TRKE

TMCE (CMLE) BLGS

GR:

BR GAZETE HABER

Trke anlamak 2 beyin istiyor

ODT bnyesinde kurulan Beyin Dil Aratrmalar Laboratuvarnda, diller zerine yaplan aratrmada, beynin Trke cmleleri anlamak iin, 2 kez ilem yapmas gerektii ortaya karld. Do. Dr. Glay Edibolu-Cedden, Trkiyede ilk kez salkl bireyler zerinde anadili aratrmas yaptklarn vurgulayarak, unlar anlatt: Trkeyi anadili olarak konuanlarda 400nc milisaniyede ve 600nc milisaniyede bir beyin yant meydana geliyor. ngilizce ve Almanca gibi dillerde dz cmlelerde sadece 400nc milisaniyede bir yant meydana geliyor. Trkede fiillerin cmlenin sonunda yer almas nedeniyle, cmlenin anlalmas iin kii, cmleyi batan sona kadar zihninde tutuyor ve fiilin okunmasyla cmleyi zihninde tekrar oluturuyor. (Hrriyet gazetesi, 20 Aralk 2011)

BR KTAPTAN ALINTI Eski bir dilsel ayrm kullanarak, Trkenin analitik deil, sentetik bir dil olduunu syleyelim. Bu, ksaca, szdiziminde anlamn kelime yerine deil, taklara bal olmas demektir. Analitik bir dil olan ngilizcede Brutus killed Caesar derseniz, Brutus Sezar ldrm olur. ki adn yerini deitirdiiniz zaman, zne ile nesne bu niteliklerini yerlerinden aldklar iin Sezar Brutusu ldrm olur. Trkede ise zne, nesne, tmle vb. bu ilevlerini taklarla edindikleri iin, cmle iinde yerlerinin deimesi anlam deitirmez. (Sezar ldrd Brutus, ldrd Brutus Sezar, ldrd Sezar Brutus.) Murat Belge, Sanat ve Edebiyat Yazlar, 1. Bask 2009, stanbul, sayfa: 44

Trke Tmcelerin Yapsal ve Anlamsal zelliklerinden Bazlar

Tmce,esas olarak dizimsel yap zellii tar. Dizimsel yap, iki ya da daha ok szcn belli kurallara gre beklenip dizilmesiyle oluan bir dilsel yapdr. Genelde szck bei olan bu dilsel yaplar, ileyi ynnden anlatm diye adlandrlr. Dilsel yaplarda balca iki tr szck beklenmesi grlr: 1.

Yargsz bekler, yargsz anlatm: ad tamlamas bekleri, sfat tamlamas bekleri, say

bekleri, ikileme bekleri, eylemsi bekleri, balama bekleri, bileik eylem bekleri, deyim bekleri

2.

Yargl bekler, yargl anlatm: Bir dnce ya da yarg bildirmek zere ykleme bal olarak oluan beklenmeler, baka deyile tmceler.

Tmce, d yap bakmndan szck dizilii olarak grnmekle birlikte, i oluum bakmndan dnce, duygu ve yarg birimidir. Bir yarg asl olarak iki ana e ierir: 1. 2. Yargnn dayand olu, kl, nitelik Dilsel adan, bu eye yklem ad verilir. Bu olu, kl, nitelik, vbnin baland dilce kii. Dilsel adan bu eye zne ad verilir.

Yargda bu iki eyi, esas olarak, ykleme eklenen ekim eleri, baka deyile, kip ve kii ekleri birletirir. Yarglar, yklemin trne gre, eylem yargs ve ad yargs diye ikiye ayrlr Dil ortamnda yargnn olumasn salayan bu ana eler yannda yardmc elere de gereksinim vardr. Dilsel adan bu eler nesne, dolayl tmle, belirte tmleci, ilge tmleci ad verilen elerdir. zetlersek, TMCE: 1. Bir dnce ya da duygunun anlatmn salar. 2. Yapsal bir btnlk gerektirir. 3. Bir dizimsel yapdr. Buradan u tanma ulalr: Bir dncenin, bir duygunun yargsal

btnlk iinde anlatmn salayan dizimsel yapya tmce denir.

Tmce, yalnzca kendini oluturan szcklerin anlamlarnn toplamndan olumaz; onlarn anlamlarnn toplamndan daha fazla bir anlam tar. Szgelimi, Kahve alacam. tmcesi; markette ya da kahvehanede baka baka anlamlar iletir. Yaral, doktora bakt. ile Yaral doktora bakt.; Doktor ona bakt. ile Ona doktor bakt.; Yarn tiyatroya gidelim., Tiyatroya yarn gidelim., Gidelim tiyatroya yarn. tmcelerinin anlamlar baka bakadr. (Bu konu, esas olarak metin zmleme konusuna girmektedir.)

Tmcede szck ya da e says: En ok eli, en geni tmceler geili eylemlerle kurulu olan

bildirme tmceleridir. Yklemi geisiz eylemle ya da geili-edilgin eylemle (szde zne: anlamca nesne) kurulu tmceler, nesne alamad iin daha az eyle kurulur. Ad tmceleri ise, nesne alamamak dnda ynelmeli ve kmal (ayrlmal) dolayl tmle de alamad iin, en az eyle kurulabilen tmcelerdir. Ad tmceleri, zne ile yklem dengesi zerine kurulur, baz durumlarda kalmal dolayl tmle alabilirler. Bu nedenle ad tmceleri, e says ynnden, kapsam dar tmcelerdir. Tmcelerin yazm ve noktalamas da anlam etkileyebilir. Tmcelerin sylenii; kurulu amacna, yapsna, e dzenine, e saysna, tad duygu ve dnce ykne gre deiir. Szgelimi soru tmceleri ile dz tmceler ayn syleni zelliinde deildir. Tmcenin en nemli esi yklem olduu iin, vurgulanmak istenen, ykleme yaklatrlr. Bu nedenle elerin sralan deikenlik gsterir. Bu mantka vurgu yannda, coku ieren syleyilerde -iir, sylev vb- duygu vuruu denilen bir vurgu sz konusudur. Trke szdiziminde genel olarak yardmc e nce, temel e sonra gelir.

1. TMCEDE (Cmlede) ANLAM 1.1. Tmcede Anlamn Olumas

Tmcenin, kendini oluturan szckler btn olarak anlam oluturabilmesi iin ekim ekleri ile
ilev grevli baz yapm eklerinin szckler arasnda balanty kurmas gerekir. Aada szckler nce eksiz, sonra ald eklerle oluturduu tmce iinde verilmitir: o o Deniz ky bir kulbe yaa- Denizin kysnda bir kulbede yayor. Film son katil kimlik bir orta k - Filmin sonunda katilin kimlii birden ortaya kyor.

Bu srece, yani szcklerin eklerle balanmasna balakln salanmas ad verilir.

Szcklerin ve tmcenin anlamn belirleyen temel etmen, gnderici ve balam (ortam)dr (dier
iletiim gelerini anmsayalm: gnderici, ileti, kanal, alc, dnt, balam.). nk anlam, nce gndercinin zihninde oluur. Sonra dil gstergesi olan szcklerin belli bir balamda dizimsel olarak bir araya gelmesi gerekir. Ancak bundan sonra oluan ileti bir kanalla alcya ulaabilir. Gndericinin alcdan alamad ileti, yani dnt (geri bildirim) olmadan da szn anlam eksik kalr. Demek ki tmcenin anlamnn oluabilmesinde ilk basamak, tmceyi kuran kii, yani gnderici, sonra da bu tmcenin hangi balamda dile getirildiidir. Aslnda tmcenin kendisi de bir bakma balam oluturur. Szgelimi, Bam aryor., Balk batan kokar., Sokak banda seni bekliyorum., Bu ite ba kim? tmceleri, yani her bir balam ba szcnn anlamn etkilemektedir. Ama tmce balam, kimi zaman, iinde yer ald daha geni, daha byk balamlar tarafndan anlam farkllna uratlabilir. Szgelimi Mete ok alkandr. tmcesinin anlam balama gre deiiklik gsterebilir ve tmcedeki alkan szc gerek anlaml ya da yoksunlama, yani kart anlaml olabilir. Szcklerle anlaml iliki oluturulmasna da badakln salanmas ad verilir.

Bu anlaya bal olarak ileri srlen Belli bir balama yerlemeyen tmce anlam bakmndan
soyuttur. tezi, zellikle anlambilim ve dil felsefesi alannda oka tartlan bir konudur. Bu tez kukusuz iin temelinde dorudur da. Da bandaki karken klar sndrnz. yazs, sokan giriindeki Pasaportlarnz gsteriniz. yazs, snfn kapsndaki Mayoyla girilmez. yazs bize anlaml gelmez. Ama pek ok konuda olduu gibi anlam konusunda da anlatmda snrlama, daraltma yoluna gidilir.

Aada, baz tmceler, szcklere ve szck gruplarna ayrlarak gsterilmitir. Tek tek
szcklerin, bazen yaln hlde, bazen ekler yoluyla tmce balamna girdikleri grlmektedir. Bu sralanta ve anlam oluumunda noktalama imlerinin de ilevi vardr. Tmcede anlam oluumunu salayan, szcklerin balamla ilgili sralan biimleridir. Anlam iin, ayrca, metnin btn de nemlidir. Size tek yatakl oda vermeliydi ama hepsi dolu. siz-e: adn ynelme durum ekini alm adl (zamir) / dolayl tmle grevinde tek yatakl: sfat grubu (bei) tek yatakl oda: sfat tamlamas / nesne grevinde vermeliydi: gereklilik kipiyle ekimli eylem / yklem grevinde ama: tmce balac / ge d bala hepsi: belgisiz adl (zamir) / zne grevinde Dur bakaym, on iki numarada bir yatak bo. Dur: emir kipinde eylem / yklem grevinde bakaym: istek kipinde eylem / yklem grevinde on iki: say grubu / sfat grubu on iki numara(da): sfat tamlamas / -de bulunma eki yoluyla dolayl tmle grevinde

bir yatak: sfat tamlamas / zne grevinde

bo: yaln durumda ad soylu szck / yklem grevinde Yan yatakta yatacak olan ok arbal, Mslman bir adamdr.

Yan yatakta: bulunma durum eki alm sfat tamlamas

Yan yatakta yatacak: sfat-eylem (orta) grubu

Yan yatakta yatacak olan: sfat-eylem grubu / zne grevinde

ok arbal: sfat grubu

Mslman: niteleme sfat

bir: belgisiz sfat

ok arbal, Mslman bir adamd: sfat tamlamas / ekeylem yoluyla yklem olmu Sabah ktn, geceleyin gelip yattn bile duymazsnz.

Sabah ktn: sfat-eylem (orta) grubu / belirtme durum eki alm

geceleyin gelip: belirte-eylem (ula) grubu

geceleyin gelip yattn: sfat-eylem grubu / belirtme durum eki alm

Sabah ktn, geceleyin gelip yattn bile: belirte-eylem grubu / nesne grevinde

duymazsnz: geni zaman ve ikinci oul kii ekimli eylem / yklem grevinde Yatak fiyat da elbette ikramldr.

Yatak fiyat: belirtisiz ad tamlamas / zne grevinde

da: bala / zneye bal

elbette: edat (ilge) / ilge tmleci

ikraml: ad soylu (adlam sfat) / -dr eki yoluyla yklem

Bir metinde anlamn olumasn salayan, yani balanty ve balam belirleyen, szcklerin
ve szck gruplarnn ald ekler ve yklendikleri ge grevleridir. nk eklerle bir yandan anlaml sz gruplar olutururken (tamlamalar, yan cmlecikler vb.), bir yandan da szlerin yklemle balant biimleri, ykleme gre ilevleri belirginleir.

 Tmcenin yargya ulamasn salayan ge yklem olduu iin, yklem eksiklii tmcenin,
dolaysyla yargnn oluumunu engeller.

Tmcede anlam oluumunu salayan gelerle iletiimi salayan geler arasnda bir lde
paralellik vardr. letiimi salayan geler: gnderici (kaynak)-ileti (mesaj)-kanal-alc (hedef); dnt; balam. Tmcede anlam oluumunu salayan geler: szckler ve sz gruplar-ekler-cmlenin geleri-sz sylenen-balam. Bir tmce yoluyla bu paralellii gsterelim: Ktip, biraz dnd, nnde hzl hzl soluyan adam szd.
gnderici: bu sz syleyen, bu cmleyi yazan yazar
ileti: cmlede dile getirilen olay, grnt.
kanal: sz, yaz, tmce
alc (hedef): dinleyici, okur
dnt: alcnn, okurun tepkisi (beenisi, kitab ya da dergiyi almas vb)
balam: yk kalb, sanatsal balam

zne-Yklem Uygunluu
Tmce oluumunda nemli bir etken, zne-yklem uygunluudur. Bu uygunluk konuda iler: Kii uygunluu: zne birden ok kiiden olumusa yklem oul kii eklerinden birini alr. Bunlarn iinde birinci kii, yklemi etkiler: zne (ben + sen) ---- yklem (biz) zne (ben + o) ---- yklem (biz) zne (o + sen + ben) ---- yklem (biz) zne (sen + o) ---- yklem (siz) Bu bahenin fndklarn Erol ile ben toplarm. (yanl) Bu bahenin fndklarn Erol ile ben toplarz. (doru) vb. Tekillik-oulluk uyumu: zne birden ok kiiden olumusa, yklem tekil de oul da olabilir. Bu kural, znenin oul eki alm kii olmas durumunda da geerlidir: Yaln, Mete ve kardeim sinemaya gitti / gittiler. iler iyerini bir saat iinde boaltt / boalttlar. zne kii deilse, yklem hibir biimde oul eki almaz: Masadaki aydanlk ve vazo yere dt. Eyalar odada saa sola dalm. Trnaklarm ne abuk uzad? (dtler yanl) (dalmlar yanl) (uzadlar yanl)

znedeki kii sras nemli deildir.

Uyar: zne anlamca okluk bildirse bile, oul eki almamsa yklem oul eki alamaz: Halk bu kez tepkisiz kalmyor. (kalmyorlar yanl) Herkes bir eyler sylemek, ciddiye alnmak derdindeydi. Alnan karara birka kii katlmak isteme istemedi.

Uyar: nsan d varlklar kiiletirildiinde zne yklemi oullayabilir: Kular sevinli sevinli tyorlar. Olumluluk-olumsuzluk uyumu: zne olumlu ierikteyse yklem de olumlu, olumsuz ierikteyse yklem de olumsuz ierikte olur: O gn herkes oraya zamannda geldi. O gn hi kimse oraya zamannda gelmedi. Tmcede anlam oluumuyla ilgili baz notlar:

Yklem, tmcenin en temel gesidir; yklem eksiklii tmcenin oluumunu engeller:

Eskiden bu sokakta bir ekerci dkkn vard. / (tam tmce) ocuklar renk renk giysilerle panayr doldurmutu. / (tam tmce) Gsterileri yediden yetmie herkes ilgiyle / (eksik tmce) Mays gnei ilk nefesini ieklerin yzne / (eksik tmce) Baheleri birbirinden ayran duvara / (eksik tmce)

Yklem en nemli ge olduu iin vurgulanmak istenen blm de kendine eker:

Ben k mevsiminde okula taksiyle Ben k mevsiminde taksiyle okula Ben taksiyle okula k mevsiminde K mevsiminde taksiyle okula ben

giderim.

Tmcedeki szlerin ya da gelerin nasl bir anlam ilikisi kurduunu bir rnekle gsterelim:
Her akam / srler / ngrak alarak / kye dner. her akam: yklemdeki eylemin ne zaman olduunu bildirme ilikisi srler: yklemdeki eylemi yapan bildirmesi ngrak alarak: znenin eylemi nasl yaptn belirtmesi kye: znenin eylemi nereye doru taptn, eylemin ynn gstermesi Yukardaki tmcede geen baz szckleri karalm: Srler ngrak alarak kye dner. (ne zaman dnld belirsiz) Her akam ngrak alarak kye dner. (kimin dnd belirsiz) Her akam srler kye dner. (nasl dnld belirsiz) Her akam srler ngrak alarak dner. (nereye dnld belirsiz) Her akam srler ngrak alarak kye. (yarg olumuyor, yklem eksik)

Muhsin elebi ile konutuka sadrazamn hayreti byyordu . Kalbi rahatlad. te kstah,
tredi Acem hkmdarna haddini bildirmek iin gnderilecek tam bir adam bulmutu. Glyor, ar kavuunu sallyordu. (mer Seyfettin) Bu metinde yargnn olumasn salayan alt szck , yani alt yklem vardr: byyordu, rahatlad, tredi, bulmutu, glyor, sallyordu.

1.2. ANLAM BAKIMINDAN TMCE TRLER 1.2.1. Bildirdikleri Anlamlara Gre Tmceler 1.2.1.1.Haber Tmceleri
Yklemleri haber (zaman) kipleriyle kurulu tmcelerdir: o Buralarda zamanda her tr hayvan yaarm. (duyulan gemi zaman) o Bu yaz yamur hi yamad. (bilinen gemi zaman) o ki yldr bu ite alyor. (geni zaman) o Festivale on Trk filmi katlacak. (gelecek zaman) o Her akam en on sayfa roman okurum. (geni zaman) o Sznde durmayanlar kimse sevmez. (geni zaman, olumsuz)
EK BLG: Hangi kiple sylenmi olursa olsun btn tmceler aslnda temel zaman bildirir. Bu zaman genel olarak kapsayan geni zaman aslnda ayr bir zaman dilimi deildir. Gemi imdi

Gelecek

---------------------------- Her Zaman -------------------------------Tmcelerin kurulu zaman ile yaanan zaman arasnda fark yoksa imdiki zaman; yaanan zaman, syleme zamanndan nceyse gemi zaman; olay, syleme zamanndan sonra olacaksa gelecek zaman sz konusu olur. DN Dn snfa kr gezisine gittik. Sabah okulun nnde bulutuk. Bir minibse dolutuk. Yolumuz bir saat srd. Gn boyu elenceyle, oynamayla geti. Bol bol fotoraflar ektin. Akam olmadan yola ktk. Gn kararrken okulun nne varmtk. BUGN Snfa kra gitmek iin okulun nnde buluuyoruz. Bir minibse doluuyoruz. Minibs hareket ediyor. Yol elenceli geiyor. Bir saat sonra varyoruz gideceimiz yere. Gn boyu oynayp eleniyoruz. Akam olmadan yola koyuluyoruz. Okulun nne gn kararmadan varyoruz. YARIN Yarn snfa kra gideceiz. Sabah okulun nnde buluacaz. Sanrm yolumuz bi saat srecek. Orada iyi vakit geireceiz. Akam karanlk basmadan dneceiz. Yine okulun nne brakacak bizi minibs.

Haber yazlar, kullanm klavuzlar, ykler, romanlar haber tmceleriyle kurulur; nk bu tr

metinlerde olup bitenler ya da olup bitecek olanlar anlatlmaktadr. iirde, betimleme anlatm biiminde haber tmceleri daha az yer alr.

Diller, haber tmcelerinde, olup bitenin olduu gibi haber verilme amac gdld iin
gndergesel ilevinde kullanlr. Szcklerin gerek anlamlarna gndergesel anlam denir. Dolaysyla nesnel, birebir bilgi vermek, olduu gibi anlatmak amac sz konusu olduunda gndergesel ilev esas alnr.

Dilin haber tmcelerinde sadece gndergesel ilevinde kullanlmas, tmlelerin nesnel olmas
sonucunu getirir. nk gndergesel ilev, szcklerin gerek anlamlarnda, dolaysyla duygusallktan, znellikten uzak kullanlmas demektir.

Haber tmceleri gnlk hayatta herhangi bir konuda bilgi aktarrken, duygusallktan ok nesnel
tutumla formel ve benzeri iletiim ortamnda kullanlr. Formel iletiim okulda, resmi dairelerde, ya farkna bal konumalarda, yaknlk iermeyen durumlarda, heyecan tamayan her trl konumada geerli iletiimdir.

Bilgi ve haber aktarmak amacyla gndergesel ilevli, nesnel tmceler kurarz. Bilgi bir olayla ilgili
ise haber kipli; grnt ya da durumla ilgili ise haber kipiyle birlikte yklemi ad olan cmleler kullanrz.

1.2.1.2. Dilek (Tasarlama) Tmceleri Yklemleri dilek kiplerinden (dilek-koul, istek, gereklilik, emir) biriyle kurulu tmcelerdir:
Ah bir kazansan u snav! (dilek-koul) Pazardan biraz sebze meyve alaym. (istek) Bu yaz iyi bir tatil yapmalym. (gereklilik) Byklerine saygszlk etme. (emir, buyruk) (Yalnz 3. tekil kiisi vardr)
Bu tr tmcelerin hepsinde dilek anlam ve belirsiz biimde bir gelecek zaman (tasarlama) sz konusudur:

o Tatil bir an nce gelse. o almaya biraz ara verelim. o Kip konusunda test zmeliyim. o Kitaplarn defterlerini topla o Bir an nce gelip benimle konusun.
Dilek, istek ve hayalleri anlatrken dilek (tasarlama) kiplerini kullanrz. nk dilin ileyiinde bu kipler, gelecee ilikin anlam belirten kiplerdir ve dilde var olu nedenleri, ortaya k nedenleri de zaten buradan kaynaklanr. Bir hayalinizi, isteinizi, dileinizi anlattnzda bu kipleri kullandnn greceksiniz.
Haber tmceleri olaylar, hareketleri ve durumlar gerekletii zaman belirterek bildirmek iin kullanlr; haber kipleriyle kurulur. Dilek tmceleri ise dilek, istek, gereklilik, emir gibi duygu ve dnceleri zaman kavramna balamadan, dilek -istek kipleri kullanlarak kurulur. Dilek tmceleri ncelikle znellik ierir.
Haber tmceleri zaman ierir; olay, durum, hareket bildirir. Dilek-istek tmceleri ise haberden ok dilek ve istek belirtir, zaman anlamn dorudan tamaz.
Aada kiplerle ilgili karlatrmal rnek tmceler verilmitir: Haber tmceleri Dilek-istek tmceleri

renciler ma yapyor. Yazn ok kitap okuyacam. Fatih, gen yata tahta gemi. LYS haziran aynda yaplacak . Bilirsin, terliksiz basamam. Dn gece gzm kpmadm. Yemek istiyordur. amardan gz m ayor zavall! Zvanadan karyor bu Kevser beni. Ah pek zldm!

Bir an nce buradan gitsek. Benim nerimi ciddiye almalsn. Yarn sinemaya gidelim. Eyalarn hemen topla. Balk ya m isem? Krklarn bulursan yaptrmazlk etme. Bir kurtulsam elinizden!.. Buyurun cenaze namazna! Ko Kevser, ko! Eli krlasca!

1.2.1.3. nlem Tmceleri

nlem deeri tayan tmcelere nlem tmcesi denir. Coku, heyecan vb. durumlar nlem tmceleriyle anlatrz.
nlem cmlesi Oluumu Kullanl amac, kazandrd anlam

Bilmem ki! Pek irkinliin var bugn stnde hl! Bakmszlk, gdaszlk! Eli krlasca! Ah pek zldm! Pek zldm! Vah, vah, vah! Krklarn yemedi ya Kevser! Salk olsun! Sen de ikiyzlsn hl! Bir kurtulsam elinizden!.. Kevser gibi hizmetiyi, benim gibi vekilharc zor bulursun sen! Ben olmasam kim yapar alverii! amardan gz m ayor zavall! Yiyemez olas! Ko Kevser, ko! Sade suya olduktan sonra! Et suyuna olacak deil ya! Kosana Kevser, kazklar aas! eytan diyor ki al tencereyi geir kafasna! Eli tatldr u Kevserin hani!.. Ver eline ya, unu, eti, bir yemek piirsin, o zaman gr! Buyurun cenaze namazna!

ki yoluyla Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma Deyimin nlem olarak kullanlmas ah nlemi / tmceyi nlem yapma vah nleminin kullanm Tmceye nlem deeri kazandrma Deyimin nlem olarak kullanlmas Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma ya nlemi yoluyla Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma Tmceye nlem deeri kazandrma

arma arma znt Kzgnlk znt znt arma stek Kzgnlk stek, koul Uyar Uyar Acma Kzgnlk, ilen Heyecan nemsememe Kzgnlk Kzgnlk Kzgnlk Beenme Beenme arma

1.2.1.4. Soru Tmceleri

Yklemdeki eylemi ya da yargy soran tmcelerdir. Soru tmceleri ayrca olumlu ya da olumsuz, eylem ya da ad tmcesi zellii gsterebilir.

o Snfta kim daha gzel konuuyor? o Sen bizimle toplantya gelmiyor musun? o Bamszlk benim karakterimdir. sz kimin? o Bu grubun lideri kim? Yant isteyenlere gerek soru tmcesi, yant istemeyenlere szde soru tmcesi denir. Bu
tmcelerin sonuna, amaca gre soru ya da nlem im i konur:

Gerek soru cmleleri: o Okula m?

o Pazardan ne aldn? Szde soru cmleleri: o Yryecek g m kald bende?! o Arkadalarna saygsz davranmak sana yakyor mu?! o Bu sz ben mi sylemiim? o Her zaman burada bulumuyor muyduk? o Olacak ey mi? o
Hangi lgn zincir vuracakm?!

Aadaki tmcelerde soru anlamnn nasl saland tmcelerin yannda belirtilitir: o Kanc renciye dl verildi? / sfatla o Nasl bir niversitede okumak istersiniz? / sfatla o Byle sallanarak nereden geliyorsunuz? / zamirle (adlla) o Bu tabaklar buraya kim koydu? / zamirle (adlla) o Ne zaman onlar grmeye gideceksiniz? / zarfla (belirtele) o Bu soruyu kimin sorduunu nasl anladnz? / zarfla (belirtele) o Bu soruyu niin yapmadnz? / edatla (ilgele) o Hafta sonu piknie gitmek istiyor musunuz? / soru ekiyle Adalet Aaolunun Kadnlar Arasnda adl oyun metninden baz soru tmceleri ve bu tmc elerin
soru anlamlarnn nasl saland aaya karlmtr:

o Kevser, terliklerim nerede? / soru adl yoluyla o Hangi cehenneme soktun terliklerimi? / soru sfat yoluyla o Yaptrlamaz m acaba / soru ekiyle o Ortak msnz, nedir? / soru eki ve soru adl yoluyla o Yani krk anan m? / soru eki yoluyla o orba m o? / soru eki yoluyla Baz soru tmceleri, aada dier baz zellikleriyle birlikte verilmitir: o o o o o o o o o o o o o
Kevser, terliklerim nerede? soru tmcesi / isim tmcesi Hangi cehenneme soktun terliklerimi? soru tmcesi / haber-gemi zaman kipi Balk ya m isem, (bilmem ki!) dilek-soru tmcesi / dilek-istek kipi Git daktiloluk et, rgat gibi al, sonra birtakm nankrlere yedir. emir tmcesi / dilekistek kipi Eli krlasca! istek tmcesi / dilek-istek kipi Yaptrlamaz m acaba? soru tmcesi / haber-geni zaman kipi Krklarn bulursan yaptrmazlk etme. birleik kip (haber-koul) + emir (dilek-istek kipi) Hem ne yapalm (). istek-soru tmcesi / dilek-istek kipi Salk olsun! istek-emir tmcesi / dilek-istek kipi Ortak msnz, nedir? soru tmcesi / isim tmcesi Bir kurtulsam elinizden!.. istek-koul tmcesi / dilek-istek kipi Yani krk anan m? soru tmcesi / isim tmcesi Yiyemez olas! istek tmcesi / dilek-istek kipi

o o o o o

Ko Kevser, ko! emir tmcesi / dilek-istek kipi orba m o? soru tmcesi / isim tmcesi Kosana Kevser, kazlar aas! emir tmcesi i / dilek-istek kipi eytan diyor ki al tencereyi geir kafasna! emir cmlesi / dilek-istek kipi Ver eline ya, unu, eti () emir tmcesi / dilek-istek kipi

Soru tmcelerinin ilevi, iletiim kanalnn kontroldr. Ad, zellik, miktar, zaman, yn , durum;
eylemi yapan, eyleme ya da yargya konu olan, eylemden etkilenen, tmleler sorularak iletiim kanalnn ilemesi salanr.

Soru sorarken genellikle hangi kiplerin kullanldna ilikin yaplm bir aratrma elimizde yoktur.
Kipler arasnda oransal olarak belirli bir farkllk olsayd dilbilgisi kitaplarnda bu konu ilenirdi. Ama olup biteni renme daha ok olacana gre, haber kiplerinin daha ok kullanlma olasl yksek grnyor. Karlatrmal tmce rnekleri: Soru anlam yoluyla kurulanlar Film gzel miydi? Bizimle kimler geliyor? devimi ne zaman vermeliyim? Hangi takm tutuyorsun? nlem anlamyla kurulanlar Yuh sana! Zavall! Sakn bunu bir daha syleme! Ona nasl inanrsn!

Kip ekleriyle kurulanlar Artk tatil gelse. Satran oynayalm. Akam snava almalym. antan masamdan al.

1.2.1.5. Yarg Tmceleri

Haber tmceleri yarg ile birlikte haber bildirirken, yklemi adlarla kurulu tmceler yalnzca yarg bildirir. Bu tr tmcelere yarg tmcesi denir:

o o

Bugn hava gzel. Trkiyenin yan denizdir.

1.2.1.6. Olumlu-Olumsuz Tmceler

Tmcelerin olumlu ya da olumsuz olmasn belirleyen, yklemlerin durumudur; nk tmcenin belirleyici, tamamlaycs gesi yklemdir. Bu nedenle olumluluk ya da olumsuzluk, ya dorudan yklemden, ya da yklemin anlamn etkileyecek szler zerinden elde edilir. Olumlu tmce: Yklemdeki eylemin ya da yargnn olumlu ynde, gerekleme ynnde olduu ya da olaca anlamyla kurulan tmcelerdir:

o Yarn akam burada bulualm o Musluk sularmz temizdir. o Bu bahar yal geiyor. o sizlik azald.
Not: Baz tmceler yklemlerinde olumsuzluk eki ya da szc bulundurduu hlde yine de olumlu olur:

o Seni takdir etmiyor deilim. / iki olumsuzluk, tmceyi olumlu yapar: seni takdir ediyorum. o Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda! / anlamca olumlu tmce: herkes feda olur o Eletirileri gz nne almyor deil. (alyor) o Seni takdir etmiyor deilim. (takdir ediyorum) o Olup bitenler hakknda fikrim yok deil (var) Olumsuz tmce: Yklemdeki eylemin ya da yargnn olumsuz ynde kurulduu cmlelerdir.
Olumsuzluk, esas olarak ykleme getirilen olumsuzluk ekleri ( -me, -z, -siz) ya da olumsuzluk szckleri (deil, yok) yoluyla yaplr:

o Derslere snavlara hazrlanamadm. o Bugn be paraszm. o Beni artk aramaz. o Bu okul kalabalk deil. o Kantinde meyve yok. o Yksek puan alacam beklemiyordum. o Beni kimse aramad. o Okul ktphanesinde polisiye roman yok. o Dalar bugn bulutlu deil.
Not: Baz tmceler yklemlerinde olumsuzluk eki ya da szc bulundurmamakla birlikte yine de olumsuzluk anlam bildirir:

o Yalan sylerken annemin gzlerine bakabilirsen bak. (bakamazsn) o Cebimde harcayacak para m kald! (kalmad) o Gittiinden beri ne yazd, ne telefon etmedi. (yazmad, telefon etmedi) o Bu szleri bana nasl sylersin? (syleyemezsin)
Aadaki tmcelerde olumsuzluk anlamlarnn nasl saland yanlarna yazlmtr:

o Halk neden basz kalsn. / neden szcyle (belirte) o Ne yapmm ki ben. / ne szcyle, kar kma yoluyla (adl) o Ayol insann kalbi nasl rahat eder! / nasl szc yardmyla (belirte) o Bunu ne ben biliyorum ne Veli ne de lm deinde yatan dedem / ne ne balacyla o Ne doan gne hkmm geer o Ne hlden anlayan bulunur / ne ne balacyla o Ders dinleyecek kafa m kald bizde? (soru eki yoluyla) deil szc tek bana yklem grevinde kullanlamaz; nk tek bana anlam tamamaktadr. Ancak
baka szcklerle birlikte yklem yaplabilir: o Bu gmlek pahal deil.

Deil szc tek bana yklem olamad ve anlam iletmedii iin tmcede yerine herhangi bir szck getirilemez. Ancak birlikte yklem olduu sz grubu yerine, yukardaki tmcede ucuz szc getirilebilir: o Bu gmlek ucuz.

Yine de her iki tmcenin anlamca tam rtt sylenemez; arada az da olsa anlam fark vardr.
var szcnn yklem grevinde kullanlmas ve yerine baka bir szcn getirilmesi: o Ovamzda her trl meyve var. / Ovamzda her trl meyve yok deil.

yok szcnn yklem grevinde kullanlmas ve yerine baka bir szcn getirilmesi: o Bende bu tr kitaplar yok. / Bende bu tr kitaplar var deil.

Yklemi deitirilen byle tmceler anlamca tam rtmez, ok az da olsa farkl armlar tarlar.

Nurullah Atan Edebiyat balkl metnindeki olumlu ve olumsuz tmce rnekleri, bu tmcelerin
kullanl amalar aaya karlmtr: Olumlu Tmceler Kullanl amalar

Mehmet Kaplan bahsediyor.

daha

birok

eylerden

Olumlu ynde bilgi aktarma Olumlu ynde dnce aklama

Ben yenilii her yerde severim.

Byle hem uzaklk hem yaknlk hislerinin birleivermesinden insan bir tuhaf oluyor. Bu meselelerin dnlmesi icap eder. Bir ryadan uyanm gibiyim. Eskiden, sylediklerimi hatrlamyor muyum? Daha bir yl bile olmad. () Ama nasl syleyeyim? nkr m edeyim? nklap Genlik okuduum yoktu. gazetesini oktandr

Olan ynde gerekleen bir durumu aktarma Olumlu bir neride bulunma Olumlu yndeki olan bir durumu aktarma Olumlu bir eylemi tersinden syleme Gereklemeyen bir durumu aklama Yapamayaca bir eyi vurgulayarak syleme Kabullenme vurgusu Okuma eyleminin olmadn syleme demek eyleminin olmadn belirtme niyetin olmadn aklama

Ben, hibir zaman eski airlerimizden btn btn yz evirelim demedim. Bu mnakaaya deilim. devam etmek niyetinde

1.2.2. ANLAMSAL KURGULARINA GRE TMCELER 1.2.2.1. Anlamsal levlerine Gre Tmceler
Bu tr tmceleri belirlemede aadaki gibi kavramlar kullanlr:
Kavramlar znel tmce Nesnel tmce Dorudan anlatm tmcesi Dolayl anlatm tmcesi Tanm tmcesi Karlatrma tmcesi slup cmlesi Betimleme tmcesi rnek tmce iir bence en etkili sanattr. Binann d duvarnda mavi renk kullanlm. ocua, Baaracaksn, gayret! dedi. ocua, baaracan syledi. Sanat, duygularn estetik olarak ifadesidir. Akdenizin suyu Karadenize gre daha tuzludur. Metne katks, tad ierik Kiisel beeni yanstma Geree bal kalma Olduu gibi aktarma Kendi szne katarak aktarma Kavramlatrma, kavram aktarma ki ayr eyi ortak zelliiyle birlikte anlatma slupla ilgili yargda bulunma Grnt yoluyla tantma

Bu eserde, kiiler karakterlerine uygun biimde konuturulmu.

Uzun boylu, mavi gzl bir genti.

1.2.2.2. Anlam eriklerine Gre Tmceler

Bu tr tmceleri belirlemede de aadaki gibi kavramlar kullanlr:
Kavramlar Kmseme tmcesi neri tmcesi t tmcesi Eletiri tmcesi Tasar tmcesi Varsaym tmcesi Olaslk tmcesi Sezgi tmcesi rnek tmce Snavda senin bizim gibi baarl olman ok zor. Yarn akam bizim evde toplanalm. evreni kstrmek istemiyorsan daha saygl olmay ren. Konumalarnda argoyu fazla kullanmas ho deil. Yazn klasiklerden ok sayda roman okuyacam. u an bir deniz kysnda olduumuzu dnelim. Bir ihtimal yarn beni arayacak. Mdr bana bakyor sanrm.

Yaknma tmcesi Hayflanma tmcesi Uyarma tmcesi Gven tmcesi Kanksama tmcesi Eitlik tmcesi n yarg tmcesi Neden-sonu tmcesi Ama-sonu tmcesi

Her zaman ge geliyorsun bulumaya. Bu frsat nasl da kardm! Birisiyle konuurken bir daha araya girme. Her zaman yanmda olduunu biliyorum. Byle vc szlerine artk altk. Son yazl snavda onunla ayn notu aldm. Arkadann beni anlayabileceini hi sanmyorum. Kaloriferler yanmyor; nk yakt bitmi. Ylmaz, daysyla bulumak zere Kuzguncuka gitti.

Aadaki kavramlarla tmceleri siz eleyiniz.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Kmseme tmcesi neri tmcesi t tmcesi Eletiri tmcesi Tasar tmcesi Varsaym tmcesi Olaslk tmcesi Sezgi tmcesi Yaknma tmcesi Hayflanma tmcesi Uyarma tmcesi Gven tmcesi Kanksama tmcesi Eitlik tmcesi n yarg tmcesi Bu yks de toplum tarafndan benimsenmeyecektir. Senin ne kadar ksa boyun varm. Onun kmseyici szlerine artk aldrmyorum. u adamlar tehlikeli grnyor. Onu hastanede ziyaret etmen ok iyi olur. Onu geziye arsak da gelmez. Annem bakkala hep beni gnderiyor. Arkadana bu ekilde davranman hi ho deil. Arkadalar biraz sessiz olabilir miyiz? Baban doum gnm hibir zaman unutmaz. Bu kitab ilerde daha da geniletmeyi dnyorum. Annem ikimiz arasnda hibir ayrm yapmaz. niversiteyi kazanmak istiyorsan imdiden almalsn. Tut ki Marsta yaam var, bize bunun ne yarar olacak. Kapy alan annen olmal.

Aadaki tmcelerin zelliklerini yanlarndaki ayra iine yaznz:

o o o o o o o o o o o o Sanat, hayat yceltme ve hayat zenginletirme abasdr. (.) Bu hikyede gnlk, sradan olaylarn anlatmnda bile zgn ve arpc bir dil kullanm.() Romanlarn da okudum ama iirleri ve oyunlar kadar beenmedim. (.) Eypte evler yetmi yana gelmi insanlar gibi kamburlamt. (.) Yazarn pe pee alt tiyatro eseri yaymland. (.) Bu yaptta kahramanlarla evre arasnda gzel bir uyum var. (.) Diyelim ki niversiteyi kazandn. (.) nce konulara alp sonra sorular zmeniz sizin iin daha faydal olacaktr. (.) Bu kitaba bir n sz yazmay dnyorum. (.) Akama teyzemler bize gelebilir. (.) Biliyorum yazarn bu roman da okur tarafndan beenilmeyecek. (.) Ben yrim gl demem, gln mr az olur. (.)

o o o o o o o o o o o o

Bu konuyu size faydal olmak iin anlatyorum. (.) Yaznsal trler iinde en ok roman severim. (.) Bu amala gelecek yl bir yarma dzenlemeyi ve sahnelemeye deer grlen eserleri sahnelemeyi dnyorum . (.) Kitabn sonuna, iirlerin sezgisel dnyasn ortaya koyacak notlarn eklenmesi, yararl olabilir. (.) Daha ok o evrenin, o zmrenin geleneklerine balanrlar; onlarn grlerini, duyularn ifade ederler. (.) Atf Bey, daysyla bulumak zere Kuzguncuka gitti. (.) Onun iin asl nemli olan, seilmi, yerli yerine konmu szcklerin o ezgili, o scack deyiin okurda uyandraca etkisidir. (.) Bu kitab okursan snf geersin. (.) Kitab geri vermek zere ald. cmlesinde arta ballk vardr. (.) Bu tatil beldesine dinlenmek iin geleceim. cmlesinde ama -sonu ilikisi vardr. (....) Ke yazarnn geimi yazmasna baldr. (..) Umutlu da olsa umutsuz da olsa yazacak. (.)
tanmlama, slup / eletiri, karlatrma, benzetme, nesnel anlatm, znel deerlendirme, varsaym, neri, tasar, olaslk / ihtimal, znel anlatm, tasar, neri, neden-sonu, ama-sonu, slup bildiren, koul, arta ballk, ama-sonu, art, art

EK BLG: Metin balamnda pe pee gelen tmceler arasnda da bu tr anlam ilikileri vardr:
Neden tmcesi Bir saz airi kyde doar, ky ky, oba oba dolar; ar gibi her iekten bal alr. Asl tmce Halk airlerinin asl kayna yoktur. Pek saymaya, snrlamaya gelmez Sonu tmcesi Bu bakmdan doduklar yerlerin de, gezip dolatklar yerlerin de izlerini tarlar.

Aklama bildiren tmce Ky halk arasndan da kar, gebeler arasndan da; kasaba arasndan da kar, ehirlerden de nk bir saz airi kyde doar, ky ky, oba oba dolar; ar gibi her iekten bal alr. Ky ve oymaklar, kasaba ve ehirler, yenieri ocaklar.

Bu evrelerin belli ballar: Yakn anlaml tmceler zgr dnce; hem tutucu, geleneki, hem de zgr olamaz.

Nasl olur ki dnce zgrl eski dnce

kalplarn krmann ta kendisidir.

zgr dnce, eskiye, var olana bal kalmayp

ileriye ynelendir. Buna karlk yalnz kendi akln beenen de zgr dnyor saylamaz.

zgr dnce, btn akllara bavuran, kendini beenmeyen, durmadan gelimek isteyen dncenin ta kendisidir. zgr dnce, herkesten yararlanarak kendini srekli gelitiren dnce demektir. Yurtta bar, dnyada bar. lke iinde de bar olmal, dnyada da. Bar her yerde olmal. Bir lke tek bana bar iinde yaayamaz.

o
Yurtta sulh, cihanda sulh. o o o o

o
Kart anlaml tmceler Eskilik yandalarna gre eski olan her ey iyidir, yeni olan her ey ktdr.

Bar kavram herkes iin geerli bir kavramdr.

Yenilik yandalar ise tmyle bunun tersini dnrler.

2. TMCENN (Cmlenin) GELER

Yarg birimlerine tmce ad verilir. Nasl bir ev odalardan oluuyorsa tmceler de gelerden oluur. Tmcenin geleri demek, tmcenin paralar demektir. Tmcenin en temel gesi yklemdir; yklem olmadan tmce bitmez. Dier gelerin her biri yklemi tamamlar. kinci temel ge znedir. Dier gelere yardmc ya da yan ge denir. TMCENN GELER Temel geler Yklem zne Nesne Dolayl Tmle Yardmc (Yan) geler Belirte (Zarf)T. lge (Edat) T.

YKLEM: Tmcedeki anlamn temelini oluturur. Eksiltili (kesik) tmce dnda her tmcenin
mutlaka yklemi vardr. Tek bana tmce oluturan gedir. Dz (kurall) tmcelerde sonda yer alr. ekimli eylem ya da ekeylem alm ad soylu szckten oluur. Her tr szck yklem olabilir. Soru yoluyla bulunmaz. o Geldim. (ekimli eylem) o Toplandlar. (ekimli eylem) o yiymi. (Ekeylem alm adlam sfat) o Bizim zengin bir kitaplmz var. (ad) o Beni akama mutlaka aramalsn. (ekimli eylem) o Bu yaz Cereninmi. (ad) o Gittiimiz film gzelmi. (adlam sfat) o Beni en iyi anlayan sensin. (adl / zamir) o Buralar tam bize gre. (ilge / edat bei) o N. Atan hi kullanmad szck veymi. (bala) o ki lafnn biri ahtr. (nlem) o Ankara gzel ehirdir. (sfat tamlamas) o Yola dmeliyiz en ksa zamanda. (deyim) Baz tmcelerde yklem anlamca vardr ama okurun hayal gcne braklmtr: o Saydm, tam 26 tane idiler: nce fakat ok yksek ve koyu yeil renkli tam yirmi alt am aac (vard).

ZNE: Ykleme sorulan kim ve ne sorularnn yantdr. Geisiz-edilgen yklemli tmcelerin

dnda, her tmcenin, gizli ya da ak znesi mutlaka vardr. Yklemde olduu gibi her tr szck ve szck bei zne grevi yapar. o Arkadan seni sordu. (Soran kim? / Kim sordu?) o Mdr yardmcs beni aram. (Arayan kim? / Kim arad?)

o Bu gmlek pahal. (Pahal olan ne? / Ne pahal?) o ayn rengi koyu. (Koyu olan ne? / Ne koyu?)
o Dosyay bir haftada hazrladm. (Hazrlayan kim? / Kim hazrlad? -Gizli zne)

o Tarihi yaptlar burada sergilenecek. (Sergilenecek olanlar ne? / Ne sergilenecek? -Szde zne) o Toplantya bu kyafetle girilmez. (zne yok) o o o o o o znt birdenbire gelir. ( sfat tamlamas) Hava yamurludur. ( ad) Bir sonu gelmeyecek balang. ( gizli zne) Byle srp gidecek gibidir her ey. ( sfat tamlamas) yle ki ocuklar bile irkindir. ( ad) Sokan amuru, bu her taraf kaplayan; gkyznden aaca, aatan duvara, duvardan denize, denizden vapura, vapurdan macya, macdan kaptana, ondan tekrar denize, yine karaya, yine aaca ve duvara, duvardan yoldan geene vuran bir rengin en koyusudur. Ah! Gndz, bu pis k bir bitse! ( sfat tamlamas) te yalnz iki umut vardr: ( sfat tamlamas) Kimin eli bu. ( adl) - Bu surat ne yahu? ( sfat tamlamas) - Ne var suratmda? ( adl) o o o o
o o

o o o o

Duvarn, gkyznn, amurun o devaml pis halin rengini alr. ( gizli zne) Suratmn rengi de amurun, gkyznn, denizin, duvarn rengindedir. ( ad tamlamas) Benim salarm yumuak. (tamlayan kii adl olan belirtili ad tamlamas, szck grubu) Bu anlarda, en gzel bildii birisiyle oynamak bile zevksizdir. (ad eylem grubu, yan
cmlecik)

Havvann salar kee gibi. ( belirtili ad tamlamas / szck grubu) Annem iki kere kaztt salarn. ( ad / tamlayan dm) Oturduumuz yer bir ufak kasabackt. ( sfat tamlamas, szck grubu) Szde zne sz konusu olduunda zne belirsizliinden sz etmek yanltr; nk szde zne, ykleme sorulan kim ve ne sorularnn yantdr. Eylemi gerekte yapan bilinmese de, yklem, zne sorusunu yantlad iin belirsizlik yoktur. o Bir rnek cmle zerinde duralm imdi: Btn sorunlar zld.
Szde zne Yklem

Etken atl yklem edilgen atl olunca (zd: etken; zld: edilgen), nesne, szde zne grevinde kullanlr. Bu durumda ii yapan belirsizleir, iten etkilenen, yani nesne, zne durumuna gelir. Tmcenin oluabilmesi iin vazgeilmez geler yklem ve znedir. Yklem, tmcenin genelde sonunda yer alarak bir anlamda oluumunu salar. zne ise yklemdeki eylemi yapan ya da yklemdeki yargya konu olandr: o o Akama kadar aralksz altm evde. Hafta sonu gittiimiz gl gerekten gzeldi.

Baz eksiltili (kesik) tmcelerde bile zne anlamca vardr ama deiik nedenlerle sylenmemitir: o Ah o gzel gnler ( onlar) Geisiz-edilgen eylem yklem yapldnda da zne mantk asndan vardr ama tmce kuruluu gerei sylenmemitir:

o o o o

Bu frtnal havada denize klmaz. Bu ehirde artk yaanmaz. Toplantlarda byle giyinilmez. Sknca hep byle konuuluyor.

NESNE: Nesne, zneyi bulduktan sonra ykleme sorulan ne (belirsiz nesne iin), neyi ve kimi
(belirtili nesne iin) sorularnn yantdr. Yklemdeki eylemin bildirdii i genelde nesne zerinde gerekleir. Her trl szck ve szck bei nesne grevi de stlenir: o Bakkaldan gazete aldm. (Ben ne aldm?) o Kardei, giysilerini hazrlad. (Kardei neyi hazrlad?) o Bakan al konumasn bitirdi. (Bakan neyi bitirdi?) o Tost makinesini kendisi tamir etmi. (Kendisi neyi tamir etmi) o Her eyden memnun ahbap, seni ykm gitmitir. ( adl) o Duvarn, gkyznn, amurun o devaml pis halin rengini alr. ( araya sfat girmi zincirleme
ad tamlamas)

DOLAYLI TMLE: Yklemin anlamn yn, bulunma, kma, ayrlma anlamlaryla tamamlayan
szlerdir. Adn e, -de, -den durum eklerini alan sorular yoluyla bulunur. Yant oluturan szlerde de bu ekler yer alr. Her trl szck ve szck bei dolayl tmle grevi yapar: o o o o o o o o o o Dosyay bana verdi. (Dosyay kime verdi?) Bu kitaplar bizde var. (Kimde?) Okul mdrnden kt sz iittik. (Kimden?) Eve ge dnld. (Nereye?) Bu yaz kyn yaylasnda kalacaz. (Bu yaz nerede kalacaz?) ten erken ktm. (Nereden?) Babam, alacakllar ile bizim aramzda eziliyordu. Bizde alacaklar kalmyordu. Babamn hocalk etmesine, sessizliine kzyor. Babama hem acyor, hem de ona kzyorum.

BELRTE (ZARF) TMLEC: Yklemin anlamn zaman, durum, miktar, yn, sebep, koul
bakmlardan tamamlayan elerdir. Ykleme bu anlamlarla ilgili olarak yneltilen sorularla bulunur. Her trl szck ve szck bei zarf tmleci grevi yapar. o o o o o o o o o o o Bu akam sinemaya gidiyoruz. (Ne zaman?) Olanlar sakin sakin anlat. (Nasl?) Tatilde bir hafta kaldk. (Ne kadar?) Biraz yukar kar msn? (Nereye? Dikkat: Yantta e ynelme eki olmamal.) Hepimiz yorgunluktan uyuyakalmz. (Neden?) Hava gzel olursa piknie gideceiz? (Ne zaman?) Szlerimi glmseyerek dinledi. (Nasl?) ten knca biraz taklacam. (Ne zaman?) O yllarda ben, sekiz dokuz yalarnda idim. (Zaman Belirteci Tmleci ) Ekmek paramz ancak karabiliyorduk. (Durum Zarf Tmleci) A, ak kaldmz yok ise de babam bir ayln alamad gnlerde a kalmak korkusuyla kendini gsteriyordu. (Durum Zarf Tmleci / Zaman Zarf Tmleci / Durum Zarf Tmleci)

o o o o o

Hakl olmadklarn da imdi anlyorum. (Zaman Zarf Tmleci) Bunlar bittikten sonra da oturup alyordu. (Zaman Zarf Tmleci / Durum Zarf Tmleci) Suratn biraz asar. (Miktar Zarf Tmleci) imdi de rahata uyurdum. (Zaman Z.T. / Durum Z.T.) Bu dnce bana biraz rahatlk vermi olacak ki uyumuum. (Sebep Zarf Tmleci)

LGE (EDAT) TMLEC: Edatlarla bekleerek yklemi deiik anlamlarla tamamlayan

szlerdir. Edatla (gre, kadar, iin vb) beklemeden edat tmleci olumaz. Bu geyi bulak iin kesinlikle edat kullanlr ve yantta da ayn edat yer alr: o o o o o Duvarlarn rengi bana gre gzel olmam. (Kime gre?) lkem iin her trl abay gsteririm. (Ne iin?) Orada bir hafta kadar kalmtk. (Ne kadar?) zmire uakla gideceiz. (Ne ile?) Btn bunlar senin yznden oldu. (Kimin yznden?)

NOT: Edat (ilge) tmleci kavramn kabul etmeyip bu geyi zarf (belirte) tmleci iinde ele alan anlay da hayli kabul grmektedir. Edat tmleci S YM sorularnda az da olsa gemitir.

TMCE DII SZLER: Tmcelerde ge olmayan, hibir ge sorusuna yant vermeyen baz szler
bulunabilir. Tmce eleri iinde grlmeyen bu gibi paralara tmce d unsur denir. Tmce d unsurlar deiik szlerden oluabilir: o o o o o o o o o o o o o o birliine varm ama herkes grevini tam yapmal. (ge d bala)
D.T. Y. zne B.li N. Z.T. Yklem

Eyvah, yine bu i de yetimedi. ( ge d nlem)

Z. T. zne Yklem

Arkadalar, hep birlikte katlyoruz toplantya. ( ge d hitap, seslenme szc)

Z.T. Yklem D.T.

Sra arkadam, aslnda iyi tanmam, ok hrsl birine benziyor. ( ge d ara cmle) zne Evet, imdi seni de dinleyelim. Bizim ufaklk, siz de ok iyi bilirsiniz, derslerine pek almaz. Varsn sonunda bizzat yarattmz bu eser bizi inkr etsin. Eyvh! Ne yer ne yr kald. (A. Hmit) Lkin vatandan ayrln strab zor. air, sen zldke ve ldke yaarsn. Ulu mabet, seni ancak bu sabah anlyorum. Neden byle dman grnrsnz / Yllar yl dost bildiim aynalar. Sana dn bir tepeden baktm aziz stanbul. imdi, efendiler msaade buyurursanz- size bir sual soraym. D.T. Yklem

Trkede Tmcenin geleri, Yap ve Anlam Bakmndan ge Trleri Yklem trleri: ki szckl yklem: Krta krta yrd gitti. Yinelenmi yklem: ocuk dakikalarca alad, alad. Pekitirilmi yklem: i gc akama kadar al babam al. Ortak yklem: Yamalar, kyn bacalar, her ey uyanyordu. zne trleri: Ak zne: Kimdi bu ocuklar?, Sen hep byle yapyorsun. Gizli ne: Hep birlikte tatile gidiyoruz. (biz) Gerek zne: Ahmet Vefik Paa modern tiyatronun ncsdr. Szde zne: Kap kez vuruldu. rtl zne: Kar yznden yollar kapand. Belirsiz zne: Gemi olsun. Mantka zne: obaya gidilirken geilir bu yoldan. Ortak zne: Kardeim odasna ekildi, ders almaya balad. Seslenmeli zne: Arkada, onurunu krdrma. Aklamal zne: ki ihtiyar, annemle babam, bizleri hep merak eder. Yinelenmi zne: Aradan yllar, yllar geti. Pekitirilmi zne: Karacaolan der ki ben de bakaym. * zne ile yklemin kaynamas: i iine smyordu., Tatilin ilk gnyd. Nesne trleri: a. Belirtili nesne (neyi, kimi, nereyi?) b. Belirtisiz nesne (ne? * Kullanmlarna gre: ortak nesne, aklamal nesne Dolayl tmle trleri: a. Ynelmeli dolayl tmle (neye, nereye, kime?) b. Kalmal dolayl tmle (neyde, nede, nerede, kimde?) c. kmal (ayrlmal) dolayl tmle (nereden, neden, kimden?) * Kullanmlarna gre: ortak dolayl tmle, aklamal d. t., yinelenmi d. t Belirte (zarf ) tmleci trleri: a. Zaman bildirenler (ne zaman?) b. Durum bildirenler (nasl, neden?) c. Yer-yn bildirenler (nereye?) d. Nicelik (miktar, azlk-okluk) bildirenler (ne kadar?) lge (edat) tmleci (kurduu anlam ilikisi esas olduu iin tr ayrm yapmaya gerek kalmaz): Yklemi, ilgelerle bekleerek ara, birliktelik, neden, ama, balang, biti, grelik ilgileriyle tamamlayan szler. Sorulan soruda ve alnan yantta ayn ilge yer alr: neyle, kiminle, niin, ne zamana kadar, kime gre?.. ge olan dilbilgisi birimleri: Sesler: Trkedeki bilinen yar nl ses ydir. Heceler: -yor, kendinden nce gelen geni nlleri darlatrr. Ekler: stek kipinin birinci oul kii eki limdir. * Adlar, ad tamlamalar, sfatlar, sfat tamlamalar, adllar (zamirler), belirteler (zarflar), balalar.

TDK szlklerinde ve yazm klavuzunda ge, Dil Dernei szlklerinde ve yazm klavuzunda e olarak geen bu szcn anlam yle aklanmaktadr: ge (e): 1. bir bileii oluturan yaln eylerden her biri. 2. bir btnn paralarndan her biri. r. Dize, iiri oluturan elerden yalnzca biridir. 3. mant. Bir snfn ya da topluluun bireylerinden her biri. 4. mant. bir bei ya da kmeyi oluturan nesnelerden her biri. 5. dilb. Yklem, zne, tmle gibi, bir tmceyi oluturan birimlerden her biri. Trkede tmcenin olumas iin ncelikle yklemin, sonra znenin, gerekiyorsa sonra dier gelerin yer almas gerekir. Bu geler belli bir mantk balamnda bir arada bulunur. Dzen bakmndan, genellendiinde znetmleyklem sras geerlidir. Ancak Trkenin , ge sras bakmndan dier dilerden nemli bir fark, hareketli olmasdr. Bu ilkeyi yle rnekleyebiliriz:

o o o o o

Yarn seninle sinemaya gidelim. Sinemaya yarn seninle gidelim. Seninle yarn sinemaya gidelim. Gidelim yarn seninle sinemaya vb. uygun zengin vardr. zengin

Her birinde anlam ve vurgusu deien bu tmce dizililerine dier dillerde pek rastlanmaz. Etkili anlatm; tmcenin doru ve gzel kurulmu olmasyla, tmce gelerinin amaca sralanmasyla, verilmek istenen duygu ve dnceye uygun szck seiminin salamasyla, tmce kurgusuyla salanr. Dolaysyla etkili anlatm ile tmce zorunlu, kanlmaz balar Tmce anlatm arac, anlatm yargs olduuna gre etkili anlatm da tmcenin gzel, doru, olmasyla elde edilir.

Tmceleri belirlemede bize yardmc ge ncelikle yklemdir ve tmce bandaki szcn yazm ile tmce sonu noktalama im leri bize yardmc olur. Sral ve bal tmcelerde yklemlere daha ok dikkat etmek gerekir. Anlam var eden bu ekilsel zelikler yannda anlam btnl de tmceyi belirlemede nemlidir. Szck grubu biiminde olan gelerin szckleri birbirinden ayrlamaz; nk o zaman cmlede anlam eksilmesi, bazen de anlatm bozukluu oluur. Szck grubu biiminde olan gelerin alt izilerek aaya alnan tmcelerde szcklerin bu bakmdan birbirinden ayrlamayaca kolaylkla grlecektir: o o o o o o o o o o Tren o istasyonda bir dakika duruyordu. bu sefer ikindiden epey sonrayd. Frenlerin gcrts kesilmeden pencereyi atm. lerideki vagonlardan birisine heybeli ve sepetli bir kyl bindi. Onun hayatn ve geldii yeri bilmek isterdim. Ky, birka kilometre ilerideki tepenin ardnda olmalyd. Bu, u berbat yolun orada kayboluundan belli... Lokomotifin yannda duran lacivert elbiseli memur, su buharlar iinde, ryada gibi grnyordu. stasyonda ne baka bir insan ne de bir eya vard. Grnrlerde aa da yoktu.

Aada yklemi eitli ynlerden tamamlayan geler ve bu gelerin tmceye anlam bakmndan
katklar gsterilmitir: Tmce ve tmceyi tamamlayan geler O yllarda ben, sekiz dokuz yalarnda idim .
Z.T. zne Yklem

gelerin tmceye katklar Zarf tmleci Zaman tamamlaycs zneYargnn konusu (sekiz dokuz yalarnda olan kim?) zneYklemdeki yargnn konusu (bir ufak kasaba olan ne?) zneYklemdeki eylemi yapan Nesne Yklemim yapt iten etkilenen olgu Nesne Yklemim yapt iten etkilenen Nesne znenin yapt iten etkilenen Zarf tmleci Snrlama bildirerek tamamlamak

Oturduumuz yer bir ufak kasabackt.

zne Yklem

Babam hesap
zne B.siz Nesne

okutuyordu.
Yklem

Saatilik de ederdi.
B.siz Nesne Yklem

Ekmek paramz ancak karabiliyorduk.

B.li Nesne Z.T. Yklem

A, ak kaldmz yok ise de babam bir ayln

Z.T. zne Zarf

Zarf tmleciKoul tamamlayc zneEylemi yapan Zarf tmleciZaman tamamlaycs Zarf tmleciDurum tamamlaycs

alamad gnlerde a kalmak korkusuyla

Tmleci Zarf Tmleci

kendini gsteriyordu.
Yklem

Babam, alacakllar ile bizim aramzda

zne Dolayl Tmle

zneEylemi yapan Dolayl TmleBulunma anlamyla tamamlayan

eziliyordu.
Yklem

Evinde oturduumuz adamn, alveri ettiimiz bakkaln kapya kadar gelip ac szler syledikleri de olurdu.
zne Yklem

zneYklemdeki eylemin konusu (olan ne?)

Hakl olmadklarn da imdi anlyorum.

B.li Nesne Z.T. Yklem

Nesneznenin etkiledii, anlad Zarf tmleciZaman tamamlaycs Dolayl TmleYer tamamlaycs Nesneznenin, eylemiyle etkiledii Nesne znenin, eylemiyle etkiledii ge d unsur ama balac Zarf TmleciSebep bildirerek tamamlama zneYklemdeki yargnn konusu, maddesi Zarf TmleciZaman bakmndan tamamlayc

Bizde alacaklar kalmyordu.

D.T. B.li Nesne Yklem

Ge kalyor ama btn borlarmz veriyorduk

Yklem B.li Nesne Yklem

Bu yoksulluktan anam, her gn

Zarf Tmleci zne

hasta.

Zarf Tmleci Yklem

Babamn hocalk etmesine, sessizliine kzyor,

Dolayl Tmle Yklem

Dolayl TmleEylemin yn B.li Nesneznenin eyleminin etkiledii Zarf TmleciZaman tamamlaycs Zarf TmleciDurum tamamlaycs

hamallk etse bizi daha rahat geindireceini

Belirtili Nesne

sylyor, yok yere ablam, beni halyor; bunlar

Yklem B.li Nesne Yklem Zarf

bittikten sonra da oturup alyordu.

Tmleci Z. T. Yklem

Yokluk iinde yzen bu evde bir lamba iesi krmann ne ackl bir ey olduunu anlarsnz.
B.li Nesne Yklem

B.li Nesneznenin eyleminin etkiledii

Bunun daha ackls, karmamas oldu.

zne Yklem

babamn

hi

sesini zneYklemdeki eylemin gerekletii olgu Belirtili Nesneznenin eyleminin etkiledii

Benim ne kadar zleceimi bilirdi.

Belirtili Nesne Yklem

Suratn biraz asar, t verir, klkl birka sz

Nesne Z.T Ykl. Ykl. Nesne

Nesne znenin, eylemiyle etkiledii

syler; ben de su ilemi, karln da grm

Ykl. zne Nesne

zneEylemi yapan Zarf TmleciDurum tamamlaycs

olurdum.
Yklem

imdi de rahata uyurdum.

Z.T. Z.T. Yklem

Zarf TmleciZaman tamamlaycs Zarf TmleciDurum tamamlaycs Dolayl TmleEylemin yn ge d unsurhemhem balac Belirtili Nesneznenin eyleminin etkiledii
D.T. Yklem

Babama hem acyor hem de ona kzyorum.

D.T. Yklem

imdeki bu znty susturmak iin yarn gvercinleri satp bir lamba iesi almay
Belirtili Nesne

dnebildim.
Yklem

Bu dnce bana biraz rahatlk vermi olacak ki

Zarf (Belirte) Tmleci

Zarf TmleciDurum tamamlaycs

uyumuum.
Yklem

Aadaki tmcelerin gelerini bulunuz:

o o o o o o o o o o o o o o o o Btn mrnce savamt / Eski iire kar. Yaprakta bayrak amt / Geri dncelere kar. Mstani kalmt hayatnda / Para ve mevkiye kar. Veda etti bir kasm gecesi / nsan deli eden dnyaya, / Sabaha kar. imdi sereserpe yatmaktadr / Urumelihisarnda, / Boaza kar. Bunlar bu at, dn kousunda komak iin hazrlyorlar. Biletlerini alp nc mevkiye yerleince rahat ettiler. Bir nisan akam, yola kmtk. nsansz hibir eyin gzellii yok. Ne desem yalan gibiydi. Krmz araba kimin? Grevli krmz arabay parka ekmi. Polis krmz arabaya yaklat. Genler krmz arabadan indiler. En gsterili olan krmz arabayd. Konu diye nsanlk Sevgisini al / Vezin adna Hrriyeti se.

o o o o o o o o o o o o o

Evinde oturduumuz adamn, alveri ettiimiz bakkaln kapya kadar gelip ac szler syledikleri de olurdu. Bunun daha ackls, babamn hi sesini karmamas oldu. t verir. iirin sonlarna doru / Hak ile Yaamak kafiye dr lkeler amzda uygarlk grntsyle savayor. Gecenin ge vaktinde d kapy sessizce at. yerindeki arkadalarna bu akam veda edecek . Her akam erkenden yatar. u karmdaki amlar mstesna. nce fakat ok yksek ve koyu yeil renkli tam yirmi alt am aac... Dallar ta yukardan balyor ve bylece kmenin altnda ferah, sakin ve ryal bir kta meydana geliyordu. Bir yaz ikindisi orada oturmak, uzaklar ve uzaktakileri dnmek ho olmalyd. lerde, katar efine selam duran istasyon memuru, lokomotifin bsbtn salverdii su buharlar iinde bsbtn hayalleti.

Tren ar ar yrd.

3. TMCENN (Cmlenin) YAPISI ve YAPISINA GRE TRLER

3.1. Basit (Yaln) Yapl Tmceler: Tek yarg bildiren tmcelerdir. Yklem dnda eylem bildiren szck bulunmaz. o o o o O yllarda ben on yalarndaymm. ocukluum ok gzel geti benim. Zaman her an akar. Edebali, erbet bardan azndan hzla ekti.

3.2. Bileik (Birleik) Yapl Tmceler: Bir tek yklemi olmak kouluyla birden ok tar ya da eylem bildiren, yan cmlecikleri olan tmcedir. Yan tmleciin zelliine gre eitleri vardr: 3.2.1. Giriik Birleik Tmceler: Yan tmcecii eylemsilerle kurulu tmcelerdir: o o o o o o o Bilimkurgu romanlar okumay / daha ok seviyor. Pazardan alnacaklarn / listesini yapmt. Sabahlar erken kalkarak / kahvalt yapmalsn. An iinde yaayan bir kimse, / bu ak / fark etmez. phesiz insan yaptndan / daha fazla bir eydir. Zaman, Zenonun oku gibi an an aarken, hayat bize durur gibi grnr. Olu Orhan, eyhle yalnz konumak istediinden getirmemiti.

3.2.2.

leik (Kaynak) Birleik Tmceler: Bamsz bir tmcenin bir baka tmce iinde ge ve yan tmcecik olarak yer ald tmcelerdir: o Bana, Gnlerdir seni aryorum. dedi.

3.2.3.

Koullu Birleik Tmceler: Yan tmceciin temel tmceye koul anlamyla bal olduu birleik tmcelerdir: o o Bana yardm edersen / sen de krl karsn bu iten. O bunu yapt m ben de aynsn yaparm.

3.3. Sral Yapda Tmceler: Birden ok tmcenin bir araya gelmesiyle oluur. 3.3.1. Bamsz Sral Tmceler: Virgl ya da noktal virgl imiyle sralanm tmcelerdir. Bu noktalama imleri yerine nokta konulduunda sral tmcelerin her biri bamsz tmcelere dnr. o o o o o Evden erken ktm, araba yolda beni bekliyordu. Hava ok gzeldi; biz evden kmadan alyorduk . Ve bu beyhudelik ve boluk duygusu onu kertir. Hlbuki bu, bir vehimden baka bir ey deildir. Bulunduu yer ile ulaaca yere bakar, mitsizlie der; o zamana kadar ele getirdii eylerin bir deeri olmad zehabna kaplr.

3.3.2.

Bal (Baml) Sral Tmceler: Balalarla ya da ortak gelerle birbirine bal tmcelerin oluturduu sral tmcelerdir. Birbirine balanma biimine gre eitleri vardr: o o o o o Pazar gn btn gn yamur yad ve biz evden hi kamadk. Trkiye ABye girmek istiyor ama AB lkelerinin bir ksm bizi istemiyor. inde yetitiiniz aile ve ynetim gerei siz kardan gelen bu insana hibir ey sylemediniz, hatta rahatsz olmasn diye yzne bile bakmadnz. Hastalara ila verdi ve onlarn salk durumlarn sordu. Gnein douunu grmek iin sabah erkenden kalktnz ve deniz kysnda yrye ktnz.

3.3.2.1. Balalarla Bal Sral Tmceler: Deiik balalarla birbirine balanrlar:

3.3.2.2. Ortak gelerle Bal Sral Tmceler: Deiik ortak gelerle birbirine bal birden ok tmceden oluur. o o o o Kitaplarn toplad, dolaba yerletirdi. ( Ortak nesneyle bal) Yarn buluuruz, sen bu konuyu bana aklarsn. ( Ortak belirte tmleciyle bal) Gizem ders alyor, kardei film izliyordu. ( Ortak ey eylemle bal) Osman Bey, toplantya hesapta olmad kadar ge kalm, bu da bir bakma iine yaramt.

3.4. Eksiltili (Kesik) Tmceler: Yklemi ya da yklemle birlikte baka geleri sylenmeyerek eksik braklm tmcelerdir. Eksiltili tmceler kendi iinde basit, bileik, sral ya da bal olabilir: o o o o nce ay molas, sonra dalara trman. Bahede iekler, sebzeler, deiik aalar Eteklerinde gne rengi bir yn yaprak Dikkat, kpek!

3.5. Ara Szl Tmceler: Tmlenin iinde aklama, bir duygu belirtme gibi amalarla bir i szn yer ald tmcelerdir. Ara szler iki virgl ya da iki ksa izgi arasna alnr. Ara szl tmceler kendi iinde basit, bileik, sral ya da bal olabilir:

Yan komumuz en gvenilir olan- yaknda tanyormu. ( Araszl tmce) Dn aldm kitab, hani geen hafta sen nermitin, hemen okumaya baladm. ( Ara tmceli tmce; ayn zamanda, sral tmce) EK BLG 1: Baz tmceler karmak zellik gsterebilir: o o Gerek kendisini zor teslim eder nk canldr, deikendir. ( nk balacyla ve ortak zneyle bal sral tmce; ncelikli niteleme, balala bal) Bu ile ya sen ilgilen, ya da ben ilgileneyim. ( ya ya da balacyla ve ortak ilge tmleciyle bal sral tmce; ncelikli niteleme, balala bal)

EK BLG 2: Metin balamnda tmcelerin birbirine balayc ge (unsur) denilen szlerle baland da olur. Bu durumlarda tmcelerin yapsal nitelii deimez, tmceler tek tek deerlendirilir. Balayc geleri koyu yazyla belirtilmi bir paragraf rnei aada verilmitir. o Pariste hrriyet kavram gerekten eskimi. Genler arasnda bu sz alaya alnmadan syleyemezsiniz. i boalma benzeyen bu kelime yeni anlamlarn bekliyor. zgrlkten bahsettiniz mi sizden Hangi hrriyet?, Ne anlamda hrriyet? diye soruyorlar. Fransa hrriyet iinde nasl esir olunabileceini artk yalnz fikir adamlarnn deil, her eit vatandalarnn gzleriyle de grmeye balyor. Her istediini dnmek ve sylemek zgrln yine de kimsenin kmsedii yok ama iyi yaamak iin bu hrriyetin tek art deil, ancak ilk art olduu anlalyor.

4. YKLEMNE GRE TMCE TRLER:

4.1. Yklemin Trne Gre Tmce Trleri 4.1.1. Eylem (Fiil) Tmceleri: Yklemi ekimli eylemden olumu tmcelerdir: o o 4.1.2. nsan haklar her geen gn daha da geliiyor. Kendine iyi bakmad iin hastalanmtr. Ad (sim) Tmceleri: Yklemi ad (isim), adl (zamir), sfat, belirte (zarf), ilge (edat), nlem, bala, eylemsi (fiilimsi) ile; yani ad soylu szckle kurulu tmcelerdir: o o o o o Ortadounun en gzel kenti stanbuldur. Bu konuyu en iyi bilen sensin. Nurullah Atan kullanmad bala vedir. nsanlarda en sevdiim zellik, drst olmaktr. Ad cmleleriyle kurulu bir paragraf rnei: Bir ilkbahar gnyd. Hava gzeldi. Gkyznde yer yer beyaz bulutlar vard. Evde yalnzdm. Masamn stndeki kitaplar dankt. ou iir kitabyd. Pencerenin nnde iki sere. Birisi daha kke sanki. Dierinin tyleri biraz kabark. kisi e galiba. Baharn canll zerlerinde. imde ocukluk gnlerimin zlemi. Ky imdi yemyeildir. Yayla ieklerle doludur. 4.2. Yklemin Yerine (ge Diziliine) Gre Tmce Trleri: 4.2.1. Dz (Kurall) Tmceler: Yklemi sonda yer alan tmcelerdir: o o Ak szl olanlar bazlar sevmez. Donup kaldm bir anda. 4.2.1. Devrik Tmceler: Yklemi sonda olmayp tmcenin deiik yerlerinde yer alan tmcelerdir:

Aadaki iirin tmce zellii gsteren anlam birimlerini, anlamna, yapsna ve yklemine gre inceleyiniz. TOKATA DORU amlbel'den Tokat'a doru Tozlu yollarn akt rmak! Ben seni oktan unuttum; Sen de unuttun mu, dn geri bak. Atlarn kuyruu dml, Bir yandan yamur yaar, slak; Bir yandan hamutlar ak ak eder, Bir yandan tekerler dner, dn geri bak. Orda, derenin iinde ki akakavak, Tekerler dner, bam dner, Kavaklar yeeriyor dn geri bak. Orda, derenin iinde ki rlplak Alack dam dndke Gzlerim yaaryor, dn geri bak. Irmaklar gibi uzaklar Bir trk kadar uzak Tekerler iki izgi brakr, Hamutlar ak ak eder, dn geri bak. Cahit KLEB

TMCE (CMLE) BLGS AYRINTILI TMCE ZMLEME PLANI 1. Tmcede Anlam 1.1. Tmcede Anlam Oluumu 1.1.1. Balam ve Badatrmalar 1.1.2. Tmce-Szce Boyutu 1.1.3. Yazm ve Noktalama Boyutu 1.1.4. Szck Trleri 1.1.5. Sz bekleri 1.1.6. zne-Yklem Uygunluu 1.2. Anlam Bakmndan Tmceler 1.2.1. Bildirdikleri Anlamlara Gre Tmceler 1.2.1.1. Haber Tmceleri 1.2.1.2. Tasarlama (Dilek) Tmceleri 1.2.1.3. nlem Tmceleri 1.2.1.4. Yarg Tmcesi 1.2.1.5. Olumlu-Olumsuz Tmceler 1.2.2. Anlamsal Kurgularna Gre Tmceler 1.2.2.1. Anlamsal levlerine Gre Tmceler 1.2.2.2. Anlamsal eriklerine Gre Tmceler 2. Tmcenin geleri 2.1. gelerin Bulunmas ve levlerinin Belirlenmesi 3. Tmcenin Yaps ve Yap Bakmndan Tmce Trleri 3.1. Basit (Yaln) Tmceler 3.2. Birleik (Bileik) Tmceler 3.2.1. Giriik Birleik Tmceler 3.2.2. leik ( eli, Kaynak) Birleik Tmceler 3.2.3. Koullu Birleik Tmceler 3.3. Sral Tmceler 3.3.1. Bamsz Sral Tmceler 3.3.2. Bal (Baml) Sral Tmceler 3.3.2.1. Balalarla Bal Sral Tmceler 3.3.2.2. Ortak ge ya da Birimlerle Bal Sral Tmceler 3.4. Eksiltili (Kesik) Tmceler 3.5. Araszl Tmceler 4. Yklemlerine Gre Tmceler 4.1. Yklemin Trne Gre Tmceler 4.1.1. Eylem (Fiil) Tmceleri 4.1.2. Ad (sim) Tmceleri 4.2. Yklemin Yerine Gre Tmceler 4.2.1. Dz (Kurall) Tmceler 4.2.2. Devrik Tmceler