YT naat Mh. Bl.

elik Yaplar I Ders Notlar

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

BASIN UBUKLARININ SINIFLANDIRILMASI Basn ubuklar enkesit zellikleri ve hesaplanma esaslarna bal olarak iki ana gruba ayrlrlar:

1- Tek paral veya enkesitini oluturan paralar ubuk boyunca birbirlerine srekli olarak birletirilmi basn ubuklar:

ekil 1 Enkesiti tek para olan basn ubuklarna rnekler

ekil 2 Enkesitini oluturan paralar birbirlerine ubuk boyunca srekli olarak birletirilmi basn ubuklarna baz rnekler Bu gruba giren basn ubuklar daha nce anlatlan burkulma katsaylar metodu ile hesaplanr. Enkesiti ok parann birbirine srekli birletirilmesi ile oluturulan ubuk enkesitlerinde birletirme arac kaynak ise kaynak dikileri srekli olarak ekilmelidir ve kalnlklar ise 3~4 mm olur. Eer birletirme arac olarak bulon veya perin kullanlmsa, bunlarn aralklar ubuk boyunca 7~10d (d:bulon veya perin ap) olarak alnabilir. Yukardaki ikinci ekilde paralarn birbirine ubuk boyunca srekli uygulanan kaynak dikileriyle birletirildii basn ubuklarna baz rnekler verilmitir, pratikte bu rneklerin yan sra farkl pek ok enkesit tipleri uygulanabilmektedir.

YT naat Mh. Bl. elik Yaplar I Ders Notlar

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

2- Enkesitini oluturan paralar arasnda mesafe olan ve paralarn birlikte almasn salanabilmesi iin ubuk boyunca belli aralklarla balant elemanlarnn kullanlmas zorunlu olan basn ubuklar: Genellikle ekonomik nedenlerle bu tarzda basn ubuklar oluturulur. Enkesiti oluturan paralar arasndaki balant iki trl gerekletirilebilir; ereve balant (ekil 3.a) veya kafes balant (ekil 3.b). ereve balantda ba levhalar enkesiti oluturan profillere rijit olarak balanr. Kafes balantda ise balant elemanlar enkesiti oluturan paralara basit biimde balanarak kafes sistem olutururlar.

Ba levhas

l1

l1

l1

h
e (a) e (b) e

ekil 3 (a) ereve balantl bir ok paral basn ubuu (b) Kafes balantl, dikmeli ve dikmesiz ok paral basn ubuu rnekleri ereve balant durmunda kullanlan ba levhalar, bulonlu (veya perinli) balantda profil paralarna en az iki bulonla; basn ubuunun ularna gelen levhalar ise en az bulonla balanr. Balant iin kaynak da kullanlabilir. h profil ykseklii olduuna gre, ba levhalarnn yksekliinin:

g = (0,8 ~ 1,0) h
olarak seilmesi uygun olacaktr. ereve balantl ubuklarda profiller, ubuk ularnda ve en az uzunluklarnn 1/3 noktalarnda balanm olmaldr. ekil 3(b) deki gibi kafes balant durumunda, balant elemanlarna rg ubuklar (dikme ve varsa diyagonaller) ad verilir. rg ubuklar korniyerlerle veya bazen de lama enkesitli elemanlarla tekil edilir. rg ubuklarnn profillere balants tek bulonla (veya perinle) yaplabilir. Ancak profil I kesitli ise en az iki bulon kullanlmaldr. Balant iin kaynak da kullanlabilir. Konstrktif kolaylk salamas asndan ve profillerin rg ubuklarndan daha byk rijitlie sahip olmalarndan dolay ubuk eksenlerinin bir noktada kesime presnsibine uyulmayabilir. Diyagonal ubuklar ile profiller arasndaki a 350~550 arasnda seilebilir. Kafes balant tarznda da ubuk ularna ba levhalar konur. ekil 3 deki basn ubuu enkesitini dikkate alrsak; enkesitin her iki asal ekseninin farkl zellik tadn grebiliriz. Enkesitin (x-x) ekseni enkesiti oluturan her iki paray da kesmektedir. Bu sebeple malzemeli eksen adn alr. te yandan (y-y) ekseni byle bir zellik tamamaktadr ve malzemesiz eksen olarak da adlandrlabilir. ubuun malzemeli eksene dik eilmesi srasnda paralar arasnda herhangi bir kayma meydana gelmez. Dolaysyla malzemeli eksene dik burkulma srasnda yaplacak burkulma hesab tek paral

YT naat Mh. Bl. elik Yaplar I Ders Notlar

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

basn ubuklarnnki ile ayndr. Esasnda tek paral ubuklarnda kritik yk hesabnda kullanlan diferansiyel denklemde, kesme kuvvetinin kritik yk azaltc etkisi olmasna ramen kesit tesirlerinden yalnzca eilme momenti gz nne alnr, bunun nedeni kesmenin etkisi o kadar kktr ki ihmal edilmesinde bir saknca olmaz (ekil 4).

P N Q N M Q

ekil 4 Farksz denge durumunda ubukta meydana gelen i kuvvetler Ancak ok paral basn ubuklarnda malzemesiz eksen etrafndaki eilme durumunda paralar arasnda mesafe bulunduundan, kesme kuvvetinin etkisiyle deformasyonlar meydana gelecektir ve bu kayma deformasyonlarnn kritik yk hesabnda mutlaka dikkate alnmas gerekmektedir. Elemanlarn kayma deformasyonlarn hesaba katmak kritik ykte ihmal edilemeyecek mertebede azalma meydana getirdiinden, malzemesiz eksene dik burkulma durumunda farkl bir hesap yaplr. ok paral basn ubuklar belli bal gruba ayrlr: 1- I. Grup ok Paral Basn ubuklar Enkesitin asal eksenlerinden birisi malzemeli, dieri ise malzemesiz eksendir.

ekil 5 I.Grup ok Paral Basn ubuklarna rnekler

YT naat Mh. Bl. elik Yaplar I Ders Notlar

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

- Bu ubuklarn hesabnda malzemeli eksene (x-x eksenine) dik burkulma durumunda paralar arasnda kayma meydana gelmeyeceinden narinlik derecesi hesab tek paral basn ubuklarndaki gibi yaplr:

x =

l kx ix

Burada i x enkesit atalet yar ap enkesiti oluturan paralarn ayn profilden tekil edildii basn ubuklarnn malzemeli ekseni iin,

ix =

Jx nJ x1 = = i x1 A nA1

eklinde hesaplanr. - Malzemesiz eksene (y-y eksenine) dik burkulma durumunda ise hayali narinlik dercesi hesaplanmaldr: (Hayali narinlik derecesi formlleri de ilk defa Engesser tarafndan verilmitir.)

yi = 2 y +
y =
l ky iy

m 2 1 2

: (y-y) eksen dzlemine dik burkulmada ubuun narinliidir.

i y atalet yarap iin ise aadaki pratik denklemlerden faydalanlabilir:

(rnein ekil 5 (a), (b), (c), (d) iin) i y =

Jy A

2 J y1+2 A1 (e / 2 )2 2 A1

e 2 = iy 1 + 2

(ekil 5 (e) iin) i y =

Jy A

3 J y1+2 A1e 2 3 A1

2 2 2 = iy 1+ e 3
2 2

(ekil 5 (f) iin) i y =

e 3 4 J y1+2 A1 e + 2 A1 Jy 2 2 = i 2 + 5 e2 = y1 A 4 A1 4

Hayali narinlik formlndeki :

m: basn ubuunu oluturan paralarn veya srekli birleik paralardan oluup tek para gibi alan
gruplarn says *** 1 ereve balant halinde (ekil 3 (a)):

1 =

l1
imin

byk aralk)

l 1 : ubuk boyunca birbirini takip eden iki ba levhas arasndaki mesafe (Eer aralklar farkl ise en

imin : Enkesiti oluturan paralardan (tek profil, ya da srekli birleik bir para olabilir) en zayfnn,
minimum atalet yarapdr.

YT naat Mh. Bl. elik Yaplar I Ders Notlar

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

Ayrca ba levhas aralnn uygun seilmesi ve bu amala 1 iin aadaki st snrn salanmas da zorunludur:

x
2

> 50 < 50

l1 imin l1 imin

x
2

x
2

50

*** 1 kafes balant halinde (ekil 3 (b)):

1 =

A d3 2 zAd l 1e

Bu ifadede, A: ok paral basn ubuunun toplam enkesit alan Ad: Diyagonal ubuunun enkesit alan z: Paralel dzlemlerde bulunan diyagonal says (Birbirine aykr yerletirilmi bir diyagonal ifti iin bu say 1 olurken, paralel bir ift iin 2 olur.) d: Diyagonal ubuunun sistem boyu

l 1 : Tekil edilen kafes sistem dm noktalar arasndaki mesafe

e : Enkesiti oluturan paralarn eksenleri arasndaki mesafe
Kafes balantda 1 iin bir st snr mevcut deildir.

d
l1

d e

l1

( Dikmeli kafes balant )

e
( Dikmesiz kafes balant )

ki paral ubuklarda eer paralarn aral dm levhas kalnlna eit veya az fazla ise, ayrca bu paralar ubuun uzunluu boyunca araya konulan besleme levhas araclyla birletirilmilerse iki paral ubuun y-y eksen dzlemine dik burkulmas, x-x eksen dzlemine dik burkulma da olduu gibi hesaplanr ve yi = y alnr:

Besleme levhas

YT naat Mh. Bl. elik Yaplar I Ders Notlar 2- II. Grup ok Paral Basn ubuklar

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

Keleme konmu iki korniyerle tekil edilen basn ubuklar bu gruba girer (ekil 6).

e
ekil 6 II.Grup ok Paral Basn ubuklar Bu gruptaki ubuklarn sadece (x-x) malzemeli eksen dzlemine dik burkulma tahkiklerinin yaplmas yeterlidir:

x =

lk ix

Burada l k olarak, ubuun tayc sistem dzlemi iindeki ve buna dik dzlem iindeki burkulma boylarnn ortalamas alnr rnein ekil 7 iin :

lk =

l+

l 2 = 3l 2 4

l
ekil 7 II.Grup ok Paral Basn ubuunda burkulma boyu **ubuun eit kollu korniyerlerle tekil edilmesi durumunda yukarda bahsedilen i x ekil 6 (a) da da

grld gibi tek bir korniyere ait ekseni atalet yarapna eit olur:

i x = i
**ubuun farkl kollu korniyerlerden tekil edilmesi halinde ise enkesitin asal eksenlerinin saptanmas, sonra da i x atalet yarapnn hesaplanmas uzun olduundan artnameler hesabn aadaki ekilde yaplmasn kabul etmitir:

YT naat Mh. Bl. elik Yaplar I Ders Notlar

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

ubuk enkesitinin ekil 6 (b) de grlen korniyerlerin uzun kollarna paralel (0-0) arlk eksenine gre i0 hesaplanr. Burada tanmlanan (0-0) ekseni tek bir korniyere ait (y-y) eksenine karlk gelmektedir.

i0 = i y =

Jy A

2 J y1+2 A1 (e / 2)2 2 A1

2 iy 1

e + 2

Narinlik derecesi hesab iin gerekli olan i x ise yaklak yle alnr:

ix

i0 1,15

Bu grup ubuklarnda, birbirini takip eden ba levhalar birbirine dik olarak yerletirilir.

ekil 8 II.Grup Basn ubuklarnda dm levhalarnn konumu ubuk boyunca enine ve dik ba levhalarnn toplam saylarnn eit olabilmesi iin, ba levhas saysnn ift, yani aralk saysnn tek seilmesi uygun olur. Bu gruptaki ubuklar iin de

1 =

l1

imin

50 artnn ayrca kontrol edilmesi gerekmektedir.

YT naat Mh. Bl. elik Yaplar I Ders Notlar 3- III. Grup ok Paral Basn ubuklar

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

Bu gruptaki ubuklarn enkesitlerinin her iki asal ekseni de malzemesizdir (ekil 9). Dolaysyla her iki eksen dzlemine dik burkulma durumu iin hayali narinlik derecesi hesaplanr.

ekil 9 III.Grup Basn ubuklarna baz rnekler Hayali narinlik derecesi hesap esaslar I. Grup Basn ubuklar nnkiyle ayndr, bu kez (x-x) ekseni de malzemesiz olduundan:

xi = 2 x + yi = 2 y +

m 2 1x 2 m 2 1 y 2

eklinde narinlikler hesaplanabilir. Enkesitin konstrktif zelliklerine bal olarak, enkesitin her iki asal eksenine paralel tekil edilen balant elemanlarnn tamam ereve balant veya tamam kafes balant tarznda olabilecei gibi; bir asal eksene paralel balantlar ereve tarznda iken dier asal eksene paralel olanlar kafes tarznda olabilir.

nc grup basn ubuklar iin, ereve balant durumunda 1 =

l1

imin

50 koulu salanmaldr.