Resursni potencijali vrste Castanea sativa Mill.

u Bosni i Hercegovini
Seminarski rad

http://www.besplatniseminarskiradovi.com

Resursni potencijali vrste Castanea sativa Mill. u Bosni i Hercegovini

Seminarski rad
1

Odsjek : Biologija Smjer : Biosistematika Predmet : Bioloki resursi Mentor : Studentica :

SADRAJ

1. UVOD......................................................................................................................................2 2. PORIJEKLO I RASPROSTRANJENOST PITOMOG KESTENA.........................................3 3. SISTEMATIKA I TAKSONOMIJA RODA CASTANEA.........................................................7 8 ...8
Castanea crenata.........................................................................................7 3.2. Castanea mollisssima. Castanea dentata................................ 3.1.

3.3. 4.

SISTEMATSKE I BOTANIKE ODLIKE PITOMOG KESTENA.....................................10 4.1. List ............................................................................................................................11 4.2. Cvijet ..11 4.3. Plod......................................... 12 5. USLOVI GAJENJA KESTENA................ 5.1. Klimatski uslovi ....................................................14 ....................................................14 .....................................................14 .....................................................14 6. BOLESTI I TETOINE KESTENA

5.2. Zemljini uslovi.............................

7. ISKORITAVANJE KESTENA NA PODRUJU B i l i ......................................................16 8. ZAKLJUAK.......................................................................................................................18 9. LITERATURA

1. UVOD
Europski pitomi kesten (Castanea sativa Miller) je vana vrsta Balkanskog poluostrva sa visokim ekonomskim znaajem. ovjek se bavio kulturom i oplemenjivanjem pitomog kestena ve u najstarija antika doba, a osobitu panju mu je posvetio zadnjih stotinjak godina. Pitomi

kesten je jedna od prvih namirnica koju je ovjek jeo, a za to postoje i arheoloki dokazi. Kesten najvie raste u junoj Europi i Sredozemlju, a historiari smatraju da se poeo iriti po Europi preko Grke. Kod nas je ve opat F o r t i s pisao o kestenu 1781. godine i isticao znaaj i vrijednost njegovih kultura (Fukarek, 1954). Botaniari kesten ubrajaju u voke, no zbog naina i mjesta rasta, spada i u umsko drvee. Mjestimino ini i ume, a esto se javlja u zajednici s hrastom kitnjakom i grabom. Kod nas je jo uvijek umska vrsta, a njegovim prouavanjem bavili su se uglavnom strunjaci iz umarstva, s ciljem racionalnije i intenzivnije eksploatacije kestena kao brzorastueg umskog drveta. Privredni znaaj bio bi viestruko vei kada bi se kesten uzgajao kao vona, a ne kao umska kultura. Taj znaaj proizilazi prvenstveno iz njegove namjene. Plod se koristi u industriji kao sirovinska baza, zatim u domainstvu kao preni, kuhani i sueni. Moe se koristiti kao hrana za domae ivotinje. Pojedine zemlje Sredozemlja koriste brano od kestena za kruh i za dobivanje vie vrsta poslastica. Drvo kestena odlina je graa, koja po svojoj kvaliteti ne zaostaje za hrastovinom. Pitomi kesten je i znaajna medonosna biljka, jer cvjeta kasnije od svih medonosnih vrsta drvea, poetkom ljeta, kada je gotovo jedini izvor peluda i nektara. Na osnovu dosadanjih saznanja o kestenu, o mogunostima i dometu upravljanja procesima vegetativnog rastenja i rodnosti, moe se pouzdano tvrditi da je mogu koncept prevoenja pitomog kestena iz umske vrste u vonu kulturu. Ako se ima u vidu mogui privredni znaaj kestena u naoj zemlji, a posebno na podruju Unsko-sanskog kantona, onda je to jo jedan razlog vie za preduzimanje mjera za ubrzavanje i ostvarenje koncepta proizvodnje kestena u plantanom sistemu uzgoja.

2. PORIJEKLO I RASPROSTRANJENOST EUROPSKOG PITOMOG KESTENA

Drvo europskog pitomog kestena je elemenat tercijarne flore, koji se ouvao kroz ledenu eru do danas. Vrsta je rasprostranjena od panije i Francuske preko Italije, Balkanskog poluostrva i Male Azije, sve do Kaspijskog mora. Smatra se da je domovina pitomog kestena Mala Azija, odakle je jo u V. vijeku p.n.e. prenesen u Europu, prvo u Grku, Italiju i paniju. Za irenje ove vrste du Mediteranske regije, kao i u zemlje centralne Europe (Njemaka, Francuska, vicarska, Austrija, Maarska i druge) mnogo su doprinijeli Rimljani (Huntley and Birks, 1983). Prema Huntley i Birks (1983) prvi fosilni postglacijalni podaci o ovoj vrsti su pronaeni u paniji i Grkoj prije 9.000 godina, dok se prema fosilnim podacima iz tercijara, javlja i u podruju Skandinavije, to upuuje da je toplija klima dopustila irenje ove vrste i na sjever Europe. U istom periodu, pitomi kesten se javlja i na podrujima Francuske, Italije, bive Jugoslavije, 4

Austrije i Maarske (Konstantinidis et al., 2008). Osim u Europi, pitomi kesten rasprostranjen je i na Sjevernoamerikom i Azijskom kontinentu, iz ega proizilaze i etiri komercijalno najvanije vrste : ameriki, europski, japanski i kineski kesten. U Aziji je japanski kesten kultivisan od XI. vijeka, a kineski kesten vjerovatno jo 6.000 godina prije (Vossen, 1996). U Ameriku je prenesen u XVIII. vijeku, a raste i u sjevernim i u zapadnim dijelovima Afrike, u Maloj Aziji, na jugu Kavkaza i u Perziji. Danas je najvie rasprostranjen u Europi, kao samoniklo umsko drvo ili kao kultivisana vrsta, te se pretpostavlja da je kesten autohton u Europi (Muratovi i sar., 1999). Prema povrinama koje se nalaze pod kestenom, europske zemlje se mogu poredati slijedeim redoslijedom : Francuska 1.020.500 ha (45.3 %), Italija 765.837 ha (34.0 %), panija 137.627 ha (6.1 %), Portugal 53.509 ha (2.4 %), Grka 33.651 ha (1.5 %), Turska 28.892 ha (1.3 %), vicarska 27.100 ha (1.2 %), Hrvatska 15.000ha (0.7 %), Albanija 8600 ha (0.4 %), Makedonija 5058 ha (0.2 %), Njemaka 4400 ha (0.2 %), Bosna i Hercegovina 3057 ha (0.1 %) (Conedera et al., 2004).

(Conedera et al., 2004) Tab. 1. Distribucija i ekonomski potecijal pitomog kestena u Europi (Conedera et al., 2004)
Countrv

Albania Andorra Austria Azerbaijan Belgium Bosnia-Herzegovina Bulgaria Czech Republic Croatia France Germany Gcorgia Greece Hungary

eontributor Maxhun Dida and Caush Hlczi Sebasria Scmenc Guiltart

Data

RvaVilhelm Vagid Gadjicv Hugues Lecomte and Klaartje van I A>y Ahmei Lojo Svetla Doncheva Sanja Novak Agbaba Eric Sevrirt VolkerAndreBouffier Yuri Michailov Gregor Chatziphilippidis and Stephanos Diamandis

sourecs Source not given National Forest Inventorv 1997 IEA Centre de Biodiversitat 2003 Source not given Source not given Flemish Forcsr Invcntorv (1996-99) Walloons: source not given Source not given Forest National Service I laltofova and Jankovskv (2004)
Data

Croatian Forest Service

------------------------------------- ------National Forest Inventorv (1999)

Scemanetal.(2001) Source not given National Forest Inventon (1992). Diamandis (2002) ------------------------------------------- National invenlories and others

lazslo Radocz and Norhert Frank National Forest Invcntorv (1985)

IHflliB
Macedonia Netherlands Portugal Romania Russian Federation Serbia-Monte Negro

Ma'ria Chiara Alanetti Sotirovski Kiril and umarski Fakultet Anne Oosterbaan Afonso Martins Valentin Bolea and Danut Chira Michhail Pridnva, Gennadvi Solntsev andVuri Michailov

National Statistics Institute (1993) Regional Foresi Inventories. A hoc qucsuonnaires Source not given Estimated bv the referent National Forest Inventorv (1998) National Statistica Institute (198~-1999) Source noi given Source not given Glisic (1975)

Slovakia Slovenia Spain Switzerland

'tiirtpv

Milan Bolvanskv and Ferdinand Tokar Anita Solar, Duan Jure Juan Gaillardo Lancho and Santiago Lorenzo Pereira Fulvio Giudici Necflft GuW. limit Serdar

1 .esprojeki (General Directorate of Slate Forest) Institute of Forest Ecologv, Nitra Jure (20D2) National Forest Inventorv (1996) National Forest Invcntorv (1985) Aericultural statistics

Kod nas, u Bosni i Hercegovini, postoje tri znaajnija lokaliteta na kojima je zastupljen europski pitomi kesten. Prvi je hercegovaki lokalitet, gdje se kesten obilnije javlja na junim padinama Bitovine, kod Konjica, Jablanice, Jablanikog jezera i doline Rame (Bubi, 1977). To je tipina submediteranska oblast, u kojoj se kestenove ume nalaze na poloajima od 150 do 750 m nadmorske visine. Drugo najbogatije kestenovo podruje u Bosni je podruje sjeverozapadne Bosne od Une do granice sa Republikom Hrvatskom (Cazin, Velika Kladua, Vrnogra, Buim, Bosanska Krupa i Bosanski Novi). Vea nalazita kestena u ovom dijelu su u okolini Peigrada i Todorova, Vrnograa, te sjeverno od grada Cazina. Na ovom podruju kesten se javlja na nadmorskoj visini od 300 do 400 m. Trei lokalitet je u istonoj Bosni izmeu Srebrenice, Bratunca i rudnika Sase. Prve podatke o postojanju kestena na podruju Srebrenice dao je botaniar . J u r i i u jednom izvjetaju sa putovanja sa srednjokolcima po Bosni (Fukarek, 1954). Manja nalazita pitomog kestena u okolici Zvornika i Tuzle, opisana su prvi put od strane autora J. Suia 1953. godine. Smatra se da je ovo podruje prirodnih populacija pitomog kestena u Bosni i Hercegovini, dio linije rasprostranjenja europskog pitomog kestena, koja ide od panije i Francuske, preko Italije, Balkanskog poluostrva i Male Azije sve do Kaspijskog mora. Na podruju Unsko-sanskog kantona pitomi kesten zauzima povrinu od 8.000ha, a najvie ga ima u optinama Cazin, Velika Kladua i Buim. Upravo ovo podruje smatra se jednim od bogatijih podruja kestena na prostorima Bosne i Hercegovine. ak je i autor J. Sui u svojim radovima o kestenu ovo podruje nazivao glavnim podrujem rasprostranjenosti kestena u BiH". Ne postoji uredna evidencija o privatnom posjedu, o njegovoj veliini i gospodarskom obliku tih uma. Vei dio povrine pripada dravnoj imovini, ali ima dosta i privatnog vlasnitva. Dravni posjed predstavlja kompaktnije povrine, a privatni je isprekidan i razbacan na velikom prostoru Bosanske Krajine, oko mnogih seoskih naselja. Velike prirodne populacije pitomog kestena postoje u podruju mjesnih zajednica umatac, Mala Kladua, Peigrad, Skokovi, Todorovo, Vidovska, Johovica, Slapnica, Vrnogra, Crvarevac, Koprivna i Konjodor.

3. SISTEMATIKA I TAKSONOMIJA RODA CASTANEA

Sl. 2. Prirodne populacije pitomog kestena na putu izmeu Cazina i Velike Kladue

Rod Castanea obuhvata 5-10 vrsta, ija je rasprostranjenost zabiljeena uglavnom u umjerenoj zoni sjeverne hemisfere, odnosno u podrujima jugoistonog dijela Sjeverne Amerike, june Europe, sjeverozapadne Afrike te zapadne i istone Azije (Fernandez-Lopez and Alia, 2003). Spada u porodicu Fagaceae zajedno sa rodovima Quercus i Fagus.

Tab. 2. Botanike vrste kestena (FAO CORPORATE DOCUMENT REPOSITORY,

Mencarelli, 2001)

Europske Castanea sativa (europski pitomi kesten)

VRSTE Azijske C. crenata (japanski kesten) C. mollissima (kineski kesten) C. seguinii (Kina) C. davidii (Kina) C. henryl (Kina)

Amerike C. dentata (Istone drave) C. pumila (Istone drave) C. ashei (June drave) C. floridana (June drave) C. alnifolia (June drave) C. paupispina (June drave)

Na ovim podrujima uspijevaju etiri glavne ekonomske vrste kestena : 3.1. Castanea crenata Sieb. and Zucc. - japanski kesten
Japanski kesten je prirodno rasprostranjen u Japanu i Kini, gdje izrasta u gusto, zbijeno, tanko drvo, postiui visinu do 15 m. Listovi su manji nego u ostalih vrsta kestena, duine do 20 m. Lisna plojka je eliptino duguljasta, u osnovi zaobljena ili srcolika. Drvo je veoma otporno prema veini poznatih bolesti. Kupola obino sadri tri (ponekad pet do sedam) veih i veoma velikih plodova, debljine 2-3 cm Kvalitet ploda je manji u odnosu na druge vrste ovog roda (Toi, 1967). 3.2. Castanea mollissima BI. - kineski kesten Ova vrsta ima iroko razgranatu kronju okruglog vrha. Drvo kineskog kestena je najmanje u odnosu na ostale vrste ovog roda (oko 12 m). Raprostranjen je u sjevernoj i zapadnoj Kini. Listovi su krai i iri nego kod europskog kestena, svjetlije boje. Duina listova dosee 18 cm, a plojka je eliptino duguljasta sa zaobljenom bazom. Daje plodove relativno rano, ve u treoj godini. Plodovi su srednje veliine i dobrog kvaliteta, najee 2-3 ploda u kupoli. Najotpornija je vrsta prema snijeti (Liu, 1993).

Sl. 5. Izgled biljke kineskog kestena

Sl. 6. Izgled ploda kineskog kestena

3.3. Castanea dentata - ameriki kesten Prirodna rasprostranjenost amerikog kestena su Apalake ume SAD -a od Majna do Dordije i daleko na zapad do Miigena i Luizijane. Drvo ove vrste je izrazito visoko (do 30 m), a promjera do 1.2 m. Listovi su neto tanji nego listovi europskog pitomog kestena. Plodovi su mali, pokriveni debelim, blijedim dlakama i sabijeni dva do tri u kupoli. Smatraju se najslaim, najukusnijim i najbranavijim plodovima od svih kestena. Amerike vrste kestena su bile unitene ranih 1900. godina gljivom zvanom Eudothiaparasitica ili kestenova snijet (Toi, 1967).

Sl. 7. Izgled biljke amerikog kestena

4. SISTEMATSKE I BOTANIKE ODLIKE PITOMOG KESTENA (Castanea sativa Mili.)

Prema Takhtajan-u, vrsta Castanea sativa Mill. spada u : Odjeljak : Spermatophyta Pododjeljak : Magnoliophytina (Angiospermae) Razred : Magnoliatae (Dicotyledoneae) Podrazred : Hamamelididae (Amentiferae) Red : Fagales Porodica : Fagaceae Rod : Castanea Europski ili panski kesten (Castanea sativa Mill.) se rasprostire u umjerenom pojasu planina Zapadne Azije, Europe i Sjeverne Amerike. Drvo moe da dostigne visinu i do 30 m. U srodstvu je sa bukvom i hrastom. Ima bujnu, veliku kronju, godinje moe dati preko 200 kg plodova i moe dosei starost preko 500 godina. U prirodnim sastojinama samoniklog kestena u kojima su biljke guste, kronja je slabije razvijena, uska je i uspravna.

Sl. 8. Vegetativni i generativni organi pitomog kestena

Osobina kestena da stvara velik broj izdanaka, kojih moe biti i preko 70 iz jednog panja, spontani je nain odravanja vrste uspostavljanjem ravnotee izmeu korijena i stabla. Ova osobina ima praktinu vrijednost u razmnoavanju kestena, jer se izdanci mogu vaditi i saditi na drugom mjestu. Kora mu je glatka i sivosmea.

Sl. 9. Pitomi kesten u fazi punog cvjetanja

4.1. LIST
Listovi su duguljasti, po obodu grubo nazubljeni, 8-18 cm dugi i 3-6 cm iroki. Listovi su naizmjenini, lisna plojka tvrda, koasta, na licu gola, tamnozelena i sjajna, na naliju dlakava. Listovi dosta rano opadaju, a lista u maju. List sadri oko 95 % tanina, smole i drugih tvari.

Sl. 10. Izgled lista pitomog kestena

4.2. CVIJET
Pitomi kesten je jednodoma biljka na kojoj se na istom stablu nalaze odvojeni muki i enski cvjetovi. Muki cvjetovi su u grupicama od po 3 i vie, sakupljeni u uspravne 10-30 cm duge, prividne klasove sa dlakavim vretenom, a pri njihovoj osnovi nalaze se enski cvjetovi. Smjeteni su u grupicama od 3-7 u zajedniki omota, kupulu. U poetku razvoja su zatieni zelenim ljuspastim omotaem iz kojeg se kasnije razvija bodljikava kupula-jeica. Ona se u vrijeme sazrijevanja ploda raspada na dva, tri ili etiri dijela. Cvjetovi se pojavljuju tek poetkom juna, kada su ve listovi potpuno razvijeni. Poslije razvoja i oplodnje, cvasti sa velikim brojem mukih cvjetova se sue i otpadaju, a enski cvjetovi slijede svoj razvoj ploda, koji sazri do kraja oktobra. Pitomi kesten se oprauje anemofilno i entomofilno. S obzirom da drvo kestena kasno cvjeta, odlina je ispaa za pele i tada je gotovo jedini izvor peluda i nektara. Kestenov med je vrlo ljekovit i pomae kod gastritisa, titi jetru, pridonosi boljoj cirkulaciji. Sl. 11. Muka cvast resa Sl. 12 enski cvijet sa zelenim ljuspastim omotaem

4.3. PLOD
Plod je sloen u loptastu bodljikavu kupolu, koja kad sazri, puca na etiri renja, a u njoj se nalaze 1-4 smea jestiva ploda. Plod pitomog kestena sastoji se od jezgre (mezokarpa), sjemenjae (epiderma), sjemenke i ljuske (perikarpa). Smei oraasti plodovi su na povrini sjajni, polukuglasti ili zaobljeno pljosnati. U naim krajevima, plod pitomog kestena se bere od kraja septembra do kraja oktobra, to zavisi od geografske irine, nadmorske visine, ekspozicije terena na kojem raste i klimatskih uslova. Vrijeme berbe odreuje se uglavnom na osnovi boje kupole (jeice) koja se sazrijevanjem ploda mijenja od zelene u svijetloutu. Plod u toj fazi jo ne treba brati, nego saekati dok sazri, to se vidi po tamnoj boji kore ploda koja je karakteristina za

pojedine tipove pitomog kestena. Pucanjem bodljikave kupole lako ispadaju plodovi. Plod kestena je vaan u prouavanju sorti i tipova pitomog kestena. Sorte i tipovi se razlikuju po broju plodova u kupuli, po krupnoi i obliku ploda, boji ljuske, veliini hiluma, maljavosti, izgledu vrha ploda, sjemenu sa sjemenjaom i ukusu. Masa ploda moe biti od 3,5 do 21,6 grama i zavisi od broja plodova u kupuli. Plodovi kestena se na osnovu mase mogu svrstati u tri kategorije:

Sitan - do 7 grama Srednje krupan - od 7,1 do 14 grama Krupan - preko 17 grama.

Sl. 15. Izgled ploda kestena Glavni sastavni dio ploda kestena je krob, kojega u sirovoj sjemenci ima oko 44 %. Osim

Tab. 3. Hemijski sastav ploda kestena (Mencarelli, 2001) Jestivi dio69 % voda41.0 g proteini3.5 g lipidi1.8 g krob34.3 g topivi eeri8.1 g sirova vlakna8.4 gVitamini tiamin0.22 mg riboflavin0.35 niacin1.4 mg

toga, u plodu kestena ima eera, blizu 4 % bjelanevina, oko 2 % masti, dosta vitamina B1, a svega oko 5 mg vitamina C.

5. USLOVI GAJENJA KESTENA 5.1. Klimatski uslovi

Pitomi kesten je vrsta koja za svoj razvoj trai toplinu i svjetlost. Slabo podnosi izmjenu ekstremnih temperatura. Osjetljiv je na rane jesenje i kasne proljetne mrazeve, te slabo podnosi jake vjetrove i buru. Najbolja stanita kestena u Bosni i Hercegovini nalaze se u slivu gornje Neretve. To je tipina submediteranska klimatska oblast, gdje se ume kestena javljaju na

10

poloajima od 150 do 750 m nadmorske visine. Srednja godinja temperatura ovog podruja iznosi 11.5C, a koliina padavina je dosta visoka (1300mm) (Bubi, 1977). Drugo podruje u Bosni bogato umama kestena - sjeverozapadna Bosna (naroito okolina Peigrada izmeu Cazina i Kladue), nalazi se na nadmorskoj visini od 300 do 400 m. Ovdje je kesten izdrao niske zimske temperature, i do -23C.

5.2. Zemljini uslovi

Kesten raste na raznim vrstama zemljita, izuzimajui krena, previe teka, neprobojna, te previe vlana tla. Najvie mu odgovaraju zemljita koja su nastala na silikatnoj podlozi. Voli kisela tla (pH od 4.5-6), te tla bogata mineralnim materijama, naoito kalijem i eljezom (Toi, 1967).

6. BOLESTI I TETOINE KESTENA

Postoji vei broj bolesti, tetoina i parazita koji napadaju pitomi kesten. Rak kore, je bez sumnje, najopasnija bolest pitomog kestena, u strunim krugovima poznata kao endotioza. Uzronik raka kore je mikroskopska gljivica Cryphonectria parasitica. Gljivica uzrokuje uginue kore kroz prestanak cirkulacije sokova. Bolesna kora se odvaja od stabla na kojemu ostaju rakom uzrokovane rane. Bolest se iri u obliku vora, odnosno, lako je primjetljiva u sredini vora stabla koje je ve uginulo, dok su rubovi vora stabla u razliitoj fazi uginua. U irenju bolesti znatnu ulogu imaju vjetar, kia, kukci, te koritenje i transport zaraenog materijala. U Evropi je bolest zapoela u Italiji, irei se zatim prema Francuskoj, gdje je nanijela velike tete. Protiv uzronika nije poznato nikakvo hemijsko zatitno sredstvo. Prema iskustvu, redovitom i strunom mehanikom zatitnom obradom, moe se odgoditi totalno uginue stabala. Kod teke zaraze potrebno je kesten posjei, koru oguliti na licu mjesta, te koru i grane bez ostataka spaliti. Ukoliko je zaraena pojedinana grana, treba je odstraniti i zarezivanjem zatvorene povrine sprijeiti irenje zaraze. Pored tog drastinog rjeenja, poznate su i odreene mogunost bioloke zatite koje su se, prema strunoj literaturi, pokazale uspjenim. U Bosni i Hercegovini je ezdesetih godina prolog stoljea prvi put registrovana ova bolest, a na podruju sjeverozapadne Bosne, rak kore je primijeen 1963. godine u optinama Velika Kladua i Cazin, i to u kestenjarima oko Donje Koprivne u umi zvana Debeljak, a zatim se ubrzo proirila na cijelo krajiko podruje. Ovaj parazit i danas je itekako prisutan i predstavlja

11

veliku opasnost za kestenjare, tim vie to se ne preduzimaju nikakve mjere zatite od ove bolesti, a ni bilo kakve druge mjere protiv drugih bolesti i tetoina.

Sl. 16. Simptomi raka kore

Osim raka kore, pitomi kesten napadaju jo neki uzronici bolesti i tetoine od kojih je vano spomenuti sljedee: Mycosphaerellamaculiformis Schroet. (ospiavost lista), Melanconis modonia (nekroza kore grana), Diplodia castanea (nekroza kore izbojka), Phytophtora cambivora (mastiljavost korijena), Eulecanium coryli (lijeskina titasta u), Attelabus nitens (hrastov cigara), Porthetria dispar (gubar), Balaninus elephans (kestenov iak) i dr.

Sl. 17. Balaninus elephans - kestenov iak

7. ISKORITAVANJE KESTENA NA PODRUJU BiH

Kesten se u Bosni i Hercegovini nalazi u istim sastojinama, malim povrinama (cjelinama), preteno u mjeovitim umama sa hrastom kitnjakom, cerom, obinim grabom, bukvom i drugim vrstama. U periodu od 1992. - 1995. godine evidentna je pojava jake sjee kestenovih stabala u svrhu pravljenja zemunica za potrebe vojske, dok je stanovnitvo, zbog oskudnog umskog fonda, bilo prisiljeno da kestenova stabla koristi kao drvo za ogrijev. D.D. Agrokomerc iz Velike Kladue je zadnji put vrio otkup kestena 1995. godine, koji je plasiran na maarsko trite. U zadnjih nekoliko godina, otkup ploda pitomog kestena vre neki privatni djelatnici i preprodaju ga na domaem i inostranom tritu.

12

Kad je rije o proizvodnji kestenovog meda, treba istai da su dijelovi BiH, na kojima se javljaju ume kestena, vie nego dobri za proizvodnju kvalitetnog i ekoloki istog meda. Meutim, iako postoje svi preduslovi, proizvodnja kestenovog meda svedena je na minimum, a njome se sporadino bave pelari i lokalno stanovnitvo za svoje potrebe. Ekoloke karakteristike Bosne i Hercegovine mogu se oznaiti kao veoma povoljne za uzgoj pitomog kestena, ali jo uvijek ne postoje nikakve naznake o ozbiljnijem pristupu njegovog uzgoja u plantanim zasadima. Ne sprovode se nikakve mjere zatite od bolesti i tetoina, niti se poduzimaju mjere kojima bi se pospjeilo razmnoavanje i irenje ove korisne vrste. Poetak ozbiljnijeg shvatanja znaaja pitomog kestena ogleda se u osnivanju zasada pitomog kestena na podruju Dubrave" Cazin na podruju Unsko-sanskog kantona. Strunjaci iz Javnog preduzea Unsko-sanske ume, u suradnji sa prof. Dott. Ietrom Piussi sa umarskog fakulteta u Firenci Italija, su 2001. godine osnovali plantau i matinjak za uzimanje kalem granica. Koritene su dvogodinje sadnice marona donesene iz Italije, kalemljenje je vreno na domai pitomi kesten u cilju introdukcije novih sorti (Maltoni, 2001). Urod plodova marona je bio dobar, krupnoa ploda 2-3 puta vea od ploda pitomog kestena, a i okus je bio bolji.

8. ZAKLJUAK
Prouavanjem osobina pitomog kestena u njegovim prirodnim populacijama na podruju Bosne i Hercegovine, dolo se do sljedeih zakljuaka:

Na podruju BiH postoje optimalni ekoloki uslovi za intenzivan uzgoj

pitomog kestena (temperatura, vlanost vazduha, vlanost i sastav zemljita, svjetlost).

Ne ini se nita u smislu planske reprodukcije i prelaska na intenzivnu

proizvodnju kestena. Kesten je preputen stihijskom razmnoavanju iz izdanaka, to je izazvano masovnom sjeom stabala.

Pitomi kesten se kod nas ne tretira kao vona vrsta, ve kao umsko drvo.

Potrebno je najprije promijeniti svijest lokalnog stanovnitva, kao i lokalnih vlasti o stvarnoj vrijednosti ovog prirodnog bogatstva. Drugi korak su konkretne mjere kao to su:

> Zabrana sjee stabala pitomog kestena. > Provoditi mjere zatite stabala od bolesti i tetoina. >
Aktivirati sve raspoloive snage da ekstenzivni

nain uzgoja kestena pree na intenzivni. 13

9. LITERATURA

Bubi, . (1977) Specijalno voarstvo. Svjetlost" OOUR Izdavaka djelatnost, Sarajevo. Conedera, M., Manetti, M. C., Giudici, F., Amorini, E. (2004) Distibition and economic potential of the Sweet chestnut (Castanea sativa Mili) in Europe. Ecologia mediterranea, tome 30, fascicule 2, p. 179 - 193. Fernandez-Lopez, J., Alia, R. (2003) Technical Guidelines for genetic conservation and use for chestnut (Castanea sativa). EUFORGEN International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy. 6 pages. Fukarek, P. (1954) Ing. J. Sui : O arealu pitomog kestena (Castanea sativa Mili) na podruju Srebrenice sa kratkim osvrtom na ostala nalazita kestena u NR Bosni i Hercegovini. umarski list, br. 5-6, godite 78, Glasilo umarskog drutva Hrvatske, str. 273 - 276. Huntley, B., Birks, HJB (1983) An atlas of past and present pollen maps for Europe: 0-13 000 Years Ago. Cambridge University Press, Cambridge. Konstantinidis, P., Tsiourlis, G., Xofis, P., Buckley, G. P. (2008) Taxonomy and ecology of Castanea sativa Mill. forest in Greece. Plant Ecol 195:235-256, DOI 10.1007/s11258-0079323-8.

14

Liu, L. (1993) The Germplasm Resources of Chestnut in China. Proc. International Congress of Chestnut, Spoleto. Maltoni, A., Pierguidi, A., Piussi, P., Tani, A. (2001) Grafting chestnut Guide. DISTAF Universita degli Studi di Firenze, Italy. Mencarelli, F. (2001) Postharvest handling and storage of chestnuts. Working document of the project: TCP/CPR/8925 Integrated Pest Management and Storage of Chestnuts" in XinXian County, Henan Province, China". Muratovi, A., Kurtovi, M., Jarebica, D. (1999) Voarstvo. Studentska tamparija, Sarajevo. Toi, M. (1967) Kesten. Poljoprivredna enciklopedija1, A-Kre, leksikografski zavod, Zagreb. Vossen, P. (1996) Chestnut culture in California. University of California Cooperative Exstension Farm Advisor, Sonoma County.

http://www.besplatniseminarskiradovi.com

15