1

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

25 Eyll 2004

Yayna Hazrlayanlar Mustafa Ruhi irin Prof. Dr. Adnan Kulakszolu Do. Dr. Ahmet Emre Bilgili

YAYINLARI

ocuk Vakf Yaynlar : 70 I. Trkiye stn Yetenekli ocuklar Kongresi Yayn Dizisi : 8

STN YETENEKL OCUKLAR

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

Kapak Tasarm: Tasarm: Tashih: Bask-cilt: Bask tarihi: Birinci bask:

Cevdet Karal, Ender lgn Ali ifti Cemil ifti ERKAM Matbaas Ekim 2004 1000 adet

ISBN 975-552-068-6

ocuk Vakf Yaynlar Zafer Sokak No: 17 34371 - Nianta-stanbul 0212 240 23 83 - 240 41 96 0212 230 01 25 www.cocukvakfi.org. tr www.hayaledenyapabilir.com bilgi@hayaledenyapabilir.com elektronik posta: cocukvakfi@hotmail.com ustunyetenek@cocukvakfi.org. tr Telefon: Belgegeer:

stanbul, 2004

Sunu

I.

Trkiye stn Yetenekli ocuklar Kongresinin amalarndan birisi bu alanda balatlabilecek etkinliklerin dayanmas gereken bilimsel yaklamlar, dnya uygulamalarn ve izlenebilecek politikalar ortaya kartmakt. Bu amala bakanlmda Do. Dr. Ayenur Yontar Torol, Dr. Buket Yakmac Gzel ve Mustafa Ruhi irinden oluan bir komisyona politika nerileri n raporu hazrlama grevi verildi. Rapor yazld ve baslarak Kongre ncesinde katlmclara datld. n raporu okuyan ve katkda bulunmak isteyen katlmclar iki ayr oturumda ayrntl bir biimde raporu tarttlar. Tartmalar Prof. Dr. Sleyman etin zolu bakanlnda ilev gren bir komisyon tarafndan katk olarak rapora yanstld.

Elinizdeki rapor artk bir n rapor deil; kongre yelerinin szgecinden gemi ve stn yetenekliler konusunda alan akademisyen, retmen, uygulamac, veli ve rencilerin zerinde uzlatklar bir deklarasyon nitelii kazanmtr. Bylece stn yetenekliler eitimi konusunun hedefleri, stratejileri ve kritik zellikleri, siyasal tercihlerin ynlendirmelerinden bamsz bir biimde bu ie ilgi duyan kiilerce gelitirilmi oldu. Bir anlamda stn yetenekliler eitiminde izlenecek yollarn haritasn izen bu raporda, sunulacak eitim hizmetlerinin yan sra bunlarn yaplandrlmasna, ileyiine ve deerlendirmelere ilikin neriler yer almaktadr. Raporun dayand temel ilkeler bilimsellik, esneklik, ve srekli kendini gelitirmeye dayal farkl uygulamalar olarak sralanabilir. Bylece tekel ya da tek tip uygulamadan yerel ve nispeten bamsz etkinliklere geilmi olacak ve fakat tm uygulamalarn bilgi ve deneyim paylamna izin veren bir iliki dzeni iinde yrmelerine frsat tannacaktr.

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

Politika ve Strateji Belirleme Raporu tamamen zgn bir model nerisi iermektedir. Trk eitim sistemi ve gelenei iine oturtulan ve bilimin bugn ulat noktadaki verilerden yola kan, uluslar aras rneklerden yararlanarak gelitirilen bu model hem rgn hem de yaygn eitimde mevcut uygulamalara ek olarak yaplabilecekleri somutlatrmaktadr. Belki de raporun en belirgin zellii stn yetenei bir milli servet gibi grmesi ve bu konudaki sorumluluu toplumu oluturan boyutlara paylatrarak, bunlarn yaygn eitim etkinliklerine dorudan katlmn dzenleyecek bir yap nermesidir. Trkiye stn Yetenekleri Deerlendirme Kurumu ad altnda kurulmas nerilen yapnn yalnzca stn yeteneklilerin eitimine deil, eitimin tm alt alanlarnda yeni kaplarn almas iin de bir vesile olmas en byk dileimizdir. Rapor ayrca, rgn eitime ynelik zel gruplandrmalar ile okulncesi, ilkretim ve ortaretim dzeyinde stn yetenekliler iin ayr program modelleri nermesi asndan da btnlkl yaklama sahiptir. Politika ve Strateji Belirleme Raporunun hazrlanmasnda her aamada katkda bulunan herkese teekkr mutlu bir bor biliyorum. Kongre dzenleme grubunun, kongre katlmclarnn, kongre sponsorlarnn katklar tahmin ettiklerinin de tesindedir. Tm bu farkl ve uzak birimleri olaanst bir aba, sabr ve ocuk heyecan ile bir araya ve bir sonuca getiren Mustafa Ruhi irine hem kendi adma hem de tm stn yetenekliler adna teekkr ederim. Prof. Dr. Fsun Akarsu

indekiler

stn Yetenekli ocuklarn Eitimi ...................................................................................... 9 Ama ........................................................................................................................................ 9 lkeler ........................................................................................................................................ 9 Baz lkelerde stn Yetenekliler Eitimi Uygulamalar .................................................... 9 Boyutlar .................................................................................................................................. 13 Toplum .......................................................................................................................... 13 letiim, Basn-Yayn ...................................................................................................... 15 Ana - Babalar ................................................................................................................ 15 niversiteler .................................................................................................................. 15 rgn Eitim Kurumlar .............................................................................................. 16 Yasal Dzenleme ve Kaynaklar .................................................................................... 17 Trkiye in Model nerisi .................................................................................................. 18 rgn Eitim ................................................................................................................ 18 Yaygn Eitim ................................................................................................................ 19 Eitimin ve levlerin zellikleri .......................................................................... 19 Kurum Modeli ...................................................................................................... 21 stn Yetenekli ocuklar Politika ve Strateji Belirleme Komisyonu ................................ 23

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

stn Yetenekli ocuklarn Eitimi

AMA

elitirilmekte olan stn yeteneklilerin eitimi modelinin amac lkemizde stn yeteneklerinin gerektirdii zel eitimi alamayan ocuk ve genlerin (0-25 ya) genel ve zel renme ve gelime ihtiyalarna cevap verebilecek esneklikte, retime ve yaratcla dayal farkllatrlm renme ortam ve yaantlarn salanmasna ynelik yol haritasnn ana hatlarn belirlemektir. Bylece rgn eitim hizmetinin yan sra stn yeteneklilere sunulacak zel eitim etkinliklerinin yaplandrlmas, ileyie ilikin ilke, yntem ve deerlendirme ltlerinin belirlenmesi, ncelikler zerinde uzlalmas hedeflenmektedir.

LKELER stn yeteneklilerin eitiminde lkemiz iin nerilen model esnek, farkllklar gsteren, mevcut imkanlarn (kii, malzeme, mekan, mali destek) rn ve yaratclk ortaya karacak etkinliklerin planlanmasna, uygulanmasna ve deerlendirilmesine dayaldr. Bu sebeple her aamada eitli ve farkl, aratrma ve gelitirmeye dayal, n ve ucu ak etkinliklere ve uygulamalara yer verilmesi ana ilkedir.

BAZI LKELERDE STN YETENEKLLER ETM UYGULAMALARI Dnyada 1980leri izleyen yllarda hz kazanan stn yetenekliler eitiminin geliimini iki ana evrede toplamak mmkndr. Bunlardan ilki gerekeler ve kurulu evresi, ikincisi ise yaygnlama ve eitlenme evresi olarak tanmlana-

10

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

STN YETENEKL OCUKLARIN ETM

11

bilir. Farkl lkeler bu evrelerden farkl zamanlarda gemektedir. Ancak birbirinden olduka farkl uygulamalarn stn yetenekliler eitimi kapsamna alnabilmesi iin temel ltn karlanyor olmas gerekir: rencilerin bir ya da daha ok sayda yetenek lmne tabi tutulmas ve belli bir dzeyin zerindekilerin programlara alnmas yeteneklerin rencinin hzna ve tarzna uygun bir biimde gelitirilmesine izin veren farkllatrlm ya da bireyselletirilmi, meydan okuyucu nitelikte (challenging) renme yaantlarndan oluan programlar stn yeteneklilerle alabilecek zelliklerde ve bu amala yetitirilmi retmen, usta retici ve mentorlar.

olarak stn yetenekli genlerini sahneye kartt. Bilimin ve teknolojinin ilerlemesi benzer bir biimde fen ve matematiin de olimpiyatlara dnmesini salad. En nde giden lkeler bilgi anda dnyann en iyi en sekin eitim kurumlar olan niversite ve enstitlerini bilim ve teknolojiyle kaynatrdlar. Kreselleme ile lke snrlar inceldike, dnyann en iyi beyinlerini bu cazibe merkezlerine ekerek Nobel dlleri kulvarnda yar hzlandrdlar. Sekin, yani en iyi, en yetenekli rencileri kk yalardan itibaren seip niversiteye hazrlayan okullar atlar. Artk tm a nfusuna ulaan temel eitim hizmeti yoluyla stn yetenekleri saptayp, onlara farkl eitim olanaklar sundular. Sorbonne, Oxford, Cambridge, Yale, Harvard, MIT gibi okullar Tokyo niversitesi, Pekin niversitesi ve Moskova niversitesi gibi kurumlar Batda ve Douda mkemmellik eitiminin merkezlerini oluturdular. Batdaki merkezlere akan beyin g, zeka ve yaratclk ile eitim ve kalknmann yakn ilikisi dnyadaki tm lkeleri benzer bir biimde kendi stn nitelikli insanlarn semeye, eitmeye ve uluslar aras rekabette kendi saflarnda onlara yer vermeye yneltti. lkeler yer alt ve yer st zenginliklerinin arasna insann bir kaynak olarak zenginliini katmaya balad. Bir nemli baka etken de nsan Haklar Evrensel Beyannamesi ile ykmllk haline gelen renme hakk anlaydr. 5-9 Mart 1990da Taylandn Jomtien kentinde imzalanan Herkes iin Eitim Dnya Beyannamesi ve Temel renme htiyalarnn Karlanmas iin Hareket erevesi anlamas ile lkelerin byk bir ounluu herkes iin eitim szn yerine getirme abasna girdiler. Niceliksel geliim hzla salanrken, niteliksel geliim ihtiya haline gelmeye balad. Normal eitim frsatlarndan yararlanmakta zorluk eken engelli ocuklar ve stn yetenekliler farkl biimlerde eitme ihtiyac, zekann ok ynl kavramsallatrlmas ile bulutu. 1980lerden bu yana stn yetenekliler eitiminde grlen hzl gelimenin ekonomik, hukuki ve bilimsel alt yaps ksaca byle zetlenebilir. Eitim hakk erevesinde dnya lekli btn atlmlarn gereklemesinde 20 Kasm 1989da kabul edilen ocuk Haklarna Dair Szlemenin etkin rol olmutur. Bu szlemenin temel kriterleri olan ocuun yaama, gelime ve korunmas hakk, ocuun ncelikli yararnn gzetilmesi, ocuun grnn alnmas (katlm) ve ocua kar her tr ayrmcln nlenmesi ilkelerinin hayata geirilmesi yeni ocuk paradigmasnn ncelikli amacdr. Szlemenin yaama ve gelime hakkn belirleyen altnc maddesi; ocuun grnn alnmasn ngren 12. ve 13. maddeleri ile eitim hakkn dzenleyen 28. ve 29. maddeleri ocuk zneye ynelik eitimin nitelikli olmas iin lkelere sorumluluklar yklemitir. 30 Eyll 1990da New Yorkta imzalanan ocuklarn Yaatlmalar, Korunma-

lkeleri bu tr eitim uygulamalar asndan snflamak yerine, uygulamalarn nitelii ve tr asndan bir sreklilik izgisine oturtmak daha akla yakn olabilir. Bu izginin bir ucunda stn yetenekliler de dahil, tm rencilerine farkllam ve bireyselletirilmi eitimi olaan rgn eitim iinde sunan sve gibi lkeler, br ucunda da in ve Rusya gibi kitlesel eitimin dnda seilmi rencilere zg okullar aan lkeler vardr. Kolaylkla anlalaca gibi lkelerin stn yetenekliler konusuna yaklam, felsefeleri, nfuslar, GSMH ile bundan eitime ayrdklar pay, gelimilik dzeyleri ve daha da nemlisi eitimde frsat eitlii kavramndan ne anladklar ile yakndan ilgilidir. Gnmzde zeka ve yetenek kavramlar beyin aratrmalar sonularndan da beslenerek ciddi bir dnme uramtr. Geen yzylda yalnzca szel, saysal ve uzay ilikilerini ieren genel zeka tanm yerini oklu zeka anlayna brakmtr. Buna gre yukardakilere ek olarak mzik, bedensel-kinestetik, kiiler aras ilikiler, kiinin kendisi ile ilikisi, doa ile iliki boyutlar genel zekay ya da bizim Trkede tercih ettiimiz gibi yetenei oluturuyor. Zeka konusundaki bilimsel gelimelerin neredeyse tam tersi bir geliim dnyadaki stn yetenekliler eitiminin uygulamasnda dikkat ekiyor. Bir baka deyile zeka kavram dar bir tanmdan geni bir tanma doru giderken, stn yetenekliler eitimi geni tabanl zel yetenek alanlar uygulamalarndan genel stn yetenee doru gelime gsteriyor. Yzyllardr sporun eitli dallarnda, mzikte ya da resimde yetenei fark edilen ocuklar ya rgn eitim iinde zel okullarda ya da rgn kurumlarn yan sra zel ders ve kurslarla kk yatan itibaren farkl bir eitime tabi tutuldular. 20. yzyln ilk yarsndan itibaren spor olimpiyatlar ve sanatn evrensel dili en iyilerin ortaya karlmas iin yarma ve uygun eitim frsatlar konuyu ulusal bir platforma tad. lkeler dnya arenasnda stnlklerini kantlamann bir yolu

12

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

STN YETENEKL OCUKLARIN ETM

13

lar ve Gelitirilmelerine likin Dnya Bildirgesi ile szlemenin hayata geirilmesi hedeflenmitir. Yetenekleri ve farkllklar dikkate alan, nitelikli eitim olanaklarndan yararlanarak potansiyelini gerekletirmeye ynelik anlayn yaygnlamas stn yetenekli ocuklarn eitiminin yeniden dnya gndemine gelmesine neden olmutur. Temellerini John Deweyin yaant (experience) kavram ile Jean Piagetnin zihinsel yaplarn oluumuna dayandran gnmz eitim kuramlar uzun bir sredir eitime renme penceresinden bakmann nemini kavram durumdadr. Bizim milli mfredat programlarmzn erevesini oluturan davran yaklam ve sk sk dile getirdiimiz renci merkezli eitim bu gelimenin uzantsdr. Ancak eitim retim uygulamalarmz henz retmenin ders anlatmas geleneini aabilmi deildir. stn yetenekliler eitiminin katks saylabilecek renmelerin farkllatrlmas kavram da rencinin yetenek alanna ve dzeyine gre, yani renciye gre renme ortamlarnn dzenlenmesini ngrr. Bu noktada renciden yalnzca etkinliklere aktif katlm deil ayn zamanda renmeye ynelik zihinsel deime ve renme hedeflerinin seiminde de kararlara aktif katlm beklenmektedir. Bir baka deyile renci hem renmelerin hem de eitimin nesnesi deil znesi konumundadr. retme bir yntem olarak ihtiya duyulduunda kullanlan retim aralarndan birisidir. Pek ok lkede spor, mzik, grsel sanatlar ile fen ve matematikte stn yetenek sergileyenlere ilk ya da ortagretim dzeyinde farkl eitim uygulamas yaygn kabul grmtr. zellikle eski SSCB ya da bugnk Rusya yabanc diller, sanat ve spor alanlarnda geni bir corafyadan toplad rencilere kk yalardan itibaren farkl bir eitim sunmay geleneinin bir paras haline getirmitir. Benzer bir durum fen, matematik ve teknik eitim iin de geerlidir. Moskova, Saint Petersburg, Kiev ve Novosibirskteki bilim kentinde lise dzeyinden itibaren bu konuda yksek potansiyel gsterenlere lise, niversite ve lisansst dzeyde tamamen farkl bir eitim sunulmaktadr. sve, Norve, Danimarka ve Hollanda gibi lkeler stn yetenekliler eitimini rgn retimin iinde bireyselleme ile zmekteler. Her ocuk kendi snfnda retmeninin ynlendirmesi ile arkadalarndan daha hzl, daha derin ve farkl renme yaantlarna maruz kalabiliyor. Ancak genellikle niversitelere ya da eitimden sorumlu yerel ynetimlere bal olarak kurulan merkezlerde (rnein Hollandada Nymegen niversitesine bal stn Yetenekliler Eitimi Merkezi) retmen yetitirme, renme malzemesi gelitirme ve konuyla ilgili bilimsel almalar yaplyor. stn yetenekliler eitiminin rgn eitimle en uyumlu biimde kaynatrld, bilimsel verilerle eitim kuramlarnn en yerinde uygulamalarnn yapld

lkelerden birisi Kanadadr. zellikle Ontario eyaletinde eitim yaantlar kapsam, derinlik, hz ve eitlilik asndan farkllatrlarak rencilere sunulmaktadr. Okullarda programn okula uyumunu salayan bir koordinatrlk kurulmutur. Buna bal olarak alan bir grup retmen ile renciler bir yandan bu zel programdan yararlanmakta bir taraftan da stn yetenek sergilemedikleri alanlarda yatlar ile normal retimlerine devam etmektedir. retmenlere hizmet ii eitim verilerek programlara okul dzeyinde katkda bulunulmaktadr. niversitelere bal enstitler retmenlere lisansst dzeyde eitim sunmakta ve stn yetenekliler alannda kuramsal ve uygulamal aratrmalar yaplmaktadr. niversitede bu alanda alan akademisyenlerle yerel eitim otoriteleri ve okullar birlikte almaktadr. Eyalet btesinde stn yeteneklilerin eitimine ciddi mali kaynak ayrlmaktadr. Kanada dnyada devlet btesinden eitime en ok kaynak ayran lkelerin banda gelmektedir. inde 1973 ylnda balayan ve daha nceki farkllatrma yasaklarna ramen zaman iinde gelierek stn yeteneklilerin snavla seilerek ayr bir eitime tabi tutulduklar ortaokul ve lise dzeyinde okullar ile bu konularn alld bir merkez vardr. Sekinci/seici eitime kar baz lkelerde (ngiltere, Avustralya Yeni Zelanda gibi) bu tr ocuklar iin ayr okullar almakta, ana-baba dernekleri ve aratrma merkezleri almakta ve toplum ve hkmetlere stn yetenekliler eitiminin gereklilii ve yararlar hakknda yaynlar yaplmaktadr. Almanyadaki gymnasiumlar bir tr yetenek seimine dayal okullar olmasna ramen, spor ve genel yetenekte stnlere byk oranda yer veren ve farkl eitim uygulayan okullar ve niversitelerle ibirlii yaparak alan ve fonlarn devletten alan bir stn yetenekliler eitimi merkezi (Bildung und Begabung) da vardr. lkelerin kendi sistemlerine ve beklentilerine uyan modeller gelitirdikleri gzlenmektedir. Bu modelin iinde farkl uygulamalarn bir ksm farkl bileenler halinde yer alabilir ya da bunlardan yalnzca birisi tercih edilebilir. En sk rastlanan uygulamalar arasnda hzlandrma (snf atlama), eitimi ders saatleri iinde ancak derslikler dnda zenginletirme, okul d etkinlikler, kol etkinliklerini eitlendirme, snf iinde renme yaantlarn farkllatrma, bireyselletirilmi retim ve ayr okullarda eitim saylabilir.

BOYUTLAR

Toplum
Toplumun yeteneklilere yaklam, lkede bu kiilere nasl bakld dorudan doruya onlarn eitimini ve yaamn belirler. Bu balamda

14

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

STN YETENEKL OCUKLARIN ETM

15

toplumsal bir deiiklie acilen ihtiya vardr. Biraz daha somut olarak ifade etmek gerekirse aadaki dorultuda deiim salanmaldr: Eitimde frsat eitlii herkese ayn eitim hizmetini sunmak demek deildir. Uygun frsatlarn yaratlmas yaa, yeteneklere, kiilerin iinde bulunduu koullara ve ihtiyalarna gre deiir. Adil olan uygun frsatlarn yaratlmasdr. Bu da yalnzca devletin deil tm kurum ve kurulularyla toplumun grevidir. Herkes yasalar nnde eit hak ve zgrlklere sahiptir, ancak herkes biyolojik ve psikolojik olarak ayn deildir. nsanlar eitli zellikleri bakmndan byk farkllklar gsterir. Eitim ve toplumsal kalknma asndan bu farkllklar zenginliktir. Farkllk ve eitlilik dinamizm ve sinerji yaratr. Bunun gelitirilmesi gerekir. Farkllk, ortadan kaldrlacak bir durum deil, tersine gelitirilmesi gereken bir durumdur. Bu yzden farkl zellikler tanlanmal ve gelimelerine zemin hazrlanmaldr. nsan kayna en nemli milli servet haline gelmitir. Bu kaynan yerinde ve doru kullanlmas gerekir. Eitimin ayn zamanda yksek maliyetli ve geri dn ge bir yatrm olduu dnldnde eldeki imkanlarn getirisinin yksek yerlerde kullanlmas akllcadr. Bu balamda stn yetenekliler eitimi ncelik ve aciliyet gstermektedir. dnyas, her trl retim ve ticaret kurulular mesleki-teknik eitimin yan sra stn yetenekliler eitimine yatrm yaparak ya da katlmlar ile destek verebilir. Problem zme, analitik dnebilme, yenilik yapabilme, farkl bak alaryla soruna yaklaabilme gibi beceriler bu kurulularn ilerini daha iyi yapabilmek iin gncel olarak ihtiya duyduklar becerilerdir. Bu beceriler ayn zamanda stn yeteneklilerin ayrt edici zellikleridir. Sorunlarn yaratt ihtiyala renme ve gelitirme ihtiyac bir araya getirilebilirse sonutan her iki taraf da kazanla kabilir. stn yeteneklilerin eitimi konusu bilim ve sanat dnyas ile niversitelerin topluma hizmet boyutunda rahatlkla ibirlii yapabilecei, disiplinleraras almaya elverili bir konudur. Sz edilen nitelikte bir eitim rahatlkla hkmet kurulular, uzman sivil toplum kurulular, yerel ynetimlerin, meslek oda ya da birlikleri ile ulusal ve uluslararas gnll kurulularn bnyelerine ve ileyilerine dahil edilebilecek bir uygulamadr. Bu anlamda yrtlecek hizmet, eitim ve aratrma projelerinin nispeten az maliyet ve emek ile zgn sonulara ulamas mmkn olabilir.

Toplumun zenle bilgilendirilmesi, bu amala yetenek, yaratclk ve farkllklarn kabulne ve desteklenmesine ynelik abalarn srekli ve sistematik hale getirilmesi gerekir

letiim, Basn - Yayn

Kitle iletiim aralarnn zellikle de gazete ve TV kanallarnn destei nemlidir. Batan itibaren ilgi ve desteklerinin salanmas ynnde balantlar kurmak yerinde olur. Katklar yalnzca yaplanlar duyurmakla kalmayp, etkinliklerin bir paras haline getirilmeleri halinde ok ynl yarar salayabilirler. Bu sayede dorudan etkinliin iinde yer almayan pek ok kii etkinliklere katlma ans yakalayabilir. zellikle genelde medya zelde elektronik medyalar ve internet ayn zamanda birer i yeri ve i vereni olarak da yeteneklerin gelitirilmesinde payda rol oynayabilir. Medyann yanl anlamalara yol amayacak bir ekilde ynlendirilmesine zen gsterilmelidir.

Ana-Babalar
stn yetenekliler eitiminin hem taraf hem de paras olarak ailelere byk sorumluluk ve grev dmektedir. Bu nedenle ana-baba, kardeler, dedeler-nineler ve yakn akrabalarn eitimleri, sz konusu eitimin bir uzants olarak grlmeli ve etkinlikler arasnda mutlaka bunlarn eitimine de yer verilmelidir. Bu konuda niversitelere, rehberlik merkezlerine, okul-aile birliklerine, uzman sivil toplum kurulularna, ocuk derneklerine ve yerel ynetimlere medyaya kritik bir rol dmektedir. Ebeveynlerin ve ocuklarn dernek kurmas zendirilebilir. Yerel ynetimler ve gnll kurulularla bu balamda ibirliine gidilebilir. Belli bir eitimden geenler dierlerini eitmek zere devreye sokulabilir. Baz etkinlikler ana-babalarn da katlm ile gerekletirilebilir. Dier etkinlikler iin onlarn imkan ve hizmetlerinden yararlanlabilir. Bu konunun en gl destekisi ve savunucusu ebeveynlerdir. Bu kapsamda yaplacak organizasyon, eitim ve danmanlk hizmetleri ile yayn/datm konular bir i alan olarak zel giriimcilerin ilgisini ekebilir. Onlar da tevik edilmelidir.

niversiteler
niversitelerin ok ynl katklar yle sralanabilir: Bilim kurulular olarak bilimsel almalara yeteneklilerin katlmasn salamak

16

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

STN YETENEKL OCUKLARIN ETM

17

Yksekretim kurumlar olarak farkl meslek, alan ve becerilerin renilmesine destek vermek lgili faklteler yoluyla stn yetenekliler eitimi konusunda kuramsal ve uygulamal, rgn ve yaygn eitim sunmak Eitim faklteleri yoluyla stn yeteneklilerin retiminde hizmet-ncesi ve hizmet ii balamnda retmen yetitirmek, yksek lisans ve doktora programlar amak stn yetenekliler konusunda bilimsel almalar, aratrmalar, toplantlar yapmak Topluma hizmet balamnda stn yeteneklilerin yaam boyu renimine frsat vermek stn yeteneklilerin eitimine ynelik derslere okul ncesi, ilkretim, ortaretim retmenlii programlarna yer vermek

daha uygundur. MEB fiziksel ortamda oluabilecek tehlike, beden ve ruh sal asndan tehdit ya da ocuun ktye kullanlmas anlamnda zararl durumlar sz konusu olduunda izleme ve denetim grevini stlenmelidir. Ancak etkinlik raporlar ile deerlendirme sonular sorumlu dier kurulularla birlikte ilgili MEB birimlerine de gnderilebilir.

Yasal Dzenlemeler ve Kaynaklar

stn yetenekliler eitimine balanmasyla birlikte ele alnmas gereken ve bu eitimi dorudan etkileyecek son derece nemli birka konu vardr: stn yetenekliler eitimini alan rencilerin sisteme entegrasyonunu salayacak yatay ve dikey gei esnekliklerinin eitim ve program btnl yaratlmas (Baz derslerden muaf olma, snf atlama, okul zamanna uymada esneklik, bir kademeden brne geite farkl arlkl puan uygulamas, lise ve niversiteye girite kontenjan ayrlmas, performans deerlendirmesi ve dier farkl lme yntemlerinin baar ls olarak kullanlmas gibi) stihdam ile ilikilendirme hususu sz edilen eitimin etkililiini ve yaplan yatrmn daha hzl geri dnn artrmada nemli bir etkendir. Burada kiiler, zel sektr ya da kurum ve kurulular burs verebilir, kendi adlarn tayan kadrolar, uzmanlk alanlar ihdas edebilir, dorudan i verebilir. Proje ya da belli bir i/grev karl, kontrata dayal istihdam gerekletirilebilir. Bunun yerel alar ierisinde gerekletirilmesi orta ve uzun vadede byk kentlere g azaltacak bir nlem, blgesel kalknmay hzlandracak bir etken olabilir. Bu boyut ya ya da diploma kstlamalarndan bamsz olarak hayata geirilebilir. stihdamda stn yeteneklilere ncelik verilmesini ve AR-GE kolaylatracak pilot ve daha sonra lke lekli projeler gerekletirilebilir. Beyin g stn yetenekliler eitiminin nnde ve arkasndaki en byk engellerden birisidir. Bunun karsndaki en byk tedbirin de yine stn yeteneklilerin kk yalardan itibaren eitilmesi, eitimin uygulama ile ilikilendirilmesi, bireyin kendi baar ve katksn grmesinin ve istihdamnn salanmas olduu dikkate alnabilir. Mali kaynaklar rgn eitimde devlet destekli olabilir. Bunun dndaki tm maliyetin devlet d kaynaklardan salanmas esas olmaldr. Tpk eitimin

rgn Eitim Kurumlar

MEBna bal rgn eitim kurumlar stn yetenekliler konusuna iki boyutta katkda bulunabilir: 1. Temel eitim ve ortaretim dzeyinde stn yetenekliler eitimini kk yata balatmak. retimde farkllatrma ve bireyselletirmeyi hayata geirmek. nerilen modeli sisteme entegre etmeye ynelik yasa ve ynetmelikleri hazrlamak. Program gelitirme ve deerlendirme sre ve ileyii belirlemek. BLSEMleri proje temelli etkinlie kavuacak nitelie getirilmesi ve yaygnlatrlmas aamasna biran nce geilmelidir. Bu amala yaplabilecek iler arasnda mevcut fiziksel alt yapnn yeterli hale getirilmesi, retmenlerin ve yneticilerin greve balamadan nce ve grev srasnda hizmet-ii eitimi, etkinliklerin proje etrafnda gerekletirilmesinin salanmas, BLSEMler aras ibirliinin yasal ve mali alt yapnn gelitirilmesinin salanmas saylabilir. Kurumlar koordinasyonun salanmasna nclk yaplmas gerekir.

2.

3.

MEBnn bu konuda yapabilecei en nemli katk, rgn olmayan eitim etkinliklerinin gelimesine destek oluturmak, farkl uygulama ve giriimlere kendilerini kantlama frsatn vermektir. Etkinliklerin etkililiinin MEB tarafndan deerlendirilmesinin yan sra esas olarak bu hizmeti alan ocuklar/genler ve anababalar tarafndan deerlendirilmesi ve yararllnn belirlenmesi iin doasna

18

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

STN YETENEKL OCUKLARIN ETM

19

temelindeki farkllama ve eitlenme gibi kaynaklar da farkllatrlmal, eitlendirilmelidir. Yerel ynetimler, gnll kurulular, uzman sivil toplum kurulular, vakf ve dernekler, ticaret ve meslek odalar, sendikalar, iyerleri, tm sektrlerdeki payda kurum ve kurulular ile bireyler etkinliklerin mali ve sosyal desteini karlama sorumluluunu stlenebilir. Bu gnlll salayacak proje gelitirme, fizibilite ve tekliflerin hazrlanmasnda stn yeteneklilerin katksnn da salanmasna zen gsterilmelidir.

Yaygn eitim
Yaygn eitim kapsamnda nerilen rgt Trkiye stn Yetenekleri Deerlendirme Kurumu emsiyesi altnda Yetenek Tanlama ve zleme (YET) Merkezleri ve Noktalar oluturulmasna yneliktir. Byle bir yaplanma iinde gerekletirilebilecek eitimin ana hatlar ve zellikleri aada aklanmaktadr.

Eitimin ve levlerin zellikleri

TRKYE N MODEL NERS lkemiz iin bir yandan dnyadaki gelimelerle ve bilimsel bulgularla uyumlu olan bir taraftan da Trkiye gereklerini gz ard etmeyen, yani hayata geirilebilir bir model nerisi rgn ve yaygn eitim balamnda ve farkl iki uygulama alan olarak sunulmaktadr. Sunulacak hizmetten ailenin sosyo-ekonomik dzeyi ne olursa olsun farkl zel yetenek alanlarnda stn potansiyel ve performans gsteren tm ocuk ve genler yararlanacak, burs ve mali destek programlar uzun vadede tm ihtiyac karlayacak biimde planlanacaktr. stn yetenekliler eitiminde rgn ve rgn olmayan eitim etkinlikleri, zerk ve zgn biimde planlanabilecek, yrtlebilecek ve deerlendirilebilecektir. Bu amala sabit bir mfredat oluturulmayacak, genel ve dardan lmelere dayal deerlendirmelere yer verilmeyecektir. Eitimin ortak ekirdeini reterek renme/gelime ve yaratcln/yeniliin ortaya konmas oluturacaktr. renme yaantlarnn organizasyonu ya ya da snf temelinde deil, yetenek ve becerilerin konusuna gre grup, kk grup, ya da birey dzeyinde yaplacaktr. retim ve yaratclk etkinliklerinin planlanmasndan, uygulanmasndan, srece ve sonuca ynelik deerlendirmelerden birden ok kii ve kurulu sorumlu olabilir. Bunlar aile, retmen, mentor , usta kii, rehber ya da iin sorumluluunu alma yeterliindeki her hangi bir yetikin olabilir. Bu kiilerin bazlarnn stn yetenekliler eitimi konusunda zel olarak yetitirilmi olmas gerekirken, bazlarnn byle bir eitimi alm olmas gerekmeyebilir. Toplumun tm bireyleri potansiyel kaynak olarak deerlendirilebilir. Kimin hangi dzeyde sorumluluk tayacana yaplacak retim/i, gelitirilecek beceri ya da proje balamnda karar verilir. stn yetenekliler eitimi uygulamalarnn tm sonuta bir i, retim, zlm bir problem/sorun, ortaya konmu bir yenilik ya da yaratclk rnei oluturma hedefine yneliktir. renmeler yani bilgi, gelitirilen yetenekler, beceriler, tavr, tutum ve alkanlklar ama deil, aratr.

rgn Eitim
rgn eitim kapsamnda iki rgn uygulama modeli nerilmektedir. 1. zel gruplandrmalar 2. Okulncesi, ilkretim ve ortaretim dzeyinde stn yetenekliler iin ayr program modeli. zel gruplandrma belli yetenek alanlarnda stn zellikler gsteren rencilerin yalarndan bir lde bamsz olarak gruplara ayrlmas ve o konuda normal eitimden farkl bir programla retime tabi tutulmas eklinde yaplabilir. retim okul saatleri iinde, okul ortamnda ve ihtiya duyulduunda usta reticilerin katksyla retmenler tarafndan gerekletirilir. rencinin eriisi retim gibi farkllatrlm yntemlerle belirlenir. Gruplamalar ders ve yl temelinde yaplr. Benzer bir uygulama ders d etkinlikler ve kol faaliyetleri iin de geerlidir. Baz renciler birden ok zel grubun iinde yer alabilir. Gruplar imkanlar elverdiince az sayda renci iin de yaplabilir. En u noktada retim bir renci iin bireyselletirilebilir. Sorumlu retmenler gruplamalarda geleneksel retim yntemlerinin yan sra tamamen farkl zel yntemler kullanabilir. Bu retmenler, stn yetenekli ocuklarn zellikleri, renme yaantlarnn dzenlenmesi, renme malzemesi gelitirme ve farkl lme aralarnn kullanm konusunda hizmet-ii eitim alrlar. zel gruplama temel eitim ve ortaretimin tm kademeleri iin nerilen bir uygulamadr.

20

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

STN YETENEKL OCUKLARIN ETM

21

Bunlar retebilmenin, yapabilmenin, yaratabilmenin aralar olarak renilir ve kullanlr. stn yetenekliler eitimi rgn eitim yerine gemez, onun eksiklerini gidermez, onun amalarna dorudan hizmet etmez. Alternatif deil, tamamlayc, zenginletirici, eitlendirici, yaratcl zendiren ve snrlar tarif edilmemi, ucu ak, esnek, bireyselletirilmi, gnlk ve gerek yaamla ilikilendirilmi eitimdir. Eitimin tarifli ve snrl mekan, sabit fiziksel ortam, sabit donanm, belirlenmi ara-gereci olmas gerekmez. Yaplacak iin niteliine gre her yer renme ortam olarak kullanlabilir. Her malzeme renme aracna dntrlebilir. Yeni ortam ve malzeme deil, mevcutlarn yeni kullanm biimleri kritik unsurdur. Yukardaki ilkeler erevesinde dzenlenen ve gerektiinde ok farkl olabilecek uygulama biimleri olabilir. Bu farkllklar deiik gruplarn birbirinden renmelerine yol aabilir, uygulamalarn etkililiini ve verimliliini artrabilir. Uygulamalarda ocuklarn/genlerin yaplacak ile ilgili pek ok karara katlmas, sorumluluk stlenmesi, aktif olarak retimi/ii yapmas esastr. Planlama, uygulama ve deerlendirme aamalarnda aktif katlm arttr. renme biimleri, renme yntemleri, ihtiyaca ve ie gre etkileim ve deerlendirme yntemleri eitlendirilir. zm iin atlacak ilk adm, stn yetenee sahip ocuklara eitim aamasnda zel yaklamlarla katkda bulunmak olmaldr. Ancak, stn yetenekli ocuklarn eitim srecinin ilk aamasndan sonra onlara ilgi alan tercihi yapma olana verecek bir ortamda yaama ve kendilerini gelitirme ortamnn salanmas ise ikinci temel ilke olmaldr. Etkinliklere katlacak rencilerin tanlamas standart testlerle, retmen, ana-baba aday gsterme formlar, z-deerlendirme formlar, portfolio, seme kamplar gibi farkl yntemlerle ya da bunlardan bir ka kullanlarak yaplabilir. Ynlendirmede rehber retmen, mentor , ebeveyn ve ocuk/gen ibirlii yaparak alr. Ynlendirmeler uzun ya da ksa vadeli olabilir. Her ocuk/gen iin ak dosya tutulur, bunun bir kopyas aileye verilir. Tm etkinliklere ilikin kaytlar, belgeler ya da raporlar tutulur. Paylam toplantlarnda, seminer ve panel gibi ortamlarda sunulur. Hizmet-ii eitim programlarnda ve bilimsel almalarda veri olarak kullanlr. Ortak deneyim ve ortak aklla etkinlikler gelitirilir.

Etkinliklerin sonucu tm payda ve katlmclarla paylalr. Uygulamalar ve sonular kamu oyu yaratmak, toplumu eitmek ve ynlendirmek amac ile de kullanlr. Bu balamda basn-yayn ortamlaryla ilikilere zen gsterilir. stn yetenekliler eitiminden yalnzca bu zelliklere sahip ocuklar/genler, bunlarn ebeveynleri ile eitimciler deil tm toplum sorumlu ve dolaysyla ykmldr. stn yeteneklilere renme ortamlar ve kurumlar tasarlamak yannda, mevcut ortamlarn stn yeteneklilere de uygun olabilecek bir eitlilie kavuturulmas iin de almalar yaplmaldr. retmenlerin srekli eitiminin ve bir sertifikalandrma dzeneinin hazrlanmasdr.

Kurum Modeli
lkemizde stn yeteneklilerle ilgili yaygn eitim etkinliklerini temsil eden Trkiye stn Yetenekleri Deerlendirme Kurumu isimli bir kurulu nerilmektedir. Kurumun grevleri yle sralanabilir: lke leinde stratejik bilgi retmek, bilimsel aratrmalar yapmak, yaplanlar desteklemek ve bilgi merkezi oluturmak Yetenek eitimiyle ilgili politikalar oluturmak, mevcut politikalar deerlendirmek ve gncelletirmek, Tanlama ara ve yntemleriyle ilgili gelitirme, uygulama ve deerlendirme almalarn koordine etmek ve aratrmalar desteklemek retim, istihdam ve beyin gc ilikilerini incelemeye, planlamaya ve uygulamaya katkda bulunmak MEB, niversite, zel sektr, uzman sivil toplum kurulular ve medya ile ibirlii yaparak rgn ve yaygn eitime destek vermek Uluslar aras ibirlii yapma uluslar aras projelere katlmak.

Kurumun oluturulmasnda TBTAK modelinden yararlanlabilir. Mali kaynaklar Milli Piyango ve RTK gelirlerinden alnacak paylar ve zel sektr katks ile oluturulacak fonla karlanabilir. stn yeteneklilerle ilgili bir kurumun kuruluunu dzenleyecek bir gurubun derhal oluturulmas iin almalara balanmas nerilmektedir.

22

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

23

STN YETENEKL OCUKLAR

Politika ve Strateji Belirleme Komisyonu

Komisyon Bakan : Prof. Dr. Sleyman etin zolu Bakanlk Divan yeleri : Aydan Aydn Hulusi Akkanat M. Aydn Kse Komisyon yeleri :
A. Banu Kocaaa Abdullah akmak Adnan Kulakszolu (Prof. Dr.) Ahmet Cerit Ahmet Grten Ahmet Kaban Asl Akoba Avni Uzun Aykut Uzun Aynur Odaba Ayen mit Ayenur Yontar Torol Bircan Bekta Birgl Dilmen Buket Dndar Buket Yakmac Gzel Burcu Altay Burcu Sezginsoy Cemil elik (Prof. Dr.) Cengiz Kumcu Demet Kuzubaolu Derya ahin Doan alar (Prof. Dr.) Ebru Karada Uzman Emine elenk Emine Kse Ergun Kaar Esra Ylmaz F . Yudum zer Fatih Gll Fatma Berna Doan Fazilet Zor Keskin Figen Erdoan Fikriye Kavalc Fsun Akarsu (Prof. Dr.) Glyz Akgn Gzide Bayhan Halis Ayhan (Prof. Dr.) Hanife Kkler Hayati Tarhan

24

POLTKA VE STRATEJ BELRLEME RAPORU

Hulisi Akkanat Hmeyra nc Hseyin Gler smail Toksz Kemal Bulut M. Aydn Kse Mehmet Aksu Mehmet zcan Mustafa Avan Mustafa Ruhi irin Myesser nl N. Murat Yrk Nazan Armutlu Necate Bayko Dnmez (Prof. Dr.) Nihat akn Nuran en Nurdan Kahraman Nsra ahin Oktay Duman

Orhan Evren mer Akif Kurt Saniye Ertim Sefa Zeybel Selma Vural Sevda Toprak Seylan ahin Sezai elenk Soner Karaman Songl Ben Songl Karaosmanolu ehnaz Tekin ifanur Ylmaz Atik ule zizmir Tuncay Topal mran Aknc Z. ebnem Kurt Zerrin Arslan Zeynep Ik Ercan