Professional Documents
Culture Documents
Czy syszae, drogi Czytelniku, powiedzonko: elektryka prd nie tyka? Czy jednak znasz jego drug cz: ...ale jak tyknie, to elektryk fiknie? Pierwsza cz tej do prymitywnej rymowanki jest czsto przytaczana przez modych, niedowiadczonych elektrykw ielektronikw. Niestety, nierzadko wanie na nich spenia si jego druga cz. Zbytnia brawura, nieostrono, lekcewaenie podstawowych zasad, amoe i niewiedza, s przyczyn gronych wypadkw.
Nie pomyl teraz, e bd przynudza iwkada ci do gowy jakie przepisy BHP. Wiem, e ju samo haso BHP czsto wywouje lekki umieszek. Nie spadem zksiyca, znam te sprawy ze strony praktycznej: elektronik zaczem si interesowa pod koniec podstaww ki. Pamitam, wszkole redniej by na wet przedmiot zwany BHP, ktry zreszt wszyscy totalnie lekcewaylimy. Wtym czasie zdarzao si ju, e napra wiaem telewizory iinny sprzt. Potem, po latach, pracowaem dziewi lat wsporym pastwowym zakadzie prze mysowym, iwiem, e niektrzy trakto wali szkolenia zzakresu BHP bd jako zo konieczne, bd jako okazj do pat nej przerwy wpracy. Teraz, po latach, majc pewne do wiadczenia, chciabym Ci po prostu ostrzec przed realnym niebezpieczes twem. Na pocztek musz Ci si przyzna, e par razy popieci mnie prd zsie ci 220V dobrze to pamitam. Natomiast nie przypominam sobie, ebym mia ja kie przykre dowiadczenia zobwodami wysokiego napicia wodbiornikach te lewizyjnych. Wiem tylko, i jeden zmoich szkolnych kolegw dotkn si kiedy do obwodw znapiciem rzdu 7000 woltw. Mia szczcie przey. Nie mia szczcia inny kolega zpracy przeszkolony elektryk zupra wnieniami SEP. Nie zachowujc ostro noci podcza pomp elektryczn, kt ra miaa przebicie. Nie yje. Zprdem elektrycznym naprawd nie ma artw. Moment nieuwagi moe kosztowa ycie. Dlatego, drogi Czytelni ku, przeczytaj ten materia do koca ipo tem stosuj wszystkie moliwe rodki os tronoci. Najpierw podam Ci kilka oglnych in formacji na temat dziaania prdu elekt rycznego na organizm inajczstszych za
groe, ana koniec dam Ci kilka praktycz nych, yciowych rad. Natomiast w jednym z najbliszych numerw przedstawi Ci wzarysie, jakie wymagania stawiane s urzdzeniom przezna czonym do po wszechnego uytku, eby mg si zo rientowa, na ile Twoje konstruk cje odpowiada j obowizu jcym obecnie normom bezpie czestwa.
Zagroenia
Wiesz na pewno, e prze pyw przez ciao czowieka prdu elektrycznego onat eniu kilku miliamperw wywouje przykre wrae nia. Przepyw prdu owartoci kilkunas tu...kilkudziesiciu miliamperw moe zako czy si mierci. Uczye si przecie wszkole, e prd pynie przez wodne roztwory soli iwiesz, co to jest elektroliza. Tymcza sem kady z nas (nawet Twoja ukochana dziewczyna), skada si zkilku wiader wody ipewnej iloci zwizkw chemicz nych. Jeli jeszcze nie prbowae, co to jest elektroliza wywym organizmie, to dotknij jzykiem jednoczenie do obu biegunw maej bateryjki 9V. No ico? Szczypie! Dugo nie wytrzy masz! Prawda?
Jeli napicie 9V wywouje przykry efekt, to pomyl, e wsieci energetycznej wystpu je napicie ponad 200V! Gdyby jzykiem dotkn dwch przewo dw pod takim napiciem, to zjzyka wuamku sekundy zrobiby si kawaek wgla. Prawd mwic, to nie warto napicia decyduje oefektach klu czowe znaczenie ma rezystancja ciaa. Dotykajc jzykiem, doczasz do baterii ma rezystancj, co powodu je przepyw znacznego prdu. Dotyka jc rk do baterii 9V, nic nie poczu jesz, bo rezystancja skry ma spor warto. Wtym miejscu opowiem Ci zasy szan kiedy histori, najprawdopo dobniej prawdziw. Ot y przed laty dowiadczony elektryk, ktry by tak odporny na dziaanie prdu, e sprawdza, czy midzy przewo dami wystpuje napicie sieci, do tykajc ich rk. Jak wiadomo, dobry fachowiec jest zawsze potrzebny wza kadzie, wic nasz bohater kilka lat nie korzysta zurlopu wypoczynkowego. Wtamtych czasach zdarzao si, e do zakadw przychodziy kontrole i wskutek takiej kontroli naszego elektryka wysano wkocu na zalegy, kilkumiesiczny ur lop. Wkrtce po powrocie zurlopu nasz fachowiec swoim starym zwyczajem sprawdzi napicie wsieci rk... izosta miertelnie poraony prdem. Dlaczego? Podczas tego dugiego urlopu skra na rkach staa si delikatna, cienka, ajej rezystancja znacznie si zmniejszya. Ty oczywicie nigdy nie bdziesz pr bowa sprawdza napicia wsieci t me tod, ale ten przykad powinien da Ci sporo do mylenia. Wiesz zapewne, e najgroniejszy jest przepyw prdu przez serce. Tym ra zem nie chodzi oelektroliz, tylko oste
57
58
Rys. 3. Zasada dziaania zabezpieczenia rnicowoprdowego. wyczniki rnicowoprdowe (dostpne wkadym sklepie elektrycznym). Jest to rodzaj czuych bezpiecznikw elektro nicznych, reagujcych nie na warto prdu wdwch przewodach, tylko na rnic prdw. Jeli ta rnica bdzie wiksza od dopuszczalnej wartoci gra nicznej (rzdu miliampera), zabezpiecze nie zadziaa iodczy zasilanie. Jeli wic cz prdu zprzewodu fazowego po pynie do ziemi inn drog ni przez prze wd zerowy, na przykad podczas pora enia czowieka, to zabezpieczenie ode tnie dopyw prdu. Pokazano to na ry sunku 3 3. Jeli nie masz wswej domowej insta lacji takiego zabezpieczenia, popro zna jomego elektryka opomoc. Oczywicie, zabezpieczenie nie za dziaa, jeli poraenie nastpi na drodze przewd fazowy przewd zerowy (ry sunek 2a). Wtakiej sytuacji ratunkiem jest jedynie obecno osoby towarzysz cej, ktra wrazie nieszczcia odczy prd ipodejmie akcj ratunkow. Wtym miejscu, po omwieniu istoty niebezpieczestwa trzeba wspomnie ooddzieleniu galwanicznym. Temat ten zosta ju zasygnalizowany wEdW 4/96 na str. 59 wodpowiedzi na list Czytelni ka. Zastosowanie transformatora siecio wego skutecznie oddziela zasilany ukad od obwodw sieci inawet gdyby wuka dzie zasilanym przez ten transformator wystpoway wysokie napicia, to zasa da jednej rki zapobiegnie poraeniu przez obwody uziemienia. Mona tu do da, e transformatory sieciowe, produ kowane zgodnie zobowizujc obecnie norm, musz wytrzyma bez przebicia napicie midzy uzwojeniami sieciowym iwtrnym rwne 4000V. Natomiast po jemno miedzy uzwojeniami, przez kt r ewentualnie mgby pyn prd zprzewodu fazowego do ziemi, wzale noci od konstrukcji transformatora wy nosi od kilku do kilkuset pikofaradw, co dla prdu zmiennego oczstotliwoci 50Hz stanowi oporno (reaktancj) rz du dziesitkw isetek megaomw. Po jemno ta nie ma wic praktycznie ad nego znaczenia.
Praktyczne wskazwki
Na koniec podam Ci kilka wanych zasad praktycznych. Naprawd nie s to jakie wydumane przepisy, tylko zasady zycia wzite. Nie jeste chyba cynicz nie dowcipny, eby odpowiedzie, i na cmentarzu s jeszcze wolne miejsca, aikwiaty wsezonie s tasze? Elektro nika to fascynujca przygoda, szkoda by oby przypaci yciem jednej krtkiej chwili nieuwagi. ycz Ci wic, aby bu dujc wiele ciekawych ukadw ani razu nie zosta poraony prdem. Piotr Grecki
Zainstaluj wswej pracowni zabezpieczenie rnicowoprdowe. Nigdy nie dokonuj zmian wukadzie (lutowanie, wylutowanie), gdy za silanie jest wczone. Jeli musisz przeprowadzi regulacje urzdzenia doczonego do sie ci, zawsze stosuj zasad pracy jedn rk. Zawsze zadbaj, aby podczas pracy zniebezpiecznymi napiciami, wpomieszczeniu stale bya obecna kompetentna osoba towarzysz ca. Modzie moe przeprowadza dowiadczenia zniebezpiecznymi na piciami tylko pod opiek odpowiedzialnych iwykwalifikowanych osb dorosych. Do prac zniebezpiecznymi napiciami naley uywa izolowanych na rzdzi posiadajcych odpowiedni wytrzymao na przebicie.
59