GELENEE DRENEN BR AR VE R: CEM SULTANIN FRENGSTAN KASDES Bekir INAR 1 ZET Cem Sultann olduu kabul edilen bu kaside,

iledii konu itibaryla Frengistan ok renkli tasvirlerle anlatan, airin hznl hayat hikayesinden bir kesitin zeti gibidir. Bu manzume nazm ekli bakmndan; kafiyeleni biimi, beyit saylar gibi zellikleri dikkate alndnda kaside saylabilmektedir. Kasidenin blmleri asndan incelendiinde; klsik bir kasidede bulunmas gereken blmlerin bazlarn ihtiva etmemektedir. iirin konusu incelendiinde; air Fransann Nis ehrini, bu ehirdeki gzelleri ve gzellikleri tasvir ettii, o dnem Avrupasnn sosyal hayatn ve kendi hayat hikayesinden bir kesiti anlatt, bu arada yer yer nasihatta bulunduu grlmektedir. Manzumede air, kasidelerde ilenen konu bakmndan yzyln kaside geleneine aykr olarak daha yerli ve farkl malzemeler sunmutur. Ayrca bu iir, o dnem Avrupasn ve Avrupadaki hayat tarzn tasvir ettiinden tarih, edeb, folklorik ve sosyolojik bir vesika deerinde kabul edilebilir. Anahtar kelimeler: Cem Sultan, Frengistan kasidesi, Klsik Trk Edebiyat, kaside. A POET WHO RESST THE TRADTON AND HS POETRY: CEM SULTANS EUROPEAN EULOGY ABSTRACT This eulogy, which is considered to be Cem Sultans, is like a summary which is a part from the poets melancholic life story and which tells Europe through very colorful description because of subject it deals with. This poem, when its features like rhyming style and number of couplets are taken into consideration, can be considered as a eulogy in terms of its verse from. Eulogy, when examined in terms of its section, doesnt include some of the sections which must exist in a classical eulogy. When the subject of the poem is examined, it is seen that the poet describes the Nice city of France, the beautifuls and the beauties in the cty, tells about the social life of Europe at the time and about a section of his life story, and meanwhile gives some advices. In the poem, the poet presents more native and different materias in terms of the subject of the poem, which is against the eulogy tradition of the century. Furthermore, this poem may be considered as a worthy historical, literary, folkloric and sociological document since it describes the Europe of that time and life style in Europe. Key words: Cem Sultan, European Eulogy, Classical Turkish Literature, eulogy. Bat Trkesi divan iiri, ortak bir edebiyat dnyas gelitirdii srada ara sra yerli malzemenin de bu iire katt olmutur. Divan airleri, ran iirinden gelen ortak malzemenin dnda, kendi alarn, evrelerini de az ok yanstmlardr. Ne var ki bu yerli malzemenin oran XVII. yzyl sonuna kadar ortak malzemenin yannda ok nemsiz kalm ve divan iirinin btnn etkileyememitir. Cemin Frengistan kasidesi, Veysnin stanbul kasidesi gibi rnekler bu genel yargy deitirmez (z, 1999:120).
1

Yrd. Do. Dr. Nide niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm NDE (El-mek: bcinar67@gmail.com

Gelenee Direnen Bir air ve iiri: Cem Sultanin Frengistan Kasidesi

275

Klsik Trk iirinde kaside, airlik yeteneinin ispat iin balca belge olarak grlm, dile stn derecede hakimiyeti olan airler tarafndan kaleme alnmtr. O sebepledir ki edeb dilin iyice teekkl ettii XV. yzyln ikinci yarsna, yani Ahmed Paaya gelinceye kadar zuhur etmi airlerin; Ahmednin, eyhnin ve Atynin kasidelerini XVI. yzyln uar tezkirecileri beenmezler ve Ahmed Paay bizde ilk kaside airi olarak takdim ederler (avuolu, 1986:19). Balarda rnek alnan ran airlerinin izinden giden Trk airleri erken dnemlerde baarl rnekler yazmlardr. Cem Sultann aabeyi Sultan Bayezide affedilme midiyle gndermi olduu keremredifli kasidesi bu dnemin tarihine k tutan edebiyat metinlerindendir (Sara, 2007:29). Bu trn klsik biimi XVI. yzyl balarnda Nect Bey, Zt, Hayl Bey, Fuzl, orijinal nesipleriyle Yahya Bey, zarif bulularyla Bk ile olumu, XVII. yzyln balarnda Nefde ise fayriye blm kasidenin vazgeilmezi olmu ve bu slp model alnr hale gelmitir (avuolu, 1986:19). Kasidelerde deiik konular olmakla birlikte esas gayenin bir kimseyi vmek olduu bilinmektedir. Tanrya yakarmak amacyla ve balamay dilemek gayesiyle yazlrsa mnacat, Hz. peygamberi vmek amacyla yazlrsa nat, bir kimseyi vmek ve erdemlerini anlatmak amacyla yazlrsa mehdiye, bir kimseyi yermek amacyla yazlrsa hicviye, bir kimsenin lmnden duyulan znty belirtirse mersiye adn alrd. Ksaca konusundaki maksada gre adlandrlrd. 2 XIV. ve XV. yzyllarda Anadoluda Divan edebiyat oluurken kasidenin zellikleri ve kurallar belirmitir. Bir kasidede en ok be blm bulunmaldr. Bunlar nesb (veya tebb), tegazzl, medhiye, fahriye ve dua diye adlandrlr. Bu kaside k elebiye gre; Sd tarafndan Avrupadan Bayezide getirilmitir (z-Kut, 1985:182). Latf, Sd-i Cemin Sultan Cem ile Kabeye gittiini, Avrupa lkelerini beraber dolatklarn, gnln teselli etmek ve ferahlatmak iin; Cm- Cem n eyle ey Cem bu Frengistndur Her kuln bana yazlan gelir devrndur matla ile Sultan Ceme hitap ettiini belirtmektedir. Latf bu matlan ikinci msran tahmis ettiini ve tezkiresine yazdn belirtmektedir. 3 Fik Reat bu iirin sadece iki beytinin Sdye ait olduunu sylemektedir. Bu iir Cemin divan nshalarndan yalnz stanbul niversitesi Ktp. 5547 numaral nshann 6a - 8a yapraklarnda der-kenar olarak kaytldr (z-Kut, 1985:182). Bu iirin Cemin vefal arkada Sad-i Cem tarafndan btnlenmi, bytlm, hatta onun tarafndan yazlm olduu, teden beri bir ihtimal olarak ileri srlmtr (Banarl, 1987:451). Halil Ersoylu Cem Sultann Trke Divan isimli kitabnda ise bu kasideyi yukarda bahsedilen nsha dhilinde Cem Sultann bir iiri olarak gstermektedir. Biz de bu kasideyi -pheyle de olsa- Cem Sultann olduu dncesinden hareketle ekil ve muhteva bakmdan inceleyeceiz. I. ekil, fade ve Muhteva Bakmndan Baz Hususiyetler I.1. ekil ve fade zellikleri 4 Bu manzume Bahr-i Remelin filtn filtn filtn filn kalb ile yazlm olup 46 beyittir. Halil Ersoylunun Cem Sultann Trke Divan adl
Geni bilgi iin bkz. Mehmed avuolu, Kaside, Trk Dili Trk iiri zel Says II Divan iiri, S. 415-416-417, Temmuz-Austos-Eyll 1986, ss. 17-76. Ayrca bkz. M. A. Yekta SARA, Klasik Edebiyat Bilgisi Biiml-Kafiye, 3F Yay., stanbul 2007, ss. 21-46. 3 Geni bilgi iin bkz. Rdvan Canm, Latf Tezkiret-uar ve Tabsratn-Nuzem (nceleme-Metin), AKMB Yay, Ankara, 2000, ss. 303-305. 4 iir yaynland iin tamamnn yazlmasna gerek duyulmamtr.
2

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

276

Bekir INAR

eserinde bu manzume uzun manzumeler bal altnda verilmitir. Bu iir beyit saylar ve kafiye dzeni asndan kaside nazm ekli ile yazlmakla birlikte, klsik bir kasidede bulunan nesb (ya da tebb), girzgh, medhiye tegazzl, fahriye, dua blmleri sistematik olarak ilenmemi hatta; her kasidenin vazgeilmezi olan medhiye ve dua blmleri yoktur. iirin 45. beytinde -sondan bir nceki beyit- air tac beyti ile iire imzasn atmtr: Didi Cem bu iri Sultan Byezdn ydna Ancak ol meclisi akan gzinden kandur Klsik Trk iirinde tr ve ekil kavram ile slp arasnda bir ba vardr. Her trn, yalnzca kompozisyonu deil kelime servetini, cmle yapsn, sz sanatlarn ve sslerini belirleyen nceden tespit edilmi vazgeilmez ifade modelleri vardr (Akta, 1986:70). Her ifade yklendii fonksiyona gre ekil kazanr (Akta, 1986:96). Yani bir metnin dili ve slbu onun ait olduu edeb trn anlatm ve yap zelliklerini yanstr. Bir sistem hviyetinde karmza kan metinde yap, ifade ve konu seviyelerinde yer alan btn unsurlarn ferd olduunu iddia edemeyiz. Bu da metne vcut veren yap ve ifade unsurlarnn, ferd olanlar ve edebiyat geleneinden kaynaklananlar olmak zere ikiye ayrldn gsterir (Akta, 1986:103). Cem Sultann bu iirinde edebiyat geleneinden gelen kasideledeki konu ve ekil zellikleri (blmleri ve blmlerde ilenen konular) bakmndan bir sapma grlmektedir. air bu iirinde Frengistan tasvir ederken; Fransa bahelerini, bu hahelerdeki nar aalarn, limon, kays, eftali, elma, armut, incir, fndk vb. meyvelerin olduunu belirtmektedir. Buradaki gzelleri tasvir ederken; onlarn siyah salarn, gnee benzeyen yzlerini, giysilerini ve kendi dillerince ark sylemelerini; elence meclisini tasvir ederken bu mecliste simidler, gleler, kseler, keklik, turna, gvercin ve kuzu kebaplar, taze balk etlerinin bulunduunu ifade etmektedir. Bu iirde bir kaside iin sade saylabilecek; el balamak (30), gz kan anana dnmek (45), gnln ho tutmak (33), hatrn ho etmek (13), vb. deyimlerin yannda; dnya (peygamber) Sleymana bile kalmam (4), salk varlktan yedir (3), baa yazlan gelir (1) vb. ataszleri de ok baarl bir biimde kullanlmtr. 5 II.2. Muhteva zellikleri Cem Sultan, iirlerinde Ahmed Paay rnek alarak onun etkisinde kalmtr. Kaside ve gazellerinde Ahmed Paay taklit etmi ve ona nazreler yazmtr (Ersoylu, 1989:XI). Fatih Sultan Mehmed gibi bir hkmdarn ehzdesi olmak; geni bir kltrle, duyan, dnen ve ok eyler bilen bir gen olarak yetimek te yandan, bir saltanat mcadelesi sonunda Hristiyanlarn eline derek, diyar diyar, vatandan uzak yaamak; bu duygulu ehzdeye hakl bir nostalji vermi; ona o asrda Divan iirinde nadir rastlanr gurbet ve vatan iirleri syletmitir (Banarl, 1987:451). Onun; Cn dimana irp by- vatan Dil diler kim grne ry- vatan beyti ile balayan gazelinde, vatan bir sevgiliye benzetmesi, Trk edebiyatnda vatan devri diyebileceimiz Namk Kemal, Tevfik Fikret, Sleyman Nazif ve Yahya Kemal gibi yakn dnem airlerinin vatan iirlerini ve vatan anlaylarn hatrlatmaktadr.

Deyim ve ataszlerinin sonunda parantez iinde verilen rakamlar, Halil Ersoylu, Cem Sultann Trke Divan, TDK Yay., Ankara 1989 ss. 32-35teki manzumenin beyit numaralarn gstermektedir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Gelenee Direnen Bir air ve iiri: Cem Sultanin Frengistan Kasidesi

277

Onun iirlerinde gezip grd yerlerin zengin tasvirlerine rastlamak mmkndr. Cemin Frengistan kasidesi onun hznl hayat hikyesinin ve ackl Avrupa macerasnn zeti gibidir. Daha zelde ise; Fransada Nis ehrinde az ok elendii gnlerde yazlmtr. Kasidenin birinci beyti, bana gelen hznl olaya kaderci bir yaklamla balar: Cm- Cem n eyle iy Cem bu Frengistndur 6 Her kulun bana yazlan gelir devrndur [Ey Cem, Cemin kadehini i, bu Frengistndr. Her kulun bana yazlan gelir, kaderdir.] airin gezip grd yerler iinde Kbenin ayr bir yeri vardr ve hibir mlk o yere benzemez ve onun yerini tutamaz: Kabetullha varup bir gn tavf eyledn Bin Karaman bin Arab bin mlket-i Osmndr [Kabetullha gidip bir efa tavf eylediin, bin Karamana, bin Acem ve bin Osman mlkne deer.] nc beyitten itibaren air, Frengistana sa salim geldiini, salk ve shhatin hereyden nemli olup bunun en byk saltanat olduunu belirterek biraz da sitemkr bir tavrla- dnyann kimseye kalmayacan, yiyip iip saf srmek gerektiini u beyitlerle aklamaktadr: kr kl Allha kim geldn Frengistana sa Salnca her kii nefsince bir sultandr [Allaha ok kr et ki Frengistana sa salim geldin ve insann sa olmas kendine gre bir sultan olmasdr.] Fursat fevt eyleme ay eyle sr zevk u saf Kimseye bk del bu mlk-i dny fndur [Frsat karma, ye i, zevk ve saf sr. Bu dnya kimseye kalmaz, geicidir.] air beinci beyitten itibaren Fransada Nis ehrinin bahesini tasvir etmektedir: Geldin ehr-i Frane baesinin her biri Sidre v huld nam ravza- Rdvndur [Geldiin Fransa ehrinin bahesinin her biri (sanki bir) Sidre, sonu olmayan bolluk ve gzellikte bir cennettir.] 7 Nr aalar v limon kays v eft-llar Gller zb iekler hem narencistndur [Nar aalar, limon, kays ve eftaliler, gller, ssl iekler hem portakallktr.] air bu ehirde Frenk ehzdesinden bahisle onun gayet zarif, ulu ve gzel olduunu belirttikten sonra; Frenk gzellerini tasvir etmekte, bu gzellerin gne ve ayn ban dndrdn, bu yzden gnein ve ayn dnp durduunu hsn-i talil yoluyla anlatmaktadr: Ay kl ehrinde bu ehzde-i Efrenginn Kim be-gyet nzenn hsrev-i hbndr [Bu ehirde Frenk ehzdesi ile ye i. Zira gayetle nzenn, ulu ve gzeldir.] Serv-kad smn-beden Efrengi mahbb- melik
6

Bu sayfadan itibaren iirin metin ksm, Halil Ersoylu, Cem Sultann Trke Divan, TDK Yay., Ankara 1989 ss. 32-35; eviri ksmlar(nn bazlar) iin ise, Fahir z-Gnay Kut, XV. Yzyl Divan Nazm ve Nesri, Byk Trk Klasikleri, tken Yay., stanbul 1989, C.2, ss. 182-184 eserlerden faydalanlarak verilmitir. Baz vezin kusurlar grlen beyitlerde, metin iin her iki kaynaktan da faydalanlm, kusursuz olduuna inandmz ekliyle tercih edilmitir. Sidrenin, lgat anlam Arabistan kiraz demektir. Kurn- Kerimde iki yerde geer (Necm 14, 16). Tefsirde bu aacn Arn sa yannda lh bir aa olduu bildirilir. Hadislere gre altnc kat gktedir. Gkyzne ykselenler ancak buraya kadar kabilirlermi (Pala, 1998:353).

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

278

Bekir INAR

Ayla gn hsninn knda ser-gerdndur [Servi boylu, gm bedenli Frenk mahbbu pek gzel. Ay ile gnein, onun gzelliinin akndan balar dnmtr.] air bu renkli tasvirlerinin yannda yer yer padiahlk hasreti aklna gelmekte, ama bunun imkansz olduu dncesindedir. Bu mesliste gnln ho tutmann en byk padiahlk olduu tesellisiyle kendini avutmak istemektedir: Pd-ahlk bundan zge olmaz iy ehzde Cem Htrun ho eyle cm i meclis-i cnndur [(Ey) ehzde Cem! Padiahlk bundan baka trl olmaz. Hatrn ho tut, cm i (bu) rindlerin meclisidir.] Ayrca air, meclisteki alglar, gzellerin ark sylemelerini ve kyafetlerini u beyitlerle tasvir etmektedir: alnr eng def ile erganun kann misl 8 Ney grvinden Frene ser-be-ser efgndur [Kanun gibi eng ve def ile erganun alnr. Ney sesinden btn Fransa batan baa inlemekte.] Hblar kfir dilince nameler gz eder ol kara salar gne yzlerde mg-efndur [Gzeller kendi dilinde nameler syler, raks ile yryenler huriler ve glmanlardr.] Cmlesi zerrn-kemer altun dibce giydgi Sukka altun balarnda kollar uryndur [Hepsi altn kemer ve altnl dibalar ile balar altn klahl, kollar plaktr.] Gzleri cd-y Msr kalar mekkr- Hind Ruhlar ter-gonce-i gl-zr- huld-istndur [Gzleri Msr cads, kalar Hint hilecisi, yanaklar cennette bir gl bahesinin taze goncasdr.] Kabe-i hsnindeki ol anbern flflleri Bir habedr kim yidi iklm ana fermndur [Kabe gibi gzelliindeki o anber kokulu benleri 9 bir Habetir ki yedi iklim onun emirindedir.] air bu meclisteki gzeller ve gzellik tasvirlerinden sonra, bulunduu evrenin tasvirine gemektedir: Skker sd ile yorlm simidler gleler 10 Skker bdm stinde u kim erkndur [ekerli st ile yorulmu simitler ve gleler vard. Glelerin zerini taze badem ile sslemek adetti.] Alma v emrd enr incir turunclar b-hisb Fndk u piste mevz meyveler elvndur [Elma, armut, portakal ve turunlar hesapsz (saysz), fndk, kays, unnb ve iek olarak da reyhan vard.] Ser-be-ser Msr inler kse-i fafrlar Keklik turna ggercin kuzular biryndur [Batan baa Msr inileri ve fafur kseler (iinde) keklik, turna, gvercin ve kuzu kebaplar (gelmektedir).] Bu badndrc gzellikler karsnda air tekrar gzellerin tasvirine balar ve onlarla bir gece zevk eylemeyi dnyaya deer bulur:
Bu beyit Byk Trk Klasikleri (C.II, s. 183) adl eserden alnmtr. Metinde Frenge yazlmakla birlikte kanaatimizce Frene eklinde olmaldr. 9 Flfl karabiber demektir. Bu beyitte dilberin benleri anlamnda kullanlmtr. 10 Metinde kle eklinde yazlmtr. Ancak dorusu gle olmaldr.
8

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Gelenee Direnen Bir air ve iiri: Cem Sultanin Frengistan Kasidesi

279

Gl yanaklu ml dudaklu meh-lik mahbblar Hsn iinde her biri mihr meh-i tbndur [Gl yanakl, arap dudakl, ay yzl sevgililerin her biri gzellikte gne ve parlak aydr.] Bunlarunla iy eheneh-zde-i Sultn- Cem Bir gice zevk eylemek mirc- ar-istndur [Bunlarnla ey ah olu ah Sultan Cem, bir gice zevk eylemek her eyden stndr.] Ancak btn bu gzeller ve gzellikler karsnda air bahtna sitem etmekte, alak dnyann sonunun viran, btn hkmdarlarn geici ve misafir olup asl padiahn Hayy, Bk ve Kdir olan Tanrnn olduunu u beyitlerle sylemektedir: Hsrev gnlni ho dut aya megl ol mdm Yohsa bu dny-y dnun hiri vrndur [Ey h, gnln ho tut, daima ye, i, yaa. Yoksa bu alak dnyann sonu vrandr.] Pd-h oldur ki hergiz ztna irmez zevl Hayy u Bk Kdir Hallk- ins cndur [Padiah odur ki hibir zaman kendisine zeval gelmez (lmez). Hayy, Bak, Kdir ve insanlarla cinlerin yaratcs olandr.] nk o padiah ki lemi bir emir ile var etmitir. Yine bir emir ile yok etmek ona kolaydr: lemi bir emr ile var eylemek emrindedr Yine bir emr ile yo eyler ana sndur [lemi bir emir ile var etmek (Tanrnn) emrindedir. Yine bir emir ile yok etmek ona kolaydr.] air 45. beyitte bu iiri Sultan Bayezidin ansna sylediini ancak o meclisi hatrladka gznden kanlar aktn belirtmektedir. Frengistanda tasvir ettii btn gzeller ve gzellikleri unutmu bir eda ile mahzun gnlnn gizli sesini yle dile getirmektedir: Didi Cem bu ir-i Sultn Byezdn ydna Ancak ol meclisi akan gzinden kandur [Cem bu iirini Sultan Bayezidin ansna syledi. O meclisi andka onun gznden akan kandr.] Kardei Bayezide sitemli bir eda ile saltanatn geici ve yalan olduunu nasihat ederek kasidesine son vermitir: Yr var iy Byezid sen sregr devrnn 11 Saltanat bk kalur derlerse bu yalandur [Ey Bayezid, yri git sen devrn srmee devam et. Saltanat bk kalr derlerse bu yalandr.] Yukarda muhteva bakmndan izah etmeye altmz bu iir, edebiyat geleneinden kaynaklanan ve kasidelerde norm olarak kabul edilen dil, slp, konu ve kasidenin blmleri asndan farkllk arz etmektedir. Tr (ve ekil) seviyesinde normun, metnin dilinin ve ifade tarznn ekillenmesinde nemli rol olduu unutulmamaldr. nk her trn (ve eklin) gerektirdii bir sunma tarz ve biimi vardr (Akta, 1986: 112). Klsik Trk edebiyatnda dorudan doruya bir yerin, bir ehrin, bir rman vb. tasvir edildii rnekler de vardr. 12 Ancak ok az grlen bu rnekler kasidelerde istisna kabul edilebilir.

11 12

Bu beyit, Halil Ersoylu, Cem Sultann Trke Divan, TDK Yay., Ankara 1989 adl eserde yoktur. Bu konuda bkz. Filiz Kl, Tuna Kasidesinin Dndrdkleri Eski Trk Edebiyat El Kitab, Grafiker Yay., Ankara. 2002, ss. 395-411.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

280

Bekir INAR

SONU Sonu olarak Cem Sultana ait olduu kabul edilen bu kaside, iledii konu itibaryla airin hznl hayat hikayesinden bir kesitin zeti gibidir. Daha zelde ise; air bu iirinde, Fransada Nis ehrinde buruk bir ac ile az ok elendii gnlerin tasvirini yapmtr. Halil Ersoylunun Cem Sultann Trke Divan adl eserinde uzun manzumeler bal altnda verilen bu iir, kaynaklarda Cem Sultann kasidesi olarak takdim edilmektedir. Bu manzumede klsik bir kasidede bulunan nesb, tegazzl, medhiye, fahriye ve dua blmlerinin tam teekkl ettii sylenemez. Geri baz airlerin kasidelerinde nesb ksmn geerek dorudan vgye balad, gazel yerine bazen bir tecdd-i matla ile yetindii, hatta ikisini de terk ettii, vme ve acndrma biiminde de olsa kendisinden hi sz etmedii kasideler vardr. Ancak medhiye ve dua blmleri kasidelerden hi eksik olamamtr (avuolu, 1986:22). Latf 13 ve k elebinin Sd tarafndan yazldn syledii bu kaside hakknda; Fahir z ve Gnay Kut 14 da hi deilse aadaki beytin -Cemin kendisi iin bu ekilde sylemeyecei dncesiyle- Ceme ait olmad grndedirler: Hsrev-i lem eheneh-zde-i hkn- Rm Shib-i cd u kerem eh-zde Cem Sultndur [lemin padiah Rum hakannn ehzdesi, eli aklk ve cmertlik sahibi ehzde Cem Sultandr.] Bu iirin Cem Sultann Divannda der-kenar olarak bulunmas, kulland dil, slp ve iledii mevzu bakmndan Cem Sultann olduu pheyle de olsa- kabul edilebilir grlmektedir. Cem Sultann bu kasidesi gerek kasidenin blmleri, gerekse iledii mevzu bakmndan -konu asndan vatan redifli gazelinde de olduu gibi- yukarda da izah edildii zere airin kasidelere yeni ve yerli konular ekleyerek, gelenee direnen bir zellik tad sylenebilir. Bu manzume nazm ekli bakmndan kafiyeleni biimi, beyit saylar gibi zellikleri dikkate alndnda kaside saylabilmektedir. Kasidenin blmleri asndan incelendiinde; klsik bir kasidede bulunmas gereken blmlerin bazlarn ihtiva etmemektedir. zellikle kasidenin vazgeilmezi olan medhiye blm yoktur. Kaside Sultan Bayezide sunulmakla birlikte sunulan kii vlmemektedir. airin bu iirde iledii konu incelendiinde; Frengistan, daha zelde ise Fransann Nis ehrini, bu ehirdeki gzelleri ve gzellikleri tasvir etmesi, o dnem Avrupasnn sosyal hayatn olduu kadar, airin hayat hikyesinden bir kesitin zetini anlatmas, bu arada yer yer nasihatta bulunmas -kasidelerde allmadk biimde- gibi zelliklerinden dolay bu iir tarih, edeb, folklorik ve sosyolojik bir vesika deerinde kabul edilebilir. KAYNAKA Ahmet Vefik Paa, 2000, Lehe-i Osmn, Haz. Recep Toparl, TDK Yay. Ankara. AKSOY, mer Asm, 1988, Ataszleri ve Deyimler Szl I-II, nklp Yay., stanbul. AKTA, erif, 1986, Edebiyatta slp ve Problemleri, Aka Yay., Ankara. ALP, Ali Rza, vd., 1958, Byk Osmanl Lgati, 4 cilt, stanbul. AYDEMR, Yaar, Trk Edebiyatnda Kaside, Bilig, S.22, Ankara 2002.

13 14

Rdvan Canm, a.g.e., 2000, s. 304. Fahir z-Gnay Kut, a.g.e., 1985, C.II, s. 182.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Gelenee Direnen Bir air ve iiri: Cem Sultanin Frengistan Kasidesi

281

AYNUR, Hatice, 2005, niversitelerde Eski Trk Edebiyat almalar, Tezler Yaynlar Haberler, stanbul. BANARLI, Nihat Sami, 1987, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, M.E. Bas., C.I., stanbul. Bursal Mehmed Tahir, 2000, Osmanl Mellifleri, (haz. Mustafa Tat-Cemal Kurnaz) Bizim Bro Basmevi, C.I-II., Ankara. CANIM, Rdvan, 2000, Latf Tezkiret-uar ve Tabsratn-Nuzem (ncelemeMetin), AKMB Yay., Ankara. AVUOLU, Mehmed, Kaside Trk Dili Trk iiri zel Says II Divan iri, S.415-416-417, Temmuz-Austos-Eyll 1986. ELEBOLU, mil, 1998, Eski Trk Edebiyat Aratrmalar, M.E. Bas., stanbul. DEVELLOLU, Ferit, 1993, Osmanlca Trke Lgat, Aydn Kitabevi Yay., Ankara. DLN, Cem, 1999, rneklerle Trk iir Bilgisi, TDK Yay., Ankara. ERSOYLU, Halil, 1989, Cem Sultann Trke Divan TDK Yay., Ankara. SEN, Mustafa, 1999, Latf Tezkresi, Aka Yay., Ankara. SEN, Mustafa-A. Fuat Bilkan, 1997, Sultan airler, Aka Yay., Ankara. PEKTEN, Haluk, 2003, Eski Trk Edebiyat Nazm ekilleri ve Aruz, Dergah Yay., stanbul. Z, Fahir, 1999, Divan iiri Osmanl Divan iiri zerine Metinler, (haz. Mehmet Kalpakl), YKY, stanbul. Z, Fahir-Gnay Kut, 1985, XV. Yzyl Divan Nazm ve Nesri Byk Trk Klsikleri, C.II, tken Neriyat, stanbul. JUNKER, Heinrich F, and Bozarg ALAV, 1968, Persisch- Deutsches Worterbuch, Leipzig . KILI, Filiz, 2002, Tuna Kasidesinin Dndrdkleri Eski Trk Edebiyat El Kitab, Grafiker Yay., Ankara. LEVENT, Agh Srr, 1988, Trk Edebiyat Tarihi I, TTK Yay., Ankara. Mehmed Sreyya, 1996, Sicill-i Osman, (haz. Ali Aktan, Abdulkadir Yuval, Metin Hlgu), Sebil Yay., stanbul. MENNSK, Mensnien, 2000, Lexion Turcico-Arabico-Persicum, (haz. Mehmet lmez), Simurg Yay., C.II., stanbul. MUTALI, Serdar, (trhs.), Arapa-Trke Szlk, Daarck Yay. PAKALIN, Mehmet Zeki, 1993, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, MEB Yay., C.III. PALA, skender, 1998, Ansiklopedik Divan iiri Szl, tken Neriyat, stanbul. PALA, skender, 1992, Ataszleri Szl Bin Sz Bin t, Servet Basm Yayn Ltd, stanbul. PARLATIR, smail-Nurullah etin, 2005, inas Btn Eserleri, Ekin Kitabevi, Ankara. SARA, M. A. Yekta, 2007, Klasik Edebiyat Bilgisi Biim-l-Kafiye, 3F Yay., stanbul. emseddin Smi, 1989, Kms- Trk, Enderun Kitabevi, stanbul. TUMAN, Mehmed Nil; 2001, Tuhfe-i Nil, (haz. Cemal KURNAZ-Mustafa TATI) Bizim Bro Yay., C.II, Ankara. Trk Ataszleri ve Deyimleri, 1992, Haz. Milli Ktphane Genel Mdrl, stanbul. Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, 1979, Dergah Yay., C.I., stanbul. ULUDA, Sleyman, 1999, Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yay., stanbul.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

282

Bekir INAR

UNAT, Faik Reat, 1988, Hicr Tarihleri Mild Tarihe evirme Klavuzu, TTK Basmevi, Ankara. WEHR, Hans, 1977, Arabisches Wrterbuch, Wesbaden.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007