Dr. Vehbetu Zuhejli Profesor i fikhut Islam dhe usulit t tij n Universitetin e Damaskut, Fakulteti i Sheriatit.

USULUL FIKHI ISLAM - KURANI DHE SUNETI -

I jep urtsi atij q do. Dhe atij q i jepet urtsi (dituri) ve iu kan dhn t mira t shumta. (Kurani Fisnik)

Autor:

Dr. Vehbetu Zuhejli

Titulli i origjinalit:

Titulli:

USUL UL FIKHI ISLAM KURANI DHE SUNETI

Prktheu: Dr. Musli VRBANI Korrektor: Daut Shehu Radhitja kompjuterike, kopertina dhe dizajni grafik Mumin Shehu

Kaanik 2013

USULUL FIKHI ISLAM

T drejtn e ribotimit e rezervon botuesi Autor:

Dr. Vehbetu Zuhejli

USULUL FIKHI ISLAM

- KURANI DHE SUNETI -

Prktheu:

Dr. Musli Vrbani

Kaanik, 2013

USULUL FIKHI ISLAM

BURIMET E LIGJEVE T SHERIATIT

Ndahet n dy pjes: Pjesa e par: Burimet bazore n t cilat jan pajtuar dijetart.

Pjesa e dyt: Burimet pasuese (degzore) pr t cilat nuk jan pajtuar dijetart.

PJESA E PAR Argumentet e sheriatit pr t cilat jan pajtuar dijetart Burimet e ligjeve t sheriatit jan argumentet sheriatike prej t cilave nxirren ligjet e sheriatit. Argument sht shumsi i argumentit. Gjuhsisht argument do t thot: Udhzues n dika konkrete apo abstrakte. N terminologji: sht shtja me t ciln arrihet me shikim t shndosh n ligjin sheriativ praktik. Argumentet jan dy llojesh: 1.Argumentet pr t cilat jan pajtuar t gjith dijetart, e ato jan: Kurani, suneti, ixhmai dhe Kijasi, dhe 2. argumentet pr t cilat nuk jan pajtuar t gjith dijetart se jan argumente, e prej tyre m t njohura jan shtat: Istihsani, Mesalihul murseli, istislahi, Istis-habi, urfi, drejtimi i sehabeve, ligji para nesh dhe Dherai. Pika e prkufizuar e argumenteve sht se argumenti ose sht prej shpalljes, ose jo prej shpalljes. Pastaj, shpallja ose sht shpallje lexuese, ose shpallje jolexuese. Shpallja lexuese sht Kurani, shpallja jolexuese sht suneti. Nse argumenti nuk sht prej shpalljes, ather shikohet, nse sht mendim i muxhtehidinve t umetit, sht ixhmai. Nse sht ligj q krahasohet me nj shtje t ligjit tjetr, e q prputhen n shkakun, sht kijasi. E, nse nuk sht kshtu, sht argumentimi (Istidlali), i cili sht i ndar n shum lloje. Katr argumentet e para jan argumente, pr t cilat jan pajtuar dijetart musliman se jan argumente, dhe sht vaxhib t veprohet me ta. Po ashtu, jan pajtuar edhe n renditje t argumentimit, i cili sht si vijon: Kurani, Suneti, Ixhmai dhe Kijasi. Argument pr kt sht hadithi i Muadh bin Xhebelit r.a.. Kur i drguari i Allahut s.a.v.s. e ka drguar gjykats

USULUL FIKHI ISLAM

7 t Islamit n Jemen dhe i thot: O Muadh, nse vjen te rasti t gjykosh, si dhe me ka do t gjykosh? Muadhi i thot: Do t gjykoj me librin e Allahut. Pastaj, i thot: Po nse nuk e gjen n librin e Allahut?. Muadhi i thot: Do t gjykoj me sunetin e t drguarit t Allahut. Pastaj, i thot: Po nse nuk e gjen n sunetin e t Drguarit t Allahut? Muadhi i thot: Do t gjykoj me ixhtihadin tim, e nuk do ta l shtjen e pazgjidhur (nuk do ta neglizhoj). I Drguari i Allahut e vendos dorn n krahrorin e tij dhe i thot: Falnderoj Allahun, pr at q pajtohet i Drguari; i drguari i Allahut sht i pajtuar me at ka sht i knaqur Allahu dhe i drguari i Tij .1 Kur Ebu Bekri Sidikit i paraqiteshin palt e konfrontuara pr gjykim n mes tyre, n rend t par shikonte n librin e Allahut. Nse e gjente aty, gjykonte sipas Kuranit. Nse nuk e gjente n librin e Allahut dhe e dinte se ka gjykuar pr at shtje i Drguari i Allahut, ashtu gjykonte. Nse nuk e dinte se ka gjykuar pr at shtje i drguari i Allahut, i tubonte m t mirt e m t diturit dhe konsultohej me ta. Nse pajtoheshin n mendime, ashtu urdhronte dhe gjykonte. Kshtu vepronte Omeri r.a. Kshtu kan vepruar edhe sehabet dhe kt praktik e kan pranuar q t jet projekti i muslimanve.

Po ashtu, argumentet ose jan transmetuese, ose logjike. Argumentet transmetuese jan: Kurani, suneti, ixhmai, urfi, ligji para nesh dhe mendimi i sehabeve. Argumente logjike jan: Kijasi, Mesalihul murseli, Istihsani, Istishabi dhe Dheraiu. Secili lloj e forcon tjetrin. Ixhtihadi patjetr duhet t prqendrohet n bazat e argumenteve logjike. Argumentet tekstuale patjetr duhen shikuar me logjik, analiz dhe studim t shndosh. Vrehet qart se kto argumente: -Ose jan baza t pavarura n sheriat, e ato jan: Kurani, suneti, Ixhmai dhe argumentet q kan t bjn me ta, si Istihsani, urfi dhe mendimi i sehabeve, -Ose nuk jan baz e pavarur, si sht Kijasi. shtja se: argument baz i pavarur n sheriat nnkupton se nuk ka nevoj ligji t mbshtetet n dika tjetr, ndrsa Kijasi ka nevoj t vrtetohet si ligj me bazn e ardhur prej Kuranit, sunetit dhe Ixhmait. Po ashtu, ka nevoj q t kuptohet shkaku i ligjit bazor. Nevoja e argumentit t ixhmait pr mbshtetje nuk nnkupton q t jet i pavarur, sepse kjo sht e krkuar vetm pr ta ligjsuar si argument, e jo pr t argumentuar. E kundrta me

Kijasin, sepse t argumentuarit me Kijas ka nevoj pr t prputhur bazn e ligjit me shkakun e tij. Kapitulli i par prbhet prej katr temave: Tema e par: Kurani Fisnik apo libri i madhruar Tema e dyt: Suneti fisnik Tema e tret: Ixhmai Tema e katrt: Kijasi

USULUL FIKHI ISLAM

Tema e par Kurani fisnik apo libri fisnik Libr gjuhsisht do t thot do libr i shkruar, pastaj n sheriat e ka marr kuptimin posarisht pr librin e Allahut, e shkruar n mus-haf, e q ai libr sht Kurani. Subevejhit n librin e tij thot: sht prhapur n gjuhn arabe q libri (Kitabi) ka t bj me Kuranin. Kurani n gjuhn arabe sht infinitiv q ka kuptimin Lexim. Zoti i Lartmadhruar thot: E kur ta lexojm at ty (Kuranin),ti prcille me t dgjuar leximin e tij. Pastaj, n literatur dhe n t folur sht prhapur kuptimi se sht fjal e Allahut, e cila lexohet prej gjuhs s robrve. N kt kuptim sht m i njohur, kshtu q Kurani sht interpretim i tij (Kitabit) N kt tem do t sqaroj si vijon: Definicioni i Kuranit, Specifikat e Kuranit, Argumentimi i Kuranit, Mrekullia e Kuranit, Dispozitat e Kuranit, Argumentimi me ligje, Metodologjia sqaruese, dhe Disa rregulla bazore t prgjithshme q kan t bjn me Kuranin.

10

Definicioni i Kuranit Ndonjher thuhet: Ska nevoj t jepet definicioni i Kuranit, sepse do njeri e di saktsisht ka sht Kurani, i prbr prej ajeteve dhe sureve q jan t njohura. Por, definicioni sht pr ta treguar trsin e shtjes dhe vrtetsin e saj, si f.v. kur ti e definon njeriun se sht trup i lvizshm, i ndjeshm me dshir dhe fols. Prgjigjja pr kt sht se : Definicioni i Kuranit shikohet nga kuptimi i prgjithshm, sepse Usulijint e definojn Kuranin pr t sqaruar ka lejohet dhe ka nuk lejohet n namaz, ka sht argument n nxjerrjen e ligjeve t sheriatit e ka jo, n ka mund t kaloj n pabesim nj mohues, e n ka jo. Qllimi sht definicioni i Kuranit, i cili sht argument n fikh. 2 Shkurt: definicioni i Kuranit sht nga aspekti i argumentit si ligj i sheriatit. Ai ose definohet si kuptim i trsishm q t prfshij Kuranin, q t prfshij t gjitha specifikat, q jan posarisht pr t. Ai sht zbritje te i drguari i Allahut, i shkruar n mushaf, i transmetuar tek ne n mnyr t prpikt dhe n mnyr absolute. Definicioni: Kurani sht fjal e Allahut, i zbritur te Pejgamberi s.a.v.s. n gjuhn arabe, i cili sfidon edhe me surn m t shkurtr, i shkruar n mushaf, i transmetuar prpikrisht, i konsideruar ibadet leximi i tij, duke filluar me suretul Fatiha dhe i prfunduar me suretu Nas.3 Disa e kan definuar se Kurani sht fjal arabe e zbritur pr t menduar dhe analizuar, i cili sht i prpikt. Pjesa e ktij definicioni pr t menduar dhe analizuar sht vetm sqarim i definicionit, e assesi nuk sht thn q patjetr t ekzistoj n definicion. Specifikat e Kuranit: Nga definicioni kuptohet se specifikat e Kuranit dhe veorit e tij bjn dokumentojn se do gj ka sht fjal e Allahut nuk sht n Kuran, po ashtu ka nuk sht fjal arabe prej librave qiellor nuk sht Kuran dhe ajo ka nuk ka zbritur n gjuhn arabe prej librave tjera t zbritura nuk sht Kuran. Po ashtu, nuk sht Kuran ajo ka nuk sht mutevatir, as shadh, e as hadithet Kudsij nuk jan Kuran, dhe ka nuk ka zbritur t jet mrekulli, si t gjitha librat qiellore dhe suneti n prgjithsi, nuk jan Kuran.

USULUL FIKHI ISLAM

11 E para: sht fjal e Allahut t Lartmadhruar, argument pr kt sht mrekullia e tij; mrekullia e tij sht niveli i tij oratorik dhe stilistik q ia tejkalon aftsive njerzore. Pr kt arsye, kur i ka sfiduar arabt, ata jan ndier t paaft prball (belags) stilistiks dhe oratoris s Kuranit. S shpejti, kur do t flas pr mrekullit e Kuranit, do t flas pr kt. Pasi q Kurani sht prej Allahut, konsiderohet argument i domosdoshm dhe do ligj q buron prej tij sht obligativ t veprohet. do njeri duhet t pasoj ligjet e tij. Kurani dallohet prej haditheve t Pejgamberi s.a.v.s., pa marr parasysh se a jan ato hadithe kudsij apo hadithe pejgamberike, sepse kuptimi i haditheve sht prej Allahut, ndrsa fjalt-prej Pejgamberit s.a.v.s. Mirpo, Pejgamberi s.a.v.s. ndonjher sht urdhruar q hadithin ta thot drejtprsdrejti (Ligjrata e drejt) prej Allahut, q quhet hadith kudsij, e ndonjher nuk sht i urdhruar ta thot hadithin n ligjratn e drejt, apo se sht drejtprsdrejti prej Allahut t Lartmadhruar, e q quhet hadith i Pejgamberit s.a.v.s..

E dyta: I tr Kurani sht n gjuhn arabe dhe nuk ka asnj fjal t gjuhs joarabe.4 Imam Shafiju, sa i prket atyre q thon se n Kuran ka edhe fjal joarabe, n fq. 41 t Risales, n mes tjerash, thot: sht thnie shkencore se: T heshturit prej asaj ka sht thn ka prparsi heshtja dhe m e mir se sa t thuhet vetm ajo pjes q sht thn. Nse do Allahu. Disa kan thn: n Kuran, prpos fjalve t gjuhs arabe, ka edhe fjal joarabe. Ndrsa, Kurani e thot se n librin e Allahut nuk ka asgj tjetr pos gjuhs arabe. Pastaj, iu kundrvihet me argumente atyre se: Mosdija e disa arabve pr disa fjal t Kuranit, se n baz t tyre ka fjal t huaja, nuk do t thot se Kurani ka fjal t huaja, sepse sht e mundur q disa gjuh t huaja kan huazuar disa fjal arabe dhe ato fjal jan prhapur n ato gjuh dhe jan br fjal t atyre gjuhve, e pastaj, disa fjal t Kuranit (ato fjal), q jan t pakta, jan n prputhshmri me fjalt e Kuranit. Por, sht e mundur q disa fjal t huaja kan hyr n prdorim t gjuhs arabe, e ato fjal jan br arabe m, kshtu q ato formn e kan arabe, ndrsa mnyrn t huaj, edhe pse esenca sht fjal e huaj. Pastaj, Shafiju i ka paraqitur disa ajete Kuranore, si p.sh: Fjala e Zotit t Lartmadhruar: Dhe nuk ka dyshim se ai (Kurani) sht zbritje prej Zotit t botve, E ka zbritur at shpirti (Xhibrili) besnik, n zemrn tnde q t jet trheqvrejts n gjuhn arabe t pastr (t kulluar). Dhe thnia e Zotit t Lartmadhruar: Kurani n gjuhn arabe, ku n t nuk ka kurrfar shtrembrimi, me qllim q t bhen t devotshm .

12

Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Ne ve e dim me siguri pr at ka thon. Thon:Vrtet, at (Muhamedin) e mson nj njeri. Gjuhn (e Kuranit), t ciln e kundrshtojn, a mos sht e huaj. Kurse ky (Kuran) sht n gjuhn arabe t pastr Zoti i Lartmadhruar ka thn: Po ta kishim br at (Kuranin) Kuranin n gjuh t huaj, do t thoshin: Po pse ajetet jan t pasqaruara. Pse a mos sht e huaj, kur dihet se sht n gjuhn arabe. Pastaj, dihet se libri i do pejgamberi sht n gjuhn e popullit t tij. Shafiju thot: do musliman duhet ta msoj gjuhn arabe sa t ket mundsi, sa q ta thot shahadetin n gjuhn arabe Eshhedu en LaiLahe ilallah ve eshhedu ene Muhameden abduhu ve resuluhu, q t lexoj librin e Allahut, t bj duat farze, t thot Tekbirin, Tesbihun, Etehijatin etj etj. T msuarit e gjuhs arabe ka domethnie shoqrore dhe politike, sepse bashkon ndjenjat e umetit islam, forcon lidhjet mes tyre, e ruan islamin dhe vlerat e tij, e dallon personalitetin islam ndaj t tjerve dhe e forcon islamin n prgjithsi. Prpos ksaj, ndryshimi i nj sure apo ajeti me nj fjal sinonime t Kuranit, nuk konsiderohet Kuran, sado q komentuesi apo interpretuesi sht i prpikt n sqarimin e asaj fjale, sepse Kurani n gjuhn arabe sht posarisht Kuran, n t ciln gjuh e ka zbritur Allahu i Lartmadhruar. Prkthimi i Kuranit, sado q ai prkthim t jet i sakt, nuk llogaritet Kuran. Nuk lejohet t bazohet q prej atij prkthimi t nxirren ligje t sheriatit, sepse t kuptuarit e qllimit t ajeteve mund t jet i gabuar, e prkthimi n gjuh tjetr, po ashtu, mund t jet i gabuar. Pr kt arsye, nuk duhet bazuar n prkthim, prderisa jan t mundur dy variante. Namazi me prkthim nuk pranohet, sepse Kurani sht emr i konstruktit dhe i kuptimit. Konstrukti sht fjal, e cila nnkupton Kuranin n mushaf. Kuptimi sht fjal, e cila tregon domethnien e vrtet vet fjala. Nuk mund t kuptohen ligjet e ligjvnsit n Kuran pa e ditur kuptimin e konstruktit. Ndrsa, sa i prket asaj se Ebu Hanifja r.a. e ka lejuar leximin e Kuranit n namaz n gjuhn persiane, 5 nuk kuptohet prej ktij mendimi se

USULUL FIKHI ISLAM

13 lejohet leximi vetm me kuptim, sepse pr kt jan pajtuar shumica absolute e dijetarve. Por, Ebu Hanife e ka lejuar vetm si form lehtsimi. Kshtu e ka sqaruar Bezdeviju, autor i librit Keshful Esrar, sepse ndrtimi i konstruktit sht pr t zgjeruar, e kjo n kt rast nuk sht pr qllim, posarisht n namaz, ku sht n pyetje lutja. Sa i prket leximit n namaz, kjo sht br vetm pr lehtsim. Kt e thot Zoti i Lartmadhruar Dhe lexoni at ka sht m e lehta n Kuran.

Prpos ksaj, autori i librit Sharihul Menar dhe autori Sadru Sheria n librin e tij Tevdijh dhe autori Kemal bin Hemami, kan thn: E vrteta sht se ka diferenc nga ky mendim. Kt e tregon edhe Nuh bin Ebi Mejrem, sepse me kt kuptohet njra prej dy kuptimeve: -Ose zhvleftsimi i definicionit t Kuranit, sepse Kurani n gjuhn persiane nuk sht i shkruar n mus-haf, -Ose lejimin e namazit pa lexim t Kuranit, sepse Kurani sht emr konstruktiv i kuptimit.7 E treta: Kurani sht bartur n mnyr t prpikt nga t gjith , pra n form t bartjes, ka tregon saktsin dhe vrtetsin e transmetimit n form t prer.8 Kjo sht shtje absolute e Kuranit edhe n formn e t shkruarit, edhe n formn e t lexuarit, gjat gjith kohrave, prej fillimit t zbritjes s shpalljes nga shpirti (Xhibrili) besnik tek Pejgamberi s.a.v.s. e deri n ditt e sotme. Shkruesit e shpalljes shkruanin Kuranin, kur i zbriste Pejgamberit s.a.v.s., pastaj, ajo ka zbriste, sehabet e msonin prmendsh, me dshir q t prfitonin prej tij, q tu prmbaheshin urdhrave dhe ligjeve t tij. Kto dy forma (t shkruarit dhe t msuarit prmendsh) kan vazhduar gjat gjith kohrave dhe gjeneratave, e deri tani, ku t part ia prcjellin brezave pas tyre n mnyr t sigurt dhe besnikrisht, sa q sht e pamundur q t gjitha gjeneratat e t gjitha vendeve t bashkohen pr rren, shtim apo mangsi. Historia sht dshmitari m i mir. Pr kt Zoti i Lartmadhruar n Kuran thot: Vrtet, ne e kemi zbritur Kuranin dhe ne e ruajm at. T prcjellurit e Kuranin prpikrisht nga t gjith (tevatur) sht veori e ktij libri fisnik, nga t gjith librat tjer qiellor, pa pasur kurrfar ndryshimi dhe kurrfar shtrembrimi. E jo, si na e kan vrtetuar historiant pr Tevratin dhe Inxhilin, se prmbledhja e ktyre librave sht br pas nj kohe shum t gjat prej vdekjes s Musa a.s. dhe Isa a.s., sa q ajo koh sillet rreth nj apo dy shekujve.

14

Duke pasur parasysh se Kurani sht fuqizuar n mnyr t prer, t prpikt dhe t sakt, ather edhe tekstet (ligjet) e tij jan t prpikta dhe t sakta, pa pasur kundrshtim prej asnj dijetari. Nga kjo specifik rezulton se ajo ka nuk sht mutevatir ( i prcjellur prpikrisht nga t gjith), si f.v. Kiraat Shadhe (leximet e vetmuara) dhe hadithi Kudsij, nuk konsiderohet Kuran. 9 Nga pjesa e definicionit mutevatir Hanefijt e kan hequr edhe leximin e vetmuar, si sht leximi i Ubej bin Keabit Ideti i tyre edhe disa dit tjera t njpasnjshme. Po ashtu, e kan hequr edhe pjesn me t ciln sht veuar Ibni Mesudi n mushafin e tij, meshur si sht te leximi i ajetit t dnimit pr vjedhje Dhe prejuani duart e djathta t tyre. N kt tem do t prqendrohem n dy shtje: 1. Dispozita e leximeve t vetmuara (shadh) 2. Bismilahi sht pjes e Kuranit? Leximet e vetmuara Pr at ka sht prcjellur deri tek ne n mnyr t vetmuar, si Mushafi i Ibni Mesudit etj, dijetart kan dhn mendime t ndryshme: a sht Kuran apo jo? Leximi i vetmuar sht leximi, i cili nuk sht prhapur n t gjitha rajonet, n formn mutevatir.10 sht leximi, i cili rrugn zingjirore e ka t drejt, mirpo nuk prmban m vete konstruktin e mushafit n t shkruar, edhe pse sht n harmoni me gjuhn arabe dhe kuptimet e gjuhs arabe, si f.v. leximi (Kiraeti) i Ibni Mesudit n ajetin e kompensimit t prbetimit: Dhe kush nuk ka (mundsi), le t agjroj tri dit - t njpasnjshme. Shtesa e ajetit t njpasnjshme nuk sht Mutevatir, e pr kt arsye edhe nuk sht Kuran.11 Shembull tjetr: Ajo ka sht n disa kiraete n furnizimin e nnave: Dhe pr trashguesin-prej farefisit t ndaluar. N kt rast shtesa prej farefisit t ndaluar nuk sht Mutevatir. Ibn Ethir el Xhezariju thot: Leximet e vetmuara ( Kiraat Shadhe) jan lexime, t cilat nuk e kan zingjirin transmetues t plot. Shembull: ajeti Dhe sot do ta mnjanojn trupin tnd, q t jet argument pr

USULUL FIKHI ISLAM

15 (gjeneratat) pas teje. Ndrsa, leximi i ajetit sipas Hafss sht Do ta shptojm (trupin tnd nga shkatrrimi).

Dijetart e kiraeteve jan pajtuar se shtat kiraetet jan mutevatir me koncenzusin (ixhmain) e t gjith muslimanve.12 Ato kiraete jan: 1. Kiraeti i Ebi Amrit, 2. Kiraeti Nafijut, 3. Kiraeti Asimit, 4. Kiraeti i Hamzs, 5. Kiraeti i Kisaijut, 6. Kiraeti i Ibni Kethirit, dhe 7. Kiraeti i Ibni Amirit. Ndrsa, plus tre kiraete, pas ktyre shtat kiraeteve, jan: 1.Kiraeti i Jakubit, 2.Kiraeti i bi Xhaferit dhe 3. Kiraeti i Halefit. Pr kto tre kiraete disa kan thn se jan Kiraete mutevatir, 13e disa kan thn se jan Kiraete meshhur. Prpos ktyre dhjet kiraeteve, kiraetet tjera jan t vetmuara dhe pr kt jan pajtuar t gjith dijetart. Dispozita e kiraeteve t vetmuara Leximi i vetmuar nuk sht Kuran. 14 Ky sht mendimi unanim i t gjith dijetarve. Por, parashtrohet pyetja: A lejohet t argumentohet me ato kiraete?. Pr kt dijetart kan dhn mendime t ndryshme: Hanefijt dhe Hanbelijt thon: Me leximet e vetmuara lejohet t argumentohet, por me kusht q argumentimi mos t jet i prer e as i sigurt, sepse pr t qen argument i sigurt patjetr duhet t jet dgjuar prej Pejgamberit s.a.v.s. dhe do gj ka sht e dgjuar prej Pejgamberit s.a.v.s., sht argument. sht argument dgjimi, sepse transmetuesi sht i drejt. Drejtsia sht cilsi q tregon se ai nuk e ka thn prej vetvetes, sepse po ta kishte thn prej vetvetes, nuk kishte qen e shkruar n mushaf. E, kjo do t thot se ky lexim sht dgjuar prej Pejgamberit s.a.v.s., e t dgjuarit prej Pejgamberit s.a.v.s. sht sunet. Ndrsa, t vepruarit me sunet sht obligative.15

16

Malikijt dhe Shafijt thon: Leximet e vetmuara nuk jan argument. Argumentohen me at se nuk sht Kuran, pra nuk sht mutevatir, por edhe sunet nuk sht, sepse ai lexim sht transmetuar se sht Kuran, e pasi q nuk sht transmetuar se sht sunet, nuk argumentohet me t.16 Gazaliu i sht kundrprgjigjur medhhebit Hanefij n kt mnyr: Nuk sht Hadith i vetmuar, sepse hadithi i vetmuar nuk sht argument se nuk pranohet. Ndrsa, t bhet se sht Kuran, sht gabim i sigurt, sepse do t kishte qen e detyruar pr Pejgamberin s.a.v.s. tu tregonte disa sehabeve q t jet argument pr ta. E, ather nuk kishte qen e lejuar q t hesht asnjri prej tyre, pasi q nuk sht Kuran. Ather, sht e mundur q t jet mendim i sehabs, ose q t jet lajm i Pejgamberit s.a.v.s.. Pasi q sht e dyshimt se a sht haber apo jo, ather kjo na tregon se nuk lejohet t veprohet (argumentohet) me t, sepse lejohet t veprohet (argumentohet) me at ka transmetuesi tregon se ka dgjuar nga Pejgamberi s.a.v.s. Kt mendim e ka prkrahur edhe Amediju, kur thot: Mendimi m i pranuar dhe m i drejt sht mendimi i Shafijut, i cili mendon se nuk sht obligative q te kompensimi i prbetimit t agjrohet rreshtazi. Autori i librit Muslimu Thubut dhe Shevkani n librin Irshadul Fuhul thon: ka sht transmetim i vetmuar, absolutisht nuk sht Kuran, sepse Kurani sht ai ka i plotson krkesat e transmetimit si fjal e Allahut t Lartmadhruar, ka i plotson t gjitha kushtet e ligjeve t sheriatit dhe si mrekulli. ka i plotson kto krkesa, sht Kuran, e ka nuk i plotson, nuk sht Kuran. Bismilahi a sht ajet Kuranor? Pr at se Bismilahi a sht ajet i Kuranit fisnik, dijetart kan dhn mendime t ndryshme. Pos ksaj, nse sht ajet, pra se a sht ajet i do sureje, prap kan dhn mendime t ndryshme: se a sht ajet i pavarur i do sureje, i cili ka zbritur pr ti ndar suret n mes vete apo jo?!. Muslimant jan pajtuar unanimisht se Bismilahi sht ajet n brendi t suretul Neml, por kan dhn mendime t ndryshme pr Bismilahin n fillim t sureve: Shafijt dhe ajo ka sht m prioritarja n medhhebin e tyre thon: sht ajet i do sureje edhe i suretul fatiha, edhe i sureve t tjera,

USULUL FIKHI ISLAM

17 prpos n suretul Beraetun.17 Sujutiu i ka sjell pesmbdhjet hadithe, t cilat tregojn se Bismilahi sht pr t filluar suret dhe at n mnyr t prgjithshme.18 Malikijt thon: Nuk sht ajet as i suretul Fatihas, e as i sureve t tjera.19 Hanefijt, sipas mendimit m t drejt t tyre, thon : sht ajet Kuranor, por nuk sht ajet i suretul Fatihas dhe as i sureve t tjera, por sht ajet i cili ka zbritur pr ti ndar suret n mes vete.20

Hanefijt n medhhebin e tyre argumentohen se : Ixhmai ka rn dakord se ka sht mes dy kopertinave t Mushafit, sht fjal e Allahut dhe sht shkruar n Kuran me urdhrin e t Drguarit t Allahut s.a.v.s. dhe ashtu na sht transmetuar brenda dy kopertinave t mushafit. Paralelisht me kt, sehabet e msonin vazhdimisht prmendsh, sa q ata nuk lejonin q t shkruheshin edhe emrat e Kuranit n mushaf, as kornizat, as pikat, me qllim q Kurani t mos przihet me asgj tjetr. Pasi q nuk sht ajet as i suretul Fatihas e as sureve t tjera, por i ka plotsuar kushtet q obligon t jet ajet i do sure, sht zbritur pr ti ndar suret n mes vete. E, kjo tregon se nuk sht pjes e asnj sureje. N medhhebin e tyre sht baz q pr t qen ajet Kuranor duhet t lexohet, t vendoset n vendin e merituar, t jet i transmetuar, duhet ti plotsoj kushtet e parapara. Mendimi i tyre prputhet me mendimin e Ibni Abasit r.a., i cili ka thn: Pejgamberi s.a.v.s. nuk e dinte prfundimin e sures dhe fillimin e sures tjetr, derisa Xhibrili nuk i zbriste ajetin Bismilahi-Rrahim n fillim t do sureje. E, kjo e vrteton se sht pr ndarjen e sureve n mes vete. Argumentet e Malikijve jan si vijon: Transmeton Muslimi nga Ajshja r.a. se ka thn: Pejgamberi s.a.v.s. e fillonte namazin me tekbir dhe me fillimin e leximit Elahamdulilahi Rabil Alemin. N dy sahiht sht regjistruar nga Enes bin Maliku se ka thn: Jam falur pas Pejgamberit s.a.v.s., pas Ebu Bekrit dhe Uthmanit dhe e fillonte namazin me Elhamdulilahi Rabil Alemin. N sahihun e Muslimit Nuk e prmendin Bismilahi Rrrahmani Rrahim n fillim, as n prfundim t leximit. Ngjashm me kto sht edhe n koleksionet e haditheveve (sunen) nga Abdullah bin Mugfeli r.a. 21

18

Medhhebin e tyre e forcon dhe e prkrahin banort e Medines. Ata jan m t diturit se sa t tjert, pr shkak se ka qen rreth i t Drguarit t Allahut s.a.v.s. Shafijt jan argumentuar me sa vijon: -Ajeti ka zbritur me fillimin e do sureje. -Bismilahi sht shkruar n Kuran n fillim t do sureje me urdhrin e Pejgamberi s.a.v.s dhe kjo sht praktikuar nga t gjith dhe se asnjri prej sehabeve nuk e ka kundrshtuar shkrimin e ktij ajeti, kur dihet se ata kan qen tepr t kujdesshm q t mos shkruhet n Kuran ajo ka nuk sht Kuran. Thnia e Shafijut sht bazuar n medhhebin e tij, pasi q ajeti i lexuar i ka plotsuar kushtet e ajeteve t tjera, edhe pse sht posarisht pr nj ajet. Kt mendim e forcon edhe n ether (ajo ka sht gjurmuar). sht transmetuar nga Ibni Abasi se thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe ne ty t kemi dhn shtat t prsriturat, ka pr qllim suretul Fatiha. E, kur sht pyetur: Po ku sht ajeti i shtat? sht prgjigjur: Ajeti i shtat sht Bismilahi Rrahmani Rrahim. Transmetohet nga Ebu Hurejre se Pejgamberi s.a.v.s. ka thn: Kur t lexoni suretul Fatihan, mos harroni pa e lexuar edhe ajetin Bismilahi Rrahmanirr Rrahim, sepse ky ajet sht ajet i ksaj sureje.22 Sa i prket sureve t tjera, na sht sjell sigurt nga t gjith se sht vendosur n fillim t do sureje, si n fillim t suretul Fatihas, ashtu edhe n t gjitha suret tjera. Ibn Mubareki thot: Kush nuk e lexon Bismilahin, ai nuk i ka lexuar njqind e trembdhjet ajete. N fund t ktyre mendimeve t ndryshme po prmend at q ka thn Shevkaniju n librin Irshad Fuhul. Sa i prket ksaj teme, nj grup i usulijinve e kan prmendur mospajtimin; po ashtu ka ndodhur mospajtimi edhe n mes t Kurrave (lexuesve t Kuranit), e po ashtu ka ndodhur mospajtim n mes t dijetarve se: Bismilahi a sht ajet i do sureje apo sht ajet i vetm suretul Fatihas, apo sht ajet i pavarur, i cili ka zbritur pr ndarjen n mes t sureve, apo nuk sht ajet dhe nuk sht pjes e Kuranit; n lidhje me kt kan br studime t thella. Disa dijetar kan shkuar aq larg sa q kt shtje e kan br prej shtjeve t besimit dhe prej shtjeve bazike t fes.

USULUL FIKHI ISLAM

19 E vrteta sht se Bismilahi sht ajet i do sureje, pasi q sht shkruar n mus-haf. Kjo sht shtylla e par dhe kryesore q tregon Kurani pr Kuranin. Pastaj, ixhmai q e ka pranuar t shkruhet n Kuran n fillim t do sureje dhe kt nuk e ka kundrshtuar askush, kshtu q kemi kaluar edhe shtylln e dyt, pra t prcjellurit nprmjet ixhmait npr gjenerata. Ndrsa, shtylla e tret sht prputhshmria me gjuhn arabe dhe me kuptimin e gjuhs arabe. E, kjo sht tepr e qart n Kuran.23 Ibn Haxhibi thot: Fortsia e ngjashmris n dy ant te Bismilahi Rrahmani Rrahim sht penges pr t mos lejuar mohimin nga asnjra an.24

Ibni Ethiri, pasi tregon argumentet e medhhebeve, thot: Kto jan argumentet e dijetarve, Zoti i mshiroft, dhe q t gjith jan pajtuar se lejohet namazi, edhe nse lexohet haptazi Bismilahi, por edhe nse lexohet fshehtazi, prap Falnderojm Allahun.25 Argumentimi i Kuranit fisnik T gjith Dijetart jan pajtuar se Kurani sht argument, me t cilin sht e patjetrsueshme (vaxhib) t veprohet me t dhe nuk lejohet t kalohet n argumente tjera, prpos n raste kur duhet t gjykohet duke hulumtuar nprmjet tij. Argument se Kurani sht argument pr njerzit dhe duhet t veprohet me ligjet e tij, sht se Kurani sht prej Allahut, e argument se sht prej Allahut, sht mrekullia e tij. Mrekullia e Kuranit Fisnik Mrekulli gjuhsisht do t thot: Paaftsia e atij i cili dshiron t sjell dika q ka sjell tjetri . Thuhet: U tregua i paaft ai njeri ndaj vllait t tij kur tregon paaftsi pr t vrtetuar dika. Mrekullia n Kuran sht: Qllimi (insistimi) pr t paraqitur vrtetsin e Pejgamberit pr shpalljen me veprime q jan jasht natyrshmris njerzore.26 E para: Sfidimi, pra t krkuarit prej t tjerve pr t br nj gj t till.

20

E dyta: Ai, i cili sfidohet, t ket mundsi t ballafaqohet dhe t jet prezent. E treta: Q t mos ket penges, e cila e pengon t sfiduarit pr tu ballafaquar me sdifuesin. Kurani i ka plotsuar kto tri kushte. Pejgamberi s.a.v.s. i ka sfiduar njerzit me Kuran. Arabt, t cilt jan sfiduar, kan qen prezent dhe nuk kan pasur kurrfar pengese pr tu ballafaquar, mirpo prapseprap nuk kan mundur t prpilojn nj Kuran t till. Sa i prket sfidimit: N shum ajete Zoti i Lartmadhruar i ka sfiduar. Prej tyre po prmendim kto ajete: Zoti i Lartmadhruar ka thn: Nse ju jeni n dyshim n at ka i kemi zbritur robit Ton (Muhamedit a.s), ather sillni nj sure t ngjashme me t (Kuranin) dhe thirrni n ndihm edhe dshmitart tuaj n vend t Allahut, nse jeni t sinqert.(el-Bekare,23) Zoti i Lartmadhruar ka thn Nse nuk mundeni, dhe padyshim se nuk do t mundeni, ather ruajuni zjarrit, lnd djegse e t cilit jan njerzit dhe gurt dhe q sht prgatitur pr t ndshkuar mohuesit.(el-Bekare24) Ua ka br me dije n mnyr t prer njerzve se nuk munden, sepse Kurani sht fjal e Allahut, dhe e askujt tjetr, dhe asnj arab n gjuhn arabe kurr nuk mund t sjell nj Kuran t till. Zoti i Lartmadhruar ka thn: Edhe po thon sht trillim. Thuaj: m sillni dhjet sure t ngjashme t trilluara dhe thirrni at q keni mundsi, prpos Allahut, nse jeni t sinqert. Zoti i Lartmadhruar ka thn: Thuaj: po qe se mblidhen njerzit dhe xhint pr t sjell dika t ngjashme me Kuranin, nuk mund t sjellin nj Kuran t ngjashm, edhe po qe se i ndihmojn njri-tjetrit (pr t sjell nj Kuran t till).

USULUL FIKHI ISLAM

21

Zoti i Lartmadhruar ka thn: Thuaj, pa m sillni nj libr prej Allahut, i cili do t jet m udhzues, nse jeni t sinqert. T gjitha kto ajete fisnike sfidojn arabt q t sjellin nj Kuran t ngjashm. Ata e kan dgjuar sfidimin, por asnjher nuk kan mundur dhe nuk do t jen n gjendje t sjellin nj Kuran t till, edhe nse t gjith s bashku tubohen dhe i ndihmojn njri-tjetrit pr t sjell nj Kuran t till. Sa i prket kushtit t dyt, q t bhet ballafaqimi i drejtprdrejt, Pejgamberi s.a.v.s. u ka treguar arabve se sht Pejgamber i Allahut dhe ka ardhur me fen, e cila do ta zvendsoj fen e tyre dhe do ti largoj traditat e tyre, pr ti mnjanuar iluzionet e tyre, pr ti zhdukur idhujt, pr ti mnjanuar nga adhurimi i tyre. Argument i fuqishm sht libri i Allahut. Arabt kan qen prioritar pr t mbrojtur at q ata kan besuar dhe se pr ta mposhtur at Pejgamberi s.a.v.s. e ka sjell prej Allahut, pa e prdorur shpatn, si ka dashur q n fund edhe ta prdorin. N fund e pranuan, edhe u dorzuan dhe pranuan madhshtin e Kuranit t prulur; as nuk doln n duel dhe as nuk kundrshtuan. Sa i prket kushtit t tret: Nuk ka pasur ndonj penges midis t sfiduesit dhe t sfiduarit, sht se Kurani ka zbritur n gjuhn e pastr arabe, me shkronja arabe, me frazat dhe me metodologjin arabe, me kuptime t gjuhs arabe. Ata kan qen t zott e retoriks dhe stilistiks arabe, t oratoris dhe t ligjrimit, poet dhe gjuhtar. N kto drejtime ata kan qen t njohur npr manifestime, teatro e garime. Prpos ksaj, n mesin e tyre ka pasur magjistar t njohur e prozator. Kurani nuk ka sfiduar vetm nj grup t caktuar, por t gjith. Kurani nuk ka zbritur i tri prnjher, por ka zbritur pjes-pjes, n nj periudh prej njzet e tri vjetsh, q t sfiduarit ta ken m leht t paraqiten me idet e tyre, q tu jepet rasti i volitshm dhe t ken mundsi n garim. Por, ata nuk kan mundur t sjellin asnj sure, bile asnj ajet t ngjashm me Kuranin fisnik. Ky koment e mposht drejtimin Bakilanik, i cili thot se arabt nuk kan sjell nj Kuran t till, sepse Allahu nuk do ti lejonte pr t br nj gj t till, pr shkak t armiqsis dhe zilis s tyre. Format e mrekullis s Kuranit

22

Tema e mrekullis s Kuranit sht e pakufishme dhe njeriu nuk mund ta prkufizoj. Sado q ditt kalojn, sado q periodat kohore ndryshojn, prapseprap paraqiten argumente t reja n horizont q dshmojn pr mrekullin e Kuranit, sepse fjala e Allahut sht e pakufishme, sikurse sht e pakufishme Madhshtia e tij, me t gjitha cilsit dhe me diturin e Tij. Dituria e Allahut prfshin qiejt dhe tokn. Usuliji flet pr mrekullin n mas sa i nevojitet qllimit t tij. Pr kt arsye, un do ti prmend vetm disa shkndija t mrekullis. T gjith dijetart jan pajtuar se arabt kan qen t paaft n t gjitha fushat stilistike, kuptimore dhe oratorike t sjellin nj Kuran. Mendjet nuk kan arritur dhe nuk do t arrijn te mrekullia Kuranore. Sa m shum q njerzit studiojn Kuranin, aq m e fuqishme paraqitet mrekullia e Kuranit. Sa m shum q shkenca zbulon t fshehtat e kozmosit, fshehtsit e krijesave, paraqiten forma t reja t mrekullis, dhe se Kurani sht prej Allahut t vetmit, Mposhtsit, dhe se Kurani sht mrekullia e prjetshme e t Drguarit t Allahut s.a.v.s.. Tani do t prmendim disa prej formave t mrekullis s Kuranit. 27 1. Mrekullia e t shprehurit, kuptimit, gjithprfshirja e ligjeve dhe qllimet e tij. Kurani prbhet prej m shum se 6000 ajeteve (6236) me tematik t ndryshme t besimit, ligjsimit dhe moralit; prmban shum tema t gjithsis, sociologjis dhe t ekzistencs dhe nuk mund t shihet se nj ajet sht n kundrshtim me ndonj ajet tjetr ose me ligj, q sht n kundrshtim me ndonj ligj tjetr, edhe pse Kurani ka zbritur n nj periudh prej njzet e tri vjetsh. Po ashtu, nuk mund t hasen disharmoni dhe kundrshtime n mes t shprehjeve stilistike dhe oratorike. Mirpo, do gj n t sht n harmoni dhe n prputhshmri. Zoti i Lartmadhruar thot: A nuk po e logjikojn Kuranin. Po t kishte qen jo prej Allahut, do t gjenin disharmoni dhe kundrshtime t shumta Oratort arab kur e merrnin nj tematik, pr at tematik e thurnin nj varg poetik, ose dy vargje, ose shum vargje. Ata thoshin: njeriu matet kur t hip n peshoj guximi n rast frike, knga kur t kndohet, knaqsia

USULUL FIKHI ISLAM

23 kur t prjetohet. Kta kan qen oratort m t shquar. Oratoria e tyre prapseprap ka qen e kufizuar, si sht vrejtur n paraqitjet e tyre t njohura. Idet e tyre kan qen t ngushta, nuk kan thurur vargje pr botn tjetr, e as pr pastrimin e shpirtit dhe ngritjen e moralit, por thurnin vargje pr prshkrimin e gjendjes faktike, krenarit dhe tema t prditshmris.

Sa i prket Kuranit, tematikat e tij jan gjithptfshirse, dispozitat e tij jan t plota, sqarimet e mjaftueshme pr do qllim t sheriatit. Prps ksaj, metodologjia e Kuranit prputhet me realitetin. Nse tematika sht juridike, ather fjala sht e thukt dhe precize. Nse tematika ka t bj me shtje t besimit (akides) ose q ka t bj me adhurim, ose q ka t bj me fuqin e Allahut, ose q prshkruan dnimin n botn tjetr, shprehjet jan impresionuse, t cilat dridhin zemrat, zgjojn ndjenjat dhe nxisin mendjet. Ata kan qen m orator, ndrsa poezit e tyre kan qen t pakta, sikurse jan regjistruar poezit e tyre t njohura. Tematikat e tyre kan qen t ngushta. Nuk kan folur pr lartsin qiellore, as pr botn tjetr, as pr pastrtin morale, e as pr iltrsin shpirtrore, por thurnin vargje pr prejardhjen e tyre fisnore. Sa i prket Kuranit, tematikat e tij kan qen gjithprfshirse, ligjet e drejta dhe t plota, sqarimet e drejta pr do qllim t sheriatit. Prpos ksaj, metodologjia e Kuranit sht n prputhje me realitetin. Nse tematika ka qen legjislative, ather shprehja ka qen e precizuar dhe koncize. Sqarimi i qet, nse tematika ka qen tematik e besimit, ose e adhurimit, ose pr t treguar fuqin e Allahut, ose krcnimi pr botn tjetr, ose friksim pr dnim, ather metodologjia e ligjrimit ka qen impresionuese q dridh shpirtrat, prek ndjenjat, zgjon mendjen dhe lviz trupin. 2. At q e zbulon shkenca, sht vrtetuar n Kuran Kurani ka sinjalizuar disa t vrteta shkencore, pasi ve ka paraqitur krijimin e qiejve dhe t toks, krijimin e njeriut, lvizjen e planeteve dhe sistemin qiellor, si argument pr ekzistimin e Allahut dhe Njshmrin e Tij. Ka prkujtuar njerzit pr Madhshtin dhe begatit e Tij. Prej ajeteve Kuranore kuptohen ligji qiellor dhe ligjet natyrore. do zbulim shkencor i do kohe ka vrtetuar at q e ka thn Kurani. Kjo prsritet n t gjitha fushat, sa her q n shkenc bhen zbulime t natyrave t ndryshme. E vrtet sht thnia e Zotit t Lartmadhruar ku thot: Thuaj: a po e shihni

24

se po t ishte (Kurani) prej dikujt tjetr, pos Allahut, pastaj ju do ta kishit mohuar at, po kush sht m i humbur se sa ai i cili sht n humbje t thell. Ne do tju tregojm argumentet tona n horizont si edhe n vet ata, deri sa tu bhet krejtsisht e qart se (Kurani) sht i Vrtet. A nuk mjafton q Zoti yt t jet pr do send dshmitar Fusilet, 52 E gjith kjo nuk sht prej qllimeve bazore t Kuranit, por sht edhe libr ligjsor; mirpo n mes rreshtash tregon edhe ato shtje q i prmendm. Si tregon Zoti i Lartmadhruar n shum ajete: Dhe ne kemi drguar errat pr bashkdyzim Pr tiu dhn pemve fruta, E ne shohim ata q kan mohuar se qiejt dhe toka kan qen nj trsi e prbashkt, e ne i ndam n mes tyre. Dhe prej ujit kemi br do gj t gjall. Ky ajet tregon pr teorin e kozmosit pas shprthimit t madh atomik. Tregon pr formsimin e toks: A nuk shohin se Ne i shkojm toks n at mnyr q e paksojm n ant e saj. Tregon se toka ka formn elipsoide . E shndrron natn n dit dhe e shndrron ditn n nat. Tregon pr rrotullimin e toks, sepse fjala shndrrim tregon pr trupin qiellor (tokn) q rrotullohet. T gjitha kto ajete dshmojn at q ka zbuluar shkenca bashkkohore, t cilat zbulime nuk i kan ditur muslimant m par. do her kur sht br ndonj gabim n teorema, e pastaj ato jan prmirsuar, ajetet vetm jan komentuar pr prafrimin e atyre zbulimeve. 3. Lajmrimi pr t ardhmn, t ciln nuk e di askush, prpos t Diturit t s fshehts. Kurani ka paralajmruar pr ndodhit q do t ndodhin n t ardhmen, t cilat askush nuk i ka ditur. Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: ELIF LAM MIM. Romakt u mundn. N tokn m t afrt, mirpo pas humbjes, ata do t fitojn brenda disa viteve . Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Vrtet, Allahu do ta bj realitet ndrrn e vrtet (t ciln Ai ia shfaqi t Drguarit t Tij). Vrtet, ju do t hyni n Mesxhidul Haram (Qabe) nse dshiron Allahu t sigurt .

USULUL FIKHI ISLAM

25 N Kuran ka tregime pr popujt e lasht t cilve sot nuk u shihen gjurmt, e as nuk ka burime t tjera pr ta, gj q tregon se Kurani sht prej Allahut t Lartmadhruar. Zoti i Lartmadhruar thot: Kto jan lajmet, t cilat po ti shpallim ty, ti nuk i ke ditur, por as populli yt nuk i ka ditur m par kto lajme.

Zoti i Lartmadhruar thot: Ti nuk ke qen n kodrn Tur kur e kemi thirrur, por kjo sht mshir prej Zotit tnd, pr tia trhequr vrejtjen popullit me at ka t kemi shpallur ty. Fjal impresionuese dhe alegori t fuqishme N Kuran ka shprehje, t cilat veshi as q i ka dgjuar m par dhe t cilat nuk mund ti dgjoj as pas tij. Shprehjet e tij jan t nivelit t fuqishm stilistik. Kt e vren ai i cili ka shije t gjuhs arabe, shije t formulimit t shprehjeve, t tregimit t tregimeve, argumentimit, debatimit n vrtetim t besimit dhe pr mposhtjen e donjerit pr fardo krijimi poetik. N Kuran mund t hassh shprehje, t cilat jan n prputhshmri me ajetin, ashtu q ai ajet t ket ndrlidhshmri me t njjtat shprehje n ajetet tjera. Edhe pse njerzit i perdorin t njjtat shprehje, prapseprap ata dorzohen dhe e ndiejn veten t paaft, thjesht dorzohen pr t thurrur vargje te tilla, nga shkaku se ajetet jan t thurrura nga nga dijetari i fshehtsive (Allahu), ndrsa vargjet tjera nga njeriu, i cili nuk ka mundsi dhe aftsi ti shpreh ato. Kush deshiron q t thellohet ne kt lmi, le t lexoj librin Keshaf t autorit Zamahsheri, pastaj librin Delailul ixhaz ve esrarul belaga t autorit Xherxhaniju, pastaj librin Ixhazul Kuran t autorve El Kadij el Bakilanij dhe Kadij el Ajad dhe librin e kohs s sotme t dijetarit Rafiij me titull Ixhazul Kuran. Ka edhe forma t tjera t mrekullive t Kuranit, si p.sh. Metodologjia e Kuranit, e cila eshte specifik e vetme e Kuranit, e cila nuk eshte as poezi, as poem e as proz, prpos ksaj gjithprfshirja legjislative dhe stili i lart n ligjsim, t cilat do ti sqaroj n temn Ligjet e Kuranit . Kjo dhe....disa arab, t cilt kan qen t humbur prej Allahut, kan tentuar ta kundrshtojn Kuranin, por nuk kan arritur asgj dhe kan mbetur duarthat; ata nuk kan sjell dika t veant, e cila ia vlen t prmendet, sepse fjalimet e tyre kan qen t cekta dhe t dobta, t pandrlidhura dhe t pakuptimta dhe q edhe vet ata e kan ditur se i kan vargjet e pakuptimta, por q kan dshiruar t prfitojn masn me mashtrime. Prej tyre sht Musejleme el Kedhdhabi, Ajheletu bin Keabi dhe Tahijlete el Esedi. Ka pasur

26

prej poetve, t cilt jan udhzuar m von n rrug t drejt; prej tyre mjafton t prmendim thnien e Velid bin Mugiresi, cili m hert kishte qen armik i prbetuar i Muhamedit a.s, i cili pr Kuranin ka thn : N t (Kuran) ka mblsir, e mbi t lartsi, e larta e saj sht frytdhnsia, e poshtmja e saj ushqyesia. Nuk ka dhe nuk mund t ket asgj mbi t, sepse nuk sht fjal njeriu. Sa i prket ndikimit t Kuranit n zemra dhe mbizotrimit t tij n shpirtra, kt nuk mund ta mohoj askush, qoft poet, qoft shkenctar, prpos q t deklaroj se: sht fjal e Zotit t Lartmadhruar pa fillim. Pejgamberi s.a.v.s e ka prshkruar kshtu:(Kurani) sht litar i fort i Allahut, drit e qart, shrues pr nevojtart, siguri pr kerkuesit e siguris, shptim pr pasuesit. N t nuk ka shtrembrime, por sht i drejt. 28 Ibn Mesudi ka thn:Nse dshironi dituri krkojeni n Kuran, sepse n t sht dituria e t mparshmve dhe e t mvonshmve. Ligjet e Kuranit Ligjet e Kuranit jan t shumllojshme.29 1. Ligjet e besimit: t cilat jan t ndrlidhura me at q i ngarkuari e ka obligim t besoj Allahun, n melekt e Tij, n librat e Tij, n pejgambert e Tij dhe n ditn e gjykimit 2. Ligjet e moralit, t cilat jan t ndrlidhura me at q i ngarkuari t pajiset me vlera njerzore dhe t zhvishet nga imoraliteti. 3. Ligjet praktike: t cilat jan t ndrlidhura me veprimet e t ngarkuarit, me fjalt e tij, me sjelljet e tij, me aktet dhe veprimtarit n prgjithsi. Ky lloj ka t bj me ligjet e fikhut t Kuranit, e q shkenca e usulit ka kt qllim, q sht dy llojesh. a. Ligjet e adhurimit; si jan namazi, agjrimi, zekati, haxhi, prbetimet e adhurimet tjera me t cilat kihet pr qllim organizimin e raporteve t njeriut me Zotin e tij. b. Ligjet e raporteve ndrnjerzore , si f.v. aktet, dnimet, pra, n prgjithsi, organizimin e jets n mes t njerzve, pa marr parasysh raportet se a kan t bjn n mes t njerzve si individ, apo grupe-grupe. Kto ligje jan si vijon: 1. Ligjet e statusit personal . Jan ligje q kan t bjn me familjen, duke filluar prej krijimit t familjes, pra martesn, raportet n mes tyre, e pastaj raportet farefisnore.

USULUL FIKHI ISLAM

27 2. Ligjet e t drejts qytetare, t cilat kan t bjn me raportet n mes t njerzve, si shitblerja, qiramarrja, sigurimi, borxhi, mbajtja e premtimit, kryerja e obligimeve. Me kto ligje kihet pr qllim organizimin e raporteve t individve n aspekt material dhe t drejts qytetare. 3. Ligjet kundrvajtse. Kto ligje kan t bjn me veprat pr t cilat i ngarkuari dnohet. Me kto ligje kemi pr qllim ruajtjen e jets s njerzve, pasurin e tyre, t drejtn e tyre, nderin e tyre. Me kto ligje definohen marrdhniet e individit me individin dhe t individit me shoqrin. 4. Ligjet e krimeve penale. Ktu bjn pjes ligjet q kan t bjn me gjykimin e njerzve n mes vete, dshmin, prbetimin. Me kto ligje bhet organizimi i jets, ashtu q vendoset n peshoj drejtsia n mes t njerzve. 5. Ligjet kushtetuese. Jan ligje q kan t bjn me rregullat baz kushtetuese. Kihet pr qllim definimi i marrdhnieve t qeveritarit dhe t qeverisurit, si dhe prkufizimin se far t drejtash kan individt dhe shoqrit. 6. Ligjet shtetrore. Jan ligje q kan t bjn me shtetin n raport me shtjet tjera. Ky sht kodi ndrkombtar i prgjithshm, veprimtaria me jomuslimant t cilt jetojn n shtetin islam, e ky sht kodi ndrkombtar me status special. Me kto ligje kihet pr qllim prcaktimi i ligjeve t shtetit islam me shtetet tjera, si n luft, ashtu edhe n paqe, dhe prcaktimi i marrdhnieve t muslimanve me jomuslimant n vendet islame. 30 7. Ligjet ekonomike dhe financiare. Jan ligje q kan t bjn me pasurin e qytetarve, t drejtat, prgjegjsit dhe obligimet e qytetarve ndaj shtetit n shtimin e buxhetit shtetror. Me kto ligje kihet pr qllim rregullimin e raporteve n mes t t pasurve e t varfrve dhe n mes t shtetit e qytetarve. Ktu bn pjes buxheti shtetror, me fjal t tjera pasuria shtetrore e prgjithshme dhe e veant si Ganime dhe enfal (pasuria prej lufte) dhjetprqindshi, haraxhi, xehet e pasurit natyrore dhe pasuria e qytetarve, si zekati, sadakaja, prbetimet dhe borxhet; pasuria familjare: si shpenzimet ndaj familjes, trashgimia dhe testamenti; pasuria e qytetarve, si: profiti tregtar, i qiras, profiti nga shoqrit aksionare dhe t gjitha fitimet tjera nga shrbimet prodhimit dhe t ardhurat prej dnimeve me t holla, si fitimi prej kefareteve, dijeve dhe fidjes. Kurani kto ligje ose i ka shpjeguar dhe i ka definuar detajisht, ashtu q e ka shpjeguar do imtsi, si f.v. n ibadete, n statusin personal dhe n trashgimi. Urtsia e ktyre ligjeve sht shtje adhurimi dhe, me nj fjal, mendja nuk mund t ndrhyj n urtsin e ktyre ligjeve dhe se n kto ligje nuk ka reforma, as evoluim, e as zhvillim n baz t zhvillimit t jets s njeriut.

28

Ose: Kurani bn sqarim t prgjithshm, ashtu q paraqet rregullat e prgjithshme dhe parimet baz, e nganjher paraqet edhe detaje t atyre rregullave. Urtsia n kto ligje sht ti bhet hapsir dijetarve t sqarojn dhe t vendosin at q sht m e prshtatshme dhe n harmoni me nevojat e dobit dhe q plotson domosdoshmrin dhe zhvillimin n baz t gjeneratave dhe vendeve. N kt mnyr realizohet prjetshmria e sheriatit islamik dhe prshtatshmria e saj pr do kohe dhe pr do vend. Shembull pr kt sht se Zoti i Lartmadhruar ka vendosur rregullat e prgjithshme t ligjeve qytetare. Zoti i Lartmadhruar thot: O ju, t cilt keni besuar, mos e hani pasurin e juaj mes jush me padrejtsi, prpos nse sht tregti n pajtim mes jush. Zoti i Lartmadhruar e ka lejuar shitblerjen, e ka ndaluar kamatn, e ka lejuar pengzimin pasi q i ka sqaruar ligjet pr muxhtehidt, varsisht ka e shohin se sht m e dobishme pr ta. Sa i prket ligjeve kushtetuese, Zoti i Lartmadhruar ka vendosur bazat e ligjit islam me thnien Dhe konsultohuni pr shtjet dhe shtja e tyre sht se konsultohen mes vete. Sa i prket ligjeve shtetrore n nivel ndrkombtar, Zoti i Lartmadhruar e ka sqaruar bazn n mes t muslimanve dhe t tjerve: Allahu nuk ju ndalon t silleni mir dhe t jeni t drejt ndaj atyre q nuk luftojn kundr jush pr shkak t fes dhe q nuk ju dbojn prej shtpive tuaja. Me t vrtet Allahu i do t drejtt. Allahu ju ndalon ti bni miq ata q luftojn kundr jush, pr shkak t fes, dhe ju dbojn nga vatrat tuaja, si dhe mbshtesin t tjert q tju dbojn. Kushdo q i bn ata miq, sht punmbrapsht. (Mumtehine 8,9) Sa i prket ligjeve t lufts dhe t paqes, Zoti i Lartmadhruar ka vendosur rregullin Dhe luftoni n rrug t Allahut ata t cilt ju luftojn juve, e mos e teproni. Vrtet, Allahu nuk i do tepruesit Baza e t gjitha ktyre ligjeve sht nj ajet n Kuranin fisnik: N t vrtet, Allahu urdhron drejtsin, mirsin dhe ndihmn pr t afrmit, si dhe ndalon imoralitetin, veprat e shmtuara dhe dhunn. Ai ju kshillon n mnyr q t jeni t kujdesshm dhe t mendoni..Zbatoni beslidhjen e Allahut, kur ta merrni mbi vete, dhe mos e thyeni betimin, pasi e keni br at, sepse Allahun e keni br dorznsin tuaj. Vrtet, Allahu e di se ka veproni. (en-Nahl; 90,91)31

USULUL FIKHI ISLAM

29 Sqarimet e t gjitha ktyre shtjeve jan n disponim t dijetarve t umetit dhe udhheqsve t sinqert, t cilt i plotsojn kushtet ashtu si i parasheh Kushtetuta e famshme islame.

Treguesi i Kuranit pr ligje Kurani edhe pse sht argument i prer, sepse tek ne ka ardhur n mnyr t prpikt dhe i plotsuar me t gjitha kushtet t cilat i kemi sqaruar, prapseprap tregimi tekstual i ligjeve ndonjher sht tregim i prer dhe i sigurt, e ndonjher tregim jo i prer.32 Teksti tregues i prer sht fjal e ardhur n Kuran, i cili ka kuptim t prkufizuar dhe i cili ka vetm nj kuptim, si f.v.: ajetet e trashgimis, hudutit dhe kompensimeve, si sht ajeti: Allahu ju urdhron pr trashgimin tuaj: mashkullit i takon aq sa pjesa e dy femrave; nse trashgimtar jan dy e m tepr femra, atyre u takojn dy t tretat nga trashgimia; nse sht nj femr e vetme, asaj i takon gjysma e pasuris. en-Nisa 11 Pastaj ajeti: Prostitutn dhe prostitutin, secilin prej tyre, shkopone me nga njqind shkopinj en-Nisa 1 Pastaj ajeti: Ata t cilt bjn dhihar (thon se shpina e jote, oj grua, sht si shpina e nns sime) me grat e tyre, pastaj pendohen n at ka kan thn, le t lirojn nj rob para se t kontaktojn me ta. Dy t tretat, nj e dyta, njqind dhe lirimi i robit jan fjal q tregojn form t prer dhe nuk lejojn kuptim tjetr jo t sigurt. Teksti i cili tregon dy e m shum kuptime: sht nj tekst i ardhur n Kuran, i cili ka m shum se nj domethnie, i cili l hapsir t interpretohet, si sht fjala dykuptimshe Kur period kohore. N ajetin Kuranor T shkurorzuarat le t presin vet n veten e tyre tri perioda. Fjala Kur period n gjuhn arabe, sht fjal me kuptim t dyfisht, pastrim dhe menstruacion. Dhe, ka mundsi q t jet tre pastrime, por ka mundsi t jet tre menstruacione. Pra, fjala tregon mundsin e njrs prej ktyre dy kuptimeve jo t sigurta e jo n mnyr t prer.

30

Kurani sqarues Pasi q Kurani sht sqarues pr gjithka, si sht fjala e Zotit t Lartmadhruar Dhe Ne n libr (Kuran) nuk kemi ln asgj mangut . nuk ka pr qllim q ti sqaroj t gjitha detajet dhe t gjitha shtjet n imtsi dhe detajet e shtjeve sekondare, t ngjarjeve dhe t shtjeve sekondare, t ngjarjeve dhe t shtjeve, por n t shumtn e rasteve sqaron shtjet e prgjithshme, e jo shtjet e veanta, n mnyr globale e jo precize. Kurani ka sinjalizuar pr urtsin e ksaj pr tu dalluar sheriati islam, si ligj i veant dhe i prshtatshm harmonik, i prgjithshm dhe i gjer, pr t plotsuar nevojat e njerzve t vendeve t ndryshme dhe n kohra t ndryshme, ashtu q mos t paraqitet shfuqizimi i ligjeve dhe t mos reformohet e t mos ndryshohet me ndryshimin e kohrave. Po, edhe pr t nderuar umetin islam, ashtu q Allahu mos ti bllokoj mendjet e pjestarve t saj dhe mos ti sqaroj imtsirat, ashtu si ka qen rasti me popujt e mhershm.33 Pasi q shtja sht kshtu, nuk lejohet t nxirren ligjet prej Kuranit pa u rikthyer n sunetin sqarues, i cili shpjegon at q nuk sht shpjeguar. E, nse nuk ka sqarim n sunet, i orientohemi interpretimit t dijetarve t mhershm e t drejt. Nse edhe aty nuk gjejm sqarim, ather gjykojm n baz t kuptimit t gjuhs s pastr arabe. Pr kt arsye, ne e dim numrin e rekateve n namaz, prqindjen e zekatit, rregullat e haxhit, ligjet e xhihadit, dhe kushtet e veprimtarive t ndrsjellta, t dnimeve, kushtet e nikahit prej sunetit t vrtetuar nga Pejgamberi s.a.v.s.. Ndoshta dikush nuk mund ta kuptoj thnien e Zotit t Lartmadhruar: Ky sht sqarim pr njerzit, sa i prket fillimit t disa sureve dhe shkronjave t alfabetit arab, sepse ato shkronja t cilat nuk kan kuptim dhe n ato shkronja nuk mund t kuptohet, sepse Zoti i Lartmadhruar thot: Dhe nuk mund ta dij interpretimin e tij, prpos Allahut, dhe t thelluarit n dituri thon ne besojm n t . Shkronja vav sht shkronj e fillimit dhe e rifillimit. N Kuran ka ajete t pakuptuara dhe kjo sht ka paraqitet mundsia e t mundshmes apo sa i prket cilsive t Allahut, ka jep mundsi t jet fjal alegorike dhe joalegorike, si ajeti pr dorn e Allahut, fytyrn, vendosjen e Tij n Arsh dhe lajkatimi i Allahut. I kundrprgjigjemi ktyre shtjeve me sa vijon:

USULUL FIKHI ISLAM

31 Shkronjat e alfabetit n fillim t sureve nuk mund t pranohet se jan shkronja pa kuptim, sepse ato jan shkronja t emrimit t sureve. Thuhet sureja Ja-Sijn, sureja Ta Ha. Ose: mund t jet pr ti trazuar arabt, pr t dgjuar dhe pr ti vr veshin Kuranit, sepse kjo nuk ka qen tradit e tyre. Ose: mund t jet alegori pr t gjitha shkronjat tjera t alfabetit arab, t cilat jan shkronja t gjuhs s tyre dhe vrejtje se ku ligjron n gjuhn e tyre me shkronjat e tyre. Pra, jan shkronja t sfidimit, q t angazhohen dhe t sjellin nj Kuran t ngjashm, por prapseprap do t jen t paaft, edhe pse Kurani sht me t njjtat shkronja t gjuhs s tyre, me t cilat shkronja thurrin poezi, fjal, shkruajn, ligjrojn dhe flasin. Ndrsa, ajeti Dhe t thelluarit n dituri , vavi sht shkronj lidhore, si kan thn usulijint. Pjesa e ajetit Thon Ne besojm n t sht ndajfolje e t thelluarve n dituri. E, kjo sht posarisht pr ta shikuar te Allahu i Lartmadhruar. E veant sht mendja, e cila prqendrohet dhe i nnshtrohet Allahut t Lartmadhruar.

Imam Gazaliu thot: Nse thuhet se: A sht shkronja vavun lidhore apo pr emrin Allah, i prgjigjemi: q t dy variantet jan t mundura. Nse qllimi me t sht pr ditn e kijametit, ndalja sht m prioritare n t kundrt, m prioritare sht q vavi t jet lidhore. Pra, shihet qart se Allahu i Lartmadhruar nuk i drejtohet arabve pr at q asnjeri nuk ka njohuri dhe nuk ka mundsi q ndonj njeri t dij. Sa i prket ajetet e paqarta, nuk sht qllimi me t pr ajetet n kuptim t drejt, pr fjalt kuptimplota apo alegorike, por qllimi sht pr alegorit t cilat i kuptojn besimtart arab, t cilt vrtetojn dhe besojn Allahun me t cilin nuk ka t ngjashm. Dhe, ajo sht interpretuar me kuptime dhe alegori, t cilat prshtaten me kuptimin e gjuhs arabe. Dijetari Shevkaniju thot: T ndaluarit n pjesn e ajetit prpos Allahut, kjo prkon me komentimin se ka ajete t paqarta, sepse Allahu me diturin e Tij t pakufishme na jep dituri, ndrsa ne e pranojm at n at mas q Ai na dhuron dituri.34 Prpos ksaj, sqarimi i Kuranit sht n prputhshmri me at q Kurani sht mrekulli dhe ka oratori mrekullore. Ndalesa n dika mund t bhet: -Ose n formn e ndaless, si f.v. Dhe mos iu afroni prostitucionit

32

-Ose nprmjet lajmrimit se sht e dmshme, si f.v. ajeti Dhe mos llogaritni se ata t cilt jan koprrac n at q Allahu u ka dhn prej t mirave t Tij, sht e dobishme pr ta, prkundrazi sht e dmshme pr ta. -Ose nprmjet forms se nuk sht mire si f.v. ajeti: Nuk sht mir q t hyni n shtpi (t huaja) nga ana e pasme e tyre . -Ose n formn duke prkujtuar se veprimi sjell t keqe ose dme, si f.v. n mkat, -Ose n xhehenem. Shembull t ksaj kemi ajetin: Kjo sht m mir q t mos bni padrejtsi. Krkesa pr dika mund t bhet: - Ose mund t bhet n formn urdhrore, shembull Falni namazin dhe jepni zekatin -Ose nprmjet foljes ju sht br obligim . -Ose nprmjet foljes ju sht regjistruar detyrim . Shembull: Nuk ka dyshim se namazi pr besimtart sht i regjistruar si obligim n koh t caktuar. -Ose nprmjet t forms se veprimi sjell dobi. Shembull: Kjo sht m e dobishme pr ju. Nga kjo q tham, dijetari i Usulit patjetr duhet t nxjerr ligjet e sheriatit prej Kuranit n at q vren mnyrn e premtimit, ose mnyrn krcnimit.

Kto jan disa prej rregullave t nxjerrjes s ligjeve: 1. do veprim q Allahu e ka ngritur, e ka lavdruar, ose e ka dashur, ose do veprim q ka cilsi t fuqishme, ose n do shtje q sht betuar, ajo ligjsohet si vaxhib (obligative), ose edukative.

USULUL FIKHI ISLAM

33

2. do veprim q Ligjvnsi ka krkuar t mos veprohet, ose e ka nnmuar, ose e ka mallkuar, ose vepruesin e prshkruan si kafsh, ose si shejtan, ose veprimi sht flliqsir, ose kryenesi, ai veprim nuk lejohet dhe sht haram ose mekruh. 3. do gj q Allahu e ka lejuar, ose nuk e konsideron se sht mkat, sht e lejuar (Mubah).35 Disa rregulla t Usulit q kan t bjn me Kuranin Dijetari el-Hudarij dhe t tjert kan sjell rregullat, t cilat jan baz e prgjithshme e Kuranit, e ato jan:36 1. Kurani sht baz e sheriatit dhe burim kryesor, te t cilat kthehen t gjitha argumentet tjera. Pastaj, sht suneti, e pastaj thnia e dijetarve t par, t cilt sqarojn kto argumente. Intelektuali me mendje t shndosh mund t kuptoj ajetet n baz t mblsirs s gjuhs arabe. 2. Patjetr duhet ditur shkaqet e zbritjes s ajeteve t Kuranit, sepse Kurani ka zbritur pjes-pjes, varsisht prej ngjarjeve dhe rrethanave. Argument pr kt sht hulumtimi n dy shtje: shtja e par: -Nuk mund t kuptohet mrekullia Kuranore, pa i kuptuar, n rend t par, rrethanat n t cilat ka zbritur legjislacioni Kuranor, pa u kuptuar mnyra e ligjrimit, ligjrimi ndaj t ligjruarit, apo vet ligjrimi, sepse t kuptuarit e fjals ndryshon n baz t rrethanave kur sht thn, edhe pse sht thn, si sht rasti me formn pyetse: mund t jet pr t vrtetuar nj shtje, por mund t jet edhe pr t trhequr vrejtjen. Ose: me formn urdhrore. Ndonjher sht pr krcnim, ndonjher pr lejim. Me kt kuptohet qart se shkaqet e zbritjes s Kuranit jan faktor konkret ose abstrakt, n t cilat bhet mbshtetja pr t kuptuar Kuranin drejt dhe thelbsisht dhe q kuptimi t jet m afr ngjarjes, m praktik dhe m i prpikt. shtja e dyt: Mosnjohja e shkaqeve t zbritjes s Kuranit sjell vshtirsi n t kuptuar dhe dyshim. Kjo shihet qart n dy shembujt q do ti sjellim n vijim.

34

Transmetohet se Mervan bin Hakemi nuk e ka kuptuar ajetin: Atyre t cilve u sht dhn (libri), mos i llogaritni se jan duke u krenuar dhe duke u lavdruar pr at q nuk e kan br (e thon se e kan br). Mos mendoni se do ti shptojn dnimit. Dhe e drgon nj njeri te Ibni Abasi dhe i thot: Nse do njeri gzohet me at q i sht dhn dhe q falnderon pr at q nuk i sht dhn, ather do t dnoheshim q t gjith. Ather Ibni Abasi thot: Ky ajet nuk sht pr ju. Por, ka zbritur kur Pejgamberi s.a.v.s. i ka thirrur jehudt dhe i ka pyetur pr dika. Ata fshehin t vrtetn dhe prgjigjen me t pavrtetn, ndrsa pretendonin se jan prgjigjur pr ka jan pyetur. E, pr kt mashtrim jan krenuar, jan lavdruar dhe jan gzuar pr prgjigjen e vrtet. Pastaj ia lexon ajetin: Pastaj Allahu ka marr besatimin prej atyre, t cilve u sht zbritur libri, q librin tua sqarojn njerzve e t mos e fshehin, e ata e kan hedhur pas shpine dhe kan prfituar prej saj prfitime t vogla. Mjer pr ta se ka kan prfituar. E, ajeti ka kt qllim Mos i llogaritni Kur ia sqaroi kt, u hoq dyshimi, gj q tregon se n kuptim t jashtm ajeti nuk e ka at qllim. Transmetohet se Ibni Kudame Ibn Metun sht akuzuar pr alkoolizm. U paraqitn dshmit te Omeri r.a. dhe Omeri i thot: O Kudame do t t dnoj me t rna. Kudame i thot: Pr Zotin, po t kisha pir alkool, si thon, ti nuk do t kishe t drejt t m dnosh, sepse Allahu i Lartmadhruar thot: Nuk ka gjunah pr ata q kan besuar dhe kan br vepra t mira, pr at q kan ngrn, pr sa koh q ata ruhen besojn dhe bjn vepra t mira, e srish ruhen dhe besojn, e vazhdimisht ruhen dhe bjn vepra t mira. Allahu i do punmirt. ( El Maide,93) E, un jam prej ktyre, sepse kam luftuar me t Drguarin e Allahut n Bedr, Uhud dhe Hendek. T gjitha kto jan dshmi t ktij ajeti. Omeri thot: A po e dgjoni ka po thot?. Ather Ibn Abasi thot: Kto ajete kan zbritur si arsyetim pr t kaluarit (gjeneratat e kaluara) dhe argumenton pr at q kan mbetur gjall. Arsyetim pr t kaluarit, sepse ata kan vdekur dhe jan takuar me Allahun para se t ndalohej alkooli, ndrsa argument pr t tjert, sepse Zoti i Lartmadhruar thot: O besimtar! Me t vrtet pijet alkoolike, bixhozi idhujt dhe shigjetat e fallit jan vepra t ndyta t shejtanit. Prandaj, largohuni nga kto, me qllim q t shptoni. el-Maide,90

USULUL FIKHI ISLAM

35 Edhe nse jan prej atyre t cilt besojn dhe veprojn pun t mira, pastaj jan t devotshm e besimtar, t devotshm e bamirs, pr kta e ka ndaluar Allahu t pin alkool. Omeri thot: O Ibn Abas e the t vrtetn. Kjo tregon se ajeti nuk e ka at qllim, i cili shihet nga ana e jashtme e tij. 3. Patjetr duhen zakonet dhe traditat e arabve, njohurit e tyre, mnyrn e t folurit t tyre, metodologjin ligjruese n momentet ku ka zbritur Kurani, sepse mosnjohja e ktyre shtjeve ndikon n moskuptimin e ajetit. Kjo ilustrohet me shembujt n vijim:

a. Zoti i Lartmadhruar thot: Plotsoni haxhin dhe umren pr Allah. Ky sht urdhr pr plotsim, e jo pr haxhin, sepse arabt kryenin haxhin edhe para islamit. E, disa rregulla islami i ka ndryshuar, e disa i ka shtuar, si sht rasti i qndrimit n Arafat, gj q tregon, gjithashtu, edhe obligueshmrin e haxhit dhe t umres. b. Zoti i Lartmadhruar na mson se si ti lutemi atij: O Zoti yn, mos na dno pr at q harrojm ose gabojm . Ebu Jusufi thot: pr idhujtari, sepse ata vetm se e kishin pranuar islamin, e m hert kishin qen idhujtar. E, ndonjri dshiron n besimin n nj Zot, e ai gabon e bhet pabesimtar. Allahu i ka falur ata pr idhujtarin e mhershme. Ai thot: Ky ajet ka qen pr idhujtari, e jo pr shkurorzim, prbetim, lirim nga robria, shitblerje, sepse n kohn e tyre nuk ka ekzistuar prbetimi pr shkurorzim dhe lirim t robris. Zoti i Lartmadhruar thot: Dhe, vrtet Ai sht Zoti i yllit shira. Zoti e ka prcaktuar kt yll, sepse fisi arab Huzatu e adhuronte. Ebu Kebshete sht ai i cili e ka shpikur adhurimin e ktij ylli, e pr kt arsye Allahu e ka prcaktuar kt yll. 4. do tregim i treguar n Kuran dhe i prmendur n t, i cili i kundrprgjigjet, sht argument i prer pr t mposhtur at. Shembull: Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Thon: Nuk i ka zbritur asnj njeriu asgj. E, Zoti iu kundrprgjigjet: Thuaj: Kush e ka zbritur librin me t cilin ka ardhur Musa, si drit dhe udhzim pr njerzimin . Shembull tjetr: Po sa keq po gjykojn ata . Kurani nuk prmend asgj tjetr, pos at q sht e vrtet dhe udhzuese.

36

Pr kt arsye, disa dijetar kan thn: Ligjet para nesh i tregon Kurani dhe nuk ka dika q i mohon sht edhe ligj pr ne T tjert thon: Edhe pse sht e pranueshme se sht e vrtet, prapseprap sht shfuqizuar me sheriatin ton. Duke u bazuar n kt, t tjert thon: Prej pabesimtarve krkohen edhe obligimet sekondare t sheriatit ton. Zoti i Lartmadhruar thot pr arsyetimin e tyre: Thon ne nuk kemi qen prej falsve dhe nuk kemi qen prej atyre q ushqejn t varfrit . E, nuk ka ajet tjetr q e mohon kt. Nga kjo, suneti pr shtjet q ka heshtur (ka pranuar pa i mohuar me fjal) Pejgamberi s.a.v.s. llogaritet argument i ligjeve t sheriatit. 5. Argumenti se Kurani parasheh domosdoshmrit, nevojat, mirsit dhe plotsimet q i sqaron vet Kurani, pa ln mangut asgj. Me kt bhet e qart se Kurani sht vendburim i ligjeve dhe i shtjeve t prgjithshme dhe t trsishme, t cilat duhet ti ket do legjislacion. Pr kt arsye, definicioni i Kuranit m shum sht ligj i trsishm dhe i prgjithshm, se sa i thukt. Ndrsa, suneti sht sqarues i atyre prgjithsimeve dhe sqaron shtjet globale t Kuranit.

USULUL FIKHI ISLAM

37

TEMA E DYT SUNETI

Hyrje E kam zgjedhur termin sunet, e jo shprehjen haber e as ether, sepse haberi sht sikurse hadithi. sht ajo ka i mbshtetet Pejgamberit s.a.v.s. ose sehabiut, ose dikujt tjetr, shprehimisht, veprimtarisht ose vendosmrisht

38

ose atributisht. Ndrsa, etheri sht hadith q arrin n rrug duke arritur te Pejgamberi s.a.v.s., ose sht i ndrprer n rrug duke arritur te Pejgamberi s.a.v.s. e disa fukaha e kan veuar se ka sht ndrprer. Sa i prket sunetit, jan fjal, veprat, vendimet dhe atributet e Pejgamberit s.a.v.s.37

Ne do t flasim pr sunetin me sa vijon: -Definicioni i sunetit, -Llojet e sunetit n baz t zinxhirit, -Argumenti i sunetit, -Pozita dhe vendi i sunetit n krahasim me Kuranin, -Medhhebet e sehabeve dhe dijetarve pr ta llogaritur si baz pr t vepruar me haberin e vetmuar, hadithin mursel, -Veprimet e t Drguarit t Allahut s.a.v.s., disharmonin n mes t fjalve tij ne veprat e tij.

1. Definicioni i sunetit. Sunet gjuhsisht sht shprehje e rrugs dhe e drejtimit normal. Suneti i donjrit, ka sht e thna dhe e ruajtura prej tij, pa marr parasysh se a sht e mir apo e keqe. Shembull: Thnia e t Drguarit t Allahut s.a.v.s.: Kush e trason nj rrug t mir, ai ka shprblim t vetin dhe

USULUL FIKHI ISLAM

39 shprblimin e atyre q veprojn deri n ditn e kijametit, dhe kush e trason nj rrug t keqe, ai ka gabimin e vet, n rend t par, e pastaj gabimin e atyre q veprojn deri n ditn e kijametit .38

Te fukahat sunet sht e kundrta e vaxhibit n ibadete, ashtu si e kemi sqaruar te tematika e ligjit. Ndonjher quhet e kundrta e bidatit, si f.v. thnia: Filani sht prej pasuesve t sunetit. Te Usulijint suneti sht do gj q buron nga i Drguari s.a.v.s. prej argumenteve t sheriatit ka nuk sht n Kuran dhe nuk sht mrekulli, e as brenda kornizs s mrekullis. Me fjal t tjera: Suneti sht do gj q buron nga i Drguari i Allahut s.a.v.s. prej fjalve, veprave dhe vendimeve n heshtje. Gjat ksaj tematike qllimi sht pr kt: a. Suneti foljor. Jan hadithet t cilat i ka thn Pejgamberi s.a.v.s. n vende t ndryshme. Shembull: Thnia e tij: Nuk ka dyshim se veprat shprblehen sipas qllimit. Pastaj, thnia e tij: Nuk lejohet t dmtoj, as t dmtohet askush n islam. Pastaj thnia e tij: Trashgimtari nuk ka t drejt n testament.

b. Suneti veprimor. Jan veprimet e Pejgamberit s.a.v.s. Shembull: -Falja e pes kohve t namazit, -kryerja e rregullave t haxhit, -gjykimi q akuzuesi t sjell dshmi, e i akuzuari t prbetohet. T gjitha kto do ti sqaroj te veprimet e Pejgamberit s.a.v.s. c. Suneti heshtor vendimmarrs . sht kur Pejgamberi s.a.v.s. ka heshtur gjat nj mohimi, veprimi ose t nj fjalie, ose t nj veprimi, t cilat

40

shtje kan qen n prezencn e tij, para tij, n kohn e tij, e q ai e ka ditur. E, vendimi sht realizuar: ose me pajtueshmrin e tij, ose me prgzimin e tij, ose me bekimin e tij, ose duke mos e kundrshtuar, por duke heshtur. Shembull: T ngrnit e Dubit n tryezn e t Drguarit t Allahut s.a.v.s. Shembull tjetr: Pranimi i gjykimit t Pejgamberit s.a.v.s. kur Muadh Ibn Xhebeli ka gjykuar pr mnyrn e prbetimit. Shembull tjetr: Gjykimi pr thembrn (shputa) se kmba e Usames sht prej kmbs s Zejdit, kur ka thn: Vrtet, kto kmb jan t njra-tjetrs, gj q tregon se shputat jan argument pr t vendosur farefisin, si sht n medhhebin e Imam Shafij r.a. 39 Hanefijt thon: Prgzimi i tij nuk ka qen dshmi e gjykimit, mirpo sht dshmuar pr ti mposhtur hipokritt pr thnien e tyre pr prejardhjen e Usame bin Zejdit dhe pr ti detyruar q hipokritt ta pranojn gabimin e tyre n at se me ghykimin e tyre ata kan gjykuar gabimisht. Dijetari Huderij ka thn: Nuk ka dyshim se kjo sht e papranueshme, sepse mohimi i t Drguarit t Allahut mendimin e hipokritve shihet qart se sht e vrtet se ai do ti mohonte.

Ndarja e sunetit n baz t zinxhirit Te shumica e dijetarve, ndarja e sunetit n baz t zinxhirit sht dy llojesh: 1.Suneti mutevatir dhe

USULUL FIKHI ISLAM

41

2. Suneti i vetmuar. Pa marr parasysh se a sht haber i vetmuar i pranuar ( haber i cili ka m shum se tre transmetues), si kan deklaruar Amediju dhe Ibni Haxhibi, apo i papranuar (sht hadithi q ka m pak se tre transmetues ), edhe n shekullin (gjeneratn) e dyt ose t tretn, n at mas, sa q transmetimi sht i besueshm dhe nuk ka shans q t jen pajtuar pr prgnjeshtrimin. 40 Te Hanefijt, n baz t zinxhirit, suneti ndahet n tri lloje: 1. Suneti mutevatir, 2. Suneti meshhur dhe 3. Suneti ahad.41 Kto tri lloje do ti sqarojm me sa vijon: E para: Suneti mutevatir. Tevatur gjuhsisht do t thot kontinuitet, vazhdimsi. Thuhet: sht rreshtuar populli, kur ka ndodhur njri pas tjetrit, me nj distanc mes njeri-tjetrit. Zoti i Lartmadhruar thot: Pastaj ne kemi drguar t drguarit tan t rreshtuar njeri pas tjetrit. N terminologji do t thot: do haber (lajm), i cili ka transmetues tepr t madh, sa q sht e pamundur q t gjith t jen dakorduar t gnjejn. Suneti mutevatir. sht suneti t cilin e kan transmetuar nga i Drguari i Allahut s.a.v.s. nj shumic transmetuesish, q normal sht e pamundur q ato t jen dakorduar t gnjejn n tri gjeneratat e para: gjenerata e sehabeve, gjenerata e tabiinjve dhe gjenerata e tebei tabiinjve, 42 sepse pas ktyre gjeneratave transmetimi sht br nprmjet regjistrimit. Sa i prket asaj q nuk kan mundur t dakordohen pr gnjeshtr, pra pr shkak t emanetit t tyre, pr shkak t orientimit t ndryshm t tyre dhe pr shkak t jets s tyre n vende t,n kt kushtzohet q n t gjitha gjeneratat, duke filluar prej lajmruesit e deri te i lajmruari, t jet transmetim i drejt. Shembull: Transmetimi i Kuranit, po ashtu sunetet praktike, si .f.v. rekatet e namazit, rregullat praktike t haxhit, prcaktimi i prqindjes s zekatit, mnyra e abdesit e t ngjashme, t cilat muslimant i kan pranuar nga i

42

Drguari i Allahut s.a.v.s. me t shikuar ose me t dgjuar, pa kurrfar ndryshimi n mes gjeneratash dhe vendesh. Ndrsa, sa i prket suneteve foljore, ato jan t pakta, si f.v: Pr trashgimtarin nuk lejohet t lihet testament.43 Te disa vrtetues t ktij hadithi, ose hadithi: Kush me qllim gnjen pr mua, le t prgatis vendin e tij n zjarr. 44 Po ashtu, hadithi: Mjer pr t lshuarit e mngve t kmbs, t cilt do t hyn n zjarr.45 Dispozita e hadithit mutevatir: -T gjith dijetart jan t pajtimit se sht argument i prer nga Pejgamberi s.a.v.s., absolutisht sht i sakt, dhe mospranuesi, i cili mohon, sht mohues. Kjo tregon se ne e dim domosdoshmrin q ekzistojn vende t largta n rruzullin toksor dhe personalitete t ndryshm, si dijetart dhe historiant.46 -Disa dijetar e kan prkufizuar numrin e transmetuesve t hadithit mutevatir. -Disa kan thn se minimumi duhet t jet pes, sepse pes sht numri i elits s pejgamberve (Nuhu, Ibrahimi, Musa, Isa dhe Muhamedi a.s). -Disa kan thn shtat, sepse shtat sht numri i strehuesve n shpell -Disa kan thn dhjet, sepse m pak se dhjet sht shumsi i pakics, e jo shumsi i shumics. -Disa kan thn njzet, sepse Zoti i Lartmadhruar ka thn: Nse nga ju jan njzet durimtar. -Disa kan thn katrdhjet, sepse ky sht numri i llogaritur pr namazin e xhumas. Disa kan thn shtatdhjet, sepse Zoti i Lartmadhruar ka thn: Musa i zgjodhi katrdhjet njerz prej popullit t tij . -Disa kan thn njqind e pesmbdhjet, sepse ky ka qen numri i besatues i Ridvanit.

USULUL FIKHI ISLAM

43 T gjitha kto jan argumente t dobta, t cilat nuk kan as baz logjike, e as tekstuale. Prpos ksaj, kjo nuk sht problematika e mospajtimit, sepse mendimi m i preferuar nga t gjith sht: Hadithi mutevatir sht ajo ka sht e sakt prej lajmruesve, pa u caktuar numri i transmetuesve saktsisht.47

E dyta: -Suneti meshhur. N esenc sht lajm i vetmuar (n fillim), pastaj n shekullin (gjeneratn) e dyt sht prhapur ai lajm (hadith) dhe sht br hadith i transmetuar nga nj grup i vogl njerzish, q nuk mund t paramendohet se ata jan pajtuar q t gjith pr prgnjeshtrim. Pas tre shekujve m nuk shikohet se a sht prhapur, apo jo, sepse n prgjithsi t gjitha lajmet (hadithet) e vetmuara jan prhapur n kto (pas ktyre) shekujve . Shembull: ka e transmeton nj sehabij, apo dy sehabij, hadithin nga Pejgamberi s.a.v.s., e pastaj prej tyre e transmeton nj numr i madh i njpasnjshm. 48 Shembull: Nuk ka dyshim se veprat (shprblehen) sipas qllimit. Pastaj hadithi: Islami sht i ndrtuar n pes shtylla. Pastaj: Mos t dmtoj askush dhe t mos dmtohet askush. Pastaj: hadithi i mes-hit: mbi meste. E, po ashtu, hadithi i gurzimit.49 Shihet qart se dallimi n mes t hadithit mutevatir dhe hadithit meshhur sht se hadithi mutevatir sht ai ka ka arritur numrin n fillim dhe gjat tri gjeneratave t para. Ndrsa, hadithit meshhur n tri gjeneratat e para kjo i mungon. Pr kt arsye, Hanefijt thon: Hadithi meshhur sht hadith i sigurt n aspekt formal, e jo kuptimor. Dispozita e sunetit meshhur. sht e sigurt prejardhja prej sehabeve, t cilt e kan transmetuar, por nuk sht i sigurt se ka prejardhje prej Pejgamberit s.a.v.s.. Ky hadith n nj an tregon siguri t transmetimit, por edhe paragjykim t dyshimit se nuk sht i sigurt. Pr kt arsye, ai q nuk e pranon, sht mkatar, e jo pabesimtar.

44

Ky lloj hadithi specifikon prgjithsimin e Kuranit, si sht te Hanefijt, dhe dispozita e tij sht si dispozita e sunetit mutevatir. 50 Te Hanefijt kjo i prngjan parimit shtes t librit t Allahut.

E treta: Suneti i vetmuar. sht hadith t ciln e ka transmetuar vetm nj transmetues dhe nuk e ka arritur shkalln e nivelit t numrit t madh, si f.v. e kan transmetuar nj ose dy, por pa e arritur numrin e madh n tri gjeneratat e para. Shum hadithe jan vrtetuar n kt mnyr. Dispozita e hadithit t vetmuar. sht i dyshimt dhe nuk sht i sigurt. Vaxhib sht t vepruarit me t, por jo pr t besuar se sht vaxhib, sepse dyshimi ekziston n vrtetimin e tij. Kt mendim e kan shumica e dijetarve dhe n prgjithsi fukahat. 51 Kt mendim e ka zgjedhur Amediju, i cili ka thn: Hadithi i vetmuar sht i sigurt, nse nuk ka argumente kundrshtuese.52 Me prjashtim t disa dijetarve, shumica absolute e tyre thon se hadithi i vetmuar sht i pranuar n kushte t caktuara. T ktij mendimi jan edhe Hanefijt. 3.Argumenti i sunetit Dijetart jan argumentuar se suneti i Pejgamberit s.a.v.s. sht argument n nxerrjen e ligjeve t sheriatit, me argumente prej Kuranit, ixhmait dhe argumenteve logjike.53 I pari i sht prmbajtur ktij argumentimi prpos ixhmait (ndihmues, mbrojts dhe prmbajts i hadithit) Imami Shafiju r.a. n librin e tij Um dhe Risaletun 1. Kurani. Allahu ua ka br obligim besimtarve q t dgjojn dhe t pasojn Pejgamberin s.a.v.s. E ka br dgjueshmrin e t Drguarit t Tij dgjueshmri t Tij. I ka udhzuar besimtart q kur t kundrshtohen n mes vete, le t kthehen (bazohen) te Allahu dhe te i Drguari i Tij. Dhe,

USULUL FIKHI ISLAM

45 nuk ka lejuar q askush t zgjedh gjykim tjetr prpos gjykimit t Allahut dhe t Drguarit. E ka br domosdoshmri besimin n t Drguarin. Kush e ka vaxhib q t dgjoj dik, ai e ka vaxhib ti dgjoj fjalt e tij. E, kush e ka vaxhib t besoj dik, ai e ka vaxhib t pasoj fjalt e tij, veprat e tij dhe do vendim t tij.

Zoti i Lartmadhruar ka thn: O ju besimtar, bindjuni Allahut, bindjuni t Drguarit dhe atyre q drejtojn punt tuaja. Nse nuk pajtoheni me ndonj gj, drjejtojuni Allahut dhe t Drguarit; nse besoni Allahun dhe ditn e kiametit, kjo pr ju sht m e mira dhe shpjegimi m i bukur. Zoti i Lartmadhruar ka thn: Kush dgjon t drguarin, ai ve ka dgjuar Allahun Zoti i Lartmadhruar ka thn: Ata q jan t dgjueshm ndaj Allahut dhe t drguarit, do t jen n shoqri me ata t cilt i ka bekuar Allahu: pejgambert, t drejtt, dshmort dhe me njerzit e mir. Sa shok t mir do t jen ata. Nisa 69 Zoti i Lartmadhruar ka thn: Kur Allahu dhe i drguari i tij caktojn dika, ather as besimtari, as besimtarja nuk kan t drejt t sillen sipas mnyrs s vet dhe kush nuk e dgjon Allahun dhe t drguarin e tij, ai me siguri ka humbur keq. El Ahzab;36 Zoti i Lartmadhruar ka thn: Dhe jo, pasha Zotin tnd, ata nuk t besojn deri sa pr gjykats n mosmarrveshjen e tyre nuk t pranojn ty, e pastaj pr shkak t gjykimit tnd nuk ndiejn n shpirtrat e tyre aspak seriozitet, apo vshtrsi, dhe prderisa nuk prulen trsisht, Nisa 65 Zoti i Lartmadhruar ka thn: ka ju jep i drguari, pranojeni, e ka ju ndalon, ndalojeni. Zoti i Lartmadhruar ka thn: Thuaj:nse e doni Allahun, m pasoni mua, Allahu ju don. Ali Imran,31

46

Le t ruhen ata, t cilt veprojn n kundrshtim me urdhrin e tij, mos ti kaploj ndonj sprov, apo mos ti godas ndonj dnim i dhembshm. En Nur 63 Duke krkuar q t besohet n Pejgamber, Zoti i Lartmadhruar ka thn: Me t vrtet besimtar jan vetm ata t cilt besojn Allahun dhe t drguarin e tij dhe kur jan me at pr ndonj shtje t prbashkt, nuk largohen pa marr plqimin e tij. En Nur,24 Zoti i Lartmadhruar ka thn: Dhe besoni Allahun dhe t drguarin e tij, i cili beson n Allahun dhe n fjalt e Tij dhe besoni at me shpres se do t shptoni . El -Earaf Zoti i Lartmadhruar ka thn: Ai sht i Cili drgoi te populli analfabet pejgamber prej mesit t tyre q tu lexoj atyre ajetet e Tij, ti pastroj ata dhe tua msoj Librin dhe urtsin, edhe pse m hert kan qen n humbje t sigurt. El -Bekare Pejgamberi s.a.v.s. i ka mbshtetur t gjitha kto kuptime t ajeteve. N haxhin lamtumirs ka thn: N mes jush kam ln dy shtje: nse i prmbaheni atyre, kurr nuk do t humbni, e ato jan Libri i Allahut dhe sunetet e t drguarit t Tij.54 Mikdam bin Muad Jakrib transmeton se Pejgamberi s.a.v.s. ka thn: Pra, m sht dhn mua Kurani dhe ngjashm me t. Prmbajuni Kuranit: ka t jet e ndaluar n t, ndalohuni, ka t jet e lejuar n t, lejoni; pra, ka t ndalon i drguari i Allahut, sikur t ket ndaluar Allahu.55 2. Ixhmai i Sehabeve Zoti qoft i knaqur me ata t cilt kan br obligim pasimin e sunetit gjat jets dhe pas vdekjes s Pejgamberit s.a.v.s.. Gjat jets s tij zbatonin gjykimet e tij, kryenin urdhrat e tij, largoheshin nga ndalesat e tij dhe nuk bnin dallim n mes t gjykimit t Kuranit dhe gjykimit t Pejgamberit s.a.v.s., ashtu si u sqarua m par te hadithi i Muadh bin Xhebelit: Kur e ka pyetur Pejgamberi s.a.v.s.: Po nse nuk e sheh n

USULUL FIKHI ISLAM

47 librin e Allahut. Ai iu sht prgjigjur: Ather gjykoj me sunetin e t Drguarit t Allahut s.a.v.s..

Praktika e Ebu Bekri Sidikit, Omerit dhe t tjerve, t cilt gjithmon kur nuk e gjenin zgjidhjen e gjykimit n Kuran, vepronin me at ka kishin dgjuar dhe msuar prej Pejgamberi s.a.v.s., ose ka kishin dgjuar sehabet prej Pejgamberit s.a.v.s. . Pas sehabeve kshtu kan vepruar dijetart islam dhe askush nuk e ka refuzuar, por t gjith e kan pranuar. 3.Argument logjik. Allahu i Lartmadhruar e ka urdhruar t Drguarin e Tij ta pasoj shpalljen dhe ta prcjell shpalljen e Tij. Transmetimi i shpalljes sht leximi i Kuranit, ndrsa sqarimin e ka br Pejgamberi s.a.v.s. Jan t fuqishme argumentimet pr sigurin e Pejgamberit s.a.v.s. q t mkatoj, t harroj apo t bj gabim. Pr kt sheriati sht Kurani dhe fjalt e Pejgamberit s.a.v.s.56 Prpos ksaj, n t shumtn e rasteve Kurani ka nevoj pr sqarimin e t pasqaruars, prkufizimin e t papkurfizuars, specifikimin e t prgjithshmes. Shembull: Faleni namazin dhe jepeni zekatin . sht br obligim agjrimi pr ju. Kryerja e haxhit n shtpin e shenjt pr njerzit sht obligim pr Allah. Allahu e ka lejuar shitblerjen dhe e ka ndaluar kamatn . Dhe ju sht lejuar juve, prpos ktyre pr ju. Vjedhsit dhe vjedhses prejuani duart e tyre , e ajete t ngjashme t cilat kan nevoj pr sqarim. E kt detyr e kan kryer fjalt dhe veprat e Pejgamberit s.a.v.s. Zoti i Lartmadhruar ka thn: Ne e kemi zbritur Kuranin q tua sqarosh njerzve ka u ka zbritur atyre . Xhibrili a.s. ia zbriste sunetin Pejgamberit s.a.v.s. ashtu si ia zbriste Kuranin. Zoti i Lartmadhruar ka thn: Dhe nuk flet nga vetvetja, por n t vrtet sht shpallje, e cila i shpallet atij.

48

Po mos t kishte qen suneti argument pr muslimant, nuk do t kishte pasur mundsi zbatimi i farzeve t Kuranit dhe as zbatimi i dispozitave t tij. Evzaiju ka thn: M shum nevoj ka libri (Kurani) pr sunetin se sa suneti pr librin (Kuranin). Ibn Abdul Berri ka thn: Suneti sqaron dhe definon shtjet prfundimtare t Kuranit. Zenadikt dhe disa t vetmuar t Havarixhve e refuzojn argumentimin e sunetit. Abdurrahman bin Mahdi thot: Zenadikt dhe Havarixht kan shpikur hadithin: ka u tregohet prej fjalve t mia, krahasoni me librin e Allahut: nse sht n prputhshmri me Kuranin, ather at un e kam thn, po nse sht n kundrshtim me Kuranin, un nuk e kam thn, po si t kundrshtoj librin e Allahut(nj formulim tjetr), kurse ai m ka zbritur mua pr ju. Jahja bin Muijni ka thn: sht hadith i shpikur, e kan shpikur Zenadikt. Imam Shafiiju ka thn: Nuk ka transmetues as t vogl, as t madh q ka transmetuar e q vrteton besueshmrin e ktij hadithi. 57 Argumentet e mohuesve t argumentit t sunetit Kta mohues jan mbshtetur n mospranimin e sunetit me disa ajete t kuptimit siprfaqsor:58 1. Ata thon: Kurani sht sqarim pr do gj. sht n gjuhn arabe dhe nuk ka nevoj t sqarohet n gjuhn joarabe. Hadithet q i transmetojn transmetuesit jan njerz, t cilt sht e pamundur t mos rrejn, t mos gabojn apo t mos harrojn. Suneti nuk mund t ngritet n vendin e librit i cili sht argument i prer. Zoti i Lartmadhruar ka thn: Ne nuk kemi ln asgj mangut n libr ( Kuran). Ata thon: Po t kishte pasur nevoj Kurani pr sunet, ather do t ishte i mangt dhe i paqart. E, kjo do t tregonte kundrshtim me fjaln e Allahut t Lartmadhruar, e cila gj sht absolutisht e pamundur.

USULUL FIKHI ISLAM

49 I kundrprgjigjemi ktyre se kontesti i ajetit : Nuk ka asnj gjalles n tok, qoft shpend, i cili fluturon me dy kraht e tij, e q nuk jan popull sikurse ju, dhe Ne nuk kemi ln asgj mangut n libr. Tregon se fjala libr ka pr qllim shtje tjetr, sepse Zoti i Lartmadhruar nuk ka ln mangut n asnj shtje prej shtjeve t t gjitha umeteve, edhe pse ata kan br llogaritje t panumrta, kan shkruar pandrprer dhe kan pasur dituri, sepse dituria e Allahut prfshin do gj. Por, edhe nse dakordohemi se qllimi i fjals libr sht pr Kuranin, ather nuk sht qllimi pr t gjitha gjrat n trsi, sepse shum shtje t ksaj bote nuk jan prmendur n Kuran. Qllimi i fjals asgj mangutsht pr ligjet fetare, t cilat jan baz e akaidit (besimit) si obligueshmri e zekatit, t lejuarit e t mirave, t ndaluarit e t kqijave, e q sqarimin e tyre e ka marr prsipr argumentimi tjetr, si sht fjala e Zotit t Lartmadhruar Dgjoni Allahun dhe dgjoni t drguarin.

Kshtu interpretohet edhe fjala e Zotit t Lartmadhruar Dhe ne ta kemi zbritur librin, sqarim pr do gj . Nuk sht pr qllim gjithpfshirja. Edhe ky ajet komentohet si ajeti i siprprmendur. Kt e tregon edhe Ibni Mesudi r.a. kur ka thn: Allahu ka mallkuar heqsen e qimeve t vetullave dhe at q i heq.59 Kt e dgjon nj grua e fisit Esed, e cila shkon t Ibni Mesudi dhe i thot: O baba i Abdurrahmanit, kam dgjuar se e ka mallkuar kt e kt. Ibni Mesudi i thot: Po pse t mos e mallkoj at q e ka mallkuar i Drguari i Allahut dhe q sht n librin e Allahut. Ajo i thot: E kam lexuar tr mushafin, po nuk e pash at q ti thua. I thot: Po ta kishe lexuar, do t kishe hasur n ajetin Kuranor : ka ju jep (urdhron) i drguari, merreni at, dhe ka ju ndalon juve pr dika, largohuni. Transmetohet se Shafiiju a.s. ka qen ulur n mesxhidi haram, duke iu folur njerzve, dhe u thot: Pr do gj q m pyetni ju jap prgjigjen, duke u bazuar n librin e Allahut. Nj njeri e pyet pr disa kafsh dmtuese q lejohen t mbyten n Qabe. Po ku e more kt dispozit n Kuran. I prgjigjet: ka ju jep (urdhron) i drguari, merreni at, dhe ka ju ndalon juve pr dika, largohuni. Pastaj, e tregon hadithin nga Omeri r.a. S dyti, ata kan thn: Suneti nuk sht argument, nga shkaku se Allahu nuk e ka br detyrim t ruhet, ashtu si e ka br ruajtjen e Kuranit. Zoti i Lartmadhruar ka thn: Vrtet, Ne e kemi zbritur Dhikrin

50

(Kuranin) dhe ne e ruajm at . Ky ajet sht posarisht pr Kuranin, pasi q drejtimi sht vetm pr t. I kundrprgjigjemi n dy aspekte: E para: Dhikr nuk sht qllimi posarisht vetm pr Kuranin, por prkundrazi i afrohet alternativs se qllimi sht pr sheriatin, i cili prfshin Kuranin dhe sunetin, sikurse sht kuptimi i fjals s Zotit t Lartmadhruar; Dhe nuk lejon Allahu q t shuhet, por e plotson (dhe e forcon) dritn e tij, edhe nse e urrejn pabesimtart Drita e tij sht sheriati dhe feja e Tij. E dyta: Edhe nse dakordohemi se fjala Dhikr ka pr qllim posarisht Kuranin. Nuk sht ajeti argumentimi, si thon ata se suneti nuk sht argument, sepse prkufizimi nuk sht joalegorik; sepse Allahu ka ruajtur edhe gjra t tjera prpos Kuranit. Zoti i Lartmadhruar ka thn: Vrtet, Allahu i mban qiejt dhe tokn q t mos biejn (humbin) . Kjo sht, sepse i ruan. Zoti i Lartmadhruar ka thn: Allahu t mbron ( ty o Muhamed) nga njerzit, t ruan ty. Prfundim: Mospranimi i argumenti t sunetit sjell shtje t rrezikshme n fe, sepse, nse nuk argumentohemi me t, nuk mund t kuptojm namazin, zekatin, haxhin e farzet tjera n prgjithsi t Kuranit, t cilat i ka marr prsipr Kurani ti sqaroj, prpos n aspekt gjuhsor. Kshtu bien nga obligimi namazet, zekati t cilat jan prcjellur besnikrisht deri tek ne, obligimet e tyre. Kshtu ka thn Imam Shafiiju r.a. Kshtu ka thn edhe dijetari Shefkaniju n librin Irshadul Fuhul. Ibn Bedrani ka thn: dokush q ka dituri e di se argumentimi me sunetin e pastr dhe pavarsia e tij n sheriatin islam sht domosdoshmri fetare dhe kt nuk ka kundrshtuar askush, prpos atyre q nuk kan njohuri n fen islame.60 Vendi i sunetit n krahasim me Kuranin Si argument suneti e z vendin e dyt, menjher pas Kuranit. sht burim i dyt prej burimeve t sheriatit, sepse Kurani sht argument i prer dhe i sigurt, ndrsa suneti sht jo i prer dhe i pasigurt. Pa dyshim se e sigurta sht sqaruese i Kuranit, e sqaruesi pason t sqaruarn. E sqaruara ka

USULUL FIKHI ISLAM

51 prparsi t jet e para. Kjo vrtetohet nga transmetime t shumta, e nj prej tyre sht hadithi i Muadh bin Xhebelit: E, me ka do t gjykosh, o Muadh?, t cilin hadith e kemi treguar m hert.

Pastaj, praktika e Ebu Bekri Sidikit n ixhtihadin e tij, letra e Omerit r.a., kur ia drgon kadiut Sherif, ku i thot: Shiko ka sht e qart pr ty n librin e Allahut dhe mos pyet ask tjetr. Po nse nuk e sheh n librin e Allahut paso sunetin e t Drguarit t Allahut s.a.v.s. Ibn Mesud r.a. ka thn: Atij t cilit i paraqitet rasti t gjykoj, le t gjykoj me at ka sht n librin e Allahut. Po nse paraqitet dika ka nuk sht n librin e Allahut, le t gjykoj ashtu si ka gjykuar Pejgamberi s.a.v.s.. Ndrsa, sa i prket sunetit, nga aspekti i prcaktimit t dispozitave, n librin Risale Imam Shafiiju r.a. ka sqaruar kshtu:61 Suneti ose mund t jet sunet i fort, i cili sunet vrteton dispozitn Kuranore, ose sunet sqarues i Kuranit, ose pr t argumentuar me t shfuqizimin e nj dispozite t Kuranit, pr t ciln Kurani ka heshtur. Kto katr forma nevojiten t sqarohen n detaje: E para: Q suneti t vrtetoj nj dispozit, e cila sht n Kuran. Kshtu dispozita ka dy burime. Shembull: Urdhri pr faljen e namazit, dhnien e zekatit, agjrimin e ramazanit, kryerjen e haxhit, pastaj ndalimin e idhujtaris, dshmimi i rrejshm, sjelljen e keqe ndaj prindrve, vrasjen e njeriut pa t drejt, ndalesn e marrjes s pasuris t tjerve pa t drejt. Shembull: Nuk lejohet asgj pr muslimanin, prpos ajo ka sht e pastr pr veten e tij.62 Ky hadith sht vrtetues i fjals s Allahut t Lartmadhruar: O ju q keni besuar, mos hani pasurin e njri-tjetrit me padrejtsi. Mirsia ndaj grave. Shembull: Hadithi: Friksojuni Allahut dhe silluni mir ndaj 63 grave. Ky hadith sht n prputhshmri me fjaln e Zotit t Lartmadhruar: Dhe jetoni me to me mirsi E dyta: Q suneti t jet sqarues i Kuranit. Ktu do ti prmendim tri mnyra t sqarimit.

52

a. Q Kurani t sqaroj at q Kurani e thot globalisht . Shembull: Hadithet t cilat sqarojn mnyrn e faljes s namazit, e prqindjes s zekatit, mnyrn e kryerjes s haxhit, shitblerjen e vlefshme dhe t pavlefshme, llojet e kamats, perin e bardh dhe perin e zi te ajeti i agjrimit. b. Q Kurani t specifikoj prgjithsimin e Kuranit. Shembull: Hadithi i Pejgamberit s.a.v.s.: Nuk lejohet njeriu t martohet as me halln, as me tezn, as me vajzn e vllait, as me vajzn e motrs .64 Ky sht specifikim i fjals gjenerale t Zotit t Lartmadhruar: Dhe ju sht lejuar juve, prpos ktyre. Shembull: hadithi i Pejgamberit s.a.v.s. Ka ndaluar do egrsir mishngrnse (shqyese) dhe do shpend kthetrashqyes .65 Ky hadith ka qen specifikim i asaj se arabt ushqeheshin me ato shpend dhe kafsh, me ajetin : Thuaj: prej asaj q m sht shpallur nuk shoh asgj t ndaluar prej ushqimeve, me t cilat ushqeheni, prpos nse sht cofttin ose gjak rrjedhs, ose mish derri, sepse kto jan flliqsir ose mkat, sepse jan thrrur jo n emr t Allahut. Shembull: hadithi: Vrassi nuk trashgon asgj,66 sht specifikuar prej ajeteve t trashgimis n suretu Nisa. Zoti i Lartmadhruar thot: Ju porosit Allahu qpr fmijt tuaj mashkullit i takon sa dy femrave. c. Q suneti t prcaktoj t paprcaktuarn e Kuranit, ose t shpjegoj qllimin e Kuranit, kur Kurani e tregon dika t paqart. Shembull: Hadithi ka prcaktuar vendin e prerjes s dors, e ai vend sht kyi i shuplaks s dors. 67 Ky sht prcaktim i paprcaktimit t ajetit: Vjedhsit dhe vjedhses prejuani duart e tyre. Shembull: prsritja e pastrimit t pjesve t abdestit dhe obligueshmria e pastrimit t brrylave. sht sqarim i ajetit: Pastroni fytyrat tuaja dhe duart deri n brryla .68 N kt ajet sht e mundur t prsritet, por edhe t mos prsritet pastrimi i pjesve; po ashtu, mund t pastrosh edhe t mos pastrosh brrylat. Por, hadithi i ka sqaruar gjrat e paqarta.

USULUL FIKHI ISLAM

53 E treta: -Q suneti t tregoj t shfuqizuarn dhe shfuqizuesin e Kuranit. Medhhebi Shafiij nuk e lejon q Kurani t shfuqizohet me sunet, duke u bazuar n ajetin: Ne nuk shfuqizojm ndonj ajet, apo t harrojm at, e q Ne t mos sjellim m t mir se ajo, apo t ngjashm me at , sepse folja Ne sjellim tregon se Ai i cili sjell t ngjashm, apo m t mir, sht Allahu i Lartmadhruar. E, kjo ndodh vetm ather kur shfuqizues sht Kurani, ndrsa dy fjalt m t mir se ajo, apo t ngjashm tregon q zvendsuesi t jet m i mir se e zvendsuara ose s paku i ngjashm me t. E, suneti nuk sht kshtu. Por, suneti sht ai q sqaron shfuqizimin e Kuranit me Kuran. Shembull i ksaj sht thnia e Zotit t Lartmadhruar: Juve ju sht br obligim ajo se kur ndonjrit prej jush i vjen vdekja, le t lr testament pr prindrit dhe t afrmit, sht obligim i t devotshmve q ta prcjellin me drejtsi. El Bekare,180 Ky ajet sht shfuqizuar me ajetet e trashgimis, mirpo njohja e ktij shfuqizimi sht br nprmjet sunetit.

Mendimin e Shafiijut e ka kundrshtuar mendimi i shumics absolute t dijetarve, e po ashtu edhe Bejdeviju dhe Esneviju nga vet dijetart e medhhebit Shaffij. Ata thon: Se suneti ndonjher shfuqizon Kuranin. E kan ilustruar me shembullin: Pr trashgimtart nuk ka testament.69 Ajetin t cilin e kemi cekur m hert: Ju kemi b obligim kur ndonjrit i vjen vdekja nuk sht shfuqizuar ajeti i trashgimis, sepse ky ajet nuk bie ndesh me ajetin e testamentit pr t afrmit; sepse, e para, sht pr nj t tretn e pasuris, ndrsa testamenti zbatohet me nj t tretn. Do ta sqarojm m detajisht n temn e shfuqizimit. E katrta: -Q suneti t jet vendoss dhe vrtetues i dispozits pr t ciln ka heshtur Kurani, e q ajo dispozit t jet vendosur drejtprsdrejti prej sunetit, e pr at dispozit nuk ka tekst Kuranor. Shembull: Hadithet q tregojn pr gurzimin e prostitutit t martuar, -dispozita e prbetimit dhe nj dshmitari. -T ndaluarit e mndafshit dhe zbukurimit me ari pr meshkuj. -Sadekatul fitri. -Obligueshmria e dijes dhe Akiles. -T ndaluari e mishit t gomarit, -lirimi i robit e t ngjashme.

54

Vrehet se Shafiiju e ka pranuar q suneti sht pr t shtuar n Kuran, suneti sht prcjells i Kuranit dhe se suneti kthehet n t; sht brenda kornizave t bazave t prgjithshme t dispozituara n Kuran. Ixhtihadi i Pejgamberit s.a.v.s. sht n dispozitat bazore n Kuran dhe n thelbin legjislativ. Ather, nuk mund t ndodh mospajtim n mes t dispozitave Kuranore dhe t sunetit 5. Medhhebet e sehabve dhe dijetarve rreth t vepruarit me hadithin e vetmuar dhe argumentimi me t E para: -Si kemi cekur m par, sehabet jan pajtuar se lejohet t veprohet me hadithin e vetmuar. Hadith i vetmuar sht hadithi, t cilin e kan transmetuar nj ose dy, pa arritur n shkalln e shumsit t madh, e as t vogl. Sehabet me ksi hadithi kan vepruar aq shum, sa q rastet jan t panumrta. Prej atyre rasteve jan: pranimi i hadithit t Ebu Bekri Sidikit n ditn Sekif, kur iu sht drejtuar popullit Kurejsh. 70 Hadithi i tij: Pejgambert varrosen aty ku vdesin. Po ashtu hadithi: Ne pejgambert nuk trashgohemi; at q e lm mbetet (jepet) sadaka.71 Kan vepruar me hadithin e Mugirete bin Shubes dhe Muahmed bin Muslemes se Pejgamberi s.a.v.s. ia ka dhn gjyshes nj t gjashtn. 72 -Omeri r.a ka vepruar me hadithin e Amr bin Hazmit n Dije. Po ashtu, Omeri r.a me hadithin e Abdurrahman bin Aufit n pranimin e xhizjes prej zjarrputistve: Veproni me to, si veproni me pasuesit e librit. 74 -Othmani r.a. ka vepruar me hadithin e Ferias bin Malikut pr vendin e qndrimit t gruas n periudhn e Idetit pas vdekjes s burrit t saj. E, ai hadith sht: Qndro (n shtpi t burrit) deri sa t prfundoj ideti .75 (n shtpin e burrit). -Ibn Abasi ka vepruar me hadithin e Ebi Seid el Hudrijit pr kamatn n t holla, pasi q para ksaj nuk gjykonte pr kamatizim n NESIE(mallra me malra shtes).76 -Shumica absolute e dijetarve kan gjykuar me hadithin e Aishes r.a. pr obligueshmrin e Guslit, kur t takohen dy organet seksuale. 77

USULUL FIKHI ISLAM

55

Prpos rasteve t siprprmendura, ka edhe shum raste t tjera,. 78 Vetm se sehabet dallohen n rrugn e vrtetsimit t sunetit me hadithe t vetmuar dhe asaj ka transmetohet, vetm e vetm pr ta br m t fuqishme, sa m bindse, sa m t besueshme vrtetsin e hadithit nga i Drguari i Allahut s.a.v.s. Ebu Bekri Sidiki dhe Omeri r.a. nuk pranonin hadithin e vetm, prpos me dshmin e dy vetve (sehabeve), t cilt e kan dgjuar hadithin prej Pejgamberit s.a.v.s. Shembull: Ngjarjen e trashgimis s gjyshes, t ciln e cekm m par. Ajo (gjyshja) shkon te Ebu Bekri Sidiki dhe e krkon t drejtn e saj trashgimore. Ebu Bekri i thot asaj: Nuk shoh se ke t drejt, sipas Kuranit, dhe nuk di se Pejgamberi s.a.v.s. ka treguar se t takon ty pjes trashgimie. Pastaj, pyet njerzit. Ngritet Mugirete bin Shube dhe thot: Kam dgjuar t Drguarin e Allahut s.a.v.s. se asaj i takon nj e gjashta. Ebu Bekri i thot: A ka ndonj tjetr q e ka dgjuar me ty. Ather dshmon Muhamed bin Muslemete pr t njjtn gj dhe e zbaton. Kshtu ka vepruar edhe Omeri . Transmeton Buhariu dhe Muslimi nga Ebi Sejid el Hudriji, i cili ka thn: Kam qen ulur n nj kuvend prej kuvendimeve t Ensarve, aty i friksuar hyn Ebu Musa el-Eshariju. N kuvend e pyesin: Pse je friksuar? Ai prgjigjet: M ka urdhruar Omeri q t shkoj tek ai. Shkova tek ai, kam krkuar leje, por pr shkak se nuk ka dgjuar, nuk m sht dhn leje, jam kthyer. Pas nj kohe m ka pyetur: Pse nuk ke ardhur n koh t caktuar. I kam thn: Un kam ardhur, kam dhn selam (kam krkuar leje) tri her. Pasi q nuk kam marr prgjigje, jam kthyer, sepse Pejgamberi s.a.v.s. ka thn: Nse ndonjri nga ju krkon leje tri her dhe nuk i jepet leja, le t kthehet nga ka ardhur.79 Omeri m ka thn: Pr kt patjetr duhet t m sjellsh dshmi, se e ka thn kshtu (Muhamedi a.s). Ata than: Dshmi do t ket prej ndonjrit prej neve? Ather ngritet Ebu Saidi dhe dshmon vrtetsin. Pastaj Omeri thot: Un nuk t kam akuzuar pr asgj, por shtja ishte se n pyetje ishte hadithi i Pejgamberis.a.v.s..

56

Aliu r.a. krkonte nga transmetuesi i hadithit q t prbetohet se ai e ka dgjuar hadithin nga Pejgamberi s.a.v.s.. Ai ka thn: Kur kam dgjuar ndonj hadith nga Pejgamberi s.a.v.s., ka pasur dobi sa ka dashur Allahu. Kur dikush m ka treguar ndonj hadith, e kam detyruar t prbetohet, e pasi q sht prbetuar, i kam besuar. Ndonjher sehabiju e ka kthyer prap hadithin ose pr shkak t mosbesimit t transmetuesit, ose e ka ditur se ai hadith sht shfuqizuar, ose pr shkak se ka pasur hadith m t fuqishm se ai, sipas mendimit t tij. Kt do ta sqarojm me shembuj praktik. Omeri r.a. nuk e ka pranuar hadithin e Fatimes bin Kajsit, kur ka krkuar vendbanim. Ajo ka thn: Burri im m ka lshuar, e nuk m ka ln mua i Drguari i Allahut vendbanim dhe as furnizim.80 Omeri i prgjigjet asaj: Nuk e kemi ln anash librin e Zotit ton, e as t pejgamberit ton, pr shkak t nj gruaje, pr t ciln nuk dim a gnjen apo flet t vrtetn, a e ka mbajtur prmendsh (hadithin), apo e ka harruar. Ajshja r.a. nuk e ka pranuar hadithin e Ibni Omerit : I vdekuri dnohet pr shkak t vajtimit t familjes s tij ,81 sepse Zoti i Lartmadhruar ka thn: Nuk e bart barrn e tjetrit askush, q do t thot se njeriu nuk dnohet pr shkak t mkatit t tjetrit. Ibn Abasi nuk e ka pranuar hadithin e Ebu Hurejres: Kush e bart xhenazen, le t marr abdest. Ai(Ibn Abasi) ka thn: Bartja e xhenazes nuk na obligon abdesin. Aliu r.a. nuk e ka pranuar hadithin e Muakal bin Senanit el Eshxhaijut, kur i thot Ibn Mesudit: Ka gjykuar n dispozitiv pr kompensim, nse gruas i vdes burri para se t kontaktoj seksualisht, q ajo t marr mehrin, sepse asaj i takon mehri i ngjashm me nj grua paralele as m shum, e as m pak. Kam gjykuar, sepse kshtu ai ka thn, se kshtu ka gjykuar Pejgamberi s.a.v.s. me rastin e Birua bint Vashik el Eshxhaije. Ibn Mesudi sht gzuar pr s teprmi kur e sheh se ngjashm ka gjykuar Pejgamberi s.a.v.s. 82 Mirpo, Aliu r.a. nuk ka vepruar me kt hadith dhe nuk ka parapar q asaj ti takoj mehri. Ai ka thn: Ne nuk e lm librin e Allahut pr shkak t thnies s nj beduini. Aliju r.a. ka kundrshtuar q ti jepet dika gruas,

USULUL FIKHI ISLAM

57 nse burri i saj vdes para kontaktimit seksual. Ai i ka i dhn prparsi Krijuesit ndaj hadithit t vetmuar, i cili nuk sht i vrtet, sipas mendimit t tij. Ky mospranim dhe ky qndrim i sehabeve nuk sht se me sunet nuk argumentohet, por nuk e kan pranuar dhe kan marr qndrim, pr shkak se ka munguar ndonj kusht, ose ka pasur argument prball sunetit, ose pr shkak se shtja e ka krkuar t jet ashtu.

E dyta: Argumentimi me hadithin e vetmuar . Atyre t cilt duke argumentuar se sht argumenti i dyshimt, sht e mundur q t ket n t mashtrime dhe rrena prej transmetuesve, dhe pr shkak se me t ka shum q kan thn me hamendje, sipas dshirave, e q sht vshtir se mund t dallohet e vrteta prej t pavrtets. N lidhje me kt shtje sht prgjigjur Shafiiju. Argumentimet e tij do ti reduktojm n pes pika: E para: N sheriat Kijasi sht i vrtetuar me Kuran ose me sunet. E, kjo do t thot se gjykimi bhet me dshmin e dy dshmitarve, ose dshmia e nj burri dhe nj gruaje; aty nuk e lejon etika t hyjn meshkujt. Gjykimi: Domosdoshmria e dhnies prparsi ans s vrtet ndaj t pavrtets. E dyta: Pejgamberi s.a.v.s. ka apeluar q t ruhet fjala e tij, veprat e tij dhe veprimi me to, pa marr parasysh n mnyr individuale apo kolektive. Pejgamberi s.a.v.s. ka thn:Zoti e bekoft robin, i cili dgjon thnien time, e mson prmendsh, e ruan dhe e prcjell. Ndoshta prcjells i fikhut sht ai i cili nuk sht dijetar. Ndoshta bartsi i fikhut sht m i vlefshm se fekihu, i cili sht m i mir se ai vet . Tri gjra nuk e mashtojn zemrn e muslimanit: sinqeritei i puns vetm pr Allah, kshilla pr muslimant dhe prmbajtja ndaj xhematit. Thirrja e tyre prfshin ata t cilt vijn pas tyre.83Nuk ka ndikim n prcjellje, vetm nse prcjellsi i fjals sht argument i cili pranohet prej pranuesit. E treta: sht vrtetuar se sehabet kan prcjellur ligjet e sheriatit me hadith t vetmuar, ndrsa, Pejgamberi s.a.v.s. i ka aprovuar. Prpos ksaj Pejgamberit s.a.v.s. i ka mjaftuar q nj transmetues tia prcjell ligjin, si ka qen rasti me ngjarjen e kthimit t falsve n mesxhidin Kuba, ku nj njeri ka lajmruar pr ndryshimin e kibls dhe e ka ndryshuar.

58

E katrta: Pejgamberi s.a.v.s. ka drguar n t njjtn koh dymbdhjet sehabe tek dymbdhjet mbretr pr ti thirrur n islam. Pejgamberi s.a.v.s. u drgonte letra udhheqsve nprmjet nj njeriu. E pesta: Sehabet kan pranuar nj lajm, nse nuk kan gjetur argument n Kuran apo sunet, si e prmendm m par. Ata kan gjykuar pr nj shtje me mendimin e tyre; kur e kan msuar nj hadith, e kan kthye mendimin e tyre personal, ashtu si ka vepruar Omeri, i cili kishte gjykuar q t trashgohet dija e t vrarit pr Akiletihi. Pastaj, e ka kthyer (ndryshuar) mendimin me hadithin e Dahak bin Sufjanit, ku thuhet : Gruaja trashgon nga Dija e burrit t saj. Kto argumentime i kan vrtetuar shumica absolute e dijetarve, 84 duke argumentuar me mendimin e tyre se sht vaxhib t vepruarit me lajmin e vetmuar. E, pastaj kan shtuar argumentime t tjera prej Kuranit logjik: 85 Sa i prket Kuranit, Zoti i Lartmadhruar ka thn :Dhe kur Allahu mori besatimin prej atyre te cilve iu sht dhn libri q ta sqarojn at (Librin) dhe mos ta fshehin. Zoti i Lartmadhruar ka marr besatim prej atyre t cilve iu sht dhn libri q tua sqarojn njerzve dhe mos t fshehin asgj prej tyre. Ky ka qen sqarim pr secilin prej tyre, sepse ligjrimi sht pr do njeri, aq sa ka mundsi. E, sht e pamundur q t gjith t ken mundsi. Ather bhet e qart se ligjrimi sht pr donjrin, nga shkaku se shumsi sht pr kolektivin, por q prfshin secilin ve e ve. Po mos t ishte lajmi i vetmuar argument, nuk do t kishte urdhruar sqarimin kolektivit ve e ve. Zoti i Lartmadhruar ka thn:Po mos t jet nj grup prej do grupi t tyre, t cilt specializohen n fe dhe q t kshillojn popullin e tyre, nse ata kthehen prapa, e q qllimi i tyre sht q tua trheqin vrejtjen. Dihet se skuadra sht prej tre vetve, ndrsa m pak se skuadra sht miniskuadra, ose prej nj individi, ose prej dy individve, ndrsa pjesa e ajetit q t trheqin vrejtje, i cili mund t realizohet prej fjals s nj individi, apo dy vetve. Po mos t ishte lajmi i vetmuar argument, nuk do t kishte qen obligim q dgjuesi ta prqndroj mendjen dhe q t kujdeset ka thot trheqvrejtsi, i cili sht n pjesn e ajetit me qllim q t jeni t kujdesshm (vmendshm).

USULUL FIKHI ISLAM

59 sht urdhr prej Zotit t Lartmadhruar, q do t thot sht obligim vmendsia. Sa i prket ans logjike, lajmi mund t jet i vrtet dhe i pavrtet, ndrsa vrtetsia pr drejtsi sht e kushtzuar n transmetim tek i cili anon vrtetsia m shum se gnjeshtra; e vetm ather merret vendim q t veprohet me lajmin e vetmuar n fetva, dshmi, dhe n shtjet e dynjas, si f.v. lajmi i mjekut se dika t bn dm e t ngjashme, si n mendimet n luftra etj etj. Mospranuesit me lajmin e vetmuar prej t cilve jan: Xhebaniju, Kashaniju, nj pjes e mutekeliminve, disa Revadij kan sjell disa argumente, t cilat do analizues i kupton se jan argumente t dobta. Pr kt arsye, nuk e shoh t arsyeshme ti prmend ktu, pasi q mjaftojn argumentet e shumics absolute t dijetarve q i prmendm m par.

E treta: Medhhebi i dijetarve t katr medhhebeve pr veprimin me lajmin e vetmuar. Hanefijt pr t vepruar me lajmin e vemtuar (personal) i kushtzojn tre kushte:86 1. Q transmetimi t mos veproj t kundrtn e asaj q e transmeton. Nse e kundrshton, ather veprohet me mendimin e tij, e jo me transmetimin e tij, sepse kundrshtimi i tij me veprim sht pr shkak t shfuqizimit t asaj thnie, pasi q e ka msuar t kundrtn. Pr kt arsye, nuk kan vepruar me lajmin e Ebu Hurejres, kur ka treguar hadithin pr qenin: Kur e lpin qeni enn e ndonjrit prej jush, le ta laj shtat her, njrn prej atyre shtat herve ta bj pastrimin me dhe. 87 I ka mjaftuar Ebu Hurejres q ai vet n vepr ta bj pastrimin tri her, si ka transmetuar Darukutniju. 2. Q tematika e hadithit t mos jet tem q sht e prhapur dokund, e kan nevoj njerzit pr sqarim. Pra, shtja sht q ti plotsoj krkesat pr transmetimin e tij n mnyr t shumnumrt dhe t njohur. Transmetimi i tij n nj rrug mund t lind dyshimin n vrtetsin e burimit nga i Drguari i Allahut s.a.v.s. Pr kt arsye, nuk kan vepruar me hadithin e ngritjes s duarve n ruku n namaz. 88 Vrehet se Shafiijt e kan vrtetuar kt hadith prej shtatdhjet sehabeve. 3. Q hadithi t mos jet n kundrshtim me Kijasin dhe me bazat e sheriatit, nse transmetuesi nuk sht Fekijh, sepse transmetimi i hadithit bhet me kuptim t pranuar n mes t transmetuesve e jo tekstualisht. Mirpo, nse transmetuesi nuk sht fekih, sht e mundur q ti ik dika

60

nga kuptimi, nga i cili kuptim do t ndrtohej ligji (dispozita). Nga transmetuesit, q nuk jan fukaha, jan: Ebu Hurejre, Selam Farisiju, Enes Bin Maliku. Pr kt arsye, nuk e kan marr parasysh n veprim hadithin e Ebu Hurerjes pr delen apo Devn, e cila nuk sht mjelur. sht hadithi i Pejgamberit s.a.v.s.: Mos e lini delen apo lopn t pamjelur (pr ta shitur). Kush e blen, ai ka t drejt t zgjedh n mes t dy shtjeve, pasi q ta mjel: nse dshiron, e mban n pronsi, e nse dshiron, e kthen s bashku me nj en (saa) me hurme.89 Ata thon: Ena (saa) me hurme sht zvendsim pr qumshtin e mjelur. E, kjo sht n kundrshtim me Kijasin dhe rregullat e sheriatit. sht n kundrshtim me kompensimet e dnimit, ku rregull sht: E ngjashmja me t ngjashmen dhe sasia e njjt me sasi t njjt . Po ashtu, sht n kundrshtim me rregullin EL haraxhu bid-Daman.(Dmshprblimi pr shkak t shfrytzimit, nse e kthen mallin ),90 e cila e bn GILEN (kompenzimin) si rezultat, n vend t t njjtit artikull atij t cilit duhet paguar dnimi. Kjo dshmon se qumshti sht i blersit t deles apo deles, ndrsa shtja, pr tia kthyer nj en (saa) me hurme, sht n kundrshtim me kt rregull. E vrteta sht se ky kusht sht mendimi i Isa bin Ebanit dhe atyre q e pasojn prej Hanefijve t mvonshm. Te ata baz sht q ti jepet prparsi haberit (hadithit t vetmuar) absolutisht, sepse Ebu Hurejre ka qen Fekijh; edhe vet Ebu Hanife e konsideron Fekijh. Ai e ka pranuar hadithin pr prishjen e agjrimit. Muhamedi s.a.v.s. ka thn: Kush ha ose pi me harres, le t plotsoj agjrimin e tij, sepse Allahu e ka ushqyer dhe ia ka mundsuar t pij.92 Ebu Hanife ka thn: Po t mos ishte ky transmetim, do ta kishte marr pr baz Kijasin, pra prishjen e agjrimit. Hanefijt nuk e kan pranuar hadithin e mosmjeljes s deles apo deves pr shkaqe t tjera, jo duke e kritikuar sehabijen, si thnia: Hadithi sht hadith Mudtarib, ose i shfuqizuar, ose nuk sht vrtetuar vrtetsia e tij. Me nj fjal, dijetart e kan diskutuar, kan gjetur arsye t mospranimit dhe n fund e kan refuzuar. Seneani n librin Subule Selam shkruan: Hadithi sht baz pr ndalimin e mashtrimit n shitblerje dhe ndalimin pr mosmjelje t deles, para shitjes s tyre, dhe t drejtn e zgjedhjes s vazhdimit t kontrats ose prishjen e saj prej blersit.

USULUL FIKHI ISLAM

61 Medhhebi Malikij: Pr t vepruar me hadithin e vetmuar, Imam Maliku e ka kushtzuar q t mos jet n kundrshtim me banort Medinas, 93 sepse vepra e banorve Medines z vendin e transmetimit t Pejgamberit s.a.v.s. dhe si transmetim i nj grupi t nj grupi i cili sht m prioritar se sa transmetimi i nj personi te nj person tjetr. Prpos ksaj, Medinasit jan m t diturit pr ndonj prej shtjeve apo gjendjeve t Pejgamberit s.a.v.s. Pr kt arsye, Malikijt nuk e kan pranuar T drejtn e zgjedhjes (prishjes apo vazhdimit t kontrats) n kuvend, e jo m von . sht hadithi t cilin e ka transmetuarHakim bin Hazani r.a. se Pejgamberi s.a.v.s. ka thn: Shitblerja sht e drejt zgjedhjeje prderisa nuk ndahen (shitsi dhe blersi). Nse kan qen t drejt dhe kan sqaruar pikat e shitblerjes, qoft e bekuar shitblerja e tyre. Po, n qoft se jan rrenacak dhe fshejn t metat e tyre, mos qoft e bekuar shitblerja e tyre94.

Dijetart e kan debatuar mendimin e Imam Malikut pr ixhmain e banorve t Medins, sepse ata nuk jan t pagabueshm, pr shkak se ata nuk prfaqsojn t gjith umetin, si do t sqarojm m von. Medhhebi Shafiij: Pr t vepruar me hadithin e vetmuar, Imam Shafiiju kushtzon katr kushte t prcipta dhe precize. Sipas mendimit t tij, ato jan:95 1. Q tranmsetuesi t jet i devotshm n fen e tij dhe i sinqert n hadithin e tij. 2. Q t jet i menur, i logjikshm n at q thot dhe ta dij ka thot, ashtu q t ket mundsi ta transmetoj hadithin pik pr pik, ashtu si e ka dgjuar, pa deformim t fjalve, e jo q t transmetoj hadithin me kuptim. 3. Q t jet i sakt n at q transmeton, ashtu q ta ket mbajtur prmendsh mir, nse nuk e prcjell hadithin prej librit t tij. 4. Q hadithi t mos jet n kundrshtim me hadithet e dijetarve, nse q t dy hadithet flasin pr t njjtn tematik. Kto kushte i kushtzojn te secila gjenerat e transmetuesve derisa hadithi i pashkputur t arrij deri te Pejgamberi s.a.v.s., ose deri te tabiint. Me nj fjal, shart pr t vepruar me hadithin e vetmuar te Shafiijt sht zinxhiri i vrtet dhe i pashkputur. Pr kt arsye, Shafiijt nuk kan vepruar me hadithin mursel, por me kushtet t cilat do ti sqaroj m von.

62

Medhhebi Hanbelij: Pr t vepruar me hadithin e vetmuar, Imam Ahmedi kushtzon q zinxhiri i transmetuesve t jet i plot dhe i drejt, sikurse Shafiiju, prpos q e kundrshton Shafiijun sa i prket veprimit me hadith mursel, sepse te Hanbelijt veprohet me hadithin mursel. Mirpo, te ata sht hadith i dobt dhe i jepet prparsi fetvas s sehabes ndaj hadithit t till.96 Nga kjo kuptohet se Hanbelijt jan fukahat q m s shumti veprojn me sunet, pastaj jan Malikijt, m pas Shaffijt, e pastaj Hanefijt. Baz e mospajtimit sht t marrit si rezerv dhe ngritjen e vlers s sunetit. Hanefijt mendojn se t vepruarit rezerv jan rregullat e prgjithshme. Shumica absolute mendojn se rezerva sht t vepruarit me sunet sa m shum t jet e mundur.

USULUL FIKHI ISLAM

63

Hadithi mursel N terminologjin e muadithinve hadith mursel sht kur tabiiju nuk e prmend transmetuesin n mes tij dhe Pejgamberit s.a.v.s., q do t thot: Muhamedi s.a.v.s. ka thn.97 Quhet kshtu, sepse shkohet prej Muhamedit s.a.v.s., pra e thon thnien e tij, por nuk e prmendin kush e ka dgjuar prej tij. Nse bie (mungon) nj sehabij, quhet hadith munkati, Nse biejn m shum se nj transmetues, quhet muadal. Ndrsa, hadithi Mualak sht q transmetohet, prpos tabiijut, pa zinxhir. N terminologjin e Usulijinve hadithi mursel sht thnia e drejt, e cila nuk sht ngjitur (takuar) te Pejgamberi s.a.v.s. (Muhamedi s.a.v.s. ka thn), pa marr parasysh se a sht Munkatie, Muadal ose Mualak98. Kjo ka interpretim m t gjer se i muhadithinve, sepse do hadith nuk e ka t ngjitur zinxhirin. Dispozitat e hadithit mursel T gjith dijetart jan pajtuar se hadithi mursel, t cilin sehabiu e ka transmetuar, sht hadith mursel i pranuar. 99 Pr kt sht ixhmai, sepse ka transmeton sehabiju sht se e ka bartur prej momentit kur e ka dgjuar

64

Pejgamberin s.a.v.s., ose e ka dgjuar prej sehabijut tjetr. Sehabet q t gjith jan t drejt. Ndrsa, pr hadithin mursel, por jo t sehabjiut,dijetart kan dhn mendime t ndryshme. Ata jan ndar n katr mendime (Medhhebe). 100 Medhhebi i shumics absolute, prej tyre Ebu Hanife, Maliku dhe Ahmedi, sht se hadithi mursel absolutisht sht i pranuar , sa q pjesa drmuese e Mutezilve thon se hadithi mursel sht m i fuqishm se hadithi musnid, sepse ai i cili e ka ndrlidhur zinxhirin, t ka vllazruar ty, ndrsa ai i cili e ka ndrprer, t ka afruar. Dijetari Shevkaniju thot: Kjo sht e tepruar dhe jasht kornizave t realitetit.101 Medhhebi i Ibni Haxhibit dhe Ibni Hemamit sht se hadithi mursel pranohet, por prej dijetarve t cilt jan eminent dhe t prpikt, ndrsa prej t tjerve jo. Kadiju Taxhudijn ed-Sebekiju thot: N taborrin e dijetarve eminent bjn pjes sehabet, tabint dhe etbei tabiint102. Medhhebi i Isa bin Hebanit: Ai sqaron: Nse hadithi mursel sht hadith mursel i tri gjeneratave t para (sehabeve, taniinve dhe tabi tabiinve), pranohet absolutisht, pa marr parasysh se a jan transmetuesit dijetar eminent, apo jo. Medhhebi Shafiij: sht n mes t atyre q e refuzojn dhe t atyre q e pranojn hadithin mursel. Kta e pranojn hadithin, nse i ka kto pes shtje:103 1. Q t jet hadithi mursel prej tabiiniv, t cilt kan qen n prezenc t shum sehabeve, si me Seid bin Musejebin, Zehran e t ngjashm, te t cilt nuk prcillet hadithi, prpos ka sht e sigurt, si Hasani, Shabiju dhe Ibni Sijrini. Ndrsa, nuk pranohet prej tabiinve t vegjl. 2. Q ta vrtetoj hadithi musned kuptimisht. 3. Q t jet hadithi mursel i pranuar, pr t ciln pajtohen dijetart. 4. Q ta vrtetoj thnia e sehabes. 5. Q t prforcohet me fetvat e shumics s dijetarve; do renditje e ktyre sht m e fort se e para. Nse hadithi mursel nuk e ka njrn prej ktyre shtjeve, hadithi mursel kthehet, nuk pranohet.

USULUL FIKHI ISLAM

65 Medhhebi i Dhahirijve dhe pjesa drmuese e dijetarve, si dhe disa Maitijn, nuk e pranojn hadithin mursel si argument.

Argumentet Secili medhheb i ka argumentet, t cilat do ti tregoj n pika t shkurta: Argumentet e medhhebit t par: sht medhhebi i shumics absolute t dijetarve, t cilin e ka zgjedhur Amediju. Jan argumentuar logjikisht me at se transmetuesi sht i drejt dhe besnik, kur thot: Pejgamberi s.a.v.s. ka thn kt; shihet qart dhe n mnyr t prer se teksti sht prej t Drguarit t Allahut s.a.v.s. Shihet qart nga gjendja e tij se ai nuk e lejon transmetimin, prpos ka sht i sigurt n at q e ka thn Pejgamberi s.a.v.s, sepse, prndryshe, ai do t ishte mashtrues, tradhtar, cilsi t cilat jan t kundrta me besnikrin dhe drejtsin. Ather pra, thnia e Muhamedit s.a.v.s. e z vendin e zinxhirit t fundit (isnadin). Argument pr kt e kemi thnien e Hasan el Basrijut: Kur u kam thn juve: M ka treguar filani, ather hadithi sht i tij. E, kur u kam thn: Ka thn Pejgamberi s.a.v.s., sht prej shtatdhjetve. sht kundrshtuar pr kt me thnien e Muhamed bin Sijrinit, i cili ka thn: Mos i pranoni hadithet mursel ta Hasanit dhe Ebi Alijes, sepse ata nuk mrziten se nga i marrin hadithet. I kundrprgjigjemi pr kt se: Shkaku i mospranimit t hadithit prej tyre bhet pr shkak t padrejtsis s tyre. E, kjo nuk sht e domosdoshme t mos pranohet prej transmetuesve t tjer. Argumenti i Ibni Haxhibit: sht po i njjti argument i mparshm. Se sht shtje e prer drejtsia e tekstit t Pejgamberit s.a.v.s., imponon ndryshimin e bazs (argumentit), i cili e ka rrzuar hadithin musler. Nehaiu ka thn: Kur t them se: M ka treguar filani nga Abdullahu, kt ai e ka treguar. Por, kur them se: Ka thn Abdullahu, at e kan treguar m shum se nj transmetues. Argumenti i Ibni Hebanit: Hadithi: Hadithi: Gjenerata m e mira sht gjenerata ime, pastaj ato q vijn pas tyre, mandej ata q vijn pas tyre, e pastaj do t prhapet rrena .104 Ky hadith e vrteton drejtsin e shumics s tri gjeneratave, nse jo q t gjith. Shumica e transmetuesve jan prej ktyre, sepse ata transmetojn nga t drejtt dhe dgjojn hadithin e drejt, e pas ktyre gjeneratave sht prhapur rrena. E ka prjashtuar Ibn

66

Hadithi nga kuptimi i fundit t hadithit q t jet transmetuesi prej dijetarve eminent. Argument i Shafiijut: Pranimi i hadithit t transmetuesit sht i kushtzuar q transmetuesi t njihet si i drejt, sepse drejtsia sht baz pr hadithin mursel, i cili nuk njihet, sepse njohja e tij sht deg e njohjes s emrit t tij. Nse nuk e dim at, ather bhet e qart se duhet t kthehet. Nse hadithit mursel ia bashkangjesim njrn prej pes shtjeve t siprprmendura, ather vrtetsia anon m shum se sa rrena dhe pranimi sht m i mir. Ky argument sht debatuar n tri pika: Pika e par: Transmetimi i drejt prej bazs s heshtur do t thot ndryshimi i atij transmetimi, sepse nse tregon (transmeton) nga ai, q nuk sht i drejt, dhe nuk e tregon personifikimin e tij, ai do t ishte shpifs dhe mashtrues. I jan kundrprgjegjur: Po e njjta do t ishte nse e drejta transmetohet nga i padrejti, gjithashtu. Pika e dyt: Zinxhiri i hadithit mursel te i Drguari i Allahut s.a.v.s. sht baz e fort e vrtetsis, sepse zinxhiri i rrejshm sht e kundrta e drejtsis. Nse vrtetohet vrtetsia, bhet e pranueshme. I jan kundrprgjigjur: Ne nuk e pranojm se zinxhiri sht baz e fort e vrtetsis, por baz sht nse transmetuesi dgjon tjetrin, i cili transmeton nga Pejgamberi s.a.v.s., e pr t drejtin nuk dihet se sht gnjeshtar, por dihet se sht i sinqert, ose nuk dihet gjendja e tij fare. Pika e tret: Sehabet kan transmetuar shum hadithe mursel dhe njerzit i kan pranuar ato. I jan kundrprgjigjur: sht e vrtet se jan pranuar, sepse kshtu ka peshuar mendimi se sehabet kan dgjuar hadithin prej Pejgamberit s.a.v.s., e t vepruarit me at q peshon, sht vaxhib. Dhahirijt dhe Muhadithint jan argumentuar sa vijon: E para: Prej atij q sht marr transmetimi nuk dihet personi. Mosnjohja e personit, do t thot mosnjohja e personalitetit, ndrsa, t gjith jan t pajtimit se mosnjohja e personalitetit sht shkak pr mospranimin e hadithit.

USULUL FIKHI ISLAM

67

E dyta: Po t pranohej hadithi mursel, nuk do t kishte pasur vler zinxhiri i haditheve. U jan kundrprgjigjur atyre: Transmetimi i dijetarve transmetues sht argument se ata e din personalitetin e atij, prej t cilit e pranojn transmetimin, dhe ata e kan vrtetuar vrtetsin e tij, sepse, prndryshe nuk do t kishte asgj t sigurt, posarisht pasi q ata jan dijetar eminent dhe t identifikuar si transmetues, edhe pse nuk dihet gjendja e t m poshtmit, sepse drejtsia e atij, prej t cilit sht marr transmetimi, sht tashm e njohur. Nuk ka penges pr pranimin e hadithit mursel n kohn e sotme, prderisa sht vrtetuar se hadithet mursel i kan plotsuar kushtet e pranimit. N zinxhir t haditheve ekziston vlera dhe arsyeja, sepse n t kuptohet sqarimi, sepse dshmon gjendjen e transmetuesve, ndrsa me hadith mursel, n t tregohet globalisht. Pr kt arsye, hadithi musnid (zinxhiror) sht m i fuqishm se hadithi mursel (jozinxhiror).

68

6. Veprat e Pejgamberit s.a.v.s. Veprat e Pejgamberi s.a.v.s. jan tri llojesh:105 E para: Veprat personale, t cilat i ka kryer Pejgamberi s.a.v.s., si f.v. t ecurit, t ulurit, t ngrnit, t pirit. Pr kto veprime nuk ka kundrshtim se jan t lejuara (mubah) pr t, por edhe pr umetin (muslimant). Kryerja e veprimeve t ktij lloji pr neve nuk jan vaxhib (obligim). . I ktij mendimi sht drejtimi (medhhebi) i shumics absolute t dijetarve. Nj pjes e dijetarve kan thn se kto vepra jan mendub (t plqyera). Allahu sht i njohur se Abdullah bin Omeri r.a. i ka vepruar kto vepra dhe ka pasur dshir q ta bj tradit t veproj si Pejgamberi s.a.v.s. n do gj ka ka buruar prej Muhamedit a.s e, edhe prej veprave t rndomta. E dyta: Veprimet t cilat sipas natyrshmris kan qen specifika t Pejgamberit s.a.v.s. si f,v.: -lejimi i agjrimit dyditsh (48 or). Agjrimi 48 orsh ka qen specifik e Pejgamberit s.a.v.s. Ky lloj agjrimi pr Muhamedin a.s. ka qen vaxhib -poashtu, ka qen vaxhib edhe Namazi i Duhas (mesdits), Namazi i vitrit, namazi i nats, -lejimi pr tu martuar me m shum se me katr gra. etj etj. Dispozita e ktyre specifikave t tij: kto specifika nuk pasohen, sepse kan qen posarisht pr pejgamberin s.a.v.s. E treta: Veprimet q nuk kan lidhje me t parat, por qllimi sht ligjsimi.

USULUL FIKHI ISLAM

69 Kto vepra duhet ti pasojm, mirpo ligjsimi i veprave ndryshon varsisht prej veprs, q do t thot: Nj vepr mund t jet: vaxhib (obligative), Nj vepr mund t jet mendub (e plqyer) ose Nj vepr mund t jet mubah (e lejuar). Kto ligjsime kuptohen me sa vijon: a. Nse veprimet jan sqarim i asaj ka nuk kan qen t sqaruara n Kuran, apo veprimet kan qen prkufizim dhe prcaktim i asaj ka nuk ka qen e prkufizuar n Kuran ose veprime t cilat kan specifikuar gjeneraln. Dispozita sht n mes t vaxhibit dhe Mendubit. Sqarimi kuptohet ose me fjal t qart, si sht thnia e Pejgamberit s.a.v.s. Faluni si m shihni duke falur.106 N haxh ka thn: Pranoni prej meje mnyrn e rregullave t juaja (n haxh).107 -Ose me ndonj faktor tjetr, si veprimi i tij pr t sqaruar nj shtje kur e krkon nevoja, si f.v.: Prerja e dors s vjedhsit deri n fund t shuplaks. Ky sht sqarimi i thnies s Zotit t Lartmadhruar Jepni mesh fytyrave tuaja dhe duarve tuaja. N kto raste, sqarimi sht pasimi i t sqaruars n vaxhib, mendub dhe mubah.108 b. Nse vepra nuk sht veprim i sqarimit t Kuranit, por vepron n vetvete q nga fillimi, ajo vepr ose sht n vetvete q nga fillimi, ajo vepr sht e njohur si atribut sheriativ, ose nuk njihet ashtu. Nse njihet atributi si vaxhib, Mendub ose Mubah, Umeti e vepron ashtu si cilsohet. Ky sht mendimi m i drejt. Si ka thn Shevkaniju: Argument pr kt sht Kurani dhe veprimi i sehabeve. 109 Sa i prket Kuranit, sht thnia e Zotit t Lartmadhruar: ka u jep (urdhron) i Drguari, merreni dhe ka ju ndalon, ndalohuni Nse dshironi ta doni Allahun, m pasoni mua Le t ken kujdes ata q kundrshtojn urdhrin e tij Ju ve pr juve keni t drguarin e Allahut shmblltyrn m t mir Dgjoni Allahun dhe dgjoni t drguarin

Sa i prket sehabeve, n shum raste, kur argumentoheshin, apo kur u nevojitej mbshtetje, gjithmon bazoheshin n veprat e t Drguarit t Allahut s.a.v.s, ashtu si ka vepruar Omer bin Hatabi me rastin e puthjes s haxherul Esvedit, kur ka thn Po mos ta kisha par t Drguarin e Allahut s.a.v.s. duke t puthur nuk do t t puthsha.110 Nse nuk dihet atributi sheriativ, analizohet:

70

-Nse shihet se veprimi sht shtje adhurimi, apo afrim tek Allahu, pra sht vepr q afron tek Allahu i Lartmadhruar, si jan dy rekate namaz jo t rregullta, kjo tregon se ajo vepr sht Mendub (e plqyer), 111 sepse kjo sht minimumi i dy anve, sepse kur kuptohet se qllimi sht afrim tek Allahu, sht argument se vepra sht vetm e krkuar. Imam Maliku ka thn: Tregon se vepra sht vaxhib (obligim), sepse sht urdhr pr t pasuar t Drguarin a.s. E, urdhri tregon vaxhibin (obligimin). 112 -Nse nuk kuptohet se qllimi sht afrim tek Allahu, si f.v shitblerja, bujqsia, Imam Maliku dhe Kerhiju thon: tregon se vepra sht Mubah (e lejuar), sepse sht masa e sigurt, e cila buron prej veprs, e, m shum se kjo, nuk vendoset asgj m shum, prpos se me argument. 113 Kt mendim e ka zgjedhur Ibni Haxhibi. Shafiiju ka thn: Vepra tregon se sht mendub (e plqyer), sepse prej veprs nse nuk vrehet me fjal t tjera, nuk kuptohet se qllimi sht afrimit tek Allahu; ajo vepr patjetr tregon se sht afrim tek Allahu, por t nivelit t Mendubit (e plqyer). Kt mendim e ndajn shumica e Hanefijve dhe Mutezilve. Amediju dhe Esneviju e ndajn kt mendim: Nse kuptohet apo vrehet se qllimi i veprs sht afrim tek Allahu, sht argument i dispozitave t dyfishta n mes t vaxhibit dhe mendubit. E, kjo sht dhnie prparsi veprs, e jo vetm pr ta ln t padefinuar, por e ligjsuar. Ndrsa, n rast se kuptohet, apo vrehet se vepra nuk sht afrim tek Allahu, sht argument i dispozits n mes t vaxhibit, Mendubit dhe Mubahit. Kjo sht largimi i vshtirsis prej veprs.114 Ky sht mendimi, t cilin e prkrah dhe e preferoj. Ka edhe mendime t tjera, t cilat nuk i kan paraqitur dhe nuk i kan sqaruar me argumente. Mjaftojn ato q i kam prmendur.

Kundrshtimi i fjalve me veprat e Pejgamberit s.a.v.s. Kundrshtimi n mes dy shtjeve sht konfrontimi n mes dy shtjeve n at mnyr sa q do njeri e pengon q t ket mbshtetje t tjetra. Kjo, nga at q e mendon muxhtehidi e jo kundrshtimi n vet shtjen, sepse n sheriat nuk ka shtje kontradiktore n mes vete. 115 Biseda pr kt prfshin tri mundsi. E para: Kundrshtimi n mes dy veprimeve:

USULUL FIKHI ISLAM

71 Usulijint kan vendosur se sht e pamundur dhe e paimagjinuar q t ndodh kundrshtim n mes dy veprimeve, ashtu q njra t jet shfuqizimi i tjetrs, sepse nse nuk kundrshtohen dispozitat e dy veprimeve, nuk ka kundrshtim. Por, edhe nse kundrshtohen, prapseprap nuk ka kundrshtim, sepse t ngjashmet, si f.v.: Namazi i dreks n dy koh t ndryshme sht i lejuar, q t jen dy veprimet n t njjtn koh; si f.v. Namazi dhe agjrimi. Si shihet nuk ka kundrshtim n mes tyre (namazit dhe agjrimit n t njjtn koh).116 Ndrsa, dy veprimet, t cilat askush nuk mund ti paramendoj q t bhen n t njjtn koh, dispozitat jan n kundrshtim me njra tjetrn, si f.v.: Nse n nj koh agjron, e po ashtu n at koh ha (nuk agjron). Nuk ka kundrshtim n mes tyre, Sepse lejohet q veprimi n nj koh mund t jet vaxhib, Mendub ose i lejuar. Dhe, kshtu, n t njjtn koh, n t kundrtn e veprs s par, por pa e prishur dispozitn e par, sepse, si thon Usulijint: Nuk ka prgjithsim t veprs. Nuk prfshin t gjitha (pjest) kohrat e ardhshme, e kjo nuk tregon prsritjen. Mirpo, nse pr veprn e par sht fjala e cila krkon obligueshmrin e prsritjes, ather vepra mund t jet e shfuqizuar, ose specifikues i fjals. Kjo sht sikurse e sqaroj fjaln, e jo vet veprn. E, ather pra, n esenc nuk ka ardhur deri te kundrshtimi n mes t dy veprimeve.

E dyta: Kundrshtimi n mes t dy fjalimeve. Kjo ka t bj kur n prgjithsi kundrshtohen dy tekste, kur t kundrshtohen dy fjalime t vet t Drguarit t Allahu s.a.v.s. Kjo, si sht sqaruar, sht sipas asaj si e sheh muxhtehidi, e jo si sht n realitet n esenc t shtjes, e kjo, shikuar n baz t zbulimit t fshehtsis s qllimit t fjals, ose pr shkaqe tjera. Te shumica absolute e dijetarve (prpos Hanefijve) ekzistojn katr etapa pr t larguar dhe eliminuar kundrshtimin.117 E para: Bashkimi dhe harmonizimi n mes t fjalimeve t kundrta mes vete, ashtu q secilit fjalim i japim at kuptim, t ciln nuk e ka tjetra, si f.v: Bashkimi n mes t prgjithsimit dhe llojeve t saj, n mes t t paprcaktuars dhe t prcaktuars, ose dhnies s njrs fjal kuptim metaforik, ose n mes t s prgjithshmes dhe t veants me prvesim; sepse t vepruarit me dy argumente sht m mir se me mosveprimin e tyre

72

n trsi; sepse esenciale sht: kur t arrihet deri te argumenti, m mir sht t veprohet me t se sa t mos veprohet. E dyta: Prparsia e njrs prej tyre, nse nuk ka mundsi t bashkohen. Prparsia mund t jet: -ose n tekste,pra ther ather kur i jepet prparsi tekstit m t fuqishm ndaj atij m t dobt, si f.v.: i jepet prparsi tekstit m t sqaruar (Muhkem) ndaj atij t sqaruar (mufesir), fjals treguese ndaj asaj analizuese, -ose nprmjet zinxhirit. I jepet prparsi hadithit mutevatir ndaj atij jo mutevatir, hadithit meshhur ndaj hadithit t vetmuar; pastaj i jepet prparsi haditheve q jan m shum t argumentuara, mandej i jepet prparsi trensmetuesit fekih, ose t drejt, ose t prpikt, ose tepr t ditur, ose besimit t drejt e t ngjashme; -ose nprmjet hadithit tregues, si urdhruese, lejuese dhe mohuese. Te shumica absolute e dijetarve i jepet prparsi urdhrit ndaj t lejuars, mohueses ndaj vrtetueses, ose t kundrts, varsisht prej mospajtimit t dijetarve; -ose nga aspekti i ndonj fakti t jashtm, si pajtueshmria e nj argumenti me nj argument tjetr t Kuranit, sunetit apo ixhmait. Disa usulijin, si Hanefijt, i japin prioritet t preferuars ndaj bashkimit t argumenteve.118 E treta: -Shfuqizimi i nj thnieje prej nj thnieje tjetr. Nse jan t barabart pr nga fuqia argumentuese, nga aspekti i prgjithshm dhe nga dituria se njra thnie sht e mvonshme, ather shfuqizohet thnia e mhershme. E katrta: Mosveprimi i t dy thnieve s bashku, kur nuk dihet se cila prej thnieve sht e mvonshme, ose sht e pamundur bashkimi i t dy thnieve, ose nuk mund ti jepet njrs thnie prioritet ndaj tjetrs, ather nuk veprohet me asnjrn prej tyre, pr shkak t kundrshtimit t ndrsjellt. Sqarimi i gjith ksaj do t bhet kur do t flasim pr temn: Kundrshtimi n mes t argumenteve dhe prioriteti i njrs ndaj tjetrs. E treta: Kundrshtimi i fjals me veprn.

USULUL FIKHI ISLAM

73 Ky sht qllimi kryesor dhe thelbsor ktu. Shembull: Ndalesa e Pejgamberit s.a.v.s. pr tu kthyer n drejtim t kibles, ose t kthyerit e shpins gjat kryerjes s nevojs, urinimit, ose t ulurit pr t kryer nevoj n shtpi, ku shtpia sht n drejtim t shtpis s shenjt. Nse ndodh konfrontimi n mes thnies dhe veprs s Pejgamberit s.a.v.s., ather i kemi tri raste:119 Ose mund t jet fjala para veprs, Ose vepra para fjals, Ose nuk dihet a vepra, a fjala sht prpara.

1. Nse fjala sht para veprimit, si f.v: nse Pejgamberi s.a.v.s. e vepron nj vepr dhe paraqitet nj argument, i cili na obligon neve ta pasojm, ather vepra sht shfuqizues i fjals s mhershme, e cila sht n kundrshtim me t, pa marr parasysh se ajo fjal a sht e prgjithshme, e veant pr t, ose e veant pr ne. Shembulli i t pars: i cili sht i prgjithshm, sht kur thot: Agjrimi i ksaj dite sht vaxhib pr ne, pastaj Pejgamberi s.a.v.s. e agjron at dit. Ndrsa, sa i prket kundrshtimit t fjals dhe veprs, t cilat jan posarisht specifika vetm pr Pejgamberin s.a.v.s., nuk reflekton asgj te umeti i tij. Nse nuk tregon asnj argument se sht vaxhib pr ne ta pasojm n at vepr, si f.v. veprimet personale t tij pr veten e tij, ather vepra nuk sht shfuqizim i fjals, por posarisht pr t, nse fjala, e cila sht e mhershme, por sht e prgjithshme, e nuk ka vepruar sipas asaj fjale. 2. Nse fjala sht m e vonshme se veprimi, fjal e cila tregon se sht vaxhib pr ne q ta pasojm . Shembull: Pejgamberi s.a.v.s. fjalt n drejtim t mesxhidi aksas. E, pastaj thot: Namazi n drejtim t mesxhidi aksas nuk lejohet. Ktu jan tri raste, nse dshmohet me argument pr obligueshmrin q Pejgamberi s.a.v.s. dhe umeti i tij ta prsrisin. Nse nuk tregohet me argument pr prsritjen e atij veprimi, ather nuk ka konfrontim n mes t veprs dhe fjals. a. Nse fjala e mvonshme sht e prgjithshme , pra e prfshin Pejgamberin s.a.v.s. dhe umetin e tij, ather ajo fjal shfuqizon veprimin e mhershm, si p.sh.: e agjron ditn e Ashurs dhe paraqitet nj argument pr obligueshmrin e prsritjes dhe ngarkes pr neve pr ta agjruar. Pastaj, Pejgamberi s.a.v.s. thot: Nuk sht vaxhib pr ne q ta agjrojm kt dit. Kjo fjal shfuqizon veprn e mhershme.

74

b. Nse fjala e mhershme sht posarisht pr Pejgamberin s.a.v.s., nse thot sikurse n rastin (shembullin) e mhershm: Nuk e kam vaxhib q un t agjroj, ather shfuqizimi i ktij ligji sht posarisht pr Pejgamberi s.a.v.s. Ndrsa, pr umetin nuk sht n kundrshtim fjala me veprn, sepse fjala nuk i drejtohet umetit, por vazhdon ngarkesa pr ta. c. Nse fjala e mvonshme sht posarisht pr umetin, nse thot sikurse n rastin (shembullin) e mparshm: Nuk e keni vaxhib q ju t agjroni, nuk ka kundrshtim n mes t fjals dhe veprs, sa i prket Muhamedit s.a.v.s. sepse vazhdon ngarkesa pr t, ndrsa sa i prket umetit, fjala tregon se nuk jan t ngarkuar me at veprim. Vetm se, nse fjala sht para veprimit t nj vepre son, ather sht posarisht pr veprn e mhershme, pra sqarim se nuk sht vaxhib, dhe nse fjala vjen pas kryerjes s veprimit, sht shfuqizim i veprs s mvonshme. Sqarim i mtutjeshm do t bhet kur do t flasim pr shfuqizimin. 3. Nse fjala sht e mvonshme, por veprimi nuk dihet, a i mvonshm, a m i hershm, ktu paraqitet kontrasti i t dyjave t fuqishmeve. Nse ka mundsi, bhet bashkimi n mes t fjals dhe veprs, duke specifikuar njrn nga tjetra. Si sqaruam m par, nse nuk ka mundsi t bhet bashkimi, ather dijetart kan dhn tri mendime. Mendimi i par: sht mendimi i Razijut, shumics absolute t dijetarve dhe t cilin e preferoj un: i jepet prioritet fjals, sepse tregon qllimin pa ndrmjetsues, ndrsa vepra nuk sht mjet i vendosur pr t treguar. Por, edhe nse tregon, vepra tregohet me ndrmjetsim fjal. Shembull: Faluni si m shihni duke u falur. Pastaj, treguesi i veprs, pra t falurit e Pejgamberi s.a.v.s., sht arritur (realizuar) nprmjet ndrmjetsuesit t ksaj fjale. Mendimi i dyt: I jepet prparsi veprs, sepse vepra sht m treguese dhe m sqaruese e argumentimit, sepse teorit (idet) teknologjike dhe fjalt e inxhinierve kan nevoj pr sqarimin e veprs n letr, duke prshkruar me skicim. sht kundrprgjigjur ky mendim me at se vepra e inxhinierit sht rrug sqaruese, mirpo shumica e dispozitave mbshtetjen e kan fjaln, e jo veprn, duke pasur parasysh fuqin treguese q kan dhe q atyre fjalve nuk i jepet alternativ tjetr e argumentimit.

USULUL FIKHI ISLAM

75 Mendimi i tret: -Duhet ndalur dhe duhet analizuar se a jan t barabarta n fuqi treguese fjala dhe vepra pr t qen obligim pr t vepruar me njrn prej atyre dyjave.

Fusnotat: ---------------------------------------------------------------------------------1. E ka regjistruar Abdul Berri. Ibn Hazmi, si refuzues i Kijasit, sht munduar ta degradoj kt hadith, duke thn: shihet se ky hadith sht shpiks dhe gnjeshtr (El-Ihkam lil Amidi vll. i I fq.976, mirpo n fakt hadithi sht hadith mursel. Gjithashtu, e ka regjistruar Ebu Davudi dhe Tirmidhiu nga Muadh bin Xhebeli nprmjet sehabve t besueshm (Nasbu Rraje vll. i IV fq.73). 2. Hashijetu Taftazani ala sherhil udad ala muhtesar el muntehi vll. i II fq.18. 3. El-Ihkam vll. i I fq.82; Hashijetu Taftazani; Et-Telvijh alet-Tevdijh vll. i I fq.29; Sherhul mehalij vll. i I fq.159; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.213; Fevatihu Rahmut vll. i II fq.7; Meretil Usul vll. i I fq.97; Sherhul Esnevij vll. i I fq.204; Revdatu Nadhir vll. i I fq.178; El medhal ila medhheb Ahmed fq.88; Irshadul Fuhul fq.26. 4. El mustesfa vll. i I fq.68; Revdatu Nadhir vll. i I fq.184. 5. Meretil Usul vll. i I fq.106.

76
6. Keshful Esrar vll. i I fq.24. 7. Et-Telvijh alet-Tevdijh vll. i I fq.21; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.212; Meretil Usul vll. i I fq.109; Hashijetul Nesmatul Eshar fq.14. 8. El-mustesfa vll. i I fq.63. 9. Fevatihu Rahmut vll. i II fq.9. 10. Meretil Usul vll. i I fq.99 11. El-medhal ila medhheb Ahmed fq.88. 12. Muslimu Thubut vll. i II fq.8; Irshadul Fuhul fq.27.

13. Ibn Xhezeriu thot: Shatibiu sht prkufizuar n shtat kiraetet, Tre Kiraetet tjera jan t Ebi Xheaferit, Jakubit dhe Halefit. Mutevatir: sht dituri e domosdoshme (Ulumul Kuran lis-Sujuti vll. i I fq.82); Muslimu Thubut; Sherhul mehali; Meretil Usul; Gajetul Vusul; El anavijn fil mesailul Usulije. 14. Muslimu Thubut. 15. Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.216; Revdatu Nadhir vll. i I fq.181. 16. El Mustesfa vll. i I fq.65; El-Ihkam vll. i I fq.83; Sherhul Udad vll. i II fq.21; Sherhul xhelalul mehalij vll. i I fq.167; Irshadul Fuhul fq.27. 17. El mustesfa vll. i I fq.65; El Ihkam vll. i I fq.84; Sherhul mehali vll. i I fq.163. 18. El Itkan fi ulumul Kuran vll. i I fq.8.

USULUL FIKHI ISLAM

77

19. Sherhul mehalij Sherhul Udad vll. i II fq.19; Meratibul Ixhma li Ibni Hazm fq.174. 20. Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.216; Fevatihu Rahmut vll. i II fq.14; Meretil Usul vll. i I fq.102. 21. Tefsir Ibni Kethir vll. i I fq.17; Subules-Selam vll. i I fq.172. 22. Transmeton Daruutni. Ngjashm sht transmetuar nga Ali Ibn Abasi dhe t tjer (Tefsir Ibni Kethiri vll. i I fq.16) (Subule Selam vll. i I fq.173). 23. Irshadul Fuhul fq.27. 24. Sherhul Udad vll. i II fq.190; Meretil Usul vll. i I fq.101; Muslimu Thubut vll. i II fq.6. 25. Tefsir Ibni Kethir vll. i I fq.17. 26. Ixhazul Kuran lil Bakilanij fq.23-50; Ixhazul Kuran lir-Rafij fq.187; Usulul Fikh lil Halaf fq.28; Muhaderat fi Usuli Fikh fq.66. 27. Transmeton Trimidhiu nga Ali bin Talibi r.a. 28. Usulul Fikh lil Halaf fq.23; Muhaderat fi Usuli Fikh fq.68. 30.Kt e ka squruar autori i librit t kohs s sotme Attharul Harbi fi fikhil Islam-Derasatul mukarene 30. En-Nahl 90-91. 31. Usulul Fikh li Zekiju dijn Shaban fq.23; Usulul Fikh lil Halaf. 32. Usulul Fikh li Shaban fq.144. 33. Irshadul Fuhul fq.28.

78
34. Usulul Fikh li Shaban fq.26. 35. Usulul Fikh lil Hudarij fq.205. 36. El Ihkam lil Amidij vll. i I fq.87; Sherhul Xhelalul mehalij vll. i II fq.82; Sherhul Udadi vll. i II fq.22; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.223; Fevatihu Rahmut vll. i II fq.97; Meretil Usul vll. i I fq.196; El-Ibhaxh vll. i I fq.170; Sherhul Esnevij vll. i II fq.228; El medhal ila medhheb Ahmed fq.89. 37. Irshadul Fuhul fq.23; Muhaderat fi Usulil Fikh fq.72.

38. Sherhul Udadi vll. i II fq.52; -Transmeton Ahmed dhe gjasht koleksionistt prpos Tirmidhiut nga Ibni Abasi (Nejlul Evtar vll. i VIII fq.118). -Transmeton Ahmedi dhe gjasht koleksionistt nga Aishja (Nejlul Evtar vll. i VI fq.282). 40. Usulu Shashi fq.81; El Mustesfa vll. i I fq.93; El Ibhaxh vll. i II fq.186; Irshadul Fuhul fq.41. 41. Et-Telvijh alet-Tevdijh vll. i II fq.3; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.225; Meretil Usul vll. i II fq.200. 42. Pr tu plotsuar hadithi mutevatir nevojiten tre kushte: Kushti i par: Q transmetimi t ket mbshtetje n shqisa, e jo vetm n logjik (kjo do t thot q t perceptohet me njrn prej pes shqisave), sepse logjika (mendimi) ndonjher gabon, e sht e mundur q argumenti t zbehet, ndrsa nprmjet shqisave tjera kjo nuk mund t ndodh, dhe nevojitet q argumenti t prsritet. Kushti i dyt: Q t bhet balancimi i dy anve dhe i ans mesatare, pr shkak t argumenteve t shumta (Kjo sipas mendimit t Ebi Hanifs). Kushti i tret: Q transmetiet t jen t shumta ashtu q t jet e pamundur q transmetuesit t bashkohen n gnjeshtr pr shkak t vendeve t ndryshme, ashtu si ka ndodhur gabimi me rastin e kryqzimit t Mesihut (Isa a.s.) (Mustesfa vll. I fq.86); Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i I fq.223;

USULUL FIKHI ISLAM

79

Fevatihu Rahmut vll. i II fq.115; El-Ibhaxh vll. i II fq.187; Sherhul Esneviju vll. i II fq.271; Hashijetu Nesmatu Eshar fq.194; Irshadul Fuhul fq.41; El Medhal ila Medhheb Ahmed fq.91. 43. Hadith Mutevatir, e kan treguar 12 sehabe. Prej Alijut r.a. e kan regjistruar: Ibn Shejbe, Darukutnij dhe Ibni Adij. 44. Hadith Mutevatir. E ka regjistruar Ahmedi dhe gjasht koleksionistt nga Enesi r.a. E kan treguar Zubejri, Ebu Hurejre, Xhabir bin Abdullahu, Ibn Mesudi, etj. 45. Hadith Mutevatir. Transmeton Muslimi nga Ebi Hurejre. Transmeton Ahmedi nga Xhabiri (Nejlul Evtar vll. i I fq.169). 46. El Ihkam vll. i I fq.151; El-Lema lil Shijrazij fq.28; Keshful Esrar vll. i I fq.280; Et-Telvijh alet-Tevdijh vll. i II fq.3; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.235; El-Ibhaxh vll. i II fq.186; Meretil Usul vll. i II fq.200; El mebadiul ameti lil Fikhil xheaferij fq.329. 47. Sherhul Xhelalul mehalij vll. i II fq.106; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.223; El-Ibhaxh vll. i II fq.189; En-Nudhumul mutenathir minel hadijthil mutevatir lis-Sejid Kenanij fq.10 48. Et-Telvijh alet-Tevdijh fq.212; Keshful Esrar vll. i I fq.688; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.235; Sherhul mehalij vll. i I fq.114; Meretil Usul vll. i II fq.2004. 49. Hadithin e par e ka regjistruar Muslimi nga Omeri r.a. Hadithin e dyt e ka regjistruar Buhariu dhe Muslimi nga Ibn Omeri r.a. Hadithin e tret e ka regjistruar Darukutni dhe t tjert nga Ebi Seid el Hudriju. Po ashtu, e ka regjistruar Ahmedi dhe Buhariu nga Ibn Omeri e ai nga Seadi (Nejlul Evtar vll. i I fq.176, 178). Hadithin e gurzimit e ka regjistruar nj grup seleksionistsh (Ahmedi dhe gjasht koleksionistt nga Ebi Hurejre dhe nga Zejd bin Halidi) (Nejlul Evtar vll. i VII fq.86).

80
50. Hashijetul Nesmatul Eshar t Ibni Abidinit fq.195. 51. Keshful Esrar vll. i I fq.690; El Mustesfa fq.93; Muslimu Thubut vll. i II fq.88; Meretil Usul vll. i II fq.204; Hashijetu nesmatul Eshar Et-Telvijh alet-Tevdijh fq.22; Sherhul mehalij vll. i II fq.114; Revdatu Nadhir vll. i I fq.260; Gajetul Vusul Sherh Lubul Usul fq.97; El-medhal ila medhheb Ahmed fq.91; El Mebadiul ameti lil fikhil Xheafer fq.342; Irshadul Fuhul fq.43. 52. El-Ihkam lil Amidi. 53. Muhaderat fi Usulil Fikh fq.74.

54. E ka regjistruar Maliku n Muveta; Xhamiul Usul vll. i I fq.186; E ka regjistruar Ebu Davudi dhe Tirmidhiu nga Mikdam bin Mead Jekreb (Xhamiul Usul vll. i I fq.190). 54. Profesor Muhamed Tekijul Hakim ka thn: Ky sht argument, t cilin e tregojn argumentuesit e hadithit, dhe n aspektin logjik argument kundrmohues t hadithit dhe t pejgamberllkut (Usulul ameti lil fikhil mukaren fq.128). 55. El medhal ila medhheb Ahmed fq.90. 56. Muhaderat el Bena fq.75. 57. Mutefikun alejhi nga Ibn Mesudi (Nejlul evtar vll. i VI fq.190). 58. El medhal ila medhheb Ahmed fq.90. 335. En-nedhar fq.247. 59. Transmeton Darukutniju nga Enes bin Maliku (Nejlul Evtar vll. i V fq.216). 60. Transmeton Muslimi nga Ebi Hurejre n formulimin silluni mir me grat (Sherhul Muslim vll. i X fq.58).

USULUL FIKHI ISLAM

81

Transmeton Tirmidhiu nga Amr bin Ehves n formulimin E pra, silluni mir me gra. 61. Transmeton Ahmedi, Nesaiju, Ebu Davudi dhe dy shejhat nga Ebi Hurejre (Nejlul Evtar vll. i VI fq.146). 62. Transmeton Ahmedi, Muslimi, Ebu Davudi, Nesaiju dhe Ibni Maxhe nga Ibni Abasi (Nejlul Evtar vll. i VI fq.74). 63. Transmeton Ebu Davudi nga Amr bin Shuajbin, nga baba i tij, nga gjyshi i tij (Nejlul Evtar vll. i VI fq.74). 64. Pr t ka edhe hadithe tjera, prej tyre hadithin t cilin e ka regjistruar Darukutniju nga Amr bin Shuajbi, nga gjyshi i tij pr rastin e vjedhjes s Safvan bin Umejes, pastaj rasti tjetr Dhe urdhroi ti pritet dora deri n fillim t shuplaks (Nasbu Rraje vll. i II fq.27). 65. Mutefikun alejhi, nga Othman bin Afvani r.a. (Nejlul Evtar vll. i I fq.129). 66. Hadith mutevatir. 67. Transmeton Muslimi n formulimin: Njerzit pasojn kurejshitt n t mir dhe n t keqe. Buhariu dhe Muslimi nga Ebi Hurejre n formulimin N kt shtje njerzit pasojn Kurejshitt (Xhamiul Usul vll. i IV fq.347). Transmeton Taberaniu n librin Sagir dhe Evsat n formulimin udhheqsit Kurejshit (Mexhmea Zevaid vll. i V fq.192). 68. Hadithi Nuk trashgohemi, por pasuria jon mbetet sadaka sht hadith Mutefikun alejhi nga Ebi Bekri (Nejlul Evtar vll. i VI fq.76). 69. Transmeton Ahmedi, Ebu Davudi, Tirmidhiu dhe Ibn Maxhe nga Kubijsete bin Dhuejb (Nejlul Evtar vll. i VI fq.59). 70. Transmeton Nesaiju (Nejlul Evtar vll. i VII fq.57). 71. Transmeton Shafiiju (Nejlul Evtar vll. i VII fq.56). 72. Transmeton Ahmedi dhe katr koleksionistt (Nejlul Evtar vll. i VI fq.298). 73. Transmeton Ahmedi dhe Muslimi nga Ebi Seid el Hudriju (Nejlul Evtar vll. i V fq.190).

82

74. Transmeton Muslimi dhe Ahmedi ndrsa e ka vrtetuar Tirmidhiu (Nejlul Evtar vll. i I fq.221). 75. Keshful Esrar vll. i I fq.694. 76. Transmeton Maliku, Ahmedi, dy shejhat dhe Ebu Davudi nga Ebi Musa elEshariju dhe Ebi Said el Hudriju. 77. Transmeton Ahmedi dhe gjasht koleksionistt e haditheve prpos Buhariut (Nejlul Evtar vll. i VI fq.301). 78. Mutefikun alejhi nga Ibn Omeri (Nejlul Evtar vll. i IV fq.102). 79. Hadith mutevatir. E ka transmetuar Ahmedi, Tirmidhiu dhe Ibni Habani nga Ibni Mesudi. Po ashtu e ka transmetuar Tirmidhiu nga Zejd bin Thabiti. 84. Shiitt pajtohen se informata e vetme sht argument (Anavijn fil mesail Usulije lil Kjadhimij vll. i II fq.10, El Kavanijn Mahkemeti lil Xhejlaniu fq.198, Usulul Istinbat lil Hajderij fq.147). 85. Muslimu Thubut vll. i II fq.97; Keshful Esrar vll. i I fq.691; Sherhul Esnevij vll. i I fq.281. 86. Et-Telvijh alet-Tevdijh vll. i II fq.4; Fevatihu Rahmut vll. i II fq.128; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.295; Meretil Usul vll. i II fq.211; Sherhul Mehalij vll. i II fq.119; Sherhul Esnevij vll. i II fq.210; Usulul Fikh li shejh Zekijud-Dijn Shaban fq.23; Muhaderat el Bena fq.80. 87. Mutefikun alejhi, Ahmedi nga Ebi Hurejre n formulimin Nse n nj en pi uj qeni, pastrone shtat her, ndrsa pr t parn her pastrone me dhe. Edhe pse ka transmetime t shumta n lidhje me kt shtje, ky sht m i sakti pr shkak se e kan transmetuar Buhariu dhe Muslimi. N transmetimin e Ebi Abijd el Kasim bin Selamit, n librin Pastrtia ekziston teksti Nse qeni pi n nj en tuajn, pastroni enn shtat her, t parn her, apo n njrn her prej herave le t jet me dhe (Subule Selam vll. i I fq.22; Nejlul Evtar vll. i I fq.26).

USULUL FIKHI ISLAM

83

88. Mutefikun alejhi, po ashtu transmeton Ahmedi nga Ibn Amri (Nejlul Evtar vll. i II fq.179, 182). 89. Mutefikun alejhi, po ashtu transmeton Ahmedi nga Ebi Hurejre r.a. (Nejlul Evtar vll. i V fq.214). 90. Haraxh sht e hyr profitable, blersi pronson mallin, ndrsa pr kohn n disponim ia paguan shitsit vlern e shfrytzimit t atij malli. Nse njri e blen nj parcel, ose nj rob, ose nj kafsh dhe e shfrytzon, mirpo m von e sheh ndonj t met (e cila nuk sht cekur n kontrat). Blersi ia kthen shitsit, por n t njjtn koh ia paguan vlern e shfrytzimit t atij malli, po aq koh sa e ka mbajtur. Ky sht (interpretimi) i hadithit t cilin e ka regjistruar Ahmedi, Ebi Davudi dhe Ibni Maxhe nga Aishja r.a. (Nejlul Evtar vll. i V fq.212). 91. Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.298; Ebu Hanife autor Muhamed Ebu Zehra fq.280; El-Ihkam lil Amidi vll. i I fq.201. 92. Transmetojn nj grup koleksionistsh t haditheve (Ahmedi dhe autort e gjasht koleksioneve) nga Ebi Hurejre r.a. (Nejlul Evtar vll. i IV fq.206); Vetm Nesaiju nuk e ka transmetuar. 93. Sherhul mehalij vll. i II fq.1999; El medhal ila medhheb Ahmed fq.43; Usulul Fikhi li Shaban fq.35. 94. E ka regjistruar Buhariu, Muslimi, Ahmedi dhe Maliku (n Muvet) nga Hakim bin Hazani (Nejlul Evtar vll. i V fq.184). 95. Usulu Shashij fq.85; El Ihkam lil Amidi vll. i I fq.178; El-Lema li Shijrazij fq.39; El-Ibhaxh vll. i II fq.204; Sherhul Esnevij vll. i II fq.294, 310. 96. Iamul mukiijn vll. i I fq.30; Revdatu Nadhir vll. i I fq.281; El-medhal ila medhheb Ahmd fq.43. 97. Sherhul mehalij vll. i II fq.148; El Ibhaxh vll. i II fq.223; Sherhul Esnevij vll. i II fq.224. 98. El Ihkam li Ibni Hazm vll. i II fq.125;

84
Et-Telvijh alet-Tevdijh vll. i II fq.7; Fevatihu Rahmut vll. i II fq.174; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.188; Irshadul Fuhul fq.57. 99. Et-Tevdijh sherh Tenkijh vll. i II fq.7; Sherhul mehalij vll. i II fq.153; Meretil Usul vll. i II fq.210; Revdatu Nadhir vll. i I fq.323. 100. Et-Tevdijh fq.7; Sherhul mehalij fq.149; Meretil Usul fq.216; Revdatu Nadhir fq.324; El Ihkam lil Amidi vll. i I fq.203; Ilamul mukiijn vll. i I fq.21; Fevatihu Rahmut vll. i II fq.174; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.288; Sherhul Esnevij vll. i II fq.325. 101. Irshadul Fuhul fq.57. 102. El-Ibhaxh vll. i II fq.223. 103. El Ihkam lil Amidi vll. i I fq.203; El-Lema li Shijrazij fq.40; Sherhul mehalij vll. i I fq.149; El Ibhaxh vll. i II fq.225; Fevatihu Rahmut vll. i II fq.174.

104. Transmetojn dy shejhat, Ahmedi dhe Tirmidhiu nga Ibni Mesudi n formulimin Gjenerata m e mira sht gjenerata ime, pastaj gjenerata pas tyre, pastaj gjenerata pas tyre, pastaj do t vijn gjeneratat ku dshmia u krkohet me prbetim, sepse prbetimi do t jet dshmi. 105. El mutmid vll. i I fq.377; El Ihkam lil Amidi vll. i I fq.89; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.302; Sherhul Udad vll. i II fq.22; Sherhul mehalij vll. i II fq.86; Fevatihu Rahmut vll. i II fq.180; El Ibhaxh li Sebekij vll. i II fq.172; Sherhul Esnevij vll. i II fq.240; Gajetul Vusul fq.92; Irshadul Fuhul fq.31.

USULUL FIKHI ISLAM

85

106. Transmeton Ahmedi dhe Buhariu nga Malik bin Huvejrithi (Nejlul Evtar vll. i II fq.175). 108. El Ibhaxh li Sebekij vll. i II fq.177. 109. Sherhul Udadi vll. i II fq.23; El Ibhaxh fq.17; Sherhul Esnevij vll. i II fq.240. 110. Transmetojn gjasht koleksionistt e haditheve dhe Ahmedi nga Omeri r.a. (Nejlul Evtar vll. i V fq.40). 111. Fevatihu Rahmut vll. i II fq.181; Sherhul Esnevij vll. i II fq.241. 112. Sherhul Udadi; El Ibhaxh fq.172. 113. Fevatihu Rahmut Hashijetu Nesmatul Eshar fq.226; Meretil Usul vll. i II fq.144; Et-Tevdijh shehut-Tenkijh vll. i II fq.15. 114. El-Ihkam lil Amidi vll. i I fq.60; El-Ibhaxh vll. i II fq.172; Sherhul Esnevij vll. i II fq.241. 115. Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i III fq.2; Fevatihu Rahmut vll. i II fq.189. 116. El-Mutemid li-Ebil Husejn vll. i I fq.288; El-Ihkam lil Amidi vll. i I fq.98; Sherhul udadi vll. i II fq.26; El-Ibhaxh vll. i II fq.177; Fevatihu Rahmut vll. i II fqq.202; Sherhul Esnevij vll. i II fq.251; Irshadul Fuhul fq.24. 117. El mtemid vll. i I fq.289; Risaletu fi Usuli Dhahirijeti li Ibni Arabi fq.22; Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.3; Sherhul Mehalij vll. i II fq.295; El-Medhal ila Medhheb Ahmed fq.197.

86
118. Et-Tekrir vet-Tehbir vll. i II fq.3. 119. El-mtemid vll. i I fq.290; El-Ihkam lil Amidi vll. i I fq.98; Sherhul Mehalij vll. i II fq.88; Sherhul Udadi vll. i II fq.26; El-Ibhaxh vll. i II fq.178; Sherhul Esnevij vll. i II fq.252; Irshadul Fuhul fq.24.

PRMBAJTJA :

BURIMET E LIGJEVE T SHERIATIT..............................................................5 PJESA E PAR......................................................................................................6 Tema e par............................................................................................................9 Definicioni i Kuranit...........................................................................................10 Leximet e vetmuara..............................................................................................14 Dispozita e kiraeteve t vetmuara........................................................................15 Bismilahi a sht ajet Kuranor?.......................................................................16 Argumentimi i Kuranit fisnik..............................................................................19 Mrekullia e Kuranit Fisnik..................................................................................19 Format e mrekullis s Kuranit...........................................................................21 Fjal impresionuese dhe alegori t fuqishme.......................................................25 Ligjet e Kuranit...................................................................................................26 Treguesi i Kuranit pr ligje.................................................................................29 Kurani sqarues....................................................................................................30 Disa rregulla t Usulit q kan t bjn me Kuranin..........................................33 TEMA E DYT...................................................................................................37 SUNETI................................................................................................................37 1. Definicioni i sunetit..........................................................................................38 Ndarja e sunetit n baz t zinxhirit.....................................................................40 E para: Suneti mutevatir.......................................................................................41 E dyta: -Suneti meshhur.......................................................................................43 E treta: Suneti i vetmuar....................................................................44 3.Argumenti i sunetit............................................................................................44 Argumentet e mohuesve t argumentit t sunetit.................................................48 Vendi i sunetit n krahasim me Kuranin.............................................................50

USULUL FIKHI ISLAM

87 Hadithi mursel......................................................................................................63 Dispozitat e hadithit mursel..................................................................................63 6. Veprat e Pejgamberit s.a.v.s.............................................................................68 Kundrshtimi i fjalve me veprat e Pejgamberit s.a.v.s.......................................70 Fusnotat:...............................................................................................................75

LIBRAT E PRKTHYESIT (Dr. Musli Vrbanit): 1. Besimi n Zotin 2. Melaqet e Zotit 3. Besimi n Librat e Zotit 4. Pejgambert e Zotit 5. Besimi n Ditn e Kijametit 6. Besimi n Kaderin e Zotit 7. Tregime nga jeta e Muhamedit a.s. 8. Fikhu i Namazit 9. Fikhu i Zekatit 10. Fikhu i Agjrimit 11. Fikhu i Haxhit 12. Emrtoni fmijt tuaj me emra t bukur 13. Dshmort e 9 Prillit n Rakoc dhe Lagje t Re 14. Shkruaj, lexo dhe mso shkronjat e Kur'anit 15. Nata e dhndris 16. Fadil aka Komandant Sharri 17. Dita e vdekjes dhe e varrimit 18. (Pa)mundsia e prkthimit t Kuranit. 19. Dshiroj t jem ai q nuk duhet t jem. 20. Texhvidi Shkenca e t lexuarit (knduarit) t prpikt t Kuranit. 21. Texhvidi i muslimanit t vogl. 22. Morali i muslimanit t vogl. 23. Vasijeti

88

24. Ixhtihadi. 25. Trashgimia 26. Usuli fikhu pr fillestar.

PRKTHIMET NGA GJUHA ARABE: 1. Kshilltari fisnik pr djem dhe vajza (nga autori Muhamed Sajim); 2. Islami dhe Politika (nga autori Jusuf Kardavi); 3. Mrekullit numerike n Kur'anin Fisnik (nga autori Abdurrezak Nufel); 4. Pr Kushtetutn Islame (Dr. Muhamed Sejid Ahmed El- Musejer); 5. Kryesore n terminologjin e Hadithit (nga autori Abduhu Abas ElVelidi) 6. Vlera e kohs (nga autori Amr Halid); 7. Vllazria muslimane (nga autori Amr Halid); 8. Vllazria n islam dhe zemra e shndosh (nga autori Amr Halid); 9. Pendimi (nga autori Amr Halid); 10. Pasojat e mkateve (nga autori Amr Halid); 11. Vendosmria n rrugn e Allahut (nga Amr Halid); 12. Mjetet e vendosmris n rrugn e Allahut (nga Amr Halid); 13. Shkurtimi i thonjve n dritn e sunetit dhe mjeksis (nga autort Ebul Vefa Abdul Ahar dhe Jahja Nasir). 14. 101 Tregime pr ta arritur kulminacionin e mirsis dhe prsosmrin e devotshmris (nga autori Muhamed Emin Xhundi). 15. Fetavat e Sharavijut 16. Usuli fikhu islam I (Ligjet e sheriatit) nga autori Vehbetu Zuhejli 17. Fjal t arta t m t mirit t njerzimit, Muhamedit a.s.. 18. Usuli fikhu islam II (Prpilimi i ligjeve prej teksteve t sheriatit) nga autori Vehbetu Zuhejliu . 19. Usuli fiku islam III (Kurani dhe suneti) nga autori Vehbetu Zuhejli.

USULUL FIKHI ISLAM

89