DKM

1 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

GR Metal dkm, arzu edilen ekilleri elde etmek amac yla metalleri ergiterek kal p ad verilen bo luklara dkerek kat la t rma i lemidir. Paran n eklini kal b n ekli tayin eder. Dkm yntemi yar maml ve maml paralar n retiminde kullan l r. Dkm metallerin kullan labilir hale dn trlmesinin e itli kademelerinde yer alabilir.
2 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Cevherden elde edilen metal ve ala mlar n ingot ad verilen bloklar halinde dklmesi, ok girintili k nt l paralar n tek i lemle kullan labilir hale getirilmesi gibi i lemlerde dkmden faydalan l r.
3 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Dkm ynteminin stnlkleri

ten ve d tan ok kar kald r labilir. Baz metaller metalurjik tabiatlar ndan dolay s cak k ekilli paralar dklebilir.

Bylece, baz imal usulleri azalt labilir veya tamamen

i leme tabi tutulamay p sadece dklebilir. Yap basitle tirilebilir. Paralar tek bir dkmle imal edilebildi-i halde, di-er usullerde baz paralar n birle tirilmesi gerekir.
4 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

ok say da ve h zl retim yap labilir. Di-er usullerle yap m zor ve ekonomik bak mdan uygun olmayan byk ve a- r paralar dklebilir. Ekonomik ynden stndr. Dkme metallerde baz mhendislik zellikler daha iyi elde edilebilir; Dkme demirde i lenebilme ve titre im snmleme yksektir. A nmaya daha iyi zellikler elde edilebilir.
5 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Dkm Yntemleri
Dkm, kal p iin kullan lan malzeme ve ergimi metalin kal p ierisine sevkedilme ekline gre s n fland r labilir; Kum kal ba dkm Kokil (kal c veya Metal) kal ba dkm Bas nl dkm Hassas dkm Santrifj dkm Al kal ba dkm Seramik kal ba dkm Dolu kal ba dkm Di-er kal plama usulleri
6 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

I - KUM KALIBA DKM

Kum kal plara yap lan ve en ok kullan lan dkm usuldr. Kum kal p ile yap lan dkm iki ekilde uygulan r;

a. kar labilen model b. Bozulabilir model Bozulabilir model yntemi ok yayg n de-ildir. kar labilen model yntemi ok yayg n olarak kullan l r. Kum kal ba dkm denildi-i zaman kar labilen model yntemi anla lmal d r.

7 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Bozulabilir model kullan lan teknikte modeller bozulabilen maddelerden (Polystrien) yap l rlar ve kum ierisinde b rak l rlar. Maden kal ba dklnce model s cakl - n etkisi ile buharla r ve olu an bo lu-u maden doldurur.

8 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Kum kal ba dkm i lemini iyi anlayabilmek iin bir kal b n nas l haz rland - n bilmek ve iyi bir dkm iin hangi etkenlerin nemli oldu-unu bilmek gerekir. Bu etkenler; 1- Kal plama i lemi 2- Model 3- Kum 4- Maalar 5- Mekanik tehizat 6- Metaller

9 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

1. Kal plama

lemi

Kal plama i lemi kal p kumu kullan larak yap l r. S k t r lan kumun iinde modelin bo lu-u meydana getirilir. Ergitilen maden veya ala m kal p bo lu-una dklerek kat la maya b rak l r. Kat la an para kal ptan kar l r. apak, yolluk, k c , besleyici gibi fazla k s mlar kesilerek temizleme i lemi yap l r.

Kal plamada paral model kullan labilir. Genellikle iki paral model kullan l r.

10 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Modelin bir paras ekilde grld- zere kal plama tahtas zerine konan alt derece iine ters olarak yerle tirilir. Modelin yzeyine yzey ay r c toz dklr.

11 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Model etraf ndaki kum ktlesi 25mm kal nl kta oluncaya kadar dikkatlice s k t r l r. Kum doldurma ve dolgu kumu s k t rma i lemi a amal olarak yap l r.

12 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

13 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

14 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

15 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

16 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

17 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Yolluk Sistemi
Ergiyik madenin kal p bo lu-una gidi ini sa-layan kanallar n toplam na yolluk sistemi denir. Yolluk sistemi dklen paran n biim ve boyutlar ile ala m na gre e itli ekillerde olurlar. Potadan dklen ergiyik maden yolluk sistemini meydana getiren d ey ve yatay kanallardan geerek kal p bo lu-unu doldurur.

18 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

 k c ve Besleyiciler
k c lar: Dkm s ras nda kal p gazlar n n kal ptan kmas n sa-lamak iin a lan kanallara k c denir.

Kal p s v madenle dolarken kal p gazlar giderek klen kal p bo lu-una s k rlar. Kal p iinde bir bas n meydana getirirler. Bu gazlar e itli dkm hatalar na sebep olabilir. k c lar kal p gazlar n bo altma grevi yan nda s v madenin ykseli i ve kal b n dolu unu gzlemeye yarar.
19 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Besleyiciler: Kal ba dklen s v maden ve ala mlar so-uyup kat la rken hacimleri klr. Bunun sonucu olarak knt ad verilen bo luklar meydana gelir. kntler hatal dkmlere sebep olurlar. kntsz dkm para elde etmek iin kal b n uygun yerlerine besleyici ad verilen ergiyik maden ktleleri ba-lan r. Besleyiciler knty para d na kar rlar, knt besleyicide olu ur.
20 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

21 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Kum dkmde kal plama yntemleri A-Ya Kum Kal plama: En ok kullan lan yntemdir. %5-10
civar nda rutubet ihtiva eder. Kal plama kk paralar iin tezgah zerinde, iri paralar iin yerde kum havuzlar nda yap l r. stnlkleri Kal p malzemesi ucuz ve tazelenerek defalarca ekonomik ekilde kullan labilir. Basittir ve gerekti-inde mekanizasyon da uygulanabilir. De-i ik metallerin dkmne elveri lidir. S n rlamalar Karma k biimli ve iri paralar n dkmnde kal p malzemesinin dayan m yetersiz kal r. Kal p ta ma s ras nda bozulabilir. Boyut hassasiyeti ve yzey kalitesi iyi de-ildir.
22 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

B-Kuru Kum Kal plama: Haz rlanan ya

kal p kurutma odalar nda 150-3500C s cakl klar aras nda veya s cak hava gndermek suretiyle kurutularak kuru kal p elde edilir. Kuru kal p ile yap lan dkme kuru dkm ad verilir. Kal p yzeyleri grafit, odun kmr tozu, kil ve sudan olu an bir bulama ile f ra veya pskrtme yoluyla boyan r. Kurutma i lemi boyamadan nce veya sonra yap labilir.

C-Cidarlar Kurutulmu

Kal p: Kum yzeyinin (5-20 mm

aras nda bir kum kal nl - ) bir fle yard m yla kurutulmas ile elde edilir. Kal p ierisinde mevcut rutubetin yzeye kmas na olanak vermeden dkm i leminin bitirilmesi istenen durumlarda kullan l r.

23 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

D- Toprak (Bal k) Kal plama : Bu tr kal plama ynteminde kal ba ekil verme amaca uygun ablonlarla yap l r. rne-in byk silindirler gibi dnel simetriye sahip a- r paralar n kal planmas nda uygulan r. Byle byk paralarda tu-la, tahta veya de-i ik malzemelerle haz rlanan yap zerine kum, kil, su ve katk maddelerinden haz rlanm har s vanarak ablonla ekil verilir; daha sonra kal p s cak hava veya fle yard m yla kurutulur. E- imentolu Kal plama : Bu yntemin kum kal plamaya gre fark yoktur. Kal p kumu ierisine %8-12 imento ilave edilir. Model kal ptan kar lmadan nce sertle melidir. Tam bir sertlik iin yakla k 3 gn gereklidir. Byk paralar n dkmnde, mukavemeti, yzey kalitesi ve boyut hassasiyeti yksek kal plar elde edilir.
24 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

F- CO2 Yntemi ile Kal plama : Bu yntemde kal p ve maa kumlar na % 1,5-6 cam suyu (sodyum silikat) kar t r l r ve kal ba ekil verildikten sonra k sa bir sre CO2 gaz geirilir. Kimyasal reaksiyon gere-i cam suyu silikajele dn erek kal b sertle tirir. Bu i lem yap ld ktan sonra dkmn en ge 24 saat iinde tamamlanmas gerekir. Bu yntemle haz rlanan dkm paralar n yzey hassasiyetleri iyi olup, ekonomiklik iin say nemli de-ildir. Her tip dkmhanede kolayca uygulanabilir. G- ukur Kal plama : ukur kal plar, derecelere boyutlar nedeniyle s -amayacak paralar n dkmnde kullan l r (1-100 ton). rne-in trbin gvdesi, gemi uskunu gibi.
25 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

H- Kabuk Kal plama : nce taneli kum ile yksek s cakl kta sertle en reine kar m kal plama malzemesidir. Kullan lan modeller metal ve levhal olup kal plama i leminden nce yzeylerine zel bir s v pskrtlr. Bylece modelin kal ptan kar lmas kolayla r. Modeller 2300C civar nda pi irilir ve dndrme tertibat yard m yla zerlerine kum reine kar m ndan olu an 510mm lik bir kabuk meydana getirilir. Kabuk modelden s yr lmadan nce 3150C de birka dakika pi irilir ve modelden ayr l r. S v metal dklrken kal b n bozulmas n nlemek iin kal p iri taneli kum, ak l, metal bilya iine yerle tirilerek dkm yap l r. Bu yntemle +/-%0,2 mmye varan hassas toleranslar elde edilebilir. Yzey kaliteleri ok iyidir. Model haz rlanmas pahal oldu-u iin ok say da dkm iin ekonomik olur. Para boyutlar s n rl olup altyap yat r m fazlad r.
26 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

2. Model Yap m
Model, dklecek eklin genellikle tahtadan baz durumlarda metalden veya uygun bir malzemeden haz rlanm kopyas d r. Modeller genellikle u ekilde yap l rlar; - Tek paral modeller - ki ve daha ok paral modeller - E-reti paral modeller - Plak modeller - Tersinir (simetrik) plak modeller

27 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

28 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Model Yap m nda Gznne Al nacak Hususlar a) leme Pay : Dkmden sonra elde edilen yzeylerin istenen yzey dzgnl-nde olmas iin tala l i leme yap l r. Bu nedenle i lenecek yzeylere i leme pay b rak l r. leme pay dklecek malzeme cinsi ve para boyutuna gre de-i ir. rne-in elikte dkme demire gre daha fazla, byk paralarda da kk paralara gre daha byk i leme pay b rak l r. b) ekme Pay : Metalik malzemelerin dkm ergimi halde yap ld - ndan kat la t klar nda kendilerini ekmeleri (hacimlerinin klmesi) sebebiyle model yap l rken esas paradan bir miktar byk olarak yap l r.
29 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Model boyutlar ve kesit kal nl klar artt ka ekme miktarlar azalmaktad r. ekme pay n n hesaplanmas nda zel cetveller kullan l r. rne-in k r dkme demir iin 101 cmlik sar cetvel haz rlan p 100e blnr. Baz malzemelerin ekme paylar ; K r dkme demir Dkme elik Saf alminyum Pirin Bronz Magnezyum %1 %2 %1,8 %1,1 - 1,7 %1,4 %1,3
30 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

c) Model Konikli-i: Kenarlar dik modelin s k m kum kal ptan kar lmas zordur. Kal ba zarar vermeden modeli karabilmek iin dik yzeylere belirli bir koniklik verilir.

Koniklik miktar d yzeylerde %1-2, i deliklerde %6 civar ndad r.

d) arp lma pay : So-uma s ras nda metalin ekmesinden kaynaklanan arp lmalar nlemek iin arp lma pay verilir.
31 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

3. Dkm Kumu
Kal p kumlar silis (kum), kil, su ve yabanc maddelerden meydana gelir. Silis: Kal p kumunun ana maddesidir. %50-95 oran nda kat l r. Silis ok serttir ve yksek s cakl klara (17000C) dayan kl d r. ekli yuvarlak, k eli veya yar k eli olabilir. Tutuculuk zelli-i yoktur, bir tr ak kan say labilir. Kil: Kil iinde su bulunan bir aluminyum silikatt r (Al2O32SiO22H2O). Saf iken rengi beyazd r. Is ya kar dayan m yksektir. Kil su al nca yap kan bir hal alarak kum tanelerini birbirine kenetler. Kal p kumuna ekil alma zelli-i verir. %2-50 oran nda kat l r. Kal p kumundaki kil 1000-14000C aras nda yumu ar.
32 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Su: Kal p kumu rutubetsiz veya ok az rutubetli olunca kuru halde grlr. Bu durumdaki kil ba-lay c l k zelli-i gsteremes. Bunun iin dkm kumlar na %2-8 aras nda su kat l r. Fazla miktarda su kat l rsa kal b n mukavetini azalt r. Di,er maddeler: Kal p kumunun zelliklerini iyile tirmek amac yla e itli oksitler ve organik maddeler de kat labilir; m s r unu, -tlm zift, yumu ak kmr tozu, tala , silis tozu, demir oksit gibi.

33 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Kal p Kumu zellikleri

Dkm i leminin emniyetli bir ekilde yap labilmesi ve elde edilecek i paras n n arzu edilen nitelikte olmas iin kal plama kumunun u zelliklere sahip olmas istenir: a) Mukavemet: Kal p kumu ihtiva etti-i nem miktar na gre ya , kuru veya cidarlar kurutulmu kal p ismini al r. Kal p kumunun ya , kuru ve s cak mukavemete sahip olmas arzu edilir. Kal p kumunun 1500C n zerinde metal bas nc ile bymemesi, s cakl - n etkisi ile atlay p k r lmamas gerekir (kuru mukavemet)

34 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

b) Plastiklik: ekil alma ve ald ekli koruma kabiliyetidir. Kal p kumunun plastikli-i bnyesinde mevcut kil ve su miktar na gre de-i ir. c) Gaz geirme kabiliyeti: Dkm s ras nda meydana gelen gazlar n kolayca kal b terk etmeleri gerekir. Aksi takdirde dklen paran n iinde veya yzeyinde bo luklar meydana gelir. d) Ate e dayan kl l k: Kal b n s cak metalle temas s ras nda atlamamas ve ergiyip paraya yap mamas laz md r. e) Tekrar kullan labilme: Kolay bir ekilde ergiyip topraklanmaya yol amamal ve atlay p ufalanmamal d r. f) Ucuz olma: Kal p haz rlama masraflar n n yksek olmamas iin kumun kolay ve ucuz ekilde temin edilebilmesi gerekir.
35 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

4. Maa
Dklecek paran n bo veya delik kmas istenen k s mlar iin uygun llerde haz rlanarak kal ba konan kum ktlesine maa denir. Maa yap m nda do-al kal p kumu veya y kanm silis kumu kullan l r. Maa kumlar n n haz rlanmas nda kal p kumlar ndaki katk maddeleri ile zel ba-lay c lar kullan l r.

Maa kumlar nda aranan zellikler, kal p kumlar ndaki zelliklerin benzeridir.
36 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

37 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

5. Mekanik Tehizat
Dkmclkte kullan lan baz el aletleri unlard r; el kr-, dz spatl, e itli malalar, yolluk b aklar , ka k tak mlar , i ve kancalar, vs.

38 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

39 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

6. Metal Ergitme
Metallerin ergitilmesi amac yla ok e itli kullan l r. Kullan lan ocak tipi, ergitilecek zelliklerine ba-l olarak belirlenir. ocaklar metalin

40 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

Dkme demirler Kupol ocaklar nda ergitilirler

41 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm

THE END
42 malat Teknolojileri - R
Kum Dkm