
C2H4 28 0,8
T (***), (****) gii ra ta c n
C
2
H
2
d
=0,12mol, n
C
2
H
4 d
=0,08 mol
n
C
2
H
2
p =0,2 0,12 =0,08 mol; n
C
2
H
4
=0,1 0,08 =0,02 mol
n
C
2
H
6 to thnh

=0,08 +0,02 =0,1 mol n
H
2
d
=0,8 - 0,02 2. 0,08 =0,62 mol
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
57
n
C
=0,1 mol +0,62 mol+0,08mol +0,12mol +0,1mol =1,02mol.
%V
H
2
=
0,62
1,02
*100% =60.78% ; %V
C
2
H
6
=
0,1
1,02
*100% =9,80% =%V
CH
4

%V
C
2
H
4
=
0,08
1,02
*100% =7,84% ; %V
C
2
H
2
=
0,12
1.02
*100% =11,76%
Bi 6 t chy hon ton hn hp 2 kh hydrocarbon ng ng X (c th tch 2,24
lt 0
0
, 1at) v Y hp th ton b kh CO2 bng dung dch Ba(OH)2 d c 133,96g
kt ta. Xc nh cng thc cu to ca X,Y, bit s mol cng nh s nguyn t
Carbon xa X nh hn Y v hn hp X,Y to vi dung dch Cu
+
trong NH4OH
13,68gam kt ta mu . Tnh hiu sut phn ng bit n phi trn 70%.
Gii
Phn tch: V X, Y u tc dng c vi Cu
+
trong NH4OH X, Y u c th cha ni
ba u mch. (C th c X v Y u tc dng c vi Cu
+
hoc ch c X hoc Y tc
dng c vi Y). Gi nY l s mol ca Y v n, m l s C ca X v Y.
Theo bi ra ta c: _
y >0,1
m>n
n 2,m 3

nX =
2,24
22,4
=0,1 mol; n
CO
2
=
133,96
197
=0,68 mol =0,1n +ym y =
0,68-0,1n
m
>0,1
5 m+ n < 6,8 (n,m Z) ]
n+m=5
n+m=6

Vi n +m =5 n = 2 v m =3 cp nghim alkin: C2H2 v C3H4
Vi n +m =6 n = 2 v m =4 Cp nghim alkin: C2H2 v C4H6
Cch 1
Trng hp 1 Vi cp nghim C2H2 v C3H4 HCCH, HCC-CH3 t suy ra
c: y =0,16 mol
Vit nhanh phn ng vi Cu
+
ta c kt ta ca cc alkin vi ng nh sau:
2Cu
+
+HCCH CuCCCu
Cu
+
+HCC-CH3 CuCC-CH3
m = 148.0,1 + 103.0,16 = 31,28 gam H% =
13,68
31,28
*100% =43,73% <70% (loi)
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
58
Trng hp 2 Vi cp nghim C2H2 v C3H4 t suy ra c: y =0,12 mol
Kh nng 1: X, Y u tc dng c vi Cu
+
Y co cu to: HC C-CH2-CH3
m = 0,1*148 + 0,12*117 = 28,84 gam H% =
13,68
28,84
*100% =47,43 <70% (loi)
Kh nng 2: Y khng tc dng c vi Cu
+
Y co cu to: H3C-CC-CH3
m = 152*0,1 = 15,2 gam H% =
13,68
15,2
*100% =90% (tha mn)
Vy X l C2H2 v Y l C4H6 c CTCT: H3C-CC-CH3
Cch 2 (Gii quyt bi ton bng phng php suy lun)
Da vo tnh cht ca hiu sut: H =
Ing thc t
Ing I thuyt
*100%>70%
ml thuyt <
13,68
70
100 =19,54 gam mY < 19,54 -13,68 =5,86g iu ny ch
ng khi Y khng tc dng c vi Cu
+

cp nghim ph hp ch c th X l C2H2 v Y l C4H6 c CTCT: H3C-CC-CH3
Bi 7 t chy hon ton hydrocarbon A mch h thu c s mol CO2 gp 2 ln s
mol H2O. Mt khc, nu ly 0,1 mol A tc dng vi dung dch AgNO3/ NH3 d thu
c 15,9gam kt ta. Tm cng thc ca A.
Gii
V t chy A thu c s mol n
CO
2
=2n
H
2
O
v A tc dng c vi AgNO3 nn chc
chn A c ni ba u mch. (Lu ta khng c khng nh l Alkin).
Gi cng thc phn t tng qut ca A l CxHx (v theo gi thit n
CO
2
=2n
H
2
O
).
Da vo khi lng sn phm to thnh ca A tc dng vi AgNO3, ta nhn thy rng
A khng th cha hai ni ba u mch, bi v nu c hai ni ba u mch th lc
khi lng ca Ag c trong sn phm l 2.108.0,1 =21,6gam >15,9 gam.
Phng trnh phn ng vi AgNO3/ NH3:
CxHx + Ag
+
CxHx -1Ag
13x + 107 =
15,9
0,1
=159 x = 4 CTCT A: C4H4 HCC-CH=CH2.

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
59
Bi 8 Hn hp Z c 0,15 mol CH4, 0,09 mol C2H2 v 0,2 mol H2. Cho hn hp Z i qua
bnh ng mt t bt Ni nung nng, c hn hp Y, sau dn hn hp Y qua bnh
ng nc Brom d, thy bnh brom tng ln 0,82gam. Hn hp kh T thot ra c t
khi hi so vi H2 l 8. Tnh s mol mi cht trong T.
Gii
Phn tch: Dng bi ton ny trnh by rt k phn phng php gii ton
Alken. Cc bn dnh cht thi gian n li bi c vi 2 mc ch:
+Th nht: Cng c li kin thc, nm vng v su hn
+Th hai: Nhm to cho cc bn mt thi quen xem li bi trc khi chuyn sang
bi mi.
Hn hp Z c: mZ =0,15*16 +0,09*26 +0,2*2 =5,14 gam =mY
Khi lng bnh brom tng ln chnh l khi lng ca cc Hydrocarbon cha no.
m(C2H2, C2H4) =0,82 gam mT =5,14 0,82 =4,32 gam.(CH4, C2H6, H2)
Lu : S mol ca CH4 trc v sau lun khng i v bng 0,15 mol
nT =
4,32
8.2
=0,27 mol n
H
2
+n
C
2
H
6
=0,27 0,15 =0,12 mol (1)
Mt khc mT =m
H
2
+m
C
2
H
6
+0,15*16 =4,32 m
H
2
+m
C
2
H
6
=1,92g (2)
Gii (1), (2) ta c n
H
2
=n
C
2
H
6
=0,06 mol
hn hp Z gm _
0,06 mol H
2
0,06 mol C
2
H
6
0,15 mol CH
4

Bi 9 t chy hn hp A gm hai hydrocarbon mch h X, Y cng dy ng ng,
sn phm thu c, dn qua bnh ng dung dch 105mL Ba(OH)2 2M thu c 39,4
gam kt ta v dung dch B c khi lng nh hn khi lng dung dch Ba(OH)2
ban u l 27,38 gam. Dung dch B un nng thy c khi lng kt ta. Tm cng
thc ca X, Y bit rng nX =
4
9
nA. Tm khi lng X, Y trong A.
Gii
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
60
Phn tch : bi ni rt r v ta c th khng nh c ngay : CO2 tc dng vi
dung dch Ba(OH)2 thu c hai mui. tm c dy ng ng ca X, Y ta phi
da vo s so snh ca s mol CO2 v H2O. Mu cht bi ton l lm sao tm c
mi lin h ny. Da vo s tng gim khi lng dung dch B so vi Ba(OH)2 ban
u, v khi lng kt ta to thnh. y bi ton khng ni r X, Y l s Carbon
ca X hay Y ln nn chng ta phi xt tng trng hp. T nhng phn tch trn
chng ta s tin hnh gii quyt bi ton mt cch nhanh chng.
Sn phm t chy dn qua bnh ng dung dch Ba(OH)2 to ra hai mui :
Ba(OH)2 +CO2 BaCO3 + H2O
x x x
Ba(OH)2 +2CO2 Ba(HCO3)2
y 2y y
Theo bi ra ta suy ra c x, y _
x +y =0,21
x =
39.4
197
=0,2
x = 0,2 mol, y =0,01 mol
n
CO
2
=x +2y =0,2 +2*0,01 =0,22 mol ( 1)
Lu : m c im mu cht bi ton ny, cc bn nn c li phng php
gii ton bi u tin. S rt c ch cc bn rt nhiu.
Theo bi : mdd B +27,38 =m
dd(BaOH)
2
m
CO
2
+m
H
2
O
m + 27,38 = 0
m
CO
2
+m
H
2
O
=12,02 gam (2)
(1),(2)
==== m
H
2
O
=2,34 gam n
H
2
O
=0,13 mol.
n
CO
2
>n
H
2
O
X, Y thuc dy ng ng ca alkin, hoc alkadien c CTPT : CnH2n-2
nA =n
CO
2
- n
H
2
O
=0,22 0,13 =0,09 mol n =
0,22
0,09
=
22
9

V CTPT ca alkadien mun tn ti phi c n 4 X, Y l dy ng ng ca alkin.
Trng hp 1: X l C2H2 vi s mol l 0,04 mol (v nX =
4
9
nA) nY =0,05 mol
0,04*2 + 0,05n = 0,22 n =2,8 (loi)
Trng hp 2: Y l C2H2 vi s mol l 0,05 mol 0,04*n + 0,05*2 = 0,22 n =3
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
61
Vy X l C3H4 v Y l C2H2 vi khi lng X, Y l :
_
m
C
2
H
2
=0,05 26 =1,3 gam
m
C
3
H
4
=0,04 40 =1,6 gam

Bi 10 Cho hn hp kh A (ktc) gm hai hydrocarbon mch thng X, Y. Ly 322,56
mL hn hp A cho t t qua dung dch Br2 d thy c 3,84 gam Br2 tham gia phn
ng. Sau phn ng khng thy kh thot ra khi dung dch. Mt khc t chy hon
ton 322,56mL A thu c 1,6896 gam CO2 . Tm cng thc phn t ca X, Y.
Gii
Phn tch : Dng bi ton kt hp tnh cht ca Hydrocarbon cha no, phn ng
cng v phn ng t chy. Bi ny ta nn gi cng thc tng ng ca X, Y (hay
cn gi l CTPT trung bnh). gii bi ny ta vn dng trit phn tnh cht trung
bnh.
nA =
322,56
22400
=0,0144mol; n
Br
2
=
3,84
160
=0,024 mol ; n
CO
2
=
1,6896
44
=0,0384 mol.
Gi cng thc phn t trung bnh ca X, Y : C
n
H
2n+2-2k

Theo bi ton ta c th tnh c s lin kt trong X, Y.
T cng thc ca bi m u (cc bn xem li bi s 1 nm vng hn) ta c :
k

=
n
E
2
n
A
=
0,024
0,0144
=
5
3

Vn dng tnh cht gi tr trung bnh : k1 =1 <k

<k2 =2
Mt khc t chy A : ta lun tnh c s CTB trong A thng qua cng thc :
S CTB =
n
CO
2
n
A
n =
0,0384
0,0144
=
8
3

Vn dng tnh cht gi tr trung bnh : n1 =2 <n <n2
Vy trong A th s c 1 cht l C2H4 (ng vi k1 =1).
Gi a, b ln lt l s mol ca X, Y a + b = 0,0144 mol (1)
Trng hp 1 : X l C2H4 v Y l hydrocarbon mch h c k : CnH2n +2-2k (hoc
ngc li, v vai tr X, Y l tng ng nhau).
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
62
p dng tnh cht gi tr trung bnh ta c : n =
8
3
=
2u+nb
u+b
2a + nb = 0,0384 (2)
k

=
a+kb
a+b
=
5
3
a +kb =0,024 (3)
T (1), (2), (3) bin i bng cch rt ht a trong biu thc ta c mt biu thc
n gin :n =k+1 ch c cp nghim : n =3, k =2 l cp nghim ph hp _
X: C
2
H
4
Y: C
3
H
4

Trng hp 2 : X l C2H2 (k =2), vy Y s c k =1 v c CTPT : CmH2m
Lc ny ta s : k

=
2u+b
u+b
=
5
3
2a +b =0,024 (4)
T (1), (2), (4) : Gii ra ta c m =4 Y l C4H8 _
X: C
2
H
2
Y: C
4
H
8

Nhn xt : Bi ton ny tng i hay, hay l ch chng ta bit mt cht hoc X
hoc Y c n =2, v ta cng bit c k =1 trong hn hp A. Do vy cc bn s d b
tc gi dn dt n trng hp 1 v kt lun ngay nghim ny l cp nghim duy
nht. Cho nn bi ton ny vn dng ti a phng php trung bnh, cng nh cn
phi c mt s suy lun sc bn mi khng th b st nghim c.




MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
63
BI 7 AREN CnH2n - 6 (n 6)
A. KIN THC C BN
I. GII THIU
Aren l tn gi mt nhm hp cht hydrocarbon c c cu sn carbon chnh
cha ti thiu l mt vng benzen. V d : Toluen, naptalen, antracenAren cn
c gi l hydrocarbon hng phng (t hng phng c s dng dch
thut ng aromatic (Anh), aromatique (Php), nhm mc ch trnh hiu lm nu
dch n gin l thm v ngay khi ngh aromatic, cc nh ha hc phng Ty
nhn mnh rng, trong lnh vc ha hc t ny khng c ngha l thm thng
thng. Do tnh hng phng l c tnh ca aren, ni ln bn c bit ca
nhm hp cht do c h thng in t tip cch trong phn t nn a n s
cng hng trn u, khc vi trng hp cng hng trong mch h, khng phi
tnh cht d chu c th ngi c (thm). (Theo GS.TSKH L Ngc Thch, Ha
Hc Hu C Cc Nhm nh Chc Chnh HKH T Nhin TP. H Ch Minh).
II. DANH PHP
1. Tn thng thng




Benzen Toluen Cumen

Styren o Xilen m Xilen



p Xilen biphenyl
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
64
2. Tn theo h thng
Benzen c chn lm tn tc, tn cc nhm th c t trc v vit
lin vi t benzen






Bromobenzen n propylbenzen nitro benzen
Nu c nhiu nhm th, th v tr ca nhng nhm th ny c s v tr theo
nguyn tc s nh nht v khi vit th tun theo th t mu t.

4 bromo 1, 3 dimetylbenzen 2 metyl 1,4 dinitrobenzen
III. L TNH
Do tnh phn cc thp, nn hu ht cc aren thng c l tnh tng t nhau
nh cc hydrocarbon khc. t tan trong nc, tan tt trong cc dung mi hu
c khng phn cc. Hu ht chng nh hn nc, im si tng theo phn t
khi. im chy ty thuc vo hnh dng phn t, ng phn para c im
chy cao hn cc ng phn khc v t tan nht. V nu cng i xng th n
cng d kt thnh mng tinh th lm cho im chy cng cao v ha tan
cng thp.
Benzen l cht lng khng mu, c mi thm c trng, t
s
0
=80
0
C. Benzen nh
hn nc (d = 0,9g/mL), khng tan trong nc, tan tt trong dung mi hu
c nh ru, aceton, ete v bn thn benzen cng l dung mi tt ha
tan m, cao su, nha ng
IV. HA TNH
c im chung ca cc aren v tnh cht ha hc l : D th, kh cng bn
vng vi tc nhn oxi ha.
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
65
1. Phn ng th
a. Halogen ha
Benzen v cc ng ng khng phn ng vi dung dch brom nhng phn ng
d dng vi Brom dng nguyn cht khi c mt bt st lm cht xc tc.

+ Br2
Pc
=== + HBr

Toluen tham gia phn ng th vi Brom vng mt cch d dng hn v to
ra sn phm gm hai ng phn


+ HBr

o - Bromobenzen
+ Br2
Pc
====

+ HBr


p Bromobemzen
Quy lut th vng benzen : Khi vng benzen c cha sn cc nhm y
in t : Gc alkyl, - OH, - OCH3, - NH2, - N(CH3)2 th phn ng th d dng
hn benzen v u tin v tr th ortho v para. Ngc li khi vng benzen
c sn nhm th ht in t : -NO2, - CHO, - COOH,) th phn ng th xy ra
kh khn hn benzen v u tin xy ra v tr meta.
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
66
Lu : Di tc dng ca nh sng (khng c cha bt st) cc ng ng li tham
gia phn ng th v tr ca gc alkyl mt cch d dng hn hn metan.


+ Br2
uskt
===== + HBr

b. Phn ng nitro ha
Khi un nng nh benzen vi hn hp HNO3 m c v H2SO4 m c s xy ra
phn ng th to thnh nitrobenzen.




+ HNO3
H
2
SO
4
===== + H2O

Ring i vi Toluen phn ng nitro ha xy ra d dng hn, phn ng xy ra
nhit phng v to ra hn hp 3 ng phn : o, m, p nitrotoluen.







+ HNO3
H
2
SO
4
=====




NO
2
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
67
c. Phn ng sulfo ha
un nng benzen vi H2SO4 m c ng thi trng ct nc ra khi hn hp
phn ng s thu c acid benzensulfonic.



+ HOSO3H
170
0
C
==== + H2O


ng dng ca phn ng : Phn ng sulfo ha dodecylbenzen C6H5 C10H21 c
dng trong vic sn xut bt git tng hp.
d. Alkyl ha (Alkyl ha Friedel Crafts).
Phn ng ny c tm thy do hai nh ha hc Charles Friedek (Php) v Jame
Mason (M) bo co vo nm 1887 khi cho halogenuralkyl RX tc dng vi
benzen di s hin ca nhm clorur (AlCl3 khan) phn ng cho ra akylbenzen
tng ng. Phn ng ny rt hu dng v n cho php gn trc tip mt nhm
alkyl vo nhn benzen. Tuy nhin c mt s gii hn nh khng th thay RX bng
Ar X hoc vinyl halogenur. Nhng clorur benzyl th c th s dng c.



+ RX
AICI
3
==== + HCl


C th thay dn xut halogen bng ancol hoc alken alkyl ha benzen.


+ CH3 CH2 OH
H
2
SO
4
=====



+ CH2 =CH2
H
2
SO
4
=====



MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
68
Nu alken l propen ta s thu c sn phm chnh Cumen :


+ CH2=CH CH3
H
2
SO
4
=====


Cumen
2. Phn ng cng
Phn ng cng vng thng xy ra kh khn hn so vi cc hydrocarbon khng
no.
a. Phn ng cng Hydrogen


+ H2
xt
====
Benzen cyclohexan
b. Phn ng cng clor


+ 3Cl2
askt
===

1,2,3,4,5,6 hexaclorocyclohexan
(Thuc su 6,6,6)
3. Phn ng oxi ha
a. Oxi ha hon ton (phn ng chy)
Benzen v cc ng ng ca benzen chy trong oxy cho ngn la mu sng,
v sinh ra nhiu mui than, v hm lng Carbon nhiu.
CnH2n 6 +
3n-3
2
O2 nCO2 + (n-3)H2O


MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
69
Nhn xt : Phn ng t chy sinh ra n
H
2
O
<n
CO
2

nA =
n
CO
2
-n
H
2
O
3

b. Phn ng oxi ha khng hon ton
Benzen khng tham gia phn ng vi cc tc nhn oxi ha mnh, nhng
Toluen v dy ng ng tc dng c vi KMnO4, K2Cr2O7 un nng s b
oxi ha cc mch nhnh to ra mui v acid hu c.
V d :



+ KMnO4
t
c

=== +2MnO2 +KOH +H2O


Acid benzoic
H qu : Phn ng ny nhn bit Benzen v Toluen.
Lu : Nu nhm alkyl trn vng benzen di hn nhm CH3 th phn ng
oxi ha mch nhnh vn u tin xy ra v tr i vi vng .
V d :
C6H5CH2CH2CH3 + KMnO4 C6H5COOH
V. IU CH
1. i t ngun chng ct du m
Cc Aren c iu ch bi qu trnh chng ct nha than v qu trnh
Reforming du m thu c mt lng ln benzen, toluen v naphtalen.
2. ehydro ha vng n hexan v n heptan thu c benzen v toluen :
CH3(CH2)4CH3
AI
2
0
3
/ C
2
0
3,
500
0
C
============== C6H6 +4H2
CH3(CH2)5CH3
Xt,p,t
c
===== C6H5CH3 +4H2
3. Dehydro ha cyclohexan
C6H12
Xt,t
0
=== C6H6 +3H2
4. Trng hp acetylen
3C2H2
C,600
0
===== C6H6
5. Alkyl ha benzen iu ch cc dy ng ng
C6H6 +CnH2n+1Cl
AICI
3
==== C6H5CnH2n+1 +HCl
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
70
VI. VN M RNG
THPT phn ng th nhn benzen tng i n gin, y xin m rng vn
th nhn benzen (ch yu cho cc bn c tham kho thm). Vn ny c trch
t cun sch : Ha Hc Hu C Cc Nhm nh Chc ca thy : GS. TSKH L Ngc
Thch B Mn Ha Hu C i Hc Khoa Hc T Nhin TP. H Ch Minh (ni tc
gi ang theo hc).
1. phn ng
Ch c mt mt sn phm c to ra khi tc nhn thn in t tc kch vo
benzen. Nhng nu trn nhn hng phng c trc mt nhm th, th
nhm th ny nh hng trn phn ng ca cht nn v nh hng v tr gn
vo ca tc nhn thn in t.
2. phn ng
Mt s nhm th lm tng hot phn ng lm cho cht nn phn ng hn so vi
benzen. Ngc li, mt s nhm th gim hot cht nn lm cho n phn ng
km hn benzen.
V d : Cng nh s nitro ha, nhng mi cht nn sau y c mt phn ng
khc nhau.



100 1 0,033 6. 10
-6


Vn tc nitro ha tng i
3. S nh hng
Bn cht nhm th - Y sn c trn nhn benzen quyt nh v tr gn vo nhm
th th hai. Ba sn phm th orto - , meta -, para -, khng to thnh cng s
lng.
V d : S nitro ha trn mt s cht nn khc nhau


+ HNO3
H
2
S0
4
====

NO
2
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
71


Y orto meta para
Gim hot nh hng meta
-N
+
(CH3)3 2 87 11
-NO2 7 91 2
-COOH 22 76 2
-CN 17 81 2
-COOC2H5 28 66 6
-COCH3 26 72 2
-CHO 19 72 9
-SO3H 21 72 7
Gim hot nh hng orto, para
-F 13 1 86
-Cl 35 1 64
-Br 43 1 56
-I 45 1 54
Tng hot nh hng orto, para
CH3 63 3 34
-OH 50 0 50
-NHCOCH3 19 2 79
Bng so snh s nh hng phn ng nitro ha trn C6H5Y
Tng qut cc nhm th trn nhn hng phng c th chia thnh ba loi : Tng
hot nh hng orto, para, Gim hot nh hng orto, para, Gim hot nh
hng meta.
phn ng v s nh hng trong phn ng th thn in t hng phng
chu s nh hng bi tc ng ca hiu ng cm v hiu ng cng hng.
Nhng nhm th -OH, -OCH3, -NH2 l nhng nhm tng hot v hiu ng tng
cng l y in t vo nhn benzen (hiu ng cng hng mnh hn hiu ng
cm).
Nhng nhm th -CN, -CO, -COO, -NO2 l nhng nhm th gim hot bi v c hai
loi hiu ng cng hng v hiu ng cm u rt in t.
Cn nhm th gim hot v hiu ng tng cng l rt in t (hiu ng cm mnh
hn hiu ng cng hng).
Nhng nhm th Alkyl cho hiu ng cng hng dng nn tng hot phn ng
v cho s nh hng orto v para.

MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
72
B. PHNG PHP GII TON
VN 1 : PHN NG NITRO HA BENZEN
PHNG PHP
Phn ng nitro ha benzen theo l thuyt th benzen phn ng vi HNO3 vi
s hin din ca H2SO4 c nng. Ty vo thi gian m chng s th vo vng
benzen mt, hai hay ba nhm NO2.
Lc ta biu din phng trnh di dng tng qut :
C6H6 + xHO NO2
H
2
SO
4
===== C6H6 x(NO2)x +xH2O
iu kin ca x thng l : 1 x 3.
VN 2 : NHN BIT V TCH BENZEN V ALKYL BENZEN
PHNG PHP
Nhn bit :
Benzen : khng tan trong nc, khng lm mt mu dung dch nc brom,
khng b cc tc nhn oxi ha mnh nh : KMnO4, K2Cr2O7.
Thuc th nhn bit : Dng hn hp HNO3/ H2SO4
Hin tng : Cht lng nitrobenzen c mi hnh nhn.
ng ng benzen : khng tan trong nc, khng lm mt mu dung dch
nc brom.
Thuc th nhn bit : dung dch KMnO4 un nng.
Hin tng : mu ca dung dch nht t t.
Tch
Benzen v cc alkylbenzen khng tan trong nc nn dng phng php lc
tch.
C. BI TP
Bi 1 Hn hp X gm hai hydrocarbon A, B c khi lng a gam. Nu em t chy
hon ton X th thu c
132a
41
gam CO2 v
45a
41
gam H2O. Nu thm vo X mt na
lng A c trong X ri t chy hon ton thu c
165a
41
gam CO2 v
60,75a
41
gam H2O.
Tm CTPT ca A,B bit X khng lm mt mu dung dch brom v A, B thuc
hydrocarbon hc.
Gii
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
73
Phn tch : y ta c n s a th cch tt nht ta nn dng phng php t chn
lng cht tnh ton cho d dng. i vi nhng bi ton c cha n th ta nn
dng phng php t chn lng cht gii quyt bi ton cho d dng.
Ta chn a =41 m
CO
2
=132 gam n
CO
2
=3 mol ; m
CO
2
=165 gam n
CO
2
=3,75 mol
m
H
2
O
=45 gam n
H
2
O
=2,5 mol ; m
H
2
O
=60,75 gam n
H
2
O
=3,375 mol
S mol CO2 v H2O c trong
1
2
A l :
n
CO
2
=3,75 3 =0,75 mol ; n
H
2
O
=3,375 2,5 =0,875mol
S C
A
SH
A
=
n
CO
2
2n
H
2
O
=
3
7

CTG ca A l : (C3H7)n 7n 3n.2 + 2 n 2 A: C6H14 l duy nht.
S mol CO2, H2O sinh ra t B : n
CO
2
=3 2*0,75 =1,5; n
H
2
O
=2,5 0,875*2 =0,75
S C
A
SH
A
=
n
CO
2
2n
H
2
O
=
1,5
0,752
=1 CTG ca B l : (CH)n n = 6 l cng thc tha mn.
Vy A l : C6H14 v B l : C6H6.
Bi 2 Cho 0,5 kg benzen tc dng vi hn hp gm 0,9 kg H2SO4 96% v 0,72 kg
HNO3 66%. Gi s benzen c chuyn ht thnh nitro benzen v nitrobenzen c
tch ht ra khi hn hp acid d. Tnh khi lng nitrobenzen thu c v khi
lng ca cc acid d. (Bit phn ng xy ra c hiu sut t 100%).
Gii
Phn tch : y l dng ton thun ty ca phn ng nitro ha benzen, gii quyt
dng ton ny ta dng phng php 3 dng gii quyt. (Lu l i vi dng bi
ton ny th ta vit tt c cc tc cht v dng cng thc tng qut, thun tin cho
vic tnh ton).
Phng trnh phn ng : C6H6 + HNO3
H
2
S0
4
==== C6H5NO2 +H2O
M =78 M =63 M =123
Ban u : 0,5 kg 0,72kg 0 kg
Phn ng : x x x
Sau phn ng : 0,5 x 0,72 x x
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
74
Khi lng nitrobenzen thu c l : m =
1230,5
63
=0,7885 gam
Khi lng HNO3 nguyn cht ban u l : m =
0,7266
100
=0,4752 kg
Khi lng H2SO4 nguyn cht l : m =
0,996
100
=0,864 kg
Khi lng HNO3 tham gia phn ng vi Benzen : mp =
0,578
63
=0,4038 kg
Khi lng HNO3 nguyn cht cn d : 0,4752 0,4038 =0,0714 kg
Bi 3 Nitro ha benzen bng mt hn hp dung dch HNO3/ H2SO4 thu c hai cht
hu c A, B. t chy hon ton 7,275 gam hn hp A, B thu c CO2, H2O v 0,84
lt kh N2 (ktc). Tm cng thc cu to ca A, B v tnh phn trm khi lng ca A,
B trong hn hp.
Gii
Phn tch : y khng ni r l nitro ha theo t l bao nhiu, nn ta vit phng
trnh di dng tng qut.
C6H6 + xHO NO2
H
2
SO
4
===== C6H6 x(NO2)x +xH2O
(A, B)
t chy 7,275g thu c n
N
2
=
0,84
22,4
=0,0375 mol A p dng bo ton nguyn t N2
trong A, B ta c : xa =0,0375*2 =0,075 mol
78+45x
x
=
7,275
0,075
=97x =1,5
T tnh cht gi tr trung bnh suy ra : Chc chn trong hn hp A, hoc B s cha 1
nhm nitro (-NO2) v cn li cht kia s cha nhiu hn 1 nhm th nitro.
Gi s nh A l : C6H5NO2 vi s mol l a B l : C6H4(NO2)2 vi s mol l b
Vn dng tnh cht gi tr trung bnh ta c : a =b =0,025 mol
%mA =
1230,025
7,275
*100% =42, 27% %mB =(100 42,27)% =57,73%

CTCT ca A, B :
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
75
Bi 4 Mt cht hu c A c CTPT l C8H8 tc dng c vi dung dch brom theo t
l 1 :1, nhng tc dng vi H2 theo t l 1 :4. Tm cng thc cu to ca A
Gii
Phn tch : y l dng ton cho bit CTPT bt chng ta i tm CTCT, gii quyt
nhng bi ton dng ny, bc u tin chng ta phi tnh c bt bo ha
xem xt trong CTCT ca cht c dng vng, h hay kt hp c hai. Bc tip theo
chng ta da vo d kin bi ton ri d ton v vit CTCT ca chng.
bt bo ha : a =
82-8+2
2
=5
Nh vy t nhng phn tch trn ta c : A tc dng vi dung dch brom theo t l
1 :1 Trong A cha nhm CH=CH2 bt bo ha cn li l 4
Mt khc A tc dng vi H2 theo t l 1 :4 A co 4 lin kt Trong A c cha 3
lin kt v mt vng
CTCT ca A l :


Styren (vinylbenzen)
Bi 5 Hydrocarbon A c CTPT l C8H10 khng lm mt mu nc brom khi b hydro
ha chuyn thnh 1,4 dimetylcyclohexan. Xc nh CTCT ca A gi tn chng.
Gii
bt bo ha cha trong A : a =
82-10+2
2
=4
Theo d kin bi ton khi b hydro ha A chuyn thnh 1,4 dimetylcyclohexan
A co cha vng, v c cha hai nhm th metyl ( - CH3) A co 1 vng v 3 lin kt
. Mt khc A khng tham gia phn ng vi dung dch brom 3 lin kt ny nm
trong vng A co CTCT :

1,4 dimetylbenzen
HC
CH
2
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
76
Bi 6 Cho 13,8 gam alkylbenzen A tc dng vi dung dch brom c bt Fe xc tc thu
c hai dn xut monobrom c khi lng 20,5 gam. Trong mi dn xut u c
46.784% brom trong phn t. Tm cng thc phn t ca A v hiu sut phn ng.
Gii
Phn tch : bi cho bit hai d kin quan trng : th nht l A tc dng vi
brom theo t l 1 :1 (mono). Th hai l cho bit t l phn trm ca brom. m bi
ton ny ta da vo d kin bi ton theo t l phn trm ca Brom. Nhng im
mu cht quan trng y l lm sao gi mt CTPT ca A sao cho ph hp.
Gi CTPT ca mi ng phn l C6H4-CnH2n+1Br. Theo bi ra ta c :
46,784 =
80
157+14n
*100 n = 1 CTPT ca mi ng phn l : C7H7Br CTCT ca A



o- bromobenzen
+Br
Pc
====



p bromobenzen
nA =
13,8
92
=0,15 mol =nsp theo p msp theo p =0,15*171 =25,65 gam
Hiu sut phn ng l : H=
20.5
25,65
*100% =79,92%
Bi 7 Hydrocarbon A l cht lng, t khi hi so vi khng kh l 2,7. t chy hon
ton A thu c CO2 v H2O c t l khi lng
m
CO
2
m
H
2
O
=
4,9
1
. Bit rng khi cho A tc
dng vi brom khan t l 1 :1 c mt bt Fe xc tc thu c cht B v kh D. Kh D
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
77
hp th hon ton bi 2 lt dung dch NaOH 0,5M. trung ha NaOH d cn 0,5 lt
dung dch HCl 1M. Xc nh A.
Gii
Phn tch : c k bi ton ta c th d on c bi ton ny lin quan n nhm
hydrocarbon thm. (C mt xc tc Fe khi cho A tc dng vi Brom). Nu chng ta b
cun theo nhng d kin ca tc gi th chng ta s mt thi gian. y ch cn
d kin t l khi lng ca kh CO2 v H2O c th suy ra c p n bi ton.
Ta c MA =2,7*29 =78 g/ mol C6H6 (d on trong u).
Mt khc
m
CO
2
m
H
2
O
=
4,9
1

44n
CO
2
18n
H
2
O
=
4,9
1

n
CO
2
2n
H
2
O
=
S C
A
S H
A
=1 CTG : (C6H6)n n =1
Vy cng thc A l C6H6.
Bi 8 Hydrocarbon A c cha vng benzen khng c kh nng lm mt mu dung
dch brom. %C chim 90%. A tc dng vi brom theo t l 1 :1 cho 1 sn phm duy
nht. Tm cng thc phn t ca A v vit cng thc cu to ca A.
Gii
Phn tch : y bi ton ni kh r l A cha vng benzen, A tc dng vi Br2 theo
t l 1 :1 sinh ra mt sn phm duy nht A c tnh i xng cao. M c mu cht
bi ny kh d dng nh t l %C ta c th tm c CTPT.
Gi CTPT ca A l CxHy %C =99% %H =10%
12x

=
90
10

x

=
9
12

CTG A : (C9H12)n n =1 (ph hp vi dy ng ng benzen) CTPT A : C9H12
V A tc dng vi Br ch sinh ra 1 sn phm duy nht A c tnh i xng cao.




1,4,6 trimetylbenzen
MT S CHUYN HA HC HA HC HU C

mienbienngheoht@gmail.com DNG TH
78

You might also like