TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

Trkiyenin Biyolojik Zenginlii ve Korunmas

Mtevelliler Heyeti Bk.

A. Nihat Gkyiit

www.tema.org.tr

Vakf

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

Anadoluya bir kta diyebilir miyiz? Evet Buz devirlerinde snak

tarihi jeololojik deiim alarnda gei yolu

Canllarn yaayan zengin mzesi

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

Trkiye
ki ktann birletii yerde, ncye komu,

klim eitlilii altnda

Trkiye Turkey dnya kara satnn %0.6 sn kaplar, ancak dnya bitki trlerinin %2.5 ksmn barndrr
Ref.: Trkiye evre ve Orman Bakanl

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

Trkiye ve Dou Ege Florasn 50 yllk bir alma ile yazan Edinburgh nivesitesinden Prof. P.H. Davise gre:

Trkiye aadaki
Ege Denizi

Karadeniz

bitki corafyas blgelerinin

etkisi altnda olan dnyada tek lke

Akdeniz

Avrupa-Sibirya (EURO-SIB) Akdeniz (MED) ran-Turan (IR-TUR)

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

Tannm bio-iklim uzmanlarndan Kppen, Walter ve Emberger ye gre

Trkiye aadaki ana iklim kua altnda tek lke

Akdeniz

Kara

Okyanus

bu olgunun yaratt alt iklim blgeleri ve zel, farkl habitatlar

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL Yal, lman yamur ormanlarnn bulunduu Karadeniz, Rize Blgesinde

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

Akdeniz sahilinde muz, avokado ve turungiller Orta ve dou Anadolunun yksek kesimlerinde dnyann en kaliteli kayss yetiir

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

Anadolu incir, zm, zeytin ve dnya fndnn %70 inin vatandr 30u akn meyve trnn orijin merkezi.
Elmada 500, erikte 200, eftalide 100 ve zmde 1200 eit
Ref.: Genel Bahe Bitkileri, Ziraat Fakltesi Neriyat, Ankara niversitesi

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

(Kuzey Mezopotamya) zellikle tahl ve baklagiller bata olmak zere dnyann en nemli bitki gen kayna merkezi
A.B.D.nin en verimli bir buday aresiz bir hastalkdan kurtulmak iin bu blgeden bir vahi buday ile evlenmek zorunda kald ve tarm ilalarnda ylda 50 milyon $ tasarruf saland
Ref: Eric Hoyt, Conserving Wild Relative of Crops, p.22 Al Gore, ABD eski Bakan Yrd., Kresel Denge, 7.Blm

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

10

Avrupa Birliinin ortalama ykseklii 200 m Trkiye nin 1100 m Ar Da (5165) Trkiye, Avrupa Birlii yesi olursa Ar Da en yksek da olacak Ar da platolarnda bir nevi Sibirya iklimini varken, tabandaki Idr dzlkleri pamuun bile yetitii Akdenize benzer iklim tar Palandken Dnyann en uzun ikinci doal kayak pisti (13 km)

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

11

Dalar arasnda yer alan yksek rakmda dzlkler aasz, fakat ok eitli ve nadir ayr ve bozkr vejetasyonu barndrr.

Dnyann nemli koyun reticisi Yeni Zelandann geni meralar Anadolunun otlaklarndan alnan tohumlarla gelitirildi

letiim: Dr. Ltf Tahtacolu, Genel Mdr, Tarmsal Aratrma, Trkiye Tarm ve Kyileri Bakanl

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

12

Frat

Furtuna

Barhal

Dicle ve Frat dahil 10 dan fazla byk nehir Anadolu dalarndan kaynaklanr ve be denize akar
oruh

Bu nehiler inanlmaz biyolojik eitlilik tayan vadilerden akan yzlerce dere ile beslenir

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

13

Karahindiba

Tuz Gl

Kalidiopsis wagenitzii

Erzincan Eki Su Batakl

eitli sulak alanlar ve gller evresinde zel iklim ve yaam sahalar mevcut Tuz Gl etrafnda, tuza dayankl 30den fazla yerel endemik bitki tr bulunur
Dnya topraklar tuzlandkca tuza dayankl bitkilerin nemi artmaktadr

Thermopsis turcica

Baklagiller familyasnn 18.000 tr arasnda sadece Piyan bitkisinin (Thermopsis turcica) bir ieinde yumurtalk var (Afyon Eber gl). Bir gn ayn familyadan fasulye, mercimek veya nohut ile evlenirse verimi kata karr
Ref: Mecit Vural et al. (1983) Notes R.B.G. Edinb. vol. 40:515

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

14

letiim: Prof.Dr. Mehmet Koyuncu, 100. Yl niversitesi, Van

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

lk olarak Dioscorides tarafndan M.S. 1. asrda yazlan mehur De Materia Medica adl eserde belirtildii gibi,

15

Anadolu tbbi ve aromatik bitki eitleri asndan ok zengin

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

STANBULUN BOTANK ZENGNL

16

Istanbul 5110 Km

UK 250000 Km
Kara Alan (km)

Holland 50000 Km

Karadeniz Siklameni, Cyclamen coum, Bern anlamas erevesinde koruma altnda ama stanbul evresindeki ormanlarda skca rastlanlr.

Istanbul ili sadece 5110 kmlik bir yzlme sahip, ancak 2000 tr gibi alacak younlukta bir biyolojik eitlilii barndryor. Bu ngilterenin 1850 ve Hollandann 1600 trn amaktadr.
Kadky ayr idemi Colchicum chalcedonicum, sadece Istanbul blgesinde ve bir ka Yunan kolonisinde mevcuttur.

Ref.: Prof.Dr. Neriman zhatay, stanbul niversitesi

ENDEMK DAMARLI BTK TRLER

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

17

Da keisi

lke topraklarnn %26 s orman ile kapldr

%50 den fazlas geni yaprakl drtde biri 50 cm den yukar apta

76 s endemik olmak zere 564 tr

Avrupann tamamnda 27 mee tr var iken yalnz Trkiyede 18 tr mee bulunmaktadr
Ref.: Prof.Dr. Necmeddin epel, TEMA Danman, Istanbul

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

18

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

19

atalca Peygamber iei

Sahil Sarma

stanbul akay

stanbul idemi

Damarl bitkiler adedi Avrupada: 13,000 civarnda

Trkiyede: 9 500e yakn Bunlarn te biri, 3062 adedi endemik (Mays 2005) Avrupada ise bu rakam yaklak 3000
Trkiyede her 6 gnde bir yeni bir bitki tr bulunmakta.
Ref.: Prof.Dr. Tuna Ekim, stanbul niversitesi

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

20

Trkiyedeki en az 40,000 adet hayvan trnn Avrupa ktasnn tamamndaki hayvan tr adedinin %80 i kadar olduu tahmin edilmekte

Gelengi

Gk kuzgun

At sinei

Caretta caretta

Deniz alas

Saf Kafkas ars

Gece kelebei trtl

Fotoraflar: Sn. Fatih Orbay and Sn. Cemal Gulas Acem ceylan letiim: Prof.Dr. Ali Demirsoy, Hacettepe niversitesi, Ankara

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

Apollo Kelebei Kantarit Mavi yange (Silifke)

21

TRKYE
Boynuzlu Engerek Uzun burunlu Nil kaplumbaas Mavi kelebek

FAUNA TR VE ALT TRLER CENNETDR

Hemidactiylus turcicus

Endemik Kurbaa (Artvin)

Yaban koyunu

Fotoraflar: Sn. Fatih Orbay, doa fotorafcs ve film yapmcs

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

22

Fotoraflar: Sn. Fatih Orbay, doa fotorafcs ve film yapmcs

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

23

Avrupann ku tr adedi 560

Trkiyenin yalnz bana ku tr adedi 456

letiim: Sn.Asaf Ertan, Doa Gzcleri Dernei, Van, ve Trk Deniz Aratrmalar Vakf, stanbul kurucusu

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

24

Ref.: Dr. agan ekerciolu, Stanford niversitesi, ABD Fotoraflar: Sn. Fatih Orbay, doa fotorafcs ve film yapmcs

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

25

Yalnz bu rakamlar bile Trkiye Avrupa Birlii yesi olursa

ABnn biyolojik zenginliinin nerdeyse ikiye katlanacan gstermekte

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL KORUMA NLEMLER

Anlama
Biyolojil eitlilik anlamas Cartagena Biogvenlik protokol BM lleme anlamas BM klim Deiiklilii Mcadele anlamas Ramsar Sulak Alanlar anlamas

26

TRKYENN TARAF OLDUU EVRE LE LGL ANLAMALAR

Ksalm
UNCBD Cartagena Protokol UNCCD UNFCCC RAMSAR

mza Tarihi
11.06.1992 24.05.2000 14.01.1994 24.02.2004 17.05.1994

Basel Tehlikeli Atk anlamas

Kaybolma Tehlikesi altndaki Yabani Flora ve Fauna Ticaret anlamas Ozon Tabakas Tahribine yol aan maddeler hakknda Montreal protokolu Akdeniz kirlenmesini nleme iin Barcelona anlamas Avrupa Yaban Hayat ve Doal Habitatlar Koruma anlamas Ref.: Trkiye evre ve Orman Bakanl

BASEL
CITES Montreal Protokol Barcelona Anlamas Bern Anlamas

22.03.1989
23.09.1996 1991 16.02.1976 09.01.1984

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL KORUMA NLEMLER

DOA KORUMA ALANLARI
189 Doa koruma alan, yaklak 1mil ha
- 36 Milli Park - 17 doa park - 34 doal koruma alan - 102 doa antlar 821 320 ha 69 370 ha 81 960 ha 500 ha

27

800 Doal varlk alan 200 Sulak alanlar (9 Ramsar alan dahil) Yaklak 1.2 mil ha, 11 alan uluslaras nemde 188 Gen koruma ormanlar, 25 700 ha 122 nemli bitki alan (BM Biyolojik eitlilik anlamas ercevesinde) 14 zel Koruma Alan, yaklak 1mil ha Koruma Ormanlar, 403 300 ha 89 Yaban hayat koruma blgeleri, yaklak 1.3 mil ha
Ref.: Trkiye evre ve Orman Bakanl
Abant Gl

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL KORUMA NLEMLER

nemli Bitki Alanlar (BA)

28

stanbul Kardeleni

Trkiye nemli Bitki Alanlar almasn ilk tamamlayan lke olmutur 122 adet nemli alan tesbit edilmi bulunuyor

Karadeniz Siklameni

Kum Zamba

Sr Kuyruu

Ref.: Prof.Dr. Neriman zhatay ve arkadalar tarafndan WWF BA yayn ayrca PLANTA EUROPA da orta ve dou Avrupa BA ad altnda yaynland

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL KORUMA NLEMLER

NEZAHAT GKYT BOTANK BAHES
Karayollar kavanda kurulu dnyada ilk botanik bahesi

29

TEMA emsiyesi altnda ANG vakf tarafndan finanse ve idare edilmekte A.Nihat Gkyiit tarafndan Karayollarnca tasis edilen50 ha. arazide kuruldu Halkn eitimi ve bilinlenlenmesinin gelitirilmesi zellikle endemik, nadir ve kaybolma tehlikesi altndaki bitkiler, 1500 takson Trkiyenin en byk soanl bitkiler kolleksiyonu, 36 cinse ait 243 tr Gelitirilmekte olan dier uzmanlk alanlar: - Aromatik, tbbi bitkiler ve faydal bitkiler - Toprak erozyonu ile mcadele bitkileri ve mee kolleksiyonu, - Hastalklara mukavemetli yok olma tehlikesinde meyve aalar
lim dnyasnn tanmad henz isim verilmemis yeni bir Navruz tr

Bahe Mdr Prof.Dr. Adil Gner www.ngbb.gen.tr

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL MEASURES KORUMA FOR NLEMLER PROTECTION

KARACA ARBORETUM
Trkiyenin ilk zel arboretumu
1980de 13.5 ha. alanda H.Karaca tarafndan kuruldu Ylda 1500 ziyaretci 7000 tr, alt tr ve kltivar barndrmakta Aadaki odunsu cinslere ait ok sayda tr ve kltivar kolleksiyonu vardr: Acer , Magnolia, Abies, Prunus, Quercus, Pinus, Malus, Betula, Picea Trkiyenin en byk mee kolleksiyonu (260 tr, alt tr ve kltivar) Arboretuma ait fidanlk geliri ile finanse edilmekte

30

Arboretum Mdr Yk.Mh. Habibe Gler www.hayrettinkaraca.com

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL KORUMA NLEMLER

31

Trkiyenin Organik Tarm Potansiyeli

Trkiyede ha. bana tketilen tarm ilalarlar miktar ABde kullanlann te birinden azdr Trkiyede halen tarm ilalaryla hi tanmam blgeler mecuttur
Trkiyenin organik tarm retimi Miktar bakmndan ok gerilerde ancak yksek potansiyel tamakta 2004de 37 lkeye 300 000 ton ihracat Mevzuat ABye uyarland ve AB organik Pazar bilgi sistemine kabul edildi

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL KORUMA NLEMLER

OLMPK STADYUMDA ENDEMK BTKLER

32

stanbul idemi

Trkiyede biyolojik eitlilik Ac idem konusunda bilinlenmeyi gelitirme gayretine rnek olarak

Ariei

Salep

yok olma tehlikesi altndaki bitkiler tespit edilerek tel iti altnda korumaya alnd

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL KORUMA NLEMLER

6 kyu iine alan izole Maahel beldesinde

33

DOAYI KORUMAYA YNELK KIRSAL KALKINMA

TEMA saf Kafkas arsn kefedip damzlk ana ar reterek sadece flora ve faunann korunmasna deil

ayn zamanda Trkiye arclnn slahna da katkda bulunmutur.

2002 Johannesburg Dnya evre Zirve Konferansnda dl ald. UNESCO tarafndan Trkiyenin ilk nsan ve Biyokresel Reserv Blgesi ilan edildi.

Trkiyenin Biyolojik Zenginlii Bata Gelen Doal Varldr

TRKYENN BYOLOJK ZENGNL

34

TANIYALIM ve KORUYALIM
Dikkatiniz iin teekkrler
Bu sunumda ad geen yerlere doa turlar ve ayrntl bilgi iin:

www.biyotematur.com