V ch, ngha THN , LONG v RNG

inh Vn Tun Nm nay l nm Nhm Thn , cng nh mi nm Thn , theo truyn thng ca cc nc ng nh Trung Quc, Vit Nam, Hn, Nht, trn cc phng tin truyn thng ngi ta thy hnh tng con RNG c dng lm biu tng cho nm Thn. Vit Nam, vn hay ni nm RNG, tui RNG, cm tinh con RNG. Hin nay c mt s lun chng ngc li vi cch hiu c cho Chi Thn chnh l tn gi ca con RNG bng ting Vit c v con RNG c sng to t phng Nam, c bit l t C Vit. Vn ny tht ra khng n gin, ngi vit c gng gp phn tm hiu v gi m mt s suy ngh v chuyn ch ngha THN , LONG v RNG xem s tht ra sao? Trong lch php Trung Quc thi c, Thn l Chi th 5 trong 12 a Chi (Thp nh Chi) nh T , Su, Dn, Mo, Thn12 a Chi phi hp vi 10 Thin Can (Thp Can) nh Gip, t, Bnh, inh ghi nh, tnh ton thi gian. 12 a Chi ban u khng phi l nhng tn gi ca 12 con th, chng thun ty ch l tn gi ch thi gian, ri sau mi phi hp 12 tn gi ca th vt dng lm biu tng cho 12 a Chi, 12 biu tng ny c gi l 12 Sinh Tiu (Trung Quc) hay 12 con Gip (Vit Nam). Nhng ch biu th thi gian m sau c gi l Can v Chi xut hin sm nht vi bng chng kho c trong cc bc t c khc trn Gip ct vn c t thi nh n-Thng (17661122 TCN). Sau y l ch (Chi th 5) t Gip ct vn (1) (xem hnh) : Trong bi vit Mt vi kin v An Dng ngc gin v vn Thc An Dng Vng, [14] hc gi Trn Vn Gip dn li kho thch ca hc gi Quch Mt Nhc, (Thch Can Chi, t 1) nh sau: T ng Hn (25-220 S.C.Ng) tr v trc, cha h c tn gi can chi, ngi xa gi thp can l thp nht (mi ngy), gi thp nh chi l thp nh thn (mi hai gi) v theo tc gi th: ngi sau dng chi can ghi nm, nhng ngi xa dng chi can ghi ngy. Cc hc gi Trung Hoa a s u ng cho vic s dng Can Chi ghi nm bt u t nh ng Hn Quang V , nm Kin V th 30 (nm 54) [1]. Du vt xa nht hin lin quan n 12 Sinh Tiu c xc nh khong i Tn (221-206 TCN), vo nm 1975, kho c hc Trung Quc pht hin ra vng t Thy H, huyn Vn Mng, tnh H Bc mt b sch Tn gin (th trc i Tn) l Nht th , trong chng o gi ghi chp v 12 con vt phi ng vi 12 a Chi ng ch l c mt s d bit so vi 12 con Gip truyn thng [15]. Vn Nam ngi ta pht hin mt di vt ng xanh (trng ng) thuc i Ty Hn (206 TrCN9 CN) khc y 12 ch Hn ca Thp nh Chi i ng vi hnh nh 12 con vt v trong , Chi Thn l con rng [2], chng t t thi Ty Hn, Vn Nam cng nh cc dn tc thiu s khc Trung Quc c th chu nh hng mt h thng lch php c ca Trung Hoa. Vo thi ng Hn trong sch Lun hnh (2) Vng Sung lun gii v 12 con 1

th tng ng vi 12 a chi, trong cng ch r : Chi Thn l rng (Thin 66 - Ngn c) v Triu Dip trong sch Ng Vit Xun Thu (3) vit: : t Ng ti Thn, a v l rng (Hp L n i truyn quyn th 4). So snh Nht th i Tn vi ha tit ng Vn Nam i Ty Hn v Lun hnh i ng Hn ta thy s i ng ca 12 con vt vi 12 Chi l khng hon ton ging nhau, nht l 3 cp Ng/lc, Mi/m, Tut/dng (Nht th) so vi Ng/m, Mi/dng, Tut/khuyn ( ng Vn Nam, Lun hnh), trc Tn gin, hin vn cha tm thy bng chng ca 12 con Gip hin din ra sao, iu ny chng t 12 Chi ch n i Hn mi tht s c 12 con vt tng trng i ng hon chnh v khng thay i cho n ngy nay. y chnh l chng c quan trng c th khng nh 12 a Chi ban u khng phi l tn gi 12 con vt quen thuc xa nay nh nhiu ngi lm tng. Nh vy, qua th tch v kho c Trung Quc cho n nay ta c th xc nh Thp nh Chi xut hin ph bin t thi Thng, lc ny ch l nhng nim thun ty v thi gian v vo khong thi Tn n Hn biu tng 12 con vt ca 12 a Chi mi bt u nh hnh v ph bin (4). Nh vy ban u THN khng phi l tn gi ca con rng m ch Hn vit l Ch , theo cc t in Hn xa nay, ch nim v thi gian (T 7 gi sng cho n 9 gi sng). Chi th 5 l Thn t i Hn gn kt vi biu tng ca n l hnh tng con rng, long . Nhng c mt s nh nghin cu li khng cng nhn s tht khch quan ny v a ra gi thuyt khc chng minh tn g i THN ban u chnh l tn g i ca con rng, long thm ch c nh cn khng nh tn g i Chi THN thc ra c ngun gc t tn gi RNG ca Vit Nam (5). Ngi ta qun rng cng chnh vo thi Thng, cng vi ch ch , th ch LONG (con rng) c ghi nhn qua Gip ct vn (6), (xem hnh) v hn na, theo L Anh Minh trong bi vit Hnh tng RNG trong vn ho Trung Quc v trong Chu Dch [3] cho bit nh sau: Cui nm 1987 ti huyn Bc Dng tnh H Nam, ngi ta khai qut c mt con rng bng gm, gim nh l c 6 ngn nm tui...Sng bi rng trong x hi nguyn thy chim a v trng yu trong tn ngng linh vt hay vt t (totemism: ng sng bi ) v lin quan mt thit n chnh tr, kinh t, vn hc ngh thut, phong tc dn gian t i H, i Thng. Nh trn, ngi vit chng minh l n i Hn 12 Chi mi tht s c 12 con vt i din v khng thay i cho n ngy nay, cng vi kt lun ny, n y s tht sng t: ngay t i Thng, THN khng phi l LONG v 2 ch ny cng khng dng thay ln nhau. Trong th tch t thi Tin Tn tr v sau, 2 ch ny cng lun c xc nh nh th. Trong lich s, lch php 12 con Gip v con Rng Vit Nam ra sao? Theo (i)Vit s lc (khuyt danh i Trn)[12] nc Vn Lang ca Hng Vng cha c ch vit, ch bit dng cch tht nt ghi nh chnh s, khng ni g v lch php Can Chi, hay 12 con gip. Sau khi Nam Vit b nh Hn tiu dit, nc ta bt u ni thuc Trung Hoa v chu nh hng vn ha Hn su m, d nhin trong c h thng lch php Trung Hoa cng vi biu tng ca n l 12 Sinh Tiu (con Gip). V phng din 2

kho c hc, cho n nay cha c bng chng khng nh dn tc Vit Nam thi thng c c ch vit. Trn cc di vt vn ha ng Sn khng h thy hnh tng, ha tit 12 con gip ng vi 12 a Chi. Vo thi thuc Hn, Giao Ch, Giao Chu cng khng pht hin c cc bng chng v 12 con vt lm biu tng cho 12 a Chi. V th tch c, du vt xa nht lin quan 12 con Gip c ghi chp cc truyn bn i Trn l Vit s lc, Thin uyn tp anh[4], c l y l cc bng chng sm nht v 12 con gip xut hin Vit Nam vo th k X-XI (4). Ring v du vt con rng qua kho c, hin cha c bng chng cho thy con rng xut hin t C Vit, hnh tng rng cng ch c ghi chp trong truyn bn i Trn l sch i Vit s lc khi ghi chp v inh B Lnh (th k X). Tuy nhin c mt s nh nghin cu li thch da vo hnh tng con vt ging hnh c su trn cc di vt vn ha ng Sn dng lm chng c cho gi thuyt v hnh tng con RNG c sng to ra trn t C Vit v a ra lun c Chi Thn chnh l tn gi c thun Vit ca con rng. C nh tin vo truyn thuyt xa cho vng t h ng nh l ni pht tch ca ngi Vit vi hy vng t y ngi Hn tip cn vn minh Vit (Bch Vit) phng Nam tip th v h thng lch 12 con Gip. Theo truyn thuyt trong Lnh Nam Chch qui, Truyn Hng Bng k v Kinh Dng Vng nc Xch Qu (t phng Nam) ly con gi LONG Vng h ng nh sinh ra Sng Lm hiu l Lc LONG Qun, th l ngi Vit xa nay u t xng l con RNG chu Tin, nhng xt n cng, h ng nh thuc v lnh th Trung Quc (Hoa Nam) hin nay v mo li hon mo, con RNG vn xut hin ti t Trung Hoa v ha ra ngi Vit Nam chng ta cng ch l di du gp phn chng minh ngun gc con RNG Trung Hoa m thi! Tng chng ch c dn Vit mi l di du ca RNG, khng phi th, v chnh ngi Trung Hoa h cng t xng l dng di ca RNG, theo bi vit Ti sao ngi Trung Quc li gi mnh l con chu ca Rng(7), truyn thuyt k rng: Trc khi Hong thng nht Trung nguyn coi Gu l T-tem. Sau khi thng nht Trung nguyn, ly lng cc b tc qui thun, Hong t b t-tem Gu thay bng mt t-tem mi gi l Long tc rng, n c kt hp gia u t-tem Gu vi thn t-tem mt loi rn. Thc ra t-tem Rng l s ht hp hnh nh ca t-tem b tc cha vi t-tem b tc m ca Hong truyn thuyt Cm Thin Nh Sinh, ni rng Vim l con ca Trn Long vi mt thiu n tn l ng, Hong l c sinh ra do cm ng ca Sao bc u, Nghiu l c sinh ra bi s cm ng Xch Long. Thy t ca dn tc Trung Hoa l ha thn ca Rng. Tht rc ri, c Hoa ln Vit u l dng di ca RNG! C l v thy truyn thuyt kh c th dng lm chng c khoa hc nn cc nh nghin cu chuyn hng v vng t bn a ca C Vit vi cc di vt kho c v cc du vt ng m c, tiu biu cho khuynh hng ny, ng ch l lun c ng m hc lch s ca c Gio s Nguyn Ti Cn qua bi vit V tn gi con rng ca ngi Vit [7], tc gi vit: mi quan h gia Thn vi rng. Thn thuc vn b chn, thanh mu thin. Trong Hn ng s co, gio s Vng Lc cho bit rng thi Kinh Thi, thin ang l mt m /z/ mt li trc (tm ghi l /z/) v chn ang l vn /en/, ngha l thn phi c phc nguyn thnh /zen/. R rng l qu xa vi /rng/ ca cng thi y. Thn ng l khng bt ngun t tn gi con rng ca ngi Hn. Nhng nu em so snh vi tn gi con rng /mahing/ ca ngi Th Vng th nh th no? chng ta ng rng /mahing/ ng vi tn rn /msinh/ m dng phc c c phc nguyn l /psnh/Cho /zen/ ng vi /psnh/ th ha ra kt lun rng Thn l mt tn gi loi rng rn, rng

l mt tn gi gc t Proto Vit-Cht, v c dn Proto Vit-Cht ha ra li l mt trong nhng tc gi tham gia gp phn vo vic hnh thnh nn h thng tn gi 12 nm! Khng ch Thn l mt tn gi loi rng rn u, theo tc gi cn: Hnh khc thp o Thnh, li gio ni Voi cho php ta ngh rng ta vn c mt t n gi loi rng c su theo kiu rng /khl/ ca vng Pong. Tc phm ngh thut ca cc n cha L Trn li cho php ngh rng ta cng vn c c mt tn gi loi rng rn theo kiu rng /mahing/ vng Th Vng. Mc d tc gi nghin cu vi tinh thn khoa hc y cn trng nhng cui cng kt lun li i n nc i: Thn l mt tn gi loi rng rn /mahing/ vng Th Vng hay l rng c su /khl/ ca vng Pong! Ha ra Vit Nam RNG c th thot thai t c 2 loi, song s tht ch c mt, nhng d l RN hay SU th u phi ch c vng chu th sng Hng mi c. Cc hc gi Trung Hoa, cho n nay vn cha xc nh c ngun gc chnh xc ca con RNG d nhiu gi thuyt v ngun gc ca RNG c xut, trong c thuyt cho con RNG nguyn gc l con RN hay C SU t lu ri. Tc gi cng qun rng hnh tng con RNG c kho c Trung Hoa pht hin ra c nin i trc c ch Gip ct vn i Thng, chc chn thi ny c tn gi ch con rng v d nhin Chi th 5 nu tht ban u ch tn g i con rng - hn nhin phi l ch ch khng phi l ch . Tht kh tng tng khi cho ngi Hn hc cc m /psnh/ (rn) vng Th Vng hay /khl/ (su) ca vng Pong xa cch nghn trng v a l (khng c bng chng th tch, kho c chng minh c s giao tip Hn v Vit trc khi Triu xm lc u Lc m trong c C Vit) ri n i Thng sau khi hc hi tn hnh tng con RNG tr thnh vt t v sau dng lm tn gi cho Chi THN ! Cc tn gi ca /psnh/ (rn) hay /khl/ (c su) khng phi l tn gi ban u ca con rng cho d gi nh chng l vt t ca con rng i na do nu ly cc tn ca con vt t l rn, c su dng l gii, gn ghp vo tn gi ca Chi THN s l mt nghch l, m ng l ra, phi da vo tn gi ca chnh con rng sau khi ha thn t con rn hay c su mi l mt chng l cn thit i chiu ng m. ng tic l cho n nay khng c mt pht hin no v ng m c ca ngi Vit gi mt tn gc khc, thun Vit ch con rng. Ting gi rng ca Vit Nam theo cc nh ng hc Hn v Vit [9] c gc t ting Hn (Ty ng Hn) v c ph m, c vn ln thanh iu u rt c, nhng ting Hn c c ph m thuc nhm Lai c l /r/ n i Tam Quc m /r/ mi chuyn thnh m /l/, Long l m c Hn Vit nhp khong cui i ng, do d l RNG hay LONG cng chnh l ting gc Hn. Cho nn, gii quyt nghch l ny c nh da vo m lung trong Thung lung dng lm chng c nh tn gi gc thun Vit ca con rng nhng khng may, con Thung lung theo hiu bit ca ngi xa li khng phi l con Rng, Long v trong sch ch Nm Ch Nam ngc m gii ngha [13] (khong th k XVII) son gi ghi nhn: Mng x: rn c thung thung mc lin v Thung thung c vua T c xc nhn trong T c Thnh ch t hc gii ngha ca (th k XIX) [10] nh sau: Giao l thung lung. Vy Thung lung l con giao, rn ln (trn) ch khng phi l con RNG. Chnh v xut pht t mt tin sai lc: THN = RNG m thc cht nh ngi vit kho chng: THN ban u khng phi l LONG , khin cho Gs Nguyn Ti Cn v mt s nh nghin cu vn ha, ng hc trong v ngoi nc d

vi nhiu tm huyt, nng lng vi vn ha dn tc rt ng trn trng nhng li b trch hng v dn n cc lun c m h, ch quan, thiu gi tr thuyt phc mt cch khoa hc, khi n lc truy nguyn Chi THN sinh ra t tn gi con vt nguyn gc ca con rng bng ting Vit c ri cho rng lch php 12 a Chi do ngi Vit sng to nn ch khng pht nguyn t Trung quc, nhng tht ng tic l lun im ny xa ri s tht trc cc bng chng kho c, th tch, ngn ng Thay li kt: a Chi th 5 l THN xut hin t i Thng v ban u l ting ch thi gian ch khng phi l tn gi con RNG. Hnh tng con RNG c Kho c hc Trung Quc pht hin c nin i 6000 nm v ch cng c mt trong Gip ct vn. Ch ti khong thi Hn, mi thy hnh thnh c nh mt h thng biu tng 12 con vt phi ng vi 12 a Chi ri ph bin cho n ngy nay, trong Chi THN c biu tng l con rng, LONG . Vit Nam, cha c cc bng chng t kho c, th tch, ngn ng cho thy h thng lch 12 con Gip v du vt con rng tng xut hin Vit Nam thi c i. Tn gi RNG v c m c LONG ca ngi Vit Nam xa nay c gc t ting Hn c qua giai on lch s t khi C Vit b nh Triu v nh Hn xm lc, thn tnh. H qu l ngi Vit chu nh hng h thng lch php c ca Trung Hoa, trong c Chi THN cng vi biu tng ca n l con RNG. Tuy vy, sut hn 2000 nm qua, hnh tng con RNG h i nhp vo tm linh, i sng, ngn ng, lch php, vn hc, ngh thut...Vit Nam v c bao th h tin nhn cc triu i t nh inh n nh Nguyn bin ha, thng hoa tr thnh mt hnh tng con RNG mi vi hnh thc v n i dung mang du n su m bn sc dn tc Vit khc hn hnh tng con Rng gc Trung Quc.
Bin Ha, ngy u nm Nhm Thn 18 thng 02 nm 2012
inh Vn Tun

Ch thch
1. Theo http://www.internationalscientific.org/CharacterEtymology.aspx?submitButton1=Etymology&characterInput=%E8%BE%B0 2. Theo http://www.guoxue.com/zibu/lunheng/lhml.htm 3. Xem http://ctext.org/wu-yue-chun-qiu/zhs 4. Xem thm inh vn Tun, Biu tng khi thy ca a Chi Mo l tn gi con th hay tn gi con mo? Tp Ch Ngn Ng s 3/2012 5. Xem nh An Chi, Chuyn ng chuyn Ty (tp 4), Nxb Tr 2006, mc Ti sao Thn li l rng? v Nguyn Cung Thng, Ngun Gc Vit Nam ca Tn 12 con Gip: Thn, Thn, rng (phn 8), ngun http://htx.dongtak.net/spip.php?article1291 6. Theo http://www.internationalscientific.org/CharacterEtymology.aspx?submitButton1=Etymology&characterInput=%E9%BE%8D 7. Theo http://vietnamese.cri.cn/chinaabc/chapter14/chapter140504.htm

Ti liu tham kho

1. m Gia Kin (ch bin), Lch s vn ha Trung Quc, Nxb KHXH, 1999

2.

Gia Bo, Ngc Duyn, Ha Tit Trang Tr ng Xanh - Cc Dn Tc Thiu S Trung Hoa, NXB M thut 2006

3. 4.

L Anh Minh (Dch ch), Chu Dch i truyn, NXB Khoa hc x hi 2003 Ng c Th Nguyn Thy Nga (dch v ch thch) Thin uyn tp anh, Phn vin Nghin cu Pht hc, NXB Vn Hc, H Ni 1990

5. 6.

Nguyn Hin L, Kinh Dch, o ca ngi qun t, Nxb Vn Ho, H Ni, 1994 Nguyn Qung Tun, Nm Mo v con Mo qua th vn, Tp Ch Hn Vit Xun Tn Mo s 43, 12/1/2011

7. 8.

Nguyn Ti Cn, Mt s chng tch v vn t v vn ha, NXB i hc Quc gia H Ni, 2001 Nguyn Ti Cn, Ngun gc v qu trnh hnh thnh cch c Hn Vit, Nxb i hc Quc gia H Ni, ti bn ln hai 2001

9. 10.

Nguyn Thin Gip (ch bin) Lc s Vit ng hc (tp 2), Nxb Gio Dc 2008 Phan ng (dch), Th vn T c tp 3, Nxb Thun Ha , Hu 1996

11. T Quang Pht, Vn i Loi ng tp I, (dch ), NXB Vn Ha Thng Tin, 1995 12. Trn Quc Vng (dch), Vit s lc, NXB Thun Ha- Trung Tm Vn Ha ng Ty . 2005 13. Trn Xun Ngc Lan (phin m v ch gii) Ch nam ngc m gii ngha, Nxb Khoa hc x hi, H Ni 1985 14. Vin S Hc, Nh s hc Trn Vn Gip, Nxb KHXH, H Ni 1996
15. - (),,,,1982

(ng trn Tp Ch Ngn Ng s 7. 2012)