Professional Documents
Culture Documents
yXu
yXuirh
jkkh
jkkh Lokeh
u{k=
u{k= Lokeh
pj.k
frFkh
ik;k
lw;Z fl)kar ;x
dj.k
o.kZ
rRo
o;
;uh
x.k
ukM+h
ukM+h in
fogx
Fke v{kj
lw;Z jkkh
MsdkusV
Pravin
tUefrFkh%
tUe osG%
tUe LFkG%
Latitude:
v;ukak%
LFkkfud osG%
lkEikfrd dkG%
LFkkfud osG laLdkj%
fr;Zd%
10:30 AM
Satara (Maharashtra), India
09:56:20
0:36:18
-33:40
23.4
?kkr p
feFkqu
cq/k
dU;k
cq/k
fp=k
eaxG
2
prqnZkh kqDy
yg
otz
xfjt
oS;
vfXu
ekuo
O;k?kzL=h-
jk{kl
e/;
vkfn
djan
is] i] jk] jh
o`kHk
2
jkkh
ekl
frFkh
fnol
u{k=
gj
yXu
;x
dj.k
feFkqu
Hkkin
5,10,15
kfuokj
Jo.kk
1
ehu
lqdeZu
dyo
2
1, 2, 7, 9
6, 8
11,20,29,38,47
Public Software Library India Pvt Ltd - 263, Sant Nagar, New Delhi-110065, Email: psl@nde.vsnl.net.in
Generated by Horoscope Explorer (c) Public Software Library India Pvt Ltd - www.itbix.com
vodgM+k p
yXu
yXuirh
jkkh
jkkh Lokeh
u{k=
u{k= Lokeh
pj.k
frFkh
ik;k
lw;Z fl)kar ;x
dj.k
o.kZ
rRo
o;
;uh
x.k
ukM+h
ukM+h in
fogx
Fke v{kj
lw;Z jkkh
MsdkusV
Pravin
tUefrFkh%
tUe osG%
tUe LFkG%
Latitude:
v;ukak%
LFkkfud osG%
lkEikfrd dkG%
LFkkfud osG laLdkj%
fr;Zd%
10:30 AM
Satara (Maharashtra), India
09:56:20
0:36:18
-33:40
23.4
?kkr p
feFkqu
cq/k
dU;k
cq/k
fp=k
eaxG
2
prqnZkh kqDy
yg
otz
xfjt
oS;
vfXu
ekuo
O;k?kzL=h-
jk{kl
e/;
vkfn
djan
is] i] jk] jh
o`kHk
2
jkkh
ekl
frFkh
fnol
u{k=
gj
yXu
;x
dj.k
feFkqu
Hkkin
5,10,15
kfuokj
Jo.kk
1
ehu
lqdeZu
dyo
2
1, 2, 7, 9
6, 8
11,20,29,38,47
Public Software Library India Pvt Ltd - 263, Sant Nagar, New Delhi-110065, Email: psl@nde.vsnl.net.in
Generated by Horoscope Explorer (c) Public Software Library India Pvt Ltd - www.itbix.com
Pravin
yXu
/ku
gjk
kfu
xq#
5
1
yXu
kq kfu
pa jkgw drw
joh cq/k
drw
pa #
kq eaxG
12
jkgw ba
o#.k
11
sDdku
12
1
11
11
prqFkkk
10
10
9
12
10
lgnj
eaxG
10
11
HkkX;
kfu
yXu ba
yXu
drw
joh cq/k
jkgw
pa
kfu
12
joh cq/k
eaxG pa
jkgw
drw ba
xq#
kq o#.k
7
5
kq
xq#
o#.k
1
2
5
3
Pravin
larfr
lIrekak
9
kq
10
jkgw o#.k
thoulkFkh
uoekak
2
6
yXu eaxG
xq# ba
pa
12
11
yXu xq#
drw
joh
ba
o#.k
11
10
jkgw
cq/k #
kfu drw
12
nkEkkak
11
12
eaxG pa
o#.k
cq/k
thfodk
}knkkak
10
kfu
joh eaxG
pa
11
yXu
kfu
10
9
yXu
ba
kq drw
vk o oMhy
12
8
kq
drw ba
#
joh jkgw
joh
pa
xq#
cq/k
eaxG
kfu
2
6
3
cq/k jkgw
kq xq#
o#.k
3
4
7
5
Pravin
okgu
"kMkkak
9
10
cq/k kfu ba
8
6
yXu
joh
/kked o`Rrh
foakkak
xq# #
kq
11
10
eaxG
pa
o#.k
jkgw drw
12
eaxG
10
o#.k
3
4
cq/k xq#
yXu
xq#
joh
1
12
kq
11
#
#
kfu drw
kq
joh o#.k
7
pa
cG
yXu
LkIrfoakkak
9
8
12
fk{kk
kq
kfu pa
11
prqoakkak
joh jkgw
drw
cq/k
eaxG
ba o#.
k
4
11
yXu
xq#
12
cq/k kfu
jkgw drw
ba
eaxG
pa
6
5
ba
jkgw
6
7
10
8
Pravin
nqHkkZX;
f=akkak
4
7
1
yXu joh
jkgw drw
eaxG
kqHk QG
[kosnkak
eaxG
cq/k
12
kq
cq/k ba
o#.k
pa ba
11
v{kosnkak
6
7
jkgw drw
o#.k
pa
joh
11
dqky
"kf"V vak
dqky
11
3
12
10
joh
xq#
10
10
12
yXu pa
yXu
kq
cq/k jkgw
kfu jkgw
drw o#.k
joh kfu
pa o#.k
ba
xq# drw
cq/k #
9
1
11
eaxG #
eaxG xq#
10
yXu
kq xq#
kfu #
kfu
12
kq
ba
2
3
6
4
Pravin
Hkko
Hkko
Hkko vkjaHk
feFkqu
ddZ
flag
dU;k
rwG
/kuw
o`fpd
edj
dqaHk
ehu
es"k
o`"kHk
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Hkko e/;
05:55:52
feFkqu
ddZ
flag
dU;k
rwG
/kuw
o`fpd
edj
dqaHk
ehu
es"k
o`"kHk
05:55:52
04:05:36
02:15:20
02:15:20
04:05:36
05:55:52
05:55:52
04:05:36
02:15:20
02:15:20
04:05:36
Hkko pfyr p
4
kfu
20:00:44
18:10:28
16:20:12
18:10:28
20:00:44
21:50:59
20:00:44
18:10:28
16:20:12
18:10:28
20:00:44
pa dqaMyh
xq#
7
1
jkgw ba
5
6
4
yXu
pa #
joh cq/k
pa jkgw
#
21:50:59
o#.k
kfu
kq eaxG
drw
yXu
12
kq eaxG
ba
xq#
joh cq/k
drw
o#.k
7
11
8
10
10
11
12
2
1
Pravin
Lokeh
jkkh
fMXkzh
u{k=
pj.k
/kwe
O;kfrikr
ifjosk
bapki
midrw
Hkwdai
mYdk
cznaM
/otk
eaxG
jkgw
pa
kq
drw
dU;k
rwG
es"k
ehu
ehu
ddZ
flag
rwG
edj
01:28:18
mRrjk
fokk[kk
frdk
iwoZ HkkIkn
jsorh
iq";
iwokZ
fokk[kk
Jo.k
28:31:42
28:31:42
01:28:18
18:08:18
08:08:18
18:08:18
24:48:18
14:48:18
3
1
4
1
2
2
2
2
jkkh
fMXkzh
Lokeh
u{k=
pj.k
dkGcsyk
ifjf/k
e`R;w
v/kZgj
;edUVd
dnaM
xqfydk
eaMh
dU;k
es"k
o`"kHk
feFkqu
feFkqu
ddZ
flag
dU;k
03:23:07
cq/k
eaxG
kq
cq/k
cq/k
pa
joh
cq/k
mRrjk
Hkj.kh
jfg.kh
e`xfkj
iquoZlw
vysk
ek?k
mRrjk
18:03:46
13:28:26
06:13:20
27:39:57
18:47:41
10:45:49
00:30:26
2
2
4
3
1
4
2
jkkh
fMXkzh
Lokeh
u{k=
pj.k
dkGcsyk
ifjf/k
e`R;w
v/kZgj
;edUVd
dnaM
xqfydk
eaMh
es"k
o`"kHk
feFkqu
feFkqu
ddZ
flag
dU;k
dU;k
18:03:46
eaxG
kq
cq/k
cq/k
pa
joh
cq/k
cq/k
Hkj.kh
jfg.kh
e`xfkj
iquoZlw
vysk
ek?k
mRrjk
mRrjk
13:28:26
06:13:20
27:39:57
18:47:41
10:45:49
03:23:07
00:30:26
2
4
3
1
4
3
2
Pravin
fHkUukVd oxZ
kuh
xq:
jkkh
Hkko
XI XII
9 10 11 12
jkkh
II
Hkko
XI XII
pa
yXu
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
-
o
o
o
dwG
kfu
xq#
eaxG
joh
kq
cq/k
eaxG
1
Hkko
XI XII
10 11 12
II
III IV V
VI VII VIII IX X
pa
yXu
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
dwG
10 11 12
II
III IV V
VI VII VIII IX X
eaxG
joh
kq
cq/k
9 10 11 12
jkkh
II
Hkko
XI XII
pa
yXu
o
-
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
dwG
kq
cq/k
o
o
o
o
o
kfu
xq#
o
o
o
o
eaxG
joh
joh
jkkh
kfu
xq#
pa
yXu
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
dwG
kfu
xq#
eaxG
joh
kq
cq/k
Pravin
10
fHkUukVd oxZ
kq
cq/k
jkkh
Hkko
XI XII
9 10 11 12
jkkh
II
Hkko
XI XII
pa
yXu
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
dwG
kfu
xq#
eaxG
joh
kq
cq/k
pa
1
Hkko
XI XII
10 11 12
II
III IV V
VI VII VIII IX X
pa
yXu
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
dwG
10 11 12
II
III IV V
VI VII VIII IX X
eaxG
joh
kq
cq/k
9 10 11 12
jkkh
II
Hkko
XI XII
pa
yXu
o
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
dwG
kq
cq/k
o
o
o
o
o
o
o
kfu
xq#
o
o
o
o
eaxG
joh
yXu
jkkh
kfu
xq#
pa
yXu
o
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
-
o
o
o
o
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
o
-
o
o
o
o
o
dwG
kfu
xq#
eaxG
joh
kq
cq/k
Pravin
11
v"VdoxZ k/kuiwoZ
1
10
11
12
dwG
joh
pa
eaxG
cq/k
xq:
kq
kuh
4
4
4
7
5
4
3
3
4
1
2
4
4
3
3
4
4
5
5
3
1
3
4
2
4
6
4
3
4
4
4
3
3
4
3
5
4
3
4
4
5
4
4
2
4
5
4
4
2
4
8
2
3
5
5
5
3
4
1
5
7
4
3
5
4
4
5
5
5
4
5
4
6
4
4
6
5
5
3
4
7
4
4
3
48
49
39
54
56
52
39
dwG
jkgw
yXu
31
4
4
21
7
5
25
3
4
26 25
3 4
5 4
29
5
4
25
4
3
32
4
5
27
1
2
32
4
4
34
3
4
30
2
5
337
44
49
10
11
12
1
0
3
4
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
1
1
0
0
0
1
0
1
2
0
0
1
0
3
0
0
0
0
2
0
2
2
0
1
1
1
0
0
1
0
1
1
1
5
0
0
1
1
2
0
0
0
2
4
0
0
2
0
3
3
1
1
1
2
2
2
0
0
3
4
2
0
2
4
0
0
0
10
11
12
3
4
2
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
2
0
0
3
0
0
0
0
2
2
0
1
1
0
1
0
1
1
0
0
0
1
2
0
0
4
0
0
1
3
1
0
0
0
0
0
2
3
0
2
4
0
0
0
k/; fiUM
fiaM
joh
pa
eaxG
cq/k
xq#
kq
kfu
Xkzg
50
70
115
30
jkkh
58
82
90
112
71
42
61
k/;
108
87
160
227
101
47
66
Pravin
12
uSlxd
joh
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
pa
jkgw
drw
joh
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
pa
jkgw
drw
&&&&
fe=
k=w
fe=
fe=
k=w
fe=
k=w
k=w
le
&&&&
fe=
k=w
k=w
fe=
fe=
le
le
k=w
fe=
&&&&
le
k=w
fe=
le
fe=
fe=
fe=
le
le
&&&&
fe=
k=w
le
k=w
fe=
fe=
le
le
fe=
&&&&
le
le
fe=
le
k=w
le
fe=
le
le
&&&&
le
fe=
k=w
fe=
k=w
k=w
fe=
fe=
k=w
&&&&
k=w
k=w
k=w
le
fe=
k=w
fe=
fe=
k=w
&&&&
k=w
k=w
le
fe=
fe=
le
k=w
k=w
k=w
&&&&
rkRdkfyd
joh
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
pa
jkgw
drw
joh
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
pa
jkgw
drw
&&&&
k=w
fe=
fe=
fe=
fe=
k=w
k=w
k=w
k=w
&&&&
fe=
fe=
fe=
fe=
k=w
k=w
k=w
fe=
fe=
&&&&
k=w
fe=
k=w
k=w
k=w
fe=
fe=
fe=
k=w
&&&&
fe=
k=w
k=w
k=w
fe=
fe=
fe=
fe=
fe=
&&&&
fe=
k=w
k=w
fe=
fe=
fe=
k=w
k=w
fe=
&&&&
fe=
fe=
fe=
k=w
k=w
k=w
k=w
k=w
fe=
&&&&
fe=
k=w
k=w
k=w
k=w
k=w
k=w
fe=
fe=
&&&&
k=w
k=w
k=w
fe=
fe=
fe=
fe=
k=w
k=w
&&&&
iap/kk
joh
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
pa
jkgw
drw
joh
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
pa
jkgw
drw
&&&&
le
le
ijefe=
ijefe=
k=w
&&&&
ijefe=
le
le
ijefe=
le
k=w
k=w
le
ijefe=
&&&&
k=w
le
le
k=w
le
ijefe=
ijefe=
fe=
k=w
&&&&
ijefe=
ijek=w
k=w
ijek=w
ijefe=
ijefe=
fe=
fe=
ijefe=
&&&&
fe=
k=w
le
fe=
le
fe=
le
k=w
fe=
&&&&
fe=
ijefe=
le
le
ijek=w
ijek=w
le
le
le
&&&&
le
ijek=w
ijek=w
k=w
le
ijek=w
le
ijefe=
le
&&&&
ijek=w
ijek=w
k=w
ijefe=
ijefe=
fe=
le
ijek=w
ijek=w
&&&&
le
le
ijek=w
ijek=w
Pravin
13
lqnkZu p
02/14/26/38/50/62/74/86/98/110
4
01/13/25/37/49/61/73/85/97/109 12/24/36/48/60/72/84/96/108/120
kfu
yXu
xq#
5
7
jkgw ba
pa #
joh cq/k
drw
o#.k
2
3
xq#
12
kq
eaxG
kfu
11
yXu
6
12
pa #
10
kfu
jkgw ba
pa #
kq eaxG
10
11
06/18/30/42/54/66/78/90/102
2
1
11
o#.k
8
o#.k
xq#
jkgw ba
5
yXu
kq
eaxG
07/19/31/43/55/67/79/91/103
10
08/20/32/44/56/68/92/104
lqnkZu p e/;s eq.kq;kps Hkfo; yXukP;k O;frfjDr lw;Z o pakusi.k ikj[kyh tkrs- kP;k vuqlkj ,
dkp Vhus yXu] lw;Z vkf.k pakus Xkzgkaph fLFkrh kIr d: kdrskqHk vkqHk ?kVuk o R;kapk [kjk osG lqnkZu pk}kjs kIr d: kdr-
Pravin
14
dkjd Xkzg
joh
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
pa
jkgw
drw
fLFkj dkjd
lIrdkjd
v"Vdkjd
firk
cq)h
thoulkFkh
foe
/kulaink
ijek;w
ekrk
vfHkyk"kk
e{k
vkekR;
ekr`
iq=
dy=
Kkfr
Hkzkr`
vkRe
&&&&
&&&&
Hkzkr`
fir`
iq=
dy=
Kkrh
ekr`
vkRe
vekR;
&&&&
XkzgfLFkrh
joh
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
pa
jkgw
drw
voLFkk 3
voLFkk 5
voLFkk 6
voLFkk 9
voLFkk 10
voLFkk 12
tkXkzr
lqIr
tkXkzr
LoIu
LoIu
LoIu
LoIu
LoIu
LoIu
o`)
;qok
;qok
o`)
;qok
;qok
ckG
ckG
ckG
xor
nhIr
xor
eqfnr
&&&&
&&&&
eqfnr
eqfnr
eqfnr
kHkhr
nq%f[kr
kHkhr
kkar
nhu
nhu
kkar
kkar
kkar
nhIr
ihfM+r
nhIr
g"kr
~kkar
~kkar
g"kr
g"kr
g"kr
fuk
dkku
drqd
xeu
Hktu
Hktu
xeu
u`R;fyIlk
Hktu
uo rkjk p
tUe
laiRr
foir
{kse
R;fj
lk/kd
o/k
fe=
ijefe=
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
05
24
06
25
07
26
08
27
09
01
10
02
11
03
12
04
13
Pravin
15
Xkzgla;x vFkok Vh
Xkzg
joh
64
yXu
joh
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
pa
jkgw
drw
ba
o#.k
98
99
81
114
150
QNC
87
66
263
258
39
25
2
CNJ
327
SSX
322
24
89
SQU
161
163
17
178
OPP
214
BQT
150
QNC
329
SSX
324
27
SSX
91
SQU
164
165
15
180
OPP
216
BQT
153
QNC
303
SXT
238
TRN
166
164
344
149
QNC
113
177
297
SXT
233
161
159
339
144
BQT
108
171
64
137
SQQ
138
SQQ
42
SSQ
154
190
126
73
QNT
74
QNT
106
89
SQU
125
62
SXT
1
CNJ
179
OPP
17
53
11
180
OPP
15
51
12
195
231
168
36
28
SSX
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
pa
jkgw
drw
ba
64
o#.k
Index of Words:
CNJ: Conjunction
TRN: Trine
QNT: Quintile
OPP: Opposition
SXT: Sextile
QNC: Quincunx
BQT: Bi Quintile
SQU: Square
SQQ: Sesquiquadrate
ikjkkjh Vh
Xkzg
}kjk "V
Xkzg
joh
kfu jkgw
kq
pa
kfu
eaxG
pa
jkgw
cq/k
kfu jkgw
drw
kfu jkgw
yXu
eaxG
xq#
&&
}kjk "V
pa
&&
Pravin
16
jkkh
osk
fuxZe
ewr
lkM+slkrh
lkM+slkrh
tUekuh
tUekuh
lkM+slkrh
lkM+slkrh
daVdkuh
daVdkuh
v"Vekkfu
lkM+slkrh
lkM+slkrh
tUekuh
tUekuh
lkM+slkrh
lkM+slkrh
daVdkuh
daVdkuh
v"Vekkfu
v"Vekkfu
v"Vekkfu
v"Vekkfu
lkM+slkrh
lkM+slkrh
lkM+slkrh
tUekuh
tUekuh
tUekuh
lkM+slkrh
lkM+slkrh
v"Vekkfu
flag
flag
dU;k
dU;k
rwG
rwG
o`fpd
o`fpd
es"k
flag
flag
dU;k
dU;k
rwG
rwG
o`fpd
o`fpd
es"k
es"k
es"k
es"k
flag
flag
flag
dU;k
dU;k
dU;k
rwG
rwG
es"k
07-09-1977
15-03-1980
03-11-1979
26-07-1980
04-11-1979
27-07-1980
14-03-1980
05-10-1982
06-10-1982
01-06-1985
20-12-1984
16-09-1985
17-12-1987
21-06-1990
20-03-1990
14-12-1990
18-04-1998
01-11-2006
06-06-2000
10-01-2007
16-07-2007
10-09-2009
09-09-2009
14-11-2011
16-05-2012
15-11-2011
03-08-2012
15-05-2012
04-08-2012
27-01-2017
02-11-2014
20-06-2017
27-10-2017
03-06-2027
23-01-2020
19-10-2027
24-02-2028
06-10-2029
07-08-2029
16-04-2030
07-04-2057
06-04-2039
27-05-2059
12-07-2039
13-10-2065
03-07-2066
03-02-2066
29-08-2068
13-07-2039
06-02-2041
27-01-2041
25-09-2041
30-08-2068
28-01-2041
04-11-2070
05-02-2041
26-09-2041
07-04-2057
11-12-2043
27-05-2059
yg
Lo.kZ
Lo.kZ
jtr
jtr
Lo.kZ
jtr
yg
yg
jtr
rkack
jtr
Lo.kZ
rkack
jtr
jtr
Lo.kZ
jtr
Lo.kZ
jtr
rkack
jtr
Lo.kZ
yg
rkack
yg
yg
rkack
Lo.kZ
Lo.kZ
Pravin
17
kM~cy
joh
cq/k
kq
eaxG
xq:
kuh
pa
mPp cG
lIrox; cG
57.29
118.12
10.23
71.25
3.95
78.75
46.01
105.00
42.49
97.50
28.94
78.75
11.21
45.00
fnu&jkf= cG
dUkfn cG
15
30.00
30
30.00
30
60.00
0
60.00
15
15.00
15
30.00
30
60.00
sDdku cG
LFkku cG
0.00
220.41
15.00
156.48
0.00
172.7
15.00
226.01
0.00
169.99
15.00
167.69
15.00
161.21
fnx cG
49.40
37.95
0.40
57.88
46.88
8.32
55.65
urUur cG
i{k cG
47.82
6.25
60.00
53.75
47.82
53.75
12.18
6.25
47.82
53.75
12.18
6.25
12.18
53.75
f=Hkkx cG
okZ cG
0.00
0.00
60.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
60.00
15.00
0.00
0.00
0.00
0.00
ekl cG
okj cG
gjk cG
v;u cG
;q) cG
0.00
0.00
60.00
43.89
0.00
30.00
0.00
0.00
43.08
0.00
0.00
0.00
0.00
32.89
0.00
0.00
0.00
0.00
31.17
0.00
0.00
0.00
0.00
52.01
0.00
0.00
0.00
0.00
13.45
0.00
0.00
45.00
0.00
37.64
0.00
dkG cG
157.96
246.83
134.46
49.60
228.58
31.88
148.57
psVk cG
43.89
59.03
8.98
16.76
8.93
30.16
53.75
uSlxd cG
60
25.71
42.86
17.14
34.29
8.57
51.43
fd cG
-2.83
8.42
0.18
-2.74
-3.14
-14.33
-19.17
dqG kMcG
528.83
534.42
359.58
364.65
485.53
232.29
451.44
:ips kM~cG
8.81
8.91
5.99
6.08
8.09
3.87
7.52
FkMD;kpk vak
1.36
1.27
1.09
1.22
1.24
0.77
1.25
LFkku cG vak
1.34
0.95
1.3
2.35
1.03
1.75
1.21
fnx cG vak
dkG cG vak
1.41
1.41
1.08
2.2
0.01
1.34
1.93
0.74
1.34
2.04
0.28
0.48
1.11
1.49
psVk cG vak
vk;u cG vak
0.88
1.46
1.18
1.44
0.3
0.82
0.42
1.56
0.18
1.73
0.75
0.67
1.79
0.94
fLFkrh
bV QG
dV QG
50.14
6.61
24.57
6.95
5.96
53.48
27.77
24.60
19.48
29.90
29.54
30.44
24.55
17.47
Pravin
18
jkkh
fMXkzh
u{k=
j-u-m- Lokeh
yXu
joh
cq/k
kq
eaxG
xq:
kuh
pa
jkgw
drw
ba
o#.k
#
feFkqu
es"k
es"k
ehu
ehu
o`"kHk
ddZ
dU;k
rwG
es"k
rwG
/kuw
dU;k
21:56:45
18:14:04
iquoZlw
Hkj.kh
Hkj.kh
mRrj HkkIkn
mRrj HkkIkn
jfg.kh
vysk
fp=k
fp=k
vfouh
Lokrh
T;s"Bk
gLr
cq/k&&xq#&&kfu
eaxG&&kq&&jk
eaxG&&kq&&jo
xq#&&kfu&&xq#
xq#&&kfu&&kq
kq&&pa&&jkgw
pa&&cq/k&&cq/k
cq/k&&eaxG&&kfu
kq&&eaxG&&cq/k
eaxG&&drw&&kq
kq&&jkgw&&kq
eaxG&&cq/k&&joh
cq/k&&pa&&cq/k
15:47:20
15:14:26
10:03:54
12:34:46
16:54:11
29:28:10
00:52:58
00:52:58
16:14:21
22:11:23
18:35:50
fnkk
fLFkrh
ekx
oh
ekx
ekx
ekx
ekx
ekx
ekx
ekx
oh
oh
oh
&&
&&
&&
rqaxLFk
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
03:10:51
x`g dLi
feFkqu
ddZ
flag
dU;k
rwG
/kuw
o`fpd
edj
dqaHk
ehu
es"k
o`"kHk
21:46:25
16:52:52
14:42:05
16:13:27
19:36:55
21:48:06
21:46:25
16:52:52
14:42:05
16:13:27
19:36:55
21:48:06
j-u-m- Lokeh
cq&&xq&&xq
pa&&cq&&cq
lw&&kq&&kq
cq&&pa&&k
kq&&j&&ea
ea&&cq&&lw
xq&&kq&&xq
k&&pa&&k
k&&j&&d
xq&&k&&xq
ea&&kq&&j
kq&&pa&&kq
Hkko vof/k
81:46:25
106:52:52
134:42:05
166:13:27
199:36:55
231:48:06
261:46:25
286:52:52
314:42:05
346:13:27
19:36:
51:48:
& 106:52:52
& 134:42:05
& 166:13:27
& 199:36:55
& 231:48:06
& 261:46:25
& 286:52:52
& 314:42:05
& 346:13:27
& 19:36:
& 51:48:
& 81 46:25
Pravin
19
egkcGh
cGh
I.
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
&&
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.
X.
XI.
XII.
lkekU;
cq/k
kfu pa
joh
cq/k pa jkgw
kq
eaxG
xq#
kfu
kq eaxG kfu
joh cq/k xq# drw
eaxG xq#
kq
{kh.k
kfu
kq eaxG xq#
&&
xq# kfu
joh cq/k
pa jkgw
&&
kq eaxG
joh cq/k pa jkgw
kfu
pa jkgw
joh cq/k
dcq/k
pa
joh
cq/k
kq
eaxG
xq#
kfu
kfu
xq#
eaxG
kq
[k-
x-
?k-
&&
kfu
&&
pa jkgw
&&
&&
&&
&&
kq eaxG
joh cq/k drw
xq#
&&
kfu
xq#
&&
kfu
joh cq/k
pa jkgw
&&
kq eaxG
kq eaxG
&&
pa jkgw
joh cq/k
&&
kq eaxG
&&
xq#
&&
&&
&&
&&
joh cq/k pa jkgw
kfu
&&
&&
e% d- dLi jkkh Lokeh] [k- Hkko fLFkr Xkzg] x- dLi Lokeh u{k=ke/;s Xkzg] ?k- Hkko fLFkr XkzgkaP;k u{k=ke/;s
Pravin
20
egkcGh
cGh
lkekU;
{kh.k
3 10
5 9 12
1 4 10
5 9 12
5 9 12
28
6 9 11
7 10 11
28
24
289
24
1 4 10
6 9 11
4
10
6 9 11
-
dkjd mi ifr
x`g
mi ifr
I.
xq#
cq/k
kq
kfu
eaxG
joh
xq#
kfu
drw
xq#
jkgw
kq
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.
X.
XI.
XII.
egkcGh
cGh
lkekU;
{kh.k
7 10 11
24
1 4 10
5 9 12
5 9 12
28
289
6 9 11
1 4 10
24
3 10
7 10 11
5 9 12
28
289
10
1 4 10
-
7 10 11
4
24
6 9 11
5 9 12
28
Pravin
21
kuh
xq:
kfu
1
yXu
yXu
joh cq/k
drw
pa #
kq eaxG
xq#
pa jkgw ba
#
12
jkgw ba
kq
eaxG
o#.k
o#.k
11
8
10
Lokeh Xkzg
fnol Lokeh
yXu jkkh Lokeh
yXu u{k= Lokeh
yXu mi Lokeh
pa jkkh Lokeh
pa u{k= Lokeh
pa mi Lokeh
pa
cq/k
xq#
kuh
cq/k
eaxG
kuh
iklZ QkWjP;quk
d-ih- v;ukak
tUe osGsph foakRrjh
o`fpd
03:10:51
23:26:38
eaxG%
9 ekl
o"kZ
10 fnol
Pravin
22
jkkh
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
%
feFkqu
dqaHk
o`fpd
dU;k
es"k
ddZ
dqaHk
dqaHk
edj
edj
es"k
dU;k
es"k
flag
dU;k
o`"kHk
feFkqu
es"k
dU;k
/kuw
/kuw
o`fpd
dU;k
/kuw
/kuw
feFkqu
ehu
es"k
Pravin
23
s"dk.k ikjaifjd
y
pa
xq
lw cq
d
12
ea
11
10
5
4
kq k
xq
lw cq
uokak ikjaifjd
12
j
xq
kq
s"dk.k leukFk
ea
pa
lw cq
10
j
7
11
kq k
pa
12
10
9
11
kq ea
s"dk.k ifjo`fRr =;
12
11
y xq
d
cq
yj
lw
ea
ea d
j
10
lw cq
xq
11
d
12
10
cq
2
lw ea
6
12
kq ea
11
12
j
k
4
pa
5
k pa
k
kq
7
kq
xq
10
xq
7
9
8
y
lw cq
d
cq
5
4
y lw
ea pa
kq
j
12
11
dkjdkak yXu
10
kq ea
xq
miin yXu
10
9
11
lw cq
d
pa
k
7
10
11
pa
xq d
12
Pravin
24
tSfeuh LQqV
LQqV uke
LQqV
dU;k
o`"kHk
dU;k
o`"kHk
rwG
feFkqu
05:41:33
15:45:59
05:26:15
19:18:06
21:49:34
04:51:05
tSfeuh dkjd
Xkzg
v"V pj
lIr pj
lIr fLFkj
joh
cq/k
kq
eaxG
xq:
kuh
pa
jkgw
Hkzkr`
fir`
viR;
nkjk
Kkfr
ekr`
vkRe
vekR;
vekR;
ekr`
viR;
nkjk
Kkfr
Hkzkr`
vkRe
vkRe
vekR;
nkjk
Hkzkr`
viR;
Kkfr
ekr`
lIr Hkko
Hkzkr`
vkRe ekr`
viR;
Kkfr
nkjk
vekR;
tSfeuh Vh
Xkzg
lEeq[k fV
ikoZ Vh
/kuw
rwG && jkgw
o`fpd
dqaHk
edj
ehu && kq && eaxG
o`"kHk && xq#
es"k && joh && cq/k && drw
feFkqu && yXu
flag
ddZ && kfu
dU;k && pa
flag&&dqaHk
ddZ&&edj
dU;k&&ehu
o`"kHk&&/kuw
es"k&&rwG
feFkqu&&o`fpd
flag&&dqaHk
ddZ&&edj
dU;k&&ehu
o`"kHk&&/kuw
es"k&&rwG
feFkqu&&o`fpd
Pravin
25
7 o"kZ
01/03/1974
01/03/1981
jkgw
ps
i;r
18 o"kZ
01/03/1981
01/03/1999
xq:
ps
i;r
16 o"kZ
01/03/1999
01/03/2015
eaxG
jkgw
xq:
kuh
cq/k
drw
kq
joh
pa
01/03/1974
jkgw
xq:
kuh
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
01/03/1981
xq:
kuh
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
01/03/1999
kuh
ps
i;r
19 o"kZ
01/03/2015
01/03/2034
cq/k
ps
i;r
17 o"kZ
01/03/2034
01/03/2051
drw
ps
i;r
7 o"kZ
01/03/2051
01/03/2058
kuh
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq:
01/03/2015
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq:
kuh
01/03/2034
01/03/2051
22/06/2048
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq:
kuh
cq/k
28/07/1974
15/08/1975
21/07/1976
30/08/1977
27/08/1978
23/01/1979
24/03/1980
30/07/1980
04/03/2018
11/11/2020
21/12/2021
20/02/2025
02/02/2026
03/09/2027
12/10/2028
19/08/2031
11/11/1983
07/04/1986
11/02/1989
31/08/1991
18/09/1992
18/09/1995
12/08/1996
10/02/1998
28/07/2036
25/07/2037
24/05/2040
31/03/2041
30/08/2042
27/08/2043
16/03/2046
18/04/2001
30/10/2003
05/02/2006
12/01/2007
12/09/2009
01/07/2010
31/10/2011
06/10/2012
28/07/2051
27/09/2052
02/02/2053
03/09/2053
30/01/2054
17/02/2055
24/01/2056
05/03/2057
kq
ps
i;r
20 o"kZ
01/03/2058
01/03/2078
joh
ps
i;r
6 o"kZ
01/03/2078
01/03/2084
pa
ps
i;r
10 o"kZ
01/03/2084
01/03/2094
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq:
kuh
cq/k
drw
01/03/2058
joh
pa
eaxG
jkgw
xq:
kuh
cq/k
drw
kq
01/03/2078
pa
eaxG
jkgw
xq:
kuh
cq/k
drw
kq
joh
01/03/2084
30/06/2061
30/06/2062
29/02/2064
30/04/2065
30/04/2068
29/12/2070
28/02/2074
29/12/2076
18/06/2078
18/12/2078
25/04/2079
18/03/2080
05/01/2081
18/12/2081
24/10/2082
01/03/2083
30/12/2084
31/07/2085
30/01/2087
31/05/2088
30/12/2089
31/05/2091
30/12/2091
30/08/2093
Pravin
26
foakRrjh R;Urj
xq:
ps
i;r
xq:
kuh
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
drw
ps
i;r
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq:
kuh
cq/k
pa
ps
i;r
pa
eaxG
jkgw
xq:
kuh
cq/k
drw
kq
joh
01/03/1999
18/04/2001
01/03/1999
13/06/1999
14/10/1999
01/02/2000
18/03/2000
26/07/2000
03/09/2000
07/11/2000
22/12/2000
05/02/2006
12/01/2007
05/02/2006
25/02/2006
22/04/2006
09/05/2006
07/06/2006
27/06/2006
17/08/2006
01/10/2006
24/11/2006
01/07/2010
31/10/2011
01/07/2010
11/08/2010
08/09/2010
20/11/2010
24/01/2011
11/04/2011
19/06/2011
18/07/2011
07/10/2011
kuh
ps
i;r
kuh
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq:
kq
ps
i;r
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq:
kuh
cq/k
drw
eaxG
ps
i;r
eaxG
jkgw
xq:
kuh
cq/k
drw
kq
joh
pa
18/04/2001
30/10/2003
18/04/2001
12/09/2001
21/01/2002
16/03/2002
17/08/2002
02/10/2002
19/12/2002
11/02/2003
29/06/2003
12/01/2007
12/09/2009
12/01/2007
23/06/2007
11/08/2007
31/10/2007
27/12/2007
21/05/2008
28/09/2008
01/03/2009
17/07/2009
31/10/2011
06/10/2012
31/10/2011
20/11/2011
10/01/2012
24/02/2012
18/04/2012
06/06/2012
26/06/2012
21/08/2012
07/09/2012
cq/k
ps
i;r
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq:
kuh
joh
ps
i;r
joh
pa
eaxG
jkgw
xq:
kuh
cq/k
drw
kq
jkgw
ps
i;r
jkgw
xq:
kuh
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
30/10/2003
05/02/2006
30/10/2003
25/02/2004
13/04/2004
29/08/2004
09/10/2004
17/12/2004
03/02/2005
08/06/2005
26/09/2005
12/09/2009
01/07/2010
12/09/2009
27/09/2009
21/10/2009
07/11/2009
21/12/2009
29/01/2010
16/03/2010
26/04/2010
14/05/2010
06/10/2012
01/03/2015
06/10/2012
14/02/2013
11/06/2013
28/10/2013
01/03/2014
21/04/2014
14/09/2014
28/10/2014
09/01/2015
Pravin
27
f=Hkkxh nkk
eaxG
ps
i;r
eaxG
jkgw
xq#
kfu
cq/k
drw
kq
joh
pa
kfu
ps
i;r
kfu
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq#
kq
ps
i;r
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq#
kfu
cq/k
drw
02/05/1977
20/11/1979
30/06/1975
12/03/1976
25/10/1976
22/07/1977
20/03/1978
27/06/1978
07/04/1979
01/07/1979
20/11/1979
21/07/2002
21/03/2015
22/07/2004
08/05/2006
02/02/2007
14/03/2009
31/10/2009
21/11/2010
18/08/2011
12/07/2013
21/03/2015
20/03/2031
19/07/2044
08/06/2033
07/02/2034
20/03/2035
29/12/2035
29/12/2037
09/10/2039
18/11/2041
09/10/2043
19/07/2044
jkgw
ps
i;r
jkgw
xq#
kfu
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
cq/k
ps
i;r
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq#
kfu
joh
ps
i;r
joh
pa
eaxG
jkgw
xq#
kfu
cq/k
drw
kq
20/11/1979
20/11/1991
07/09/1981
14/04/1983
08/03/1985
19/11/1986
02/08/1987
02/08/1989
09/03/1990
09/03/1991
20/11/1991
21/03/2015
20/07/2026
28/10/2016
26/06/2017
17/05/2019
10/12/2019
19/11/2020
18/07/2021
31/03/2023
03/10/2024
20/07/2026
19/07/2044
19/07/2048
30/09/2044
30/01/2045
25/04/2045
30/11/2045
13/06/2046
30/01/2047
25/08/2047
18/11/2047
19/07/2048
xq#
ps
i;r
xq#
kfu
cq/k
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
drw
ps
i;r
drw
kq
joh
pa
eaxG
jkgw
xq#
kfu
cq/k
pa
ps
i;r
pa
eaxG
jkgw
xq#
kfu
cq/k
drw
kq
joh
20/11/1991
21/07/2002
23/04/1993
31/12/1994
05/07/1996
17/02/1997
28/11/1998
11/06/1999
01/05/2000
14/12/2000
21/07/2002
20/07/2026
20/03/2031
28/10/2026
08/08/2027
01/11/2027
22/03/2028
29/06/2028
12/03/2029
25/10/2029
22/07/2030
20/03/2031
19/07/2048
20/03/2055
06/02/2049
28/06/2049
28/06/2050
19/05/2051
08/06/2052
19/05/2053
08/10/2053
18/11/2054
20/03/2055
Pravin
;fxuh nkk
nkk
eaxGk
irh
pa
o;
1 okZ
fiaxyk
joh
/kkU;
28
kVf=ak nkk
i;r
o;
i;r
18/11/1977
irh
eaxG
4 okZ
10/07/1979
2 okZ
18/11/1979
cq/k
5 okZ
09/07/1984
xq#
3 okZ
18/11/1982
kfu
6 okZ
10/07/1990
Hkzkekjh
eaxG
4 okZ
18/11/1986
kq
7 okZ
10/07/1997
Hkfdk
cq/k
5 okZ
18/11/1991
jkgw
8 okZ
10/07/2005
mYdk
kfu
6 okZ
18/11/1997
pa
1 okZ
10/07/2006
fl)k
kq
7 okZ
18/11/2004
joh
2 okZ
09/07/2008
ladVk
jkgw
8 okZ
18/11/2012
xq#
3 okZ
10/07/2011
eaxGk
pa
1 okZ
18/11/2013
eaxG
4 okZ
10/07/2015
fiaxyk
joh
2 okZ
18/11/2015
cq/k
5 okZ
09/07/2020
/kkU;
xq#
3 okZ
18/11/2018
kfu
6 okZ
10/07/2026
Hkzkekjh
eaxG
4 okZ
18/11/2022
kq
7 okZ
10/07/2033
Hkfdk
cq/k
5 okZ
18/11/2027
jkgw
8 okZ
10/07/2041
mYdk
kfu
6 okZ
18/11/2033
pa
1 okZ
10/07/2042
fl)k
kq
7 okZ
18/11/2040
joh
2 okZ
09/07/2044
ladVk
jkgw
8 okZ
18/11/2048
xq#
3 okZ
10/07/2047
nkkLokeh Xkzgkaph fLFkrh- Xkzg nkk o; nkk pkph o; ;fxuh vkf.k kV f=Ek nksr leku vlrsnUgh nkkar QDr lq:okr osxG;k Xkzgkiklwu grs- moZjhr loZ xVh leku vlrkrikjkkjpk minsk vkgs dh tj tUe fnolk lw;Z gjk fdaok jk=h pa gjk ;kar vlsy rj kV f=ak
nkspk mi;x dyk ikfgtsk vuqlkj tj tUe fnol pa gjk fdaok jk=hr lw;Z gjk e/;s >kykrj ;fxuh n~kkpk okij djkok-
Pravin
Xkzg;x QG
nek#d ;x
rqeP;k vk;q";kP;k rhu HkkxkaiSdh ifgyk Hkkx rqeP;klkBh pkaxyk vlsy- vk;q";kP;k e/kY;k
dGkr o;kP;k " rs o"kki;r rqeP;k fu;a=.kk[kkyh ul.kk;k x"VhaeqGs rqeP;k xrhr
vnFkGs ;srhyrqeP;k dqaMyhr tj brj dkgh 'kqHk;x vLrhy] rj ;k ;xkps v'kqHk ifj.kke dkgh ek.kkr deh
g 'kdrkr-
dfVoj ;x
vey ;x
gh XkzgfLFkrh 'kqHk vkgs- ;keqGs rqEgh pkfj";~ laiUu Ogky vkf.k rqeP;kr vusd pkaxys xq.k vlrhynql;kauk enr dj.;kpk rqepk LoHkko vlsy- rqeP;kdMs /kulaiRrh Hkjiwj vlsy vkf.k rqeph dhr
'ksoVi;r jkghy- yd rqeP;kiklwu sj.kk ?ksrhy- ,danjhr vk;q"; lq[kk & lek/kkukr tky-
ekyO; ;x
;k 'kqHk;xkeqGs rqEgkyk nqnZE; bPNk'kDrhpk ykHk gr- rqeP;kr fuOoGv~ 'kkfjjhd rkdnp ukgh]
rj vkRefo'okl vkf.k /kS;Zgh vlrkr- rqEgh fo}ku] /kuoku] fl/n vkf.k vknj.kh; vlrk-
nSU; ;x
gh XkzgfLFkrh 'kqHk ukgh- rqEgkyk foj/kkyk raM |koa ykxsy vkf.k vusd ladVkapk vkf.k
vMFkG;kapk lkeuk dY;kojp ;'k feGsy- vkFkd ifjfLFkrh fc?kMsy vkf.k dnkfpr vi;'kkpkgh
QVdk clsytj rqeP;k dqaMyhe/;s dkgh vR;ar Hkkoh 'kqHk;x vlrhy] rj g;k ;xkph Qfyra dkgh ek.kkr
deh g 'kdrkr-
mHk; pjh ;x
gh pkaxyh XkzgfLFkrh vkgs- rqEgh Lor%pa vk;q"; Lor%p ?kMoky vkf.k rqeph xrh rqeP;k
Lor%P;kp dr`ZRokus gy- vk;q";kr mPp LFkku feGoky vkf.k rqeP;k vktwcktwP;k ydkae/;s
rqeP;kfo"k;h vknj vlsy-
vfjV ;x
gh v'kqHk XkzgfLFkrh vkgs- rqEgkyk [kwi esgur vkf.k d"V djkos ykxrhy- rqEgkyk vusd la?k"kkpk
vkf.k foj/kkapk lkeuk djkok ykxsy- vusd vi?kkrkapk vkf.k nq?kZVukapkgh lkeuk djkok ykxsyi.k rqeph bPNk'kDrh vkf.k -<fu'p;kP;k cGkoj rqegh vk;q";kr uDdhp ;'kLoh Ogky-
29
Pravin
lk/kkj.k jkt ;x
gk deh rhpk jkt;x vkgs- ;kP;keqGs rqEgkyk pkaxya u'khc ykHkra- rqEgkyk ljdkjh ok [kktxh
{ks=kr pkaxyh udjh feGsy- rqeP;kr vlysY;k xq.kkaeqGs rqEgkyk ekulUeku feGrhy-
cU/kq iwT; ;x
gk pkaxyk ;x vkgs- rqeP;k ;'kLoh dkefx;keqGs rqEgkyk rqeP;k fe=kapk vkf.k ukrsokdkapk
vknj feGsy-
f=ypu ;x
gk vfr'k; 'kqHk ;x vkgs- rqEgkyk Hkjiwj laiRrh vkf.k lektkrY;k loZ Fkjkae/kwu eku feGr- rqEgh
vR;ar /kwrZ vlrk o vkiY;k 'k=wps eulqcs m/oLr djrk- rqEgkyk vkuanh nh?kkZ;q"; ykHksy-
lnk lUpkj ;x
;k ;xkph feJ QGa feGrkr- rqEgh vlk O;olk; Lohdkjrk] T;keqGs rqEgkyk lRkr okl djkok
ykxr -
30
Pravin
XkzgfV ps QG
joh la;x cq/k
okl] O;kikj vkf.k fy[kk.k o lkfgR; ;k fok;hps uouohu mie ;kaP;k vH;klklkBh Hkfo;kps
gs Lo:i pkaxys vkgsA- ;kaP;k Hkkok[kkyh vl.kkjs yd gs cq~)hus] gqkkjhus vkf.k fl)hus o vkuan
kIr dj.kkjs Eg.kwu ns.kxh feGkysys vkgsr- rqEgh vkFkdV;k lq[kklhugh vlw kdky-
rqEgkyk lkekftd vkf.k vkFkd ;k V;k ;k feGsy T;keqGs rqeP;k ekxkZr xrh vkf.k rqeph
fofkV vkh vG[k vkivkip gy- fo#) fyaxh O;Drhakh vlysyh rqeph toGhdrk gh iq<s
tku dk;eLo#ih g kdy- th rqeP;klkBh QDr vkuan vkf.k lq[kp uOgs rj Qk;nskhjgh
Bjsy- rqeP;k thoukr dkgh vf; vls {k.kgh ;srhy i.k rqeP;k {kersuqlkj R;kaps fujlu d#u
rqeP;k Qk;|kpsgh d#u ?;ky-
rqEgkyk dkgh vMp.khauk raM |kos ykxsy i.k R;kpk dkyko/kh vYi vlsy- dVqafcd thoukrgh
dkgh vMp.khyk raM |ky- R;krqUkgh ydkaphgh enr u feGkY;kus nMi.k ;sy- R;keqGs dnkfpr
iokZ u djrk rqeP;k egRokdka{kk vkf.k LokfHkekukyk tiky- rqeP;k vkjX;kdMsgh y{k ns.;kph
xjt vkgs-
joh foijhr ba
ekufld kDrh ,dk tkxh ,doVyh rj vuisf{kr vkf.k vpkud ;s.kk;k vMp.khoj ekr d#u
ftad.;klkBh rqEgh {kerkoku cuw kdky- iwoZdYiuk ulrkuk dkgh ?kVuk ?kM.;kph kD;rk vkgs
R;keqGs dkGth ?ksryh ikfgts- iw.kZi.ks dkGth ?ksrY;kuarjp uohu lkgl dys ikfgts- Hkkouspk
vkosk vlysys rqEkps okx.ks ulys ikfgts-
thoukrY;k lq[kl;h vkf.k pkaxY;k xVh ;kauk rqEgh vf/kd ilar djrk- rqEkP;koj se dj.kk;k
O;DrhadMwu lnSo ;X; lgdk;Z feG.;kckcr rqEgh [kj[kj HkkX;oku vkgkr- brjakkh vlysY;k
O;ogkjkr rqEgh fou;khy vkgkr fkok; rqEgkyk foundkY;gh ykHkys vkgs- rqEgkyk vfrlq[kkus
Hkjysys vls vk;q;gh feGkys vkgs-
rqEgkyk rh{.k vkf.k dqkkXkz vkh cqf)eRrk ykHkyh vkgs] th rqeP;k vkarjoS;fDrd ukR;ake/;s foksk
ykHk feGowu nsrs- Kku foLrkjkP;k HkjHkjkVhus rqEgkyk efguh ?kkryh vkgs] th rqeP;k vkoMR;k
fok;kP;k vH;klklkBh iq<s <dysy- rqepk vkkkoknh LoHkko vkf.k rRoKkukdMs >qdysys eu ;k
xVh rqeps O;fDreRo vf/kd vkdkZd cuosy-
d/khrjh rqEgh fujkkkoknh cuky i.k ;kpk ifj.kke rqeP;k rkddV;k fopkj dj.;kP;k
30
Pravin
dkY;koj g.kkj ukgh- i.k vkk dYikr ftFks ekufld dk;Z{kerspk okij gr frFks gs xq.k
Qk;nskhj Bjrhy- vkh dkgh ifjfLFkrh fuekZ.k g kdr] T;keqGs brjkae/;s rqeP;k cn~n~y
xSjlet fuekZ.k g kdr-
cq/k foijhr ba
;qjsulkh cq/k foj/kkr vlY;kus rqeP;k dkgh grkki.kkps dkj.k cuw kdrs- vkOgkukRed laxkr
rRdkyhu Kkukoj fookl d# kdky- Kku ok<o.;kdMs rqepk t dy vkgs r fok;kP;k
vH;klkP;k in~)rhyk O;Dr djr- O;ogkjkrhy prqji.kk vkf.k dkY; Qk;nskhj Bjsy-
kq lsDlVkby xq:
kq xq#kh lsDlVkye/;s vlY;kus rqEgkyk ,d Lknkpkjh ek.kwl Eg.kwu ?kMor- fkok; seGrk
vkf.k nkukqji.kk gs xq.kgh cgky djr- rqEgh dkgh {ks=kr JsB vkgkr Tkls] ijnskh
xqaro.kwdhlaca/kh] vk/kh fdaok dk;|kckcrhr- fkok; se laca/kkrgh rqEgkyk ykHk gy- d.kkrgh
pVdu felGrk] vkkkoknh vkf.k laosnukhy vlwu rqEgh vkk O;DrhaP;k lgoklkph fuoM djrk
th ,d mPp vlk vknkZ Bjysyh vlrs-
kq Vkbu kuh
kuhcjcj kq Vku fLFkrhr vlY;kus sekP;k dj.kkr fLFkjrk ykHksy- rqeP;koj fookl Bsokok
vkh rqEgh fooluh; O;Drh vkgkr- gs xq.k ojnkukus ykHkys vkgs- HkkaM.ks mn~Hko.kk;k xVhauk
lMOk.;kps dkY; rqeP;kr vkgs- oSokfgd lq[kgh rqEgh miHkxky-
eaxy vkf.k xq:ph lsDlVky fLFkrh vls nk[kors dh lkglhR; vkf.k EkgRokdka{kk gs oSfkV;
vLkysys rqEgh ,d O;Drh vkgkr- rqeph fcu/kkLr o`Rrh vkf.k pkaxY;k lOk;h ;keqGs vknj vkf.k
cgqekuklkBh rqeph okgok dyh tky- nql;k cktwus ikgrk vls fnlrs dh] rqeps mRV vkjX;
eSnkuh [ksGkr dk;Z{ke vlY;kps nk[kors rj nql;k cktwus rqeph ekufld piGk kS{kf.kd {ks=kr
us.kkjh vlsy-
kuh LDosvj ba
;qjsulps kuhkh LDosvj Lo#ikeqGs rqeP;k vk;q;kr dkgh vkdfLed cny ?kMowu ;sy- rqeP;k
;tuk ifjfLFkrheqGs ukk g.;kph kD;rk vkgs- R;keqGs frP;koj vaeyctko.kh dj.;kiwo vf/kd
y{k |k- fe=&eSf=.kh vkf.k ukrsokd ;kaP;kkh vlysys rqeps ukrs pkaxys Bso.;klkBh dkgh
vMp.kh ;s kdrhy-
kuh lsDlVkby #
rqEgh esgurh vkgkr- dBh.k ifjfLFkrhps ;xnkukr :ikarj dj.;kph rqeP;kr {kerk vkgs vkf.k gs
IyqVcjcj kuhps lsDlVky Lo:i;keqGs grs- rqeP;k leo;hu xVkdMwu vkf.k gkrk[kkyh dke
dj.kk;kadMwu rqEgkyk ykHk gy-
pa la;x jkgw
rqEgh ydkalkBh vkoMrh O;Drh vlky vkf.k ydkauk vkiY;k O;fDreRokus Hkkfor dj.;kps
lkeF;Zgh rqeP;kr vkgs- rqEgh uDdhp ,d mRlkgh O;Drh vkgkr- ;k XkzgkP;k Hkkok[kkyhy
31
Pravin
iq#kkaP;k ckcrhr rj gs Lo:i vkgsp rlsp fL=;kaukgh ;k ckcrhr R;kaP;k vk;q;kiklwu osxGs
djrk ;s.kkj ukgh-
ba lseh lsDlVky #
xw<oknh kkL=kr tls Qytfrk rRoKku] peRdkj] ekulkkL= bR;knhr~ rqEkpk jl vf/kd vlsygs IyqVkh ;qjsulps lseh&lsDlVky Lo:ikP;k ifj.kkekeqGs ?kMsy- rqeP;k loZ ukR;kakh rqeph
toGhdrk fkok; letwrnkji.kkgh rqEgh tiklrk- rqEgh cgqrsd osGh fujxhp vlrk-
32
Pravin
Hkfo";ok.kh
[kkl xq.k
rqEgkyk nh?kkZ;q; ykHksy- rqepk jl gk lS)akfrd vH;klkr] fpfdRlkREkd kkL=kar vkf.k ;a=kkL=
fdaok ra=Kku ;k fok;kar vlkok- vUu oL=kps gky gu gyk[khgh ;s kdrs fdaok ca/kudkjd
xVhapkgh vuqHko ;s kdr- ;keqGs dnkfpr rqEgh euo`Rrhps cuw kdky- rqEgh lgukhy
LoHkkokps vlw kdrkrqEgh n;kGw eukps] eufeGkow o`Rrhps vkf.k vkuanh LoHkkokps vls O;Drh vlkos- rqEgh lqlaoknh
vkf.k mYys[kuh; vlkos- rqEgh dykRed fdaok lkfgfR;d O;Drh vlkoh th jaxHkweh vkf.k dykRed
txkfok;h tk.kdkj vlsy- rRoKkukfok;h vkf.k fuca/k dkO; ;k lkfgR;rhfok;h rqEgkyk foksk
se vlkos.k gu dVqafcd HkkX; [kkyh tk kdrs R;keqGs dnkfpr vk/;kfRed vkf.k rRoKkukRed fdaok
/kkedrsdMs rqEgh rqeps eu oGokyrqEkP;k lo;h ;k vxnh piG] lgti.ks ?kMrhy vkk vlwu R;kr vxnh [kjsi.kk vkgs fkok;
rqeph o`Rrh gh vViSyw Eg.ktsPk pkjh cktwauh ;X; vkh vkgs- inoh vkf.k LocGkoj mPpre ;k
feGowu laiRrh kIrhpk ykHkgh g kdy- osxosxG;k kkL=kar vkf.k dqky dyslkBh rqEgh ;X;
vlky- oS|dh; vkf.k vkjX; kkL=kaP;k vH;klkr rqEkP;k eukpk dy vlsy- [kk.;kfi.;kP;k
vkf.k ikk[kkP;k ckcrhr rqEgh ,dne n{k vlky% rqepk LoHkko gk lko/k vkf.k piG vlkokrqeP;k jkgR;k tkxsr osxGk cnygh ?kMw kdr-
ekufld xq.k
rqEgh ek.kkckgsj i)rkhj vkf.k [kj[kjhp uhVusVd vls vlkos- fkdysys fon~Okku vlwugh
iw.kZRokl us.kk;k xVhaLkkBh vf/kd Kkugh k/kw kdky- rqEgh /kked o`RrhP;k ydkauk [kwi eku
nsr vlkos- rqEgh dGdGhps ladyu dj.kkjs] ijidkjh] dyk vkf.k lkfgR;kdMs dy vl.kkjs] vls
vlkos- rqEgh mRRke leh{kd vlwu ygku&lgku xVhapk ,dne [kyoj fopkj djrk] fkok;
vkiY;kdMwu pwd g.kkj ukgh ;kph n{krkgh ?kssr vlkos-
kkjhfjd jpuk
rqeP;k jkfkQGkek.ks rqeps #an dikG vlkos] ekxs oGoysys vkf.k dkukoj #G.kkjs dl fkok;]
MD;kP;k e/kHkkxh VDdy vlkos- ?kkjs fdaok fuGs MGs] ljG ukd vkf.k #an [kkans bR;knh
vl.;kph kD;rk vkgs- rqeph pky piG vlwu vkokt Qkj laFk vlkok- ,dw.kp d.kkLkejgh
Hkko ikM.;kps LkkeF;Z rqeP;kr vlkos-
vkjX;
rqeP;k jkfkfpUkpk rqeP;k kjhjkrhy p;kip; f;soj fu;a=.k Bso.kk;k XkzaFkhoj rkck vkgsrqeph eku] xGk] Loj;a= vlysyh daBkphidGh] Lojdk] daBkrhy eBh jDrokfguh] guqoVh]
[kkypk tcMk vkf.k dku bR;knh kjhj Hkkxkoj ;s.kk;k dkgh dkGkr oS|dh; mipkj ?ks.;kph
kD;rk ukdkjrk ;s.kkj ukgh] Eg.kwu lrdZ jkgkos- rqeph Ropkgh ,d dkjpk vjf{kr Hkkxp vkgs]
R;kph O;ofLFkr dkGth ukgh ?ksryh rj ;s.kk;k dkGkr xaHkhj fpUgs fnlY;k[ksjht jkg.kkj ukgh-
32
Pravin
R;kp cjcj MkGh] f}n~~y /kkU;] xg]q cnke] ukjaxh] QG lqxa/kh ouLirh vkf.k psjh bR;knhps lsou
rqEgkyk ykHkdkjd Bjsy-rqEkP;k if=dr yXuirh ihMhr ukgh- Eg.kwu rqEgkyk ,d mRRke vkjX;
ykHksyrqeP;k if=dek.ks jkgqpk pakoj pkaxykp Hkko vkgs- ln vkf.k c)dBrk bR;knhus rqEgh gSjk.k
vlkydrwPkk pakoj Hkko vkgs] kjhfjd varxZG gku;k dnkfpr g kdr- vkf.k lwt ok<o.kk;k
jxkeqGs rqEgkyk =kl g kdrrqeP;k if=dr] lw;kZoj cq/kkpk Hkko vkgs R;keqGs rqeph Lej.kkDrh deh gu rqEgh FkMsls
fujkk] vLoLFk vkf.k fparkXkzLr cUk.;kph kD;rk vkgs-rqeP;k if=dr lw;kZoj kuhpk Hkko
vlY;kus ln] iskhr vkdqapu vkf.k vMFkGk g.ks] eykoj/k vkf.k lkekU; vkDri.kk ;s.;kphgh
kD;rk vkgs- rqEkP;k if=dr lw;kZoj ;qjsuslpk Hkko vlY;kus ;kkh lac/khr fodkj g.;kph
kD;rk vkgs-rqeP;k if=duqlkj eklZ vkf.k kuh k Xkzgkapk dU;kk jkkhoj pkaxykp Hkko vkgsT;kP;kus rqEgkyk dejsP;k Hkkxkoj vf/kd ifj.kke g.;kph kD;rk vkgs-
fk{kk o thfodk
fk{k.kkph ,d pkaxyh ikrGh rqEgh xkBw kdky vkf.k dehrdeh foofo|ky;kph inoh rj ?ks
kdky- vipkfjd fk{k.k ?ksr vlrkuk brj {ks=krgh rqEgh kfo.; feGow kdky- rqEgh cqf)eku
vkf.k prqj vkgkr- egRokP;k xVhar foksk esgur d#u r;kj g kdrk fdaok ex
O;olk;fok;d ra=fk{k.kgh feGw kdy- pkyw fk{k.kkr rqEgkyk vf/kd oko ulsy rj rqEgh rqeph
{kerk ftFks dkeh ;s.kkj vkgs vkk {ks=kr oki:u mRV dke d: kdkyrqeP;k dqaMyhr vVd oxkZe/;s ejD;qjhpk Hkko ykHknk;d Bj.kkj vkgs- rqEgkyk ,d pkaxyh
kS{kf.kd kIrh d#u ns.kkj vkgs] tMhyk rqeP;k fuoMhP;k fofo/k fok;kargh rqEgkyk kfo.;kph
inoh feG.;kl Qkknskhj BjsyrqeP;k if=dr Xkzgekukph fLFkrh vls nk[kors dh] rqEgkyk tho vkf.k R;kph dk;Z f;k ;kfok;h
vf/kd jl vkgs- thokkL=kpk vH;kl d:u oS|dh; {ks=kr fk{k.k ?ks kdky- rqEgh MWkDVj cuw
kdky] R;kp cjcj oS|dh; {ks=kkh laca/khr O;olk;krgh tk kdkyXkzgekukph fLFkrh rqeP;k if=dr vkh nk[kors dh] rqEgh vyfdd cqf)eRrsps cuw kdky- rqEgh
O;olk; vkf.k udjh ;k nUghrgh ;kLoh Ogky- fk{k.k iw.kZ >kY;koj lq#okrhP;k dkgh okkZr
rqEgh udjh djky vkf.k uarj LOkr%P;k O;olk;kdMs oGky rlsp rqEgh vk/kh Okolk;kr vlky
rj dnkfpr uarj udjhdMs oGw kdky-
laIkfRr o okjlnkj
dqVqackP;k oSHkokuqlkj rqeP;kdMs ykHk vkf.k oSHko ;k xVh lkoyhek.ks lRkr vlrhy- vkjkekr
vkf.k PkkaxY;k kSyhr tx.;kLkkBh mRre cuoysys vkf.k ltoysys ?kj rqEgkyk feGsy- vkdkZd
vkjkenk;h okgrqdhps lk/kugh rqEgkyk ykHksy- dVqafcd okrkoj.kkuqlkj] paklkj[kh khry vkh
kkarr th rqeP;k vorh Hkorh vkuankph T;r cuwu rsor jkghy-
33
Pravin
rqeP;k if=dr /kukpk Lokeh gk vuqdwy vkk nkeLFkkuh tku clyk vkgs- gh nkk rqeP;k
bPNkiwrlkBh [kwip ykHknk;d Bjsy- <fup; vkf.k eukph kDrh ;keqGs rqEgh brjkais{kk osxGs
B: kdky- i.k rqEgkyk rqeP;k {kerk vkf.k e;kZnk ;kaph tk.kho vlk;yk ikfgts vkf.k raMkis{kk
?kkl eBk ulkok- vU;Fkk xGwu iM.;kph kD;rk ;s.kkj ukgh- rqEgkyk ,d eBs in feGw kdy
fkok; R;k inkyk vuql:u fu.kZ;{kerkgh vafxdk# kdky- rqeP;k vk;q;kr rqEgh eBh xrh
kIr d: kdkyvuqoafkdrspk Lokeh rqeP;k if=dr R;kP;kp ?kjkP;k nql;k LOk#ikr tku clyk vkgs] R;kp
cjcj R;k ?kjkph rkdn ok<Y;kps ladrgh fnlwu ;sy- rqEgkyk okjlk gDdkus feG.kkjh feGdr
feGw kdy fkok; Jhear ?kjk.;kP;k O;fDrcjcj yXu >kY;klgh ykHk g.;kph kD;rk vkgsrqeP;klg tUekyk vkysY;k laca/khrkdMwu ykHk g.;kphgh kD;rk vkgs-
rqeP;k if=duqlkj o;ekukus fookgkpk ;x mfkjk ;s.;kph kD;rk vkgs- rqeP;k if=dr
yXUkIkrh vkf.k lkrok Lokeh gk lseh lsDlVky fVdukr vkgs] R;kuqlkj oSokfgd
tMhnkjkcjcjps rqeps ukrs gh pkaxys B: kdy n?ksgh ,desdkakh kekf.kd vlwu dkGth ?ks.kkjs
gh vlw kDrhy- rqeps ukrs fLFkj vkf.k v[ksji;r rx /kj.kkjs vls vlw kdy-
okl o Hkze.k
rqeP;k if=drhy Xkzg gs vfLFkj vkf.k leku fpUgkaP;k LFkkuh vkgsr- tUetkrp rqEgh Hkze.k
dj.kkjs vlwu rqeP;k vk;q;kr vusd cny ?kM.;kph kD;rk vkgs- O;olk;kP;k fdaok udjhP;k
fufeRrkus okl vkf.k njs ;keqGs vkuan feG.;kpk vkf.k uQk g.;kph kD;rk vkgs-
kqHk jRu
kqHkjRukaiSdh Xkzhu bejWYM iUuk rqeP;klkBh ykHknk;d B: kdy jrhapk iUuk lU;kP;k vaxBhr e<owu cq/kokjP;k fnokh mtO;k gkrkP;k djaxGhr ?kkrY;kl rs
ykHknk;d gyR;k,soth deh ntkZpk iUuk Eg.kwu tsM fdaok tcjtkn ts rqEgh pkanhP;k vaxBhr e<owu ?ks
kdkyjRu/kkj.k djrkuk [kkyhy ea=Ppkj.k dY;kl vf/kd ykHknk;d Bjsyf;e~xqdkfydk ;ee~ :isUkfree cq~)e lE;e] lE; xq.kisre re~ cqn~)e .kke;ge~
oj fnysY;k jRukaps otu gs < iq#kklkBh fu/kkZfjr d:u fnys vkgs- fL=;kalkBh R;kps ifjek.k
@ rs @ ,o<s deh g kdrs rj eqykalkBh rsp otu @ rs @ ,o<s g kdy-
34
Pravin
XkzgkaP;k fLFkrhps QG
yXu QG
rqepk yXuirh feFkwu vkgs- rqeP;k yXuirhpk Lokeh cq/k vkgs t rqeP;k if=dr vR;ar ykHkdkjd
XkzgkP;k Lo#ikr vkgsfeFkwu yXuirhr tUe >kY;kP;k lHkkX;keqGs nu #ikps vlky ukghrj nql;k 'kCnkar lkaxk;ps
>kys rj egd f'k"Vkpkjkps vkf.k lH; o`Rrhps vlsy- vR;ar cqf)eku vlwu ,d fof'k"V {kerk
vlsy] th d.kR;kgh ifjfLFkrh'kh tqGowu ?ksu pVdu R;krwu ekxZ 'k/krs- xfr'khy fopkj vkf.k
foy{k.k O;kogkfjdrseqGs yd rqEgkyk v"ViSyw O;fDreRokps letrhy- rqEgh vR;ar t'khys vkf.k
tenkj vlky] d.kR;krjh dkekr lnSo xqarysyk vlky f'kok; rs dke yodjkr yodj
gkrkosxGs dj.;kpk ;Ru djky- fofo/k jhrhus cny.;kP;k LoHkkokeqGs yd rqEgkyk ygjh
cyrhy- fofo/krslkBh eukr vR;ar vkd"kZ.k vlY;kus ,dp O;Drh] ,d tkxk vkf.k ,dp OkLrw
;kaP;kdMs vf/kd dkG fVd.kkj ukgh- gh o`Rrh dkekP;k fBdk.kh f'k[kjki;r igp.;kl vMFkGk
vk.ksy- lqf{kf'kr Jhear vkf.k mnkj vlky- fe=&eSf=.khpk xjkMk rqeP;k vorhHkorh lrr vlsynwjojpk okl djky-
rqeP;k if=dr lw;Z gk es"k jkf'kfpUgkr fLFkr vkgs- rqEgh vR;ar HkkX;oku vlky fo'ks"kr%
ofMyiktr laiRrh feGo.;klanHkkZr pkaxY;k rh dj.;kr Lor%yk eXu d:u ?;ky- 'kkldh;
ofj"B vf/kdkjh vkf.k jktdh; ek/;ekrwugh lgdk;Z feGokyoSokfgd tMhnkj vkf.k eqys ;kaP;kleosr ,d vkuanh thou miHkxky- rqeP;k eqyakiSdh ,d ewy
R;k vfHkekukpk vkf.k vkuankps ek/;e cusy-
cq/k
rqeP;k if=dr cq/k gk es"k jkf'kfpUgkr fLFkr vkgs- tjh cq/k rh{.k cqf)eRrk vkf.k 'kkjhfjd lan;Z
;kaph ns.kxh cgky dj.kkjk vlyk rjh r vR;ar vuqdwy ukgh- r rqEgkyk dkosckt O;Drh
cuor- O;olk;krhy vkf.k v'kHkuh; R;kr iw.kZi.ks Xkzklwu tky] R;keqGs erHksrn vkf.k HkkaM.ks
;kauk vkea=.k feGsy- tj jkf'kLokeh eaxGgh vuqdwy ulsy rj naMkRed vf/kdkjh eaMGkcjcj
dnkfpr erHksn g 'kdrhy( vUkFkk vusd HkkaM.kkyk raM |kos ykxrhy] T;keqGs rqEgh dyad
vkf.k fuank ;kaps cGh cuky-
kq
rqeP;k if=dr 'kq gk ehu jkf'kfpUgkr fLFkr vkgs- gk rqEgkyk mRre ohun cq)hpk n;kGw eukpk
laFk vkf.k 'kkar cuor- tjh rqEgh dq'ky vlyk rjh dnkfpr dkghls vfLFkj gh vlky- rqEgh
vR;ar HkkX;oku vlwu rqeP;k vk;q";kr ofj"BkadMwu feGkysY;k lgdk;Z vkf.k Qk;nk ;kpk iqjsiwj
miHkx ?;ky- 'kq gk mPp inkyk igpysyk vlsy rj r rqeP;k tMhnkjkyk vRkar lqanj rlsp
lqlaLr cuor- vkjke vkf.k fof'k"V 'kSfyr thou txky- v'kk O;Drhauk enrgh djky T;k
34
Pravin
nq%[kkr vlrhy- i.k rjhgh rqEgkyk n{k jkfgys ikfgts( dkj.k dkgh la/khlk/kw ek.kls rqeP;k ;k
pkaxY;k xq.kkpk Qk;nk d:u ?ks.;kpk ;Ru djrhy-
eaxG
rqeP;k if=dr eaxG gk ehu jkf'kfpUgkr fLFkr vkgs- gk HkkX;kph fLFkrh ukgh- dnkfpr rqEgh
vkG'kh vlky f'kok; csiokZ vkf.k Lor%lkBh [kpZ dj.;kph m/kG;k LoHkko vlsy- eaxGkiklwu
vik;dkjd Xkzg tj da fLFkrhr vlrhy- Eg.ktsp tj rs ykHkdkjd Xkzgka'kh la;xkrgh ulrhy
vkf.k Hkkokrgh ulfry] rj dnkfpr rqEgh ygjh vkf.k mrkfoG cuky- R;keqGs d.krsgh lkgl
vkf.k fu"d"kZ viqjsp jkgrhy- dnkfpr nwjP;k fBdk.kh jgkos ykxsy- rqeP;k eqykyk dnkfpr
[k#tkpk =kl llkok ykxsy- vkokD;kckgsj g.kk;k [kpkZ eqGs fparkXkzLr cuky-
xq:
rqeP;k if=dr xq: gk o`"kHk jkf'kfpUgkr fLFkr vkgs- /kj.kh] ;X; orZukps] ijidkjh o`Rrhps
vlky- rqepk LoHkko vR;ar ekuorkoknh vlwu nq%[kh ek.klkauk lnSo vkuankr Bsork- tj xjt
Hkklyh rj rqeps ijke pkaxY;k jhrhus fl) d:u nk[koky- dnkfpr nwjojP;k jkT;kr fdaok
ex ijns'kkrgh tky- ftFks rqeps HkkX; mtGsy vkf.k ,d vkuanh dVqafcd thou txkyijidkjh uez lR;opuh vkf.k kekf.kd vlky- rqeP;k 'kCnkauk eku vlsy-
kuh
rqeP;k if=dr] 'kuh gk ddZ jkf'kfpUgkr vkgs- tj gk xq: fdaok pa fdaok eaxG ;kaP;k'kh
la;xkr fdaok Hkkokr vlyk rj rqEgh vR;ar cqf)eku Lokoyach] /;s;fu"B vkf.k vkRefo'oklw
cuky- vU;Fkk eRljh vkf.k erych LoHkokps cuky- O;ogkjkr lk'kad vlY;kus yd rqEgkyk
okdM~;k LoHkkokpk ek.kwl letrhy- ijns'kkrwu ykHk gy- dnkfpr ukrsokdkeqGs dGthr ;kydku fdaok MGs ;kaps fodj dnkfpr llkos ykxrhy-
pa
rqeP;k if=dr pa dU;k jk'khr fLFkr vkgs- Eg.kwu rqeph tUejkl fdaok pa yXu dU;k vkgsL=hfyaxh] lqlaLr euq"; vkf.k lkekU; jkf'kfpUg gs rqeP;k eukoj vkf.k oSf'k"V~;kaoj fu;a=.k
Bsosy vkf.k dkgh e;kZnsi;r jkf'kLokeh cq/kgh fu;a=.k Bsosy- dU;k jk'khrhy pa gk frrdklk
ykHkdkjd Bj.kkj ukgh- O;kogkfjd u grk ,dk ,dk fefuVkar Lor%ps y{k xqaroky- pkaxY;k
cktwus fopkj dyk rj okM~e; vkf.k dyk ;koj vf/kd y{k dafr djky- ykacP;k oklkps
vkd"kZ.k vlsy- Eg.kwu vf/kd pkaxys xq.k Xkzg.k u djrk eukpk dy rqeP;k xq.kkapk okij d#u
vkFkd ykHk feGo.;kiqjrk e;kZfnr vlsy- i.k tj pa brj Xkzgka'kh pkaxY;k ;xkr vlsy rj
ifjfLFkrhr lq/kkj.kk gy- [kj[kjhp 'kaluh; dk;Z djky T;kpk lUekugh dyk tky-
jkgw
rqeP;k if=dr jkgw rwG jk'khr vkgs- gk rqEgkyk vkd"kZd psg;kps vkf.k uez LoHkkokps ojnku nsrrqEgh gq'kkj] dq'ky vkf.k ;qfDrckt vlky- jkgw Lokrh u{k=kr vlsy rj O;kikjkrhy fofo/k
lf;sr rqeP;k ;Rukarwu r foiqy ek.kkr oSHko feGowu nsr- ;kph 'kD;rk vf/kd curs] rsOgk
cq/k fdaok 'kqgh R;kP;klg ;sFks fLFkr vlrhy- 'kuh tj jkgw cjcj vlyk rj dkj[kkus] [kuht
fdaok 'ksrh mRiknus ;k}kjs HkkX; mtGsy- eaxG jkgw cjcj vlyk rj rqeps HkkX; fj;y bLVsV]
jlk;us fdaok isVfy;e ;krwu mtGsy- tj lw;Zgh jkgw cjcj vlyk rj 'kkldh; dkj[kkU;k'kh
35
Pravin
drw
rqeP;k if=dr jkgw ehu jk'khr vgs- tj xq: fdaok 'kuh fdaok eaxG vuqdwy vlrhy rj Hkfrd
lq[koLrwpk vkuan miHkxky- 'kq jkgwcjcj vlsy fdaok cq/kkpk jkgwoj Hkko vlsy rj rqEgh
xrh djky- pa tj ;sFks fLFkr vlyk rj ik.;kP;k mRiknuk iklwu mRre ykHk gy- lw;Z ;sFks
fLFkr vlyk rj] dnkfpr lqikV ik;kps vlky fdaok ik;k'kh lacf/kr fodkjgh laHkorkr- jkgw
,dVkp vlsy vkf.k xq: vkf.k cq/k vuqdwy ulrhy] rj jDrkfHklj.kk'kh lacf/kr fodkj laHkorkr-
ba
rqepk if=dr ;qjsul rwG jk'khr vkgs- jfld eukps vlky- fopkj vkf.k rh ;k e/;s ;X;
larqyu jk[k.;kph rqeP;kr foy{k.k {kerk vkgs- ydkauk rqeP;kdMs pqacdkek.ks vkd"kr dj.;kr
leFkZ vlky- vxnh pVdu ,d= cka/kys tky- ukrs tikl.;krhy rqepk jl yodjp deh g
'kdy- uohu ukrs cuo.;kr jl ?;ky- ?kjkckgsjpk fo'okr et djky- i.k rjhgh] tj ?kjh
vlky rj R;k Eg.khek.ks okxky- nw:u Maxj lktjs Eg.kts ?kjklejhy xor okGysys okVsy fu
'kstk;kps xor fgjosxkj-
o#.k
rqeP;k if=dr usiP;wu o`f'pd jk'khr vkgs- tj usiP;wu xq: fdaok 'kq ;kaP;k'kh la;xkr vlsy
fdaok R;kaP;k Hkkok[kkyh vlyk rj] rqeP;kdMs Hkkfdr orZo.;kph th {kerk vkgs] fryk vf/kd
egRo fnys tky- tj usiP;wu vik;dkjd Xkzgkauh os<ysyk vlsy rj ex tjh rqEgh mn/kV vlyk
rjh brjkaP;k Kkusa;kauk lq[k ns.kkjh cktw ek= rhoz vlsy- riV LoHkkokps vkf.k eRljh cusy-
rqeP;k if=dr IywV dU;k jk'khr vkgs- gk rqEgkyk lMikrG cuor i.k R;kp cjcj R;kyk
fujxh vkf.k lqanjgh Bsor- tj cq/k vuqdwy vlyk fdaok tj xq: fdaok 'kq IyqV'kh la;xkr
vLkrhy R;kP;koj Hkko Vkdr vlrhy rj rs rqEgkyk Lo- egRokpk mUur -f"Vdu nsrhy- i.k
tj eaxG fdaok 'kuh pduh fLFkrhr vlrhy fdaok IyqV'kh tqGysys vlrhy rj xqaMfxjhph
o`Rrh kIr d:u v'kk O;Drhauk nq[koky T;k rqeP;k erka'kh fdaok -f"Vduk'kh vlgerh n'kZor-
36
Pravin
Hkko QG
yXuirh
rqeP;k if=dr yXuLokeh vdjkO;k LFkkukr vkgs T;ky ykHkLFkku Eg.krkr- ykHk o Qk;n;k
O;rhfjDr feGdr] LoifjJe] /ku] bPNkiwr] ;k laink ;kaps gh gs LFkku ladr nk[kors- yXu
LFkkukP;k Lokeh XkzgklkBh pkaxys ?kj vlY;kus ifj.kkedkjd okrkoj.k miHkxky- uSlxd kqHk
Xkzgkps ;x@cG vlY;kl ;k LFkkuk laca/khP;k ykHkkr vuqdwyrk nkZors tj rqeps yXu edj o
dqaHk vlsy o kuh kqHk laca/kkr ulsy rj rqeps O;DrheRo vkDr vlsy o dk;Z {kersr ?kV gytj rqeps yXu o`kHk o ddZ vlsy rj laca/khr XkzgkP;k vuqdwyrs eqGs bfPNr eku&lEeku o
vkFkd lqcRrk feGo.;kl leFkZ vlky- gs LFkku Mkok dku o vkuannk;d okrkZps lwpd vkgskqHkkkqHk Xkzg;x vlY;kl lq[kkog Bjsy- eBh HkkoaMs o fe= ;k iklwu bfPNr lgdk;Z o ykHk
tud xVh feGrhy- iq:k vlY;kl eBsi.k nkZors-
f}rh; Hkko
rqeP;k if=dr nqljk Lokeh prqFkZ ?kjkr vkgs T;kyk lq[k LFkku Eg.krkr- ?kj] Lo/ku] tehu
tqeyk] oL=] vL=] nkxnkxhus] vk] fk{k.k] lqyHkrk] lq[kl;h] [kk.k bR;knh xVhps lq)k
frfu/khRo djrs- ksrh] ikGho tukojs] xqjs&<js ;k laca/kh vuqdwyrk nkZors- rqEgh ;k ckcrhr
Qk;nskhj Bjky- tj kqHkXkzgkapk ;x vlsy rj dVqachd thou lq[k&lek/kkukus ?kkyoky- f}rh;
ekyd vkqHk XkzgkP;k ;xkr vlrk fo:)i{k dVqafcd lq[kkr dehi.kk vk.krhy- nqljk ekyd
ngkO;k LFkkukP;k laca/kkr vlY;kus O;olk;hd HkjHkjkV gy- poF;k ?kjkpk Lokeh kqHk ;xkr
vlsy o eaxG lq)k kqHklaca/kkr vlsy rj tehuhP;k feGdrh c)y fufpr ykHk gy- kqkP;k
kqHk;xkr okgu;x ykHksy-
r`rh; Hkko
rqeP;k if=dr frljk Lokeh vdjkO;k ?kjkr iMyk vkgs- T;kyk ykHkLFkku Eg.krkr- pFkk Lokeh
kqHk;xkr ulrk Qynk;d kIrhc)y vfufprrk nkZors- ijarw rjhgh fe=ifjokj leo;Ld
;kaP;k dMwu bfPNr ykHkktZu d:u eudkeuk iwr dj.;kl gk ;x pkaxyk vlr- vdjkok
Lokeh kqHkkkqHk fLFkrhr vlsy o kqHk Xkzgkus V vlsy rj pkaxys ifj.kke tk.korhy- ckgsjP;k
dk;kZr rqEgh mRlkgh lgHkkx ?;ky- vdjkO;k LFkkukr uSlxd vkqHk Xkzg vlrk ykHkk ckcr
vfufprrk laHkors drw&kfuP;k ;xkr rqeps erokg vfufpr vlrhy- ckjkO;k o frl;k
?kjkr okV@vkqHk Xkzgkpk ;x vlrk vi?kkr o vuis{khr ?kVuk ?kMrhy- o`fpd yXukr kqHk o
esk yXukr vkqHk Qys feGrkr-
prqFkZ Hkko
rqeP;k if=dr pFkk Lokeh vdjkO;k ?kjkr iMyk vkgs- T;kyk ykHk LFkku Eg.krkr- vdjkos LFkku
pF;k LFkkuk iklwu vkBos ;sr vlY;kus vkyk kkjhfjd dVdVh fuekZ.k grhy- pa kqHk;xkr
vlsy rj ifjfLFkrhr lq/kkj.kk gy- kqHk XkzgkaP;k ;xkr vdjkO;k LFkkukP;k Vhus HkjHkjkV
gy- pFkk ykHk LFkkukpk o vdjkok brj ykHkkpk laca/k nkZor vlY;kus mPp fk{k.k o
O;kikjhd Qk;nk tk.kosy- pa&kuh kqHk voLFksr vlrk Qk;ns eB~;k ek.kkr ?kMrhy- eaxG
vkqHk ;xkr vlrk tehuhP;k ykHkkr uqdlku ?kMsy- pFks LFkku fl)h nkZors o vdjkos eBk
fe=&ifjoj] ;kaP;k eqGs rqEgh rqeP;k fe=kr fl)hps dkj.k cuky-
36
Pravin
iape Hkko
ikpok Lokeh ngkO;k Eg.kts deZLFkkukr vkgs- ikpok iwoZ iw.;kpk dkjd vlr- Eg.kwu
deZLFkkukpk mRdkZ dj.;kl iwoZ iw.;k Qk;nkph Bjrs- rqEgh rqeP;k O;olk;kr HkjHkjkV vk.kwu
Qkj eB~;k LFkkukoj igpw kdrk- joh&eaxG kqHk ;xkr rqEgh naM nk;dRo mRre pkyow kdrk
o kqkP;k kqHk ;xkr rqEgh iqjLdkjdRokpk v/khdkj mRre lk/kky- ikpok myk<kyh o
eujatukps lq)k n;rd vlY;kus rqeps dk;Z {ks= R;kP;kkh lq)k laca/khr vlys- ikpok ngkO;k
iklwu vkBok vlY;kus udjhr cnyh laHkorkr- ngkok Lokeh jkgq&kfukh laca/kkr vlsy rjp gs
cny fnlrkr- kqHk XkzgkaP;k ;xkr udjhr lqyHkrk@l[; o HkjHkjkV feGrs- ngkok Lokeh kqHk
Xkzgkakh ;x ?kMor vlrk eqykaps O;olkf;d ;k laHkors-
kBh Hkko
rqeP;k if=dr lgkok Lokeh ngkO;k Eg.ktsp deZ LFkkukr vkgs- udjh d:u vFkkZtu djoro`fpd] ehu yXukr ngkok Lokeh fndcyh B:u Qynk;d cur- ngkO;k LFkkukr kqHk Xkzg] kqHk
LFkkur vlrkuk Qynk;dRo cGkors- O;olkf;d ;k] o ijdh; pyukr ykHk feGr- jkgq&kfupk
;x ddZ yXu vlrk uqdlku nk;d vlr-
lIre Hkko
lkrok Lokeh ckjkO;k LFkkukr vlrk esk yXukr lkrok kq mPp vlr R;keqGs lqlaLr o
ns[k.kk tMhnkj feGr- o`fpd yXukr Lojkkhpk kq rlsp Qy ns.;kl vuqdwy vlr- ddZ o
flag yXukr foifjr jkt ;xkuqlkj f=d LFkkukpk ekyd vdLekr Jhearh nsr- vU;Fkk gs ?kj o
gk ;x pkaxyk ulr- rqepk tMhnkj rqeP;k iklwu nwj jgk;yk tk kdr- vkwHk XkzgkP;k
;xkr uqdlku nk;d xVh ?kMrkr- ckjkos LFkku] ckjkok Lokeh kqHk ;xkr kqHk;k=k ?kMor o
[kktxh laLFksr udjh;x nsr- ijarw larrhyk =kl nk;d Bjr-
vBe Hkko
rqeP;k if=dr vkBok Lokeh /ku LFkkukr vkgs- fL=;kaP;k if=dr gk ekaxY; ;xkuqlkj O;ogkfjd
lw[k mRre nkZor- eqykaP;k if=dr gk nh?kkZ;q; o xq<fok;kr jl o ;k feGowu nsr- fcek
daiU;k o oMhyiktr /kukrwu ykHk ?kMowu vk.kr- vkkosGh vkBok Lokeh kqHk uSlxd Xkzg
vlkok ykxr- flag yXukr vkBok Lokeh xq: vlY;kus /ku ;xkuqlkj ykHknk;d Bjr- pkaxys
dqVqac o pkaxyh larrh ;kpk ykHk ?kMor- nke LFkkukP;k Vhus gk xq: HkjHkjkV vk.kr- vkBok
Lokeh fdaok vkBos ?kj vkqHk XkzgkaP;k ;wrhr frdwy ifjfLFkrh fuekZ.k djrkr-
uoe Hkko
uook Lokeh /kuLFkkukr vlrk HkkX; f}xq.khr gy- nqljk ikpok] uook Lokeh kqHk ;xkr vlrk
HkkX;r% fufpr feGrs dU;k] ehu yXukr uook Lokeh nqljk lq)k ekyd vlY;kus /ku;xkuqlkj
vkFkd mUurhyk dkj.khHkwr Bjr- o`kHk] feFkwu] flag o ehu yXukr ukrsokdkakh rBLFk laca/k
?kMowu vk.kr- nqljk Lokeh kqHk Xkzg;xkr vlrk ifjfLFkrh lq/kkjrs- dVqafcd lq[k] vFkkZtu]
ijnskh pyu] oMhy] HkkX; ;k laca/kh bV ykHk ?kMorkr-
nke Hkko
nkesk Fke LFkkukr vlrk kqHk Qynk;h Bjr- O;kolkf;d ntkZ ok<ok;yk vuqdwy Bjr- dU;k
37
Pravin
yXukr mPp nkesk] ehu yXukr Lojkkhpk nkesk vls Qykafdr |kyk leFkZ vlrkr- esk] ddZ
yXukr yXusk kqHk ulrk] fucZGh nkesk O;kolkf;d Vhus uqdlku nk;d Bjr- esk yXukr
kfu ck/kd Bjr o nkeskkP;k Vhus vMp.kh fuekZ.k djr- yXuklkBh joh] eaxG ;x nkeskkps
QG ok<orkr- esk yXukr fndcyh] mPp nkesk kqHk Qynk;h Bjr-
,dknke Hkko
vdjkok Lokeh nkeLFkukr O;olkf;d ntkZ ok<o.;kl loZrijh vuqdwy vlr- deZ LFkkukP;k
Vhus HkjHkjkV vk.kr- ngkok Lokeh vdjkO;kr o ngkO;kr vlrk O;kolkf;d ntkZ ok<ok;yk
fufpr ikBiqjkok feGr- esk yXukr vdjkokLokeh ngkO;kpk lq)k ekyd vlY;kus iapegkiq:k
;xkuqlkj HkkX;o/kZd cur- /kuw yXukr vdjkok Lokeh nkeLFkkukr fucZG vlY;kus tj cq/k] xq:
kqHk;x ?kMr vlrkukp Qk;nskhj Bjr vU;Fkk LokLF; fc?kMor- joh] eaxG ;x fndcy
;xkus HkkX; ok<or kfu ;x vk;w;kr mrkj&p<ko vk.kr-
}knke Hkko
ckjkOkk Lokeh nkeLFkkukr vlrk O;olk;pk nok[kkus] k/kkfudj.k] dBMh] dkiM m|x] tklqlh]
k/k] Vkdk oLrw ;k iklwu ykHk ?kMor- esk yXukr ckjkok Lokeh uoesk vlY;kus uhcZG
vlY;kus O;kolkf;d V~;k ikd Bjr ukgh- flag yXukr mPp vlY;kus O;kolkf;d HkjHkjkV
?kMowu vk.kr- nkesk kqHk ;xkr vlrk vk/kh kkL=kr jl o ;k nsu R;kpk vH;kld ?kMowu
lkekftd O;ogkjkkh laca/k ;x nsr- kuh kqHk ;xkr vlrk nwjLFk fk{k.k ;x nsr- joh cq/k kqHk
;x T;rhk kkL=kr jl o ;k nsr-
vdjkO;kr joh vlrk kqHk Qynk;h B:u ekulUeku o HksVoLrwapk ygkui.kk iklwu ykHk ?kMowu
vk.kr- O;kolkf;d ntkZ ok<owu fofkV dyk xq.kkaekQZr lektkrwu ekulUeku o vfHkk; ?kMowu
vk.kr ljdkjh ekulUeku ?kMowu vk.kr- eqyxh vlrk rqEgh oMhydh xktork- kfu] drw ;x
ykHkLFkkukr FkMhkh fujkkk ?kMor- rwG o feFkwu yXukr mPp o Lojkkhpk joh kqHk rj /kuw
jkkhr fucZG joh vkqHk ifj.kke nkZorkr-
cq/k
vdjkO;kr cq/k vlrk lokxh.k V~;k kqHkQynk;h curh- cq/k iapekr cq/nheRrk o mPp ntkZ
?kMowu vk.kr- mPp fk{k.k o c)hd mUurh nsr- kqkP;k kqHk;xkr dykRed xq.k fodlhr
djr- xq:P;k kqHk ;xkr Hkjiwj Hkkkkaps Kku] vkdyu nsr- eaxG] kfu ;wrhr foKku kkL=kr jl
o ;k nsr- flag] o`fpd yXukr Lojkkhpk mPphpk cq/k eBs fe= ifjokj] vkFkd HkjHkjkV o
pkaxY;k xVhapk ykHk ?kMowu nsr- o`kHk yXukr kqHk ;x ?kMr vlrk fucZG cq/k kqHk Qynk;h
Bjsy- pa cq/k ;x gqkkjh nsr- ijarw brj xVhar ;k ns.;kl brj kqHkkkqHk ifjfLFkrh vlkO;k
ykxrkr- jkgw&drw ;x] iapesk kqHk ;xkr vlrk T;rhk fok;d dy fuekZ.k djr-
kq
38
Pravin
nkekr kq loZnk kqHk Qynk;h vlqu vuqdwy] kkarrknk;d o lqj{khr vuqdwyrk ?kMowu vk.kr
/kkedrko lqlaLrrk vk.kowu dykRed Vhdu ok<hl ykor- cq/k ;xkr vk/;kRehd xVhr
jl o ;k nsr- kq kqHk XkzgkP;k ;wrhr ;kLoh sedj.k o Jhear L=hpk miHkx nsr- HkjHkjkVhps
o lq[koLrwi.kkps vk;w; nsr- vkqHk ;xkr MG;kaps vktkji.k nsr- feFkwu] flag] edj yXukr
iapegkiq:k ;xk ek.ks vR;ar ykHk nk;d Bjr-
eaxG
nkekr eaxG fndcy ;x ?kMowu tUetkr HkkX; feGowu nsr O;olk;kr HkjHkjkV] mPp ntkZ]
pkaxyk v/khdkj ;x ?kMowu vk.kr- ljdkjh o v/khdkjh eku lUeku ?kMor- esk] ddZ o dqaHk
yXukr kqHk eaxG iapegk iq:k ;xkus kqHk Qynk;h Bjr rwG yXukr O;olk;h cny ?kMorkq] pa kqHk ;wrh] kqHk ;x O;olk;hd HkjHkjkV djowu vk.kr- drZO;n{krk dk;Z {kersr ok<]
f;kkhyrk bR;knh xq.k HkjHkjkV vk.kwu bV ekulUeku o ntkZ feGowu nsr-
xq:
ckjkO;kr xq: drZcxkj eqy fuit.;kl kqHk Qynk;h Bjr- iapesk kqHk ;xkr vlrk QGkckcr
fufprh vlrs- nh?kZ kkar o lq[ke; vk;w; ;x ?kMor- esk] flag o edj yXukr LoXkzgh o
mPphpk xq: gs ;x ?kMow.k vk.kr- dqaHk yXukr uhcZG xq: tj if=dr vU; kqHk ;x ?kMr
vlrhy rj kqHk ifj.kke ?kMowu vk.kr- esk] o`kHk] ddZ] flag] rwG o edj yXukr foijhr
jkt;xkuqlkj yk{kf.kd o peRdkfjd Jhearh vk.kr- fe= ifjokj o ukrsokd ;kaP;k dMwu
ekulUeku ?kMowu vk.kr- kqHk Xkzg;wrh /kked xVhar lgHkkx nkZor- vkqHk XkzgkaP;k ;wrhr
,dkdhi.kk o nqjLFk okLRkO; ;x nsu larrh ;x mkhjk ?kMor- /kkedrk vk.kwu /kkedLFkGh
;k=k ?kMor-
kuh
kfups f}rh; LFkkukr okLrO; vlrk dqVqac o /ku laca/khr ;k feGr ukgh tj r rwG] dqaHk o
edj jkhr ulsy- dOgk&dOgk vkFkd ntkZ [kkykor- kfu&drw&jkgq ;x Qyknskk laca/kh
vfufprrk nkZor- f}rh; LFkkukpk Lokeh kqHkkkqHk ifjfLFkrhr vlsy rj fdaok xq:&kqkpk ;x
?kMr vlsy rj /ku;x ?kMor- ijarq rjhgh gh tqGo.kwd foksk Qynk;d ukghNV~;k xVhalkBh eBh t[khe ikj ikMkoh ykxrs- pakpk la;x LokLF; o lqyHkrk vk.k.;kl
?kV nkZor- fpdhRld o`Rrh fuekZ.k d:u ygku HkkoaMk dMqu@le o;LdjkadMwu =kl laHkorxq:kh ;x ?kMr vlrk /kS;Z o fpdkVh ok<hl ykxsy- kq @cq/k ;x kkar o /khjxaHkhj LoHkko
nk[kor-
pa
pa pF;k ?kjkr vlY;keqGs vkkh rqEgh tkLr toGps laca/k LFkkihr djky- fd cykP;k
;xkuqlkj rqEgkyk ?kjkpk lgokl lq[kkog okVsy- pa&xq:] kq ;x ;k Hkkdhrkyk fufpki.kk
nsr- rqEgh rqeP;k mRrjo;kr Qkj fl) Ogky o rqEgkyk lkoZtfud O;ogkjkr ykHk nkZorkrokjl gDdkc)y o fookfgr efgys dMwu ykHkk c)y rqEgh ukhcoku vkgkr- esk yXukr pFkk
Lokeh Lojkkhr vlwu LogDdkP;k xVhackcr kqHk Qy nsr- pFkk Lokeh kqHk voLFksr vlrk rqEgh
oSndh; fk{k.kkr jl ?;ky fkok; vkiY;k ukrsokdkacjcj lq[kk&lek/kkukus vk;q; ?kkyoky-
jkgw
39
Pravin
jkgq iape LFkkukr vlrk jxdkjd cuwu Hkfrd HkjHkjkV ?kMowu vk.kr- o`kHk] dU;k] /kuw] dqaHk
yXukr kqHk Qys ?kMowu vk.kr- o`fpd yXukr eaxG] xq: o kq kqHk voLFksr vlrk ?kMor
vlrk kS{kf.kd mUurh djr- jkgw kqkP;k jkkhr vlrk Hkjiwj se&dj.ks ?kMor- vkqHk XkzgkaP;k
;xkr O;lus ?kMor- o ifjokfjd tokcnk;k lkaHkkG.;kl ukyk;d Bjor-
drw
vdjkO;kr drw O;olkf;d ykHkkr cnyh dkjd] vfufprrk nkZor- vdjkok Lokeh] vdjkos ?kj
kqHk ;xkr] kqHk voLFksr vlrk kqHk Qyakdhr vuqHkokl feGrkr- iapesk o xq: kqHk ;xkr ulrk
larrh ckcr fujkkk nsr- kq kqHk ;xkr ulrk oSokfgd lq[kkr derjrk vk.kr- cq/k kqHk ;xkr
T;rhkh kkL=kr jl o ;k nsr- fokRrjh nksr vkyk =kl nk;d ;x nsr- prwFkZLFkku]
kqHk;xkr ifjfLFkrh lq/kkjrs- drw kqHk XkzgkaP;k ;wrhr kqHk Qynk;h o vkqHk XkzgkaP;k ;wrhr
frdwyrk nkZor-
ba
iapeLFkkukryk ;qjsul r:.ko;kr nxnx nsr- se dj.kk eqGs ?kjkr oknfookn ?kMor- ijarw
iapesk kqHk voLFksr] kqHk ;xkr vlrkuk ifjfLFkrh lq/kkjtU; curs- ikpok Lokeh o xq: kqHk
;xkr ulsy rj ,[kk|k larrhyk kkfjfjd fdaok ekufld vktkj nsrkr- /kjlM o`Rrh nkZors-
o#.k
usiV~;wu tj rqeP;k lgkO;k ?kjkr fLFkr vlsy rj rqEgkyk [kqi uktqd o fcdV ifjfLFkrhyk raM
|kos ykxsy- rqeP;k ukrsokdkaP;k [kjkc okx.;keqGs rqEgkyk ek.kfld =kl llkok ykxsy- rqeps
lkFkh fdaok dkexkj rqepk kkjhfjd =kl fdaok ek.kfld =kl ok<o.;kl dkj.khHkwr Bjrhy vkf.k
rqeps lkFkh fdaok dkexkj R;kaP;k u lai.kk;k ekx.;k o xSj orZo.kqdh eqGs rqEgkyk [kqi uqdlku
igporhy- tj kqHk Xkzgkph rqeP;koj Vh vlsy rj rqEgh FkMklk R;kx d:u loZ ifjfLFkrh
O;ofLFkr laHkkGw kdrk- i.k tj vkqHk Xkzgkaph Vh rqeP;koj vlsy rj ifjfLFkrh k myV o
xaHkhj g kdrs- kpk ifj.kke rqeP;k kfjjkoj g kdr- ijnsfk; laLFksr udjh fdaok
R;kP;k feGdrhlkBh ifjfLFkrh vuqdwy jkfgy-
IyqV prwFkZ LFkkukr iMY;kus vk;q;kP;k iwokZr rqEgkyk frdwyrsP;k lkeuk djkok ykxsyokrkoj.k fuerh y{kkr ?ksrk ikydka iklwu vyx jgk.;kpk ;x ;sr- LFkkoj feGdrh]
tehu&tqeyk ;kP;k ckcrhr brjkakh oknfooknkaps o dVdVhaps lkekT; ok<sy- n{krk o [kcjnkjh
?;koh ykxsy- kfu] eaxGkpk Vh;x ulrk o brj kqHk Xkzgkaps ikBcG vlwu prwFkZ LFkku kqHk
vlsy rj ifjfLFkrh lq/kkj.kk ?kMorhy-
40
Pravin
tUe u{k= QG
u{k= QG
rqEgh vR;ar cqf)eku vlwu 'kkarrk f; vlky- tsOgk 'kuh pakyk Dysf"kr djr mnkgj.kkFkZ ,d
rj r jk'khfpUgkP;k rs va'kkP;k dukr vlsy fdaok ex pak'kh 'kuhPkk la;x >kyk
vlsy- rsOgk vls ikg.;kr vkys dh rqEgh vR;ar gq'kkj fdaok brj ydkaP;k Hkkouk vkf.k fopkj
;kapk dkghlk vknj dj.;kps nk[kork;k u{k=kr TkUekyk vkysY;k O;Drhauk mitrp 'kojkps ojnku ykHkys vkgs mnkgj.kkFkZ rqeP;k
dMwu O;Dr >kysY;k dYiuk fdaok eus fdaok lYys gs kjaHkh doG eq[kZi.kkps vlrhy i.k uarj
ek= R;kp dYiuk fdaok ers fdaok lYys gs loZekU; Bjrhy- varKkZukphgh tUetkrp ns.kxh vlsyEg.ktsp rqEgh v'kk dkjph O;Drh ;X; vlrs ftFks varKkZukP;k 'kDrhph vR;ar xjt vlrsdkgh ckcrhr vlsgh vk<Gys dh rqeP;k LoIukr vla[; ?kVuk okjaokj ikgky] T;k R;{kkr [k;k
B: 'kdrhy- vR;{ki.ks vls nk[kors dh fp=k u{k=kr tUeysY;k ydkaP;k MD;kr nSfod 'kDrh
vkivkip LFkfir >kyh vkgsrqEgh v'kk dkjph O;Drh ukgh] th brj yd lkk cn~y dk; cyrkr] dk; fopkj djrkr
;kpk fopkj dj.kkjs vlky f'kok; R;kaP;k'kh n;kGw i.ks okxky- ts yd rqEgkyk vG[krkr R;kauk
d/kh d/kh rqEgh mn/kV vkf.k ?kesaMh okVky i.k R;{kkr rqEgh rls ukgh- cy.;k iwo nunk
fopkj dyk ikfgts- Hkkoukosxkus vkf.k Qkthy uez i.kkus cy.;keqGs vuko'k;d vLoLFkkr vkf.k
cspSuh g.;kph 'kd;rk vkgs'k=w vkf.k frLi/k R;sd oG.kkoj rqEgkyk ijkHkwr dj.;kp ;Ru djrhy] i.k rqEgh ;kaps eulqcs
gk.kwu ikM.;kr vkf.k R;kauh VkdysY;k tkGky u"V dj.;kr leFkZ vlky- in~nfyr vkf.k
nqHkkZX;oku ydkalkBh rqeP;k eukr dGoGk vlsy- R;akP;k mUurhlkBh rqepk osG vkf.k tkZ [kpZ
djky- gs loZ jkf'kP;k ?kM.;kph 'kd;rk tsOgk 'kuhpk eaxGkoj jkf'kP;k rs va'kkr Hkko
vlsy rsOgk vf/kd vkgs-
kkjhfjd jpuk
v'kDr 'kjhj vl.;kph 'kd;rk vkgs- dkghaP;k ckcrhr tj xq# fdaok lw;Z tj pakis{kk vf/kd
Hkko'kkyh vlsy rj vls ikg.;kr vkys vkgs dh fp=k u{k=kr tUekyk vkysY;k O;Drh etcwr
vkf.k ap 'kjhjkps vlrkr- mR"V orZu vkf.k gkoHkko ;akeqGs rqEgh 'kaHkj ydkargh pkaxysp
vG[kys tky-
fk{kk
rqEgh vR;ar cqf)eku vlwu 'kkarrk f; vlky- tsOgk 'kuh pakyk Dysf"kr djr mnkgj.kkFkZ ,d
rj r jk'khfpUgkP;k rs va'kkP;k dukr vlsy fdaok ex pak'kh 'kuhPkk la;x >kyk
vlsy- rsOgk vls ikg.;kr vkys dh rqEgh vR;ar gq'kkj fdaok brj ydkaP;k Hkkouk vkf.k fopkj
;kapk dkghlk vknj dj.;kps nk[kork-
40
Pravin
;k u{k=kr TkUekyk vkysY;k O;Drhauk mitrp 'kojkps ojnku ykHkys vkgs mnkgj.kkFkZ rqeP;k
dMwu O;Dr >kysY;k dYiuk fdaok eus fdaok lYys gs kjaHkh doG eq[kZi.kkps vlrhy i.k uarj
ek= R;kp dYiuk fdaok ers fdaok lYys gs loZekU; Bjrhy- varKkZukphgh tUetkrp ns.kxh vlsyEg.ktsp rqEgh v'kk dkjph O;Drh ;X; vlrs ftFks varKkZukP;k 'kDrhph vR;ar xjt vlrsdkgh ckcrhr vlsgh vk<Gys dh rqeP;k LoIukr vla[; ?kVuk okjaokj ikgky] T;k R;{kkr [k;k
B: 'kdrhy- vR;{ki.ks vls nk[kors dh fp=k u{k=kr tUeysY;k ydkaP;k MD;kr nSfod 'kDrh
vkivkip LFkfir >kyh vkgsrqEgh v'kk dkjph O;Drh ukgh] th brj yd lkk cn~y dk; cyrkr] dk; fopkj djrkr
;kpk fopkj dj.kkjs vlky f'kok; R;kaP;k'kh n;kGw i.ks okxky- ts yd rqEgkyk vG[krkr R;kauk
d/kh d/kh rqEgh mn/kV vkf.k ?kesaMh okVky i.k R;{kkr rqEgh rls ukgh- cy.;k iwo nunk
fopkj dyk ikfgts- Hkkoukosxkus vkf.k Qkthy uez i.kkus cy.;keqGs vuko'k;d vLoLFkkr vkf.k
cspSuh g.;kph 'kd;rk vkgs'k=w vkf.k frLi/k R;sd oG.kkoj rqEgkyk ijkHkwr dj.;kp ;Ru djrhy] i.k rqEgh ;kaps eulqcs
gk.kwu ikM.;kr vkf.k R;kauh VkdysY;k tkGky u"V dj.;kr leFkZ vlky- in~nfyr vkf.k
nqHkkZX;oku ydkalkBh rqeP;k eukr dGoGk vlsy- R;akP;k mUurhlkBh rqepk osG vkf.k tkZ [kpZ
djky- gs loZ jkf'kP;k ?kM.;kph 'kd;rk tsOgk 'kuhpk eaxGkoj jkf'kP;k rs va'kkr Hkko
vlsy rsOgk vf/kd vkgs-
dVqafcd thou
,dk cktqus rqEgh vkoMhyka'kh vkf.k HkkoaMk'kh kekf.kd se djky i.k nql;k cktwus R;kaP;koj
vftckr fo'okl Bso.kkj ukgh- fp=k e/;s tUekyk vkysY;k O;Drh ofMykaP;k toG vlrhy f'kok;
R;kaps se vkf.k vkiqydhph m.khogh R;kauk Hkklsy- vlsgh ikg.;kr vkys vkgs dh] rqeps oMhy
dkeklkBh fdaok brj tU; dkeklkBh ?kjkiklwu nqjko.;kph 'kdkrk vkgs- tj 'kuhpk lw;kZoj Hkko
vlsy rj rqeps oMhy rqeP;k ygku o;kr rqEgkyk lMwu tkrhy rs dkgh gh vl- rqEgh
ofMykaP;k toG vlky f'kok; lnSo R;kaP;k se vkf.k vkiqydhlkBh eukr bPNk /kjky- ,d x"V
v'kh funZ'kukl ;srsdh rqeps oMhy rqeP;k iklwu nwj ;srsdh rqeps oMhy rqeP;k iklwu nwj vlys
rjh d.kR;kgh {ks=kr rs fl) curhy fdaok R;kauk R;k {ks=kr ,d fof'k"V vG[k kIr g
'kdy- vkP;k vf/kd toG vlwu frP;k dMwu ykHkgh miHkxw 'kdkyvls EgVys tkrs dh fp=k u{k=kr tUekyk vkysY;k O;Drh R;k ?kjkr jkgw 'kdr ukgh] ftFks frpk
tUe >kyk vkgs- dnkfpr rqEgkyk rs ?kj lMkos ykxwu nqljhdMs dqBsrjh LFkkf;d Ogkos ykxsynql;k 'kCnkr lkaxk;ps >kys rj rqEgkyk tUefVdk.kkiklwu nwj dqBsrjh vuG[kh Bhdk.kkr jgkos
ykxsylkekU;r% dVqafcd f>oukr vMp.khauk raM |kos ykxsy- oSokfgd thoukr LFkS;Z vlsy i.k
n?kkarhy ukrs ygku lgku er Hksnkao:u fc?kM.;kph 'kd;rk vkgs- eaxG fdao 'kuh fdaok n?ksgh
tj fo"B /kfu"B~ fdaok pVfc"kt fdaok iq.; e/;s fLFkr >kys rj rqeP;k iRuhalkBh fgrkog
Bj.kkj ukgh- tj 'kuhoj xq: vkf.k xq#pk Hkko vlsy rj oSokfgd thou vkuanh jkghy- R;kp
cjcj cqf)ekuh vkf.k lnR; dj.kkjh eqysgh ykHkrhy- rjhgh rqEgkyk vk;q";kr vusd
tckcnk;kaps v>s [kka|koj isykos ykxsy] R;kp cjcj Vhdk vkf.k fuank ;kauk raM |kos ykxsy-
41
Pravin
vk;q";Hkj-
vkjX;
rqEgkyk ew=k'k; vkf.k ew=fiaM ;krhy nkg vkf.k eh'kh Lkacf/kr fodkj dnkfpr llkos ykxrhy-
rqeps dVqafcd thou vkuanh vkf.k vkjkenk;h vlsy- eqykadMwUgh vkuan miHkxky- dnkfpr
vkuqokafkdfjR;k eBk ykHk g kDr fdaok [kftuk feGw kdy fdaok ykWVjhr eBs cf{kl
ykx.;kph kD;rk vkgs- rqepk tMhnkj vkRedah vlw kdy- fkok; R;kyk VkWuflYl daB
XkzaFkhrhy lwt P;k fodkj llkok ykxsy fdaok ;uhHkkxkkh lac/khr leL;k HkxkO;k ykxrhyrqEgh jklk;fud vfHk;ark dfedy baftuh;j g kdky fkok; tgkt] isVy kq)hdj.k fdaok
ty mRiknus ;kaP;k Okolk;krwu pkaxys mRiUu feG.;kph kD;rk vkgs- tj lw;Z gk vkf.k
O;k vakkr fLFkr vlsy rj ;uh Hkkxkkh lac/khr fodkj fdaok efrfcanw g.;kph kD;rk vkgs-
ygkui.kh rqeps vkjX; uktwd vlsy tj rqeP;k if=dr pkaxyk la;x vlsy rj rqEgkyk
nh?kkZ;q; ykHksy fkok; ttZj o`) g i;r txky- dnkfpr ;kaf=d vfHk;ark esdWfudy
baftfuvj cuw kdky- bekjr da=kVnkj gu mithfodk pkyoky- iq<P;k dkgh okkZr ys[kd
cu.;kl o`Rr Ogky] vkf.k ;k {ks=kr Lor%pk vlk Hkkoh Blk meVoky- rlsp vusd dk;Z rqeP;k
dMwu dys tkrhy-
'kqkcjcj tj pagh ;sFks fLFkr vlsy rj] L=h vlsy rj brj fL=;kapk rh eRlj djsy f'kok;
vkuan feGosy- ;k la;xkrhy iq:"k gk diVh vlw 'kdy-
nwjps fBdk.k fdaok ijns'k ;kapk okl djkok ykxsy- Qlo.kwdheqGs vR;ar iSlk dnkfpr xeokok
ykxsy- rqeps ukrsokd enrhlkBh vkf.k vk/kkjklkBh ;srhy- dqVqackrhy lnL;kaiklwu dnkfpr nwj
tkos ykxsy-
rRoKkukr vkf.k xw< vkk dkjP;k fok;kr rqEgkyk vR;ar jl vlsy- lR;opuh vlwu /kked
o`RrhP;k ydkapk lgokl miHkxky- ydkaoj HkqRo xkto.;kph {kerk rqeP;kr vlwu rqEgh
usr`Ro dj.kkjsgh cuky- fL=;kar vR;ar ydf; cuky- jDrkrhy foLdGrhi.kk fdaok esanqyk
vkysyh vpkud cf/kjrk ;kP;kus rqEgh =Lr g.;kph kD;rk vkgs- tj xq: ;k ?kjkr vlsy rj
rqEgh vR;ar HkkX;kps vlwu ,d lek/kkukus vkf.k lq[kkus Hkjysys vk;q; miHkxky- iqjslh laiRrh
feGoky fkok; rqeps eqysgh pkaxys vlrhy- rqeP;k gkrk[kkyh [kwi yd dke djrhy- kaluh;
R;keqGs lUeku feGoky-
'kjhj;"Vh eBh vlwu xOgkG o.kZ vlsy- brjkaP;k ckcrhr rqeph o`Rrh enrhph vkf.k dkGthph
vlsy-
42
Pravin
LoHkkokus lR;opuh vkf.k ijidkjh vlky- tUefBdk.kkyk lMwu ijns'kkr tkos ykx.;kph
'kD;rk vkgs- nu eqyh vlrhy- tj yXuirhgh lw;Z vkf.k eaxGkcjcj ;k ?kjkr vlsy rj xaHkhj
vkjX;kph fLFkrh Hkxkoh ykx.;kph 'kd;rk vkgs] T;kr fo'ks"k oS|dh; n{krkgh ?;koh ykxsyo;kP;k o"kkZ i;rpk dkG gk vR;ar R;kp cjcj vkjX;gh fparsps dkj.k vlsy-
'kuh vkf.k eaxG lcr vlY;kus gh th O;Drh vkgs fryk rhoz vYlj dnkfpr llkok ykxsy t
iq<s tku eBh 'kL=f;k dj.;kbrir ok<w 'kdy- rjhgh pkaxyh iRuh vkf.k eqys ;kaps ojnku
vlsy-
gh HkkX;kph fLFkrh vlwu mRre fk{k.k rqEgh ?;ky- vR;ar mRlkgh vlwu rqeP;k Lor%P;k ;Rukaus
loZ dkjph le`)h feGow kdky- rqepk Vhdu vkkkoknh vlsy fkok; lk/kkj.k vG[k
vlysY;k ydkaP;k orZqGkrgh rqEgh vfrk; ydf; cuky- dnkfpr rqEgh baftfuvj vfHk;ark
cuky- dnkfpr ;kaf=d fdaok /kkrw kq) dj.;kP;k kk[ksr vlky-
43