CANTICAC ETA NEURTITZAC

Gratien Adema «Çaldubi»

__________

I. CANTICAC

__________

BADA JAINCO BAT

Minça çaitezte iguzqui, hilargui 'ta içarrac,

Itsasoa, ihurçuri, haice, hedoi, uharrac;
Abre, chori, arrain, ibai, mendi, celhai, ibarrac.
Oi mundua! norc eguin hau? hori niri erradac.

Jaincoac gaitu guciac eguin ezdeusetaric;

Bethidanic cen ber-bera, cena bere baitharic.
Mundu hunec ez du nihor, Jaungoicoaz berceric,
Ez hastetic eguileric, ez iraunarazleric.

Jaincoa da içate bat ditequen handiena,

Bethidanic cen beçala bethi içanen dena.
Izpiritu garbi bat da gorpputzic ez duena,
Ecin ikus, ecin uki, ecin negur daitena.

Ontasun bai edertasun, indar eta bothere,

Nausitasun, jabetasun, guciac ditu bere:
Gu denac haren meneco, haren escuan gare;
Harc emanic baicen ez da gutan onic deusere.

Iraganac, oraicoac, ethorquiçunecoac,

Gure gogoetac berac, bai nola-nahicoac,
Guciac ikusten ditu aguerian Jaincoac;
Debalde dire harençat ilhumpe 'ta çocoac.

O Jainco eguiazcoa, çu çaitut adoratzen;

Ahuspez, ni hain ezdeusa, natzaitzu eceztatzen:
Naicen gucia çuc nauçu eguin eta beiratzen.
Oi! ni cer bihotz-gabea, ez bacintut maitatzen!

__________

1
TRINITATE SAINDUA

Sinhesten dut Jainco bat hiru presunetan.

Aita, Sem' Izpiritu deitzen direnetan.
Bakotcha Jainco bat da hiru horietan.
Bainan Jainco bat baicen ez da hiruetan.

Aita lehen presuna, Semia bigarrena,

Izpiritu Saindua da hirugarrena.
cein da çaharren edo botheretsuena?
hiruec berdin dute bakarrac duena.

Hiruac bethidanic berdin dire denez.

Içatez, bai botherez, bai Jaincotasunez.
Hiruac bat içatez, berechac presunez;
hiruac jainco bainan Jainco bat baicen ez.

Ene adimendua, hemen sunsi hadi;

Huntan har-çac fedea argui 'ta guidari.
«Sinhesten çaitut» erroc michterioari,
Bat beicic ez denaren hirurtasunari.

Aita, jainco çarena, çure bothereac

ceru lurrac daduzca gaindizca betheac.
Bicia, herioa, egunac, urtheac,
dire çure nahien eguin-arazleac.

Aitarenganicaco Seme eternala,

Jainco eguiazcoa, Aita den beçala;
çu guiçon eguin çare, hil ere bai hala,
Gure amodioac ekarriz hortara.

Izpiritu Saindua, çu ere Jaincoa,

Aita Semen batasun amodiozcoa,
Bieri çarraizcoten argui-ta goçoa,
Susta dieçadatzu bihotza, gogoa.

__________

AINgueRUAc

Oi cein eder, oi cein dohatsu,

Jaungoico botheretsuac,
cein garbi cituen creatu

2
ceruetan Aingueruac!
Gorpputz gabeco izpiritu,
Miragarri 'ta sainduac,
Hetaric ciren abiatu
jaunaren miracuiluac.

Beren dohainez urguilutan

hainitzac baitziren jarri,
nausi nahiz, nahasmendutan
cerua çuten eçarri.
Jaunaren hasarrea sutan
citzaioten han jaçarri.
Orduan ifernura Satan
Erori cen icigarri.

Aingueru gaichtoac gueroztic

Debru dire ifernuan;
Eta orai gure ondotic
Dabilça dethi munduan;
Gure gal-arazteagatic
Ari çaizquigu guduan.
Bainan Jaincoac erorcetic
Beira gaitzala orduan.

Aingueru onac, berthutean

ceren azcar egon ciren,
Bethicotz saindutasunean
jaunac fincatu cituen.
Orai Jaincoaren gortean
Oi! cein dohatsu diren!
Eta hec eguinic lurrean
Oi! cembat gauça handi den!

Mundura garenean sortu,

Jaungoicoac bakotchari
Aingueru bat eman darocu
Beguirale 'ta guidari.
cembat esquer on ez diogu
çor gure aingueruari!
Bai eta cembat errespetu
Haren han içaiteari!

O Micael Arcanjelua,
Lagun gaitzatzu guduan;

3
Lucifer etsai belz debrua
Ehorz çaçu ifernuan.
Gure Eliz' Ama saindua,
aita saindua buruan,
Içan dadila alchatua
Oroz gorago munduan.

__________

MUNDUAREN HASTEA ETA

GURE LEHEN BURHASOAc

ceruric ez lurric, arguiric, egunic,

Ez cen nihun deusic oraino eguinic;
Jaincoa bakarric cen bera lehenic,
Bere baithan bethidanic.

Bere botherea noizbeit du alhatzen;

Ez denari dio badadin manatzen,
ceru lurrac dire orduan aguercen,
Bicia ere da sorcen.

Sei egunez hola Jaincoa cen ari

Içate ematen gauça bakotchari;
Azquenecotz baita guiçonaren aldi,
Berech du hau eguin nahi.

Lur garbi puchca bat escura du harcen,

Bere itchurarat maitequi orhatzen;
Bere hatsa dio gainera botatzen;
guiçona çaio chutitzen.

cein eder ahal cen orduan guiçona!

Justu eta saindu, oi cein bihotz ona!
Norc erran deçaque haren çoriona,
Jaincoac eguin ciona?

guiçon idurirat Jauna appalduric

Minçatzen citzaion, ondorat helduric.
Ez dela on, cion, guiçona, delaric,
Içan dadien bakarric.

Jaincoac Adami lotaric emequi

Sahetsetic cion hechur bat ebaqui.

4
Eba cen hartaric lehen emaztequi
Adamen lagunçat jeiqui.

Adam eta Ebac egoitza lehena

Baratze bat çuten, daiten ederrena.
Dena cen heiena hango goçamena,
Salbu fruitu batena.

Sugueac Ebari esondatzen daco

Debecu fruitutic har deçan jateco:
«Jaten baduçue, biciric bethico,
Içanen çarete Jainco».

Ebac Adamequin fruitua jaten du:

Beren çoriona hortan çuten galdu.
gueroztic munduan cer calte ez dugu,
Herio, gaitz eta gudu!

Lehen burhasoec eguin bekatua

Gure odolean dagocu sartua.
Nahiz bathaioan çaicun barkatua,
cein den ondoriotsua!

çu bakarra çare, Birjina Maria,

Notharic deus gabe jajotu garbia.
Suguearen buru ikaragarria
çuc joric da eroria.

__________

INcARNAciONEA

Errefaua
Jesus ona,
Jainco guiçona,
çu çare çu gure çoriona.

Oi! cein gaitz cen, cein etsigarri,

Bekatuaren caltea!
Ez balitz gutaz urricari
guerthatu Jainco Semea.

Bekatuaren hutsa nor cen

Eceztaraz ceçaquenic?

5
Aitari buruz Semea baicen
Ez cen ahala çuenic.

çuhaur cinen, Jainco Semea,

Gure ordain bilhacatu,
Eta mundu dohacabea
Hola cinuen salbatu.

Hartuz gureac beçalaco

Gorpputz eta arima bat,
Birjina baten sabeleco
Haur cinen jautsi gutarat.

Izpiritu Sainduaganic,
Birjina guciz garbia,
çu bethi birjina içanic
Amatu cinen, Maria.

Horra içate Jaincozcoa

Gugatic haraguitua,
Jainco-guiçon, guiçon-Jaincoa,
Ordutic Jesus deitua.

Jaincotasun, guiçontasuna,
Bi natura ditu betan;
Bainan bakarra da presuna
Bi natura horietan.

Jaincoaren cinezco Ama

Baita Birjina Maria,
Icen hoi du çucen emana,
Jainco Semetic jaria.

guiçonceac ez du gutitu
Jesusen Jaincotasuna;
Jainco guiçonac du goititu
Berequin guiçontasuna.

guiçonaren jaincoztatzeco
Jaincoa da guiçon eguin,
Gu ceruraino alchatzeco
cerutic da lurrerat jin.

Guretzat guiçon eguin eta

6
Hil çarena, Jesus ona,
çuc merecituz baicen ez da
Salbatzen ahal guiçona.

Jaincoaren Ama saindua,

Guc ere ama çaitugu.
Ama maite botheretsua,
Ai! urrical çaquizquigu.

__________

JESUSEN BIciA

Bethelemeco heian, negu bihotzean,

Jesus haurra sortu cen, Eguerri gauean.
Arçainec, Erregueec lehenic dute han
Adoratu Jaincoa guiçontasunean.

Jesus erregue dela, Herodes ençunic,

Harc tronua ken deçon lotsa da jadanic.
Haur gucien hilceco manua emanic,
Jesus hil nahi luque hetan atzemanic.

Berri hori Josepec çuenean jaquin,

Ihes gan cen harturic Haurra amarequin.
Hiru urthe Egipton egon ciren behin;
Herodes hil cenean guero etchera jin.

Jesus, Maria, Josep, o cer familia!

Naçaretheco etche hartaco loria!
Hogoi-ta hamar urthez Jesusen bicia
Appaltasunean cen iragan gucia.

guero cen abiatu Jesus predicatzen,

Bere botherearen jendetan aguercen,
Bere erresumatzat Eliçaren bilcen.
Apostoluetaric lan hortan hasi cen.

Osteca Judearen barne 'ta hauçotic

Eriac bai sendoac çarraizcon ondotic.
Ascotan jende sorka soberarengatic,
Petriren uncitic cen minço itsasotic.

Erien sendatzea, hil hotzen piztea,

7
Itsaso 'ta haiceen manatuz heztea,
Borz mila guiçon gose borz oguiz haztea:
Jesusen bicia cen holacoz bethea.

ceren bere berthutez hain cen miragarri,

Gaichtaguinac citzaizcon Jesusi jaçarri.
Hoien higuinçac cion ondotic ekarri
Bere heriotzea, gure salbagarri.

__________

JESUSEN AZqueN AFARIA

Errefaua
Adora deçagun mendeen mendetan
Jesus Jainco Jauna Sacramendu huntan.

Jesus amodioz bihotza gaindian,

cein miragarri cen azquen afarian!
Guretzat celaric hilcerat abian,
guerocotz ere cen gurequin nahian.

Apostolueri erraten diote:

«Ni gaur saldua naiz; bihar hilen naute.
Aitarenganaco dembora çait bethe.
Huna orai cembat çaituztedan maite».

Oguia harturic minço da Jaincoa;

«Hau da ene Gorpputz gurutzeracoa».
guero cambiatuz orobat arnoa:
«Hau dut ene odol ichuri gogoa».

«Ene Gorpputz hau da çuen janaria;

Ene Odol hau da çuen edaria.
Hautan dut fincatzen Testament berria,
çuequin neraucan bihotz-lokarria».

Sacrificio 'ta Sacramendu Saindu,

Jesusec egoitza gurequin hemen du.
Gu nahiz alchatu bera da appaldu;
oro nahi baitu beregana bildu.

Ogui eta arno itchurez iduri,

Itchuretan Jesus itzalcen da guri:

8
Içatez hargatic ez arno ez ogui;
Jesus ber-bera da Sacramendu hori.

Aldare Sainduco Sacrificioa

Ber-bera da nola Galbariocoa;
Berdin-berdina da bien balioa,
Bietan bera da Bitima Jaincoa.

Gurutzean Jesus odolez hustu cen;

Odol bera dugu Meçan eçagutzen.
Bainan Meçan ez du odolic ichurcen,
Pizturic ez baita guehiago hilcen.

Iduri bakotcha çathitzen denean,

Jesus osoric da çathi bakotchean:
Jesus ez da hausten, ostia haustean,
Ez eta mendratzen, hura gutitzean.

Michterio huni, o cristau maitea,

Gorpputzeco beguiz bakarric ez beha:
Huntaco beguia da guciz Fedea.
Bihotz garbiac du bichta hoi hobea.

Jaten du justuac, jaten du gaichtoac;

Barnez nor cer garen badaqui Jaincoac.
guerocotz hargatic cer ondorioac!
Loriazco edo çorigaitzezcoac.

Huna Aingueruen Oguia nun dugun,

ceruco bidean hazcurri 'ta lagun.
Nor ere ez baita garbi ez fededun,
Huntaric jan gabe gueldi bedi urrun.

Jesusec nahi du gohazcon guciac,

Arimac chahuric, churitan jaunciac,
Ez bagare haren haraguiz haciac,
Ez deçaque iraun gu baithan graciac.

Jesusec gu baithan delaric egoiten,

Oi! cembat gracia darocun emaiten.
Gu ere lorios hil eta pitz gaiten,
Bera da hacitzat gutarat eraiten.

Adoratzen çaitut, o Jesus maitea,

9
Aldaretic çaude orai niri beha,
Eçagutzen nauçu ni bekatorea,
Urrical çaquizquit, o Salbatzilea!

__________

JESU cRISTOREN PASIONEA

Azquen afaritican
gauari behera,
Jesus atheratu cen
othoitz eguitera.
Oliben baratzean,
hanche dago bera...
Betbetan horra non den
erorcen lurrera.

cerc aurdiqui othe du

Jesus Jauna hola?
Agonian ahuspez
horra non dagola,
Bere heriotzea
bichtara çaiola.
Icerdiarequilan
dohaco odola.

Bere agoniaco
calitza kiratsa
Iretsi behar eta,
oh! cembat den lotsa!
Munduco bekatuac
betan eta balsa!...
Nola baita lehertuz
arnotzen mahatsa.

Judas bere Nausiaz

ichilca çokotan
Juduequin ari cen
aspaldi tratutan.
Hoita-hamar peceta,
horra cembatetan
Saldu duen Judasec
Jesus arras hortan.

10
Soldatu tropa baten
bera aincineco,
Heldu da Judas, eta,
ez huts eguiteco,
Nori ere musu bat
emanen baitaco,
Hori da seinalea,
hori lot bequizco.

Baratzean sarturic,
jada gau belça cen,
Jesus bere lecuan
dute atzematen.
Musu malçur bat dio
Judasec ematen.
Jesusec: «Aichquidea,
cer ari haiz hemen?»

Ihes abian ciren

denac harrituac.
«Har naçaçue», dio
Jesus amulsuac.
Hedatzen diotzate
besoac, escuac.
Orduan lotzen çaizco
laster soldadoac.

Jerusalem barnerat
orai deramate;
Gauac gauari presan
jujatu behaute.
caifasen tribunala
ospeca da bethe.
Jesus pasoca, thuca,
hanche dabilcate.

Berce Apostoluac
ganac ciren ihez,
Bakarric cen jarreiqui
Jesusi Piarres.
Ezcaratzetic beha
han çagon beldurrez,
cer othe çuten bada
eguinen Jesusez.

11
caifasen nescatoa
citzaion ohartu.
«Erraçu, Jesus horren
laguna çare çu».
Piarresec eguiten
dio juramentu,
Ez duela harc Jesus
nihon eçagutu.

Piarresec Nausia
ukatu orduco
Gauerdico oilarra
cantuz hasi çaco.
Jesusec ja errana
gogora dohaco:
«Oilarrac jo gabe nauc
hic gaur ukatuco».

Oharcen da Nausia
beha dagocola.
Behatze harc jo dio
bihotzaren çola.
Badoha handic laster,
nigar dariola.
Piarres guehiago
ez daite consola.

caifasec: «Nor haiz?» dio

Jesusi galdetzen.
Jesusec: «Ni, cristo naiz»
dio ihardesten.
Denac dire orduan
oihuz abiatzen:
«Ez haiz, hi, blasfemio
eguile bat baicen».

Lekucoac minçatzen
abiatzen dire;
gueçurrean aurquituz
bai ichilcen ere.
Aitzinat oihuz daude
guciac halere:
«Hilcea mereci du;

12
ez barka batere».

Gurutzean hilcea
duela mereci,
caifasec igorcen du
Jesus Pilatusi.
Pilatus hori baitzen
gobernuco nausi,
Horren baimena çuten
behar ardietsi.

certan othe den bada

Jesusen hobena,
Pilatusec nahi du
berac jaquin dena.
Bilhatu eta deusic
ecin atzemana.
«Nic, ez, horren hilcea
ez deçaquet mana».

Guciec berriz oihu:

«Bai condena çaçu;
Cesar emperadorec
etsai gaitz bat hau du.
Hunen alde baçare,
guardia emaçu;
Ecen çure cargutic
har kenduco çaitu».

Orhoituric hilcerat
condenatuetan
Libraraz deçaquela
batto egun hartan:
«Barrabas ala Jesus,
çoin da bi hoietan...
Hots! behauçue erran,
çoin?... libra deçadan».

—«Libra çaçu Barrabas».

—«Ordean, Barrabas
guiçon hilçaile bat da;
Nic hura libraraz!»
—«Bai libra çaçu hura,
eta hau hilaraz;

13
Bercenaz Cesarequin
etsai çare arras».

__________

EGUBERRI

Arçainec
Gau min huntan,
Argui eder hunec gu
Nundic arguitzen gaitu,
Orai bet-betan?

Aingueruec
Ez, ez içan
Beldurrican,
Salbatzailea baita sortu gau huntan.
Huna nun den,
Bethelemen,
Haur ttiqui bat eguina çuençat hemen.

Arçainec
Oi! hauche da
Aingueruzco cantua!
Jausten çaicu cerua
Guri lurrera.

Aingueruec
Ez, ez içan
Beldurrican, etz...

Aingueruec
Heia tchar bat,
Hura da sor lekua
Duena hautatua
Jaunac beretzat.

Arçainec
Guacen, guacen,
Higui gaiten;
Bethelemerat gaitu Jaunac galdetzen.
Haur maitea
Gure beha
Lastoan han dagocu, Salbatzailea.

14
 Aingueruec
cein maitequi
Duen amac trochatzen,
Bulharrez consolatzen,
Haur gaicho hori!

Arçainec
Guacen, guacen,
Higui gaiten; etz...

Aingueruec
O guiçona,
Hi salbatu beharrez
çagoc haurra nigarrez,
Ascan etzana.

Arçainec
Guacen, guacen,
Higui gaiten; etz...

Aingueruec
Jaincoari
Loria ceruetan;
Baquea mundu huntan
Jende onari.

Arçainec
Guacen, guacen,
Higui gaiten;
Bethelemerat gaitu Jaunac galdetzen.
Haur maitea
Gure beha
Lastoan han dagocu, Salbatzailea.

__________

GURUtze SAINDUARI
(1877)

çure besotan, oi Gurutzea,

Hil çaicu Jesus maitea:
haren gurutzeficatzailea
Ni naiz ni bekatorea!

15
 Guciec errepica
Oi Gurutzea! Oi Gurutzea!
Gurutze saindu maitea!

Jesucristoren Odolac çaitu

Galbarioan gorritu:
Deusec gueroztic munduan ez du
çuc becembat dirdiratu.

Berçorduz hemen etsai gaichtoa

çutaz içan cen ehoa:
çure indarra da Jaincozcoa,
Deusec ecin hautsizcoa.

Etsaiarequin bethi guduan

hemen gabilça munduan:
pparatzen baçaizquigu buruan,
Oi gu norc bençu orduan!

Jesucristori çurequin baicen

Ez da nihor jarraiquitzen.
çure bidetic da bethi çucen
cristaua cerurat helcen.

__________

IçaR DISTIRANTA

Içar distiranta,
Jaunaren lilia,
Dugun oroc canta:
Agur, Maria.

çu cinen hastetic
Berech eçarria,
Lehen bekatutic
Garbi-garbia.

Sainduen artean
Denetan gorena,
Jaunaren gortean
çare lehena.

16
çu çare Jesusen
Ama dohatsua,
çu bekatorosen
Ihes lekua.

çu çare Sainduen
ceruco goçoa,
Eta Aingueruen
Bozcarioa.

ceruco gracien
Ardiestailea,
çu çare gucien
lagunçailea.

Gure etsaiequin
Guduan, çu gabe,
Gure indarrequin
Gu deus ez gare.

Munduac engana
Eta gal ez gaitzan,
Har gaitzatzu, Ama,
çure gueriçan.

Oren latzgarria
Helcen çaicunean,
çaude, o Maria,
Gure aldean.

__________

AMODIO BIRJINA MARIARI

(1877)

Maite çaitut, o Birjina Maria,

Eta bethi çaitut maitatuco.
Ama maitagarria.
Nere bihotz gucia
Içan bedi çuretzat bethico!

Nor liteque bihotz bat içan eta,

çu maitatu gabe lagoquenic?
Nic çu nola ez maita?

17
Ene baithan ez baita
çu maitatuz baicen çorionic.

Bainan ene bihotzaren ahala

Hain da ahul eta hain da guti!
Ai! nic ere ochala!
Aingueruec beçala,
Ama, çure maitatzen banaqui!

O Maria, çure bihotz barnetic

Salta bequit phindar bat nitara.
çure amodiotic
Han su lothuz gueroztic,
Erretzetic ez nadien bara.

çu baitharic pizturicaco garraz

Maita niro Jesus guehiago:
Nere bihotz bakarraz
Edo nere indarraz,
Deus ez dirot, Ama, çuri nago.

Ez banauçu ni çuc bethi laguncen,

cein erorcor naicen badaquiçu.
Arren, ceren ez naicen
Bekatoros bat baicen;
çure haurra urrical bequiçu.

__________

MARIA BEkATURIc
GABE cOnceBITUA
(1877)

Batec
Amodio ohore
Ama Birjinari,
Maria notha gabe
concebituari.

Guciec
Agur, agur, agur Maria.
Agur, agur, agur Maria.

Gure lehen aitamen

18
Bekatuac ez du
Seculan Mariaren
Arima goibeldu.

Bekatu gabecoric
Adamen arraçan
Ez çu beçalacoric
Ez da nihoiz içan.

Maria çu hain garbi

Hain saindu sorthua,
çuc duçu sugueari
Lehertu burua.

Jaunac çu bethidanic
cintuen beiratzen,
çure Seme çuganic
Sorcecoa baitzen.

Jaincoaren escutic
Ez da atheratu
obraric hain ederric
Nola baitzare çu.

O Birjina Maria,
cer compara çuri?
Elhur eguin berria
Ez çait asqui churi.

çure baithan Maria,

Berthutea dago
Mendico ithurria
Baino garbiago.

çutan gauça handiac

Jaunac eguin ditu,
Eta haren graciac
çaizquitzu gainditu.

Jaunaren baratzeco
Lore hautatua,
guiçon da eta Jainco
çure fruitua.

19
Emazte pare gabe
Jaincoac eguina,
Amatuz gueroz çare
guelditu Birjina.

Oi çu Birjina Saindu
Jaincoaren Ama!
Amatzat guri çaitu
Semeac emana.

çure semea hilcen

Ari celarican
Gutaz amatu cinen
Dolore handitan.

Oi cein puchanta çaren

Birjina Maria,
ceruco loriaren
Erdian jarria!

çure haurren othoitza

Othoi ençun çaçu.
Ama çure lagunça
cerutic iguçu.

Gure Ama maitea,

çuc othoi cerutic
Escualdunen Fedea
Iducaçu chutic.

Eliz' eta Francia

Dagotzu nigarrez,
çureganic Maria
Lagunça beharrez.

Lagun çaçu Eliça

çure bothereaz.
Bothere berac beça
Francia alcharaz.

__________

OthOI AMA MAITEA,

URRIcAL çaIZquiGU

20
 (1877)

Uholde baten pare orai bekatuac

Gaindiz bazter guciac ditu hondatuac.
Nun dire fededunac? nun dire justuac?
Azquen eguna hurbil othe du munduac?

Errefaua
Othoi Ama maitea,
Urrical çaizquigu,
Jainco çure Semea
Hasarre baitugu.

Nor da gure artean erran deçaquenic?

«Ez naiz ni deusen beldur; nic ez dut hobenic».
çuc diroçu Maria, hain garbi içanic,
Gure graci' ardiets jaincoarenganic.

çuri gaude Maria,

Oihu-ta nigarrez.
Jaunaren justicia
Eztitu beharrez.

guiçonen arbuioec aseric Jaincoa,

Bere açotearen higuitzera doha.
Norc orai atchic liro Jaunaren besoa?
çu çare çu Maria indar hartacoa.

Othoi Ama maitea

Urrical çaizquigu;
Jaico çure Semea
Hasarre baitugu.

Jaunaren justiciaz ikaretan gaude:...

Othoi, Ama, jar çaite çure haurren alde.
Harengana nor hurbil, nor aguer çu gabe?
çu çaitugu çu haren bihotzaren jabe.

çuri gaude Maria

Oihu-ta nigarrez.
Jaunaren justicia
Eztitu beharrez.

Jauna, aithorcen dugu: gutaric hainitzi,

21
çuri cer çor dautzugun citzaicun ahanci.
Gure Fedea dugu appalcerat utzi...
Escualdunarenganic hori çaitzu gaitzi!...

Othoi Ama maitea,

Urrical çaizquigu;
Jainco çure Semea
Hasarre baitugu.

Lehengo Fede hura berritz pitz daquigun,

O fededunen Ama, çuc gaitzatzu lagun.
Bai! Escualdunec hemen hitz eman deçagun,
Bethi cinez içanen garela fededun.

Bai! Escualdunec hemen

Hitz eman deçagun,
Bethi cinez içanen
Garela fededun.

Eliçaren arguia Erroman hain handi;

Gaichtaguinen nahia laite hil baladi...
çuri gare Maria denac oihuz ari:
Emoçu bitoria Aita Sainduari.

çuri gare Maria

Denac oihuz ari:
Emoçu bitoria
Aita Sainduari.

__________

AMA BIRJINA LURDEcOARI

Airea: Atzar gaiten atzar lotaric...

Errepicaz guciec
Guacen, guacen, galdetzen gaitu
Ama Birjinac Lurdera:
Dugun icus nun den aguertu
Guacen Lurdeco Harpera.

Batec
Escualherrian ençun dugu
Miracuilu baten fama:

22
Lurdesen icusi omen du
haur batec Jesusen Ama.

Guciec: Guacen, guacen, galdetzen gaitu.

Hamalau urtheco nechca bat

Deitzen cena Bernadeta
ur heguico çariquetarat
çoan suco abarqueta.

Harrabots handi bat ençunic,

cer othe cen beha çagon.
Andre bat harroquetan chutic
Aguertu omen citzaion.

Harpe betetic gorachago

cilhosca baten erdian,
Ama Birjina beha dago
Bernadetari lorian.

Argui churiz bezti omen cen

Eta choragarri eder.
Haur bihotz garbi bati baicen
Ez çaitequen hala aguer.

Erran omen cion haur hari

Ithurri bat bacela han:
Edan ceçala, eta garbi
çadiela ur berean.

Harpe hartan ez baitzen uric

Lehen seculan icusi:
Bernadetac han ithurriric
Nihun ez ceçaquen causi.

Bernadetac harpe chokoan

Escuz chilhaturic lurra,
Bet betan harc eguin chiloan
Sorcen hor hasten da ura.

Ithurri bat nasaia orai

Erran dute han badela
Sendatzen handiac ere bai
Ur harc eguin dituela.

23
guero hau erran cion omen
Birjinac Bernadetari:
«Eliça bat nahi dut hemen;
Erroçute appeceri».

Hau ere omen cion erran:

«Minça çaite Bernadeta,
Jendea proasionean
Hunat bil dadin osteca».

Bernadetac cion Maria

Oihuz çagola gutara:
«Othoitz eta penitzencia
Eguiçue-ta ez bara».

Berce behin cen saminago

Ama Birjinaren hitza:
«Ez dirot atchic guehiago
Jaunaren beso borthitza».

Hau da galdeguin cioena

Haurrac guero Birjinari:
«Andre ona, çure icena
Erradaçu othoi niri».

Andrea orduan eman cen,

ceru ederrari beha;
cioelaric: «Ni naiz deitzen
jaiotze notha gabea!»

__________

LURDEcO HARPE SAINDUAREN

AInciNEAN cANTAtzecOA
(1877)

Boz batec
Huna, huna, Harpe saindua!
Belhaunica gaiten hemen;
Birjinaren aguer lekua...
Beha horrat: horra nun den.

Guciec

24
Horra, horra, Harpe Saindua!
Hor aguertu cen Maria:
Huna miracuiluz sortua
Birjinaren ithurria.

Noiz ere hunat baitzen jautsi

Ama Birjina cerutic,
Harroca, larre eta sasi,
Hemen ez cen berce deusic.

Bernadeta horchetic çagon

Ama Birjinari beha:
Guretzat ere o cein den on,
Orai hemen içaitea!

Hauche da hemen guerthatzeco

Gauçaren hunquigarria!
Gutarat hala ethorceco,
çu behar cinen Maria!

Bernadeta becein garbiric

Ez baitzen nihor içatu,
Ez cen hura beicic bihiric
Aguerce hortaz goçatu.

Horra harroca hortan chutic

Orduco haren itchura;
Huna çurrutan ithurritic
Harc sorraracizco ura.

Ama Birjinac erran hitzac

Handizqui dire obratu.
Harc galdatu çuen eliçac
Harpe hau du koroatu.

Osteca noiz nahi gueroztic,

Birjinac erran beçala,
ceruco gracien ondotic
Jendea hemen dabila.

Mundu guciac badaquitza

Hemengo miracuiluac,
Nun nahi azcarric dabilça
Eri hemen sendatuac.

25
Gorpputz eri guciac baino
Arimac beharragoac,
Usuago dire oraino,
Hemen pizturicacoac.

Escualdunac huna nun garen

Maria çure oinetan;
Lagun gaitzatzu Fedearen
Beguiratzen gure baithan.

Orai hori bera guciec errepicaz

Escualdunac huna nun garen

Maria çure oinetan;
Lagun gaitzatzu Fedearen
Beguiratzen gure baithan.

Boz batec
Fedeac du eguin bethitic
Escualdunen ohorea:
Gure artean bethi chutic
Iduc deçagun Fedea.

Guciec
Escualdunac huna nun garen
Maria çure oinetan;
Lagun gaitzatzu Fedearen
Beguiratzen gure baithan.

Batec
Gu ere cembat galcen ari,
Fedea hoztu çaicunac!...
Othoi Maria, urricari
Içan çatzu Escualdunac.

Guciec
Escualdunac huna nun garen
Maria çure oinetan;
Lagun gaitzatzu Fedearen
Beguiratzen gure baithan.

__________

26
ANDRE DENA MARIA
BEthARRAMEcOA
(1877)

Agur, Ama Birjina

Betharramecoa
ceruco Erreguina
Eta lurrecoa.
Oi guretzat cer ama!
cer arartecoa!
Berea daducana
Seme bat Jaincoa!

Munduco usimpean
Itho ez gaitecen,
çure botherea han
Daucuçu aguercen:
Erori garenean
Gaitutzu alchatzen,
Eta bide onean
Maitequi laguncen.

Escualdunac aspaldi,
O Ama maitea!
çureganat badaqui
Hemengo bidea.
Munduac kendu nahi
Darocun Fedea
Hemendic alcha bedi
Indarrez bethea.

Gur' arbasoac lehen

Oi cer fededunac!
ama çuganat ciren
maiz ethorcen hunat.
Orai ere gu hemen
Gare Escualdunac,
Maiz çure lagunçaren
Beharra dugunac.

Othoitzez gagozquitzu
Hemen çure oinetan:
Fedea finca çaçu
Gure bihotzetan:

27
Osasuna iguçu
Gorpputz arimetan:
cerurat hel gaitzatzu
çure besoetan.

__________

ANDRE DENA MARIA SARRAncecOA

Oi, Andre Dena Maria, Sarranceco Brijina,

Oi, çu Jaincoaren Ama, ceruco errejina,
çure Semeaz çu çare gure Ama eguina.

Toqui hau cen lehenago oihan, sara, arance;

Escualdunec bide çuten icendatu Sarrance.
Orai hobequi deit laite Mariaren baratze.

Badu hurren mila urthe, ibai horren erdian,

Birjinaren bultu belch bat, hor baitzen aspaldian,
Atcheman çutela chutic harroquen aguerian.

Miracuiluzcoa cela dirudi eder hori,

Ospeca horrat jendea urrundic cen ethorri.
Birjinaren botherea aguertu cen orori.

Handic ken, ereman, ebats, cer ez cioten eguin!

Espainia-Jacan barna gorde ere bai behin.
Bera hunat itzulia bethi çuten eredin.

Erregueac berac ciren ethorcen Sarrancera,

Gorpputz eta arimaco fagore galdetzera;
Asco ere da hemendic sendaturic athera.

Escualdunec, o Maria, toqui hau maite dugu.

Orai ere çuregana huna nun garen heldu.
Escualdunaren fedea ez da oraino galdu.

Munduco ibai gaichtoac gueramatza borrocan.

Escualdunac gauden chutic fedearen harrocan.
Iduc gaitzatzu, Maria, othoi, çure besotan.

__________

ANDREDENA MARIA PILHARREcOA

28
Escualdunec, o Birjina Maria,
Amodio, ohore dautzugu.
cein çaren on, puchant, miragarria,
Norc seculan asqui erranen du?

Escualduna çure arbasoequin

Jende cela diote demboraz;
çure odol bereco gare eguin
çure Seme Jesusen odolaz.

Gure Ama çarela orhoit çaite

Gurutzetic Semeac emana.
çure haurrac hain gaitutzu gu maite,
çu baitzare Jainco baten Ama.

Mundu huntan oraino cinelaric,

Gureganat hunat cinaizquigun;
Escualdunac lehen lehentaric
çuc guintutzun athera fededun.

Santiago, çure Apostolua,

Gu salbatzen cinuen lagundu.
çuc orduan utzi Pilhar saindua
Saragoitzen ohoratzen dugu.

Pilhar hortaz, gure Ama maitea,

Nahi duçu berma gaiten çuri,
Gogor eta azcar gure Fedea
Içan dadin harri hoi iduri.

Hemeçorci ehun urthe baditu

Fedearen gutan landatzeac;
Orai arte leial gaizco guelditu,
Gu fededun nahaste gabeac.

Escualdunei Fedea kendu nahiz,

Etsai gaitzec gaituzte hersatzen.
O Maria, çu gure alde jarriz,
Deusec ere ez gaitu lotsatzen.

Gure çucen lurrecoac galduric,

Oso dugu bederen Fedea:
Escualdunçat ez da eçaguturic

29
Gutartean sinheste gabea.

Othoi, lagun gaitzatzu, o Maria,

Gure behar ordu gucietan,
Osagarri, ontasun, familia,
ceruraco gure urhatsetan.

__________

SAN JOSEPEN cANTIcA

(1891)

O Josep, cein handia den

çuri eman goçoa!
çu baitzare Birjinaren
Espos berthutezcoa:
Jainco-Seme-guiçonaren
Lurreco burasoa;
ceruco Jainco Aitaren
Ordaina, lekucoa.

Jesus sorthu baino lehen,

cerutic ikasia,
çuc, Josep, bacinaquien
Haur horren ethorquia:
Arrotz leihorric gabeen
Abere atherbia,
guerthatu cen Bethelemen
Jesusen sortheguia.

O Josep, oi cein mitequi

Jesus haurra ascotan
Adoratuz cein umilqui
Besarca cinaducan!
Aingueruac han egoqui
çuri beha herroncan;
Hain baitzagoan gochoqui
Haurra çure besotan.

Haurra hartuz Amarequin,

Tristeric Herodesi,
Josep, Esiptoan barna
Juan cinaizcon ihesi.
Lehengo Josepen fama

30
Han cen oraino bici;
Han çuc profeten errana
cinuen guertharaci.

O Josep, Nasarethera
Itzuli cinenean,
cer baquea, cer goçoa
Etche haren barnean!
çurequin Jaincoa bera
han ari cen lanean,
Munduaren arguitzera
Aguertu aincinean.

Icusgarri dohatsua,
Josep azquen hatsetan:
Jesus besarca lothua,
Maria nigarretan...
Hilce hori, cer cerua,
hequien besoetan...!
Hel çaquizquit, o Saindua,
Niri oren beretan.

__________

JONDONI PETIRI
EDO PIARRES APOSTOLUAREN
cANTIcA

Hunen aire berecia ez daquitenençat,

aire eçagutu hau: Uholde baten pare.

Hasteco eta copla artetaco errefaua

1. Hau, Jondoni Petiri herrico

patroina dutenec cantatzecoa.

Gure Patroin Saindua, Jondoni Petiri,

Eguioçu guretzat othoitz Jaincoari.

2. Hau, Jondoni Petiri patroin

ez den herrietacoa.

Apostolu handia, Jondoni Petiri,

Eguioçu guretzat othoitz Jaincoari.

31
Piarres itsasoan cen arrançan ari;
Jesusec icusiric erran cion: «Haugui:
Hire anaiarequin niri jarraic hadi;
Nic eguinen çaituztet jende arrançari».

Bi anaiec guciac cituzten han utzi

Eta deus gabe ciren jarraiqui Jesusi.
guero çuen Piarres Jesusec hautetsi
Bere Apostoluen bildumaco nausi.

«Nor naiecela, diote?» Jaunac galdeguinic,

«Ni nor naicen nahi dut, ençun çuenganic».
Hau ihardetsi cion Petiric lehenic:
«cristo Jainco Semea çarela diot nic».

«Ene Aitac arguituz ceren minço haicen,

Hire gainean diat Eliça fincatzen:
Haren cimenduco haut harrocatzat harcen,
Ifernuco oldarrec higui ez haitzaten».

«Emanen darozquiat, ceruco gakoac;

Arimen salbatzeco podore osoac:
Hic lachatuac edo lothuricacoac,
Berac eguinçat ditic harturen Jaincoac».

Piarres hola çuen Jesusec eçarri,

Lurreco Eliçaren lehen buruçagui;
Arçainen beren arçain, guida eta argui;
Eguia fedezcoen trencatzaile garbi.

Piarresen uncia behin itsasoan

calerna cirimolez hondatzera çohan.
Jesus lo baitzagoen, descansu osoan;
«Jauna salba gaiçatzu», oihuz dagozco han.

Jesusec chutituric dio calernari:

«Nic manatzen baitaiat, ichil bara hadi».
Nausiac manu hori eguin becein sarri,
Itsaso 'ta haiceac gueldi ciren jarri.

Orai ere iduriz, unci hura bera

Munduco uhinetan lohaque galcera:
Jaincoac lo dirudi; bainan gauden beha...

32
Eliça garhaitzale da bethi athera.

Goiz batez Piarresi uncira sarthuric,

Jesusec erran cion «Sarea çac aurdic».
«Jauna, ez dut atzeman sarean deus gaur nic.
Bainan aurdiquiren dut berritz, çuc erranic».

Piarresec sarea botatu orduco,

Arrainez betheeguiz haustera dohaco.
Jesusen oinetan da jarcen belhaunico:
«Jauna, bekatoros naiz, çuri hurbilceco».

Nausia ukaturic, gueroztic Piarres,

kirasqui egun oroz ari cen nigarrez;
Jesusen amodioz bihotza suharrez,
Minez çagon, mundua sustatu beharrez.

Bere Aitarengana Jesus igan eta,

Petiric çuen oso Eliçaren artha.
Erromaz eguin çuen bere hiri hauta.
guirichtino guciec hura çuten aita.

Piarresec Fedea hain çuen hedatu,

Nun Emperadorea baitzen asaldatu.
Hilcera çuenean hunec condenatu,
Buruz behera çuten gurutzeficatu.

Azquen copla berech hau marinelençat da:

Gu ere çu beçala Jondoni Petiri,

Itsasoco marinel eta arrançari...
Gure neke gaitzetan oihuz gaude çuri;
Ai! içan çaquizquigu othoi urricari.

__________

SAN FRAnsES ASISEcOA

San Franses Asistarra bici cen mendean,

Arima cerutiar hainiz cen lurrean.
Hura çuten guciec ceruco bidean
Buruçaguitzat hartu beren aitzinean.

Sorcez aberats baitzen, halere gazteric

33
Jarri cen deus ez nahiz Jaincoaz berceric;
Jende beharreneri guciac utziric,
Athez athe çabilan, sabela goseric.

Mundua harritua saindu huni beha...

Miracuilu bat çaio hunen berthutea.
Jende beharrarençat oi! cer ohorea!
cer consolatzailea San Franses pobrea.

Bicitze pairacorra, othoitza, barura,

Horra cer bidez çohan San Franses cerura.
Guc ere har deçagun berdin bide hura;
Gure salbamendua hala da segura.

Jesusen oinhacetan bihotza igueri,

San Franses amodioz cen erretzen ari.
Jesu cristoc ciozcan cilatu borz çauri,
Borz çauri odoletan, bereac iduri.

Norc erran çauri hetaz çuen min samina,

Eta min harequilan haren atseguina!
Bere Jaincoarequin hain cen bat eguina,
Nun icen goiticoa baikar Serafina.

Hauc ciren San Fransesen hatsberac, oihuac:

«Oi amodioaren atseguin sainduac!
Oi penitenciaren consolamenduac!
Holaco goçorican ez du ez munduac».

__________

SAN BERNAT

San Bernat munduan çure bicia,

Oi! cer bici saindu, miragarria!
Et' orai ceruan çoin den handia
çure çoriona, çure loria!

Ethorquiz aberats puchant celaric,

Mundua lausenguz çagocolaric,
Bernat, salbatzeco oro utziric,
Mundutican ihezgan cen gazteric.

Maiz egun osoac barur egonez,

34
Gabazco loari uko eguinez,
Dena chucatua garraztasunez,
Bethi othoitzean çagon auhenez.

Etsaia, gau batez eta neguan,

Lohiqui citzaion hasi guduan.
Bernatec cer çuen eguin orduan?
Lepporaino sartu ur hormatuan.

Bere kar sainduaz guero hasi cen

Bazterren sustatzen eta arguitzen
Jendetan cer nahi gaitzen sendatzen,
Populu-ta-prince, denen higuitzen.

Bernaten bihotzac erran ez daite

Jaincoaren Ama cein çuen maite.
Amodio beraz, ai! baleraite
Gure bihotz hotz hauc orobat bethe!

Gu hemen ilhaunic haur flaco batzu

Mundupetic çuri oihuz gaudetzu.
San Bernat maitea, lagun gaitzatzu
cerutic guretzat othoitz eguiçu.

__________

SAN JOANEZ-BATIchTA SALHAREN cANTIcA

Errefau hau lehenic cantari berechiec

Joanez Salha, haurren Apostolua,

Jende chehearen onguile karsua,
hain lorios orai cerurat alchatua,
Içan çaite laudatua.

Guciec lehen copla hori bera errepica,

haste huntan eta seguidaco copla arte guciez

Bai mundu guciac, Joanes Batichta Salha,

Sainduen herroncan ohora çaitzala:
Gu ere cerurat hel baguinte, ochala!
Bermaturic oro çu beçala.

San Joanes Salharen lehengo burhasoac,

35
Escualdunac ciren, ciboz Salhacoac.
Gu balin bagare haren odolecoac,
Içan gaiten bihotz berecoac.

Haurrean aingueru, gaztean oi! cein garbi,

Bere lagunequin bethi maitagarri,
Aberats emaile, beharrei urricari,
guero bera deus gabe cen jarri.

Gazteric jaquinsun, appeztu 'ta hasi cen

Nekaçalen haurren escolara bilcen.
Jende cheheari guciz emana baitzen,
Heien aita çuten oroc deitzen.

Osagarriz ahul, egun osoz nekean,

Gabaz oren lucez çagon othoitzean.
Urthe guehiena ceraman barurean,
Gorpputzaren mainen beldurrean.

Nahiz duen hambat bihotz eta berthute,

Etsaiec maiz guerla eguiten diote.
Hec eguinic ere laido bai eta calte,
Berdin ditu bihotzetic maite.

Saindu amulsua, çure ondocoetan

çu çare oraino bici heien baithan,
Haurren alchatzea iracaspen onetan
On da guciz çure escoletan.

Oi Jan-Baticht Salha, gure saindu maitea,

Othoi lagun çaçu Escualdun jendea;
Iduc deçan bethi azcar bere Fedea,
Aspaldico bere ohorea.

__________

SANTA GRAciA

Errefaua
O Santa Graci maitea,
Gure lorea çare çu!
çure Escualdun jendea
cerutic çuc lagun çaçu.

36
Graci paganoetaric
Lucitanian cen sortu;
Aitac jaquin gabetaric
Goicic cen guiristinotu.

Gazte, eder, aberats cen,

Aingueru bat becein garbi;
Ez cen Jaincoari baicen
Bere hautuz eman nahi.

Bainan aitac hitzemana

Narbonaco prince bati,
ceramaten hunengana
Saragoz hirian gaindi.

Birjina guiristinoa
gueldituric Saragocen,
Hango prefet paganoa
Laster hari ohartu cen.

Prefet hau cen Daciano,

cristauen etsai nausia;
Berriqui çuen oraino
Bichincho hil-aracia.

Ençun baitzuen cein eder,

cein aberatsa cen Graci,
Haren dohaineri aiher
Preso çuen har araci.

Manatzen dio lehenic

Arnega deçan Fedea.
Gracic: «Jauna, ez dut ez nic
Utziren Jainco neurea».

Hasten çaio burregoa

Ukabil ukaldiz joiten.
gueldi-gueldia, gaichoa,
Nigarrez çaio egoiten.

çaldi baten buztanari

Emana socaz estecan;
çaldiaren lauhazcari
Graci darraico herrestan.

37
Burdin orracez harrasca
Larrua diote kencen;
çango besoac tiraca
Diozcate atheratzen.

Bulharrac ere errotic

Truquesez çaizco kenduac,
guibel-erraiac barnetic
camporat dilindatuac.

Halere Graci martira

Oraino dago biciric,
ceruetarat beguira,
Oinhaceac ahanciric.

Presondeguian, gaichoa,
Hola çuten berritz sartu;
Handic citzaien usoa
Bere hegalez airatu.

Orai bethico biciaz,

Graci han çare goçatzen,
çure odol ichuriaz
Orai çare loriatzen.

Jaincoaren baratzean
Hain eder çaren arrosa,
Maitequi gure artean
Deitzen çare Graciosa.

Arima ceruan eta

Gorpputza presondeguian;
Santa Gracia gordeca
Eçarri çuten hobian.

Baquea jitearequin,
cristauec lehen urthetan
Eliça bat çuten eguin,
Sainda hunen ohoretan.

Ohoin batec Sainduari

Beso bat baitzion kendu,
Ebatsi 'ta gorde nahi...

38
Mendi hautan çuen galdu.

Urhez eta diamantez

Beso hau cen estalia;
Bainan holaco ebastez
Ohoina ecin balia.

Handic laugarren mendean,

Huna nola cen besoa,
Santaugracico lurrean,
Atcheman oso osoa.

cecen bat oihan heietan

Egun oroz cen ikusten,
Adar puntac su karretan,
Haitz bati belhaunicatzen.

Appeçac lekuco hartuz,

Jaquin ceçaten cer cen han,
Haitz barne cofa miatuz,
Besoa çuten atzeman.

Eliça bat han berean

Eguin içan cen hortaco,
Arroztegui bat aldean
Arrotz beilariendaco.

Sei mendez, hamar calonje

Santagracin egon ciren,
Lehenic harroquen jabe,
guero laboratu lurren.

Higanot etsaiec guero

Denac cituzten herrautsi,
Ereman ahalac oro,
Besoa ere, ebatsi.

Errelequi hau galdu 'ta

Jendeac çauden nigarrez,
Saragocerat oihuca,
Hunen ordain bat beharrez.

Santa Graciren erhi bat

Ardietsiz Saragoiztic,

39
Ekarri çuten herrirat,
Eta han dago gueroztic.

Erhi hura bera denez

Santagracin alchatua,
Gure Jaun Appezpicuez
Bethi da beguiztatua.

Santa Graciren erhiac,

Oraino hango beiletan,
Sendatzen ditu eriac
Maiz gaitzic handienetan.

__________

SANTA LUciA

Jesus Birjinen esposa, Oi! çu, heien bicia!...

cein eder çure aldean dagon Santa Lucia,
Garbitasunaren arthac martir hil-aracia.

Lucia gazte, aberats, dohainez gainditua;

Loriaturic çagoen çuri beha mundua.
Bainan çure loria cen garbitasun saindua.

Santa Agatarat beilaz joanic amaren lagun,

Ama eri maite hura han sendatu citzaitzun;
çure birjina botua han onhetsi cerautzun.

Lucia aguindua cen pagano prince bati.

Ençunic utzia dela, prince hori bekaizti,
Luciaren odolez du ezpata gogo busti.

Luciac hilen dutela laster baitu aditu,

Jadanic bereac oro pobreri eman ditu.
Berthutez, edertasunez, aberats da guelditu.

guiristinoen etsaiec eguin çuten cer-nahi,

Arnegaraci beharrez fedea Luciari.
Lausenguz ala borchaca debalde dire ari.

Prefeta bere tronutic, burregoac aldetic...

çu ere, prince gaichtoa, errabian barnetic.
Nehorc ez diro aldaraz Lucia berthutetic.

40
Ez guiçonez, ez idiez, ez su emanic ere,
Ez deçaquete Lucia higui-araz batere.
Ezpata leppotic sartuz hilcen dute halere.

ceruan baiçaude handi, gure Patroin maitea,

Beira çaçu bethi azcar gure baithan Fedea;
Ez deçagula nehoiz utz ceruraco bidea.

__________

AITA SAINDUARI
(1877)

Airea: guernicaco arbola

Erromaco aldetic cer da argui hori?

Eguiac daucu handic arguitzen orori.
Beha deçogun beha bethi Erromari,
Erromaco Eliça Ama Sainduari;
Beha deçogun beha umeec Amari.

Hara Aita Saindua Jesusen ordaina,

Appez Soberanoa, arçainen arçaina
Jaundoni Petiriren ondoco çucena.
Fedeaz dohanean trompa ez daitena:
Erromatic mundua arguitzen du dena.

Piarresi ciozcan guretzat Jaincoac

Atchiquitzerat eman argui fedezcoa!...
Argui berac daduzca haren ondocoac
Munduco goibeletan ecin histuzcoac,
Orai hastean becein garbi-ta osoac.

Jesusec Piarresi erran cion behin:

«Eliçaren cimendu hi behar haut eguin.
Hartaco diat nahi harriz içan hadin.
Ez ciroc deus irabaz etsaiac hirequin,
Berac dic minhartuco hi jotzearequin!».

«Hire gain uzten diat ene arthaldea.

Bildotsen bai ardien chuchen alhatzea.
Hiri çagoc Anaien beren azcarcea:
Hic idec edo hets duc ceruco athea:

41
Hic duc ene gakoen podore bethea».

Munduco nahasduren ulubiac ditu

Orai arterainoco guciac sunsitu.
Piarresen harroca guti da higuitu:
Eliçaren arbola chutic da guelditu;
Inharrosteaz çaizco erroac handitu.

Lurreco puchanciec uste çuten eiqui

Aise behar çutela Eliça aurdiqui.
Berac dire erori!... guero ecin jeiqui!
Guciac goaqui bainan Eliça egoqui...
Hemeretzi menderen berri ja badaqui.

Erroma! o Erroma! Hiri aippatua!

(Lehen oro harena omen cen mundua.)
Piarresen harroca han da landatua,
Eta mundu gucico Eliça Saindua
Dena haren gainean da asentatua.

Norc erran Piarresen Erroman sarcea?

—Laster ohartu hincen Emperadorea!—
Biac nausi, elgarri jarcen dire beha:
Bat arçain ona becein otsoa bercea:...
Hauta çac hor Erroma çoin ducan hobea!

Haimberce guirichtino odol iretsiric;

Berari odol hura çainetan sarthuric,
Erroma chutitu cen guirichtinoturic.
Emperadorec berec tronutic jautsiric.
Aita Saindua çuten utzi han jarriric.

Appez eta Erregue: bi bothere betan,

Oi! cein ederqui dauden haren escuetan!
Ez da sainduagoric buruçaguietan:
Nor da çucenagoric, nor korodunetan?
Gaichtaguinec hortaco dute beguietan!

Munduac Erromari cer dio galdetzen?

Egui eta gueçurra han baque ditecen.
Horra beraz mundua certaratu haicen...
Eguiaric ez nahi hautsiz-mautsiz baicen!
Bainan Aita Sainduac osoric dauc çaincen.

42
Munduco nausitasun gucien gakoa,
Horra Aita Sainduac duen escucoa:
Lurrecotzat emana ceruticacoa.
Hori hari ken eta norc duque dretchoa
guiçonac guiçonari deus manatzecoa?

Oi cein handi cein eder, cein gora çaren çu!

çuri loriatuac beha gogozquitzu.
Aita Saindu maitea, haur bihotzdun batzu,
Escualdunac gu ere çureac gaitutzu:
çureric baicen ez da Escualdunçat haiçu.

__________

LEO chi AITA SAINDUAREN OTSALDIA

FRANciAREN BATAIOcO

chIVgarren mende burucotzat eguina

Latinetic locabizqui escuararat itzulia

Lurreco jendaquien goiti beheitiac

Jaincoaren escuac dabilzca guciac:
Handienac appalduz, goratuz ttiquiac:
çucena nun den daqui haren çuhurciac.

clodobe erregue cen sorcez paganoa;

Alamanequin çuen gudu bat gaichtoa;
Ecin trenca baitziron etsaien lerroa,
Othoiztu çuen oihuz cristauen Jaincoa.

clotildaren Jaincoa, othoi hel çaquizquit;

Etsai hau jotzen badut, çure naiz oraitic.
guirichtino natzaitzu eguinen gogotic,
Ez dut Francian nahi Jaincoric çu beicic.

clodobec othoitz hori eguin dueneco,

Soldadu uzcurrenac sutan jarcen çaizco.
Heien oldarra nihorc ez du atchiquico:
Etsai hilez berceac ihesi dohazco.

Orai Erreminserat hail clodobe gaitza;

Atchicac Jaincoari eman ducan hitza.
Han bathaiatu eta berri çac aguinça,
Lagunduren ducala Jesusen Eliça.

43
Erremico eliçan sarcen da erregue:
(guirichtino clotilda çuen ja andere.)
Appezpicuac dio ematen hau legue
Adoratu idolac oro detzan erre.

Appaldu duenean clodobec burua:

Heldu çaio alderat Jaun appezpicua:
Eman dioenean bathaio saindua,
Erregue han dagoco besarca lothua.

Erroma çabal çatzu bai çure erraiac.

Amatzat harcen çaitu Fransesen jendaiac.
Bazterrac nahi ditu çuretzat nasaiac,
Ez daquizquitzun hurbil hauçotic etsaiac.

Erroma kendu nahiz Aita Sainduari,

Hauço gaitzac citzaizcon usu guerlan ari.
Pepin franses erreguec hec joric bi aldi
Emendatu ciozcan lurrac Erromari.

Oi cein den uquigarri orhoitzea bera

Nor ciren gan lehenic Jerusalemera!
Franciatic ciren hec ospeca athera,
Jesusen hobiaren Turcoer kencera.

Anguelesa Francian sarthurican nausi,

guiçon asqui azcarric ez baitzaiten causi,
Nechca batec cituen gudutan herrautsi,
koro galdua ere erregueri jaunci.

Hamalau mende huntan clodobez gueroztic,

cembat ongui dathorren haren bathaiotic!
Jaincoac berac dauca Francia besotic.
Deusec çoratu gabe, egon dadin chutic.

Egoadi guirichtino jendaia suharra:

Ez çacala gal hire ohore çaharra:
Beguira çac Fedea eta haren karra:
Harc daroc iduquiren bethico indarra.

Beretu baihinduen Jesusec aspaldi;

Haren etsaier buruz bethi bihur hadi.
Denec elgar maite 'ta denec elgar adi:

44
Batasunac orotan indarra dic handi.

clodoberen bathaio urthabethetzeac

Aurthen ditu Francian eder ohoreac.
Bathaiharri hartara bil beitetz ospeac,
Berritz indar har deçan han gure Fedeac.

Ekialdean barna, Fransesen icena,

Bethi da guehienic aippatua dena:
Basa jendetaraino, guciz urrunena,
Fransesa de Fedea hedatzen duena.

__________

EScUALDUNEc AITA SAINDUARI

Bere lehen Meçaren berrogoi eta

hamargarren urtheburuco

Dembora goibel hautan cer icusgarria!

Erromari beha da mundua jarria.
Handic heldu baitzaicu ceruco arguia;
Han baita Aita Saindu Leone handia.

Orai du hamar urthe dela Aita Saindu:

Haren Appeztasunac mende erdia du.
Urre-eztaien besta denec çor diogu:
Biba! Aita Saindua, dugun eguin oihu.

Appezpicu maitea baçohaz çu ere,

Erroman eguiterat Aitari ohore.
Fedez eta bihotzez çurequin bat gaude;
Escualdunez Aitari minçaturen çare.

Escualdunen arima, o! Aita Saindua,

çuri bai çuri dago tincoqui lothua.
Bethi haren Fedea çutaz arguitua,
Garbiric dago eta ecin bençutua.

Hirur Fededun alde lehengo mendetan,

Bacituen Eliçac gure herrietan.
Hirur heien icenac nahi laizte betan,
Gure Appezpicu bat aippatzen denetan.

45
Othoitz hau ençunaçu o! arçain nausia;
Baiona içan dadin, alki berecia,
Lescar et' Oloroni icenez josia...
Eder da hirur lorez koro bat jauncia!

__________

AppEZ BERRI BATEnçaT

Hastean eta copla artetan denec errepica

Appez soberanoa,
O Jesus, çare çu,
Gure appez huntaric
saindu bat eguiçu.

Gure appez gaztea horra aldarean,

Jesusec eçarria bere podorean:
Herritarrac hor gaitu oro bihotzean:
Guretzat hari çaicu orai othoitzean.

Horren aitamec dute ohore atseguin,

Beren semea appez baitzaiote eguin.
Haur haurretic cioten Jaincoac galdeguin;
Dohainic ederrenez du orai berreguin.

Oi cein dohatsu çaren çu gure appeça!

cein hunquigarri çaicun egun çure Meça!
çure bihotzac Jesus hor besarca beça;
çorion handienaz orai çaite goça.

Hor çure inguruan Aingueruac ere

Jesusen adoratzen ahuspeca daude;
çu chutic, hor hec baino guehiago çare;
Ez dute çuc becembat hoiec hor bothere.

consecracionean çure erranera

cerutic jausten çaitzu Jesus aldarera:
Jainco guiçon eguina biciric berbera,
çuc ematen daucuçu oguitzat jatera.

Jesusen hunquitzeco, cer escu garbiac,

Ahal çaduzcan Ama Birjina Mariac!
çureac ere dire sacratu berriac,

46
crismaren gançudurez oraino bustiac.

çu behar çare içan arimen arguia,

ceruraco bidean heien guidaria;
Ardi galdu direnen Arçain bilharia,
Guciz berthutearen etsemplu garbia.

Appeçaren bihotza bethi çabaldua,

Bekatorosarençat cer ihes lekua!
Huni aithortuz gueroz eguin bekatua,
Urriqui duenari çaio barkatua.

Azquen orenetarat hurbildua denac

Appeçaren lagunçac ditu beharrenac.
Harc eman Sacramendu bicico azquenac
Dire ondorioa eternal dutenac.

__________

AITA BENEDITINOERI

Ce Cantique fut composé pour l'instailation

des Pères Bénédictins à Beiloc (Urt)

Errefaua
Ongui-ethorri, Aita onac,
Jaincozco guiçonac.

Nor dire hauc, heldu direnac

Desertuaren barnetic,
Gu salbatu beharrez jenac,
Iduri berce mundutic?
Gure bekatuen hobenac
Berec pagatzea gatic,
Hoiec dire ez ditezquenac
Bara penitenciatic.

Badu hamalau ehun urthe

San Benedit sortu cela.
Aberats, eder eta gazte,
Guti cen hura beçala.
Munduan salbatzea neke
Içanen citzaiola,
Mundutarrec ençuten dute

47
Desertuan gorde dela.

cer çoriona, cer bakea

Beneditec desertuan!
Seguretic han salbatzea
cein goço çaion orduan!
Hargatic, non çagon gordea
Jaquin baitzuten munduan,
Osteca sartu cen jendea
Haren batasun sainduan.

San Benediten familia

gueroztic cein den hedatu!
Leguegabeen azcacia
Harc du jende on moldatu.
Familia haren hacia
Gure lurretan da sartu.
cerutiar hoien bicia
Orori çaicu gorestu.

Munduco goçoen ondotic

Herratuac gabilçanac,
Icusten dugu oraicotic
Nor diren dohatsuenac,
Jaincoa maitatuz gogotic
cerurat chuchen dotzinac.
Hala nola, oroz gainetic,
Baitire Beneditinac.

__________

i. ArçaIN BElchAREN NEURthIçac

__________

AInciN HItzac

Elhe onac hitz murritzez

Ez du goço hambatic;
Eguia hil laite hotzez,
Deus ez balu soinetic.
Arçain belcha da neurthicez
Minço mendi gainetic.

48
Arçain belcha beha dago
Mundu huni aspaldi;
Ikusiric baitu frango,
Denez minça baladi.
cembeit ditu erran gogo
cantuz delaric ari.

cantu berri edo chahar

Hambat baitzen jadanic,
Batzu omen laizte behar
Hautuz berech emanic...
Huna orai cembeit bakar
Arçain belcharen ganic.

Ascoren canta da bethi

Tilili-ta-talala:
Hitz bat gabe, aire bati
Jo çac eman ahala.
Astoac ere badaqui
Orroaz halahala.

Hitzac chuchen arrimatuz

Pico, soinu berdinez,
Dohacila lerrozcatuz,
Airez, hegal arinez.
Arçain belcha dago cantuz,
Berac hala eguinez.

Jaquinsunen erranetan
Behar bada sinheste,
Ederrena minçaietan
Escuara da, diote.
Escualdunec arrotzetan
Hortaz ohore dute.

Escualdunec arrotzequin
Ahanztea Escuara,
Odolari hori berdin
Uko eguitea da.
Gauden erne sar ez dadin
Ahalque hoi gutara.

Escualduna, hor, ematzic

Hire cantu ederrac;

49
Irrincinaz ere atchic
Harroturic bazterrac.
Ez bahu traba arrotzic
cer eguin hiro? errac.

__________

—Aleguiac—

BILDOTchA ETA OTSOA

(1873, Sara, 1. saria)

Primadera goiz batez, chirripa batera,

Ama gabe, bildotcha gan cen edatera.
Hanchet ari celaric churga churga bera,
Oihanetic otsoa citzaion atera.

Otsoac, gorachago urean sarturic:

«Ur hau, erraten dio, cikincen dautac hic».
—Bildotchac errepusta: «Jauna, nic nihundic
Hemendic ez deçaquet cikin çure uric».

—«Ichil hadi, quichquila, jaz ari baihincen

Ene fama onaren nun-nahi funditzen».
—«Jaz ni oraino, jauna, sorcecoa nincen;
Amaren ttittirat naiz oraino ibilcen».

—«Hire anaia çuan, hi ez balin bahaiz».

—«Ez dut nic anaiaric; ume bakarra naiz».
—«Hots! çuetaric norbeit ençun diat nic maiz.
Nitaz bacerasala cer-nahi elhe gaitz».

Hortan cen bildotchari oldartu otsoa,

Eta bi clascaz çuen iretsi gaichoa.
Azcarrac duenean partida flacoa,
Haucia çoinena den erran gabe doa.

Otsoac bildotchari eguin cioena,

Jaincorican ez balitz, norc liro condena!
Jainco leguetic campo certan da çucena?
Galde eçaçu indarrez çoin den nausi dena.

__________

50
BELEA ETA AchERIA
(1873, Sara, 1.saria)

Aire çaharra

Bele belchac haragui pusca bat mocoan

Jan gogoa çaducan, haitz baten cascoan.
Acheria ihicin han gaindi baitzoan,
Usainca eta beha tricatzen çaio han.

«Egun on, Musde Bele, cer jaun ederra çu!

çure lumen dirdiraz ililuratzen nauçu.
cantari eder baten fama ere duçu.
Nahi cintuzquet ençun; eia, canta çaçu».

Belea lorietan hasten da cantatzen,

Duelaric cehe bat mocoa çabalcen.
Bere citzia çaio lurrerat erorcen.
Acheria hain chuchen alchatzeco han cen.

Acheriac: «Milesquer, dio beleari.

Ez gaitela, to, fida lausengariari,
Ez eta ere gure eder usteari.
Jaqui hau daiat harcen hitz on horren sari».

__________

ASTO BAT ERRELEquiEquiN

(1864)

Aire çaharra

Asto bat cargatua errelequi sainduz,

Triqui triqui baçoan pampalina soinuz.
Jendea, errelequi hoieri inguruz,
ceinatuz paratzen cen ukurturic buruz.

Ohore hoi astoac beretzat çaducan;

Ez çuen egundaino holacoric ukan.
Jendeen agur hoiec ikustearican,
Irrincinaz hasten da, lorian, jaucican.

Norbeit, ohartuz horren atrebenciari,

Oihuz hasi citzaion: «Ai! cer astoa hi!

51
Ez gaituc, ez, agurca hiri buruz ari;
Bainan hic bizcarrean deramacanari».

cembat den bazterretan asto horren pare!

ceren diren aberats baitute ohore!...
Aberatsac, harcecotz ohorea bere,
Behar luque diruaz bercerican ere.

__________

AchERIA ETA AkERRA

(1884)

Aire çaharra

Aker çahar bat eta acheria behin,

Elgar lagun harturic bidaiaz çoacin.
Beroz eta egarriz biec elgarrequin
çupu baten çolarat çuten jauci eguin.

çupuco ur hortaric asqui edan eta,

Ateratzeco dute chutegui pareta.
Han preso egotea ez dela josteta...
Acheriac dabilca asco gogoeta.

Acheriac erraten dio akerrari:

«Beha çac, to, gogota certaz naucan ari.
Bizcarrez bai adarrez cer çurubia hi!
Paret horri chut-chuta horchet phara hadi».

Akerrac lorietan: baietz bai gogotic.

Paretari bi besoz ematen da chutic.
Laster da acheria ilquitzen çuputic.
Aker gaiçoa orai cer eguinen duc hic?

campotic acheriac: «Eguic hic orobat.

Bercenaz ehincen, to, sartu behar horrat.
Nic hemendic hiretzat deusic ez ciroat...
Aincinetic certaco ez beha guerorat?»

cembat bi çangotaco acheri holaco!

Guri esquer baitire jarriac gorachco!
Arren gutan cembatec errecan beharco,
Ez baigaituzte heiec handic ateraco!

52
__________

kUIA ETA HEZcURRA

Airea: Iruten ari nuçu

Haitz baten itzalean onsa jan edana,

Perttoli jaquinsuna çagoen etzana:
«Haitzean hezcur eta kuia nun emana!»
Ez citzaioen ongui Jaincoaren lana.

«Ni içan baninz Jainco cion bere baithan,

kuiac beharco çuen haitz adar hoietan;
Hezcur picorrac aldiz lurrean herrestan.
Ai! cer asmua hori gogoratu çaitan!»

Perttoli jaun abila hortan lokartu cen.

copetara hor çaio hezcur bat erorcen.
«Atch! dio, cerc nau hola ni atzarrarazten?...
kuia balitz erori, aise hila nincen».

Jaincoac eguin gauçac chuchen dire denac,

Handienac beçala berdin ttiquienac.
Mundu huntan Jaincoric nahi ez dutenac,
Ororen makurceco hec dire lehenac.

__________

ABEREAc IçuRRITEAREquiN
(1866)

Içurrite gorria baitzen aberetan,

Icustecoac ciren denac ikaretan;
Hobendun handi çombeit bide cela hetan,
Gogoratu citzaien gucieri betan.

Hamicaho lehoina erregue baitzuten,

Harc manatzen diote guciac bil diten,
çoin den hobendun dena atzeman deçaten:
Denen hilcea baino hobe dela baten.

Erregueren baithara oro bildu eta,

Huna Hamicahoren minçatze onhesta:

53
«Jaunac içurrite hau, dudarican ez da,
Hobenic ez baguinu ez laiteque guertha.

»Noren failaz gaitz hori sartu den gutara,

Bakotchac gure hutsac detzagun declara.
Hobendun bat biciric uzten balin bada,
Içurrite hau nehoiz ez daiteque bara.

»Ni hasten naiz neureen aithorcen lehenic:

Ardi, ahari... asco hil eta jan dut nic;
cembeit arçain orobat, guerla hec emanic.
Ez dut uste duquedan nic berce hobenic».

—«Biba lehoina!... çaio acheria hasten,

Ardi eta arçainac cintuela jaten!...
Ez dut uste çuretzat hori bekatu den.
çuc janic içaitea ohore citzaien».

Acheriac arroçoin duela diote;

Lehoinari —hoben duc— nekez erran daite.
Harcec eta otsoec berdin aithor dute
Hec ere bai eguinic arthaldetan calte.

Ordean hoiec ere larri eta azcar,

Holaco ihicier nol' eta nor jaçar?
Hoien hutsac ez dire handi içan behar.
Hambat dute churitzen handi hoiec elgar.

Acheriac hau dio: «Ez deçaquet uka,

Oilo bat hasirican gau batez picoca,
Uste gabez hil nuen, maiteeguiz, potza.
Gostu tzar bat baçuen ceren cen coloca».

Jan harc calte eguinic cela eri egon...

gueroztic oiloquiric ez citzaiola on...
Acheria nor-nahic garbi cela cion,
Ez baitzen gueçurtiric hain abilic nihon.

Hor guero azquenecotz astoa heldu da.

«conciencian, dio, hau dut errencura:
Igorcen baininduten lanetic barura,
Larreco belharretic jan dut nic ardura».

Astoaren aithorra dutenean ençun,

54
Denec oihuz diote: «Hoi da, hoi, hobendun!
Holaco gaichtaguinic ez da içan nihun.
Horra içurritea noren gatic dugun».

Beraz, ceren den asto, hor peca deçala.

Ithotzen dute eta jaten berehala.
Mundu huntaco leguez ere halahala,
Sacrificatua da maiz jende appala.

__________

HArz BAT ETA BI IHIZLARI

(1876)

Aire çaharra

Larruguin bati behin bi Santagraciar:

«Mendian dugu harz bat hil gogoa bihar.
Haren larrua dugu çuri saldu behar».
Tratua eguin çuten hamar unça cilhar.

Bi ihizlari hoiec, biharamunean,

Goicean goicic ciren sartu oihanean.
Iduri hitz harturic, orduan berean,
Harz eder bat chut-chuta pharatzen çaie han.

Harça hec uste baino handichago baitzen,

Gure ihizlariac horrec ditu lazten.
Bat içai bati gora çalu da upatzen;
Bercea, hil iduri, lurrean etzan cen.

Harça lurrean dagon horren gana doa.

Galcetarat eguinic han çagon gaiçoa.
Harçac usainca dio hurbilcen ahoa:
«ppu! phu! hau, bai, hila duc; hauc usain gaichtoa!»

Appur bat ibiliric higui 'ta ingura,

(guibel-aldetic cion sendi usteldura)
Utzi çuen jan gabe, ez baitzen barura.
Beharric cen hain inappur goiz hartan harz hura.

Hila celacoari, harça urrundu 'ta,

Laguna heldu çaio: «Errac, to, ez uka.
Harça ari baitzuan hiri mandatuca;

55
cer erran daucan, niri aithorturen duca?»

—«Beharrirat hurbilduz muthur eta horçac,

Huna cer erran dautan alimale gaitzac:
Heldu den aldicotzat, hau gogoan har çac:
Larrua saldu gabe hil behar dic harçac».

__________

AITA BIlçaILEARI SEME BARRAIARI

(1865)

Aberats cikoitz batec metaca diruac

Bethi oso çaduzcan cutchan guilçatuac.
Semetto bat baitzuen; hor, atrebituac
Harrapatzen diozca oro urdinduac.

Muthico gaichtaguinac diruaren plaçan

quintaleco harri bat eçarcen du cutchan.
Aita heldu da; bainan dirurican ez han.
Amesten du semea han çaiola içan.

—«Seme fricun, ohoina, cer eguin dautac hic?

Hic daiztac ene sosac ebatsi cutchatic.
Heiequin kendu dautac bihotza errotic.
Hilcerat nioac... hil nauc bai hic oraicotic».

Semeac: «Ori, aita, deus ez duçu galcen.

Harri hori çaitzu hor berdin baliatzen.
Sos tchar heien goçoa çuretzat deus ez cen,
Ez cintuenaz gueroz hortic ateratzen».

Huntan ohart gaizquion erran chaharrari:

Aita bilçaileari seme barraiari.
chuhur, ez chuhurregui; on, bainan ez nagui;
Bihotzdun, ez fundibil; hola laite nahi.

__________

HArz phEREcA LATZ

(1882)

Aire çaharra

56
Jaun batec omen çuen harz escolatu bat.
(Halaco harz guti da aguertu mundurat.)
Jaunac manatuz gueroz harat edo hunat,
Oro ciozcan harçac ekarcen escurat.

Harçaren nausi hori, behin baratzean,

Itzalean etzana lo çagon lurrean.
Harçac, han baitago çain jaunaren aldean,
Uli bat ikusten du haren sudurrean.

Behar diola hortic uli hori kendu,

quintaleco harri bat harçac hor harcen du.
Ukaldiari çaio ulia aitzindu;
Jaunaren cascoa du harriac arraildu.

Lausengu moldegaitzec holache daucute

On baino guehiago maiz eguiten calte.
Amodioac balu buru 'ta berthute,
Adichquidança ona orduanche laite.

__________

BURDINA ETA BAchERA

(1879)

Aire eçaguna

Lurrezco elceari burdin tupina bat

Oihuz hasi citzaion: «haugui nere ganat.
Bazter eder icustea ibili behainat;
Ene lagun harcen haut hemendic aitzinat».

Elceac tupinari: «Jauna, ni çurequin,

Hauts errecha bainaiz ez naitequeçu jin.
Bideco harri batec hunquiz gueroz behin,
Segur, hamar pusquetan ninçaque deseguin».

Tupinac elceari: «Ez hoin beldur içan;

Atchiquiren haut bethi hi nere gueriçan.
Harriric balin bada, harc arrail ehitzan,
Ni artean sarturic salbaturen hiz han».

Poticoca hor dire biac abiatzen.

Tupina elceari sahetsez da jarcen;

57
Bainan borthizquichegui baita balambatzen,
quisc eta casc, elcea berac du chilatzen.

Ttiqui batzu handier, munduco bidetan,

Jarreiqui nahi dire maiz beren caltetan.
Hegalic gabe gora ecin joan airetan,
Eroriac guerocotz hor daude errecan.

Flaco bahaiz, ez hadin aise hauts ez chila,

Azcarrago denari ez hauciric bila;
Hire chocotic guti aldara hadila:
Seguretic dagona hura duc abila.

__________

BEHARRAREN INDARRA
(1882)

Airea: Atharratze jaureguian

Aitac manatu cion seme bati behin,

Larrerat egurqueta goicetic gan çadin:
«Hic ekarceco daiat çama bat han eguin;
Osoric garraia çac; ez çacala arin».

Muthicoa larretic deus gabe heldu da.

«Aita, nic ez deçaquet alcha çama hura.
Onsa behatu diot, ez çaçula duda,
Bakarric ez naiteque lotzerat mentura».

Aitac: «cer! ez haquien hic, behar beçala,

Beharra deitua den guiçon bat han cela?
Hail, hots! oihu eguioc lagun daquicala.
Beharra, o beharra, haugui berehala».

Muthicoa larrera itzulcen da berriz.

Egurrari so dago, hunquitzen du erhiz.
guero oihuz hasten da borz edo sei aldiz:
«Beharra, haugui, othoi... Beharra, hots! nun hiz?»

Nehor ez çaioela helcen laguncera,

kechuz eta hasarrez hor lotzen da bera,
Bi haitaz alchatzen du çama bizcarrera;
Mila debruca guero derama etchera.

58
«Aita ez cen nehor han; eguin diot oihu».
—«Norc lagundu hau bada cargatzen hoin çalhu?»
—«Beharrac nau borchatu, orai ez dut dolu.
Ochala, berce hura, debruac joan balu!»

Aitac, erraten dio: «Bethi hola eguic,

Onsa bermatzen denac indar handia dic,
Nic errana hoi huen; ez çuan berceric.
Jaincoac lagunceco ez duc deus hoberic».

__________

OTSOA ETA AMIAMOcOA

(1887)

Probinciar airea

Otsoac ahari bat baitzuen clascatu,

cinçurrean citzaion hechur bat cocatu.
Amiamocoari cioen escatu,
Othoi, placer cionetz hura atheratu.

Bere moco lucea sarthuz cinçurrera,

Hegastinac hechurra cioen athera.
Lan-eguite hoi sari, hor gure barbera
Otsoari da hasten galdez borz libera.

Otsoac huna nola cion ihardetsi:

«cer! hire lana daiat nic ere onhetsi.
Urus haiz, uste gabez, ez baihaut iretsi.
Hortan quito garela behar nauc sinhetsi».

Otso horren iduri da esquer gabea,

Guciz meneco badu ongui eguilea.
Onguiari gaizquiaz ez ihardestea,
Hau bera çaio asqui hersi den leguea.

__________

ERLEAc ETA LISTORRAc

(1887)

Aire çaharra

59
Erle cofoin bat eztiz bethea celaric,
Listor alferrac ciren han sartu goseric.
Erleen erreguina lehenic ithoric,
Erle-ume gucia kendu çuten joric.

Listor hoiec berençat harcea bercena,

Beren leguetan çuten erraten çucena.
Gauçaren ederceco, guehiago dena,
Erleri çuten oso ematen hobena.

Erlen ezti gucia laster iretsiric,

Handic goiti ez çuten jateco pochiric.
Hasi ciren burrumbaz, hasarrez, gaitziric,
Bicitzecoric asqui erlec ez utziric.

Erlen jabea noizbeit çaiote oharcen;

Lasto bike 'ta sofre ahur bat du harcen.
Gabaz, lo daudelaric, ditu lanhoztatzen,
Eta guciac hanchet ithoric eçarcen.

Lehengo Princer eta Eliçari esquer,

Bacen haimberce gauça handi eta eder.
Heien ebaslez eta chahutzailez leher
Lehengo jabeeri dire orai aiher.

Lehengoan asmuac aise baliatuz,

Berenac dituztela dagoci espantuz.
Berac legue-eguile, Jaincoa kasatuz,
Jenden conciencia hil dute debecuz.

Lanho belcen leicea gakoz daducana

Hasarre bethean da; ez gaiten engana.
Leicea çabal dadin laster diro mana,
Bolbora lanho batez handi da ja fama.

__________

OTSOA ETA çakURRA

(1901)

Mundu huntaco berri nahiz berac jaquin,

Otsoa oihanetic athera cen behin.
Hiri eder baterat hurbilcearequin,

60
Jarri cen buruz buru çakur gaitz batequin.

Otsoa çakurrari nahico cen lotu.

Gaitzegui baitzitzaion, ez cen menturatu.
çakurra bera ere beharric cen prestu.
Prestuaren indarrac badu errespetu.

Otsoa mehe becein çakurra lodi cen.

Otsoac erran cion: «Nolaz hiz hoin guicen?
Iracats dieçadac certaz bici haicen.
Bainan ez niri erran eguiaric baicen».

—«Jende aberatsequin bici nauc aspaldi;

Egun oroz asea badiat borz aldi;
cocinariarequin nauc aichquide handi;
Harc niri uzten çautac jan ahal haragui».

Ezpainei milicatuz dago ja otsoa;

«Ai! nic ere, bai, banic hic ducan goçoa!...
Bainan guero cer lan duc? guero norat oa?
Nic beçala othe duc goçatzen campoa?»

—«Hautematen badiat hurbilcen ohoinic,

Escale, makiladun, tzarqui bezti denic;
Saingaz hasten nauc eta haiçatzen tiat nic.
Ez diat hori beicic hambat berce lanic».

Otsoa irriz çaio hasten çakurrari:

«Errac, cer duc leppoan uhal eder hori?»
çakurrac errepusta: «Ez erran nehori,
Hunen esteca hautsiz nauc hunat ethorri».

—«Ez naic ez, ni, estecan nehorc atchiquitzen;

Nausiric ez jaberic ez diat ni baicen.
Hire bici moldeac ez naic agradatzen.
Adios, oihanerat berriz nauc itzulcen».

Libertatea cer den otsoac badaqui.

Gutartean hainitzec ez daquite asqui;
Libertate çucena cer den bereciqui,
Eta hura cein oso behar den atchiqui.

Beren herritic asco doaci hor hara,

Hiri 'ta gobernuco emplegu hoitara,

61
Hetan sartuz gueroztic, cer beldur ikara!...
Behar ordutan ere maiz ecin aldara.

Laborari biciac gure basherritan

Badu berce goçoric; ez da dudarican.
chuhurqui, ta chimenqui hanchet egonican,
Bacotcha bereequin, eta librorican.

__________

GAthUA ETA ARROTOINAc

(1901)

Gathu çahar bat bacen nere sor etchean,

(Halaco bat on laite etche bacotchean)
Egun oroz ihicin, bardin gau belcean;
Sagu 'ta arrotoinez çagoen asean.

Saguac jan cituen guciac lehenic,

Arrotoinac ez oro, çailegui içanic.
Gutienic ustean, ichilican jinic,
Atzematen cituen amarruz Mininic.

Otsaileco gauetan, gathu çahar hura

Hauçoco etchetarat baitzoan ardura;
Arrotoinen artean içan cen bilcura,
Hitcharceco cer eguin, certara mentura.

Arrotoin çaharrenac hau cioten erran:

«Gathuac guehiago ez gaitzan atzeman,
croscoila bat leppotic behar çaio eman.
Jiten bada, soinutic deçagun hauteman».

Lan horren eguiterat nor çaion gan nahi...

Batec ihardesten du: «Ez ni, ez segur ni».
Berce batec: «Ni ere ez naite atrebi».
Hola minçatu ciren aldizca hamabi.

Berrehun han baitziren, bat ez cen athera

Gathuari leppotic croscoil eçarcera.
Ez da asqui lan baten asmatzea bera;
Ascotan eguitea neke da sobera.

__________

62
HAItza ETA IHIA
(1901)

Haitza minço citzaion behin ihiari:

«Ai! cein ez-deusa haicen ene aldean hi!
Beha çac, to, cein naucan handiagoa ni.
Hi hain herbail eta tchar haut nic urricari».

Ihardetsi cioen, haitzari ihiac:

«Jaincoac eguin gaitu çu eta ni biac.
Harençat berdin dire handi 'ta ttiquiac;
Iguzqui berac gaitu arguitzen guciac».

—«Ez diagu berdinic deusic hic eta nic:

Hi denmendren haiceac hauca hor etzanic;
Ni ordean niagoc cascoa goraric;
Ez diat hic beçala Jainco acholaric».

Hola minço celaric ihiari haitza,

Horra nun alchatzen den calerna bat gaitza;
Hedoi itsusi batzu airean dabilça;
Laster dute cerua eçarcen belz belça.

Haitz hura hedoieri hurbilago baitzen,

Ihurçuria çaio gainerat erorcen.
Haice cirimolac du bihurriqui jotzen,
Bai eta erroz gora crisc crasc aurdiquitzen.

Ihi gaichoa çagon hanchet ukurtua;

guero ikusi nuen berriz chutitua,
Bere mendretasunaz beraz salbatua,
Horra, jende chehea, çure etsemplua.

__________

TRIPOTA
(1889)

Jende beharrac ciren Peilo ikatzquina,

Eta haren emazte cochepa Martina.
Beren etchola çuten pheçoinez eguina,
Eta janhari hotza thalo 'ta chardina.

63
Neguco arrats batez senhar emazteac
Nakaizturic çaduzcan chardina jateac.
«Gu bethi miserian, asean berceac:
Makur dire, cioten, holaco legueac».

Sorguin bat sarcen çaie leihotic barnera:

«Heldu naiz hiru gaucen çuei ematera.
Galda çatzue hirur, berech bat bedera,
Nahi den becein handi, Deus ez çait sobera».

Peilo ohiuz hasten da supazter çokotic:

«Ai! nic tripot bat banu, jan niro gogotic».
Tripot bat erorcen da, pamp! chiminiatic,
Jan on bat eguin deçan Peiloc oraicotic.

Martinac senharrari: «cer peiloa haicen!

Ez haquiena cerbeit hoberic galdetzen?
Balimba tripot hori, dena den, hoin guicen.
Sudurretic dilindan balitzaic guelditzen».

Martinac hitz horiec athera orduco,

Tripota sudurrera Peilori doaco.
kendu nahiz ari da, debru 'ta caraco;
Sudurrarequin beicic ez du atheraco.

Haur guciac ondotic, çakurrac saingaca;

Lau cehe sudur hoiez nola ez ahalca!...
Etchean ere nola andrea balaca?
Ez diro ichilaraz han haren calaca.

Azquenecotz Peilori burura çaio jin

Hirugarren galderic ez dutela eguin.
Sudur soberaquin hoi dio sunsi dadin.
Tripota sunsitzen da; orai du atseguin.

Aleguia hortaric cer daguerin, huna:

Ascoren guticien funsgabetasuna.
Bil ez badeçaquegu handi den fortuna,
Dugun goça bederen guttien duguna.

__________

ELHEZ EZ, NAHIZ BAI

(1888)

64
Duela ehun urthe nescatcha bat bacen,
Ezcondu nahi cela baitzuen ukatzen.
Nahia ez da asqui ez bada bat baicen.
Bi nahien escasic ez çuen aithorcen.

Berrogoi urthetara çoala jadanic:

«Bai, hobe dut, cioen egonic hola nic».
Bainan loriatu cen galdea içanic
Manech Pamplan ezquila joilearen ganic.

Oilo pare batequin doa Mariana

Herrico jaun erretor chaharraren gana,
Eta erraten dio: «Hauche da hau lana!
Ezcondu behar naicen Erradaçut, jauna».

Jaun erretor chaharrac dio ihardesten:

«Aise jaquinen duçu baia ala ez den».
«Ilhunceco ezquilac duelaric jotzen,
Egon çaite han erne cer dion ençuten».

Ilhunceco ezquilac jotzen du pan pan plan.

Marianac ençun du: «Bai Pamplan daut erran.
Manech Pamplan ezquilac dio har deçadan.
Oraitic ez nagoque dudan ez ikaran».

Nahi den hura bethi ez daiteque gorde,

Ez borchazcoa jasan borondate orde.
Gauça bat doanean gure gogo alde,
Makurric hartan baden ez çaçula galde.
.
__________

i. BErce guiSAcOAc

__________

chURIcO
(1867)

Meheteguico chacurra,
çangoz, errainez makurra.
Berga bat luce muthurra,
Larrutic hurbil heçurra,

65
Urthe gucia barura,
ceren cen toqui chuhurra.

Amac ttiquitic utzia,

Esneric gabe hacia,
Tripa errainei josia,
Uliec jaten hasia;
churicoc bere bicia
Hola derama gucia.

Mahaimpetic cocorico,
Beguira dago churico
Artho achaltto bat noizco
Othe çaion erorico.
Nausiac ematen daizco
Doan hortic bi ostico.

chakur gaichoa holacoz

Merque hazten çutelacotz,
Tripa hutsic, ilhun gogoz,
Pleinuz çagon egun oroz;
Hatzca çangoz eta besoz
Nihun ez çauquen cucusoz.

Ohoinac ere noiz-nahi

Horren sainga ilhaunari
Gabaz ciren irriz ari:
«chakur prestua hi haiz, hi!»
guero ichilcea sari,
Jo harrica gaichoari.

Egun batez, baratzera

Huiatzen dute lanera,
Doan oilo haiçatzera,
chakur gose-ta -mimbera,
Buztana tripaz behera,
Ihes doa gordetzera.

Martin etcheco muthila,

çalu harturic makila,
Haren ondotic dabila,
churico chakur abila
Lastoan ichil-ichila
Dago aleguia hila.

66
cembeit gau egun bakarrez
Gorde egonic herabez,
Athera cen jan beharrez,
Hamicatua, nigarrez,
Estalia çaragarrez,
Lakastaz eta çakarrez.

Sucaldean nihor ez da;

Sarcen da chakur herresta.
Errequia cen prespresta,
ceren cen herrico besta.
Usain, milic' eta jasta
Dena jaten du has eta.

Etcheco andre kechua

Hor heldu da hats-hauntua:
«çakur madaricatua,
Eia, hor, usu-usua,
Nic hauts artean burua,
Eguic hire ordenua».

Ordenuac hau du belça,

Denen uztea bercença;
churicoc badaqui onsa
Nori cer utz, nola phensa:
Etchecandreari gança;
Nausiari azquen putza.

Bician gosez egonic,

Hilcean sobera janic,
Huna churicoc erranic
cer ençun dugun azquenic:
«Gose dagonaren ganic
Ez daitequela lan onic».

__________

MARTIN ETA cATALIN

(1851)

Nic bi senhar emazte baditut hauçoan,

Egun oroz goicetic hasiac haroan:
Martin maiz ostatura doacolacoan,

67
catalin gathilutic ari da chocoan.

Uste baino goizchago cattalini behin

Ostatutic etchera heldu çaio Martin.
Gathilua utziric —horrec baitio min—
Hasten çaio mococa Martini cattalin.

«Hor hiça, hordi tzarra, hor hiz, alfer handi?

Ah! cer etche jalea hartu hintudan, hi!
Hirequin bicitzeac ase naic aspaldi.
Hi, guiçon baino hobe hindequen çahagui».

«Hots! cattalin maitea, ez bada hasarra:

çuc eta nic badugu elgarren beharra.
çu nere bihotzean cintuzquet bakarra
çu baino eztichago ez baliz nafarra».

—«Hic iretsi nafarrac ni ez naic eztitzen,

Ez hire mozcor hatsac chutic atchiquitzen».
—«Ene hatsac, cattalin, ez hau, ez, icitzen;
Garratchagoric dainat nic hiri sentitzen».

cattalin hasten çaio erkatz ukaldica;

guiçona bihurcen da oro aurdiquica:
Emaztea daquion hanchet belhaunica,
Buruco iletaric herrestan dabilca.

Hel! hel! hel! deiadarrez cattalin hasiric,

Banoacote lotsaz içan dadin hilic;
Othoi, hots! egon diten gueldiric ichilic...
Biec naute campora igorri heciric.

__________

HItzunciAc
(1857)

Airea: Ikazquetaco mandoa

Gure herrri chumetan

cembat hitzunci,
cinez edo jostetan
Oro erasi,
Trebes, nahasi!

68
Beha daude nor certan
Hobendun causi,
Nori pitz hauci;
Deus ez nahiz bercetan
Onic ikusi.

Beren hutsac utziric,

kechu bercenez,
Mihiac chorrotchiric
Daude auhenez
Heien hobenez;
Nihor ez da garbiric,
Hoien erranez,
campoz ez barnez,
cembat, hoic ausiquiric,
Dagocin minez!

Içan dadin eguia,

Ala gueçurra,
Berdin hoien mihia
Doa itsura,
Hauts edo urra;
Denmendren iduria
Edo itchura
Dela segura.
Hain da heien loria
Bercen malura!

Gabaz Akelarretic
Mainguca jinac,
Hasten dire goicetic
Gure sorguinac,
Debruz eguinac,
Sist handic, sast hemendic.
cer listafinac,
Lappar, ausinac!
Sendatzea luce dic
Hec eguin minac.

Mihiac du salatzen
Bihotz barnea,
Eta atherarazten
Handic esnea
Edo çornea.

69
Mihi tzarra da denen
cikinçailea
Eta caltea,
Hauço eta ahaiden
Makurçailea.

Erran chaharretaric
Huna batena:
Mihia da gauçaric
Baliosena
Edo tzarrena.
Ongui edo calteric
Den guehiena
Eguin duena.
Harc dabilca, bethitic
Mundu hau dena.

guirichtinoec bethi,
Jainco leguean,
Behar guinuque bici
Batasunean,
Oroc baquean.
Hitzunci tchar bat gaizqui
Minço denean
Bercen gainean,
Nor-nahic diro causi
Bera hutsean.

__________

MENDE JENDE MENDRE

(1882)

Lehengo demboretan ez cela deus onic,

Maiz aditzen dena da gazte hoien ganic.
chaharra naicelacotz erran gogo dut, nic,
Oraicoez badenez errencuradunic.

Diote berthutea, fedea, odola,

Oraico jendeari guttitu çaizcola.
Hobe omen da orai chicana, escola,
Bacotcha bere eta bercez ez achola.

Haurretic mainaz galdu, guero gazte choro,

70
Gure seme alaben haiçu dire oro.
Burhaso 'ta nausien indarrac akabo.
Beraz bazter chuchenic guerocotz badago.

cembat alfer, edale, aise bici nahi!

Eta cembat emanac guriqueriari!
cembat hortacotz aiher Jainco legueari!
Aise jendetasuna da ttiquitzen ari.

Leheneco mendetan hau cen, hau, çucena:

Denec ohoratzea berthute çuena.
Orai cer-nahi bidez gora helcen dena,
Hainitzen agurretan omen da lehena.

çucen' eta makurra, elgarri guduan,

Aspaldi etsai handi çabilçan munduan.
Jendea çucenaren alde cen orduan.
Indar gaitza du orai makurrac escuan.

Fedea lehendanic mendratua baita,

Bihotzen hotz idorra erraitea gaitz da.
Bere burua beicic nihor ecin maita,
Içanagatic ere ama edo aita.

Ongui-eguile gutiz orhoit da mundua;

Ahaidetan beretan labur da dolua.
Hila hil; osoqui da etchetic kendua;
Bai eta harc utzia harençat galdua.

Huna orai cer laiten ascoren nahia:

gueçurrari ez dadin guerlan har eguia.
çotzetic da ciria, hacitic bihia.
gueçurra legue bada, haiçu da gaizquia.

__________

OHORE LABORAnçaRI

Munduan oi! cein eder den

Ohorezco bicia,
Guciz laborariaren
Lanac irabacia!
Harc du orai, nola lehen
Hazten mundu gucia.

71
Laborança gauça handi
Eta botheretsua!
Hartan da lanean ari
Jaincoaren escua,
guiçonaren escuari
Berma dadin lotua.

Ez balitz laborariric
Hits lagozque bazterrac;
Ez liro gauça handiric
Eman alhor alferrac.
Hiritarra, hic seguric
cer jan heçaquen, errac.

Bicitzeco behar diren

Gauça lehen lehenac,
Bihi, fruitu, cer-nahi den,
Oilo, abre guicenac,
Jendeac laborarien
Escutic ditu denac.

Orhoit gaiten arno hori,

Aihenaren odola,
Edaterat norc orori
Ematen duen hola.
Jaquin gabe ez da sori
Edatea nihola.

Laborari etchetan den

Hauc haur eder lerroa!
çangar lodi, gorpputz lerden,
Larru garbi sanoa;
Aita ama leialen
Ondorio goçoa.

Laboraria lanean
Egunaz da nekatzen;
Bainan guero arratsean
Familiaz goçatzen.
Gabaz aise da ohean
Goiceraino lokarcen.

Igandez, Escualherrian,

72
Eder laboraria!
Eliçan, cantaz lorian;
Plaçan, pilotaria;
chahartu 'ta, jar-harrian
Juje 'do chacharia.

Laborançari ihesi
Hambat seme alaba,
Ai! ondicotz, baitoaci
Toqui arrotzetara;
Alhorrac larre 'ta sasi
Hara han daiten bara.

__________

AMERIqueTARAcO BIDEAN
(1854, Urruina, sariric gabe)

Huna jadanic hamar egun

Itsasoz itsaso noala,
Nere sor etchetic hain urrun
Utziric amaren hegala.

Ai! ene amaren nigarrac

Orai ez daude chucaturic,
Aita cenaz seme bakarrac
Baitzaducan consolaturic.

Arreba, hor egon çaite, çu,

Ama maiteren aldean;
Jinen natzaiola erroçu
Bai, urthe laburric barnean.

inharac horra airez aire

Nun doacin alde hartara;
Hegalac banitu, ni ere
Ez nindeque, ez, hemen bara.

Ametsetaric nincen barda

Aberats etcherat itzuli;
Bainan ene ametsa juan da;
Hartan oro çaizquit itzali.

Lore bat hauço baratzean

73
Ikusi dut, eta han utzi;
Berari deus ez diot erran;
Igorriren diot goarainci.

Hor berean, lore gordea,

Egon çaquizquit, histu gabe;
çu içanen çare neurea,
çu, nic ditudan denen jabe.

Ene gazte lagun maiteac,

Sor-herriaz goça çaitezte.
Ni hortic hoin urrun juaiteac
Oi! cein nauen eçarri triste!

Hic, bai, diru gose çorrotza,

Nabilcac hola çoraturic;
Hic dautac gogortu bihotza,
Hic eçarri nauc itsuturic.

Aberastu nahi naiz, bainan

çucenez eta ohorezqui:
Herrirat helcen naicenean,
Dirudun fama ez çait asqui.

__________

PATTIN DIRUDUN EZ FEDEDUN

(1880)

Ez du urthe hambatic sor herritic joanic,

Pattin ethorri çaicu aberats jadanic,
Agur eta ohore nahiz denen ganic.
Nor da orai herrian Pattin becein jaunic?

Pattin aberasteac hola badu jaundu,

Nola guerthatzen çaio ez baita guiçondu?
guiristino leguea utziric omen du;...
Bihotza nekez dio diru hutsac ondu.

Pattinen balentria, herrirat jin eta,

Gur' Erlisioneaz maiz trufatzen baita.
—«Jainco leguea, Pattin, ez diroçu maita;
Huni ihes baitzare ibili sosqueta».

74
Escola guttirequin joan beçala jinic,
Bera beicic ez çaio nihor jaquinsunic:
—«Appez hoiec becembat, dio, badaquit nic;
Ez çaçuela sinhets hoiquien erranic».

Pattini guero molsa diote ebatsi.

Hire ohoinac, Pattin, milaca goarainci.
Haren eguitatea ez daquiquec gaitzi;
Hortan seguric ez dic appecic sinhetsi.

Bere sosac galduric denean guelditu,

Lausengariac çaizco Pattini guttitu.
Jaquitatez ere bai bera da ttiquitu;
Lehengo balentriac ichilduac ditu.

Urrundic jin hoieri gauden beha orai,

Gu beçala fededun diren, ez edo bai;
Eia gure agurren harceco diren gai,
cer othe dituzquegun, anai ala etsai.

__________

BETIRISAns

Betirisansez aspaldi dic

Ez cela deus berri handiric;
cioten ehorci çutela biciric,
Lurpetic ilquiric,
Ez duc ez hirriric,
Munduz mundu herratua ibiliric,
Oraicotic ditic Betiric
Indarrac hartu, guc utziric;
Hor ciagoc cargu handitan jarriric.
Hor ciagoc cargu handitan jarriric.

Betirisans bai lehen ere

cer den asqui jaquinac gare:
cer-nahi jucutria, eta halare
Orai arte pobre;
Orai du podore:
çorri hilic piztuen emperadore;
Gaichto eta tzarren fagore,
Hoein ganic baitu ohore.

75
Jende çucenac orai behar du gorde.
Jende çucenac orai behar du gorde.

Betirisans lehen ardura

Balimbaçabilan barura
Orai hargatic legunic dic itchura.
Amarru segura,
Jin çaioc burura
Hain appaletic igaiteco tronura,
Lausengatuz jende macurra,.
Eguiatzat salduz gueçurra.
Holache dic mundua bildu escura.
Holache dic mundua bildu escura.

Betirisans dugu lehena

Legue hau ekarri duena:
Indarraren meneco dela çucena.
Nor baita tcharrena,
Harc dic harc hobena;
Gaichtaguin azcar den bat nola condena!
Orai nor-nahic daquiena,
Oficiotan den hitsena
Bide da concienciadunarena.
Bide da concienciadunarena.

Betirisansen politica,
Bera lacho, berceac tinca;
guero «Bibe la liberte» errepica.
Jendea dabilca
Tiraca, purcica,
Legar eta legue berri ukaldica.
Nausi nahiz oro gaindizca,
Bainan oro ecin aldizca.
Diote hori dela Errepublica.
Diote hori dela Errepublica.

Betirisanstarren Jaincoa
Da mundu huntaco goçoa,
Erlisione libro eta laçoa,
Appez gabecoa,
Erran gabe doa,
Gure chacurrarena beçalacoa,
guerocotzat bego gueroa;
Bainan damuric herioa

76
Hoieri ere çaiote jin gogoa.
Hoieri ere çaiote jin gogoa.

Betirisansen soldaduac,
Framaçon Belçac deituac,
Non-nahi çaizquigu nausi pharatuac.
cer nahasmenduac,
calteac, gastuac,
Derakarzquen hoien gobernamenduac!
Jaincoric ez nahiz, munduac
Jabe hoiec ditic hartuac.
Ez dic gaizqui irri eguiten debruac.
Ez dic gaizqui irri eguiten debruac.

Betirisansen çangopetan
Oi! cembat dabilan herrestan,
Eta cembat den haren aztaparretan!
Bai aberatsetan,
bai nekatzaletan,
cembat libro uste 'ta diren gathetan!
Bicitze guisa batzuetan,
Jainco leguez trabatuetan.
Errechqui daude Betiriren leguetan.
Errechqui daude Betiriren leguetan.

Betirisansi berce asco

Beguiac itsuric darraizco;
Hec ere guisa baitire harendaco,
ceren diren gaichto,
choro edo asto.
Arren cembat den bazterretan holaco!
Jaun chanfarin, chilodun casco,
Edale, mandril, escu maco,
Hoien boçac Betiric ditu beharco.
Hoien boçac Betiric ditu beharco.

Betirisanstarren haurreri
Escola çor çaie deneri,
Bainan escolan Jaincoric ez cilegui.
guero da agueri,
Behatuz hoieri,
Han ikasietan direla trebegui.
Berthuteaz nihor ez bedi
Hoier minçatzerat atrebi:

77
Ez galde jendetasunic abreeri.
Ez galde jendetasunic abreeri.

__________

ERREPUBLIcA

Erreg' Emperadore et' Errepublica:

chuchen, makur, nahaste, cembat itzulica!
Ai, ai, ai! mutila, cembat itzulica!

Gobernamenduetan çoin da çucenena?

Ethorquiz, leguez eta obraz hala dena.
Ai, ai, ai! mutila, obraz hala dena.

Errepublica onic othe daite nihun?

Baietz, diote; bainan nekez eta urrun.
Ai, ai, ai! mutila, nekez eta urrun.

Franses Errepublica cer den orai guciz,

canta ceçaqueiagu, berac eracutsiz.
Ai, ai, ai! mutila, berac eracutsiz.

Liberté, égalité eta Fraternité:

Ah! hiru gueçur hoiec eguiac balite!
Ai, ai, ai! mutila, eguiac balite!

Lehengo demboretan erregue batto cen.

Orai denac erregue: hori duc hoi çucen!
Ai, ai, ai! mutila, hori duc hoi çucen!

Ni ere erregue naiz, bainan ez aisian;

Berceac gainian eta ni bethi azpian.
Ai, ai, ai! mutila, ni bethi azpian.

Guciac cargu gose, eta nausi nahi;

Hau duc Errepublica: hi ken eta jar ni.
Ai, ai, ai! mutila, hi ken eta jar ni.

carguac ciren lehen goratic jin gauçac;

Ematen ditic orai ciri baten boçac.
Ai, ai, ai! mutila, ciri baten boçac.

Podoreduna lehen handi behar çuan;

78
Orai ttiqui 'ta tcharrac nausi tuc mulçuan.
Ai, ai, ai! mutila, nausi tuc mulçuan.

Haimberce bici nahiz gure cerguen gostuz.

Oro bethe çaizquiguc carguz et' empleguz.
Ai, ai, ai! mutila, carguz et' empleguz.

Oro soldado eta jende escolatu...

Norc beharco dic guero hainçurrari lotu?
Ai, ai, ai! mutila, hainçurrari lotu.

Ez gaituc nihoiz içan hoin tinco estecan,

Ez eta bippilduac hoin murritz errecan.
Ai, ai, ai! mutila, hoin murritz errecan.

Lehengo gobernuez errencura hincen;

Orai, mutila, orai, ikasac bicitzen.
Ai, ai, ai! mutila, ikasac bicitzen.

Alferromes, cochcarin, craquescu, Triparno,

Hauc beren jitez dire errepublicano.
Ai, ai, ai! mutila, errepublicano.

Errepublicanoa, arim' eta gorpputz,

lehen lehenataric da cadet Astoputz.
Ai, ai, ai! mutila, da cadet Astoputz.

cadet Astoputz lehen meçara çabilan;

Orai appecei guerlan omen du asqui lan.
Ai, ai, ai! mutila, omen du asqui lan.

Lambide hitscoari, cadet, lotu haiz to;

Ez hinte hola ibili, ez bahinz hoin asto.
Ai, ai, ai! mutila, ez bahinz hoin asto.

cadet Astoputz horrec, asco herrietan,

Halere badaduzca denac ikaretan.
Ai, ai, ai! mutila, denac ikaretan.

Framaçon, arnegatu, circil eta judu,

Gucien buruçagui horiec ditugu.
Ai, ai, ai! mutila, horiec ditugu.

Jainco legueric gabe, leg' eguile berac...

79
Holacoz ciren lehen bethetzen galerac.
Ai, ai, ai! mutila, bethetzen galerac.

Ohoinac ere berdin, biderat atheraz,

Legue eguile dituc, indar nausi beraz.
Ai, ai, ai! mutila, indar nausi beraz.

Jaincorican ez baliz, ez duc ez guiçonic

guiçonari çucenez deus mana lironic.
Ai, ai, ai! mutila, deus mana lironic.

Errepublica dela gobernu çuhurra,

Gucien ontasuna; oi! hori gueçurra!
Ai, ai, ai! mutila, oi! hori gueçurra!

cer-nahi haiçu nahiz, berençat lehenic,

Erlisioneari dire aiherrenic.
Ai, ai, ai! mutila, dire aiherrenic.

Escolan eman ditec Jaincoa debecu;

Oraiche gure haurrec behaitec abretu.
Ai, ai, ai! mutila, behaitec abretu.

Holacoen escolac sinhets baguinetza,

Legueric ez nausiric ez luquec guretza.
Ai, ai, ai! mutila, ez luquec guretza.

Arrotzac ditiagu gure umen jabe;

guero içanen gaituc gureric deus gabe.
Ai, ai, ai! mutila, gureric deus gabe.

Nihorc bereric deus ez, Gobernuac oro:

Horra cer legue laster duten eman gogo.
Ai, ai, ai! mutila, duten eman gogo.

Nun dire Escualdunen lehengo Fueroac?

Arbasoen parrean gu cer gathiboac!
Ai, ai, ai! mutila, gu cer gathiboac!

Gure çucenac oro, aleguia deus ez,

Moztu darozquigute ichilca, gueçurrez.
Ai, ai, ai! mutila, ichilca gueçurrez.

Indarra omen dela orai denen nausi;

80
Legue çahar guciac horrec ditic hautsi.
Ai, ai, ai! mutila, horrec ditic hautsi.

Indarra eta borcha, oi! cer gauça hotzac!

Horiec ez daitezque bil gure bihotzac.
Ai, ai, ai! mutila, bil gure bihotzac.

Ez duc guiçon ez jende hola laquet dena;

Guciz Escualdun çainic ez dic den mendrena.
Ai, ai, ai! mutila, ez dic mendrena.

Gure escuara bera galduz bagoacic.

Ai! nihoiz ez baguinic ikusi arrotzic!
Ai, ai, ai! mutila, ikusi arrotzic!

__________

GAUDEN GU EScUALDUN
(1893)

Escualdun besta eta bilçarretaco canta

Errepica
çazpi Escualherriec bat eguin deçagun
Guciac bethi, bethi, gauden gu Escualdun.

Agur eta ohore Escualherriari:

Lapurdi, Basa-Nabar, cibero gainari;
Bizcai, Nabar, guipuzco, eta Alabari.
çazpiac bat besarca lot beitetz elgarri.

Haritz eder bat bada gure mendietan,

çazpi adarrez dena çabalcen airetan,
Francian, Espainian, bi alderdietan:
Hemen hiru 'ta han lau, bat da çazpietan.

Ekalde-Iberrian noiz othe sortua?

Lau mila urthe huntan hunat aldatua;
Hain handi eta azcar lehen içatua,
Orai gure haritza cein den murriztua!

Funditua uholdez, cirimolez, orciz;

Aizcorari arrotzec adargoiac hautsiz;
Harrec ere ichilca barnetic iretsiz;...

81
Haritz maitea, min duc appalcea gaitziz.

Gure haritz hau, azquen mende hautaraino,

çaharturic ere cen eder becein sano.
Bere lur hoin garbian oso çagoeno,
Gainetic çoacona behar cen arrano.

Hi haiz, Escualherria, haritz hori bera,

Arrotza nausituric moztua sobera.
Oi! gure arbasoac, ez, othoi, ez beira
cein goratic garen gu jautsiac behera.

Escualduna jendetan, Escuara minçotan,

Lehen-lehenac dire, jaquinen ahotan.
Nahiz orai arrotzac azpian haducan,
Escualduna, egoadi Escualdun herruncan.

Gu gare, Escualdunac, berechiac beraz

Gure ethorquiz eta minçaira escuaraz.
Nihongo arrotzequin ez dadien nahas,
Arrotzec gur' escuara ez dirote ikas.

Gureac ciren lehen bazter hauc guciac,

Arbasoec utziac, hec irabaciac.
Guri esquer Franciac eta Espainiac
Daduzcate dituzten Eremu handiac.

Mairu belça celaric Espainian nausi,

Nabasen Escualdunac eguin cion jauci.
Harc ekarri gatheac han guintuen hautsi,
Eta hilez berceac igorri ihesi.

Orduan gure alde oihuz çauden oro:

«Bere lurretan nausi Escualduna bego.
Franciac, Espainiac, bai orai bai guero,
Deus kendu gabe dute gueriçatu gogo».

Aguinz' hoitaz gueroztic gan dire demborac.

Ucathu diozcate harcedunei çorrac.
Oi! indar makurraren legue latz gogorrac!
Galduez çucendunen alfer heiagorac.

Ez bahaiz, Escualduna, lehen becein handi,

Appaldu gabe chutic bederen egoadi,

82
Odolez eta fedez bethi berdin garbi,
Bethi tinc' atchiquia hire Escuarari.

Gureez gure lehen hain libro guinenac,

Ecin ahanciz gaude orduco çucenac.
cer ametsac ditugun, cer orhoitzapenac!
Jaungoicoac bakarric badaquizca denac.

çuri gaude othoitzez, Jaungoico maitea,

Lagun çaçu cerutic Escualdun jendea,
Beguira deçan bethi lehengo fedea,
çor çaizcon çucenequin ardiets baquea.

__________

EScUALDUNAc
(1882)

Escualdunac nor eta cer garen

Ez dugu behar ahanci:
Ekialdeco jendaia çaharren
guinela lehen azcaci.
Iberrin guinen hasi
Bicitzen berech gure nausi;
Iberritar berberac hemen
Escualdun guinen bereci.
Gure Escualherri hautan lehen
Gure leguez guinen bici;
Seculan arrotzic ez guinuen
Gure nausitzat onetsi.

Aberats bai hastetic aberez

Ibar eta mendietan,
guero burdin, cilhar eta urhez
Lur barnetaco mietan;
Escualduna denetan
Ancedunena cen jendetan.
guero abiatu cen urez
Bidaiatzen uncietan;
ppeniciatic ingurunez
Sarcen cen lur urrunetan.
Eçagun dire deiturez
Haren hatzac gucietan.

83
Hannibalen bai eta Pomperen
guerla-guiçonen erdiac
Escualdun çalhu çailac ciren
Hoberençat berechiac.
Neke, laster, jauciac,
Haurretic hala ikasiac;
Beren bazter librotan deusen
Beldurric gabe haciac;
Irrincinaz gudura oldarcen,
guero han ecin heciac.
Hec amorric eman baino lehen,
Hilcera çauden guciac.

Goicic guinen gu guirichtinotu,

Ja jaincobatar guinenac;
Santiagoc baiguintuen arguitu
Gu orotaric lehenac.
Ama Jaincoarenac,
Saragocen aguertu cenac,
Bere Pilharra utzi daucu,
Hari berma gaiten denac.
Gure fedea ez du higuitu
gueroztic etsai gaitzenac;
Escualdunac bethi etsai ditu
cristoren etsai direnac.

Basa jendez celaiac gaindiric

Jen guinen mendietara;
guero berritz Mairuac ethorriric,
Nihorc ez cetzazquen bara.
Heier buruz guerlara
Noiz-nahi jausten guinen hara;
Borz mendez hola jaçarriric,
Jo guinuen Nabasera;
Berehun mila Mairu han hilic
Itzuli guinen etchera.
Libroric, gatheac guc hautsiric,
Espainia cen athera.

Escualduna, cerbeit hincen ari,

Hire mendi hauc beiratuz,
Franciari eta Espainiari
Mairuen traban pharatuz,
Biac hala salbatuz!

84
Hire saria çac iracus:
Libroenic utzi beharra hi,
Bici haiz bercec manatuz;
Hirequilaco patuac hautsi
Dauzquitec hitaz trufatuz;
Estecan tinco haute eçarri
Hire fueroac kenduz.
Mundu gucico minçaietaric
çaharrena, ederrena,
Ençuten dugu jaquinsunetaric
Dela Escualdunarena.
Nor othe cen lehena
Escuara asmatu çuena?
Lehembicico jendetaric
Du Escuarac hastapena.
Escualdunec dugu hau bakarric
Gure minçaia çucena,
Eta oraino dugu hortaric
Ohoreric handiena.

Lapurdi, Nabarpe 'ta cibero,

Escualherriac Francian;
Bizcai, guipuzco, Alaba, Nabarro,
Berdin dire Espainian.
çazpiac bat nahian
Bagaude aspaldi handian.
çazpiec bat dute içan gogo
Elgarren oneretsian.
Oi! cein litequeien ederrago
Baldin, Escualdun herrian,
Escualduna bere gain balago
Bere çucenen erdian.

Lauretch, Bicincho, Loiola, Tchaberi,

Lauac Saindu Escualdunac.
Harizpe, Aguer, çumalacarregui,
Gure guerlari gaindunac.
Astarloaren lagunac,
Atchular, Oihenart, hitzdunac;
Liçarrag' eta Larramendi,
Iracasle hain ençunac;
Bonaparte, Dibasin, Abadi,
Inchauspe, lau jaquinsunac:
Horiec dire Escuaran aspaldi

85
Arguitzaile ditugunac.

Escualdunac bereciqui orai

Fedeac gaduzca chutic.
Jaincoaren beldurra dugu bai,
guiçonenic ez hambatic.
Jaincoa da goratic
Gure nausi egundainotic;
Guri manatzeco ez da gai
Jainco gabeco puchantic,
Ez sinheste, ez odol, ez minçai
Ez dutenac deus guretic.
Aichquide ditugun ala etsai
Ahal daquigu engoitic.

__________

PILOTARIAc
(1890)

Pilotac ohore du Escualherrietan,

ceren den ederrena joco gucietan.
Escualdunac gaztetic, pilota-placetan,
Aguercen du baduen odolic çainetan.

Lehengo pilotari handien icenac

Espantutan guintuzque erran behar denac,
Oraico guiçon gazte deus çainic dutenac
Oro ernaraz detzan heien aippamenac.

Percain eta Açança, cer pilotariac!

Elgarren bethecoac, joile bihurriac
Icustecoac ciren escu husca biac,
chichtuz çohacinean hoien ukaldiac.

Bai besain, bai besazpi, bai pumpa lasterrac,

Oro cituen eder curutchet Ezquerrac.
Domingo Ezpeletar çafrari supperrac
Harrituac çaduzcan harc ere bazterrac.

Jandarma Betiri-ta Heraizco Martin,

Bi Soldadueneco osab' ilobequin;
Ibarl'eta Echcanda Duronearequin,
Escuz bai escularruz oro ciren berdin.

86
Sustun Itsasun eta çuraiden Bettiri,
Soin guehiago ciren erreferan ari.
Onddore-ta Puttico eta Franchistegui
Bumebarequin botan ciren lau piclari.

cascoinac escularruz cascaca, chirrichtan,

Pilota nora nahi çabilcan chimichtan;
Jocoz becembat cascoz, munduaren bichtan,
Nekez aguerturen da haren parerican.

Berrogoi-ta-çazpico Irungo partida...

Seculan halacoric nun icusico da!
cascoinaren truncoa ez çaitela bira,...
Harc han eman cituen guciac azpira.

cascoinaren demboran baciren haimberce!

Lopetegui, Gamio, Senjan, Hauciarce,
Tripero, candelero, Ottarre, Goietche,
Harriaga, Norbertto, Larronddo, Bicinche.

guero Espainiatic, guri nausitzera,

Melchor, Ansa, Mainuel, citzaizcun athera.
Horien joa ez cen guc usatu bera;
Guante luceaz çohan atchic eta fuera.

Atchiqui joco hori laster ikasiric,

Fransesac ez çagozquen ez lo, ez gueldiric.
Mattiu Aheztarrac, gazteric hasiric,
Espainolac cituen iduqui heciric.

Mattiuri berce hauc citzaizcon jarreiqui:

Bere hiru anaiac, gazteena Betti;
Gregorio, Leitzelar, Orgambide, Halti,
Bi Eiçarce, Larralde, chantrea gaindizqui.

Escularrua utziz, arte hortan, oro

chichteraz hasi ciren norc jo urrunago.
Jo urrun horren leia chuchenean dago,
Eta hurbiletic du indar guehiago.

Bidaur, hiru Larronddo, chilhar eta Jatsa:

Lau gathu, acheri bat, seigarrena harça.
Seiec dute jocoa murritz eta gaitza.

87
Damuric chaharceac oro gueramatza.

Berterretche, Patzola eta Abadia...

Sakatic da bihurri hoien ukaldia.
Ottarre, Belecabe, ciqui plecaria...
Plaçarat aguerceco oi! cer gazteria!

Pilotari chaharrac joaiten has orduco,

Berriac dire bethi ondotic helduco.
Escualherrian bada bethico muthico,
Ohore hoi baitute chutic iduquico.

Saratar hoiec dire sorcez pilotari.

Hazparnen ere hautac badire noiz-nahi.
Ezpeletar, kamboarrac cirenean ari,
Hec ere segur lehen baçuten behari.

Plaça bat içaiqui 'ta pilotariric ez;

Asco herritan hortaz dagode ahalquez.
Escualdun aztureri uko hoi eguitez,
Escualduna da hola cascoincen nahi-t'ez.

Igande 'ta bestetan oficioz goiti,

Pilota partida bat behar laite bethi.
Hartan herrico seme hoberen çombeiti
çor çaie aguercea guciz ohorezqui.

Ascotan eder çaicu plecaco jocoa,

Trinquet partidatto bat, orobat lachoa.
Bego hargatic nausi errebotecoa.
Pilotaco leguea hortan da osoa.

Gaztetic ez denean pleca beicic arcen,

Pareta hari joca besoa da galcen;
Bichta eta indarrac guti han largatzen,
çabaleco joari nekez guero jarcen.

Ez du bere pareric errobot çabalac;

Pilotac airatzeco han ditu hegalac;
Botac bai erreferac, marrac bai guibelac,
Han dituzte aguercen norc bere ahalac.

Pic arrasac ez badu hilcen errefera,

Errebotaren joa doha urrunera.

88
Paso aldecoac du bihurcen barnera,
Ahalaz chacha edo quince eguitera.

Bainan erne baitago errobotlaria;

çolac igorri joan du bere loria.
Errechacharieri orobat guardia;
Besoa dute çalu bai eta beguia.

Butariaren joco latz eta borthitza;...

Maiz horren escuan da partidaren guilça.
Paso marraco edo arte-jo murritza,...
quince guducatuan harc du azquen hitza.

quince, trente, cuarenta, joco da laugarren.

Hoien artean cembat gora behera den!
Erreferaria da beldur arraiaren,
Eta cuarentaduna ados jaustearen.

Pilota partidetan hau icusten dugu:

Ez dela asqui joa handi ez mucuru.
guehienic duenac begui eta buru,
quince irabazteco maiz joa chuhur du.

Oro plaçarat bilduz hanchet beha gaude.

Borz borci ari dire bi guiçon aralde,
çoinec jo chuchenic, bici edo lore.
Irabazleac guero han du han ohore.

Eguerdic jotzen badu partida artean,

Escualdunac cer garen eçagun gare han:
Buru has eta chutic, denac othoitzean;
Gu baino gorago bat baitugu gainean.

Pilota çoin den joco ohoragarria,

Ongui daquiena da Musde Abadia.
Gazteac pilotara ditecen lehia,
Harc ematen diote bermatze saria.

Saridun partidetan, beguira hargatic

Jucutria gaichto bat guri eguitetic.
Pilotan ari dena sari horrengatic,
cinez arcen ez bada, dohala bichtatic.

Barne edo çokotan dagon gazteari

89
Trufa eguin deçogun ceren den hoin nagui.
cascoinen jostetetan gostu badu ari,
Ez dela Escualduna aise du agueri.

campo aro ez bada, hortacotz barnean,

Imbido-ta hordago joca bai musean.
Orduan da arnoa gocho mahainean,
Guciz irabaciric edaten denean.

__________

AMAchO
(1879)

Opularda belch eta çai ile gorritan,

Neguco egun batez çagon iguzquitan,
Emacume chahar bat buruco churitan,
Alçorat alabaren haurra harturican.

Aina ttiquiac dio bere amachori:

Nolaz duçu, amacho, ilea hoin churi?
—Icus-açu mendian, haurra, elhur hori:
Ene adinac ere negua dirudi.

—Arppegui poilit hori certaco, amacho,

Ez duçu amac becen legun eta gocho?
—Haurra, urac maldari errecaz doatzo.
Nigarrec naute eguin ni ere hoin atcho.

—certaco eguin nigar, amacho maitea?

çure consolatzeco ez niça çurea?
—Berce asco neureez, al. ene umea.
Icusi dut demboraz etche hau bethea.

—Amacho, cein barache çu çaren ibilcen!

çalhuquiago naiz ni ttiquitic higuitzen.
—Haurra, ni ere lehen, çu beçala nincen...
Urte soberec naute oral dorppeguitzen.

—Bicitzen balin banaiz çu becembat urthe,

Amacho, çu beçala, içanen naiz othe?
—Haurra, cembat munduan lucez bici uste,
Menturazco aguinça beicic ez baitute...

90
—Jainco maiteac bethi, amacho, certaco
Ez gaitu elgarrequin biciaracico?
—Bici huntaz berceric, haurra, guretaco,
Badagoca hoberic, eta seculaco.

—Ai, amacho, biac gu baguine ceruan!

Ai... cer dut nic? Eri naiz... Ai min dut buruan!
—Haurra, goacen barnera, hobeco dugu han:
chacurra pleinuz dago gure inguruan.

Handic bi aste gabe bi gorpputz eliçan

Etche hartaric ciren ekarriric içan
Eta bien arimac ceruan çabilçan
Lurreco gaitzetaric bethicotz gueriçan.

__________

TRIBUNALETAcO
GURUtzeFIqueN kEnceAZ

Airea: chorinua norat hua

Gure Gobernamenduac
Jaincoa hain higuin du,
Tribunaletaric baitu
curutzefica kendu.
Haimbercenaz du Francian
justicia appaldu:
conciencien beldurra
du behinic bat galdu.

Ez bada tribunaletan
guehiago cristoric,
Ez deçaqueguque alcha
juramentuz besoric:
Han juje direnac beicic
ez bada goragoric,
Gure juramentu oroc
ez dute balioric.

Juramentuac lekuco,
harcen baitu Jaincoa.
Jaincoric ez balimbada,
haiçu da cin falsoa:

91
Jaincoric gabe cer nahi,
ona ala gaichtoa,
Denac orobat direla
hau erran gabe doha.

Gurutzefica icusiz
sinhestedun jujeac
Makur jujatze beldurrez
aise ciren hobeac:
«Ez çatzuela condena,
cioen gurutzeac,
Ni eguin nauten beçala
jende hoben gabeac».

guiçonezco justicia
gauça hits eta hotza:
kurutzefica kencean
kendu çaio bihotza:
Deus çucenic guehiago
baduqueien naiz lotsa,
Otsoa azcar delacotz
hobendun den bildotsa.

Franciaco justiciac
Jaungoicoa ukatuz.
Oraicotic etsemplutzat
har deçaque Pilatus:
çucen ari dela çaio
inocenta urkatuz,
Hobendun aberatsari
bardin oro barkatuz.

Jainco gabeco jujeac

framaçon edo judu.
Hambat gaichtoago çuençat
Jaincoric ez badugu:
çuen justicia orai,
cer sinheste duquegu?
çuen sinheste gabea
harcen dugu etsemplu.

__________

PRIMADERA

92
Lagunac aleguera
Gaiten elgarrequin,
Heldu da primadera
Bere loreequin,
Orai bazter hoztuac
Harc ditu berotzen,
Iduri du munduac
Hilic dela pizten.

Aspaldi mendietan
Urthu da elhurra,
Eta errepiretan
Beztitu da lurra;
Orai dire bethetzen
Bazterrac loreez,
Orai dire estalcen
Arbolac hostoez.

Hasi dire jostatzen

Bildotsac landetan,
Baita ere aguercen
Inharac airetan,
Hec ethorcearequin
Akabo negua
Baita ere harequin
Supazter çokua.

cer da ederragoric
Primadera baino?
cer atseguinagoric
Sasoin hori baino?
ppalaciuac cer dire
Beren urreequin?
comparatzen badire
Gure bazterrequin?

Sasoin maithagarria,
Athor gure gana!
Hic oi laboraria,
Has çac hire lana!
Oi errechinoleta
Laster aguer hadi,
Goicetan hire canta

93
Adiaraz bedi.

Nondic dire ethorcen

Atseguin placerac,
Norc daizquigu egorcen
Uda primaderac?
Orhoit hadi guiçona
Haiceno munduan
Jainco bat guciz ona
Badela ceruan!

__________

çuMALAcARREgui

Orai canta deçagun

Oi lagun maitiac.
Orai alcha detzagun
guerlari handiac:
Escualdun guciac guri beitetz segui
cantatzeco balsan çumalacarregui!

Hura duc Escualdunen

guerlaco nausia,
Etsairic borthitzenen
Beldurric gabia,
Seculan harmadaric ez duc puchantegui
Partida duenean çumalacarregui.

Norc leçaque guduan

Iduc haren karra,
Sunsitzen denean
Etsaien indarra?
Deusec haren tropac ez detzaque mogui.
Ecen heiequin da çumalacarregui.

choilqui haren itzala

cenean aguercen,
Etsaiac berehala
ciren ikaratzen;
Aincina juaitera ez ciren cilhegui
Bidean cenean çumalacarregui.

Nola baita chimichta

94
Ibilcen ceruan
Hala haren ezpata
Dabila guduan
Deus Escualdunarençat ez da hazcarregui
Berenquin duteno çumalacarregui.

Gure guerlariaren
Icen aippatua,
Ez duc ez aurkituren
Seculan galdua;
Seculan ez dugu erranen goregui:
Biba, beraz, biba çumalacarregui!

__________

ANDRE DENA MARIARI

Içar distiranta,
Jaunaren lilia,
Birjina puchanta,
Agur Maria.

çu çare Jesusen
Ama dohatsua,
çu bekatoreen
Ihes lekua.

çu çare Sainduen
Atseguin goçoa,
Eta aingueruen
Bozcarioa.

çuc gaitutzu harcen

çure besoetan:
Garenean sarcen
Hirriscuetan.

Othoi adi çatzu

cristauen othoitzac:
Othoi argui çatzu
Gure bihotzac.

çu çare gracien
canal jaincozcoa,

95
çure haur gucien
Arartecoa.

Birjina Saindua
çato gure lagun,
çurequin mundua
Bençu deçagun.

Oren lazgarria
Ethorcen denean,
çaude o! Maria
Gure aldean.

çuc guida gaitzatzu

Gure jujeari,
çuc junta gaitzatzu
Jesus onari.

__________

ceRUcO ERREguiNARI

canta deçagun betan

Birjina Maria,
ceruco tronuetan
Lorios jarria!

Detzagun Mariari
Hel gure bihotzac,
Aingueruen boceri
Junta gure boçac.

Lilia baratzean
Baino garbiago
ceruric gorenean
Alchatua dago.

Eder da iguzquia
Bere arrainequin
Ederrago Maria
Bere graciequin.

Norc gaitu beiratuco

Etsaien artetic?

96
Norc cerurat helduco
Maria çuc baicic?

Bere haurrac Mariac

Ez ditu ahanzten,
Harrec gaitu guciac
cerutic arthatzen.

__________

AchERIA, OTSOA ETA çaLDIA

Acheri gazte bat amarruz bethea

Eta duda gabe oilascoz asea,
Tranquilqui çagoen bere ohatzean;
Icusten du behin çaldi bat larrean;
Seculan ez çuen çaldiric icusi,
Eta badohatzu lasterca ihesi.

çaldiaren ganic urrundu denean

Hor atchemaiten du otso bat bidean.
Et' erraiten dio: «Ori aichquidea,
Ongui atseguin dut çu hemen caustea;
Heldu naiz abre bat hanche icusiric,
Halacoric ez da munduan bihiric.
Batetic guicena bercetic handia,
Loria da hari beira egoitia».

—«Othoi behar duçu ethorri nerequin

Hurbilduco gaizco biac elgarrequin».
Otsoac orduan dio ihardesten:
—«Indarra baduen ez dautac erraiten»:
—«ceren beldur çare, dio acheriac;
Ez gaitu segurqui icituco biac;
Fortunac emanic, hunat behar bada,
Gure janaritzat gaur ethorria da».

—Esperança hortan badohatzi beraz

Ecen segur dire jadanic aferaz.
Salutatzen dute humilqui çaldia,
Halaco lagunen beldurric gabia.
Acheriac dio errespeturequin:
—«Nola deitzen çaren nahi nuque jaquin».
—Hunec errepusta bere laguneri:

97
—«çapatainac deraut icena eçarri
çangoaren çolan: Nahi baduçue,
Hola dagolaric iracur çaçue».
Acheriac dio: «Ene ahaidiac
Erromesac ciren bethitic guciac
Ez çuten ahalic en' escolatzeco
cilho bat bakarric gauen pasatzeco;
Bainan jaun otsoa, çure burasoac
Ez ciren segurqui guisa hortacoac:
Dudarican ez dut eguiten batere
Egotu çarela urthe bat bedere
cembeit escoletan, eta iracurcen
Laster gucieri cinela nausitzen».
—Lausengu horiec aditu ondoan,
ppensa cer dabilcan otsoac gogoan.
Badoha lasterca çaldiaren gana,
Iracurtu nahiz jaun harren icena;
Bainan cer citzaion orduan guerthatu?
çaldiac osticoz horçac phorroscatu!
Acheriac dio: «Min hartu baduçu,
Dudarican ez da, çure falta duçu.
Lehengo çaharrec erraiten çaucuten,
Eta eguiazqui arroçoina çuten:
Ez guintecen sobra fida arrotzeri.
çaldiac hoi dautzu eracutsi çuri».

__________

chENELONJAUN ceNATURRARI
ETA HAREN cOmpAINIARI
BAZcAL ONDOcO USAIA chAHARREcO cOPLAc

Sei pontutaco erdi lachotan

G. çaldubic pharatuac

Escuaraz ere minça gaitecen

iduri çait legue dela;
Escual herrian baicare hemen
ez laite guisa bercela:
Jaun andereac osagarri on
Jainco onac diçuela.

cristau fransesac denac bat diten,

dugun ençun Jaun chenelon.

98
cargudun hautu edo bozquetan,
oro gaiten fidel egon:
Guc hautatuac içan ditecen
legue çucen eguile on.

Guc Murde Labat dugu Lappurdin

aspaldi gure guiçona:
Gure Fede' eta intres orori
hain atchiquia dagona.
Lucez oraina bici daquigun
dugun othoitz Jainco ona.

Bachenabarren eta chuberon

dute Murde Etzheberri.
Nihorc ez daqui jaun harc beçala
jende nekatzalen berri.
Denen arguitzen, ongui eguiten,
han dabila herriz herri.

Herri' ta jende jaincotiarrez

hautatua baron Garro
conseilari on guirichtinotzat
Pauen icusia dago.
Ohorea du Jainco legueac
atchiquitzen çucenago.

Prefet, Suprefet eta Minichtro,

denac aiher Goihenetzhi;...
Ecin appalduzco guiçona
ez çucen nahi onhetsi:
Halere berac baino gorago
ecin heciz dute utzi.

Juantzhutoc cara azcarra badu

azcarrago du Fedea.
Holaco batez trufa baladi
jaunchquila Jainco gabea,
Lasterchco minez iracuts liro
jaunchquilac guibel aldea.

guiçon arguitu guirichtinoa,

Guichenne jaun abocata.
Escual herrico etsempluetan
ederrenetaric bat da.

99
Escual herrian bere andreaz
eguin ere çuen hauta.

Ethorquiçun bat ederra duçu

çuc ere bai Murde Saila.
Erlisionez, buruz, fortunaz
çare guc nahi beçala:
Escual herriac bere guiçonçat
çu ere hauta çaitzala.

Berce jaun hori appez ez balitz

noren joac hez leçaque.
Horren arroçoin erroz gaitzeri
jokatzea baita neke:
Lumaric beicen ez den choria
norc liro bippil hain merque?

100