MLK YAZLAR

GKLER VE YER ALLAH'TAN BAKASINA MI KALACAK? Yazan:

R. hsan Eliak ihsaneliacik.org

Tashih - Dzeltme:

Atilla Fikri Ergun

Kapak Tasarm ve Dzen:

Yasin Muaz
Bask:

0(212) 482 51 66

stanbul Matbaaclk OCAK I 2011

GKLER VE YER ALLAH'TAN BAKASINA MI KALACAK? HADD/10

MLK YAZILARI
R. HSAN ELAIK

NAYAYINLARI insayayinlari.com
KIZTASI CAD. 13/4-5 FATH/STANBUL 0(212)621 24 74

R . H S A N ELAIK Yazar ve Dnr. 23 Aralk 1961 'de Kayseri'de dodu. Kayseri ve Krehir'deki deiik okullarda ilk, orta ve lise renimi tamamlad (1980).Erciyes niversitesi ilahiyat Fakltesi'nde okudu (1985-1990). lahiyat Fakltesi'nden ayrlarak bamsz yazarlk hayatna balad... Kayseri Gndem, Deiim, Yeryz, Bilgi ve Dnce, Yarn, zgn irade, Bilge Adam, Sz ve Adalet, Gerek Hayat, Doudan gibi bir ok gazete ve dergide yazlar, Milli Gazete, Star, Tempo, Zaman, Habertrk, Sabah, Birgn, Radikal gibi gazete ve dergilerde syleileri yaynland.30 yl akn sredir dnce ve yaz hayatna devam ediyor. En son Yarn Dergisi'nde kapanana kadar 4 yl, Genel Yayn Ynetmenliini yapt Sz ve Adalet Dergisi'nde kapanana kadar 8 ay, Gerek Hayat Dergisi'nde 2 yl, haber10.com sitesinde 4,5 yl yazd. Halen kendi resmi web sitesinde (ihsaneliacik.org) ve adilmedya.com haber sitesinde haftalk yazlar yaynlanyor.Kitaplar na Yaynlarndan kyor. u ana kadar 20 kitab yaynland. Evli ve be ocuk babas. Arapa ve ngilizce biliyor, stanbul'da yayor. Eserleri; tikat zerine (1992) islam ve Sosyal deiim (1994) Devrimci islam (1995) islam'n Yenilikileri ( cilt, 2000) Adalet Devleti; ortak iyinin iktidar (2003) ihyadan naya islam dncesi (2003) islam'n a (2004) Mehmet Akif (2004) Muhammed kbal (2004) Aliya izzet Begovi (2004) Yaayan Kur'an; Trke Meal (2006) Yaayan Kur'an; Trke Meal-Tefsir ( cilt 2006) Daru's-Selam; Evrensel adalet ve bar yurdu (2006) Gerek hayat dini (2006). Nuzl srasna gre Yaayan Kur'an; Trke Meal-Tefsir (tek cilt 2007) Mlk yazlar (2009) Hanginiz Muhammed (2010) Mlk Yazlar 2 (2010) Bana dinden bahset (2011) Bu belde (2011) Kur'an'a giri (2011) lk Mesajlar (2011)

NDEKLER
MLK YAZILARI -IK M TEPELER Z A M A N N R U H U DET SLAM'I Y I K A N E Y ( 3 M ) PARA TANRISI M A M O N CAHLYE D N E M N D E VAH KAPTALZM EN BYK K A M U M E K K E ' N N V E M E D N E ' N N LKLER 'YOLSUZLUK YAPAN SAHABE'N NEN AYET " S A N A N E Y NFAK E D E C E K L E R N S O R A R L A R . . M N A F I K KMDR? PEYGAMBERMZ N E D E N "ZENGN" DELD? E B U Z E R : ISSIZ L D E Y A L N I Z M E Z A R KUR'AN KLEL KALDIRDI MI? S L A M ' D A C A R Y E VAR M I ? EY D N B A R O N U ! EY S M S A R ! D N L E K T A P T A N YEN SINIFIN DEOLOJS: KARYERZM VE K O N F O R M Z M DN S Y L E M N D E N Z E N G N O L U N U R M U ? Z E N G N L K YARII P A R A N I N DN M A N I O L U R M U ? D O K U Z ETE, D O K U Z A Y E T "DAVA'NIN L M K A P T A L Z M N PANZEHR: L E H U ' L - M L K K U R ' A N ' D A N K A P T A L Z M M, S O S Y A L Z M M I K A R ? B A H E S A H P L E R : TE B Y L E D R AFET! 177 ]
81

g 13
2

37 47 57
6 5

75 81 99 111
121

129 1 39 149 155 165

187

191 201 207

MLK YAZILARI-IIDRT KTABIN MANASI MMET- VAHDE KUR'ANTKERM"GZLE OKU! DEM: KISSALARIN ANASI DEMN K OLU (HABL-KABL) KISSASI NE ANLATIYOR? KARUN KISSASI VEYA ZENGNN GENET NEMRUD KISSASI VEYA HEGEMONUN GENET CEHENNEM TEHDTLER KME YNELK? TABAT AYETLER KME YNELK? KAPTALZME PANZEHR K SURE BYLE KURULDU MEDNE "EY ALLAH'IN KULLARI! KARDE OLUNUZ!" DNLE EBU'L-KASIM'DAN! H BRET ALINSAYDI TEKERRR EDER MYD? BZDE KS DE VAR! SLAM'IN KAYIP EHR: el-MUHTARE SLAM'IN 'YOLDA'LARI (REFK'LER) BN- HALDUN'DAN MLK DERSLER KORKU MPARATORLUU 1 MLYAR NSAN HANG SUUNDAN DOLAYI A? "EBUZERLEMEYELM NALLAH". DEVRMC Z AHTLK 213 225 231 238 259 265 273 281 291 301 313 319 325 331 337 343 353 363 371 379 385 393

KUM TEPELERNDEN N KUMLARA KARI

MLK

YAZLAR--

ylj

| MLK

YAZILARI

KUM TEPELERI

. Hud peygamber'in halk olan Ad kavmi eski alarda yaam bir Sami/Arap halkyd. Arap yarmadasnn i blgelerindeki "kum tepeleri" (ahkf) ile nl bir blgede yaayan bu halk "yeryznde byklk taslamasyla, yama, talan ve igalleriyle" nlyd. Gnlerden bir gn korkun bir l frtnasna maruz kalarak "kum tepelerinin" arasnda ylp kaldlar. Peki kum tepelerinde oturanlar ne yapmt? Kardeleri Hud kum tepelerinde onlar uyana ard zaman - ki ondan nce de sonra da nice uyana aran gelip gemiti- demiti ki: "Allah'tan bakasna tapmayn; nk ben size byk bir gnn azabnn gelmesinden korkuyorumr Onlar: "Sen bizi tanrlarmzdan dndrmek iin mi geldin? Madem yle, tehdit edip durduun o azap gelsin de grelim; eer sylediklerin doruysa" dediler. Hud: "Ona ait bilgi yalnzca Allah katndadr. Ben size gnderildiim eyi tebli ediyorum. Fakat gryorum ki siz kr krne nyarglar olan bir topluluksunuz" dedi... Derken gnlerden bir gn yaadklar yere doru gelen bir bulut grdler. "Bu bize yamur yadracak ufukta beliren bir buluttur" dediler. Hud ise "Hayr, o, sizin abuk gelmesini istediiniz eydir; iinde ackl azap bulunan bir rzgrdr. Rabbinin emriyle her eyi yerle bir edecek rzgr" dedi. Derken yle oluverdiler ki evlerinden baka hi bir ey grnmez oldu. (Ahkaf: 46/21-25)

HKF Kuranda bir surenin ismi. "Kum tepeleri" demek. ..

10

| MLK

YAZILARI

KUM

TEPELER

11

Kum tepelerinde oturan halkn serancam byle anlatldktan sonra, sonraki alar iin Kur'an u uyarlarda bulunuyor: "yi dinleyin! Biz onlara size vermediimiz g ve imknlar vermitik. Onlara kulaklar, gzler ve gnller bahetmitik. Ama ne kulaklar, ne gzleri, ne de gnlleri kendilerine bir fayda salad. nk Allah'n ayetlerini inkr ediyorlard. Sonunda ite byle o alay ettikleri ey kendilerini kuatverdi... An kulanz! Biz civarmzdaki birok lkeyi byle yok etmitik. Belki dnerler diye her trl yollardan mesajlarmz aklamtk. Peki o zaman Allah'tan baka O'na yaknlk salamak iin tanrlatrdklar kimseler onlar kurtarabildi mi? Hayr! Onlar yzst braktlar. te onlarn sapknlklarnn ve uydurup durduklar yalanlarn zeti budur..." (Ahkaf: 26-28). Grlyor ki kum tepelerinde oturanlar bir tanrya inanmakta ve fakat kendilerini tanrya yaknlatrsn ( qurbanen lihe) diye Allah'tan baka "alt tanrlar" ( min dunillah) kabul etmekteydiler. Yani Allah'n "birliine" ( tevhid ) inanyor ve fakat "btnln" ihlal ediyorlard. Yani "Samed "i alt tanrlara pay ediyorlard. Allah ile aralarnda hiyerari koruyorlar ve o alt tanrlarn kendilerini Allah'a ulatracaklarna inanyorlard. Oysa Allah'a inanmak yetmezdi. Hatta Allah'n birliine inanmak da yetmezdi. Eer siz Allah'n tek ( ehad ) olduuna ve fakat gklerde ebedi skunete ekildiine ve de Onun, tanrlk gcnden karsna, oullarna, kzlarna veya kimi insanlara; peygamberlere, velilere, azizlere, din ulularna, kullarn kendisini yaknlatrsn diye pay verdiine inanrsanz O'nun btn ( samed) olduunu inkar etmi olursunuz. Keza siz, insan topluluklarnn siyasi, sosyal ve ekonomik olarak bir ve btn olduuna inanmazsanz tevhidin siyasi, sosyal ve ekonomik tezahrlerinden bihabersiniz demektir. Ne demek tevhidin siyasi, sosyal ve ekonomik tezahrleri? u demek: Bir ve btn olan insanlkta/toplumlarda, btnlkten ayrlarak "kum tepeleri" oluturmamak... Mesela siyasi olarak toplumdan ayr ve onlarn tepesinde g

tepeleri (odaklar) oluturursunuz. Topluma oradan bakarsnz. Kendinizi toplumla eit ve ayn hizada grmezsiniz. Daima stte, tepede olmanz gerektiine inanrsnz. Mesela ekonomik olarak altndan, gmten, paradan, servetten "mal mlk tepeleri" oluturursunuz. Halkla ayn hizada olmay kabul etmezsiniz. Kat kat binalar, gkdelenler dikersiniz. te bunlar da "kum tepeleri"dir. Tevhid varsa byle tepeler oluturulmayacak. nsanlar bir ve btn greceksiniz. Btn iinde tepeler, kntlar, tekeller olumayacak. Olumusa bu tepeler eritilecek, btne yaylacak; zekt, infak, sadaka vs. hepsi bunun iin vardr. Dahas ruhunuz kendisini btnn paras olarak grecek. Ruhen kum tepelerinde dolanyorsanz, dier insanlara "tepeden" bakyorsanz, siz bir kum tepesi sakinisiniz demektir. Oradan inmedike insan olmann ne demek olduunu anlayamazsnz. Keza ehrin bir tarafnda gkdelenler dikilmi, br tarafnda da insanlar plklerden yemek art topluyorsa orada tevhid/samed yok demektir. Yani toplumun bir ve btn oluu bozulmutur. Bunun iin tevhid/samed insan topluluklarnn bir ve btn oluu ile ilgilidir. Allah'n bir (ehad) ve btn (samed) oluu, insanln (en-Ns) bir ve btn oluu demektir. nk birlik ve btnlk insanlarn dnyasnda byle tecelli eder. Allah'n insanlarn dnyasnda tecelli etmeyen hibir ismi ve sfat yoktur. Hepsi tarihin, hayatn ve tabiatn iinde zuhur halindedir. G okumak yeri okumakla ayn eydir. Bu manada iinde ekonomi-politik yorum olarak "kum tepeleri" kavray olmayan, bu tepelerin siyasi, sosyal ve ekonomik olarak ne manaya geldiini insanlarn dnyasndan gsteremeyen din sylemlerinin ii botur. Byle bir din l dindir. Bylesi bir tevhid l tevhiddir. Hlbuki "Yaayan Kur'an" yaan din ve yaayan tevhidi anlatr. Bu nedenle Kurandaki kssalarn kahramanlarn "onu okuyan kimse o" olarak grmek icap eder. Aksi halde eskilerin masallar

ylj|M L K

YAZILARI

(estirin evvelin) olurlar. "Kum tepeleri" eskialarn llerinde kalmamtr. Etrafnza bakn siyasi, sosyal ve ekonomik manada ynla kum tepeleri greceksiniz. Bunlar dura dura "muvahhid" olunabilir mi? Yani "kum tepelerinde" yaamay ve oradan topluma bakmay reddetmeden, bunun iin aa inmeyi, kumlara karmay, halkla ayn hizada olmay, tepeleri, ymalar, biriktirmeleri (kenz) genele yayp dzletirmeyi savunmadan, bylece de toplumun birliini, btnln ve herkesin Allah nnde eitliini savunmadan birliki/btnlk olunabilir mi? Bir gn "kum tepelerinin" arasnda ylp kalnca i iten gemi olacaktr. stelik ehrin br tarafndan gelen haberler yaklamakta olan rzgar (afeti, krizi, azab, lm) hatrlatp durduu halde...

ZAMANN RUHU D E I T I

1988de randa Ayetullah Munteziri Evin hapishanesinde olup bitenler iin Ayetullah Humeyni'ye "Senin adamlarnn zulm ah'n zulmn geti, hani Ali'nin adalet devletini kuracaktk" dediinden bu yana... 1987de Tahran niversitesi nnde 7 kiinin ld renci gsterisinde "Ya adalet devleti ya yeniden devrim" sloganlar atldndan beri... 1994den bu yana Trkiye'yi nce yerel sonra merkezi iktidarda olmak zere 15 yldr bir zamanlar "slam gelecek vahet bitecek" sloganlar atanlarn ynetiyor olmasndan beri... 2002 ylndan sonra ykselen slamc partilerin, son yllarda Kuveyt, Fas, Cezayir, rdn, Endonezya, Pakistan ve Yemende (en son Trkiyede) oy kaybetmesinden bu yana... 2008de Trkiyede devletin tepesine bu kkten gelen birisinin "Cumhurbakan" olmasndan beri... smet zel "Toparlann gidiyoruz" dediinden bu yana... 2009da seimlerde "Cipli trbanl, durakta bekleyen trbanl" tartmas baladndan bu yana... Mslman dnyada "zamann ruhu" deiti. stelik btn bunlarn her biri dierinden "sinerji" alarak...

AMANIN ruhu deiti.

14

I MLK

YAZILARI

ZAMANIN

RUHU

DET

15

Katlanarak, yaylarak, artarak... kbal'in tabiriyle "g katarlar topland." bn Haldun'un tabiriyle "mran rzgar dnd." Zamann ruhu deiti. nk mazlumlar zalimlemeye, ezilenler ezmeye balad. nk muhalefetin/devrimin mant, devletin/iktidarn mantna teslim oldu. nk slamclar iktidar iini beceremedi. ktidar felsefesi ve dili retemedi. ktidara gelince "700 yllk eserlerle averelik etmek" dnda yapabilecekleri bir ey yoktu. Veya o gmlei tmden karp liberalizme snmak ve kapitalistlemek dnda anslar yoktu... ran'da Beheti'nin dnd toprak reformlar gerekleemedi. En byk tepki toprak alarnn destekledii mollalardan geldi. Muhalefette Ali, Ebuzer, Hseyin sylemi, iktidarda Muaviye, Yezid fkh... Artk isyan, fetih, ele geirme, devrim yapma dnemi bitti. Ele geen ele geti, kaleler fethedildi, devrilen devrildi. imdi abdestli tautlar, tesbihli monerler var. Zamann ruhu deiti. nk Begovi'in dedii gibi aclar ve zdraplar iinde doan dinler ve devrimler rahat ve konfora gmlnce biter. Sahte din statko iin yalan sylemeye, devlet de zalimlemeye balaynca yolun sonuna varlmtr. Geriye kalan onlar gerekletirme abasndan baka bir ey deildir. Onlarn gereklemesi ise ayn zamanda lmleri demektir... Zamann ruhu deiti. Artk Trkiye'nin geleceinde "dine kar din" var. Sadece Trkiye'nin deil; slam dnyasnn geleceinde de

"dine kar din" var. Kehanet formunda ngryorum: 1- Mlkle ilikileri bozulup kariyerizmi ve konformizmi din haline getiren "yeni snf" ile "yalnayakllar" bu kez dini argmanlarla kar karya gelecek. Zengin dindarlar statkoyu, yoksul dindarlar muhalefeti temsil edecek. ktidarlar dinin afyon yz ile savunulacak, ayn iktidarlara dinin vicdan yz ile kar klacak. 2- Mucize anlatlaryla dolu bir din anlay Trkiye'nin geleceine hkmedecek. Mucize, keramet, utu kat anlatlaryla rl bir din yaylacak. Buna kar ran'da rnei grld gibi "yeil rasyonalizm" trnden dini akmlar tepki olarak doacak. 3- Mevzu (uydurma) rivayetlerle rl hurafeci bir din anlay her yan saracak. Ortalk mehdi, mesih, cifr, deccal rivayetlerinden geilmez olacak. stihare, rabta ve ryalarla devlet ynetilmeye kalklacak. Sorgulanmam "eski slam kltr", zerinden tozu kalkmam bir halde "Risale-i Nur" veya "hya-u Ulumu'ddin" vb. eserler yoluyla yeniden dirilecek. Laiklik-din, asker-sivil, sac-solcu elikileri kaybolacak, "dine kar din" sahne alacak. Bunlar Trkiye'nin gelecei hakknda kehanetlerim (!), yazn bir kenara. Ben bu sahnede imdiden safm belirliyorum: Yeni snfa kar 'yalnayakllar'dan, utu kat dinine kar yeil rasyonalizmden, dinin afyon yzne kar Vicdan yznden yana tarafm! Bu saflamada her ey birbirine karyor, yeniden ekilleniyor. Dnn muhalifleri bugnn statkocular, dnn mazlumlar bugnn zalimleri, dnn yoksullar bugnn zenginleri, dnn muktedirleri bugnn ezilenleri haline geliyor. Dnn merkezi bugnn evresi, dnn "yalnayakls" bugnn "tesbihli moneri" oluyor. Zamann ruhu deiti. Artk "d gler" diye bir ey yok. Varsa bile kendini "d g" olarak gstermeyecek, "i g" klna brnecek, "kar din" olarak sahne alacak.

I MLK

YAZILARI

ZAMANIN

RUHU

DET

"|7

Artk "Mslman camia" diye bir ey yok. Zenginler ve yoksullar var. Muaviyeler ve Ebuzerler var. ktidar yalakalar ile adalet arayanlar var. Ruhunu kirletenler ile temiz kalanlar var. Cebini iirenler ile alkla bouanlar var. Kariyeristler/konformistler ile idealistler var. Asl mcadele bunlar arasnda olacak. Gerisi sahtedir. Zamann ruhu deiti. Artk dindar burjuvaziler olutu. "Burjuvazi" bur kknden gelir. Burlarda/atolarda/villalarda oturanlar demektir. Kum tepelerinde ( ahkf) otururlar ve tepelerden inip kumlara karmak istemezler. Btne katlmayp ayr durmak isterler. Herkes gibi olmak zorlarna gider. Hep ayrcalkl muamele grmek istediklerinden mlke taparlar. nk mlk onlara bu ayrcal salar. Zamann ruhu deiti. Yazdm yazlara "Byle insanlar Mslmanlardan kmaz, hayal gryorsun" diyenler, buyursun okusun: "Bir lokma bir hrka felsefesine de inanmam. Bu bize yutturulmu bir zokadr! Allah verdii nimetleri kullarnn zerinde grmek ister. Osmanl padiahnn giyimi Karacaolan gibi deil. l minumum giyinmekse mam Azamn giyimini nasl izah edeceiz? Evi Badat'n en gzel eviydi. Zektm veriyorsam slam'da kimse niye byle yapyorsun deme hakkna sahip olmuyor. Malnn tmn infak etmeyi Allah'n Resul de izin vermiyor. Zannediyoruz ki adam zenginletii halde fakir hayat yaayacak. yle bir ey yok..." (Erol Yarar, Star, 20.07.2009). Dahas var. Asl burjuvazi kendisiymi... Allah kendilerini

"zenginlik" ile imtihan ediyormu... Fakirlikle de imtihan edebilirmi ama verdii nimetleri "onun" zerinde grmek istediinden bol bol vermi... Yolda yrrken giyiminden kuamndan zengin olduunun anlalmas lazmm nk fakirler zengin olduunu anlayp gelip isteyebilmesi iin bu gerekliymi. Onun iin beyefendi ok fiyakal ve zengin giyinmeliymi... Bir de ok Kur an okuyormu, ite buna bittim. Okuduun Kuranda u ayete hi rastlamadn m: "Zenginler mallarn "Arada fark kalmaz, eit hale geliriz" diye yamndakilerle paylamyorlar. Allah'n nimetini mi inkr ediyor bunlar?" (Nahl: 71) Eer imann varsa, sadece u ayet zerine az dn, geceleri uyuyamazsn. Gerisine girmeyeyim, onlarca sahife yazdm. Bu da arnmay (tezkiye), sub sub vird ekmekten veya jakuzide du almaktan ibaret sananlardan, belli... Zamann ruhu deiti. stiyorsunuz ki hep zengin kalalm. stiyorsunuz ki insanlar bizden istesin, hep istenir durumda olalm, hep kum tepelerinde yaayalm. Etrafnzda yoksullarn utana skla sizden istemesi, g arayan kadnlarn baygn baklar hounuza gidiyor. Onlarla eit hale gelmek istemiyorsunuz, hep bizden istesinler, beklesinler istiyorsunuz. Onun iin 'Giyim kuammdan zengin olduum anlalmal ki'gelip benden istesinler" diyorsunuz. Eski sufiler kuldan bir ey istemeyi "irk" sayard. Melmeti retisinde mlkiyet talebi de irk saylrd. nk 'Mlk Allah'ndr, kendisi mlk olann mlkiyeti olamaz' derlerdi. Mlk btne (Allah'a) ait grrler, "benim" demekten utanrlard. Tabi siz bunlar bilmezsiniz, hi duymamsnzdr bile. Fatihada "Kendilerine nimet verdiklerinin yoluna bizi ilet" deyince, sizin gibilere gre "Kendilerine zenginlik verdiklerinin yoluna ilet" demi oluyoruz. nk Allah nimetlerini kullarnn zerinde grmek istiyor ya! Hlbuki Kurana gre Allah'n nimeti doruluk (sddk), iyilik, gzellik (salih), ehitlik ve nbvvettir.

19 I M L K

YAZILARI

ZAMANIN

RUHU

DET

15

"Bir lokma bir hrka" slam tarihinde tasavvuf hareketinin Mslman lemine rettii en esasl protestodur. Sizin gibiler ortaya knca kimi sufiler yn giyip yalnayak dolaarak mala mlke tapmay byle protesto ettiler. Sufiler de ayn yola kaynca Melametilik (levm kknden gelir knamak, eletirmek demektir) diye bir akm kt. Hrkay, tac, suf (yn) elbiseyi yaktlar. Bunlar riyadr diyerek halka kartlar, her tr gsteriten uzaklap sradan birisi gibi yaamaya baladlar. Buna "fakr" makam dediler ki nbvvet makamna byle ulalrd. Sizin suunuz yok belki. nk zamane sufleri, eyhleri dahi mlke tapar oldu. Onlar bile byle olursa "zamann ruhu" yeni bir Melmeti ( levm eden, kendini knayan nefs, eletiren, knaycnn knamasna aldr etmeyen) k arr hale gelir. Bu iler hep byledir... Zamann ruhu deiti. Bir Mslman yle dnmeli deil mi: Eer maddi zenginlik Allah'n kullar zerinde grmek istedii nimet ise, bunu en ok kimin stnde grmek isterdi? "lemlere rahmet" olarak gnderilende deil mi? Neden yok peki? Neden? Hz. Ebubekir'de neden grnmedi bu nimet? Varken neden yok oldu? Zenginken Mslman oldu, fakat sonra neden Mslmanken zengin kalamad? Neden? Hz. mer, Hz. Ali neden tek kuru miras brakmad? Neden? Niin? Akllar ermiyordu ha? Belki de ticaretten anlamyorlard? Oyun kurmay, frldak evirmeyi bilmiyorlard, yle mi? Peki, Hz. Peygamber Abdurrahman bin Avf'n ticaret kervann neden kez sfrlatt, dattrp infak ettirdi? Hz. Fatma'nn kolunda altnlar grnce neden koluna vurup "Ate bunlar, at" dedi? pek ve altn takmak mmetimin erkeklerine haram kadnlarna helalmi! Hayr! Erkeklerine de kadnlarna da haramdr! Anlamyorsunuz, zaten neyi anlyorsunuz ki?

"Sade yaayn, lks yaamayn" demek istiyor. Bunun iin altn ve gmle gsteri yapmayn, para bende diye gstere gstere dolamayn diyor, anlamyor musunuz? Resimli evde namaz olmazm. Peygamberimiz resimli eve girmemi. Neden girmemi? Lks tablolara izili resimler olduu iin! Lks ve pahal tablolarla bezeli evlere girmiyor, onun iin! Anlamyorsunuz, zaten neyi anladnz ki? Adam 200 milyarlk cipe biniyor, elinde gm yzk... Ne bu diye soruyorsun erkeklere altn haramm, onun iin diyor. Be hey nadan! 200 milyarlk cip helal, parmana altn yzk haram yle mi? Sana helal, hanmnn kollarna ngr ngr helal yle mi? Anlamyorsunuz, zaten neyi anladnz ki? Zamann ruhu deiti. Bu hangi din, bu kimin peygamberi! Bir din bu kadar m tahrif olur, bir peygamberin getirdikleri bu kadar m ters yz edilir? Yahudilik tahrif oldu, Hristiyanlk tahrif oldu, seninki dimdik ayakta yle mi? ddia ediyorum: Hibir din slam kadar tahrif edilmemitir? Tahrif nedir? Kurann harflerinin, cmlelerinin deimesi mi? Kur'an orada ylece duruyor. Mehcur vaziyette... Kafa deimi, bak as deimi, zihniyet deimi. Hi deimese slam lemi bu halde olur muydu? Mslmanlar kurtulmuluk vehminden kmal, "Bizim dinimize bir ey olmad, brleri deiti" kafa konforundan kurtulmal. brlerinin tahrifi de aa yukar byleydi. Bir ltuf varsa, o da, belki ileride dnerler diye Kur'an'n dz metin olarak elimizde olmasdr. Ama u da kesin: Tevrat ve ncil'in metni ile Yahudiler ve Hristiyanlarn zihniyeti ve yaants arasnda pek fark yok. Ama Kur'an'n metni ile Mslmanlarn zihniyeti ve yaants arasnda uurumlar var! Zamann ruhu deiti.

21 I M L K

YAZILARI

ZAMANIN

RUHU

DET

15

Onun iin "zamann ruhu" dine kar dini aryor. Hem Trkiye, hem slam elemi iin ayn anda geerli bu. Tahrif olmu dine kar, gerek hayat dinine dneceiz. Dine kar din mcadelesini bir "i mcadele" olarak, Mslmanlarn birbiriyle uramas olarak grmekten vazgeeceiz. O artk geti, yle bir dnya da, yle bir camia da yok. Baka bir zamanda yayoruz. Dirlik ve dzen iinde olduumuz alar, Akif 'in tabiriyle "lemin gnlerine hkmettiimiz gnler" ok gerilerde kald. Zamann ruhu deiti. Ali eriati'nin ii, Cabiri'nin Snni dnya iin dedii gibi dpedz "muharref bir din" var artk; bunu kabulleneceiz. Tahrif olmu "mlk" anlayyla, dumura uram "masal/mucize" anlatlaryla ve uydurulmu binlerce "mevzu" (uydurma) rivayetleri (3M) ile yklm, tarumar olmu bir dini dnya var; bu zehir i iecek, bunu kabulleneceiz... "Bizim dinimiz deimedi"ye inanmyorum artk. Boyuna, okumak ve renmek bana bu acy tattrd! Daha da tattracaa benziyor. Zamann ruhu deiti. En zeki ve akll insanlar "dini moda" girince aptallayor. Neden? ODT'ye birincilikle girmi mit vadeden zeki, parlak, cvl cvl ocuklar, dini cemaatlere taklnca "Mescidde hoprlerle ezan olur mu olmaz m"y tartyor. Dini bir cemaate taklan bir gen gelenin gidenin elini pmeye balyor. Uydurma rivayetlerden hayat kayanlar... Dinsel paranoya yaayanlar... Mehdi, mesih, cifr ile kafay yiyenler... 2.5 saatte abdest alanlar... "Cinlerim leceini syledi" diyenler... Ve "byle din olmaz olsun" diyerek kurtuluu ateist olmakta bulanlar... Bunlarn sorumlusu kim? Allah'n dini mi? Muharref din mi?

Bir yerlerde yanllk var; bu kesin! Zamann ruhu deiti. Muharref dinler dnyay mahvetmi olabilir, evet. Ama dnyann dzelmesinin yolu da yine buradan geiyor. Dinin afyon yzne kar dinin vicdan yzne sarlacaz. Ali eriati'nin dedii gibi, peygamberler dinsizlie kar deil; hep mevcut dinlere kar kmtr! Onlarn ii dinsizlikle deil; dinlerledir! Hibir peygamber yoktur ki devrin "din adamlarnca" kar klmam, yarglanmam ve ldrlmek istenmemi olsun! Bugn de yle. brahim gibi zamann putlarndan phe etmeye, Musa gibi zamann byclerini deifre etmeye, sa gibi zamann tapnak dinlerine isyan etmeye, Muhammed gibi zamann Kbe etelerine bakaldrmaya yekenin bakalm, neler oluyor. brahim'e dendii gibi an "dile gelen soylu sesi" (lisan-u sdk) olun bakalm, neler oluyor. Size ilk kar kacaklarn kim olacan sanyorsunuz? Zamann ruhu deiti. Eer bu din Mekke'deki gibi tekrar klelere zgrlk (fekku ragabe) ln ykseltemezse, bunun dile gelen soylu sesi olmay brakr, modern "bahe sahiplerinin" sofra duasna dnrse zamann ruhu olamaz, dinler mezarlna gmlr. Eer bu dinin mlk sahiplerine bir diyecei yoksa; kylerdeki marabalamaya, ehirlerdeki klelemeye bir diyecei yoksa zamann ruhu olamaz, dinler mezarlna gmlr. Eer bu din tevhidi ve irki, adaleti ve zulm gklerde ararsa, bir trle yere gelmez; tarihe, hayata ve tabiata dnmezse zamann ruhu olamaz. Zamann ruhu yle bir eydir ki kendini tanmayan tanmaz,

22

| MLK

YAZILARI

kendini dlayan dlar, kendine bakmayana bakmaz, kendine yz vermeyene yz vermez, kendine dnmeyene dnmez, kendine kymet vermeyene kymet vermez, kendini yenilemeyeni yenilemez, kendini deitirmeyeni deitirmez... Dnp gelene o da dnp gelir... Her ey biz yaarken oldu. Madem zamann ruhu deiti. imdi artk yeni trkler sylemin zamandr. nk bir tek onlar bitmez; bozlak, uzun hava, ac, feryat, aray, umut bitmez!

ISLAM' YKAN E Y ( 3 M )

ERYZNDE l milyar Mslman...

Marip'ten Mark'a saraylar, hanlar, hamamlar...

Mavi ge ykselen minareler... Susmayan ezanlar, inmeyen bayraklar... Namazlar, cumalar, bayramlar, kurbanlar... Kabirler, trbeler, fatihalar, yasinler... Btn bunlar slam'n yeryznde grl grl yaand, dimdik ayakta durduu anlamna m geliyor? Eer yleyse "Geip giden varsa slam'n u inenmi diyarndan", "mmet-i merhume" (l mmet) haline gelmi ve "fel-i iradiye mbtela olmu" hal-i pr melalimize (yerlerde srnen acnak halimize) ne diyeceiz? Akif'in dizeleriyle; "Zulme tapmak, adaleti tepmek, hakka hi aldrmamak Kendi asudeyse, dnya yansa ba kaldrmamak... Sznde durmamak, yalan szden ekinmemek Kuvvetin meddah olmak, acizi hi syletmemek... Mbtezel bir ok merasim; eilip bklmeler, yatmalar aklabanlklar, gsteriler, ard ardna aldatmalar...

2 4

| MLK

YAZILARI

SLAM'I

YIKAN

EY

(3M)

Frka, milliyet, lisan namyla daim ayrlk En samimi kimseler arasnda ciddi ak... Enseden arslan kesilmek, cepheden yaltak kedi Mslmanlk bizden evvel byle bir zillet grmedi..." Peki, bu mmet bu zillete neden dt? Mslman dnya neden "Ehl-i kitaplama sreci" yaad, yayor? nceki Ehl-i kitaplamalara bakn, hi ders almadan aynsn neden biz de yayoruz? Kiliseler, havralar, sinegoglar, camiler, ezanlar, an sesleri... Aslnda hepsi hayattan ekilmi. ehirlerin meydanlarna yaplm hayatn atardamarlarnda yok bunlar. olmalarna ramen

madan" ykselebilmenin yollarn arama ise, slam ayn ykselme arayn "dini dnyann iinden" yapmann addr. slam'a "bir insanlk hamlesi olarak" baktmzda bu byledir. Gerekten de slam eski dnyadan yeni dnyaya bir geitir. Kendini din formu iinde ifade etmi yeni dnyann addr. "Bsbtn dini dnya" ile "bsbtn dinden arnm dnya" arasnda durmaktadr. Onun iin slam "dinlerden bir din" deildir. Daha dorusu "deildi." Kanmca aadaki ey slam' tekrar o eski "bsbtn dini dnyaya" geri dndrd ve dinlerden bir din haline getirdi. Bu, ayn zamanda slam'n zgn ieriinin boaltlmas, dinler dnyasna getirdii re-formun de-forma uramas; tapnaklarda, minarelerde, ezanlarda, mezarlarda, riellerde yayor grnmesine ramen gerekte ktr ktr yklyd. Dinlerden bir dine dnerek yaamas onun gerekte yaad anlamna gelmiyor. Bilakis "Ehl-i kitaplama srecine girerek" ve kendisisine byk sayg duyularak" hayattan ekildii anlamna geliyor. slam' ykan bu eye aklda kalmas iin " 3 M " dedim. Yani M harfi ile balayan kelime: Mlk, Mucize ve Mevzu... Bu kelimenin slam'a ettikleri sanldndan ok fazladr. Bunlar islam'n zgn ieriini boaltm, dini dnyaya ve insanla getirdii yenilikleri mahvetmitir. Ve bu kendi ellerimizle yaptklarmz yznden olmutur. Akif'in dizeleri ile "Gkten gelen bela sznn manas yoktur herzedir

Onlar eski dnyann kalntlar, antlar, mzeleri olmu; hemen yan banda yeni bir dnya kurulmu. bn Haldun'un tabiriyle "mran rzgr" yn deitirmi. nsanlk "bir de din olmadan" ykselmenin yollarn aram. Byle bir aray yekten sulamak ne derece doru? Her dinin insanln yararna olduunu syleyebilir miyiz? Dinler, insanolunun bizzat insana, tarihe, hayata ve doaya yabanclamasnn nedeni olamaz m? "Dinin afyon yz" bu yzden insanln gerekten karanlk taraf belki de. "Belki de" diyorum, "dinin afyon yz" diyorum. nk tam da burada slam hakknda syleyeceklerim var. M. kbal'in tesbiti ile slam, aslnda eski dnya ile yeni dnya arasnda durmaktadr. Yani insanlk tarihinde yeni (modern) dnya "bir de din ol-

Jt,

M M

Y A / I l AH

SLAM'I

YIKAN

EY

(3M)

27

/; beyinsizler bile istikbali zira kestirir Gkten inmez bir de hibir ey... Btn yerden taar Kendi ahlakiyle bir millet lr yahut yaar..." Bakn nasl... 1- MLK: slam'n ilk ve esas mesaj mlk zerineydi. "Lehu'lmlk" (Mlk Allah/Halk'ndr.) diyerek balanmt. Her eyden nce Mslmann mlk ile kurduu iliki dzelmeliydi. Mlk yclk ve mlkszlk daima sorunludur. Yaplan aratrmalarda mlkten marm mhitlerde yaayanlarla varolarda mlkszlkten/mesleksizlikten sefalet hayat yaayanlarn ahlaki davranlarnn birbirine benzer kmas bouna deil. Her ikisinde de ahlaki kaytszlk gzlenmi. nk toplumlarn temel ahlaki deerlerini koruyan ve srdrenler genellikle orta snflardr. Bu nedenle orta snflam bir toplum en iyisidir. Ar mlklk ve ar mlkszlk daima hastalk reten bataklk gibidir. Defalarca sylediim gibi Kurann ilk 23 suresini tekrar tekrar okumalyz. Bu bize neyin ilk ve esas mesele olduunu, ie nereden balamak gerektiini gsterecektir. Baktmzda 23. sureye kadar putlarn ismi hi anlmamakta, daha ilk sure (Alak) zenginlii kendine yeterli grme (istina) ile azgnlk/yabanclama (tuyan) arasnda iliki kurarak balamakta... lk eletiriler hep Mekkeli mlk sahiplerine ynelik... lk kssa mlk (zenginlik-yoksulluk) meselesinin ele alnd "Bahe sahipleri" ksas... Allah'n isim ve sfatlarndan ilk ne karlan daha ok iktisadi yn ifade eden "Rabb" kavram... Peki, neden? Kuran neden ilk buradan balyor? nk bir yanda tm topraklarn sahibi "aalar", dier yanda o topraklarda karn tokluuna alan "marabalar"... Ve her geen gn aralarnda byyen uurumlar... Buradan ne kar? "nsan m tabut mu?" Bylesi bir mlk dzeninde Allah'n "dini" tutar m? "Tevhid"

olur mu? Buradan ksa ksa efendi-kle ilikisi kar. Kurulsa kurulsa Firavun-kle dzeni kurulur. Bylesi bir mlk dzeninden "insanca, pek insanca" bir iliki kmaz, kamaz, kabilemez. Bu nedenledir ki mlk paylam dzenine dokunmayan, en nce buradan balamayan, tpk Kur an'n balay gibi ie ilk buradan balamayan din sylemleri afyondur. lk istina-tuyan ilikisini ilemeyen din dersleri afyondur. lk mlk sahibi zmreleri hedef almayan din sylemleri afyondur. lk "bahe sahiplerini" anlatmayan din vaazlar afyondur. lk ekmek verenin, a verenin, yedirenin, doyurann "Rabb" olduunu sylemeyen din teolojileri afyondur. Eer Kur an ise elinizdeki kitap bu byle... "lkleri bover, onlar nesh oldu, sonraya gel" derseniz sonras da yle... Sz uzatmayaym. te slam' ieriden ilk ykan ey eski cahiliye mlk ilikilerine geri dn (irtica!) olmutur. slam ilk buradan ykld. Daha balamadan otuz yl iinde bitti... Dinden dnenler (mrtedler) ilk bundan dnd. "Zekt vermeyeceiz, bylesi bir mlk dzenini kabul etmiyoruz" dediler. Bunun iin mrted aslnda yeni mlk dzeninden dnen demektir. Cahiliye dneminin vahi kapitalizmi, slam'n paylamc mlk dzenini, yeni kardelik iktisadn kabullenemedi. Tarihin ak iinde gayet esastan bir k olduu iin belki de "ierisi" dahi bunu benimseyemedi. Hedeflerini gerekletiremeden tarihten ekildi. Hlbuki peygamber zamanndaki ideallerin hedefine tam ulamas ve insan-

28

| M I I I K Y A / I I A II I

SLAM'I

YIKAN

EY

(3M)

lkta kalc bir tarihsel dnme neden olmas iin en az yz yla ihtiya vard. Topu topu otuz yl kadar srd. "Benden sonra birbirinizin boynunu vurmayn, Mslmana kardeinin can, mal, rz haramdr" denmesine ramen canlar heder edildi, mallar yamaland, rzlar inendi. "Mlk" (mal, iktidar) yznden i savalarda dnyann gz nnde 90 bin kii birbirini kesti. "Muhammed'in adamlar birbirini yiyor" dedirttiler. slam o gnk dnya kamuoyunda "lde yeni bir din (peygamber) km klelere zgrlk (fekku ragabe) diyormu" diyerek duyulmutu... Bu sese kulak kabartan Sasani ve Bizans'n kleleri, ezilenleri, mahrumlar, aresizleri, slam'n iindeki mlk kavgasn grnce "Bu da dierleri gibi" dediler ve umutsuzlua gark oldular. te o an "lde haykrann sesi" duyulmaz oldu. Dnya kamuoyunda estirdii o muazzam rzgr hzn kaybetti. Ebuzer'in le gmlmesiyle yldz snd. Ali'nin yenilmesiyle rzgr dindi. Kanmca sonras Sasani ve Roma mlk/devlet/imparatorluk dzeninin klf deitirmi tekrarndan baka bir ey deildir... Tekrar kle ve cariye sahibi olma yarna girdiler. Usuz bucaksz mal (mlen memdd) sahibi olma stnlk ls ve ftuhat hrs haline geldi. Zenginler ile yoksullar arasndaki uurum bydke byd. "Son hak din" dahi buna engel olamad... Peki, dinin teorisinde mi bir sorun vard yoksa onu anlayan zihin mi sorunluydu? Tabi ki ikincisi... Bugn BM verilerine gre yeryznde 1 milyar insan sokaklar-

da a dolayor. Allah bugn peygamber gnderse ilk ve esas mesele olarak yine buradan balayacakt. "1 milyar insan hangi suundan dolay a?" diye soracakt. "Tevhid ve irk bununla ilgili deilse nedir? zellikle ilk 23 sure bata olmak zere tm Kur'an'n mlke bak bunun apak kantdr. Srekli olarak verme ( infak ) emrediliyor, biriktirme, yma (kenz) yeriliyor. Kurann tek bir yerinde bile mlk biriktirmenin vldn grmedim. Dinin teorik ieriinde bir sorun yok. yleyse hal-i pr melalimiz u: Bu Kitap ezberlenerek, oylar patlatlarak mehcur brakld! Duvarlara aslarak, tapnaklarda inletilerek, duvarlara, stunlara, mezar talarna okunarak terk edildi. Kitabn ilk ve esas konusu olan mlk meselesi neredeyse btn dini guruplar, cemaatler, mezhepler, tarikatlar tarafndan unutuldu, yok hkmnde sayld. Hala yle... Onun iin ta Ebuzer'den beridir fena bozulmaktalar... Gayet sevimsiz, skc ve uvaldz gibi ie batc bulmaktalar. Eh, siz Kitap' terk ederseniz o da sizi terk eder! Baknz, cennetle mjdelenen on sahabe {Aere-i Mubeere) iinde ilk hari (Ebubekr, mer, Ali) hepsi toprak aas oldu. ldklerinde geride en knn binlerce dinar mlk vard. Sadece birisine 700 kyden hara geliyordu. Din-u devlet faaliyetinin sonucu byle mi olmalyd? Nasl Harun gelip Karun oldular? Neden Peygamberimiz olmad, Ebubekr, mer, Ali olmad da onlar oldu? teden beri hep merak ederim neden cennetle mjdelenen on sahabe iinde tek bir yoksul sahabe yok? Ebuzer nerede? Ammar? Bilal nerede? (nk o liste uydurma; "Mevzu") Demek ki, en nce din-u devlet tefessh etti, mlk-i millet bozuldu! slam ite ilk buradan ykld! Mlkten kaybettik ilk, mlkten! 2- MUCZE: Mlkte cahiliye anlayna geri dn Mslmann eya ile ilikisini yani ontolojisini bozduu gibi, mucize zihni-

30

| MLK

YAZILARI

SLAM'I

YIKAN

EY

(3M)

31

yeti de epistemolojisini bozdu. Yani bilgi kaynaklan dumura urad. Gzler, kulaklar, kalpler mucizeye, kehanete, keramete ve intizara (bekleyie) altrld. nsana, tarihe, hayata ve tabiata yabanclald. O eski "bsbtn dini dnyaya" geri dnld. Yahudilerin mucize, Hristiyanlarn kehanet, Mecusilerin bekleyi (intizar), amanlarn gk tanr, ruhlar, mezarlar ve atalar zihniyeti her yan sard. Dini dnya bunlardan ibaret hale geldi. Mucizeletirmeler akl rten bir afyona dnt. Aratrma ve inceleme gerei duymayan, "Allah" deyince her eye inanan, yaayan apak ayetleri (insan, tarih, hayat ve tabiat) mucize saymayan bir zihniyet sard her yan. Kuran kutsand, mucizeler kitab haline geldi. Esas byk elKitab' (Kinat Kitabn) iaret eden bir iaret parma olarak grlecei yerde bizzat kendisi en byk kitap haline geldi. Kafasn kk Kitaba (Kuran) sokan ve bir trl byk el-Kitab' (kinat, evren) gremeyen zihinler tredi. Mslman mmet elindeki Kitap'n her ey olduunu sand. Btn her eyi orada vard. alkaladka kendinden ya kan kap gibi sknca alkalamak yeterliydi. Okuyanlar, frenler, muska yapanlar, ifre arayanlar, cifr hesaplar grla gitti, gidiyor. Elin olu el-Kitap' (kinat, evren, doa) okuyarak bir bilimsel bulu mu yapm, hi telaa gerek yok. Elimizdeki mucizev kitapta kesin haber verilmitir! Denizleri yaran Musa, lleri dirilten sa, atete yanmayan brahim, kayadan deve karan Salih, yz yl uykuya dalan Ashab- Kehf, karncayla konuan Sleyman ve ge kan sa vs. vaazlaryla uyuan kitleler, "Bunlar bugn niye olmuyor? Filistinli ocuklara, Irakl annelere neden mucize inmiyor? Kular, karncalar imdi neden bizimle konumuyor? Yaayan el-Kitap'da bunlar niye yok?" sorularyla karlanca phe vadilerinde dolanmaya baladlar. Ya da "vardr bir hikmeti, tbe tbe" diyerek ilerine attlar. Hlbuki bunlar eski dnya dinlerinin etkisinden kurtularak, zaten Kuranda gemeyen ve asla bir Kuran kavram olmayan

"mucize" kelimesine bavurulmadan aklamak gayet kolaydr, anlalabilirdir, apaktr. Biraz karlatrmal dinler tarihi, biraz eski uygarlklar, Kur an'n iaret ettii gibi biraz yol kenarlarnda duran eski alara ait kantlar, biraz arkeolojik kazlar, biraz tabiat tarihi, biraz bu formda gelen ve btn kutsal kitaplarda grlen sembolik dil zerinde allsa gayet gzel anlalacak. Fakat mucizeletirmeler btn bunlar yok ediyor. Mslman zihni tarihe, hayata ve tabiata yabanclatryor. Kafa konforu rahat, insanlk acs ve varolu sancs ekmeyen, beyninde hi merak uyanmayan, soru sormayan, sormay eytan ii sayan, teslimiyetin sorular sorduka deil; sormadka gerekleeceini sanan, akletmeyi, deneyi, gzlemi kr itikatla rten, gayet kolay olup bitenleri, bana "Allah", ortasna "Kadir-i Mutlak", sonuna "mucize" getirerek aklayveren bir zihnin olumasna neden oluyor. Oysa ne olup bittiine nfuz edemiyor. Gerekliin iinde deil; gereklie paralel kurgusal bir dnyada yayor. Ali eriati'nin dedii gibi alinasyon (yabanclama) iinde... Bu zihnin insanlkta srama yapmas mmkn deildir. Yeryznn retmeni, ncs, nderi, Kur'an'n tabiri ile "ahidi" olmas mmkn deildir. Gassalin elindeki meyyit gibi Hint gurularnn ayan yalamak ya da eyhlerinin haremine girmek iin sra bekleyen aklszlar ite bu narkozlanm din zihnin rndr. Byle olunca peygamberler harikalar diyarnda dolatrlr. Gerek hayata paralel halisinasyonik bir dnya kurulur. Hlbuki varolan hayat ve yaayan tabiata paralel cinlerden, meleklerden, eytanlardan, ruhlardan, ifritlerden, nuran varllardan oluan ayrca bir dnya yoktur. Allah melekelerini (gcn, kudretini) bu paralel ruhani dnyada deil, gzmzn nnde yaayan gereklikte, yerlerde ve gklerde gsterir. Gnele, ayla, yldzlarla, denizlerle, rmaklarla, geceyle, gndzle, aalarla, ktalarla, bitkilerle, 1 milyon canl tryle vs. gsterir, gsteriyor. Kuran ite

M II I K YA / I I A H I

SLAM'I

YIKAN

EY

(3M)

3 3

buna "gklerin ve yerin melektu" diyor. Cinler (daha gremediimiz trler, varlklar), eytanlar (ktlk hrslar, drtler) ve melekler (tabiat gleri) hepsi buradadr. Keza Allah yepyeni lemler yaratmaya kadir olduu iin ileride lleri diriltecek, kyameti koparacak, cenneti ve cehennemi kuracak, defterler alacak, hesap gn gelecek ve ahiret hayat yaanacaktr. Buna da Kur'an yeniden yaratl ( halk- cedid) diyor. Biz buna iman ederiz, ispat ile uramayz, bilimin konusu yapmayz. slam iman, maneviyat ve ruhaniyat yalnzca bu olmak icap eder. Bunun dnda Yahudi mucizeletirmelerinin, Hristiyan kehanetlerinin, Mecusi bekleyilerin bu dinde yeri yoktur. Onlar o eski "bsbtn dini dnyada" kald. slam'n dini dnyaya getirdii reformun ve eski dnya ile yeni dnya arasnda duran misyonunun asl burada ortaya ktn artk grmeliyiz... 3- MEVZU: Vazolunmu/uydurulmu rivayetler demektir. Bununla u an tefsir, fkh, siyer, tasavvuf, kelam zellikle de hadis kitaplarna szm, medreselerde, derghlarda, cemaat mahfillerinde, eyhlerin sohbetinde, vaizlerin dilinde anlatlp durulan ve asla sorgulanmayan Diyanet'in mevzu hadisler kitabna gre de mevzu (uydurulmu) 200 bin ksur hadisi kastediyoruz. Mlk anlayyla, eyayla, mucizeletirmelerle bilgiyle ilikisi dumura urayan Mslman'n, bu uydurmalarla da peygamberle ve sosyal hayatla ilikisi mahvolmutur. slam nc olarak da buradan yklmtr. yle ki, "Nebiye atf ile binlerce herze uydurdun/ Yktn da dini mbini yeni bir din kurdun" diyen Akif bile, grld gibi bu yolla "yeni bir din kurulduundan" bahsetmektedir. bu kadar vahimdir. Demek ki "Gle Rasulullah" (Allah'n elisi dedi ki) diyerek kurulan bir "herze-i din"den rahatlkla bahsedebiliriz. Farsa'dan dilimize geen herze, "bo laf, lakrd, samalk, sama sz, uyduruk" manasndadr. Bu durumda "herze-i din" peygamberin a-

zindan uydurulmu, akl d, absrd, samalklar dini demek oluyor. Bunlarla dinin yz "ehre-i memsuh" (irkin bir yz) halini almtr. "200 bin uydurulmu hadis" fazla abartl gelmesin. mam Buhari'nin kitabna ald 7145 hadisi 600 bin (tekrarlar ile beraber olmal) hadis arasndan semi olmas herzeliin ne boyutlarda olduunu gstermesi bakmndan arpcdr. Demek ki, Buhari sylentiler halinde dolanan 592. 855 hadisi inkr etmi! ok da iyi etmi. Kanmca Buhari byle yapmakla kurulmaya allan yeni herze-i dine ar bir darbe vurmutur. Ancak yetersizdir, daha fazlasn da yapmalyd. eitli yollardan kitabna herzelerin girmesine tam da mani olamad grlyor. imdi bunu da amzn limlerinin yapmas gerekiyor. Dnelim... Buhari'nin inkr ettii 592.855 hadis u an nerede? Topraa m gmld? Tamam, Buhari'nin kitabna girmedi diyelim ya dierlerine? Kald ki, kitaba girmese bile dillerde dolayor. Bu uydurma hadislerin ounu din vaazlarnda, yazlarnda, sylemlerinde, derslerinde, kurslarnda, programlarnda vs. duyup durmaktasnz. Uydurma (mevzu) rivayetler yayor, aramzda! Hatta yle ki srf bu uydurmalar zerine dini cemaatler kurulmu, guruplar olumu. (sa dnecek, mehdi kacak, mesih gelecek, deccal zuhur edecek vs.). Baktmzda namaz klmayana sopa, hapis veya lm cezasndan zina edenin talanmasna... Zektn krkta bir olduundan "Ben Mslman'n zengin olann severim" sylemine... Kle ve cariye edinmenin caiz olduundan mzik aletlerinin krlmas gerektiine... mamlarn Kurey'ten olmas gerektiinden mehdinin kacana... sa'nn kyamete yakn geri gelip mehdinin arkasnda namaz klacandan zamann imamna biat etmeden lenin cahiliye lm zere lm olacana... Dinden dnenin ldrlmesi gerektiinden drdnc kez iki ienlerin ldrlmesi gerektiine... Peygamberimizin Medine'de Yahudi kabilelerini soykrm uygulayarak katlettiinden savata kadnlarn ve ocuklarn ldrlmesine izin verdiine... 9 yandaki Aie ile evlendiinden hayzl iken kadnlarn namaz klamayaca, Kurana do-

30

| MLK

YAZILARI

SLAM'I

YIKAN

EY

(3M)

3 5

kunamayaca, camiye gelemeyeceine... Kadnlarn zek ve din bakmndan eksik olduundan nnden eek, kpek veya kadn geerse namazn boa gideceine... Erkein kadn "bo ol" demekle boayabileceinden kadnn erkei boama hakknn olmadna... Sakaln, arafn, sarn, cbbenin, snnet olmann dini vecibe olduundan hidayete erenlerin Arap isimleri almalar gerektiine... Altn ve ipek giymenin erkeklere yasak olduundan resimli eve girmenin haram olduuna (hlbuki anlatlmak istenen lksten kanmak sade yaamaya zendir)... Peygamberimizin okuma yazma bilmediinden kinatn onun yz suyu hrmetine yaratldna... aret parma ile ay yardndan def-i hacet yaparken aalarn koup gelerek zerini rttne... Salavat getirmenin dini bir vecibe olduundan terinden ve idrarndan insanlarn ifa bulduuna kadar "binlerce" rivayet ibu uydurma, yar uydurma veya ne sylendiini anlayamama yznden, Mslman dindarn sosyal hayatla ilikisi, daha nceki Ehl-i kitaplamalarn (Yahudi/Hristiyan dindarl) neredeyse tpksn ayns bir srele tuhaf bir dini izofreni halini almtr. Bu, dindarn insana, hayata ve tabiata yabanclamasndan baka bir ey deildir. Ve bu dinlerin afyon yz sayesinde olmutur. Bu noktada Akif'in dedii gibi gerekten de "yeni bir din" kurulduunu sylemek hi de abart grnmyor. Oysa slam'da hadisler itikatta delil olmazlar. Amelde ise bir Kuran ayetine dayanyor ve onu aklyor olmalar gerekir. Bu noktada hadisler dini bir deer ifade etmekten ziyade sosyolojik bir deer ifade ederler. Dnemi anlamamza, Kurann nzul ortamna ve arka planna inmemize, dil, tarih ve kltr evrenini kavramamza yardmc olurlar. ahsen ben uydurma hadisleri bile okurum; Arap zihni nasl uydurur, uydurma havsalas nereye kadardr, hangi saikle uydurur onu anlamak iin! Esasnda en gzel hadis ( ahsenu'l-hadis ) Kurandr. (Zmer: 23) Kurann "hadis" kelimesini kullan da ilgintir. Yusuf suresi u ayetle biter: "An kulanz! Peygamberlerin yaam yklerinde akl ve vicdan sahipleri iir dersler vardr. Bu uydurma bir sz (hadis) deil. Bilakis nceki alardan doru namna ne kalm-

sa srdren, her eyi ak ak dile getiren ve iman edecek halklara yol gsteren sevgi ve merhamet kaynadr." (Yusuf: 111). Baka bir yerde de sorar: "Allah'tan ve ayetlerinden baka hangi sze (hadise) inanyorlar?" (Casiye: 6). Demek ki, "Muhammed'in hadisleri" esasnda Kuran olmaktadr. nk Kuran, hem "erefli bir peygamberin sz" ( kavlu resulin kerim) (Tekvir: 19) hem de "lemlerin Rabbi'nden indirilme"dir ( Kelamullah'tr ) (M'min: 2). Anlalm oluyor ki, slam'n teorik olarak deil; pratik olarak ykl yolla olmutur. nce eyayla kurulmas gereken ontolojik iliki mlk anlay ile km, sonra bilgi ile kurulmas gereken epistemolojik iliki mucizeletirmeler ile dumura uram, sonunda da peygamberin rneklii zerinden sosyal hayatla kurulmas gereken gereki, makul, dengeli ve srdrlebilir iliki izofrenik (gereklikle ilikisi kopmu, kurgusal paralel bir dnyada yaayan) ve manik depresif (ar iyimser davurum ve ar ktmser ie kapanma) bir hal almtr. Yani bu mevzu (uydurma) rivayetler dindar hasta etmitir, hasta! te Mlk, Mucize ve Mevzu szcklerinin bende ifade ettii mana budur. slam' ykan ey (tersinden) slam' yeniden kuran ey de olabilir. slam'n misyonu, vizyonu ve orijinalitesinin burada olduunu dnyorum. Aksi halde slam "dinlerden bir din" olarak insanlkta devam da edebilir, ediyor da zeten. Mlkle ilikisi bozulmu, mucizeletirilmi ve mevzu rivayetlere boulmu bir sr din vard, hala da var. Dnn: slam neden var?

PARA TANRS MAMON

RAMCE DE zenginlik anlamna gelen "mamon" szc, -'para" ya da "para kazanma hrs" demektir. Oradan Greke'ye telaffuzu deimeden ayn anlamda gemi. Oradan da bat dillerine kk deiiklerle yaylm: ngilizce ( money ), Almanca ( mammon ), Franszca ( monraie ), spanyolca ( moneta) hep ayn kkten. Aramice konuan Hz. sa'nn dilinde orijinal haliyle (mamon) kullanlm: "Hi kimse iki efendiye kulluk edemez. Ya birinden nefret edip brn sever ya da birine balanp brn hor grr. Siz hem Tanr'ya hem de paraya (mamon) kulluk edemezsiniz!" (Matta: 6/24, Luka: 12/33-36, 16/13). Aramice mamon kknden gelen "menn" szc Kuranda ayn manay artrr ekilde kullanlr: "Ve sizi bulutla glgeledik, size kudret helvas (menn) ve bldrcn (selva) gnderdik; "verdiimizgzel nimetlerden yiyiniz." (Taha: 80). Fraxinus omus aacnn torba eklinde ve ii sv dolu yerine yaplan kesiklerden kan kudret helvasnn botanikteki ismi de ayn kkten; manna... Yiyen kiiye g ve kudret verdii iin kkn anlamna uygun olarak manna denmi... Ayette srailoullarna (ve onlar zerinden bizlere) eski alarn ve zellikle de Msr Firavunluunda gcn ve kudretin sembol olan "buza/boa" (bakara) totemine ynelmemeleri, onunla ilikilerini kesmeleri yani ilerindeki ona ynelik ihtiras skp atmalar (buzay/boay/inei kesmeleri), bunun yerine Allah'n

38

| MLK

YAZILARI

PARA

TANRISI

MAMON

39

doal evrede varolan nimetleri ile yetinmeleri, bitki kklerinin, ku etlerinin zaten buna yetecei, bu kadar para ehveti ve g ihtiras iinde olmamalar tleniyor. Buradan Erich Fromm'un tabiri ile "sahip olmak" ile "olmak" arasndaki fark da anlyoruz. Modern ada para kazanma hrsnn mabedi olan "borsa "nn sembolnn "boa" olmasndan da anlalaca gibi Kuranda getii ekliyle "bakara" (boa/inek/kz/buza) eski alarn mlk (iktidar, mal, para, zenginlik, g) tanrsnn sembolyd. "nei kesmek" veya "altndan buza yapmak" gibi deyimler hep bununla ilgilidir. Onun iin Hz. sa ayn kandilin ndan diyor ki: "Hem Allah'a hem Mamon'a kulluk edemezsiniz!" Birini kabul ediyorsanz dierini "kesmeniz" gerekir. Keza para, altn, g, kudret ve zenginlik hrsn ifade eden "menn" kelimesi, daha drdnc surede (Mddesir: 6) Hz. Peygamber ile ilgili de kullanlr: "Servetyma hayallerine kaplma." (Ve la temnun testeksir). Yani "menn" talebinde bulunma, byle bir ihtirasn iinde olma, oalma, biriktirme, yma ( teksr ) beklentisi iinde peygamberlik (din sylemi) yasaktr! Buradan, Kur'an'n 23. sureye kadar putlarn ismini hi anmayp neden mlk meselesi zerinde durarak, zellikle "ehre hakim 9 eteye" (saydm tam 9 kii ediyor) sarsc eletiriler ynelttiini daha bir anlyoruz. Bir taraftan peygamberine "menn" talebinde bulunmay yasaklyor, dier taraftan menn muhterislerini yani mamon'a tapanlar iddetle eletiriyor: "Bana brak doarken yapayalnz olan o adam... Zenginliine zenginlik kattm, etrafnda dolanp duran oullar/adamlar ile nne alabildiine geni imknlar serdiim o adam... Hala gz doymuyor; ihtirasla verdiimden daha fazlasn istiyor... Onu dimdik bir yokua sreceim!" (Mddesir: 11-15). nk tarih boyunca "put" veya "totem" dediiniz ey insanolunun tutku, drt ve ihtiraslarnn davurumudur. Mesela Yunan tanrlarndan "Afrodit" heykeli, aslnda insann "ehvet" drtsnn dsallam, heykel, totem veya put haline gelmi

eklidir. Onun iin ak tanras derler. Keza eski Msr'da "boa/ bakara (Izs ve Oziris) da byledir. Smer'deki anna da byledir. nsanolundaki g, kudret, ehvet ve zenginlik hrslarnn davurumlardr. Araplardaki Lat, Menat ve Uzza da yledir. Bunlar sonu itibariyle tatan tahtadan bir takm heykellerdi. ehre (Mekke'ye) hakim 9 etenin "mlk hrsn" ifade etmekteydiler. Her ne kadar dallap Kabe'nin iine, saa sola heykel olarak dikilmilerse de, esasnda onlar Ebu Cehil, Ebu Lehep, Velid bin Muire gibi ehre hakim 9 ete elebasnn (Yeda Ebu Lehep'in) isel dnyalarnda, tutku ve ihtiraslarnda arayacaksnz. nemli olan nce bunlarn yreklerden sklmesiydi. nk insan dndaki deil; iindeki kirletir! Hz. sa'nn "nsan azndan giren deil; azndan kan kirletir" demesi gibi, put da insan dardan deil; ieriden ynetendir. Asl put insann iindedir; dtaki ta ve tahtadan baka nedir ki? Hz. sa der ki, "Ruhta yoksul olanlara ne mutlu!" Yani ruhen agzllkten ve ihtiraslarndan arnm olanlara, iinden bunlar skp atm olanlara ne mutlu! Kuran onun iin ie buradan balyor. nce iteki putlara; mlk hrsna, para tutkusuna, zenginlik, altn ve mal ihtirasna yneliyor. Asl bunlar yklnca Mamon (para hrs, g tutkusu, bencillik) sklm olacak, "Allah" (iyilik, merhamet, kardelik, paylam) kalplerde kk salm olacaktr. e buradan balayan Kur'an'n, 23 yl boyunca insanolunu bu tutku ve ihtiraslardan kurtarmaya altn gryoruz. Bunun iin birok ayet geliyor, kssalar anlatlyor, rnekler (meseller) veriliyor, uyarlar yaplyor. Bunlardan birisi de "iki adam rnei" trnden rneklem (mesel) yntemidir. Aada bunlardan iki fragman (para/blm) okuyacaksnz. lk fragmanda Mamon'a kulluk edenle Allah'a kulluk eden "iki adam rnei" karlatrlr. Buradan, her ikisinin de temel zelliklerinin neler olduu, bunlar nasl tanyacamz gsterilir.

Mili k

A/ll

Alil

PARA

TANRISI

MAMON

kinci fragmanda ise Mamon'u iinden skp atm ve Allah'a kabul etmi "iki adam rnei "ne geilir. Bunlar arasnda da bir ayrm yaplr ve hangisinin makbul olduu anlatlr. (Birinci fragman) Onlara iki adam rneini anlat: BRNC ADAM: "Her trl zmden ona iki bahe vermitik, her ikisini hurmalarla donatmtk; ikisinin arasna da bir ekinlik yapmtk. ki bahenin ikisi de rnlerini vermi, hi bir eyi noksan brakmam ve ikisinin ortasndan bir de nehir aktmtk. Baka geliri de vard bu adamn. Bu yzden arkadayla konuurken 'Ben senden malca daha zenginim, evrem daha gl' diyordu. te byle kendine yazk eden bu adam bir gn 'Buralarn yok olacan hi sanmyorum' diyerek baheye girdi. Bir taraftan da 'Kyametin kopacam da zannetmiyorum. ayet Rabbime dndrlrsem, bundan daha fazlasn alrm; bundan hi phem yok' diyordu." (Kehf: 32-37). KNC ADAM: "Arkada da ona yle karlk vermiti: 'Seni topraktan, sonra bir damla sudan yaratan, sonra da insan ekline koyan Rabbini inkr m ediyorsun? Bak, o Allah benim Rabbim ve ben Rabbime kimseyi ortak komam. Bahene girdiin zaman 'Maallah, Allah'n yardmndan baka hi bir kuvvet yoktur' deseydin olmaz myd? Geri sen beni kendinden yoksul gryorsun. Ama bakarsn Rabbim bana senin bahenden daha hayrlsn verir; seninkinin de stne gkten bir afet indiriverir de yerle bir olur. Yahut suyu ekiliverir de yerinde yeller eser.' Nitekim rnn telef olup bahesinin yerinde yeller estiini grnce yapt masraflara karn ellerini dverek 'Ah, keke Rabbime kimseyi ortak komam olsaydm' diyordu. nk Allah'n yerine hi kimse onun yardmna komad. Kendi bann aresine bile bakamad." (Kehf: 38-43) KISSADAN HSSE: "Mal, mlk ve oullar dnya hayatnn ssdr. Kalc olan iyilik, gzellik ve doruluk ise Rabbinin katnda ok daha deerlidir. mitvar olmak iin de yeter sebeptir." (Kehf. 46). Grld gibi ilk fragmanda birinci adam "bahesini" Ma-

mon yerine koyarak ona ok gvenmekte, "Burann yklacam sanmam, kyamet filan da yok" demektedir. stelik "Eer Rabbime dndrlrsem (kyamet varsa) orada bana daha da fazlasn verecektir" diyerek dindarl da kimselere brakmamaktadr. Yani bu kii Allah'a inanan bir dindardr. Allah'a "itikad" vardr ama Mamon'a (bahesine, bana, parasna, altnna, sermayesine) iman etmektedir. Bunlara gvenmekte ve snmakta bu nedenle de hayatta sahip olduu eylere ihtirasla sarlmaktadr. stelik bunun "caiz" olduunu, Allah'n kendisini zenginlikle imtihan ettiini, zaten bunun byle olmasn O'nun istediini, Allah'n huzuruna vardnda kendisinin taltif edilip daha da fazlasnn (cennet, kk, huri) verileceine inanmaktadr. Yani hem bu dnyada hem de ahirette "mal gtreceine" ve "keyi dneceine" inanmaktadr. Demek ki, bu adam dindarl tacir kafasyla anlamakta ve yaamaktadr. Bahesinin yerinde yeller esince (iflas edince, sahip olduklarn kaybedince), "Keke Allah'a ortak komasaydm" demekte ve fakat hala yapt masraflara zlmektedir! Byle inanmakla Mamon'a taptnn farknda olmayan bu kiiye Allah'a inanmann ne demek olduu anlatlmaya allyor. Mslman zihnin mlk konusunda kt yer de ite burasdr. Allah'a inanmayan birisi bu kiiye lisan- hal ile adeta yle demektedir: "Hem Allah'm var diyorsun hem de parana, malna, mlkne, altnna, bana, bahene sarlyorsun. Hani Allah vard, kulara rzkn verdii gibi insana da verirdi, bu kadar dnyaya tapmamak gerekirdi. Ben Allah'a inanmayan bir ehl-i dnyaym ama benden daha hrslsn be hac abi?" kinci adam zerinden syletilen "Allah' inkr m ediyorsun?" "Keke Rabbime kimseyi irk komasaydm?" ifadeleri de ilgintir. Burada irk koulan nedir? Putlardan bahsedilmediine gre irk koulan ey bahe oluyor. Bunlara ebedi grerek duyulan gven Allah' inkr etmek olarak deerlendiriliyor. Kyameti inkr irk deil ilhaddr. irk olmas iin hem Allah'a inanp hem de baka bir eyin ebedi, kalc, gven veren, yediren, doyuran, koruyan, yeterli olduuna inan gerekir. Bu da meselde ak-

M U I K Y A / I L A RI

PARA

TANRISI

MAMON

a grld gibi "bahe" (para, altn, servet, sermaye) olarak ele alnyor. ki adam rneinden sonra kssadan hisse de yle karlyor: Demek ki, "Mal, mlk ve oullar (evre, taraftar gc) dnya hayatnn ssdr. Kalc olan iyilik, gzellik ve doruluk ise Rabbinin katnda ok daha deerlidir. mitvar olmak iin de yeter sebeptir." Yani asl gvenilecek (iman edilecek) olan Allah'n katndakidir. Kalc olan iyilik, gzellik ve doruluk adna yaptklarndr. Bana, bahene, sermayene, parana gvenme. Bir gn hepsi yok alacak, kefeninle huzura geleceksin. Baka hibir eyin olamayacak, olsa bile sana daha da fazlas verilmek bir yana sahip olduklarnn hesab sorulacak! Onun iin Hz. sa der ki: "Yeryznde kendinize hazineler biriktirmeyin. Burada gve ve pas onlar yiyip bitirir, hrszlar da girip alar. Bunun yerine kendinize gkte hazineler biriktirin (Allah'n katndaki daha deerlidir). Orada ne gve ne pas onlar yiyip bitirir, ne de hrszlar girip alar (mitvar olmak iin bunlar yeter). Hazineniz neredeyse, yreiniz de orada olacaktr." (Matta: 6/19). (kinci fragman) Onlara iki adam rneini anlat: BRNC ADAM: "Kendine bile sahip olamayan zavall bir kul... Sahibine yk olmaktan baka hi bir ie yaramayan, bir yere gitse bir hayr dokunmayan bir dilsiz..." KNC ADAM: "Verdiimiz gzel rzklar gizli ak infak eden, adaleti emreden ve doru yolda yryen biri... Bunlar hi ayn olur mu?" (Nahl: 75-76). KISSADAN HSSE: "u gkyznn boluunda Allah'n doaya emaneti olarak uuan kular grmyorlar m? Onlar bolukta tutan ancak Allah'tr. Bunlar iman edecek bir halk iin birer ayettir." (Nahl: 16/79). Grld gibi ikinci fragmanda ise Mamon'u yreinden skp atm, artk Allah'tan bakasna gvenmeyen "iki adam r-

nei" veriliyor. Bunlardan birinci adam sahip olma hrsn terk etmi fakat kendisi bakas tarafndan sahip olunmu (abden memluk) aciz bir kuldur. almamakta, sahibine yk olmaktan baka bir ie yaramamakta, kimseye bir hayr dokunmamaktadr. Bir ie gnderilse eline ayana bulatrmakta, elinden bir i gelmemektedir. stelik de dilsizler gibi kimseye bir ey sylememekte, diyecei bir ey de bulunmamaktadr. Byle birisine denilmektedir ki: "Mamon'a kulluktan kurtuldun, gzel... Ama Allah'a deil; bu sefer bakalarna kul oldun. almyorsun, bakasna el avu ayorsun, kendine mal gibi sahip olunmasna izin veriyorsun. 'Bir baltaya sap olamadn'. Allah bunu da istemiyor!" Peki, neyi istiyor? Bu da ikinci adam rnei zerinden anlatlyor ve Allah'n istedii ideal insan tipi iziliyor: "Verdiimiz gzel rzklar gizli ak infak eden, adaleti emreden ve doru yolda yryen biri..." Burada "gzel rzk" emek ve alnteri ile kazanlanlardr... "Gizli ak infak" bollukta ve darlkta srekli paylama ve blme ahlakdr... "Adaleti emretmek" elinden bir i gelmek, dilsiz olmayp dnyaya bir diyecei (ars, sylemi, projesi, kurtulu teolojisi) olmak, olaylarn ortasnda ve hadiselerin iinde yer almak, hayatn atardamarlarna girmek, bir keye ekilmemek, bir baltaya sap olmak demektir.. . "Doru yolda yrmek" bu karakterini ve davrann hi bozmadan yry halinde olmak, byle bir hayat srmek demektir... Peki, kssadan hissede kularn rnek verilmesinin ve onlar zerinde dnmemizi istemenin, ba, bahe ve Mamon ile ne alakas var? "Ayn kandilin n" dinleyin: "Size unu sylyorum: 'Ne yiyip ieceiz' diye cannz iin, 'Ne giyeceiz' diye bedeniniz iin kayglanmayn. Can yiyecekten, beden de giyecekten nemli deil mi? Gkte uan kulara bakn! Ne eker, ne bier ne de am-

UU

| MLK

YAZILARI

PARA

TANRISI

MAMON

barlara yiyecek biriktirirler. Tanr yine de onlar doyurur. Siz onlardan ok daha deerli deil misiniz? Hangi biriniz kayglanmakla mrn bir dakika uzatabilir? Giyecek konusunda neden kayglanyorsunuz? Kr zambaklarnn nasl bydne bakn! Ne alrlar, ne de ipek eirirler. Size unu sylyorum: Btn grkemine karn Sleyman bile bunlardan birisi (zenginler/hahamlar) gibi giyinmi deildi. yleyse yarn iin kayglanmayn. Yarnn kaygs yarnn olsun. Her gnn derdi kendine yeter!" (Matta: 6/25-34, Luka: 12/12-31). Burada anlatlmak istenen nedir? nsanlarn kular ve kr zambaklar gibi "hrslarndan arnm" olmalar gerektii! Grkemli imparatorluklar ynetsen bile Sleyman gibi zengince giyinmemen, yaamaman, "ruhta yoksul" olman; mlk hrsndan arnman gerektii! Keza Hz. Yusuf, Tevratda "bollukta biriktiren darlkta bunlar insanlar kleletirmek iin kullanan" mamoncu bir tiptir. Kurann Yusuf'u ise "bollukta biriktirdiklerini, darlkta yoksullara datan" ileriyi dnen, tedbirli idareci kiilik rneidir.

hadiselerin ortasnda yer alm, zulme kar savam, smrye kar vurumu, adaleti emretmi, yoksullarn sesi olmu, ihtiya fazlas her eyi paylam, blm, infak ahlakn karakter haline getirmitir. Ve bu halde doru yolda amadan yrm, erdemli ve drst bir hayat srm ve ldnde ne bir dinar, ne bir dirhem, ne bir deve, ne bir altn brakmadan ve "bahe sahibi" olmadan bu dnyan gp gitmitir. Komusu aken (btn ehir komundur!) "bir ev, bir binek ve yllk drt bin dirhem nafaka"dan fazlasna "sahip olmay" Mammon karakteri ve "mlkte irkleme" olarak grm olmal ki srekli datm ve dattrmtr! Mamon'a deil; Allah'a tapanlar iin en gzel rnek (usve hasene) bu deilse nedir? Asl "Ehl-i Snnet" bu deilse hangisidir? "Kabir azab haktr, mesh zerine mesh caizdir, iman amelden bir cz deildir, Kuran gayr- mahlktur, krkta bir yeter, sakal uzatn; by ksaltn, gm yzk snnetir, kabak yemei cennet taamdr, yemein kabn syrmak snnetir" vs. oyunda oynata olmalar m? Baknz, nsanolu hayat boyunca hep bir eylere sahip olmak ister. Bununla yetinmez daha da fazla, daha da fazla sahip olmak ister. ster ki bin yl yaasn. Bunun iin yklmayacak bir hkmranln (mlki la yebla) ve sonsuz bir egemenliin (ecere-i huld) peinden koar durur. Bu ebedilii sahip olduklarnn salayacana inanr. Bunun iin iindeki mlk hrsn yceltir; paray totemletirir Mamon yapar; sonra dner ona tapar. Ki, modern an tanrs da bu deil mi? Ama dikkat ettiniz mi insanolu bunca sahip olma hrsna ramen, tarihte hep sahip olduklarndan vazgeebilenleri kahramanlatrmtr. Onun iin kahramanlar serden ve yardan vazgeenler, yurtlarn terk edenler, nne gelen cazip imknlara dnp bakmayanlar, frsatlar elinin tersiyle itenlerdir. Hepsi serdengetilerdir! Hangi kahraman okudumsa byle: brahim babasnn sarayn, memleketini terk etmitir... Budha prenslii terk etmitir... Musa Firavun sarayn terk etmitir... sa, peinden gelenlere 'sa-

Kimi Hristyanlar yukardaki ncil ifadelerini almamak, hibir ey yapmamak gerektii eklinde anlamlardr. Hatta almak Hrstiyanlkta konsil kararyla kabul edilmitir! Bunun doru yorumu iin "kandilin br na" tekrar bakn, yukarda ikinci fragmanda tefsir edilmiti. deal rneklik orada anlatlyordu. Yusuf, Sleyman rnekleri hep o kiiyi anlatr. Bunlar ayn kandilin olduu iin birbirini tamamlyor, tam bir uyum var. te bu ideal kii rnei Kur'an'da iman edenler iin "en gzel rnek" ( usve-i hasene) olan Allah'n elisi Muhammed'tir. nk o yeni bir meseldeki ikinci adam; Yusuf, Musa, Sleyman, sa rneidir... Ne sahip olma hrs iinde olmu, ne de kendisine bakas sahip olabilmitir. Ne servet yma hayallerine kaplarak "menn/mamon" peinde komu, ne de elinden bir i gelmeyen, kesine ekilmi, aciz, zavall, eline vur ekmeine al bir kul (abden memluk) olmutur... Meydana atlm, olaylarn iine girmi,

4 6

I MUI K

YAZILARI

hip olduunuz her eyi terk edip yle gelin yanma demitir... Muhammed evini, ocan terk edip hicret etmitir, ldnde sahip olduu hibir mlk yoktur... Peki, neden? Neden insanolu hayat boyunca hep sahip olma hrs ile yanp tutuur da, sahip olduklarn terk edebilenleri kahramanlatrr? Neden insanolu hayat boyunca Mamon'a tapar da, sonunda sahip olduu tek eyle; kefeni ile Allah'n yanna gider? Hangisi yalan, hangisi gerek?

CAHILIYE D N E M I N D E VAHI KAPITALIZM

Birok iktisat yorumcusu ve gazeteler bunu "serbest piyasann sonu", "Kapitalizmin 233 yllk temelinin k" olarak verdi. Kapitalist teorinin kurucu babas saylan Adam Smith'in 1775'te syledii ve serbest piyasa ekonomisinin temel direi olan "Braknz yapsnlar, braknz gesinler" slogannn tarihe kart ifade edildi. Kresel krize zm araylarn tartmak iin G-20 zirvesinden "krizin tekrarlarn yaamamak iin kapitalizmin zerindeki denetimlerin artrlmas" arlar yapld. "Denetimsiz kapitalizmin sona erdii" eklinde yorumlanan nlemlerin yer ald bildirgeye gre 2010 sonuna kadar G-20 lkeleri krizle mcadele iin 5 trilyon dolar harcayacak. MF ve Dnya Bankasna acil olarak 1 trilyon dolar aktarlacak. Hedge fonlar ve kredi derecelendirme kurumlar daha sk denetlenecek. "Vergi cenneti merkezleri" kara listeye alnacak... 1929 bunalmndan sonraki Keynesyen teoride olduu gibi "233 yllk tarihi boyunca" liberal kapitalizme, bu, yeni bir "ayar ekme" ve direksiyonu "sosyal devlete" doru zorunlu ark etme giriimi oluyor.

ONDRA'DAK G-20 zirvesinden "mdahale" karar kt.

I MIH K YA/II

ARI

CAHLYE

DNEMNDE

VAH

KAPTALZM

Yani "mdahale" olmadan yrmyor. Komnizm "hayal" ise, al sana serbest piyasa da "maval" oluyor. Liberal dncenin "ulu filozoflarnn" kemikleri szlyordun rnein ultra-liberal Herbert Spencer'in... Liberal felsefeyi Herbert Spencer (l. 1903) rnei zerinden tartmak sanrm en gereki yol olacaktr. nk Spencer ekonomik liberalizmi mantk sonularna dek gtrm, ivazsz garazsz (eip bkmeden) dobra bir liberal ekonomizm savunusu yapmt. Bu hususta hakkn teslim etmek gerekiyor. Bunun iin liberal ekonomi denince ondan bakasn ciddiye almamak gerektiini dnyorum. Herbert Spencer, "Devlete Kar nsan" adl kitabnda bakn ne diyor; "En uygun olann hayatta kalmas srecine "mdahale" hem bouna hem de zararldr. Tabi ayklanmaya mdahale toplumun btn olarak standartlarnn dmesine sebep olur. Bu adan insann aclarna engel olunmamaldr. nk aclarn ou tedavi edicidir; acy nlemek aslnda ifay nlemektir. Devletin aclar nleme, yoksullara yardm etme gibi faaliyetleri, gnden gne halkta devletin kendilerine nasl olsa bakaca dncesini dourur. Bylece giriim ve teebbs ruhunu kaybederler... Toplumda ktlk, kurumlarn artlara uyum salamamasnn sonucudur. Bitkilerin verimsiz toprakta elimsizlemesi veya souk iklimlere tandnda hepten kurumas, ilke olarak, bir adamn evreye uyum salayamamasndan farkszdr. Yalanm ve zayf dm bir hayvan, hakl olarak avc hayvanlar tarafndan ldrlr. Aslnda bu tr bir lm bakmdan iyidir. 1- Yal hayvan yava ve ac veren bir lme terk edilmekten kurtulmu olur. 2- Arkadan gelen daha gen kuak hayvanlarn n alm olur. 3- Avc hayvanla*-yal ve sakat hayvanlar ldrmekten mutlu-

luk duyarlar... u halde insanlar da tabiattaki bu evrim kanununa tabidirler. Evrim yoluyla ayklanma iyinin ortaya kmas iin sert, acmasz ve fakat hayrl bir sretir..." Demek ki, neymi; Kurtlukta (insanlkta) kanun "deni yemek'mi! Byle buyurdu liberal ekonomizm. Bu yazda amacm, kresel kapitalizmi analiz etmekten ziyade, Spencer rneinde grld gibi sistemin dayand esas fikriyat olan "insann aclarna engel olmama" ve bunun "ayklayc ve en iyiyi ortaya karc sert, acmasz ve fakat hayrl bir sre olduu" anlaynn hi de yeni bir ey olmadn, dnyaya byle bir sistemin hakim olmasnn ilerleme deil gerileme olduunu, esasnda slam'n buna tepki olarak doan "kamucu" (tecemmu) "toplumcu", "btnc" bir kar k, itiraz, neri ve ngry ifade ettiini gsterebilmek... yle ki: Aadaki gereke zerinde dnelim. Bunlar slam ncesi "cahiliye" dneminde "vahi kapitalizmin" hkm srdnn kantlardr. Buradan Kurann ekonomi-politik bir okumayla aslnda neye itiraz ettiini karacaz... 1- Cahiliye dneminde Spencer'in savunduu manada sert, acmasz, zayf/deni ayklayan bir tr "liberal" ekonomi vard. Mekke'de "Kbe etesi" dediimiz 7-8 tefeci bezirgan ehrin kaderine el koymutu. Bunlar Smer'in veya Babil'in tapnaklarna getirilen hediye sr, koyun, deve, altn, gm ve mallarn (enam) zerine "Tanr mal" damgas vurarak i eden din adamlarnn misyonunu stlenmi tacirlerdi. Kbe'ye getirilen mallarla zenginliklerine zenginlik katmlar, byk sermaye birikimine kavumulard. Bununla kervanlar oluturuyor, Suriye'ye k Yemene yaz yolculuklar yapyorlard. Buradan kazandklar paralarla tefecilik yapyorlar, faizle bor veriyorlar, deyemeyenlerin erkeklerini kle kadnlarn ve kzlarn "sermaye" olarak atklar lks genelevlerinde altryorlard. Mekkeliler bunlarn eline dmesin diye kz ocuklarn daha kk yata diri diri topra-

| Mili K YA/II

Alil

CAHLYE

DNEMNDE

VAH

KAPTALZM

K ,),nyordu.

Hu dzenin ban da 7-8 tefeci bezirgndan birisi

olan I ht Leheb ekiyordu. Kur'an'n "Yeda Ebu Lehep" (Ebu Lehcb dzeni/iktidar/gc) dedii ey buydu. Mekke'de bilinen anlamda bir "devlet" yoktu. Borsa, hisse senedi gibi eyler de yoktu. Tapnaa (Kbe'ye) getirilen hediyeler (enam), ondalklar, krkta birler, bete birler vs. vard. Bunlarn hepsi Kabe baronlarnn cebine gidiyordu. Tccarlar, tefeciler (bankerler), kle satclar, kervan ve panayr mafyas, insan kaaklar, fuhu ebekeleri ve silah (kl, deve, at) tacirlerinin hkm srd bir kabile oligarisi vard. Bu kabilelerden birisine mensup olmayan veya birisinin "emanna" girmeyen "yolda kalm/dm" ( ibnu's-sebil ) saylrd ve derhal av olurdu. Mekke Suriye ile Yemen arasnda uluslararas ticaret merkezi konumun-. dayd. Ebrehe'nin fil ordusu saldrs ve Mekke'nin fethinden sonra Bizans'n saldrya geme karar almasndan da anlalaca gibi, devrin sper gleri tarafndan dikkatle izlenen bir yerdi. (ran devriminden sonra Amerika'nn Tahrana uak saldrs ve ardndan Irak' kkrtmas gibi) Bizansllar da "Mekke devrimi "den sonra Suriye kolonisini Mekke'ye saldrtarak devrimi daha doduu yerde bomak istemiti. 30 bin kiilik Tebuk seferi buna kar yaplmt ve sonuta muvaffak olamamlard. Mekke'ye tefeci bezirganlar hakim olduu iin geerli ekonomik anlay mutlak manada "ekonomizm" ve "tacirizm" di. 7-8 tefeci bezirgndan birisi olan Ebu Sfyan bunu yle ifade etmiti: "erefim devenin srtndaki mallardadr..." Bu, Adam Smith'in "Milletlerin Zenginlii" kitabnda savunduu eyin aynsdr. Orada Smith, kltrel meslekleri (retmenlik, ressamlk, din, sanat vs.) mal retmedii iin bouna ura olarak grmekte ve bir millet iin zaman kayb saymaktayd... Hz. Peygambere ynelik itirazlar baktmzda yoksul olmakla, mala ve mlke sahib olmamakla sulandn gryoruz. "Bu Kur'an ki ehirden bir byk (zengin) adama indirilmeli deil miydi?" (Zuhruf: 31) diye peygamberliine itiraz ediyorlard. nk temel deerleri zenginlik, mal, mlk, altn ve gmt. Eski alarn verimlilik, baar ve altn tanrs Mammonun, a-

mzda "Dolar" ad altnda hkm srmesi gibi, Mekke'de de "Dinar ve Dirhem" ad altnda hkm srmekteydi. Mesele sadece insani bir alveri ve ticaret meselesi deildi. Mlk ile kurulan iliki dini, metafizik ve ontolojik boyutlardayd. Yani onlar dinara ve dirheme "iman" ediyorlard, mal ve mlk onlarn tanrsyd. Putlara bunu perdeledii iin tapyor grnyorlard. Gerekte taptklar perdenin arkasndakilerdi. O olmasa putlarn hibir nemi yoktu. Mekke'de hkm sren zenginlik anlayna gre mal, mutlak manada mal sahibinindi. Mal sahibi, mal zerinde metafizik ve ontolojik hakka sahipti. Mal zerinde mal sahibinden baka kimsenin hakk olamazd. Malda yoksullarn hakk olduu fikrine tamamen yabancydlar. Yoksulu doyurmaya tevik etmezlerdi (Hakka: 34). En kk yardm bile ok grrlerdi (Maun: 7) yle demekteydiler: "Allah'n diledii takdirde doyuraca kimseleri biz mi doyuracaz?" (Yasin: 47). Hatta onlardan ncekiler de byle demekteydi: "Ey uayb! Mallarmz hususunda dilediimiz gibi hareket edemeyeceimizi sana namazn m emrediyor?" (Hud: 87). te bu Spencerci manada mutlak liberal ekonomizmdir: Mal, tanrsal bir hakla sahibinindir ve mal sahibi istediini yapar, zgrdr. "Nereden buldun?" diye sorulamaz (Sermayeyi rktmemek lazm!) "Payla, bl, ver" denemez. Allah nasl yaptndan sual olunamaz ise, mal sahibi de malndan sual olunamaz. nsann (yoksulun, an) aclarna engel olmaya almak bounadr! (Allah' varm madem; doyursun onu, bana ne!). 2- Kur'an'n ilk mesajlar bylesine sert, acmasz, vahi ve kstah ^zenginlik anlayna itiraz ve isyanla balar. Hatta "ilk surenin" konusu bile budur: "Hayr! nsanolu zenginliini kendine yeterli grmekle tuyan eder." (Alak: 6-7). Dikkat ediniz: Kur'an'n sosyal ierikli ilk mesaj, daha ilk surede taknlk, azgnlk (tautlama) ile zenginliini kendine yeterli grme (istina) arasnda ba kurarak balyor! Sonraki sureler ayn ekilde Mekke'nin 7-8 tefeci bezirgnn

HANI

CAHLYE

DNEMNDE

VAH

KAPTALZM

5 3

n J r l itli '.-il eletirilerle devam eder. lk mesajlar bunlardr, i v l. Ut. V Necn suresine kadar putlarn ad bile gemez. Srekli ol..k putlarn glgesinde rant deviren bu asalak zenginler/telce i bezirganlar hedef tahtasndadr; Ebu Cehile: "nsan kstaha azgnlk eder. Zenginliini kendine yeterli sanr (kendini dev aynasnda grr). Oysa sonunda Rabbinedir dn. Bak u kulunu itenlikle ynelirken engellemeye kalkana..." (Alak: 6-10). Velid bin Muire'ye: "oka yemin eden aalk di, kk gren, dedikoducu, iyilii engelleyen, gnahkr zorba, kaba saba ve asalak (itaat etme bunlara)... Zenginliine zenginlik katm da ne olmu? Karsnda ayetlerimiz okunurken "Eskilerin masallar" diyor. Yaknda onun burnunu yere srteceiz" (Kalem: 10-16) Velid bin Muire'ye (baka bir ayette/en zenginleri buydu): "Bana brak doarken yapayalnz olan o adam. Zenginliine zenginlik kattm, etrafnda dolanp duran oullaryla nne alabildiine geni imknlar serdiim o adam... Hala gz doymuyor; verdiimden daha fazlasn istiyor." (Mddesir: 11-15). Ebu Leheb'e: "Kahrolsun Ebu Leheb iktidar; kahrolsun! Zenginlik ve iktidar onu kurtaramayacak. O kpkzl bir atee atlacak. enesi dk kars da yannda olacak. Gerdannda fitillisinden bir de ip olacak." (Leheb: 1-5). Umeyye bin Halefe: "Dedikodu yaparak insanlarla alay edenin vay haline! Vay haline o boyuna mal istif ederek sayp durana! Sanr ki mal kendisini sonsuza dek yaatacak. Fakat Hayr! O yalayp yutan bir vakuma atlacak!" (Humeze: 1-4). Ebu'l-Eed bin Kelde'ye: "nsan kendisine hi kimse g yetiremez mi sanyor? 'Sadece harcadklarm yedi slleme yeter' diye bbrleniyor. Kimsenin kendini grmediini mi sanyor? Biz insana iki gz vermedik mi?" (Beled: 5-8). Ebu Sfyan'a: "Kim cimrilik eder, zenginliini kendisine ye-

terli grr ve gzellik namna ne varsa hoyrata reddederse ona da cehennemi kolaylatrrz. Mezara yuvarland zaman da onu mal kurtaramaz." (Leyi: 8-11). Grld gibi bunlar pe pee inen ilk surelerdir. Daha arada yoksullar ile ilgili ynla ayet var. Filmlerdeki geri dnler gibi aralara yerletirilen Bahe sahipleri, Salih'in devesi, Firavunun zenginlii gibi ayn temay ileyen kssalar var. Laf uzatmamak iin onlara girmiyorum. Kur'an'n ilk 23 suresini bu gzle ltfen tekrar okuyun. Aradaki balantlara, srarla vurgulanan ayn kavram ve temalara armamak elde deil. (Ayrca bkz. "Mekke ve Medine'nin ilkleri" balkl makale). Ayetlerin bana konu iyi anlalsn diye kaynaklardan yararlanarak koyduum devrin tefeci bezirgnlarnn ismine bakarak ayetlerin sadece onlarla ilgili olduu sanlmasn. Yaayan Kuran perspektifinden bakarsak tabi ki gnmz anlatyor hepsi; anlayana sivrisinek saz! 3- Sadece Mekke'deki ilk mesajlar deil; Medine'de inen ayetler de mlk zerinde ontolojik sahiplik iddiasndaki liberal ekonomizm anlayn reddeden ayetlerle doludur. Bu ayetlerin z ve ruhu udur: Lehu'l-mlk (Mlk Allah'ndr). Bu anlay Hz. Ali yle aklamtr; "Kiinin mal, drt bin dirheme kadar nafakas olup kendinindir. Bundan fazlas kenzdir (biriktirme/yma/kapital)." (Taber, Camiul-Beyn, c. X, s. 73.). Yani nafakadan (yllk asgari geim miktar) fazlas kendine ait deildir, diledii gibi tasarruf edemez. nk hibe deil; Allah'n (toplumun) emaneti hkmndedir. Topluma dolayl (i edindirme) veya dolaysz (mlk edindirme) yoluyla dndrmesi (infak etmesi) gerekir. Aksi halde kenz kapsamna girer ve Tevbe Suresi 34. ayetteki azap tehdidine muhatap olmu olur. Kur'an'n getirdii "lehu'l-mlk" anlay bu ekilde olunca, cahiliye dneminin "vahi kapitalizmi" ve "mutlak liberal ekonomizmi" ile badamas mmkn deildi. Mstani bedeviler mlklerinde bylesi bir "tekicilik" tahayyl edemezlerdi. Nitekim edemediklerini gsterir en nemli gelime Hz. Peygamber vefat ettiinde yaand: rtidad!

fj/,

| M I I I T A / 11 Alt I

CAHLYE

DNEMNDE

VAH

KAPTALZM

55

I1. \i'il m m.lun vt-l.itim, hastalanp yataa dt l u y t l u .lylii/ dinden dnc (Irtidad) hareketleri ba gsI. M! \ I liil lllglnlc se Mekke'deki Krey ile Medine'deki Evs ve I li/in, I lilrl i l.un, tim Arap yarmadas dinden dnd yani illl.nl elli yle k, Arabistan bata aa Daru'r-ridde (Dinden (leunle yurdu) haline geldi. Vakidi'nin kitab srf bu konuyu an l.l (iazavtu'r ridde (Dinden dnme savalar). "Dide dnme" denilen ey, aslnda Allah', ahiret gnn, peygamberi, Kuran, namaz, orucu, hacc inkr etmek demek deildi. Tek bir ey sylyorlard: Zekt vermeyiz! Peki, neden? Neden her eye evet ama zekta hayr! Bu balanty kurarsanz, neden "cahiliye dneminde vahi kapitalizm ve liberal ekonomizm vard" ne demek anlarsnz. Tabii buradaki zekt "krkta birci zekt" deil. Zenginlerin mallar zerinde toplumun/kamunun (yoksullarn, muhtalarn) hakk olduunu kabul etme, bu mlk anlayn benimse anlamnda zekt... Nafakadan (temel ihtiyatan) fazlasnn kenz olduunu kabul anlamnda zekat... Liberal ekonomizm eer tutarl olmak istiyorsa bunu kabul edemez. Nitekim Arap toprak aalar ve kervan tacirleri kabul etmedi ve irtidad etti. rtidad edenlerin kimler olduuna baktmzda bunlarn, " Allah dilerse doyurur, bize ne" (Yasin: 47) diyen, "Mallarmz hususunda istediimizi yapamayacamz sana namazn m emrediyor" (Hud: 87) anlayndaki, "Yanlarndaki ile eit hale geliriz korkusuyla malndan vermek istemeyenler" (Nahl: 71), mal ve mlk sahipleri, devrin toprak aalar ve kle tacirleri olduunu gryoruz: Yemen'de Esved el-Ansi... Yemame'de Museyleme... Tuleyha el-Esedi... Seccah et-Temimi...Ve daha niceleri... Bunlarn ou ayn zamanda khin, sihirbaz, cinci, falc tiplerdi. Peygamberlik de iddia ediyorlard. Bunun daha fazla mal, mlk ve iktidar getirdiini grerek gya peygamberimizi taklit etmeye kalkmaktaydlar. Taklit etmeye yanamadklar tek ey vard: "Bana ve Haimoullarna zekt haramdr!" anlay...

II

unku Hz. Peygamber deil kendisine slalesine bile zekt, mal mlk verilmesini yasaklamt. Ceketi ile gelip ceketi ile gitmeyi peygamberliin alameti olarak gryordu. Btn zekt, sadaka ve nfaklar yoksullara datmaktayd. Peygamber taslaklar ite buna yanamyor, hep kendilerine istiyorlard. rnein Museylime peygamberimize yazd mektupta yle demiti: "Allah'n Resul Musyelime'den Allah'n (teki) Resul Muhammed'e... Yeryznn (Arabistan'n) yars Kurey'in yars benim. Bu ite sana ortak oldum. Cebrail bana da geliyor " (Ibn Hiam, Sre, c. 4, s. 247) Esved el-Ansi de irtidad ettiinde yle demiti: " Topraklarmzdan artk alamayacaksnz, toplamakta olduklarnz vermeyeceiz." (Taberi, Tarih, c.3, s. 214). Dinden (zekttan) dnenlerin isyan ettikleri yerlerde valilere kadlara, mescid ve cami grevlerine deil de; "zekt tahsildarlarna" saldr dzenlemeleri ve birounu ldrmeleri asl amalarnn ne olduunu gsteriyor... Bunu nasl yorumlamalyz? hanmca bu Sami/Arab muhayyilesinde zaten varolan basit bir eskisi olunce yeni peygamberlik ilan" vakas deildir. Bu, esas itibariyle yeni toprak dzenine, mal blmne ve mlk anlayna itirazdr! Mlkte irkin ortadan kaldrln ve mlkn Bire/Btene iadesini (tevhid) kabullenememedir. Ve tabii Arap/Bedevi vahi kapitalizminin can ekimesidir. syan edenlerin her eyi kabul edip, yalnzca zekta/infaka/tasadduka itiraz etmeleri apak bunu gstermiyor mu? Ancak ne var ki, bu yeni dzenin Hz. Ebubekir'in gayretlerine ramen fazla srmediini gryoruz. Hz. mer'in ve Hz Ali'nin akbetine baktmzda can ekimenin kendine dhili bir damar bularak yemden hortlad ortada. Fazla deil 20-30 yl sonra tekrar eski dzene dnlm, cahiliye dnemi tccar zihniyeti diyar-

AA

| Mili I M I l

AKI

1,11 t M'im nl..k Unzer'in ahsnda "yeni k" ssz llere ><>1111m11<) p,m Imgulr de dirilebilmi deil. (lml. birlikte gmlen o kadar ok ey var ki. Bakyorsunuz "Rzkn onda dokuzu ticarettir" sz dillere pelesenk olmu, hadis diye dolanyor. Hlbuki mal yma hrsls tefeci bezirgnlarn laf olduu besbelli. Hadis deil; Ktb- Sittede (Buhari, Mslim, Trmizi, Nesai, bn Mace, Ebu Davud) aradm taradm, yok! i hadis kitaplarnda var mdr bilmiyorum. Gazalinin ihyasnda kaynak verilmeden geiyor, eh bunun stne sz olmaz, deil mi(!). stne stlk "Ben mslmann zengin olann severim" gibisinden tamamen uydurma olanlar da cabas... Oysa dorusu u: "Allah alm-satm (bey'a) helal, faizi haram klmtr." (Bakara: 275). Bu ise, insanlarn insani ihtiyalarn aldatma, sahtekrlk, yolsuzluk, smrmeye kalkma olmadan birbirlerinin farkl yeteneklerinden yararlanarak drste karlasnlar diyedir... Byle olmal ki, mal ymak ( kenz) aramzdan birka zenginin arasnda dnp dolanan bir devlet olmasn yani imtiyaz ve snf farkll yaratarak otorite arac haline gelmesin... lki ekonomi, ikincisi ekonomizmdir. te yandan Ktb-i Sitte'de gemesine ramen rnein u hadis unutulmu: " ey ortaktr; su, ate ve mera." (Ebu Davud, Buyu, 3016; bn Mace, Ahkm, 2463). Bunlar Kurann "lehu'lmlk" iarna tamamen uygundur, onu tefsir etmektedir... Velhasl, ekonomi iyidir, "ekonomizm" deil! Kapitalizme oktan abdest aldrmz da haberimiz yok. Cahiliye ekonomizm ve kapitalizminin modern ekonomizm ve kapitalizmle ele ele vererek (neredeyse komplo teorisi kuracam) slam' ahdamarndan teslim almas ne hazin! Yeni bir kardelik iktisad, retim ve paylam dzeni lazm. Yeni bir k lazm, kesinlikle!

EN BUYUK KAMU

AMU szc eski (11. yy) Trke'deki "kamug "dan geliyor. Dil devriminden sonra Arapa "amme "nin yerine kullanlmaya balanm. Arapa'da "amme" deniyor; herkese, genele ait olan (amme), genel (umum), genellikle (umumiyetle), millet, topluluk (mmet), genelin iinden kan (umm), genel, tm (m), genelin konutuu Arapa (mmice) vs... Bat dillerinde "pan" eki bu manay veriyor; herkesin topland yer (panayr), herkese alan (pankart), tm tanrlarn tapna (panteon), genel grnm (panorama), tanrnn her varlkta olmas (panteizm) vb... Trke dil, tarih ve kltr evreninde "kamu" denilmi; "lger kurgaru slep tirmi kubratm Kamag yiti yz er bolm." (Douya batya asker sevk edip toplamt, Hepsi yedi yz er olmu.) (Kl Tigin Abidesi) "Trk kara kamag budun ana timi" (Trk halk kitlesi yle demi) (Kl Tigin Abidesi) "Kamug a yise ise ahr todur

MUIN

i A

ANI

EN

BYK

KAMU

Ki.1 m klfl (ilse alk kodur." (Ihl h ular yer vc ierlerse, nihayet doyarlar, Agzl adamn al ancak lmle nihayete erer.) (Yusuf Has Hacip) "Biz kimseye kin tutmayz Kamu lem birdir bize" (Yunus Emre) Grld gibi "kamu" szc, Trke dil, tarih ve kltr evreninde "hepsi, herkes, btn, tm" anlamnda kullanlyor. Hl da yle... "Km" kelimesi de bu kkten geliyor. Altay lehesinde hala Km olarak kullanlyor. Daha sonra Km, "aman" oluyor. Osmanlca'ya Farsa'dan geen Kam ise "zaman, sre, sre" (dehr) ve onun verdii "mutluluk, tat, sevin" demek. ( Km alalm). Eski Fars dininde "Zurvan" zaman tanrsyd. Dolaysyla Kmu, ister eski Trk dininden gidin, ister eski Fars dininden gidin "herkese ait olan" ifade ediyor. Kur'an'da Salih kssasnda anlatlan "Allah'n devesi" (.Ngatallah) da bunu anlatr. "Allah'n devesi" herkese ait olan, hi kimsenin zel mal olmayan yani "kamuya ait" olan ifade iin rnek verilir. Malum, Salih kssas "Allah'n devesine dokunmayn" diye biter. Yani "kamuya" dokunmayn, herkese ait olana, ortak alana destursuz girmeyin." denmek istenir. Trke'de hala kullandmz "Allah'n da, Allah'n suyu" deyimleri bu manay artrr. Bu nedenle bir eyin Allah'a ait olduunu sylemek, herkese (kamuya) ait olduunu sylemek demektir. Bu durumda eski Trk dininden gidersek aman, herkese ait olan adna konuan demek olur. nk aman herkese ait olanla iliki kuran, ondan haberler getiren, onun adna konuan demektir.

"Kamu "nun zaman iinde istismar edilerek, btn zamana, tme, herkese ait olana ait (kamu) olmaktan kp, herkes adna konuanlarn (amanlarn) alan haline geldiini gryoruz. Onun iin bugn Trkiye'de "devlet amanlar" var. Onlar herkese ait olan (kmu) adna konuuyorlar ve kamuyu kendi tekellerine alarak amanlk yapyorlar. Kamu'dan zengin oluyorlar. Herkese ait topraklar (kamu arazilerini) ve herkese ait serveti (kamu maln) kendilerine balanm zel hazine sanyorlar. yle ya "Km" adna konuan "aman" zengin olmayacak da kim zengin olacak? O, O'nun elisi, habercisi, glgesi, temsilcisi... Farsa dil, tarih ve kltr evreninde "Peym-ber" ( haber-getiren) ile Arap dil, tarih ve kltr evreninde "Resul" (eli) ve "Nebi" (haberci) ayn manalar artrr. Ancak Peygamber ile aman arasnda ok nemli farklar var fakat bu yazda konumuz bu deil. Baka bir yazda buna deineceim. u kadarn syleyelim ki ummi "Nebi" veya aziz "Resul", esasnda dinler tarihinde herkese ait olan (m/ km) ve onun adna konuan (aman, Haman, Brahman, Haham vs.) istismarnn sona erdirilmesine dair byk "devrimi" ifade eder... Buradan gelmek istediim yer uras: "Allah" en byk kamudur! nk Allah, d dnyada grnr bir nesne deildir. Bu nedenle herkese ait olan, tm, btn ifade eder. Bir eyi O'na nispet etmek, herkese, tme, btne nispet etmek demektir. Bu nedenle Ali eriati'nin dedii gibi Kur'an'da geen (sosyal ierikli ayetlerde) "Allah" kelimesinin yerine "en-ns" (herkes, tm, halk, insanlk) kelimesini koyun manann pek deimediin grrsnz. Zira Allah, herkesin yaratcs, tm evrenle ilikili olan, btn insanln Rabbi ( Rabbi'n-ns), tm insanln meliki (Meliki'nns) ve tm insanln tanrs (lahi'n-ns) ve Yunusun tabiri ile "kamu lemin" Rabbi'dir. Dolaysyla Allah adna konumak, herkese ait olan adna, tm

I MLK

YAZILARI

EN

BYK

KAMU

61

insanln Rabbi adna konumak demektir. Bu nedenle "Allah" gelmi gemi en byk "kamu" iddias ve davasdr. Peygamberler bu nedenle "umm"dirler. Yani kamunun iinden kan, "en byk kamu"nun davasn gdenlerdir. Bu nedenle yaptklar ilerden dolay insanlardan hibir "cret" istemezler. Zira kamu lem adna sylemler, iler ve eylemler yapmaktadrlar. Bunlar "zel menfaat" veya "kiisel kar" arac olarak asla kullanlamaz. Kullanlrsa bunun ad "istismar", bunu yapan da "simsar" olur. Yani herkese ait olan kendine yontan, onu kendi kar iin kullanan demek olur. Veya "baron" yani herkese ait olan kendi tekeline alan, ondan kendinden bakasn yararlandrmayan demek olur. Bu nedenle din simsar ile devlet simsar, din baronu ile devlet baronu arasnda tutum ve davranlar asndan fark yoktur. Her ikisi de "herekse ait olan" istismar etmekte ve onlar zerinde kiisel kar salamaktadr. Demek ki insanlkta en byk kamu dinde, bir millette en byk kamu da devlette tecelli edendir. Dnn... Bir insan kyor ve "Allah benimle konuuyor. Size unlar yapmanz emrediyor. Bunun iin bana itaat edin" diyor. "Herkese" ait olan arkasna alyor. "Tm" evrenin sahibi, "btn" her eyi kuatan adna ortaya kyor. Eer insanlar buna bir inandrrsa yapamayaca ey yok. nk byle bir "karizma"y baka hibir yerde bulamaz ve dndklerini kendi bana asla yapamaz. ok kuvvetli, herkese ait, genelin sayg duyduu bir ey adna konuuyor olmas lazm ki herkes dinlesin. te din davas bunun iin gelmi gemi en byk kamu davasdr. Fakat bu iki ucu keskin bak srt bir iddiadr ayn zamanda. Ya yalan sylyorsa, ya aldatyorsa?

Elimizde bunu test edecek bir l, bir kriter olmal deil mi? te bu l "Sizden hibir cret (karlk/kar) istemiyorum" dur. (Yunus: 70, Enam: 90, Hud: 51, Yusuf: 104, Furkan: 57, uara: 109, 127, 145, 164, 180, Sebe: 47, Yasin: 21, Sad: 86, ura: 23, Tur: 40) Bunun iin, Peygamberimize, gelmi gemi en byk kamu davasna daha balarken "Servet yma hayallerine kaplma" (Mddesir: 6) denmitir. yle ya, bakalm zel hayatna... "Kamu"dan elde ettii ne var? Zimmetinde, zelinde ne var? Hibir ey! "Geride bir ka kap ve Kitap"; baka hibir ey yok! u halde bata din ve devlet olmak zere btn "kamu"lar iin ezeli ve ebedi rnek bu olmak icap eder. "Kamu" bir millet veya lke hayatnda ise "devlette" tecelli eder. nk devlet, herkese ait olan ifade eder. Onun iin kamudur. Hibir "zel" (kii, kurum, kesim, aile, hanedan, mahalle vs.) kamudan menfaat deviremez, servet yamaz, zimmetine mal ve para geiremez. Geirirse o bir simsardr. Keza hi bir zel (kii, kurum, kesim, gurup, aile, hanedan, mahalle vs.) kamuyu kendi tekeline alamaz. "teki" olarak grdn kamudan dlayamaz. "Buras benim/bizim" diyemez. Derse o bir barondur. Bu nedenle herkese ait olanda (kamuda) yalnzca "ortak iyinin iktidar" geerli olmak icap eder. Bu ise simsar hortumlarnn ve baron tekellerinin "ortak alandan" temizlenmesi manasna gelir. Esasnda siyaset bunun iin vardr.

62

| M DK

YAZILARI

EN

BYK

KAMU

Kamu grevine balayan herkesin, bu nedenle "eketi ile gelip eketi ile gitmeye" raz olmas gerekir. Yaptklarnn karlnda "Hibir cret istemiyorum" demesi gerekir. nk ald geimlik maa dnda hibir hakk yoktur, olamaz. Alrsa herkese ait olandan (kamudan) alan bir hrsz olur. yi giyimli, dzgn grnml, kravatl bir hrsz... Bunun iin kamu yetkisini kulland iin rvet alan da, kamu da iini yrtmek iin rvet veren de melundur. Demek ki, kamu davasna atlann mal beyannda bulunmas bouna deil. Ayn ey en byk kamu olan Allah davasna atlanlar iin yz misli bouna deil. Onlarn da mal beyannda bulunmas gerekir. Malum, Hz. Peygember lmne yakn; "Bilmiyorum, belki kamam bir daha Bu ne demek? "Mal beyannda bulunuyorum!" demek... Yani: te geldim, gidiyorum... 23 yl en byk kamu (Allah) adna konutum. Onun adna iler yaptm. Siz, ne Allah', ne de Cebrail'i grmediniz. Fakat bana inandnz. nancnz test etmenize imkn veriyorum. te srtm; hakk olan gelsin almaya! Varsa bir hak yediimi, zimmetime para geirdiimi, simsarlk veya baronluk yaptm iddia eden, gelsin, ispatlasn! Allah'tan vahiy alma, onlar size iletme ve nasl yaanacan gsterme srem (kamu grevim) bitti. in sonuna geldik. te srtm, ite evim, ite zelim... Hakk olan, bu iten rant elde ettiimi, "Allah" diye diye kiisel servet ydm, kendime yonttuumu dnen varsa gelsin... Yok! "Geride bir ka kap ve bir Kitap"dan baka hibir ey yok! buraya

Kimsenin geri isteyecei bir ey yok. Geride yerine tayin ettii birisi bile yok; ne veliahd var, ne slalesi, ne hanedan, hibir ey yok! "Kuru hurma yiyen bir kadnn olu" olmaktan ve "el-emin" (drstlk abidesi) olarak anlmaktan baka bir sermayesi yok. Balarken byleydi, giderken de yle... "Kim gitti derse vurun!" diye ayaa frlayanlardan, "Hayyu la yemuttur yaayan, yerinize oturun!" diye teskin edenlerden ve hkrklardan baka ortalkta hi bir ses yok! Ne mal var, ne miras, ne veliaht... Yapt peygamberlikten kaynaklanan hibir kiisel malvarl yok! Hlbuki Karun'u bine, onbine katlayabilecek frsat ve imknlar nnde seriliydi. Lekesiz bir mr, erdemli ve drst bir hayat, erefli bir yaam, geride bir ka kap ve bir Kitap'dan baka hibir ey yok! Byle yapmakla ne byk mesajlar verdiini ah bir grebilsek, ah! Brakt o byk mesajn ruhundan habersiz olanlar bunu anlayamaz. Bunu anlayacak idraki din ve devlet bezirgnlarnda bulamazsnz. nk onlara gre "Karlk (ecr/cret) istemiyorum" demek haybeye krek ekmektir, dahas enayiliktir. Oysa "En byk kamu" adna sylem ve icraatta bulunmann "ne demeye geldiinin" gsterildiinden habersizdirler. Kamu ilerinde "eketi ile gelip eketi ile gitmenin" ne demek olduunu havsalalar almaz. "En byk kamunun" olduunu dnemezler. btn kamulara esin kayna

te srtm; hakk olan gelsin olmaya" demiti...

Dnyann direinin bu olduunu gremezler. nsanlkta, "adalet" diye tutuan her devrim ateinin, kvlcmn buradan aldn nereden bilecekler?

ylj | M L K

YAZILARI

MEKKE'NIN VE M E D I N E ' N I N ILKLERI

2 Eyll 1980 darbe yllar bizim frtnal genlik yllarmzd. O dnemde "kurtarlm blgeler" vard. Her grup "kurtard" blgede "ilklerini" uygulard. Blgeye giri kta bir "militan" kimlik kontrol yapard. rnein bizim blgede oru yemek yasaklanr, ban aanlar uyarlr, ezan okununca esnafa "Camiye..." denirdi. Duvarlarda "Tek yol slam", "slam gelecek vahet bitecek", "Aknclar" vs. yazard...

Yine -bu daha sonralar ama manzara ayn- rnein: eenistanda mcahitler bir blgeyi ele geirince "ilk" olarak "eriat mahkemesi" kurarlar, yargladklar garibana 100 krba vururlar, bunu da fotoraflayp dnya ajanslarna gnderirler ve bylece eenistana eriatn geldiini dnyaya duyururlar. Demek byle oluyor bir beldeye eriatn gelii(l). Yine rnein, teki blgede mehter marlar alar, her yana Trk bayraklar astrlr, gelene geene "Trk devletlerini say" vs. diye sorulurdu. Duvarlarnda da "Kanmz aksa da zafer slam'n", "Komnistler Moskova'ya" diye yazard... Yine rnein, beriki blgede de bankalar kundaklanr, vitrinler indirilir, ilk frsatta lks maazalar baslarak mallar halka datlrd. Devrim mahkemeleri kurulur, duvarlarnda da "Mahir, Hseyin, Ula, Kurtulua kadar sava" yazard...

MLK

YAZILARI

MEKKE'NN

VE

MEDNE'NN

LKLER

ehirler, mahalleler parsellenmiti. Her grubun "frsat eline geince" ilk ne yapacan bylece grm olurdunuz. "Eline frsat gese ilk ne yapardn" diye sorulur ya... Veya "Padiah olsan ilk ne yaparsn" gibi... Ama hi birinin de ne eline frsat geti ne de padiah oldular. Tanklar hepsini de ezdi geti. "Eline frsat geenler" bakas oldu ve sorular, sorgular, mahkemeler deiti. Onlar da ele frsat geince ilk ne yaplrsa onu yapt. Yargladlar, astlar "Atatrklk" ezberlettiler. nk onlarn "ilkten" anladklar da buydu. Eline frsat geiren aklnda "ilk" ne varsa onu yapyordu. Aradaki fark tankn, topun kimin elinde olduuydu. Bunun iin "ilkler" nemli... nsanlarn eline frsat geince "ilk" ne yaptna bakn... Bilinaltn yanstr ve geleceine ayna tutar. imdi aradan 30 yl geti. Ben artk 30 yl nceki gibi dnmyorum ama hala yle dnenler olduunu ok iyi biliyorum. Bu yaz biraz da onlara... Bakn, Kur'an Mekkede ilk nereden balam ve Hz. Peygamber Medinede "eline frsat geince" ilk ne yapm? Kurandan balayalm. u drt husus nemli: 1- Kur'an "Allah'tan ilk inen surelerde en ok ne olarak bahsetmi? 2- Kur'an ilk inen surelerde en ok hangi konu zerinde durmu? 3- Kur'an ilk inen surelerde en ok kimi eletirmi? 4- Kur'an ilk inen surelerde hangi kssalar anlatm? Bunlar bize ok ey retecek... Baktmzda, ilk olarak, ilk 20 sure boyunca srekli "Rabb" sfatnn ne karldn gryoruz. yle ki Hira maarasndaki

ilk ayetler bile onunla balyor: "Oku yaratan Rabbinin adyla. nsan sevgiden; ilgi ve alkadan yaratt. Oku! Senin Rabbin ok cmerttir. Kalemi kullanmay retti. nsana bilmedii eyleri retti." (Alak: 1-5) Tek tek inceledim, ilk sureler boyunca bu hep byle gidiyor. Peki, neden? nk "Rabb" Seyyid Kutup'un yorumlad gibi itikadi veya Mevdudi'nin yorumlad gibi siyasi olmaktan ziyade "iktisadi" ierii olan bir kavram. nk Mekke'de kurulu dzenin ekonomi-politii bunun zerine kuruluydu... tikad da siyaset de buradan kmaktayd. Kbe'nin iindeki putlara hediyeler getirilmese bu putlarn kymet-i harbiyesi yoktu. Nitekim Ebu Cehil, peygamberimizle yalnz kaldklar bir anda yle demiti: "Muhammed, sylediklerin aslnda doru eyler ama bu putlar olmasa Kurey a kalr..." Rabb, besleyen, byten, doyuran, ekmek, su, yiyecek, iecek veren demek... Mekke'ye hkmeden tefeci bezirgnlar Mekke halkn doyurann, besleyenin, ekmek, i ve a verenin kendileri olduunu iddia ediyor ve bunu baa kakyorlard. Mekkeli bir ksz kp da "Rabbimiz Allah'tr!" deyince beyinlerinden vurulmua dndler. Bunu sarsc bir tehdit ve ayaklanma giriimi olarak grdler ve bu sz ortaya atan asla affetmediler. Buradan, neden srekli olarak "Rabbiniz Allah'tr" vurgusu yapld anlalyor olmal. Demek ki, esasnda irk, putlarn glgesinde "mal ymakla" ilgilidir. Bu durumda tevhid de bu mallar "bire/btne" iade etmekle ilgili olmu olur. te bunu yapan irkten arnmtr: "Arnp temizlenmek iin maln veren (kurtulmutur)/Ellez yu't mlehu yetezekk" (Leyi: 18). Hal byle olunca tatan tahtadan yontulmu putlara tapnp durmann da bir anlam kalmyor, deil mi?

MLK

YAZILARI

MEKKE'NN

VE

MEDNE'NN

LKLER

kinci olarak ilk inen surelerde en ok ne zerinde durulduuna baktmzda, bunun mal yma (kenz) ve mlk biriktirme, yani zenginlik ve yoksulluk meselesi olduunu gryoruz. Bugnk tabirle "haksz kazan ve gelir dalmndaki eitsizlik". .. Kur'an, asl buna irk diyor. "Nasl olur?" diyorsanz, aadaki ayetler ilk inen 20 sureden... Ayet numaralarn vermekle yetinmiyor, nuzl srasna gre meal metinlerini bizzat aktaryorum, ltfen dikkatle okuyunuz: "nsan kstaha azgnlk eder. Kendini her trl ihtiyacn stnde grr. Oysa Rabbinedir dn..." (Alak: 6-8) "Zenginliine zenginlik katm da ne olmu?" (Kalem: 14) "Karlksz harcamada bulunun, bylece Allah'a gzel bir bor (karz- hasen) vermi olursunuz..." (Mzemmil: 20) "Servetyma hayallerine kaplma..." (Mddesir: 6) "Kahrolsun Ebu Lehep iktidar, kahrolsun! Zenginlik ve iktidar onu kurtaramayacak!" (Lehep: 1-2) "(Peygamberin) dir..." (Tekvir: 24) "Dnya hayatm tercih ediyorsunuz aysa ahrettir daha hayrl ve daha kalc olan..." (A'la: 16-17) "Kim malndan (Leyi: 5-7) "ksze vermiyorsunuz, yoksulu doyurmaya tevik etmiyorsunuz, her eye agzllkle saldryorsunuz, mala mlke gznz doymuyor ydka seviyorsunuz..." (Fecr: 17-20) "ksz hor grme, isteyeni geri evirme..." (Duha: 9-10) "nsanolu Rabbine kar nankrdr, ele geirme hrs gzn brmtr..." (Adiyat: 6-7) "Biz sana bol nimetler (doruluk, drstlk, gzel ahlak) verdik. Sana kin besleyendir asl kk kuruyacak olan..." (Kevser: harcarsa ona cenneti kolaylatracaz!" ald bilgiler onun geim kayna deil-

/1,3) "Bir zenginlik yardr oyalanp duruyorsunuz, mezarlarnza girinceye kadar sren bir oyun ve oyna... Bunun sizi nasl bir ate emberine yuvarlamakta olduunu okyaknda greceksiniz..." (Tekasr: 1-6) "Dini yalanlayan (dinin direini ykan) kimdir bilir misin? ksz hor grr, yoksulun halinden anlamaz. Gsteri iin namaz klar, dua eder, vay onlarn haline!..." (Maun: 1-6) "Zenginliini her eye yeterli grene bak..." (Abese: 5) "Boyuna mal istif ederek sayp durann vay haline! Sanr ki mal kendisini sonsuza dek yaatacak..." (Hmeze: 2-3) "Patlayncaya kadar yiyin; sefa srn biraz, siz gnaha batmlar!" (Mrselat: 46) "Bilir misin nedir zor olan? Bir kleyi zgrletirmek... Zor zamanda vermek... kszn ban okamak... Dmn elinden tutmak... man etmek, glklere gs gerip aclar paylamak; sevgi ve merhamet yuma olmak..." (Beled: 1218)... Bu byle uzayp gidiyor... Bunlar Mekke'de ilk 3-4 ylda inen ayletler. "lk mesajlar" bunlar. .. Hemen her inen ilk surede bu meseleye girildiini, dier konularn bunun desteklemek iin ele alndn gryoruz. "Allah" , "din", "iman" konular yle soyut bir teoloji tartmas olsun diye ele alnmyor. Bunlarn hepsi ii gayet dolu, ete kemie brnm, canl, diri, yaayan ifadeler... Sokaktaki bir durumu, tavr al, itiraz, isyan ifade ediyor. rnein, Allah'a irk komak, "mal ymak" demek. Allah'tan yana olmak da "vermek, paylamak, blmek ve bylece arnmak" demek, byle... Kz ocuklarn diri diri gmmek "Allah'a sava amak" demek. Allah'tan yana olmak da "o ocuklar kurtarmak", byle... Kleleri zgrletirmek, dmn elinden tutmak, kszn ban okamak, zor zamanda vermek "Allah'tan yana olmak" demek. Allah' hie saymak ise "bunlar grmezden gelmek" de-

MLK

YAZILARI

MEKKE'NN

VE

MEDNE'NN

LKLER

mek, byle... Felsefenin, kelmn, teolojinin Allah' deil bu! nc olarak ilk inen surelerlerde kimlerin eletirildiine baktmzda Mekke'ye egemen olan Kbe etesinin yani "Yeda Ebu Lehep'in hedef alndn gryoruz. Bunlardan ehrin kaderine hkmeden eleba 7-8 tefeci bezirgnn ilk surelerde ok sert bir ekilde eletirildiini gryoruz. Bunlarn ellerinde Kbe'ye gelen hediyeleri, srlar, develeri, altnlar, gmleri, mcevherleri (enam) i etmekten kaynaklanan devasa bir mal ve servet vard. Bununla tefecilik yapyorlar, bor veriyorlar, deyemeyenlerin kendilerini kleletiriyorlar, karlarn, kzlarn da genelevlerinde altryorlard. Allah, Kbe, din ve insan ticareti iren boyutlara ulamt. "Yeda Ebu Lehep" bu demekti... Yeterince ayet mealleri verdim, konu uzamasn, ilk surelerde "Mekkeli zengin" eletirisinin yapld yerler unlar: Daha ilk surede; Alak 9-19'da Ebu Cehil... Kalem 10-15'de Utbe b. Rebia... Mddesir 11-25 arasnda Velid bin Muire ki, en Karunlar buydu... Lehep Suresinin tamamnda Ebu Lehep ve kars... Leyi 8-11'de Umeyye bin Halef... Tabii bunlarn hi birisinin ismi verilmiyor, rivayetlerden karyoruz. Zaten nemli olan da isim deil, "tipoloji'dir. nk bu tipler her ada var. Onun iin olmal ki, hi birisinin ismi verilmiyor; tavrlar, tutumlar, hrslar, bencillikleri, cimrilikleri, marklklar, kstahlklar vs. ne karlyor. lk sureler byle onlarca rnekle dolu. Birka tanesi sanrm yeterli. Buradan Kurann "ilk" nereden baladna dair ipular karyoruz. pucu eksik oldu; apak, ayan beyan ortada olan bir k tutma, yol gsterme... Drdnc olarak, Kur'an'n ilkin hangi kssalar anlatldna baktmzda, Kalem suresi 17-32'de anlatlan "Bahe sahipleri" kssasnn ilk, ems 11-15'de anlatlan "Salih'in devesi" kssasnn ikinci kssa olduunu gryoruz. Daha ilk ayetlerde neden bunlar anlatlyor? Tevhid ars ne-

den bu kssalarla balyor dersiniz? nk her ikisi de haksz kazan, gelir dalmndaki eitsizlik yani zenginlik ve yoksulluk meselesi ile ilgili... Paylam ve blm ile ilgili... Mal yarak deil; vererek arnma ile ilgili... Bahe sahipleri kssas, servetine ar gvenen iki zenginin bencilliini, hrsn, agzlln anlatr. Onca servetlerine ramen yoksulluk meselesine Fransz'drlar. yle ki, bahelerinden/ balarndan yoksullar gelip de almasn diye sabah erkenden kalkp gidecek kadar bencil, agzl ve Allah' (kimsesizi, yalnayakly, yoksulu, ksz) hie sayar havadalar... Ama sabah geldiklerinde bir afetin ktn grmler ve onca servet yok olup gitmitir... Salih in kavmi Semudlular da agzl, saldrgan ve zenginlemekten daha dorusu haram yiyicilikten gz dnm bir topluluktur. yle ki, en iyi bildikleri sahipsiz bulduklar her eyi talan etmektir. Onlara sahipsizliin, herkese (kamuya) ait olmann rnei olarak Allah'n devesi (Nagatallah) rnei gsterilir ve "Ona dokunmayn!" denir. Zira bir eyin Allah'a ait olmas demek hi kimseye ait olmayp herkesin ortak mal olmas demektir. yle ya toprak ileyenin, su ienin, hava soluyanndr! Bunlarn her biri "Allah'n devesi" olup dokunulmamaldr. nk ltuf ve nimet; dolaysyla da herkese ait "evrensel kamu "durlar... (bkz. "Allah'n devesine dokunmayn" balkl makale). Kur'an'n Mekke'deki "ilkleri" bunlar... Bu yazda "ilkleri" iliyoruz, sonrakiler var daha. Mesela Medine'nin ortalarnda, sonlarnda gelenler. Onlar da duysanz feleiniz aar. rnein u: "Zenginler mallarm yanlarndaki ile eit hale geliriz diye paylamyorlar. Allah'n nimetini mi inkr ediyor bunlar?" (Nahl: 71). Sylem bu, ar bu, ana tema bu... Rabbi, tevhidi ve irki bu balamda anlamazsanz, teoloji ve kelam vadilerinde dolanr, havanda su der, gerek hayattan kopar;

7 i

| miii

t K

MEKKE'NN

VE

MEDNE'NN

LKLER

7 3

M|.|||.|I (i> t hu ! .y<11 m11/

M . n . . . l k i ll l l l i l.

olmadn!, Medinedeki "ilklerden

lt Uy.llll I* '.nyl inin i IMW 11 l'ry^.iMcr Medine'ye geldiinde "ilk" ne syledi ve ne yaptr Yunl "eline frsat geince" ilk yapt neydi? Malum, Medineliler onu okuyla karlayarak, hayli yorucu geen l yolcuunda beraber hicret ettii "arkada" Hz. Ebubekir'e yneldiler. "Hayr" dedi "Allah'n Resl odur, ben Ebubekir'im..." Hz. Peygamber yksek bir yere kt, elinde megafon yoktu ta- bii, ama o halde yaln ve yksek bir sesle Medine'nin semalarna "ilk" unlar syledi: "man etmedike cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedike de iman etmi olamazsnz. Birbirinizi sevmek iin de aranzda selam yaynz... Kin tutmayn, haset etmeyin, hastmlamayn, ey Allah'n kullar karde olun! Bir Mslmana gnden fazla kardei ile dargn durmak yakmaz..." Peki, "ilk" yapt neydi? Mescit amadan nce, ezan balamadan nce, oru, hac balamadan nce "ilk" yapt neydi? 183 aileyi birbiri ile "karde" yapt! Aileler kardelerini alarak evlerine gtrdler. Ne varsa bltler ekmei, a. Har yaptlar ehre sevgiyi, bar... yle ki, on aile bir inein stnden iiyordu. Kur'an bu durumu yle anlatr: "Bu ekilde sevgi ve merhamet yuma haline gelenler artk Allah'n kitabnda birbirlerinin can yoldalardr!" (Enfal: 8/75).
.i.,

iro pratiine nasl dkldn grr-

Hani "eriat, tarikat yoldur varana, hakikat, marifet andan ieru" diyor ya Yunus, bunu hep batnilikte kullanyorlar. Tasavvuf vadilerinde dolanp gerek hayattan kopuyorlar. Bu mehur lemeyi de gerek hayat mecralarna ekerek yorumlayalm, bakalm neymi? yle dnsnler mesela, neden hi byle anlamazlar: Peygamberimizin Medine'de yapt ilk i kardelik ilan olup slam' hakikat dzeyinde anlamayd. lk, asl ve esas olan buydu! Burada sen-ben yoktu; biz vard. Her ey bire/btne katlmt, gerek anlamda "sosyal tevhid" buydu! Sonra sen tarikat dzeyine gerileyince maln krka blersin, l'i benim, 39'u senin dersin. Sonra eriat dzeyine inince maln krka blersin, 39'u benim, l'i senin dersin. Oysa aslolan daima "ilk" olandr; hakikat, gerek, hedef, gaye, ufuk buradadr. Peygamberimiz ite bu ufku gsterdi... Hakikat, tarikat ve eriat anlayacaksanz byle anlayn, bir ey kaybetmez, bilakis ok ey kazanrsnz... "Mekke'nin ve Medine'nin ilkleri" bizimde ilklerimiz olsun, asl o zaman Kuran iliklerimize ileyecek, yreimize inecek, ete kemie brnecektir...

YOLSUZLUK YAPAN SAHABE' IIN INEN AYET

Dindarlar yani Allah'a ve ahiret gnne inandklarn, Kur'an okuduklarn, Peygamberin yolundan gittiklerini syleyenler lkelerinin "derin vicdan" olmak durumundadrlar... nk Kur'an, iinde yoksulun ve an davas yoksa, bylesi dindarlk iddialarnn gsteri ve sahtekrlk olduunu syler (Maun Suresi). Yolsuzluk yapan "sahabe" bile olsa deifre eder. "Cemaat" duygusunun "adalet" duygusunun nne gemesine asla izin vermez. te size bunun en arpc rneklerinden birisi... Rivayete gre, Tu'me b. Ubeyrik "zrh yolsuzluuna" bulamt. Bir zrh zimmetine geirmi ve olay bir Yahudi'nin zerine atmt. alnt zrh kendinden istenince inkr etti. Hakknda "soruturma" alnca Tu'me'nin yaknlar Hz. Peygambere gelerek olay Yahudi'nin yaptn dorulamasn, bu ynde hkm vermesini istediler. Hz. Peygamber de "zahire" bakp lehlerinde karar vermeye eilim gsterince Nisa suresinin aadaki on ayeti (105-115) nazil oldu... Ayetlerle yapt hrszlk ve yolsuzluk ifa olunca Tu'me b. Ubeyrik bunu kendine yediremeyerek Hz. Peygamberin aleyhine dnd ve "m'minlerin yolundan" ayrlarak mriklerin safna geti. Mekke'de yine bir hrszlk olaynda

R memlekette "yolsuzlua" kar en ciddi itirazlar dindarlardan gelmeli...

()

| M i m

Y A / I I AH

'YOLSUZLUK

YAPAN

SAHABE'

NEN

AYET

77

O/n lr yklan l> duvarn altnda kalarak ld... (Razi, bn KeN, Kilu) l^lc Nonld alara yol gstermesi iin hi bir isim, yer ve za.m verilmeden olay zerine inen ayetler; "Sma gerein ta kendisi olan Kur'an' indirdik ki insanlar arasnda Allah'n sana gsterdii ekilde bkmedesin. Sakn hainlerin savunucusu olma. Allah'tan af dile. Allah ok affedici, sevgi ve merhamet kaynadr; bundan hi phen olmasn. Hainler adna mcadeleye kalkma. nk Allah, ftratn bozarak gnah ileyenleri sevmez. Onlar yaptklarn insanlardan gizleyebilirler ama Allah'tan gizleyemezler. Hlbuki O'nun kabul etmeyecei szleri sayp dkerken Allah yan balarnda! Allah onlarn yaptklarn ok iyi biliyor. Diyelim siz bu dnya hayatnda onlara arka ktnz, fakat kyamet gn onlarn arkasnda kim duracak ve onlara kim vekil olacak? Oysa kim bir ktlk yapar veya ftratn bozar da sonra Allah'tan af dilerse Allah' ok affedici ve merhametli bulur. nk gnah ileyen yalnzca kendine zarar verir. Allah her eyi bilir, ok bilgedir. Kim bir hata yapar ve su iler de sonra onu masum birinin zerine atarsa, iftira etmi ve ak bir gnah ilemi olur. Allah'n sana cmertlii, sevgisi ve merhameti olmasayd onlardan bir gurup seni bile artmaya almlard. Oysa onlar yalnz kendilerini artrlar sana da asla zarar veremezler. Nasl yapabilirler ki Allah sana kitap ve bilgelik vermi ve bilmediklerini sana retmektedir. Allah'n sana olan cmertlii gerekten ok byktr. Onlarn kapal kaplar ardnda evirdikleri entrikalarn ounda hayr yoktur. Ancak doruluk namna karlksz vermek, ortak iyi iin almak ve insanlk yararna yaplan ilerde hayr vardr. Ve her kim bunu Allah'n rzasn arayarak yaparsa yarn Biz ona byk bir dl vereceiz. Kim de doruluk ve drstlk yolu apak gsterildikten sonra peygamber ile ban koparr ve mminlerin yolundan baka bir yola girerse onu girdii o yolda brakr ve kendisini cehenneme atarz. Ne kt giditir o!" (Nisa: 105-115). Dikkat ettiniz mi, Kur an hrszlk ve yolsuzluk yapan sahabeye

"hain" diyor. slamdan dnd iin deil; yolsuzluk yapt iin hain oluyor. nk "davadan" dnyor. Dava ne? Doruluk, drstlk, hak, adalet, yoksulun, kszn davas... Peygambere, "sakn hainleri savunma, onlara arka kma" diye tembihliyor. Hatta zahire bakp lehlerine hkm vermeye eilim gstermesini bile ok grerek "Allah'tan af dile, hainleri savunmaya kalkma" diyor. Ardndan "Allah'n sana cmertlii, sevgisi ve merhameti olmasayd onlardan bir gurup seni bile artmaya almlard" diyerek bu tr olaylara asla gz yumulamayaca, ite byle annda deifre edilip ifa edilecei ve "davann" yara almasna asla msaade edilemeyecei gsterilmi oluyor. Zrh alp suu Yahudi'nin zerine atan Tme b. Ubeyrik "din, iman" perdesi altnda yolsuzluunu rtbas ettireceini sanyordu. Ve "Nasl olsa bir Mslman' Yahudi karsnda zor duruma drmez, 'bizden' diye gz yumar" dncesiyle peygambere gelip cilal boyal laflarla kendini susuz gstermeye kalkt. Peygamberimiz de "zahire bakarak", lehine hkmedecekken Kur'an otomatikman harekete geti ve virs program gibi olay "delete" etti. Yukardaki ayetler ite bunu anlatyor. "Ders ve ibret olsun" diye de Nisa 105-115 ayetleri olarak evrenselletirip kalc hale getiriyor. Grdnz gibi baya da uzunca bir blm. Tam da gnmz anlatyor. Demek ki, bu tiplerin hi bitecei yok. Peki, "hortumcu" Tu'me b. Ubeyrik ne mi yapt. "Beni brakp Yahudi'yi savunan byle bir din olmaz olsun" diyerek peygamberle ban kopard, "m'minlerin yolundan" ayrld ve Mekke'ye gidip mriklere katld. Dikkat ediniz, bu kii "peygambere balanm" ve "mminlerin yolunda" olan birisiydi. Demek ki "m'minlerin yolu" ( sebilul-m'minin) sadece "man ettik" demekle yrnen bir yol deildir. man ettik demekle cennete girilebilecek bir yol deildir. Yolsuzluk ve haksz-

78

I MLK

YAZILARI

YOLSUZLUK

YAPAN

SAHABE'

NEN

AYET

lk (adalet-zulm) meselesinde nerede duruyor, ne yapyorsunuz, asl mesele budur. Kurana dikkat edin bir takm ifa ve deifreler grrsnz. Son gnlerin moda tabiriyle "one minute" ektii yerler grrsnz. Bunlarn hepsinin dorudan veya dolayl olarak mal, mlk, hrszlk, yolsuzluk, yoksulluk, kszlk, gariplik ve kimsesizlik ile ilgili meseleler olduunu gryoruz. rnein Peygamberimiz "yoksul ve kr olan sahabeye surat asan zenginlere" gereinden fazla ilgi gstererek yoksulu ve kr ihmal edince derhal uyarlr... Sahabenin birisi yolsuzlua bulanca derhal ifa edilir... Hatta hanmlar arasndaki ifalar bile bununla ilgilidir. Msrl bir ingene olan Maria, dier hanmlar arasnda kskanlp aalanmaya maruz kalnca onu koruyan ayetler gelir... Eski bir kle olan Zeyd, Zeynebe kar korunur ve onu boama hakk savunulur. Yani bir eski klenin Arap aristokrat kzn boayabilecei sylenir... Bunlarn hepsi Kur'an n davasnn esas itibariyle yoksulun, kszn, madurun, mazlumun, kimsesizin davas olmas sebebiyledir. .. nk Kur'an'n "davas" yle sanld gibi srf inanp inanmama davas deildir. Gerek hayatta karl olmayan teolojik, felsefi, kelami, ruhani bir tartma deildir. Gerek hayatn sorunlar ile ilgilenen; yoksulluu, yolsuzluu, kimsesizlerin durumunu, a sabahlayanlarn halini kendine misyon belleyen bir davadr. "Rabb" de, "tevhid" de, "irk" de bununla ilgilidir... Kanmca Ebuzer'in alktan lp le gmldnden beridir Mslmanlar bu konularda derin bir aymazlk ve duyarszlk iine girmilerdir. Hocalarn ve eyhlerin ou hala Ebuzer'in grlerini "arlk" olarak grrler. Hlbuki ar giden Ebuzer deil; Kur'an'n ruhunu Ebuzer ile birlikte o le gmenlerdir. Yoldan kanlar, sapanlar, Muhammed'in getirdii dini ters yz edenler hala 'ne i yansn ne kebap' trnden fetvalar verip duranlardr. Bunlar kapitalizme boy abdesti aldrrlar. Faizsiz bankaclk do-

lambalarna fetva verirler. "Allah nimetlerini kullar zerinde grmek ister" derler, ancak nimetin doruluk, drstlk, infak, gzel ahlak, paylam gibi deerler olduunu bilmezler. Nimetin zenginlik ve cipe binmek olduunu sanrlar. "Krkta bir" diye bir ey tuttururlar. Hlbuki "krkta bir" aslnda mnafklar iin konulmu bir orandr. Kamasnlar diye onlara yle sylenmi. Gel gr ki, bu oran "ortodoks fkh"n temeli olmu. Oysa gerek (sdk/sadk) mminler senin-benim davas gtmezler. htiyatan fazlasn yanlarnda tutmazlar. Darlkta ve bollukta infak ederler, paylarlar, blrler. Hem de zor zamanda, darlkta, hazarda seferde, barta savata, iyi gnde kt gnde... Keza nefis tezkiyesinin zikirle, tespih ekmekle olacan sanrlar oysa ad zerinde nefis tezkiyesi (kiilik arnmas) maldan vererek olur. "Tezkiye" zekt ile ayn kktendir ve zekt "mal ile arnma" demektir. Srekli ve ihtiyatan fazlasn tutmayarak, oran yok... Kerpetenle koparr gibi vereceksin, actacak, yoksa arnamazsn! "Arnp temizlenmek iin maln veren (kurtulmutur)/Ellez yu't mlehu yetezekk" (Leyi: 18). Peygamberimiz byle yapm, Hz. Ebubekr, Hz. mer, Hz. Ali, Ebuzer, Ammar hep byle yapm... Hz. Ebubekr'in Mekke'de Mslman olduunda 40 bin dirhem (yaklak 600 milyar) serveti vard. Medine'ye geldiinde ise 4-5 bin dirhem (yaklak 60 milyar) kalmt (bn Saad). Halife iken vefat ettiinde ise sadece beyt'l-maldan ald "kamu maa" dnda miras bile yoktu... Yani "Harun gibi gelip Karun gibi" olmam; tam tersi "Karun gibi gelip Harun gibi" olmutu! nk Hz. Peygamber etrafndakilere srekli olarak "yllk ihtiyacnz olan 4 bin dirhemden fazlasn zerinizde tutmayn" diyordu... Keza Hz. mer, "4 bin dirhemden fazlasn zenginlerden alacam" dedii iin, dahas bunu uygulamaya kalkt iin ldrld... Hz. Ali ise miras brakacak tek kuruu olmamasna ramen "infak ampiyonu" olmutu... Ebuzer'in ise durumu malum... Bunlarn nasl insanlar olduunu anlyor musunuz? Bunlar iin ekirdei, z, saylar sanldndan ok az. Oysa peygamberimizi veda hutbesinde 100 bin kii dinlemiti; krkta

80

I MIH K YA/II

AH

bircilerdi s>p,u! (; s ck slam'n yolu bu ekirdein yoludur ve bu yol, Ebuzer'in rtle gmlmesiyle birlikte doduu topraklara gmlp gitmitir! te slam, o gmld yerden yeniden dirilecek ve hrszlk ve yolsuzluk ana cevap asl buradan gelecek!

"SANA NEYI NFAK EDECEKLERINI SORARLAR..."

NMZDE hidayete eren birisi iin " B i r grsen batan aa deimi; sakal brakm, cbbe ve sark giymi, sann telini gstermiyor, kadnlarn elini skmyor, haremlik selamlk uyguluyor" vs. dendiini ok duymu ve grmsnzdr. Demek "hiyadet cokusu" byle yaanyor. Vatanda mzikle urayorsa mzii, sinemayla urayorsa sinemay, tiyatroyla urayorsa tiyatroyu ve dahi her ne eyle urayorsa onu brakyor. Bunlarn hepsini "cahiliye dnemim" diyerek kestirip atyor. ki, zina, kumar vs.'yi anlarm da bunlar niye brakrlar hl anlayabilmi deilim. teden beri "bu ite bir terslik var" diye dnmmdr... Hatta okulunu brakp bir mollann nnde emsile bina maksut, avamil (Arapa) renmeyi hayatnn gayesi haline getirenler bile oluyor. Onca eitimini bir rpda sfrlayp, bir medrese mollasnn nnde hayata yeniden balayanlar oluyor. Tabii "Bizim olan bina okur dner dner bir daha okur" hesab bunun da bir trl sonu gelmiyor. lkokul, ortaokul, lise, niversite yllarnda ald eitimi aalamaya balyor. Hlbuki bu yllar ok nemli... Aksi halde rnein "kompozisyon", "anlatm sanatlar", "alnt", "paragraf" vs. nedir bilmeyen bir adamn, brakn Kuran, okuduu herhangi bir metni bile anlamas zordur. O mol-

'SANA

NEY

NFAK

EDECEKLERN

SORARLAR...-

8 3

| MLK

YAZILARI

lalarn ogu bunlar, b i b n e , W Bunu da bir ey zannederler...

Tm insanlar erkek olsun kadn olsun kendi hemcinsleri olarak gryor, aradaki tm stat farkllklar gznde klyordu. "stnlk takva iledir" anlayn benimsiyor ve mala ve mlke dayal stnlk kasntlarndan kurtuluyordu. Zihninde altn, gm, dinar ve dirhem "deer" olmaktan kyordu. nsana baka bir pencereden bakmaya balyordu. lk ve en nce eyaya, varla ve insana yaklam, perspektifi ve felsefesi deiiyordu. Bu farkl bak derhal amellerine yansyor ve baka bir insan ortaya kyordu. Oysa mevcut din anlay yznden, zamane hidayete ermelerinde, muhtedinin varla, insana ve eyaya baknda esastan bir deiiklik olmuyor. eklen kimlik ve ritel deitiriyor. Bir kamptan br kampa, bir mahalleden br mahalleye geiyor. Varla ve insana zellikle de eyaya; altna, gme, topraa, servete, mala, mlke, dinara, dirheme, dolara, euroya, paraya bak ayn... Sahabenin nasl olup ta yle olduunu anlamak istiyorsak, nce Kur'an'n onlar nereden alp nereye getirdiine bakmamz lazm. Bakn, Kuran 23 yllk sre iinde varla, eyaya, mala ve mlke bak nasl deitirmi. Nzul srasna gre izini srelim... lk olarak Mekke'ye hkmeden tefeci bezirgnlara zenginlik, mal ve mlk noktasnda sarsc eletiriler yneltildiini gryoruz. lk inen surelerin hepsinde de bu var... Ebu Cehil'e (karakterine): "Kstaha azgnlk ediyor. Kendisini dev aynasnda gryor. Zira Rabbinedir dn... Kulunu itenlikle ynelirken engellemeye kalkyor. Onu alnndan tutup srkleyeceiz, o ar damar atlam alnndan... O zaman arsn meclisini, bizde aracaz zebanileri..." (Alak: 6-19).

neyse... "Acaba" diyorum neden? Hidayet cokusunu neden onlarda buluyorlar? Oysa an hayatuVsahabe"
c a

s a h a b e n i n b i d a y e r e

a g , n . .

Hida-

medi..."

gren

Aradaki farla fark ediyor musunuz? n c a h s e n u ana kadar o hidayet cokusunu maln datmada zengin" grmedim. Nasl oluyor? Bunlar sahabenin girdii dine girmiyorlar m? Sahabenin okuduu Kuran okumuyorlar m? Yoksa din ayn da din anlay m farkl? Besbelli ki, din anlay farkl.
nl

deitiriyordu. ^

Umeyye bin Halefe (karakterine): "oka yemin eden aalk adi, kk gren, dedikoducu, iyilii engelleyen, gnahkar, zorba, kaba saba asalak... Zenginliine zenginlik katm da ne olmu?" (Kalem: 10-14). Velid bin Muire'ye (karakterine): "Bana brak doarken yapa-

olarak malm mlkn datyordu. slam, sahabenin ilh bnce insana- hah, ,n, dekordu.

90|M L K

YAZILARI

SANA NEY

NFAK

EDECEKLERN

SORARLAR.

" | 91

yalnz olan o adam... Zenginliine zenginlik kattm, etrafnda dolanp duran oullaryla nne alabildiine geni imknlar serdiim o adam... Hala gz doymuyor; verdiimden daha fazlasn istiyor..." (Mddesir: 11-14). Kbe etesine (rolne/misyonuna): "Nimet azgn o inkarclar bana brak ve onlara biraz mhlet ver. Biz de onlar iin hazrlanm kelepeler ve ate var. Boaza dmlenecek bir yiyecek var" (Mzzemmil: 11-13) Ebu Leheb'e (rolne/misyonuna): "Kahrolsun Ebu Lehep iktidar; kahrolsun! Zenginlik ve iktidar onu kurtaramayacak! O kpkzl bir atee atlacak! enesi dk kars da yannda olacak! Gerdannda fitillisinden bir de ip olacak!" (Leheb: 1-5) (Karakter/rol/misyon notu koymamn sebebi, bunlarn benzerinin bugn de devam ettiini, ayetlerin ynnn yaayan karakter, rol ve misyonlara ynelik olduunu ihsas ettirmek iindir.) Alak, Kalem, Mddesir, Mzzemmil ve Leheb gibi ilk inen bu be surede grld gibi, hareket, "Kbe etesine" ve Mekke'de kurduklar dzene (yed) kar "fke patlamasyla" ve "kahrolsun, yklsn, kurusun" haykrlaryla balyor. nk bunlar Kbe'nin etrafnda oligari ( yeda ) oluturmular, Allah, Kbe ve din istismar yaparak ehri smryorlard. Kbe'ye gelen hediyeleri i ediyorlar, onunla kervanlar kuruyorlar, zenginliklerine zenginlik katyorlard. Muhta Mekkelilere faizle bor veriyorlar, borlarn deyemeyenlerin erkeklerini kleletiriyorlar, kadnlarn da atklar lks genelevlerinde altryorlard. Mekkeliler de byynce bunlarn eline dmesin diye daha doar domaz kz ocuklarn diri diri topraa gmyordu. Kur'an ie ite buradan balad. Peygamberimiz yaln kl meydana atlarak bu kokumu, iren dzene meydana okudu. Bu ses Mekke'de byk yank uyandrd. Kabilesizler, korumaszlar, kimsesizler, kleler, kadnlar, zayflar, dmler, zellikle ezilenler bu sesin etrafnda hzla toplanmaya balad.

Bir taraftan da ayn sure iinde peygamberimize yle dendiini gryoruz: " Pislie (ahlakszla, hrszla, yolsuzlua, istismara, kokumulua) bulama! Servet yma hayallerine kaplma! Daima Rabbinle birlikte ol ve glklere vms ver " (Mddessir: 5-7). * Keza Kur'an'n ini srasna gre ilk anlatt kssa ne biliyor musunuz? Bahe sahipleri kssas... Hani yoksula vermeyelim diye erkenden bahelerine/balarna rn toplamak iin giden ve fakat geldiklerinde bahelerinin afetle yerle bir olduunu gren iki kiinin kssas (Kalem: 17-32)... Peki, yine ini srasna gre ikinci kssa ne biliyor musunuz? Salih'in devesi kssas... Hani herkese (kamuya) ait olmay ifade eden "Allah'n devesine" (Nagatallah) dokunmamay, bunlar talan etmemeyi, bunlar zerinden mal ve servet ymamay ifade eden Salih'in devesi kssas (ems11-15)... Kssa anlatmnda bile ilk bu konuya ncelik verilmi. Neden? nk Kur'an ilk olarak muhataplarnn eyaya, mala, mlke bakn deitirmek istiyor! nk Kur'an Rablik, ilahlk, tanrlk meselesini bunlarla ilikili gryor. Bu adan Kur'an'n "Allah" dedii ey srf teolojik, zihni, soyut, felsefi bir fenomen deildir. Tamamen "praxis" yan! pratik, eyleme, amele, hayata, sokaa dnk yz vardr. M'min insanda hayatn ak iinde varolu, olu, aray, tavr al, duru, cephe a olarak ifadesini bulur. Bu nedenle iinde tarihin, insann, hayatn ve tabiatn sesi gelmeyen Allah ve din sylemlerinin ii bo ve koftur. nk Kur'an Rabbin, tabiatn, yerin, gn, suyun, topran, buralardan rzk karann, doyurann, besleyenin, btn mlkn sahibinin Allah olduunu srarla hatrlatyor. Kimi insanlarn kalkp da bunlardan istif ederek teki insanlar zerinde rzk verici ^konuma gelmelerini, bundan kendilerine pay kararak adeta "Rezzkck" pozlarna brnmelerini iddetle reddediyor. Firavun ne diyordu? "En byk Rabbiniz benim!" Yani rzk ve-

90

| MLK

YAZILARI

SANA NEY

NFAK

EDECEKLERN

SORARLAR.

"

91

ren, maa veren, topraklarmda, sulama kanallarmda, her yana yaylm mlkmde (lkemde) sizi altran, doyuran, besleyen benim... lgintir nzul srasna gre tarihten ilk rnek verilen kii deyine Firavun (Mddessir: 15-16)... Bu noktada "Rabbimiz Allah" demenin ne demeye geldiini dnn artk ... Yine ilk inen surelerden drd; Allah (Kbe) namna toplanan yardmlar i edip insanlara vermemek demek olan Maun, ehir demek olan Beled, zenginlik yar, biriktirme, oaltma demek olan Teksr, tanyeri demek olan Fecr sureleridir. Bu surelere "bu adan" baktnzda da adeta arplr ve sarslrsnz. Maun suresinde "dinin afyon yz" deifre edilir. Gerek din ile sahte din, gerek dindarlkla sahte dindarlk arasndaki farkn ne olduu aklanr. Esas lnn yine mala-mlke bakta toplandn grrz. Buna gre dinin afyon yz, birka ekli ritel ile insanlar aldatr. Haclara su vermek, Kbe'nin rtsn deitirmek, namaz ( salt ) klmak gibi gsterilerle halkn maln ve mlkn alr, fakat yetimi, yoksulu gzetmez. Bunlar yoksullar ve kimsesizler iin deil; kendini zengin etmek iin kullanr. te bu dinin afyon yz olup Ebu Cehil'in veya Yeda Ebu Leheb'in dinidir. Bunlarn yapt, dini yalanlamak yani din ile aldatmak, gsteri, riya ve sahtekrlktr (Maun; 107/1-7). Oysa gerek hayat dini olan slam, ite bylesi halk afyonlayan tapnak dinlerini deifre etmek iin gelmitir. Onun iin sylemi din formundadr. Gerekte ise o dinlerden bir din hatta teki dinlere dendii anlamda bir din deildir... Beled suresi, insanlara sarp yokua kmak gibi zor gelen eylerin ne olduunu aklar. Bunlarn ne olduuna baktmzda yine mal ve mlkn l olarak konduunu grrz: "nsan kendisine hi kimse g yetiremez mi sanyor? "Sadece harcadklarm yedi slleme yeter" diye bbrleniyor. Kimsenin kendini grmediini mi sanyor? Biz insana iki gz vermedik mi?

Bir dili ve iki duda yok mu onun? Ona yryecei iki yol gsterdik. Fakat o zor olana yanamad. Bilir misin, nedir zor olan? Bir kleyi zgrlne Zor zamanda vermek... kavuturmak...

kszn ban okamak... Dmn elinden tutmak...

iman etmek, glklere gs gerip aclar paylamak; sevgi ve merhamet yuma olmak." (Beled: 5-17)... Teksr suresi ise zenginlik yar, biriktirme, mal ve mlk hrsnn hayat nasl bir cehenneme evireceini hatrlatr ve alar ap gelen evrensel mesajlar verir. Sanki bugnk "kresel krizi" haber veriyor sanrsnz. ifreciler biraz da bunlara kafa yorsalar ok iyi ederler. Dinleyin: "Bir zenginlik yardr oyalanp duruyorsunuz.

Mezarlarnza girinceye kadar sren bir oyun ve oyna... Fakat hayr! Yaknda bileceksiniz. Fazla uzak deil; ok yaknda bileceksiniz. Evet, daha derinden bakabilseydiniz, grrdnz.

Atee yuvarlanmakta olduunuzu Yani:

Kendi gzlerinizle onu apak greceksiniz." (Teksr; 1-7)

1- Uhrev adan: "Bu a gzlln, zenginlik yarnn, mal mlk hrsnn, sizi atee (cahm) yuvarlamakta olduunu bizzat iine girerek "ahirette" greceksiniz..." 2- Dnyev adan: "Bu a gzlln, zenginlik yarnn, mal mlk hrsnn, hayat ekilmez hale getiren bir ihtiras yarna,

90|M L K

YAZILARI

SANA

NEY

NFAK

EDECEKLERN

SORARLAR.

" |

91

alma, rpma, alp satma dnda hibir insani deerin kalmad vahi bir pazara dntrdn, kendi ellerinizle yarattnz bir kaosun, krizin ve ate emberinin (cahm) iine yuvarlanmakta olduunuzu bizzat yaayarak "dnyada" greceksiniz..." yle ya seyirlik deeriniz yoksa, "piyasa"da fiyatnz yoksa, "para" dnda hibir geer ake kalmamsa, insanlara zengin olup olmadklarna gre baklyorsa, yegane l bu olmusa, bilin ki, eski alarn verimlilik, baar, altn ve gm (sahte) tanrs "Maramon" geri gelmi, dnyaya o hakim olmu demektir. "Kapitalizm" dediiniz bundan baka bir ey midir! "Mammoridat bata tanr, paradan baka deer yoktur" diyorsanz kelime-i ehadet getirip bu dine girmisiniz demektir. Artk her ie onun adyla balarsnz. Her eye " Ka lira, fiyat ne?" diye sorarsnz. "Bunun fiyat yok, bu para ile llmez" derseniz Mammon'u inkr ediyorsunuz demektir. te Kuran nce bunun yaplmasn istiyor. nk satlk meta olmaktan ancak byle kurtulursunuz. "nsanlk erdemine" ancak byle ulaabilirsiniz. Zira insan diye "satlk olmayana" denir, yle deil mi? Fecr suresinde ise eyaya, mala, mlke bak deitirme ynnde u uyarlar grrz: "nsanolu Rabbi onu ne zaman imtihan edip de kendisine cmerte verse "Rabbim bana cmerte verdi " der. Fakat ne zaman da snayp rzkn daraltsa "Rabbim bana ihanet etti" der. Hayr! Bilakis asl siz ksze vermiyorsunuz. Birbirinizi yoksulu doyurmaya tevik etmiyorsunuz. Her eye agzllkle saldryorsunuz. Mala mlke gznz doymuyor; ydka da seviyorsunuz..." (Fecr: 15-20) Yani: u insanolu ne kadar garip? Nimet iinde yzerken "Allah'n eli geni, veriyor ite" diyerek Allah' emrine amade bir hazine sanr. Skntya girince de "Nerede bu Allah? Bu nasl ilh

adalet?" diye ikyetlenmeye balar... ki durumun da zorluklardan geerek kendini kantlama (imtihan) olduunu anlamaz. lk durumda kredip bu nimeti bakalaryla paylamak yerine, Rabbim beni tercih etti diyerek kendini ayrcalkl zanneder. Dier durumda ise sknty ve zorluu ilahi adaletsizliin kant olarak grr... Mekke dnemi ayetlerinin ruhunu yanstan bu tr rnekler oktur. Grld gibi bu tr ayetlerle Mekke dnemi boyunca mal ve mlk konusunda esasl bir bilin alanyor, bak as veriliyor, perspektif oluturuluyor. Hemen her Mekk surede buna benzer eyaya, mala ve mlke bak deitirici, bilin alayc ayetler var. Tek tek inceledim. Fazla uzamasn, bu rnekler sanrm yeter... te yandan ilk Mekk surelerden itibaren giderek artan bir vurguyla Mminlere vererek arnma {tezkiye/zekt) arlar yaplr. Bir taraftan mal ve mlk yanlar eletirilir, dier yandan yeni kurulacak toplumun fertleri olacak olan Mminlere srekli arnma ars yaplr. Yani "Eletirdiklerinize dnmeyin. Siz biriktirmeyeceksiniz, ymayacaksnz, vererek arnacaksnz. Sizin farknz budur..." denmek istenir. Bylece Medine'ye gelinir... Medine'ye gelince, Mekke'den beri sren "tezkiye/zekt" arlar ile birlikte "infak", bazen "afv" ve ilerleyen yllarda da "sadaka" kavramnn kullanlmaya balandn grrz. nk Mminler Medine'de yeni bir ehir kurmu, artk mala-mlke kavumaya balamtr. Bu drt kavram birbirinin yerine kullanlyor gibi grnmekle birlikte, aralarnda ne gibi bir fark olduunu biraz detiimizde unlar sylememiz mmkndr. Tezkiye/zekt, Mekke ve Medine dnemlerinin tmne yaylm, genel anlamda vererek, elinden kararak "arnma ars" olup daha ok ontolojik/metafzik vurgusu baskndr. Namaz (.salt) ile beraber sk sk kullanlr. Mminler namaz klarak genel

90

| MLK

YAZILARI

SANA

NEY

NFAK

EDECEKLERN

SORARLAR.

" |

91

anlamda kirlerinden arndklar gibi, zekt ile de zellikle mlk konusundaki kirlerinden arnmaldrlar. Vermek, paylamak, blmek yeni kurulacak toplum fertlerinin olmazsa olmaz zelliklerindendir. Bu yzden Mekkeden Medine'ye srekli olarak ve dikkat ekici bir srarla tezkiye/zekt arlar yaplr... Younlukla Medine'de grlmek zere, bu arnmann, mal ve mlk kalemindeki vurgusu iin "infak" gemeye balar: "Mallarndan infak ederler, verdiimiz azklardan infak edin..." vb. (Bakara: 3, 267). "nfak" kavramnn "nifak" ile ayn kkten olmas nedeniyle, Medine'ye gelindiinde "infak" ile "mnafk'n birlikte kullanlmaya balanmas bu adan manidardr. Szlkte N-F-Q kk mastar olarak "tkenmek, bitmek, kalmamak" demektir. Harcamak, sarf etmek, tketmek ( infq ), ok harcayan, ok tketen ( minfq ), tnel ( enfq ), masraf, harcama, gider ( n a f a q a ) , Arap tavan (jerboa) veya tarlafaresinin yuvasna girip kmas ( mnfega ), iki yzllk, bir yle bir byle grnen (mnfq) kelimeleri bu kktendir... Medine dneminin ilk yllarnda nazil olan Ankebut suresi, Kur'an'da "mnafk" teriminin ini srasna gre ilk getii yerdir (10-11 ayet). Kur'an bu terimle ele ald karakteri Araplarn "jerboa" dedikleri tavana veya tarla faresine benzetiyor. Bu tarla faresi kendine iki yuva yapar, birinde tehlikeli bir durum olursa hemen dierine geerdi. te tarla faresinin bu davrann iman konusunda da kimi insanlar yapnca onlara "mnafk" dendi. Bunlarn da biri ite biri dta iki yuvalar bulunur. Bakarlar durum hangisinde iyi ise ona girerler. man yuvas tehlikeye maruz kalr, skntl olmaya balarsa hemen oray terk ederek kfr yuvasna geiverirler. Duruma gre ilerine hangisi geliyorsa ona giriverirler. Sabit bir yuvada sebat gstermezler. Daima yedekte yuvalar bulunur... Keza "tkenmek" anlamna gelen infq ile nifq ayn kkten olduu iin, biri iki, dieri tek yuvas olanlarn karakterini betimler. ki yuvas olanlar iten tkenmi, bitmi, kof veya zayf inan-

l olduklar iin skntyla karlanca hemen yuvay terk ederler. Onlarn bu davranna nifq denir. Tek yuvas olanlar ise iten gl, kavi, salam inanca sahip olduklar iin yuva deitirmezler. Bulunduklar yuvalarnda sebat eder, glklere gs gererler. Bylece gl imanlar onlarn direnmelerini, yuvay terk etmemelerini salar. ten ie tkenmi olmadklar iin buna gerek duymazlar. Bilakis ellerindekini bakas iin harcayarak tketirler. Buna da infaq denir. Bu harcama aslnda madd veya manev olarak tkenmi olanlar glendirecei iin grnte maln tkenmesi (infq ) gibi grnen, gerekte ise tkenmiliin ( n i f q ) ortadan kaldrlmasna dnr. Youn tezkiye/arnma ve infak arlarndan sonra artk sahabeler sormaya balar: "Sana neyi infak edeceklerini sorarlar. De ki: htiya fazlasn..." (Bakara: 219). Burada da karmza "afv" kavram kar. "Fazlaln silinmesi, ortadan kaybolmas, kalmamas, zail olmas, balanmas" demek olan afv, affetmek ile ayn kktendir. Artk iyice Trkelemi olan affetmek, muaf tutmak, muafiyet, afiyet, affedersiniz vb. kelimeler bu kktendir. Mesela affetmek, fazlal (gnah, hatay) almak, silmek, afiyet olsun, fazlaln (hastaln) ortadan kalksn, muafiyet, fazlal (sorumluluu) ortadan kaldrmak demektir. Bu durumda "De ki: Fazlal infak etsinler" demek, kiinin geimini kolayca salayabilecei temel ihtiyalarndan fazla olan versinler demektir. nk afv, fazlal almak ve bylece ii kolaylatrmak anlamna geldii iin, kolay klmak, kolaylatrmak, hafifletmek anlamnda da kullanlmtr (Razi). Bu ise bugn adna "asgari geim standard" dediimiz eydir. Demek ki, ayette neyi infak edeceiz diye sorulunca, "Zorunlu temel ihtiya maddeleri dnda kalan, asgari geim snrn aan fazlal..." denmi oluyor. Yoksa bugn anlald ekliyle "skarta", "ie yaramayan", "seri sonu" veya "defolu" mal deil... Asgari Geim Snrnn (AGS) ne olduu, Medine'de ve sahabeler dneminde "ihtiya fazlas"ndan ne anlald ve gnmz-

90|M L K

YAZILARI

SANA NEY

NFAK

EDECEKLERN

SORARLAR.

" |

91

de (iinde yaadmz toplumda, bizim Medine'mizde) Trkiye statistik Kurumu (TK) verileri baz alnarak nasl belirleneceini iyi bilmek ve aratrmak gerekmektedir. Yaptm aratrma ve karlatrmaya gre 2008 AUSTOS aynda 4 kiilik bir ailenin asgari artlarda geinebilmesi iin harcamas gereken tutar 2.238,52 YTL olarak belirlenmi. Asgari Geim Haddi (Yoksulluk Snr) gda, giyim, salk, barnma ve eitim bata olmak zere, vazgeilmesi mmkn olmayan 14 zorunlu harcama kalemi esas alnarak tespit edilmi. Hz. mer ve Hz. Ali'nin grne gre, ihtiya fazlas ( a f v ) ortalama asgari ihtiya olan yllk 4 bin dirhemdir. Hesapladmzda bugn iin aa yukar yllk 55-60 bin YTL oluyor. Biz yllk deil aylk hesapladmza gre bunu aya blnce aylk 5 bin YTL civarnda oluyor. Bunu yukardaki asgari geim snr ile kyasladmzda demek ki, aylk 5 bin YTLden yukars fazlalk oluyor. Bu, normal artlara, yaadnz lkeye ve kendi halknzn genel durumuna gredir. Ortalamalar esas alndnda aa be yukar durum budur. Burada amacmn banza hesap uzman ve ekonomist kesilip kl krk yaran hesaplar yapmak deil; Kur'an'da verilmek istenen eya, mal ve mlke dair bak asn gnmze tayarak gzler nne sermek olduunu ltfen unutmayalm. u halde gnmz artlarnda bir Mslman'n, kendi halk aylk 2.238,52 YTL snrna bile ulaamadan yaarken, komusu bunu bile bulamadan sabahlarken ve bu milyonlar bulmuken aylk 5 bin YTLden fazlasn zerinde tutmas, biriktirmesi, fkh literatryle konumay sevmem ama burada konuacam, haramdr, vebaldir, yktr, atetir! Eer Mmin imanna, iinde erefimiz olduu sylenen Kurana inanyorsak bu byle olmal deil midir? Aksi halde "D Mslman ii kapitalist de yaarm, yllk zektmdan "donmu" krkta biri veririm, grdm dilenciye de sadakam atarm" diyorsanz, Peygamberimizin Abdurahman b. Avf'a dedii gibi "Cennete emekleyerek zor girersiniz..." Bakn bakalm Abdurrahman b. Avf bu sz duyunca ne yapm...

Anl anl hocalar "kr pay" ad altnda ihlasl bankaclk oyunlarna fetva vereceklerine bunlar zerine kafa yormaldr. Asgari cret, asgari geim haddi, yoksulluk snr, gayri safi milli hsla zerinden gitmeli, dinamik itihatlar yapmaldr. Krkta bir, onda bir, r gibi tarm dneminden kalma oranlarda donup kalm fkh brakmal, Akif'in tabiri ile 700 yllk eserlerle avarelik etmeyi terk etmeli, "yaayan fkh" retmelidir. rnein KDV'ye benzer, anlk, zerinden yl geme art olmayan, dorudan alm satma dayal "yaayan zekt" trleri zerinde almaldr. Artk alma hayat, geim vastalar, alm satm ve retim aralar deimitir. Baka bir dnyada yayoruz. Eski fkh kitaplar bu dnyay hi grmemitir ve bilemezler. Bu nedenle de oranlar deiebilir. Bunun iin "yaayan mtehidlere" ihtiya vardr. Zaten bana gre lm mtehid taklit edilemez. Yaayan mtehide de taklit iin deil; ihtiyaca cevap iin soru sorulur. Ve bu soru her defasnda bir bakasna yneltilebilir. lmn itihad bizim iin artk sadece bir zenginliktir. nk itihad yaayan yapar. Kur'an der ki, "Hi lmle yaayan bir olur mu?" (Ftr: 22). Keza yaayan mtehid eski grlerden yararlanabilir, yararlanmayabilir de. Eski itihatlar ancak yaayann zihninden geerek yeniden hayata dnebilirler. Sadece mtehitler yetmez; ekonomist, hukuku, sosyolog, tarihi vs. hepsi el ele vermelidir. Geri "devlet dzeyinde" yaanmadan bunlar konumak biraz bolukta kalyor ama yine de iin nemini gstermesi bakmndan faydal olabilir... Her eyden nce de mal-mlk meselelerine makalenin birinci blmnde zetini verdiim Mekke dnemi ayetlerinin ruhunu ve bilincini kuanarak balamalyz. Zira iin kk orada... Demek ki, nzul seyrinde vererek arnma ( tezkiye ) ve maldan mlkten verme ( infak ) arlarndan sonra, iin, nce asgari geim standardnn {afv) belirlenip, sonra da bizzat vergi ( sadaka) olarak tahakkukuna geldiini gryoruz. Burada da karmza bugn adna "vergi" dediimiz "sadaka" kavram kyor. Sanldnn aksine ne Trke'de kullandmz "zekt" ne de "sadaka" kavram Kur'an'da kullanlana pek benze-

90

| MLK

YAZILARI

SANA NEY

NFAK

EDECEKLERN

SORARLAR.

"

91

mez. Bugn zekt ve sadaka kavramlar anlam kaymasna uram ve donmu vaziyettedir. Malum, zekt denince krkta bir, sadaka denince de dilenciler akla gelir. Zektn sadece zenginlere farz olduu sylenir. Hlbuki Kuran, "zor zamanda ekmeini am blmekten" (Beled: 14) ve "darlkta ve bollukta infak etmekten" (l-i mran: 134) bahsediyor. Kur'an'n zekt, infak, afv, sadaka kavramlaryla neyi anlatmaya altn ok iyi kavramalyz. Bu kavramlar, yoksul iin gn kurtarma, zengin iin de ucundan vererek merulatrma arac deildir. Bu adan bakarsak sanldnn aksine bu ayetlerin hi birisi nesh olmamtr. Kuranda nesh diye bir ey yoktur. Dikkat ediniz! "Onda yoksa bendeki atetir" diyerek komusu aken yatanda uyuyamayan, kbuslar geirerek sabah bir trl edemeyen, bambaka bir "insan tr "nden bahsediyoruz. Bu adan krkta bir, onda bir gibi llerin yllk ekim ve hasat zaman gzetilerek belirlenmi, arlkl olarak tarm toplumunu esas alan oranlar olduunu ve tarihsel olduklarn bilmek lazmdr. Evrensel olan mal ve mlk birka zengin arasnda dolanp duran bir "devlet" (g, iktidar, otorite, tahakkm, snf) arac olmaktan karmak ve genele yaymaktr (Har: 7). Bunun iin de arnmak, vermek, "kenz "i (biriktirme, yma) ate bilmektir. Aksi halde zekt, infak, sadaka vs. zenginler ve yoksullar arasnda oynanan terapik (gn kurtarmaya, rahatlamaya ynelik) bir oyunun ad olmaktan teye geemez. Pek tabii ki, bu bir sistem meselesidir. Bylesi bir sistem zihnimizde olsa bile 14 asr ncesi kurulduu ekliyle donmu vaziyette. Bunun iin zekt ayr vergi ayrdr. Devlet 22 eit vergi alr, Mslman zihin bundan ayr zekt hesaplar. Toplumsal sistemin mihveri olan vergili yaam alm ban gitmi, zekt fkh ise 14 asr ncesinin krkta birinde donmu kalmtr. O eski zekt muktesebt, bugn sararm sayfalarda keneler tarafndan yenmeyi beklemektedir. Hlbuki bunlarn o sararm sayfalardan karlp hayatn iine tanmas gerekir. Seyyid Kutup'un tabiri ile bize artk "varakatu'l-

fkh" yani sayfalarda kalm, eski kitaplarda gml fkh deil; "hareketu'l-fkh" yani yaayan, canl, dinamik, hayatn iinde, hareket halinde olan fkh lazmdr. Hareket halinde olma ise, gerek anlamda devlet ve onun temel hukuk (maliye, vergi) dzeninde gerekleir. Gerek bir Adalet Devletinde bunlar, Medine'de peygamberimizin yapt gibi devlet dzeyinde yaanr ve yaatlr. Eski mtehitlere bakn, itihatlarnn ou, bir zamanlarn devlet ve toplum hayatn ekillendiren temel hukuk mevzuatlardr. Sadece Abbasi hukuk dzeninde Ebu Hanife'nin talebesi olan 800 kad grev yapmtr. O itihatlarn ve grlerin hibiri bolukta olumamtr. Yaanm, canl ve dinamik bir devlet ve toplum hayatnn rndr onlar. Fakat asrlar getike tarihin gerisinde kaldlar ve giderek hayattan ekilerek sararm sayfalarda mollann ezber yapp durduu "varakatu'l-fkh "a dntler. Hlbuki "hareketu'l-fkh" sararm sayfalarda deil; yaayan toplum ve devlet hayatnda olandr. "Byle bir devlet var m u an" derseniz, kurumsal anlamda devlet evet var ama dzen bozuk. Dzenin deimesi iin ise eskinin klne deil; ateine talip olarak ie balamalyz. Bu ayr bir konu, yeri imdi buras deil... te "sadaka", imdiki anlamn tam tersi bu "devlet dzeyini" ifade ediyor. Sadaka kavramnn Kur'an'da getii 13 yere baktmzda hepsinin de Medine'de inen ayetler olduunu grrz. Bunlarn ou Bakara ve Tevbe surelerindedir. Bu, u demek oluyor: Artk Medine'de devlet kurulmu, tekziye, infak ve afv dorultusunda srekli vererek arnma ( tezkiye ) ve maldan verme (infak) arlar yaplm, stelik verme standard (afv) da belirlenmi i bizzat vermeye, vergilendirmeye gelmitir. Bunun iin sadaka ayetlerinin "otorite katndan" konutuunu grrz: "Mallarndan sadaka al. Bylece bu kendilerini hem temizlesin, hem de arndrrsn." (Tevbe: 103). "Sadakalar ancak yoksullar, dknler, toplayclar, kalpleri sndrlmak istenenler, kleler, borlular, Allah yolundakiler ve yolu kesilmiler iindir. Allah byle farz kld. Allah bilendir, bilgedir." (Tevbe: 60).

90|M L K

YAZILARI

SANA

NEY

NFAK

EDECEKLERN

SORARLAR.

" |

91

Bylece alnan vergilerin (sadakalarn) kamu otoritesince nerelere harcanaca da beyan edilmi oluyor. Peki, bunlar devlet olmadan olmaz m? Olur, neden olmasn. Arnmann, paylamann, blmenin, vermenin yeri, zaman, mekn olmaz, deil mi? Burada devlete adalet, gvenlik, dirlik ve dzen iin gerek vardr. Aksi halde mallar kim vurduya gidebilir. Karlkl gven ve sadakat tesis edildikten sonra infak her ortamda tabii ki, yerini bulur... Mekke'den Medine'ye doru gelien srete, kanmca Kur'an'n eya, mal ve mlk konusunda izlemi olduu seyir genel hatlaryla buydu. Zaten burada niyetim bir model nermekten ziyade bu seyri ortaya koymakt. Sanrm bu az ok anlalm oldu. Buradan nasl bir model kabilecei ise yine ayr bir konudur. Demek ki, Kuran, ie mal-mlk sahiplerini, biriktirenleri, yanlar eletirerek balyor. Biriktirmeyen, datan, paylaan ve blen bir toplum istiyor. Bunu "arnma, temizlenme" olarak gryor. Bugnk tabirlerle sylersek Kur'an'n istedii aslnda "orta snflam" bir toplum... Byle bir toplum, ekonomi-politik olarak salam durur. Krizlere dayankldr. Boyuna kin ve nefret reten snf elikilerinden ve derin uurumlardan arnmtr. Sermaye biriktirerek dev yatrmlara dntrme meselesi, eit hakka sahip emek-sermaye ortaklklar ile salanr. Yani bir adam tek bana btn kyn aas veya btn fabrikann ebediyen patronu olamaz, olmamaldr. Emein deeri sermayeye eit olmaldr. Kr bsbtn tek bir kiiye akmamal, haka bllmelidir. "Adalet Devleti" bunu denetlemeli ve koordine etmelidir. Burada asl olan zel veya devlet mlkiyeti deil; toplumsal mlkiyettir... Anlalm olmal ki, ahs veya devlet kapitalizmi ngrmeyen, alanlarn sre iinde altklar yerin orta olaca, maln mlkn zenginler arasnda dolanp duran bir devlet olmaktan kaca bir dzenden bahsediyoruz. Yani olacaksa hepimizde olacak, olana kadar da paylalacak, bllecek. yle tek bana ymak, biriktirmek yok. Elinde bir tane ekmein olsa, olmayana yarsn blp vereceksin. Darlkta ve bollukta infak bu deilse nedir? Olaya buradan bakamayan, Yeaya'nn tabiri ile "Rabb'den

zevk alamaz..." Mslmanla nce buradan giri yapacaz. Btn her ey bundan sonra ve bu "direin" etrafnda kurulacak. Peygamberimizin Medine'ye geldiinde ilk diktii direk buydu. Medine'yi bu direin etrafnda kurdu. Yani genel seferberlik ilan eder gibi kardelik ilan ettii, yzlerce aileyi birbirine karde yaparak yeni toplumsal yapy bu sosyoloji zerine kuruduu o efsane (imknsz/hayal gibi grneni bilfiil yaparak gsterme) yllardan bahsediyorum, (bkz. "Kardelik devrimi" balkl makale). Baknz, Kapitalizm yle der: "Hepsi bende olsun..." Komnizm de yle: "Hepsi devlette olsun..." Bu bak da ise bu yle olur: "Bakasnda yoksa bende de olmasn, olacaksa hepimizde olsun..." Buna peygamberlerde grlen "fakr" makam denir ki, en byk insani erdemdir. Sistemi bu felsefe zerine kurmak lazmdr. Komnizm, srf ekonomi-politik mekanizma olarak iledii ve bu alana hapsolup kald iin kapitalizme alternatif olamad. Oysa bu alann dna kmak ve mal-mlk konusunda metafizik gerilim ve ontolojik bilin yaratmak lazmdr. Bunu salayacak olan da dindir. Fakat bu dinin de, iinde ekonomi-politik olmayan yani tarih, hayat, tabiat ve insan emei bulunmayan tapnak dinleri olmamas gerekir... Kanmca bu konular zerinde kafa yorulmal, esasa ilikin tartmalar yaplmaldr... Sonu olarak Kuran, Mslman'n paylamasn, blmesini istiyor. "Mlk Allah'n" (herkesin), zimmetinize yma ( teksr) yarna girmeyin, kasnty brakn, verin" diyor. "Kul hakk ile karma gelmediiniz gibi, ynla mal istif etmi olarak da karma gelmeyin. Zaten bir para kefenle gelme dnda ansnz da yok. Hele de din ve devlet (kamu) zerinden yanlarn vay haline! O halde o fazlalklardan kurtulun, hafiflemi olarak gelin" diyor. nk fazlalk (a/v), "tekinden sana hakszyere geen e/'dir. Oysa insan iin altndan (sa'y; emek, alnteri) bakas yoktur (Necm: 39). Bu geen eyi iade etmedike arnm olamazs-

50

MLK

YAZILARI

nz. Nefis tezkiyesi (kiiliin pislikten arndrlmas) bu demektir. Bakasndan sana hakszlkla geen ey pislik oluyor. Yoksa pislik "dnyaya bulamak" demek deildir. te o pislikten, bakasndan sana gemi olan dnyada vererek kurtulacaksn; dnyadan el etek ekerek deil... "Nefis tezkiyesi" kavramndaki "tezkiye" ile "zekt"n neden ayn kkten olduu anlalyor olmal... te bunun iin olmal ki, ilk sahabeler hidayete erince ilk olarak zerindeki mal ve mlkten kurtulmak istemiler. Bylece nefislerini "tezkiye" etmiler. lk hidayet cokusunu burada bulmular. Demek ki, "Mslman olunca ilk maln datt..." sahneleri her eyden nce arnma duygusunun, eyaya yeni bakn, derin bir bilincin, vicdani uyann ve bak as deiiminin sonucu... Yine bunun iin olmal ki, bizim unuttuumuz, Emevilerden beri nesh(!) olduunu iddia edip durduumuz "Sana neyi infak edeceklerini soruyorlar. De ki: htiya fazlasn..." (Bakara: 219) ayeti sahabeleri derinden sarsm, mrleri boyunca kulaklarnda nlayp durmu... nce bu sarsnty ve nlamay yakalamalyz. Sonraki kimi sahabelerin tekrar eski anlaya dnp biriktirme yarna girmelerini ise ne siz sorun ne ben syleyeyim. Benim bu konudaki nclerim en bata tabii peygamberimiz olmak zere Ebubekir, mer, Ali, Ebuzer, Ammar gibi ilk ekirdek sahabelerdir. rnein, Ebubekir ve mer'in slam'a girdiklerinde zengin tccarlar olmasna ramen ldklerinde hibir eyleri kalmamt. Yani din ve devlet (kamu) zerinden hibir ey biriktirmemi, ymam, "teksr" yarna girmemilerdi. Keza bata peygamberimiz ve damad Ali olmak zere dierleri de "ceketi ile gelip ceketi ile giderek" tm kamu (din ve devlet) davas gdenler iin alar boyu yanklanacak lmsz mesajlar vermilerdi. Hepsine selam olsun! Allah onlarn yolundan ayrmasn...

MNAFK KIMDIR?

" m ' m n l e r ' m slmanlar, mchidler, sadklar, salhler..." vb. tabiri caizse "yal ball" nitelem e l e n "zerimizi almaya pek baylrz da Yahudiler, Hristiyanlar, mnfldar, aklszlar, fikirsizler kafaszlar, sefihler (beyinsizler), sarlar, krler, dil izle ap yuHu eekler, dilini sarktan kpeker, HamLnlar, Ka u .

ZZEZZ*^vb-sfat
Kesin bizden bahsetmiyorduk

ve

Bunlar Kurtlar Vadisi'nde "akr" rol zerine yapp kalan dz oyuncusu gibi (ki, kurtulmak iin "Adanal" dLsinde nasl olarak>alglarz^a^anin ^ P ^ P kalan "donmu kimlikler"

Hlbuki bunlar "yaayan kimlikler"dir.

B

a n l a k , " Kur'an'da b u n l a r d a n

nerede bahsediliyorsa

Bu kimliklerden en nemlisi de "mnafk". Peki, kimdir mnafk? Neyin nesi kimin fesidir? Kime mnafk diyor Kur'an?

106|M L K

YAZILARI

MNAFIK

KMDR?

| 1Q7

Baktmzda, mnafk tabirinin ayrca bir dini kategori olmadn, "Mslmann hali" olduunu ryoruz. Bunun iin Kuranda "Mslman" ad "mnafk' da kapsyor. Yani mnafklar Mslmanlarn iinde... yle ki: Mslman iki anlamda kullanlyor: 1- ten teslim olan 2- Dtan teslim olan. ten (ayb ile/ayben) teslimiyet gsterdikleri iin, Hz. brahim'e ve onun izinden gidenlere "Mslman" diyor Kur'an. Fakat iten teslimiyet gstermedikleri, sadece dtan slam'a girmi grndkleri iin bedevilere de "Siz iman etmediniz (iten teslim olmadnz) bari dtan teslim olduk (Mslman olduk) deyin" diyor. (Hucurt: 14). Trkiye AB'ye girerse Batllarn "Siz Avrupal olmadnz, bari AB'ye girdik deyin" demesi gibi... Demek ki, Mslman kavramnn iine hem Mminlik (iten teslimiyet) hem de mnafklk (dtan teslimiyet) giriyor. Yani "Mslman" iki yz olan bir kavram. Bir yzyle Hz. brahim'in itenliini, dier yzyle mnafklarn dtanln ifade ediyor. Dtan teslim olanlarn kim olduuna baktmzda, Medine'de slam'n ykselmesi ve glenmesi karsnda, Sovyet igalinden sonra bir gecede komnist olan lkeler gibi, bir gecede slam'a giren kimi kabileler olduunu gryoruz. Zaten bunlarn hepsi (bir tek Kurey hari) peygamberimizin vefatndan sonra irtidat etmiti. Medine'nin dnda oturan ve g karsnda dtan teslimiyet gsterenler olduu gibi Medine'nin iinde de ayn eyi yapanlar vard. Onlar da dtan teslim olmu, peygamberin halkasna girmi, yanna kadar sokulmu ve hatta savalara da katlmlard. Bunlara da dtan teslim olanlar (Mslmanlar) deniyordu. Fakat gerekte iten teslim olanlar (Mminler) deildiler. Dtan teslim olduk (Mslman olduk) demeleri bunun iin daha uygundu.

Peki, bu i ie gemi durumu nasl tefrik edeceiz? Yani ayrc l nedir? yle ya, bak gibi ikisini birbirinden ayrmamz salayacak fark fark ettiren (el-fruk/-el furkan) bir l olmal, deil mi? Kurana baktmzda, 41 yerde "mnafklar" tabirinin kullanldn gryoruz. Bunlar dikkatle incelediimizde fark fark ettiren lnn aka verildiini gryoruz; infak ve cihat... Ne demek bunlar? Kur'an'n mihver kavram tevhid/samed ile bam kurarak sylersek (ki, her ey bununla irtibatldr); sosyal ve ekonomik birlik ve btnlkten ayrlarak "kenz" yapmamak yani mal ve servet ymamak, kendine ayr kk tepeler oluturarak btn iinde kntlar (tekel) oluturmamak, bunlar datmak, btne katmak, paylamak (infak) ve btnn mutluluu, iyilii, adaleti iin almak, ona zarar veren eylere kar gerekirse savamak, cann ve maln ortaya koymak (cihat)... Demek ki, "infak" ile "nifak" szcklerinin ayn kkten geliyor olmalarndan da anlalaca gibi, mnfqn (mnafklar) ile munfiqn (infak edenler) arasnda ok yakn ve fakat ayn zamanda ters orant var. Yani bir kiide infak arttka nifak azalyor, nifak artka da infak azalyor demektir. Atein odunu yeyip bitirmesi gibi, nifak infak, infak da nifak yeyip bitiriyor. Kelime kknden de anlalaca gibi mnafk, Arap tavan (jarboa) gibi "iki yuvas" bulunan "ikiyzl" bir adamdr. Birinde tehlike grd an dierine geer. Bunun o gnk Medine ortamndaki anlam; mnafk o kimsedir ki, rant grnce n sralara (protokole) yanar, i infak ve cihada yani maldan ve candan vermeye gelince ortalktan kaybolur. Bu nedenle tavan gibi rkek ve korkak olurlar. Tehlikeyi grdklerinde arslan gibi kkreyerek tehlikenin zerine yryemezler, kuyruklarn kvrp tavan gibi svmaya bakarlar.

106|M L K

YAZILARI

MNAFIK

KMDR?

1Q7

Siz hi belgesellerde tavanlarn savatn grdnz m? Endie dolu gzler... Korkak ve titrek baklar... Kk bir ses duyunca ani bir hareketle allarn arasndan svp kamalar... Kuranda mnafk kelimesinin hepsi de Medine ayetlerinde geiyor. Nzul srasna gre infak ile beraber, onunla ters orantl olarak nifakn da kullanlmaya balandn gryoruz. Bunun ne anlama geldiini az nce aklamaya altm. Bunun byle olduunu mnafk kelimesinin ilk kullanlmaya baland yerden itibaren nzul srecini izlediimizde de apak gryoruz... Mnafk, ilk olarak Ankebut suresinde geiyor. Bu sure Mekke'nin son, Medine'nin de ilk sresidir. Hatta biraz Mekk, biraz Meden diyenler bile vardr. Demek ki, Medine'ye gelince (devlete, mala, servete kavuunca) nifak da balyor. lgintir, mnafk kelimesinin ilk getii yer olan Ankebut suresi " nsanlar iman ettik demekle braklacaklarm m sanyorlar" diye balyor. Yedekteki "ikinci yuvalar" da Ankebut (rmcek) yuvasna benzetiliyor. Ltfen dnerek, zerinde dura dura (tertil ile) okuyunuz: "Baz insanlar "Allah'a iman ettik" der dururlar. Fakat Allah yolunda en kk bir skntya gelemez, bir eziyete uradklarnda insanlardan gelen eziyetleri Allah'n azab gibi tutarlar. Bylesi tiplerin Rabbinden yardm gelince hemen "Kesinlikle biz sizinle beraberdik" diyeceklerinden hi kukun olmasn. yi de, Allah'n insanlarn ilerinden ne geirdiini en ince ayrntsna kadar bildiinden haberleri yok mu bunlarn? Allah iman edenlerin de mnafklarn da kimler olduunu gsterecek; bundan hi pheniz olmasn..." (Ankebut: 10-11). Evet, Allah mnafklarn kimler olduunu gsteriyor (fark farkettiriyor, ayrc ly veriyor). Hem de yle bir gsteriyor ki, birka yl sonraki "Muhammed" suresinde (Bedir sava ncesi) deifre edildiklerini gryoruz. Ana tema yine ayn cihat ve infak:

"iman iddiasnda bulunanlar "Savaa izin veren bir sure neden gelmiyor?" diyorlar. Ancak muhkem bir ayet indirilip savatan bahsedilince 'kalplerinde hastalk olanlarn' tpk lm baygnlnda olan kimsenin bak gibi sana bakakaldklarnt grrsn. O da onlara pek yakndr. Oysa itaat etmek ve szlerinin eri olmakt yapmalar gereken. Kesin karar gelince Allah'a verdikleri szn arkasnda dursalard elbette kendileri iin daha hayrl olurdu. Siz Allah'n emrinden uzaklap tekrar yama, talan ve birbirinizi boazlamakla geen o eski gnlere mi dnmek istiyorsunuz?..." (Muhammed: 20-22) Yani: "Sava iin neden ayet gelmiyor" deyip duruyordunuz. imdi ak ve kesin olarak savaa izin veren ayet gelince yerinizde aklp kaldnz. "Ama, fakat..." diyerek mazeretler ileri sryorsunuz. "Onlar bizim yaknlarmz, kendi rkmz, ayn Arap akrabalarmz" diye bahaneler uyduruyorsunuz. Ama o eski gnleri unutuyorsunuz. O gnlerde ne akraba, ne rk, ne soyda dinlemiyordunuz. Yama, talan, birbirinizi boazlama ile geiyordu mrnz. O zaman hi de savatan kamak iin bahane aramyordunuz. imdi bu bahaneler de neyin nesi oluyor? Kald ki, Allah size "yamalayn, talan edin, en yaknlarnz bile kesip dorayn" demiyor. Tam tersi bunlarn bir daha olmamas iin, btnn iyilii, mutluluu, hak ve adaleti iin savamak gerektiinde kn ve merte savan diyor. Bununla onu nasl ayn kefeye koyuyorsunuz? Btn parampara eden o eski berbat gnleri nasl da unutuyorsunuz? (Raz, Kurtub, bn Kesir, Zemaher, Beydav) "Onlar Allah'n indirdiklerinden holanmayanlara "Baz konularda sizinle rtyoruz" diyorlar. Allah ise onlarn gizli gizli ne konutuklarm ok iyi biliyor..." (Muhammed: 26) Yani: Mnafklar, mriklere el altndan yle diyorlar: Allah'a, ahirete, kyamete inanmak gibi konularda sizinle ayrlyorsak da bu Muhammed'in btn blen, akrabalar birbirine krdran, lkede kargaa karan, genlerin akln elen ve ihtillci fikirleri olan birisi olduu konusunda sizinle rtyoruz. nk bizi kendi rkmzla, kendi akrabalarmzla savaa aryor. Hatta "terrist" eilimleri olduu bile sylenebilir. Hi peygamber byle

106|M L K

YAZILARI

MNAFIK

KMDR?

1Q7

yapar m? Bir peygamber eline kl alp savar m? Allah'a ve ahirete inanmaya, hayrl iler yapmaya, iyilie, gzellie aryor; tamam bunlar anladk. Ama bu savamak, cihat filan da ne oluyor? Muhammed Suresinin sonu da ok ilgin. Medine'de "Haydi savaa!" sesleri duyulunca "protokolde" n sralara geenlerin, peygamberin yanna kadar sokulanlarn, etrafnda pervane olanlarn birden bire yan izdiklerini ve "mrn krn" etmeye baladklarn gryoruz. Bunlar ayette getii gibi kalpleri hastalkl "Mslman mnafklardan" bakas deildi. te Muhammed suresi bunlar anlatyor... Surenin, batan sona "cihat" temasn iledikten sonra "infak" arlar ile sonra ermesi de ok manidar: "Sizler Allah yolunda harcamaya arlyorsunuz, fakat aranzdan kimileri cimrilik yapyor. Oysa kim cimrilik yaparsa kendine cimrilik yapm olur. Allah zengindir, yoksul sizsiniz. Eer yan izerseniz yerinize sizin gibi olmayan baka bir topluluk getirir. .." (Muhammed: 38)... Keza Kur'an'da "mnafklar" ( Mnfiqn ) diye ayrca bir sure bile var. Buradaki ana tema da yine ok ilgin infak... Surede mnafklarn "Allah'n peygamberinin yanndakilere bir ey vermeyin ki, dalp gitsinler" dedii sylenir. Oysa gklerin ve yerin hazinelerinin Allah'n olduu, an ve eref sahibi olduklarn iddia ederek Medine'ye dnnce ayak takmn Medine'den srp atacaklarn syleyerek bbrlenenler olduu, oysa an ve erefin (izzet) Allah'n, peygamberin ve "m'minlerin" olduu ve fakat "mnafk" takmnn bu bilinten yoksun olduu anlatlr (Mnafikun: 7-8). Mminlerin an ve eref sahibi olmak istiyorlarsa bu mnafklardan ayrlarak yapmalar gerekenin ne olduu zetlenerek onbir ayetlik "Mnfkn" suresi yle biter: "Ey iman iddiasnda bulununlar! Ne mallarnz, ne de evltlarnz sizleri Allah' anmaktan alkoymasn. Her kim yle yaparsa kaybeder. Ecel kapy alnca "Rabbim beni ksa bir sre iin ertelesen de herkese yardm etsem, iyilik, gzellik, doruluk iin alanlardan olsam" demek istemiyorsanz bugnden tezi

yok verdiimiz rzklardan karlksz harcayn. Ecel kapy alnca Allah hi kimseyi ertelemez. Allah btn yaptklarnzdan haberdardr..." (Mnfkn: 9-11)... Yine Hicretin 9. ylndaki Tebuk seferi boyunca ve sonrasnda nazil olan ve mriklere ltimatom (beraet) verilmesi ile balayan "Tevbe" suresi, Mescit-Drar sahibi rahip Ebu Amir'in, Medine'yi igale ard dnemin dnya gc Bizans'a kar meydan okuma anlamna gelen (50 dereceye varan scaklktaki) otuz bin kiilik "l yry"n konu edinir. Trl mazeretler ileri srerek bu seferden geri duran "mnafklar" en ar ekilde burada eletirilir. 129 ayetlik surenin neredeyse tamamnda mnafkln ve korkakln deta genetii zlr. Sz namus bilme (sdk/sadakat) adna cesaret, yiitlik, bahadrlk, erdem ve drstlk temalar ilenir. zellikle son blmde mnafklarn telkinine kaplarak seferden geri duran bir ka sahabenin vicdan azab ekileri anlatlr. Sure boyunca cihat ve infak kakn mnafkln ne menem bir ey olduunu, Mslman klfna nasl da brnebileceini, hatta sahabelerden kimilerini bile nasl etkileyebileceini ve nihayet mu'min olmann ne demeye geldiini sarsla sarsla okursunuz. Mslman klna brnm bir mnafk olmakla, gerek bir m'min olmak arasnda gider gelir, defalarca "Galiba ben m'min deilim, aman Allah 'm!" dersiniz... Daha fazla uzatmayaym... Bu verdiim rneklerden baka Tahrim, Har, Fetih, Nisa ve Ahzap surelerinde mnafklar isim verilerek anlatlr. Buralar zellikle nzl srasna gre okuyun. Nasl da deifre edildiklerini greceksiniz. Daha isim verilmeyen birok yer var, ama bunlar Kurann kime "mnafk" dediini anlamamz iin gayet net blmlerdir. Bunlarn hepsinde de ayrc zelliin "infak ve cihat" olduunu, Mslman klna brnm mnafk ile gerek mminin arasdaki asl farkn bu olduunu grrsnz.

106

| MLK

YAZILARI

MNAFIK

KMDR?

1Q7

Tabiri caizse iin "nirengi" noktas ya da "bam teli" bu... nk mnafklar enerek de olsa namaz da klarlar. Allah'a ve ahiret gnne inandklarn sylerler. Dini ritlleri (nsuklar) aksatmyor grnrler. Gayet iyi konuurlar; inallah, maallah dillerinden eksik etmezler. Klf kyafet de kallavidir. Her halleriyle Mslmanlarn arasndadrlar. Hatta Mslmanlar deyince ilkten akla onlar gelir. Din iman nutuklar atmada onlara yetiemezsiniz. Fakat iki eyde onlar gremezsiniz: Cihat ve zellikle de infak... * l bu! Yani can ve maldan verme sz konusu olunca onlar ortalkta gremezsiniz. Oysa Kuran, canlaryla ve mallaryla cihat edenleri anarken brakn Mslman' "sdkn" tabirini kullanr. Yani sadklar; sznn eri olanlar, szn namusu ile yaayanlar, Allah deyip de can ve mal sz konusu olunca yan izmeyenler, sadakatlerini canlar ve mallar pahasna ispat edenler... Kuranda mnafn kim olduuna dair yzlerce ayeti okuduumda zihnimde canlanan, belki biraz ar gelecek ama syleyeceim u oldu: Mnafk zekt veren, m'min ise infak edendir! Yani "Mslman mnafklar" krkta birle yetinir, "Mslman m'minler" ise ihtiya fazlasn asla ellerinde tutmazlar... Mslman mnafklar (dtan teslim olmular) ylda bir kez, kna skla, o da krkta birini verirler. Mslman m'minler (iten teslim olmular) ise, ylda bir krkta bir demez, bollukta ve darlkta, iyi gnde kt gnde infak eder, paylar, blrler... Tpk Medine'ye gelir gelmez ilk yaplan "kardelik devriminde" olduu gibi: "Bltk ne varsa ekmei a Har yaptk ehre sevgiyi bar Barmzdan kt Bilal'in haykr

Hayyalesselh, Hayyalelfelh Hanereler bile anlad da Bir insan anlamad bizi"

dedik

Bata Peygamberimiz olmak zere Ebubekir, mer, Ali ve Ebuzer'e bakn byle olduunu grrsnz. Bir gecede Mslman olmu bedevi kabilelerine, tulekaya ve mnafklara bakn ylda bir krkta bir diyerek kl krk yaran pazarlklar yaptklarn, Peygamberimiz lr lmez de "Bu da yok" diyerek isyan ettiklerini grrsnz. Yani mnafk, sosyal ve ekonomik olarak bir ve btn olua (tevhid) yanamaz. Kendini dier insanlardan ayr grr. rnein sevginin ve barn ehre har yapld o byk "kardelik devrimi "nde ayn inekten st emen on aileden birisi olmay asla kabullenemez. Birliin, btnln, kaynamann iine girerse kaybolacan, sradanlaacam dnr ve btnlkten srekli olarak ayr durmak ister. Bunun iin btnden ayr yerlerde; saraylarda, kklerde, burlarda=burjuvada (ayn kkten!) yaamak ister. yle ki, Allah'n verdii rzk/mlk "yanmdaki ile eit hale gelirim" diye paylamak istemez (Nahl: 71). Bu nedenle infak kakndr. Bu tipler her yerde, her zaman byledir. Kuran da onlara sorar: "Allah'n nimetini inkr m ediyor bunlar?" (Nahl: 71). Hani o mehur bir hadis var ya, ona bir de bu adan bakalm. "Mnafn alameti tr: 1- Sznde durmaz 2- Vaadini yerine getirmez 3- Emanete ihanet eder." (Mslim, 18). Yani: 1- "Allah ne derse yapacam" diye sz verdii halde "nfak edin, biriktirmeyin, ymayn (kenz haramdr)" emrine uymaz. Alttan alr, yapsa da yapmasa da olabilecek sradan bir t sayar.

106|M L K

YAZILARI

MNAFIK

KMDR?

1Q7

2- Mlk/rzk ok olduu halde, her gn para sayd, dnp dnp tekrar sayd halde, "bunlar mezara m gtreceim, tabii ki, fakirin fukarann hakk var" diye vaatte bulunduu halde i vermeye gelince rahatlkla "yok" eker. 3- Allah'n kendisine verdii rzkn/mlkn emanet olduunu unutur. Karun gibi "stn deham sayesinde kazandm" der. Bylece hem emanete ihanet eder hem de yanndakiyle eit hale gelecei (btnn paras olaca) korkusuyla infaktan kaarak nimeti inkr eder. Yine peygamberimiz buyurmu: " Mnafn almeti Ensar'a buzetmesi, m'minin almeti ise Ensar' sevmesidir." (Mslim,

l dinler. Ama o hocalar "kenz (yma/biriktirme) haramdr!" (Tevbe; 34-35) diyemezler. ylelerinden bunlar hi duyamazsnz. Onlara gre Kur'an'da byle bir ayet yoktur. Hatta varsa bile "nesh" olmutur (silinmi/yrrlkten kalkmtr)... Evet, slam'a girdii halde eyaya, mala ve mlke bakn deitirmeyene, cihattan kaana, infaka yanamayana "mnafk" dememiz gerekiyor. Bu ayrc ly bize Kur'an veriyor. Mnaf baka yerde aramayn; o Mslmanlarn iinde... Bunlar Mekke'de yoktular. nk Mekke muhalefet, eziyet, ikence, fedakrlk ve bedel yllaryd. Ama Medine'ye gelince mantar gibi bittiler. nk Medine iktidar, devlet, servet, beyt'l-mal gnleri, ikbal yllaryd. Bugn de ayns. Medine'de, Kba'da, Tebk'de aramayn onu. Mnafk aramzda, yayor. Onun kim olduunun kstas da, tanm da, fark fark ettiren (el-fruk) ayrc ls de gayet net: Cihat ve infak kakn Mslman'a mnafk denir!

110)

Yani mnafk, kendisi infak kakn olduu gibi, infak/yardm edeni, paylaan, bleni, btn gzeteni, bunun iin seferber olan (Ensar') sevmez. Ona kin besler. "Yardm etmeyin ki dalp gitsinler" der. Btnlk dalsn ister. Hep ayr duraym, zel olaym, btne tepeden bakaym ister. Oysa mu'min btn gzeten, ona karan, bundan dolay da seferber olan, infaka/yardma koan ve seferber olup koan da (Ensar') sevendir... Grlyor ki, mnafn iflah olmaz hastal mal mlk hrsdr. Sevgi ve merhamet yoksunudur. Mal ve mlk hrs gzn brmtr. Gerekte Allah'a ve ahiret gnne inanmaz, tl-u emel (gelecei garantiye almak iin hrsla yma) sahibidir. Yalan konumas, vaadinde durmamas, emanete ihanet etmesi, yardm edeni sevmemesi bundandr... Ritelleri (nsuk) ense bile yerine getirir. ten teslim olduundan deil; dtan getirii olacandan. Ama mal-mlk sz konusu olunca dinle imanla alakas kalmaz. Sann telini gstereni veya namaz bir vakit klmayan din dnda grebilir ama saray yavrusu evinde ynl seccadeler zerinde namaz klar, tebih eker, 24 saat LCD ekran televizyonundan Kabe'den canl yayn izler. Yal ball sohbet toplantlarnda "fahr-i kainat, server-i mevcudt Efendimiz sallallahu aleyhi vesellemin" alktan karnna nasl ta baladn anlatan hocalar alamakl alamak -

PEYGAMBERIMIZ NEDEN "ZENGIN" D E I L D I ?

nk 23 yl sren "kariyer" hayatnn sonunda neredeyse "be parasz" bir yoksuldur. Bu manta gre o, hayattaki frsatlar iyi takip edememi, "keyi dnmek" iin nne konan frsatlar deerlendirememi, akln iyi kullanp durumunu dzeltememitir. Ailesine zenginlik ve refah dolu bir hayat yaatamamtr. Eer akll birisi olsayd, toprak evde oturmaz, kapsna gelen stannesi iin bile kars Haticeden "para" isteyecek duruma dmezdi. Evet, gnmz kiriterlerine gre Hz. Muhammed, "zengin" olamad iin hayatta baarsz birisi olarak grlmek durumundadr. yle ya, toprak evde oturuyor, ardakl evi (villas) yok, kat yok, yat yok; bunun neresi zenilecek, rnek alnacak bir hayattr? yle mi? Zenginlik bu mu acaba? Tam tersi, belki de Hz. Peygamber ok zengin birisiydi. Hem de akla hayale smayacak kadar byk servetlerin sahibi...

NMZ dnyasnn kriterlerine gre bakacak olursak Hz. Muhammed (s.a.v) baarsz bir "birey'dir.

114 I M L K

YAZILARI

PEYGAMBERMZ

NEDEN

"ZENGN-

DELD?

H5

Bu, zenginlikten ne anladnza bal. Gryoruz ki, o, "bilinli bir tercihle" mal-mlk zenginliini semedi. Elinde imkn olmasna, frsatlar nne serilmesine ramen byle bir yolu tercih etmedi. Neden? nk Kuranda, daha ilk Mddesir suresinde bylesi bir talimat almt. Keza herkesin bir solukta okuyup getii "inna ateyna' diye bilinen Kevser suresinde, mala-mlke sahip olmad halde zaten "ok zengin" olduu ve daha da olaca beyan edilmiti. Yurdum insan, Kuran teberrken ve llerin arkasndan okuyup frmeyi brakp, dne dne (tertil ile) kendisi iin okumaya bir balasa, bunun byle olduunu grecek.... Bakn nasl? "Sen ey yalnzla brnen! Kalk ve uyan balat! Haykr: Allahuekber! Gzel ahlk kuan! Ktle bulama! Servet yma hayallerine kaplma! Daima Rabbinle birlikte ol ve glklere gs geri" (Mddesir: 1-7) Daha peygamberlie baladnn ilk yllarnda inen bu sureye ve "Servet yma hayallerine kaplma" diye evirdiimiz "la temnun testeksir" ifadesine dikkat ediniz. La temnun, temenni etme, hayale kaplma (umniye) demektir. Testeksir de kevser veya tekasr ile ayn kkten olup zenginlik, oaltma, biriktirme, yma demektir. Tekasr suresinde de bu anlamdadr; "Bir zenginlik yardr oyalanp duruyorsunuz. Mezarlarnza girinceye kadar sren bir oyun ve oyna..." (Tekasr: 1-2) Teksr/istiksr, burada mal, makam ve an-hret okluu ile vnmek demektir. Araplar karlkl zenginlik ve an hret yar-

n ifade iin teksral-qavmu gelmektedir (Razi).

teksran derlerdi; tabir buradan

Bu durumda daha ilk inen ayetlerden olan ve vahyin 11. talimat manasna gelen Mddesir 7. ayette unlar denmek istenmi oluyor: "oalma (istiksr) temenni etme!" Yani: Yapacaklarn getiri/rant beklentisiyle yapma. yilii yay ve yaa; ama onu para, makam, mevki elde etmenin arac olarak grenlerden olma. Yaptn peygamberlikten dolay madd karlk bekleme. Senin ecrin Allah'tandr. Allah'n peygamberi olmann getirecei ayrcal, zengin olmak iin atlama tahtas olarak kullanma. Din baronlar gibi ayet alp ayet satma. Din istismarclndan uzak dur! Sadece Allah rzas iin, srf iyilik iin al. Peygamberlii getiri/rant temin edilen bir meslek olarak grme. Allah'n dini zerinde sektr oluturulmasna asla izin verme u Kbe'deki tanr ve kutsallk istismarna dayal dini oligariyi yk! Bir zamanlar sa da mabede girerek masalar sandalyeleri din adamlarnn bana alm ve "Allah'n evini ticarethaneye evirdiniz, ey engerek soyu!" diye haykrmt... nk Allah'n evi getiri/rant kaps deildir. Din sektr, vahiy meta, peygamber pazarlamac, sana inananlar da mterin deildir! Bunlar zerine kurulmu her "rgtl dini yapy" datmak senin en temel grevlerin arasndadr. Din yalnzca Allah'a has klnmal, vicdann ve merhametin "yaln sesi" olarak kalmaldr... Bylesi bir talimat, tabii ki, Hz. Peygamber byle yapacandan verilmiyor. "Kzm sana sylyorum gelinim sen anla" mesaj var burada; ey din tacirleri, din baronlar, ayet alp ayet satanlar, din zerinden, Allah, kitap, peygamber diye diye servet yanlar! kra sresindeki be ayetten sonra indii sanlan ^e nuzl srasna gre peygambere inen vahyin 11. ayeti (talimat) olan bu ayette ne deniyor, iyi okuyun. Eer teberrken okuyup sa solu frp durmaktan vaktiniz varsa... Sonra Kevser suresinde devam ediyor uyarlar; "Biz sana bol nimetler verdik. u halde Rabbine ynel ve gsn siper et.

114

I MLK

YAZILARI

PEYGAMBERMZ

NEDEN

"ZENGN-

DELD?

H 5

Sana kin besleyendir asl kk kuruyacak olan; hi kukusuz." (Kevser: 1-3). Surede geen KEVSER, Szlkte [K-S-R] kknden mastar olarak "ok olmak, oalmak" demektir. Mal ok olmak, zengin olmak, madd durumu iyi olmak (;iksr), oaltmak, teksir etmek, oka yapmak, oklatrmak (teksir), oalmak, artmak, remek, tremek (teksr), ok olmasn istemek (istiksr), daha ok, en ok (ekser), ounluk, galibiyet (ekseriye), ok (kesr, kesr), okluk, fazlalk, bolluk (kesret), ok konuan, geveze (miksr) kelimeleri bu kktendir... Surede geen NAHR, Szlkte [N-H-R] kknden mastar olarak "Boazna vurmak, boaznn altndan kesmek, salam yapmak, tam zamannda yapmak, karlamak, namazda elini boaz (gs) hizasna gtrmek" demektir. Dvmek, ekimek (munhara), intihar etmek, kendini ldrmek (intihar), hayvan boazlaycs, cmert (minhr), hayvan kesim yeri, hayvann boaz altndaki kesilme yeri (menhr), gsn st ksm, gs ile boaz aras yer (nahr), kurban bayram gn (yevmu'n-nahr) kelimeleri bu kktendir... Ayette geen " Nahr yap" ifadesinin, "Namazda ellerini gsne kadar kaldr, gsn Kabe'ye ynelt" anlamna geldii de savunulmutur (Hz. Ali, Ferra, Esba, Ata, Dehhak, Sleyman et-Teymi). Keza ayette geen "salt et ve nahr yap" ifadelerinin, szlk anlamndan hareketle " tenlikle ynel, (saldrlara) gs ger, gsle, gsn siper et" anlamnda olmas da muhtemeldir. Fakat namazn ve kurbann Mekkelilerce zaten biliniyor olmas, burada salt ve nahr kelimelerinin szlk anlamyla deil, daha ok Mekke ortamnda kazand stlah anlamyla kullanldn artryor. Bu durumda da ayetin takdiri "Mekkelilerin putlar iin yapt o namaz ve kurban, sen Allah iin yap" eklinde olur. bare szlk veya stlah anlamyla her iki ekliyle de anlalmaya msaittir... Ayette " Biz sana kevser (bolluk, zenginlik) verdik:" ifadesinin, "Mal, mlk verdik-, zengin yaptk" anlamnda olmad anlalyor. nk bu ayet indiinde Hz. Peygamber yle mal mlk ok

olan zengin birisi deildi. Peki, nedir o halde verilen kevser? Bunu anlamak iin, bu ksa surenin, o dnemde neye cevap olarak indiine baklmaldr. O dnemde mrikler Hz. Peygamber'in k ile birlikte yle laflar etmeye balamlard; "Muhammed bir macerann peine dt. Tehlikeli szler sylyor. Etrafna be gen, kadn, yoksul ve kle toplayarak Mekke'nin kurulu dzenine kar kyor. Putlara dil uzatyor. Kendini tehlikeye atyor. Bu gidile bir yere gelemez. Btn saygnln kaybedecek. Byle yapmakla kendini harcyor. Geleceinden endieliyiz, yazk olacak. Balatt hareket bir genlik heyecan olarak birka yla kalmaz snp gidecek. Kendisi mahvolduu, yokulup gittii (ebter olduu) gibi, etrafndakileri de mahvedecek. Ebu Talip gibi yam ban alm, akl banda birilerine gidip bu lgnla bir son vermesini isteyelim." te bu tr iddialara kar deniliyor ki: "Biz sana kevseri verdik. Sen onlara aldr etme. Biz sana toplumda saygn bir yer verdik. "El-emin" olarak biliniyorsun. Muazzam bir ahlaka sahipsin. Doruluk ve drstlk abidesi bir yaantn var. Biz sana bunlar zaten vermiiz. Asl zenginlik budur. O sana kar kanlar, byle giderse bir yere gelemeyecek, snp gidecek diyenler var ya, ite onlardr asl snp gidecek olanlar. Kin ve dmanlkla sana saldranlardr asl kk kuruyacak olanlar. u halde sen bunlara aldr etme. Allaha ynel (salt et) ve onlarn saldrlarna gsn siper et (nahr yap); bkmadan, yr..." usanmadan ve asla ylmadan hak bildiin yolda

Demek ki, ilk inen vahiylerde, nce " o a l m a (istiksr) temenni etme" diye talimat veriliyor. Sonra El emin olarak anlman salayarak sana zaten okluk, bolluk, servet (Kevser) vermiiz ve vereceiz. Greceksin asl onlar yok olup gidecek; fakat senin adn milyonlar azndan drmeyecek. nsanln hayrla, vgyle and bir makama geleceksin (makam mahmud). Sonunda kazanan sen olacaksn, onlar deil" denilmek suretiy-

114

MLK

YAZILARI

PEYGAMBERMZ

NEDEN

"ZENGN-

DELD?

H5

le zenginlik ve oalmadan ne anlalmas gerektii aklanyor. Genel olarak da Tekasr suresinde " Bir zenginlik ve oalma yardr (tekasr) oyalanp duruyorsunuz. Mezarlarnza girene kadar sren bir oyun ve oyna..." denilerek, "As/ zenginlik bu deil, bu rgatlk, klelik" demeye getiriliyor. Her surede de kullanlan kelime (istiksr, teksr, kevser,) ayn kkten geliyor. Buralardan, zenginlikten ne anlalmas gerektiini, Hz. Peygamber'in neden bizim anladmz anlamda zengin bir hayat srmediini, buna niin hi tevessl etmediini anlyoruz. Trkede zengin kelimesi Farsa kymetli, ssl, pahal, deerli anlamna gelen "seng'den geliyor. Bu anlamda zengin (sengin) kymetli, pahal eyalar olan, mal ok olan demektir. Hz. Peygamberde bunlarn hi birisi yoktu. Ama onda tertemiz bir vicdan, ruh dinginlii (ruh'l-kuds), erdemli ve drst bir hayat, gvenilirlik (el-emin), salam bir irade, muazzam bir ahlak (hulg azim), asalet ve cmertlik (kerem), vefa, sevgi ve merhamet (rahmet), korku ve titreme (huu), saf bir yrek temizlii (ihlas), sz namus bilme (sdk) vard. Dahas shhate, sala, ileyen bir akla, ar duru bir zihne, ili bir kalbe sahipti.'Cesaret, yiitlik, bilgelik onun karakteriydi. Bunlar bir insanda varsa, zaten en byk servete sahip demekti. Hz. Peygamber " Tebessm sadakadr" derdi. Hibir savata kat grlmedi. Kendisinden bir ey isteyene hayr dedii vaki olmad. Arkadalarnn (sahabe) arasna karrd. Hi arkadalarndan ayrca ykseke bir yere oturmazd, kendisine taht yaptrmazd. Din adam kisvesine brnerek kaslmazd. nsanlar da kasmazd. Yanna gelen sanki krk yllk tandym gibi hemen snrd. Glenle gler, alayanla alard. Dardan bakan onu dierlerinden ayramaz, " Muhammed hanginiz? diye sormak zorunda kalrd. Arkasndan, sandan solundan korumalar gibi gurup halinde kimsenin yrmesini istemezdi. "Bizde efendi kavmine hizmet edendir" diyerek mecliste su datrd. Nereyi bulursa oraya, hatta kapnn eiine bile otururdu. "Kuru hurma

yiyen bir kadnn oluum" derdi. "Ben de sizin gibi bir insanm ancak bana vahyolunuyor" derdi. Yani ben de sizin gibi insanm, eletirilebilirim, yanl yapabilirim, hata edebilirim derdi. Gnde yetmi kez tevbe ederdi. Birisine bir yanl olsa, bir nezaketsizlik yapsa hemen zr dilerdi. Gayet centilmen, son derece kibar, arkada canls, vefa ve dostluk abidesi, asil bir karaktere sahipti.'Yanna gelen ayrlmak istemezdi; hatta "fazla oturmayn" diye ayet bile geldii oldu. Gelene yer gsterir, hatta yerine buyur eder, a msn tok musun diye sorar, hal hatr sorarak hemen kaynard. "Hrkan ok gzel" diyen birisi olsa, "yle mi, beendin demek, al sana vereyim" deyiverirdi. yle ki, her gelen ondan bir ey ister hale gelmiti. nk onun yannda rahattlar, insanlar davranlaryla rahatlatrd. te hulug-i azim (byk ahlak) sahibi olmak bu demekti. Ve fakat byle birisi ldnde bugnk tabirle "be parasz "d. "Peygamberlere varis olunmaz" dedi. Maddi hibir ey brakmadn syledi. Eleri ardakl ev, hizmeti vs. isteyince Mddesir 7. talimat hatrlatt; "Ben buyum, ymak, biriktirmek yok. Eer istiyorsanz gelin sizi donataym ve salvereyim (boanahm)" dedi. "Hayr, buna razyz" dediler. 23 yl sren frtnal bir mcadele hayatnn ardndan, geride maddi hibir varlk brakmadan gitti... Bugn, milyonlarca insan onun ismi duyulunca elini gsne gtrerek adn anyor, salavat getiriyor. te kevser budur. Ebu Cehil ve Ebu Lehep gibi tefeci bezirgnlar, ml mlk sahibi para babalar, ona kin ve dmanlk besleyenler ise ya bilinmiyor ya da isimleri duyulduunda lanetle anlyor. te soyu kesilmek de budur. Soyu kesik olmann (ebter), ocuu olmamakla, biyolojik soyla ilgili bir durum olmad anlalm olmaldr. Demek ki, kervanlar, develer, katlar ve yatlar... Bunlarn hi birisi mezara smaz.

114 I M L K

YAZILARI

PEYGAMBERMZ

NEDEN

"ZENGN-

DELD?

| H5

Mezar, bizi ve sarldmz kefenden bakasn kabul etmez. G sahipleri, yanlar, biriktirenler, paylamayanlar, blmeyenler, u an egemen grnseler de, kkleri kurumaktan asla kurtulamazlar. Ydklarnn hi birisini mezarlarna gtremezler, gtremeyecekler. ine girdikleri agzllk yarnn ve biriktirme hrsnn, hayat nasl ekilmez hale getirdiini, giderek nasl cehenneme (dnyada kendi yarattklar kaos ortamna) doru yuvarlanmakta olduklarn kendi gzleriyle grecekler. te yandan el-emin olanlar, erdemliler, drstler, hak ve adalet klar, paylaanlar, blenler, u an zayf ve gsz grnseler de, "Bu gidile bir yere gelemezseniz; snp gideceksiniz" dense de, bymeye, oalmaya devam edecekler. Allah'n sevgi ve merhameti kevser olup zerlerine yaacak. Baki kalan u kubbede kazanan yine onlar olacak. Yeter ki, Allah'a ynelsinler, zorluklara kar gslerini siper etsinler. Allah vaadinden dnmez. Gemite olanlar, gelecekte olanlarn teminatdr. uras unutulmamal ki, btn maddi zenginlikler (istiksar, tekasr) ebterdir; soyu kesiktir, yok olucudur. Gnl, ruh ve ahlak zenginlii (kevser) ise ebedidir, kalcdr. Kur'an yle der: Baki olan iyilik, gzellik ve doruluk iin almaktr (Amelu's-salihat). Hz. Sleyman'n mlk ve ihtiamnn anlatlmas da bu mesaj verir. yle grnyor ki, orada verilen mesaj da udur: Dnyann bana dnyada gz olmayanlar getirilmelidir! Demek ki, istiksar, kevser ve tekasr kavramlarnn birbirine balantl bir ekilde ele alnd bu surelerde, Hz. Pegambere ynelik "sana, sen" diye hitabedilen yerlere kendi ismimizi koyarak okuyalm; ayn eylerin bizim iin de geerli olduunu greceiz. nk bu ayetlerin manalar btn canll ile hayatn iinde yayor. Sonu olarak, Hz. Peygamber'in bizzat kendisi zengin deildi ve fakat etrafnda zengin sahabeler vard. nk kendisi "Allah'n peygamberi" olmas sebebiyle, Allah, kitap, din syleminin merkezindeydi. Bu ona maddi zenginlik getirmemeliydi. Bunun mesajn verdi ve dedi ki;

Ey benden sonra benim krsme geerek, insanlara Allah, kitap, din vaazlar verenler! Sakn ola ki, bu yce deerleri kiisel zenginlik n atlama tahtas olarak kullanmayn. Din zengin olma arac deildir. Bilakis din, iman, erdem, ahlak, vicdan ve merhamet mektebi ahlak ve maneviyat, doruluk ve drstlk okuludur Bu okulda insana bunlar retilir. nsana bu deerler alanarak hayata hazrlanr. Eer kiisel servet biriktirmek, zenginlik ve refah do u bir hayat yaamak istiyorsanz krsmden inin. Rzkn onda dokuzu ticarettedir. aln, retin, aln, satn. Topra ekip biin, insanlarn barnma, giyinme, yeme ime vb. ihtiyalarn giderecek retim ve hizmet faaliyetleri yapn. Bu yolla zenginlemek helaldir. Aslnda bu da bir tr ibadettir. Bu tr meru yollarla kazandnz servetin dahi hesabn vermek ve paylamak zorunda olduunuzu da unutmayn. Ama sakn ola ki, bu iler iin benim kursumu kullanmayn. Bu krsden insanlara konuanlar, hayatta benim gibi yaamak zorundadrlar. Bu krsy zenginleme, kiisel mal ve servet yma arac olarak kullanamazlar. Bu krsye geen burann artlarna katlanmak zorundadr. Bilmiyorum, belki kamam bir daha te srtm; hakk olan gelsin almaya Hazrlan dedi Cibril, karard Geride birka kap ve bir Kitap Hayr! Gidemezsin! Kim gitti derse vurun! Hayyu la yemuttur yaayan yerinize oturun! mehtap buraya

Refik-i ala... lemlere rahmetti, bu ahirdi dedik Kara toprak bile anlad da Bir insan anlamad bizi...

E BZER: SSZ LDE YALNZ MEZAR

malumdur. Acaba bu ngryle dnya tarihinde ezilenlerin bir trl knlamayan maks talihine mi iaret ediliyor? Ya da insanl ayakta tutan esas muharrik gcn bu aray ve mcadele ve olduu mu anlatlmaya allyor? Her ne ekilde olursa olsun, ln ortasnda yapayalnz ancak grkemli mezarnda bir bana yatan Ebuzer, bu haliyle, kanmca slam'n gelmi gemi btn imparatorluklarndan ok daha byk mesajlar veriyor. yle ki,- Ebuzer'in yalnzl bu dinin garip gelmi garip gidecek olmasyla da paralel bir tarihe sahiptir. Ebuzer tek bana kalm, Ammar vurulmu, Ali yenilmitir. Bu yalnzlk, vurulmuluk ve yenilmilik sanki ezilenlerin (mstazaflarn) de dili olmutur. Kermatiler de yenilmi, Spartaks de kaybetmiti... Bu nedenle slam' yenilenlerin, vurulanlarn ve maluplarn tarihi ile deil; yenenlerin, vuranlarn ve galiplerin tarihi ile okuyanlar, bu dinin znden ve mesajndan hibir ey anlayamazlar. nk grnte yenenler aslnda yenilenler, galipler aslnda

Z. Peygamber'in, getirdii din iin "Garip geldi garip gidecek", Ebuzer iin de "Yalnz yaayacak, yalnz lecek, yalnz dirilecek" ngrsnde bulunduu

1 2 2

I MLK

YAZILARI

EBUZER.

ISSIZ

LDE

YALNIZ

MEZAR

123

maluplardr. Biliyorum, Ebuzerden bahis amak, slam iinde, gayet rahatsz edici, ineleyici ve uvaldz gibi ie batan bir bahistir. Sadece bu bile ne kadar doru yerde durduumuzu gstermeye yeter. Ebuzer'in tabiri caizse "kapak" yapt ayet uydu: "Ey iman edenler! Hahamlarn ve rahiplerin birou, insanlarn mallarn hem hakszlkla yer, hem de Allah yolundan alkoyarlar. Altn ve gm biriktirip de Allah yolunda harcamayanlar ac bir azabn beklediini haber ver. O gn biriktirip ydklar atete kzartlacak ve alnlar, brleri ve srtlar onlarla dalanacak. 'te bu bencilce biriktirip ydklarnz; haydi tadn bakalm' denecek." (Tevbe: 34) Bu ayeti Ebuzer, dierlerinden farkl olarak sadece "ahlaki t" olarak deil; yaptrm gerektiren bir ayet olarak anlyordu. yle ya iki ile ilgili de Kur anda ayet olmasna ramen cezai yaptrm gelmemiti. Burada soru u: ki niye sadece ahlaki t olarak alnmad da 80 sopa gibi ceza tayin edildi de, altn ve gm (mal, servet) biriktirmemek sadece ahlaki t olarak alnd ve biriktirmenin/ ymann alabildiine n ald? stelik ne zekt, ne sadaka, ne infak da buna mani olamad? Karun gibi Mslman zenginler tredi? Ebuzer'in, Muhammed mmetine, yalnz fakat grkemli mezarndan hl uvaldz gibi batan sorusu budur. Ayeti ou ulema nedense hep ahlaki t olarak anlam ve Ebuzer'in tefsir ettii gibi haram (yasak) kapsamnda deerlendirmemitir. Buradan gnmz iin kan sonu ise udur: slam, kapitalizme sadece ahlaki t verebilir. Muhammed'in getirdii dinden kapitalizmine alternatif kmaz, ksa ksa kapitalizmin biraz daha ahlakls kar. Bu da kapitalizmin insanlkta at yaralar sarmaya yetmez. Bu yara yle derin bir yara ki zekatla, sadakayla sarlacak gibi deil... amz Mslman aydnnn kafa patlatmas gereken en

nemli sorununun bu olduu kanaatindeyim. Ebuzer dilinin bu hususta ufuk ac olabileceini dnmekteyim. Ancak bu yazda amacm, slam kapitalizm analizi yapmaktan ziyade, Ebuzer'den bahsetmek. Bu konuya baka yazlarda tekrar dneceiz... Eh artk "Ebuzer ayeti" diye de anabileceimiz yukardaki "kapak" ayetin tefsiri ksaca u olmak icap eder: Yani: Hahamlar ve rahipler din (en byk kamu) zerinden mal yarlar. stelik hem yarlar hem de Allah yolunda (kamu yararna, insanlk yararna) harcamazlar. Kendilerine yontarlar. Din namna toplanan paralar (altn, gm, mal, servet) ulatrlmas gereken yere ulatrmazlar. Arada tefeci bezirgn snf oluur ve kendi aralarnda leirler. Bunlarn o gnk ad haham ve rahipti (din adam, din simsar, din baronu). Bugn ise benzer ekilde daha cafcafl isimlerle anlrlar. Bunlar insanlar din ile aldatanlardr. Dini yalanlayanlar, dinin direini ykanlardr. nk dinin direi doruluk ve drstlktr. Bunlar kimsesizi (yetim) grmeyerek, yoksullar ve ezilenleri (meskin) umursamayarak, gelen yardmlar (maun) yerine ulatrmayarak dine en byk ihaneti yapmaktadrlar. Bunlarn piri de Ebu Cehildir. nk Ebu Cehil, Kbe'nin rtsn ykamakla, haclara su vermekle, Kbe'ye gelip stelik putlar aracl ile "salt" etmekle dindar olduunu sanyordu. Hlbuki yetimi grmyor, yoksulu ve ezileni umursamyordu. Birka ekli riteli (nsuk) yerine getirmekle dinin btn gereini yaptn sanyordu. te bu din anlay, Maun Suresinde Ebu Cehil'in suratna arpld. Bu nedenle Maun Suresi, Ebu Cehil'in ahsnda dini byle alglayanlar mahkm etmek iin nazil oldu. yle denmek istendi: Eer bir din yetimi korumuyor, kimsesize sahip kmyor, ezilenlerin sesi ve soluu olmuyorsa yalandr, afyondur! Bunlar olmadan klnan namaz, tutulan oru, gidilen hac, kesilen kurban, ihya edilen kandil geceleri, ziyaret edilen trbeler

122

MLK

YAZILARI

EBUZER.

ISSIZ

LDE

YALNIZ

MEZAR

125

vs. Ebu Cehil'in haclara su verip de yetimi ve yoksulu grmemesi gibi yalandr, afyondur! Yine bunlar olmadan "Camiler ardna kadar ak, ezanlar okunuyor, hacca gidiliyor, oruca karan m var, minarelerde mahyalar, buhur kokulu geceler, Fatihalar, Ya-Sinler..." edebiyat yaplyorsa Ebu Cehil'in Kbe'nin rtsn ykayp, kapsn temizleyip de yetimi ve yoksulu grmemesi gibi yalandr, afyondur! nk burada gerek din ve samimi dindarlk yoktur. Riyaizm (gsteri dindarl) vardr. Vay onlarn saltml Yani: Haclara su vermesine, Kbe'yi ykamas yumasna, namaz klmasna, oru tutmasna, dana kesmesine, deri toplamasna, kandil gecesine, buhur kokusuna, Fatihasna, Ya-Sin'ine, camiler ardna kadar ak demesine vs. vay! Hem onlarn ydklar servetler ahirette cehennem azab olarak karlarna kacak. Fakat bu dnyada da ilahi adalet yakalarna yapacak! O kamudan (din ve devletten) yp da kendilerine yonttuklar paralar burunlarndan fitil fitil getirilecek! Alnlarna hi kmayan kara bir leke alnacak, adaletin penesi altnda mahkm olacaklar (alnlar dalanacak). lerine oturacak, hi dinmeyen bir huzursuzluk yaayacaklar (brleri dalanacak). Onlar arkalarndan hayrla anan kmayacak (srtlar dalanacak)... Bu, onlarn kendi elleriyle yaptklarnn dnyadaki karldr. Ahirette ise cehennem azabndan kurtulamayacaklar. "Ebuzer ayetini" Maun Suresi ile birlikte tefsir ettiimizde ortaya kan bundan baka bir ey olabilir mi? Belki ilk defe duyup da "Kim bu yalnz yaayacak, yalnz lecek ve yalnz dirilecek olan adam?" veya "Kim bu Ebuzer" diyenler olabilir... Ksaca ondan da bahsedelim: Hz. Peygamberin saf nbvvet vicdan, her tr kabile, ganimet ve iktidar drtlerini deersiz hale getirmiti. O'nun getirdii "deerler", ilk dnemlerde bir takm genler ve zayflar arasnda yan-

k bulmutu. Bunlarn en nemlileri Ali, Ebuzer, Ammar, Mikdad gibi genlerdi. Kklemi Arap/Kurey kltr Hz. Peygamberin balatt yeniliki/devrimci arya kar direnmi, ta Mekke'nin fethedilip affedilen "tulekas" oluncaya kadar bu tutumundan vazgememiti. Hz. Peygamber'in salnda eski konumlarn geri almak iin hi frsat bulamamlar, deerler devrimine teslim olmak zorunda kalmlard. Hz. Ebubekir ve Hz. mer dneminde mlkn (lke ve devlet) eski sahipleri olmann getirdii avantajlar kullanarak konumlarn "ksmen" geri aldlar. Bu hususta zellikle Hz. mer'i kendilerine "can skc" bir engel olarak grdler. Hz. Osman dneminde "mlk'un tekrar bana getiler. Muaviye dneminden itibaren ise artk "mlk" tekrar onlarnd... Esmer, iri csseli, uzun boylu ve gr sal bir kimse olan Ebuzer, Mslman olduktan sonra adeta slam'n yrek temizliinin sembol haline geldi. O daima "deerlerin adam" oldu. Devlet mantn bir trl kabullenemedi, srekli devrim mantyla hareket etti. Knyesiyle mehur olduundan ad adeta unutuldu. Bu sebeple adnn Berir, Bureyr, Yezid, Yureyr, babasnn adnn da Abdullah veya Seken olduu sylenir. Ebuzer, haram aylarda bile baskn yapmaktan, yamaclktan ve yol kesmekten ek : nmeyen Gifar kabilesine mensuptu. Mslman olmazdan nce de Ebuzer'in, kabilesinin "en gzde" yol kesicisi ve yamacs olduu nakledilir. Ancak Gifar halk gibi putlara tapmayan, onlardan nefret eden birisiydi. Kendi naklettiine gre Ebuzer slam'a girmeden yl nce Allah'a ibadet etmeye balad. Haniflerle yakn ilikiler kurdu. Mekke'de Hz. Peygamber'in arsn duyunca yanna gitti. Kurey'in estirdii bask ve korku havas iinde, o dnemde henz ocuk yata olan Hz. Ali'nin yol gstermesiyle Hz. Peygamber'i buldu ve gecikmeden Mslman oldu. Rivayetlere gre Hz. Peygamber Gifar kabilesinden Ebuzer gibi birisinin kmasna hayret etmi ve Allah'n dilediine hidayet vereceini sylemitir. Ebuzer Mslman olur olmaz Kbe'nin yanna giderek putlara meydan okudu, Mslman olduunu haykrarak ilan etti. zerine ullanan mrikler Ebuzer'i lesiye dvdler. Araya Abbas

122 I M L K

YAZILARI

EBUZER.

ISSIZ

LDE

YALNIZ

MEZAR

127

b. Abdulmuttalib'in girmesiyle lmden dnd. Ertesi gn ayn eyi tekrar etti. Bunun zerine Hz. Peygamber, kabilesinin yanna gitmesini ve arlmadka gelmemesini syledi. O da bunu aynen uygulad. Yapt almalarla Gifar'n yarya yaknnn Mslman olmasna vesile oldu. Bu dnemde bir milis g oluturarak Kurey kervanlarna basknlar dzenledi. Ele geirdii ganimetleri kelime-i ehadet getirenlere geri verdi, gerisini kabilesinin Mslman olanlar arasnda datt. Ebuzer, Uhud veya Hendek savandan sonra Medine'ye hicret etti. Ashab- Suffe diye bilinen zayf Mslmanlarla birlikte Mescid-i Nebi'de yatp kalkt. Suffe ashabnn akam yemeklerinde sahabilerin evlerine datlmalar esnasnda o hep Hz. Peygamber'in evine misafir oldu. Hz. Peygamber'in lmnden sonra Ebuzer, hep Hz. Ali etrafnda oluan muhalefet blounda yer ald. Hz. Ebubekir'e Hz. Ali'nin daha layk olduu dncesinde olmakla beraber biat etti. Hz. mer'e de Ali yanls grleri deimemekle birlikte biat etti. Hz. mer'in kurduu t sisteminde Bedir'e katlmamakla beraber, Bedri kabul edilerek maa tahsis edildi. Muaviye ile birlikte Suriye, Hz. mer ile birlikte Kuds (18/639), Amr b. As ile birlikte Msr fetihlerine (20/641) katld. Hz. Osman'a ilk biat edenler arasnda yer almakla beraber onun yall ve yumuakl sebebiyle baarl olamayaca konusunda endie duydu. Bu dnemde de fetih hareketlerinin iinde aktif olarak yer alan Ebuzer Muaviye'nin Suriye'deki ykseliiyle birlikte sesini ykseltmeye balad. Genel olarak mlkn asl sahibi olma iddiasyla Hz. Osman devrinin ikinci yarsndan itibaren balayan Arap/Kurey asabiyetine dayal muhafazakr/devleti politikay eletirmeye balad. Devlet olmann ve fetih hareketlerinin getirdii zenginleme karsnda Ebuzer "deerler" savunmas yapmaya balad. nce Suriye valisi Muaviye ile tersleti. Muvayie'nin yanna giderek "Eer bu yaptrdn Yeil Saray Allah'n malndansa hainliktir, kendi malnsa savurganlktr" dedi. Muaviye'ye Tevbe 34. ayetten kalkarak sarsc eletiriler yneltti; "Ey iman edenler! Ha-

ham ve papazlarn pek ou, insanlarn mallarn haksz yere yerler, Allah yolundan alkoyarlar. Altn ve gm biriktirip Allah yolunda harcamayanlara ackl bir azab mjdele" ayetini okuyarak Muaviye'ye "Mslmanlarn haham ve papaz gibisin" demeye getirdi. Muaviye bu ayetin Ehl-i Kitap hakknda indiini, kendisini balamayacan syleyince Ebuzer, ayetin her iki kesimi de muhatap aldn syledi. Ebuzer'in eletirileri halk arasnda geni yank buldu. Bu dnemde merkeze kar evrede yaygn bir muhalefet hareketi olumaya balamt. Muhalefetin temel argman "Arap/Kurey/Emevi asabiyetinin giderek devleti ele geirmesine" duyulan tepkiye dayanyordu. evredeki yeni Mslman olmu mevaliler kendilerine ayrclkl muamelede bulunulduunu iddia ederek, mevali haklar, adalet, eitlik sloganlarn bayraklatrmaya baladlar. Kurey'in tarihi rakipleri de bu giditen iyiden iyiye rahatsz oldular. Muaviye, Ebuzer'in eletirilerinden iyiden iyiye rahatsz olmutu ve Hz. Osman'a haber gndererek sesinin kesilmesini istedi. Hz. Osman, Ebuzer'i Medine'ye ard. Halifenin huzuruna kan Ebuzer, onu da kyasya eletirmekten hi ekinmedi: "Yaknlarn tayin ediyorsun, adam kayryorsun, Tulekaya yaknlk gsteriyorsun..." Ebuzer'in eletirileri grmezden gelindi ve Hz. Osman tarafndan Rebeze denilen yere srgn edildi. O'da buna uydu. ki yl kadar sren bu "yalnz, srgn ve marjinal" dneminde Ebuzer, sk sk Medine'ye gelerek Hz. Osmanla grt. Kendisine gelerek ynetime kar ayaklanma balatacaklarn, bu hareketin liderliini stlenmesini teklif eden muhaliflere pek yz vermedi ve eletirel/pasifist tutumunu srdrd. Ebuzer 32/653 ylnda Rebeze'de iken vefat etti. Yannda hanm, kz ve bir hizmetisi vard. ldnde zerine sarlacak bir kefen dahi bulunamad. Hanm yola karak oradan gemekte olan bir kafileye yle seslendi: "Ey Allah'n kullar, urada bir adam ld. Cenazesini kaldracak kimse ve zerine sarlacak kefeni yoktur, O, Allah'n Resul'nn sahabesi Ebuzer'dir. Allah

MLK

YAZILARI

akna yardm

edin!"

KURAN KLELII KALDRD M ?

Kafile ile oradan gemekte olan Abdullah b. Mes'ud idi. Kafiledeki bir gencin bezleriyle kefenlendi. Abdullah bin Mes'ud gzyalar iinde Ebuzer'in cenaze namazn kldrd. "Yalnz yaayp yalnz lecek ve tek bana diriltilecek" diye hakknda ruvayet bulunan Ebuzer, ln ortasndaki bu ssz araziye tek bana gmld. Issz ldeki yalnz mezarnda grkemli yat aslnda ne kadar ok ey anlatyor... URAN'IN, indii dil, tarih, kltr ve corafya evreninde klelik kurumunu yerleik bulduunu gryoruz. Eski dnyaya paralel seyreden bu yerleik uygulama, "indii dil, tarih ve corfaya evreninin tozuna toprana bulanarak oluan" bir kitabn haliyle bnyesine de yansd. Bu nedenle Kuranda esirlerden, klelerden, esir kadnlardan vs. bahsedildiini grrz. Fakat bu durum btn bunlarn onayland anlamna gelmiyor. Kleliin genel olarak insanlkta, zel olarak da sonraki alarda Mslmanlar arasnda da srm olmas, aslnda tam olarak kaldrlmad anlamna m gelir? Bir ey hakknda teorik olarak kaldrma ars yapmakla, o eyin pratikte kaldrlamam olmas, pratikteki gibi dnld manasna m gelir? Mesela Kuran adam ldrmeyi, faizi, hrszl, zinay kaldrd; fakat bunlar o gn de devam etti, bugn de hl devam ediyor. Buna bakarak, "Aslnda tam olarak kaldrmak istememiti, zamann akna brakmt" diyebilir miyiz? "Onlar hakknda yasaklayc ak hkmler var; ama klelik hakknda yok" denirse, "Bir eyin kaldrlmak istenmesi illa yasaklayc bir hkmden mi kar?" sorusunun cevaplandrlmas gerekir. Zira Kuranda birok kaldrlmak istenen hal veya davran var

MLK

YAZLAR

KUR'AN

KLEL

KALDIRDI

MI?

-|35

ki, yasaklayc bir dille gelmedii halde yasaklanmtr, kaldrlmtr. Mesela "Vay o ka gz iareti yaparak insanlarn alay edenlerin (hmezet'l-lmeze) haline" veya "Onlar ki gzlerini harama bakmaktan evirirler, rz ve namuslarn korurlar, namaz klarlar, zekt verirler, zina etmezler" vs. ayetlerine bakarak, "burada emir verilmiyor; tasvir yaplyor, yani yasaktr, haramdr, caiz deildir denmiyor" diyerek, bunlarn emredilmediini veya yasaklanmadn m syleyeceiz? Kanaatimce Kur'an, tpk ikiyi 23 yl iinde aama aama kaldrd gibi klelik kurumunu da ayn ekilde aama aama kaldrmtr. Bunu kaldrmayan, dahas kaldrmak kendilerine zor gelen o gnk a ve iklimdir. Yani Kur'an klelii kendi sosyal teorisinde kaldrmtr; kaldrmayan o gnk pratik hayattr. Bu durum, daha sonraki devirlerde aslnda tam olarak kaldrmad; zamann akna brakt eklinde anlalmtr. Sonraki devirlerde, bu konuda gsterilen ihmal ve baarszlk sanki Kur'an'n iradesiymi gibi alglanmtr. Bunu u gerekelere dayandryorum: Daha ilk Mekki surelerde Kur'an, kle zgrletirmekten (fekku raqabe) bahsediyor: "Biz insana iki gz vermedik mi? Bir dili ve iki duda yok mu onun? Ona yryecei iki yol gsterdik. Fakat o zor olana yanamad. Bilir misin, nedir zor olan? Bir klenin zincirlerini krmak... Zor zamanda vermek... kszn ban okamak... Dmn elinden tutmak... man etmek, glklere gs gerip aclar paylamak; sevgi ve merhamet yuma olmak... te erdemliler bunlardr. Kfirlik edenler ise er odaklardr. Onlarn, atee atlp zerlerine kilit vurulacak!" (Beled: 8-20) Ayette geen "fekku raqabe", kleyi, klelik zincirinden zmek; bu zinciri paralamak, krmak, darmadan etmek" anlamna geliyor. nk "fekk" kelimesi szlkte "hrr" kelimesinden daha iddetlidir ve Mekke dneminin ruhuna uygun olarak, bir eyi paralamak, skp atmak, krmak, darmadan etmek demektir. Medine'ye gelince ayn paralelde hrriyet, zgrlk manasna gelen "hrr" kknden "tahrir" kelimesinin kullanldn gr-

yoruz; " tahriru raqabe" (kle zgrletirmek)... Bylece, "boyunduruk altna girmi; kle" anlamna gelen "raqabe" veya " riqab " kelimesinin Kur'an'da dokuz yerde getiini gryoruz. lkini yukardaki ayette verdik, dierleri ise unlardr: "Bir mminin dier mmini ldrmeye hibir ekilde hakk yoktur. Fakat kim bir mu mini yanllkla ldrrse, mmin bir kleyi zgrlne kavuturmas ve lenin miraslarna tatmin edici bir diyet vermesi gerekir. Fakat miraslar diyetten vazgeerlerse gerekmez. Eer ldrlen -kendi mmin olmakla beraber- size dman bir kavimden ise, o zaman ldrenin mmin bir kleyi zgrlne kavuturmas gerekir. ayet antlamak olduunuz bir kavimden ise, miraslarna tatmin edici bir diyet vermek ve mmin bir kleyi zgrlne kavuturmak icap eder. Bunlara gc yetmeyen, Allah'a tvbe ederek, pe pee iki ay oru tutmaldr. Allah, her eyi bilendir, ok bilgedir." (Nisa: 92) "Allah dnmeden etiiniz yeminlerden sizi sorumlu tutmaz. Ancak bile bile kendinizi baladnz yeminlerinizden sizi sorumlu tutar. Bunun kefaret olarak bedeli oluk ocuunuza yedirdiinizin orta derecesinden on fakiri doyurmak yahut giydirmek veya bir kleyi zgrlne kavuturmaktr. Bunlara gc yetmeyen ise gn oru tutmaldr. te yemin edip de bozmann cezas budur. u halde yeminlerinizi koruyun. Allah size hkmlerini bylece aklyor ki, kretmesini bilesiniz."(Maide: 89) "Kadnlarndan "Sen artk bana annem gibisin" diyerek ayrlmaya kalkp da sonra cayanlar tekrar ilikiye girmeden nce bir kleyi zgrlne kavuturacaklardr. te size tavsiye edilen budur. Allah her ne yaparsanz haberdardr." (Mcadele: 3) "yilik, yzlerinizi douya ve batya evirmeniz deildir. Asl iyilik; Allaba, ahiret gnne, meleklere, kitaba ve peygamberlere inanmanz, o ok sevdiiniz servetlerinizden akrabalar, kszler, ihtiya sahipleri, yolda kalmlar, dmler ve klelikten kurtulmak isteyenler iin harcamanz, cn- gnlden namaz klmanz, zekt vermeniz, sznzn eri olmanz, zorluklara ve skntlara gs germenizdir. te bunlardr sz namus bilenler! te bunlardr

MLK

YAZLAR

KUR'AN

KLEL

KALDIRDI

MI?

-|35

Allah bilinciyle yaayanlar."

(Bakara: 177)

"Sadakalar ancak yoksullar, dknler, zekt memurlar, kalpleri sndrlmak istenenler, kleler, borlular, Allah yolundakiler ve yolu kesilmiler iindir. Allah byle farz kld. Allah bilendir, bilgedir." (Tevbe: 60) Grld gibi, Kuranda, dorudan doruya kle anlamna gelen "reqabe" kelimesinin kullanld yaptrm ifade eden ayetler bunlardr. Demek ki, Mekke'de (Beled Suresi), stelik insanlara bir yokua trmanma gibi zor gelecei sylene sylene klelik zincirlerini krp atma (fekku ragabe) ars ile balayan sre, Medine'de kle zgrletirme ( tahriru ragabe) operasyonlar ile srdrlyor. Yani "teori", "pratie" dklyor. imdi burada, kleliin tmden kaldrlmad; zamann akna brakld sonucu karlabilir mi? Baka bir deyile kleliin fiilen, hemen orada kaldrlmam olmas kimin suudur? "Teoride" mi bir yetersizlik var? Yoksa bunu pratie aktaranlar ii yavaa alm, savsaklam mdr? yle grnyor ki, u ana kadar sylenenler, yeterli, kesin ve emredici bir ayetin gelmemi olduu ynndedir. Mslman dnyada bunun iin klelik aka kaldrlmamtrO). Kafas "fkh" mant ile almaya altrlm Mslman bilin, illa "haramdr, yasaktr, caiz deildir" gibi "fetva formatnda" ayetlerin gelmesini beklediinden veya Allah'n da bir molla gibi konuacan sandndan, hl "klelik kaldrlmad" denilip duruluyor. Oysa buradan anlalmas gereken, tpk iki ayetinin aama aama kaldrlmas ve fakat iene ne ceza verileceinin sylenmemi olmas gibi, tpk aama aama namaza altrlmas ve fakat namazn nasl klnacann sylenmemi olmas gibi, kleliin de daha ilk Mekki surede (Beled: 13) kaldrlm olduu ve bunun peygamber lene kadar da yrrle konduudur. te bu yaayan sre, kaldrma operasyonunun bizzat kendisidir. Bunun illa "fetva formatnda" sylenmesi ve yaplmas gerekmiyor.

Kuran, konuyla ilgili en iddetli kelimeyi kullanyor; fekku reqabe; (klelii, klelik zincirini, klelik kurumunu) skmek, krp atmak, parampara etmek... stelik daha Mekke'nin ilk yllarnda... Medine'de de modern dnyann pek sevilen, en popler kavramn kullanyor; tahrir; hrletirmek, zgrletirmek... Allah akna daha ne yapsn? Yok, illa "caiz deildir, haramdr" vs. diyecek(!). Bunun byle olduunu, ne klesi ne de cariyesi hibir zaman olmam -ki, Maria nikhl ei, Zeyd evlatldr-, kendisine kle gibi hizmet edilmesinden nefret eden, nnden arkasndan korumalar gibi yrnmesini istemeyen, bir mecliste kapnn yannda oturan, odadakilere su datan, dardan gren birisinin "Hanginiz Muhammed" diye soracak kadar toplulua karp giden, birinden bir su isterken bile utanan ve kendini etrafndakilere "Kuru hurma yiyen bir kadnn olu" olarak tantan bata Hz. Peygamber olmak zere, on yl gibi ksa bir srede Medine'de kurulan "Adalet Devleti "nin insanl klelik kurumundan kurtarmay amaladn, bunun bilfiil admlarn attn, operasyonlarn balattn slam'n byk yenilikisi Hz. mer grmtr ve gereini yapmaktan ekinmemitir. Fakat o gnk kabile, rant ve ganimet mant buna direnmitir. Bakn, nasl? Hz. mer, "Hibir Arap kle yaplamaz" diyerek, ordunun (Emevi airetleri) savalarda esir alp kle yapt insanlar zgr brakmtr. Bu szden amac, "Arap olmayanlar kle yaplabilir" diye inand iin deil, orduyu (kabile, rant ve ganimet mant ile direnen Emevi kadrolarn) hi olmazsa buna ikna etmekti. Nitekim bu konuda baarl oldu; fakat bunu genele yayamad. nk karsnda direnen geni bir kabile, rant ve ganimet blou vard; dahas "silahl kuvvetler" onlarn elindeydi. Msr'n fethi srasnda kendileriyle arpan birka ky halk ceza olarak kle diye satlp Arabistan'n her tarafna datld zaman, Hz. mer bunlar toplayarak Msr'a geri gndermi ve

MLK

YAZLAR

KUR'AN

KLEL

KALDIRDI

MI?

-|35

valiye yazd mektupta onlarn kle yaplmasnn doru olmayacan bildirmitir. bn Haldun'un (l. 1408) talebesi olan elMakrizi (l. 1442) el-Htat adl eserinde hadiseyi etraflca anlatr ve kylerin tek tek isimlerini verir. Menazir adl ehrin fethinden sonra, ordunun sava esirlerini ele geirip kle edinmesine ramen Hz. mer, bunlar serbest brakm ve bunlara arazi vergisi ile cizye tahakkuk ettirilmesini emretmiti. Keza hibir ifti ve zanaatkarn kle yaplmamasna dair Musa el-E'ari'ye mektup gndermiti. Yine ocuk douran kle bir kzn, hl kle olarak alnp satlmasn yasaklad. Efendisi ile antlama yaparak, bilirli bir miktar karl serbest kalmak isteyen klenin bu talebini "dikkate alma mecburiyeti" getirdi. Hlbuki "abdest alrken klesi suyunu, cariyesi havlusunu tutan" birok "fakih" bunun mecburi olmadn sylyordu. Enes'in klesi irin, efendisi ile byle bir antlama yapmak istemiti. Enes'in bunu rededdetmesi zerine irin davay Hz. mer'e gtrd. Halife, Enes'i kamlatp Kur'an'n hkmne atf yapca Enes rza gstermek mecburiyetinde kald. Yine Hz. mer, Pers impatorluundan kalma "devirme" sistemini de kaldrd. Babann olundan, anann kzndan daha kkken esir alnarak veya kle yaplarak ayrlmasna, aileleri ile bann kopartlmasna kar karak, byle bir uygulamaya yasak getirdi... (Bu ve buna benzer birok bilgiyi ayrntl bir ekilde Belazuri 'nin Futuhu'l-Buldan, Makrizi'nin el-Htat, Buhari 'nin el-Mekatip babnda ve ibli Numani 'nin muhteem eseri el-Faruk (Btn ynleriyle Hz. mer ve Devlet daresi) adl eserlerden okuyabilirsiniz. Ayrca "slam'n yenilikileri" adl almamzn Hz. mer blmne bakabilirsiniz.) imdi, btn bu uygulamalarn, Kur'an'n klelii tam olarak kaldrmamasndan ve zamann akna brakmasndan kaynakland eklinde yorumlamak mmkn deildir. Olay, kaldrmayp iyiletirme veya zamann insafna brakma olay deildir. Bu, daha Mekke'nin k yllarnda "fekku raqabe" veya "tahriru raqa-

be" (klelere zgrlk) arsyla balayan, hkm verilmi, karar km, kalemi krlm bir iradenin, btn "i" direnmelere ramen srdrlmesi, Mekke'de kaldrlan bayran, Medine'nin, oradan da tm insanln burlarna dikilmesi olaydr. Fakat bu bayrak ne yazk ki, yere dmtr. Ayette getii gibi "zor gelen, kabullenilemeyen, sarp bir yokua srlmek gibi grlen veya suyu tersine aktmak gibi alglanan" olaya, en byk diren, bizzat slam'n iinden, yani Mslmanlardan gelmitir. Hz. mer, en ok bunlara direnmitir. "i yokua srerek", "zor gelse de direterek", "suyu tersine aktarak" insanlk tarihinde ancak byk devrimcilerde grlebilen bir eyi yapm ve bunu hayatyla demitir. Kabile, rant ve ganimet mant ile hareket eden, eski Pers ve Roma devlet geleneklerine, kleci uygulamalarna kendini kaptran, o gnk ordu, yani Beni Umeyye "derin devleti" planlad bir sikast sonucu Hz. mer 'i ehit etmitir. Kanaatimce Hz. mer 'in anlad doruydu. Kur'an'n klelii kaldrmadna inansayd, bu kadar diretmez ve hayatna malolan bylesi sert bir politika izlemezdi. Klelik o gnk kabile mantnda rant devirme kaynayd ve kaldrlmasna iyi gzle baklamazd. Fethedilen bir kyn kle statsne sokulan ahalisinden sadece bir Emevi airet aasna yz binlerce dinarlk rant akyordu. u halde, Kur'an'n klelii kaldrdn deil, asl kaldrmadn sylemek mmkn deildir. Kur'an insanln bana bela olan btn kadim sular; adam ldrme, hrszlk, zina, faiz vs. hepsini kaldrm, btn insanlk d uygulamalar; klelik, ikence, kadn aalama, rklk vs. yasaklamtr. nk Kur'an kendini "hablun mine'n-nas" (insanln ipi; ana yolu, temel deerleri) olarak takdim etmi ve buna ayn zamanda "hablun minellah" (Allah'n ipi; yolu, temel deerleri) demitir. Bu ikisini ayn ayette (Bakara: 112) birbirini tefsir edercesine pepee kullanmtr. Klelik hakknda lla "yassak" diye emir mi gelmesi lazm? "Zina etmezler, iki imezler" deyince, "Cmle emir kipinde deil geni zaman kipinde gelmi" diye burada bir emir verilmedii

136

| MLK

YAZILARI

KUR'AN

KLEL

KALDIRDI

MI?

I 3 7

sonucunu mu karacaz? Emir sadece "emir kipinden" kmaz. Kleliin yasaklanm olduuna dair ak bir hkm; "la yecuz (caiz deildur) arayanlar, ilahi hitabn tabiatna dair alglarn gzden geirmelidirler. u an baktmzda, Kurann gerek emir kipiyle, gerek olumsuzlama, gerek tavr alma ve irkin gsterme, gerekse tehdit ve sakndrma yoluyla yasaklad birok su ve gnah insanlkta hl devam ediyor. Kuran, eitli yollarla yasaklam olmasna ramen, o gn tmyle engel olamad gibi bugnde engel olamyor. Buna bakarak, yani bunlarn hala srmesine bakarak Kur'an'n bunlar yasaklamad sonucunu mu karacaz? Klelik de byledir; olumsuz tavr taknd, irkin bulduu ve bylece de kaldrd, men ettii halde, kimilerine hala ayette geen ifadelerle "zor geldii", "sarp bir yokua srlmek" gibi algland, yani "akntya krek ekmek" olarak grld anlalyor. Bunun iin de tam olarak kaldrmad; zamana brakt diyorlar. Oysa doru olan yle demektir: "Kaldrd; fakat zaman ona direndi." Bilakis sonraki gelenler uygulamadlar, savsakladlar, srdrmediler. "Sosyal yap klelik zerine kuruluydu, her ey altst olurdu" deil; "Siyasal yap, kabile, devlet ve iktidar hatta giderek imparatorluk dzeni onun zerine kuruluydu, iktidar ellerinden giderdi, rantn kayna kesilirdi..." Bunun iin Pers'in ve Romann kleleri, cariyeleri, odalklar, devirmeleri daha kolay, daha tatl geldi. Kaldrma kararn srdrmek isteyeni, bunun iin alan ise bertaraf ederek, Kur'an'n balatt evrensel zgrlk arsn (fekk, tahrir) doduu topraklara gmdler. phesiz bunu yapanlar srf Allah'n kararna kar gelmek iin bunu yapm deillerdi. nk Allah'n byle bir karar olmadn dnyorlard. Daha dorusu ilerine yle geliyordu. Oysa Allah'n byle bir karar veya iradesi olup olmadn, sadece kle (raqabe) kelimesinin getii yukardaki dokuz ayeti okuyarak bile hemen anlayabilirsiniz. Ama anlamak istemeyince anlalmyor

ite... Niyet bu olunca tpk Yahudilerin "Yok inein rengini sylesin, yok aka bildirsin, yok tarif etsin" demeleri gibi, "Yok emir kipinde gelsin, yok ak ak emretsin, yasaktr, kaldrlmtr, caiz deildir kelimelerini bizzat telaffuz etsin" denilir durulur. ye yandan da, "Birbirinizi ldrmeyin, boazna sarlmayn" apak emri olmasna ramen, mzraklarn ucuna mushaf taklp Mslman Mslman'n kann dker, boazna sarlr. Demek ki, esas sorun bu deil. Trke'de bir sz var; leb demeden leblebiyi anlamak deriz. Bir kk iaret yeter emri almak iin; eer niyetiniz emir almaksa... imdi amzn yeni Hz. merlere iddetle ihtiyac vardr; aksi halde bayrak burlara dikilmemi olacak. zerinde "fekku raqabe" (klenin zinciri krlsn) "tahriru reqabe" (kleye zgrlk) yazl o bayra dt yerden kaldrma zaman oktan geldi de geiyor. Asrlar oldu dt yerde duruyor hl. Neredesin ey kuru hurma yiyen kadnn olu? Neredesin ey Faruk?

ISLAM'DA CARIYE VAR M ?

Bu nedenle yazya esir almak, kleletirmek, cariye yapmak ile ilgili bir girile balayalm. "lmne girdii zorlu bir meydan sava sonucu deilse esir almak bir peygambere yakmaz. Siz geici dnya maln istiyorsunuz, hlbuki Allah sizin iin ahireti istiyor. Allah ok gldr, ok bilgedir." (Enfal: 67) Bu ayet, Bedir savanda ele geirilen esirlere ne yaplmas gerektii tartmas knca nazil oldu. Rivayete gre Hz. Peygamber'in (s.a.v) yanna ilerinde kendi amcas Abbas ve amca ocuu Akil b. Ebi Talip'in de bulunduu yetmi esir getirildi. Hz. Ebubekir bunlarn fidye alnp serbest braklmasn teklif ederken, Hz. mer ldrlmelerini, Abdullah b. Revaha da odunu bol bir atete yaklmalarn teklif etti. Hz. Peygamber bu teklifler zerine duygulanarak Ebubekir'i brahim ve sa'ya, mer'i Nuh ve Musa'ya benzeten bir konuma yapt ve fidye alnarak serbest braklmalar ynnde eilim gsterdi. (Razi, bn Kesir, Kurtubi). Dikkat edilirse ayette fidye almann knanp, Hz. mer'in gr dorultusunda ldrlmeleri gerektii yolunda bir gr belirtilmiyor. Sonuta esirlerin ldrlmemi olmas, Allah tarafndan da Hz. mer'in teklifi dorultusunda ldrlmesinin istendii

ARYE, zellikle sava sonucu esir dm ve bir efendiye kle yaplm kadn demek.

140

| MLK

YAZILARI

SLAM'DA

CARYE

VAR

MI?

141

yorumunu geersiz klmaktadr. Bilakis, tartmaya katlan taraflarn hepsi birden eletiriliyor ve bu tartmann kendisi mahkm ediliyor. Kur'an, esirlere ne yaplaca konusunda taraf olmuyor. mer'in teklifi doru Ebubekir'inki yanl demiyor. Kur'an n burada odakland eyin, kendilerinden ok ey bekledii Bedir'e kan bu bir avu insann "saf bir yrek temizlii iinde" olup olmadklar olduunu anlyoruz. Yani asl ganimet, ele geirme, fidye, boyunlarn vurma, atete yakma vs. bunlar iin tartp durmalarna ierliyor. deta "Siz bunlar iin savamadnz, sizin davanz esir, kle, fidye, ganimet, ldrme, yok etme vs. deil" demeye getiriyor ve demek istiyor ki: lm gze alarak, yiite ve merte giritii bir meydan sava sonucu olmadka bir peygambere esir almak yakmaz. Savata yenilen taraf esir der; bu savan evrensel bir kuraldr. Fakat bundan kiisel menfaat temin etmeye kalkmak, insanlar kleletirme amac iin kullanmak doru deildir. Zafer sarholuu iinde elinize esir den insanlar ldrmeyi veya onlar para karl serbest brakmay dnebiliyorsunuz. Hlbuki siz saf hrriyet ve adalet savas olmalsnz. Byle eylere tenezzl etmemeniz gerekirdi. Size yakan budur... Sonuta, nceden fidye karl braklanlarn ardndan esirlerin her on kiiye okuma yazma retme karl serbest brakldn gryoruz. Bilebildiim kadaryla dnya tarihinde bu bir ilktir. "Kur'an'n ruhunu" bu olay vesilesi ile ok iyi kavrad anlalan Hz. mer'in sonraki icraatlarnn hep bu ynde olduunu gryoruz. O Hz. mer ki, sonraki savalarda esir alnp kle pazarlarnda satlmak istenen insanlar serbest brakp memleketlerine geri gndertmitir. (bkz. "Kur'an klelii kaldrd m" balkl makalemiz). Hele, Bedirde ortaya kan "Kur'an'n ruhunun, Hz. mer'den sonra Hz. Ali'de billurlaan ifadesini u olayda daha da net gryoruz; Hz. mer'in hilafeti srasnda Suriye'nin fethi sebebiyle saylar

yz bini bulan erkekli kadnl esirler ele gemiti. Bu kadar insana ne yaplaca sorun olunca Hz. mer sahabeleri toplad ve onlara grlerini sordu. Yaplan tartmalar sonucunda hepsi iin "idam" karar kt. Fakat bu Hz. mer'in iine sinmedi ve karar kabul etmeyerek, o anda hasta olduu iin toplantya gelemeyen Hz. Ali'ye haber gnderdi ve grn sordu. Hz. Ali'nin verdii cevab ltfen dikkatle okuyun. "Kur'an'n ruhu ve vicdan" derken neyi kastettiimi mkemmel anlatyor. "Ey mer! Bunlarn hepsi Bizans'n zulm altnda inleyen sefil ve biare insanlardr. Artk bunlar bizim halkmzdr. Bunlarn kollar ve cesetleri kazanld, imdi de yreklerinin kazanlmasna sra geldi. Grm udur: Hepsini kaytsz artsz serbest brak! slam'n sevgi, merhamet ve adaleti altnda saadetle yaasnlar. Varsnlar oluk ocuklarna kavusunlar." (Filibeli Ahmet Hilmi; slam Tarihi, s. 287) Hz. Ali, Hz. mer'in ahsnda gelecek nesillerin Mslmanlarna ok esasl bir mesaj veriyor ve adeta unu demeye getiriyor: "Biz bu dini niin kabul ettik, bu din neden var? Et kokmu, tuz da kokarsa halimiz nice olur. Neden, niin savayoruz ey mer!" Hz. mer bu gr byk bir sevinle kabul etti. Yz bin esirin serbest braklmas iin derhal blge komutan Ebu Ebeyde b. Cerraha emir gnderdi. O devrin savalarnda ei ve benzeri grlmeyen bu li cenap hareket, o yz bin esiri, slam'n gnll savas haline getirdi. Bylece slam, fethettii, o gn iin Bizans topra olan Suriye'den bir daha kmad... "Fetih" amak demek; gnller amak, yrekler fethetmek... gal ise zorla ekillendirmek... Bugn zerine yan gelip yattmz slam dnyas topraklarnn ne ile kazanldn sanyorsunuz? Dnya Bizans'n ve Sasani'nin zulm altnda ezilirken, slam'n, o gnk dnya kamuoyunda estirdii hrriyet ve adalet rzgr ile deil mi? imdi...

140

| MLK

YAZILARI

SLAM'DA

CARYE

VAR

MI?

141

Giri biraz uzun oldu ama ltfen "kadn kle" demek olan cariye konusunu bu giri nda okuyun. "Cariye" kelimesi Arapa [C-R-Y] kknden geliyor. Szlkte "olmak, gemek, komak, akmak" demek. Yapmak, yrtmek, uygulamak (icra), akc, akan, geerli (cri), kz ocuu, halayk (criyeh), su zerinde akan, gemi (criyetun), askerin gnlk yiyecei (cerye), rota, alt yap, kanal, r, akm yeri (mecra), akan, dolanan, elektrik akm (cereyn) kelimeleri bu kkten... u halde cariye, akan, elden ele dolanan, parayla alnp satlabilen kle kadn demek. Kuran, bir eski dnya alkanl olan esir kadnlarn elden ele dolamas, alnp satlmas olayna nasl bakmaktadr? Evlilik yetmiyormu gibi, bir de "cariye" ad altnda bir takm kadnlara sahip olunabileceini, hatta bunun bir snrnn da olmadn m sylemektedir? Dahas bunu Mslmanlara tavsiye mi etmektedir? Kuran fekku ragabe (klelik zincirlerini krmak, paralamak) ve tahriru regabe (klelere zgrlk, hrriyet) diyerek klelii kaldrma ars yapt. Aama aama kaldrma operasyonlarna girierek kleliin olmad bir toplum idealini Mslmanlarn nne koydu. Bu ar o gnk dnyada muazzam bir rzgr estirdi. Fakat kleci dnya buna direndi. (Bkz. "Kur an klelii kaldrd m" balkl makalemiz). Hayatn dier tm alanlarnda olduu gibi, savalardan da en ok zarar gren kadnlar oluyordu. O gnk dnyada savata yenilenin, borcunu deyemeyenin kendisi kle, kars veya kz da cariye olurdu. Kadnlar alnp satlr, elden ele dolatrld. Bir cariye pazarna gidip kurbanlk hayvan seer gibi kadnn dilerine, etine, boyuna pouna vs. bakp satn alarak evinize gtrebilirdiniz. (Taylandda hl bu uygulama devam ediyor. Zengin batllar parayla kadn ve ocuk satn alp evlerine/villalarna gtryorlar). Her zaman madurun, mazlumun, ezilenin yannda olan ve

hatta onlarn sesi ve soluu olarak doan Kurann bylesi bir uygulamay onaylamas mmkn mdr? Kur; ana baktmzda kadnlarn ok kt olan durumlarn dzeltmeye ynelik ayetlerin geldiini ve bir dizi reforma giritiini gryoruz. Kadnlarla ilgili btn ayetleri bu erevede anlamak icab eder. Bu nedenle Kur W d a "cariye" kavram gemez. Kuranda geen "meleket eymanukum" kavramn "cariyeler" olarak yorumlayanlar yanlyorlar. Bu kavramn cariye manasna yorulmas hem beyhudedir hem de Kur ann ruhundan habersiz olmak manasna gelir. u halde birok meal ve tefsirde "cariye" olarak yorumlanan bu kavram biraz deelim bakalm ne demekmi... MELEKET EYMANUKUM: Harfi harfine "Sa ellerinizin sahip olduu" demektir. Bu deyimle iki manann kastedildii anlalyor: 1- Veli, ahitler vb. meru artlar yerine getirerek nikh sahibi olmak. 2- Sava sonucu esir kadnlara sahip olmak. Yani ister hr ister esir byle "meru nikh sahibi olmadan" hi kimseyle evlilik ilikisine girilemeyecei anlatlmak isteniyor. nk "Sa elin sahip olduu" deyiminden maksat nikh mlkiyeti veya nikh sahibi olmaktr. Zira bu tabir, henz sava ve esir kadn ele geirmenin sz konusu olmad Mekke dnemi ayetlerinde de gemektedir (Mearic: 30). Bu kavramn maksad, insanlar zinadan menetmek ve yeni bir nikh bulunmakszn veya eer kadn memluke (esir, kle) ise nikh sahibi olmakszn onlarla cinsi temasta bulunmaktan men etmektir. Cenab- Hak bunu "sa elin sahip olduu" ile ifade etmitir. nk "sa elin sahip olduu" hem nikh ile evlenilen kadnlar hem de mlk olarak sahip olunan kadnlar hakknda sz konusudur (Razi). Demek ki, savata esir alnan kadnlar, mbadele (esir deii-

140|M L K

YAZILARI

SLAM'DA

CARYE

VAR

MI?

| 141

mi) veya serbest brakma sz konusu deilse, siyasi olarak esaret altnda olurlar fakat onlarla cinsel ilikiye girilemez. Yani "cariye" yaplamaz. Bunun iin her normal kadnla yapld gibi ayrca nikh kylmas gerekir. Buna ise "e" denilir. slam vicdan, her ne ekilde olursa olsun "nikhsz" ilikiye cevaz vermez.

Genellikle "cariyeleri" diye evrilen bu deyimin getii ayetlerin meali, bu durumda, rnein yle olmak icap eder: "Kesin olan u; mminler kurtulacak! Onlar namazlarnda korku ve titreme iinde olanlardr. Onlar faydasz bo ilerlerle uramayanlardr. Onlar karlksz arndrc harcamada bulunanlardr. Onlar iffetlerini koruyanlardr. Yalnzca eleri yani meru ekilde sahip olduklar ile birlikte olanlardr. nk bu ayplanacak bir ey deildir. Kim bunun tesini ararsa, onlar da haddi aanlardr. Yine onlar sz ve emaneti namus bilenlerdir. Onlar namazlarn asla ihmal etmeyenlerdir. te onlardr varis olacak olanlar. te onlardr ebedi Firdevs'e varis olanlar..." (Mu'minun: 1-11) Ayette geen "Ezvcuhum ev ma meleket eymnuhum" ifadesi, "Yalnzca eleri veya cariyeleri ile birlikte olanlardr" deil; "Yalnzca eleri yani meru ekilde sahip olduklar ile birlikte olanlardr" manasna gelmektedir. Kadn-erkek btn eleri kapsamaktadr. nk 11 ayetlik yukardaki pasajda konu erkek ve kadn btn mminlerin temel zelliklerinin sralanmasdr. Aradaki "ev" balac seenek bildiren "veya" deil; aklama getiren "yani" anlamnda kullanlyor. Kur'an'n kendi kendini tefsir ettiine dikkat ediniz. "Dnmek veya/yani kretmek isteyenler iin gece ile gndz birbiri ardnca getiren O'dur" (Furkan: 62) ayetinde getii gibi. u ayet ise, esir alnarak kle yaplan ve bylece evlilik d nikhsz cinsel iliki kurulabilen kadn demek olan "cariye" uygulamasna yol olmadnn apak delilidir: "Hr mmin kadnlarla (muhsant) bir yuva kurmaya g yetirecek durumda olmayanlarnz, savata esir alarak sahip olduunuz (ma meleket eymnukum) iman etmi kadnlar dnebilir. Allah imannz ile ilgili her eyi biliyor. man edenler artk birbirinin can yoldadrlar. u halde onlar namusuyla yaamalar artyla, ailelerinden izin alarak ve mehirlerini vererek nikahlayn." (Nisa: 25)

Bu erevede Hz. Peygamberin iki tane cariyesi olduu gr de doru deildir. nk bunlardan ilki Reyhane, Medinedeki Yahudi Kurayza kabilesine mensup bir hanmd. Bu kabile ile yaplan sava sonunda esir dt. Hz. Peygamber Reyhane'yi nce serbest brakt sonra da evlenme teklif etti. O da kabul edince nikh kyarak evlendi. (Belazuri,l, 920) Mariye ise babas ranl, annesi Yunan Msrl Hrstyan bir hanmd. H. 7 ylda Hz. Peygamber'in slam'a davet mektubuna bir yaz ile karlk veren Msr Kral tarafndan gnderilmiti. Hz. Peygamberin Reyhane'ye yaptn ona da yapt anlalyor. nk Kur'an ilerinde Mariye'nin de olduu Hz. Peygamber'in hanmlarndan ayrdetmeksizin "Ey peygamber eleri" diye bahseder. Baka bir tabir kullanmaz. Mesela u ayette ad geen hanm Mariye idi. "Ey peygamber! Elerini memnun etmek iin Allah'n serbest brakt eyi niin kendine yasaklyorsun? Allah ok balaycdr, sevgi ve merhamet kaynadr. Allah yeminlerinizi bir zme balamay istemektedir." (Tahrim: 1-2). Eer Mariye cariye olsayd, onu kendine haram klma (tahrim) sz konusu olmazd. Bu nedenle birok mfessirin bunun bir boama (talak, zhar) olup olmadn tarttn gryoruz (Razi, Kurtubi, bn Kesir, Zemaheri). Tahrim, talak, zhar vs. ise nikh sorumluluu altndaki "eler" iin geerlidir. Buradaki e ise Hafsa, Aie ve Zeynep ile ayn statde olan Mariye idi. Dahas Mariye, Hz. Peygamber'in tek erkek evlad olan brahim'in annesiydi. Cariye statsnde olmas bu adan da mmkn deildir. "Meleket eymanuhum" kavramna dnelim...

140|M L K

YAZILARI

SLAM'DA

CARYE

VAR

M I ?|141

Dikkate edin, dpedz ailesinden izinli, mehirli, normal (meru) evlilikten bahsediliyor. Rzas olmadan, izin alnmadan, mehir verilmeden, nikh kymadan, srf savata elime esir dt diye kadncaz cariye yapmak bunu neresinde? Her eyden nce bu, Kurann ruhuna ve vicdanna ters. yle bir soru soralm, daha iyi anlalsn. Bugn bir sava olsa ve Mslmanlarn eline erkek ve kadnlardan oluan yzlerce, binlerce esir dse, zellikle kadn olanlarna ne yapmak lazm gelir? Eskiden (ihya alar) retilen cariye fkhna gre; ganimet olarak askerlerin mlkne birer-ikier verilip cariye yaplrlar. Ancak bu rastgele ve kuralsz bir ekilde de olmaz. Cariyenin nce hamile olduunun anlalmas iin bir ay bekletilir. Cariyeye sadece efendisi dokunabilir. Efendisinden ocuu olursa artk bakasna satlamaz ve efendisi lrse azat edilir. Efendisinden baka birisiyle evlendirilirse cinsel haklar evlendii adama geer ve fakat mlk efendisinde kalmaya devam eder. Hr elerdeki drt snr cariyelerde gzetilmez. Eer efendisinden ocuu olmazsa alnp satlabilir. Cinsel ilikide kullanlmalar iin askerlere rasgele datlamaz. Bunlar gemi alarda (ihya alarnda) retilen ve esir kadnlarn aama aama topluma kazandrlmalarn amalayan "iyiletirilmi klelik hukuku" dur. En azndan Roma veya Sasani klelik uygulamasndan daha insafl olduu kabul edilmelidir. Ancak bu uygulama kendi dneminde olumlu ilevler grmse de artk bir anlam kalmamtr. Kur'an'n ngrdnn bu olduunu sylemek de mmkn deildir. Bu konuda gemi alar boyunca retilen fkh, girite deindiimiz Hz. mer ve Hz. Ali'nin ufkunu yakalamaktan uzaktr. Mslmanlar, tarihin ve insanln kendilerinden beklediini yapmamlar, ellerindeki Kitap'n gerisine dmlerdir. Hadi iyi niyeti elden brakmayalm; o gnk insanlk artlarn amaya gleri yetmemitir. Ancak bugn yle deil. Onlardan dahi iyi bir noktadayz ve cesur olmamz gerektire-

cek birok sebep var. Bugn yeniden retilecek (ina a) fkhnda bunun ad "sava esirleri hukuku"dur. Buna gre bugn bir sava olsa ve Mslmanlarn eline erkek ve kadnlardan oluan yzlerce esir dse unlar yaplr: Gvenlii salanm korunakl bir yerde bekletilirler. Ganimet olarak grlemezler. Esir alan askerlere datlamaz, hibiri kle ve cariye yaplamaz. Evli olanlarn evlilikleri devam eder. Esir dt diye ailesinden veya einden zorla koparlamaz, hangi dine gre kyarsa kym olsun nikh feshedilemez. Her trl kt muamele, angarya, ikence, tecavz, cinsel taciz yasak olur. Misafir muamelesi grrler. Ya esir mbadelesi karlnda serbest braklrlar. Ya fidye veya tazminat karl salverilirler. Ya rnein, lisan belletme, teknoloji retme, meslek kazandrma vs. karl er beer serbest braklrlar. lerinden kendi istekleri ile evlenmek ve Mslman toplumda yaamak isteyen olursa, kendi rzasyla, ailesinin izni alnarak (hatta arlarak) ve mehirleri tastamam verilerek bekrlarla, telli duvakl, davullu zurnal ba gz edilip serbest braklrlar. Ya da zamann Ali'si kar, hepsini bir meydana toplar, etkili, dokunakl ve gayet centilmen bir hitapla; insanla ne getirmek istediklerini, niin savatklarn, hrriyetin ve adaletin insanlk asndan nemini, slam'n sevgi ve merhamet dini olduunu, kendilerini dier din ve ideolojilerden ayran farkn ne olduunu, neye hizmet iin var olduklarn tpk Hz. mer'e anlatt gibi anlatr ve kaytsz artsz hepsi yurtlarna, yuvalarna gnderilerek serbest braklrlar. Kur'an'n, girite anlattmz Bedir esirleri uygulamasnda, daha sonralar da Hz. Ali'nin cevabnda ifadesini bulan "ruhunu ve vicdann" esas alan bir fkh amzda kanaatimce byle olmak icap eder. Gemite Bizans'n ve Sasani'nin kleci dzenlerine ve saray cariyelerine kendini kaptranlar, ne yazk ki, slam'n hrriyet ve

M LK

YAZILARI

adalet iklimini oraklatrm, vicdann kurutmu, insanlkta estirdii o muazzam rzgr iten krm, stelik bunun farkna bile varamamlardr. Zihnini ve ufkunu eski (ihya) alarnda donduran biroumuz, hl farknda olmad iin gemiin cariye hukukunu aamamadadrlar. Hlbuki her an fkh o ada retilir, o a yaayanlarca retilir. Yaznn giri blmn tekrar okuyun; o muazzam rzgr tekrar oradan esecek, baka yolu yok.

EY DIN BARONU! EY SIMSAR! DINLE KITAP TAN...

ARON kelimesi Orta Latincede "engel" anlamna gelen "barra"dan geliyor. Franszca'ya "barre", ngilizce'ye de "bar" olarak gemi... Trke'de kullanlan bar, ambargo, bariyer, baraj, barfiks, barmen, baro kelimeleri de bu kkten. Bunlarn hepsinde "engelleme, evirme, bir yerde toplama" manas var. Hatta bizde Erzurum ve Artvin yresi halk oyunlarna, Ermenice'den geen grup, topluluk, insan emberi anlamnda "bar" deniyor. Bu durumda bar, ember halinde yaplan dans oluyor;

Bahas var ba var Ayvas var nar var Atamzdan yadigr

Bizde ata bar var Demek ki "baron"; engelleyen, eviren, embere alan, bir yerde toplayan, kendi tekeline alan, embere ald eyin etrafna "baraj" ren, buna uymayana "ambargo" uygulayan demek... Bu durumda "din baronu" da, dini sembol ve deerleri tekeline alan, bunlarn etrafna ember ren, "baro" gibi herkesi bu at altnda toplamak isteyen, " b a r " gibi herkesin burada oynamasn isteyen, dta kalana "ambargo" uygulayan ve aforoz eden, dini deerlerin etrafna "baraj", nne de "bariyer" koyarak kendi te-

MLK

YAZILARI

EY

DN

BARONU!

EY

SMSAR!

DNLE

KTAP'TAN

keline alan demek oluyor... "Simsar" kelimesi ise Arapa'ya t Aramice'den geliyor. Aramice'de "srsr/spsir", arac, mahabbet tellal demek. Yzyllar boyu ayn anlam koruyarak Arapa'ya arac, komisyoncu manasnda gemi. "stismar" da birinin iyi niyetini ktye kullanmak, smrmek demek... "Simsar" ile "slk" arasnda yle bir benzerlik var: Slk, tatl sularda yaayan, vcudunda yirmi iki sindirim kesesi olduu iin bir kezde arlnn sekiz kat kan emebilen bir hayvan. Simsar da yle... Hele din simsar tam bir slk. O da tatl sularda yaar, eziyete fazla gelemez, kolay yoldan kazanmay ok sever. Dine slk gibi yapr ve yirmi iki sindirim sistemi olduu iin arlnn kat kat fazlas rant emer... "Simsar" ok eski bir kelime olduuna ve Aramice gibi Arapa'nn atas bir dile yzyllar ncesinden girdiine gre simsarlk ok eski meslek... Bu nedenle simsarlar tarih boyunca Allah, Kitap, Peygamber gibi "tatl sularn" etrafnda bitmiler ve bunlara slk gibi yaparak emmilerdir. slam'n ilk dou yllarnda "khin" ve "mecnun" denilen kiiler, devrin simsarlar, Ebu Leheb, Ebu Cehil ve Velid b. Muire gibi tefeci bezirgnlar da baronlarydlar.. Khinler kehanetlerde bulunur, mecnunlar gizli glerle konuarak onlardan gelecekle ilgili haber aldklarn sylerler, tefeci bezirgnlar da Kbe'nin etrafn evirerek gelen hediyeleri i eder ve onlardan geinirlerdi. 7-8 byk tefeci bezirgn Mekke'nin kaderine el koymutu. Kbe'ye gelen kurbanlk ( hedy ), deve ve srlar (enam) i etmeye dayal bir dzen kurmulard ( Yeda Ebu Leheb). Yani anlayacanz Mekke'deki dini sembol ve deerler etrafnda tam bir simsarlk ve baronluk hkm sryordu. Mekke'nin ileri gelenleri Kbe'ye slk gibi yapm emiyorlard.

Khinler ve mecnunlar da halkn dini duygularn, umutlarn ve gelecek beklentilerini smryorlard. Firavunun bycleri gibi buradan besleniyorlard. Verdikleri srl, tlsml, byl bilgiler ve kehanetlerden dolay rant elde ediyorlar, din-iman ilerinin sadece kendilerinden sorulacan, bu iin kompedannn kendileri olduuna inanyorlard. Gnlerden bir gn mmi yani "halkn barndan kan", din baronu ve simsar evrelerin hi birisinden gelmeyen bir "ksz" kp da "Yklsn Ebu Leheb'in dzeni, yklsn!" ( Tebbet yeda Ebu Leheb ve tebbe) diye haykrnca telaa kapldlar ve onu asla affetmediler. Trl dzenler kurarak, nne "bariyer "ler ekerek, "ambargo "lar uygulayarak engellemek istediler. nk onlar Kbe'nin "baronu" ve "simsar" idiler. Allah bula bula bu ksz m bulmutu? Vahiy Mekke'nin ve Taif'in iki "baronu "ndan birine indirilmeli deil miydi?! Kuran daha ilk ayetlerde dedi ki: "O, ayb hakknda cimri deildir." (Tekvir: 24) Yani peygamber aybtan bilgiler veriyor, vahiyler alyor; fakat onu khinlerin ve mecnunlarn kendilerine saklamalar gibi kendine saklamyor. Hepsini aklyor ve bu aklamalarndan dolay khinler ve mecnunlar gibi cret istemiyor. Vahiy onun meslei, ald bilgiler de servet kayna deil... Bu vahiyleri kendini zengin etmek iin okumuyor. O bir din tccar, iman simsar, Kbe baronu, umut hrsz, khin, rahip, mecnun veya parlak szlerle gz boyayp insanlarn cebine gz diken bir arlatan deil... Allah'tan ald ne varsa onu olduu gibi ileten vicdann ve merhametin evrensel sesi o! Kur'an'n daha ilk ayetlerde srarla peygamberin bir khin, mecnun veya sihirbaz olmadn sylemesi bu nedenle ok manidardr. Aslnda bu, tarih boyunca Tanr, Kitap, Peygamber gibi dini deer ve sembollerin yakasndan bir trl dmeyen din baronlar ve simsarlarn kkne kibrit suyu dkmek demekti. Demek ki, risalet; khinlik, mecnunluk ve bezirgnlk gibi baron ve simsar yata asla deildir!

EY I MLK YAZLAR

DN

BARONU!

EY

SMSAR!

DNLE

KTAP'TAN

153

Dahas var... Bakn, "Alak" suresinden hemen sonraki "ilk mesajlar "da ne denmiti: "Sen ey yalnzla brnen! Kalk ve uyan balat! Haykr: Allahuekber! Gzel ahlk kuan! Ktle bulama! Servet yma hayallerine kaplma! Daima Rabbinle birlikte ol ve glklere gs ger." (Mddesir: 1-7) Sondan bir nceki ayete dikkat ediniz... Genellikle meallerde "Yaptm iyilii baa kakma" diye evrilen fakat aslnda "Servet yma hayallerine kaplma" (Ve la temnun testeksir) demek olan bu ayet, din baronluu ve simsarlnn panzehiridir. Ayette geen "umn/umniye" hayal, kuruntu, temenni, "istiksar" da oalmak, zengin olmay istemek, servet biriktirmeyi talep etmek demek. Nitekim Tekasr suresinde de bu anlamda kullanlmtr; "Bir zenginlik yardr (teksur) gidiyorsunuz; mezarlarnza varncaya kadar sren..." (Tekasr: 1) ta

rinde sektr oluturulmasna asla izin verme... u Kabe'deki Tanr ve kutsallk istismarna dayal dini oligariyi yk! Bir zamanlar sa da mabede girerek masalar sandalyeleri din adamlarnn bana alm ve "Allah'n evini ticarethaneye evirdiniz, ey engerek soyu!" diye haykrmt... nk Allah'n evi servet kaps deildir! Din sektr, vahiy meta, peygamber pazarlamac, sana inananlar da mterin deildir! Bunlar zerine kurulu istismara son ver! nk din yalnzca Allah'a has klnmal, vicdann ve merhametin yaln sesi olmaldr... Tabii bunlar, peygamberimiz bunlar yapacandan sylenmiyor. Sonraki alarda peygamberin yolundan yryen, onun krssnden konuan, Allah, Kitap, Peygamber davas gden, her devirde yeniden uyan hareketleri balatmak isteyen, bunun iin "hizmete" soyunanlara sesleniliyor. Deniyor ki: Yani "Allahu Ekber" diyerek meydanlara atlanlar! Rabbinin byk adn yceltmek isteyenler! Brnd yalnzlktan kp ayaa "kalkarak" insanlar uyana aranlar! nce kendi elbisenizi temiz tutun. Yani gzel ahlak sahibi olun. nsanlar sizin elinizden ve dilinizden emin olsun. Her biriniz birer el-Emin olun. Kokumayn, tefessh etmeyin, pislie, hrszla, yolsuzlua bulamayn. Kendi ahlaki enerjinizle ykselin. O sizi gtrecei yere gtrecektir. Sonra bu ilere balarken servet yma hayallerine, zengin olma sevdalarna kaplmayn. Allah, Kitap, Peygamber davas bunun kaps deildir. Bu krsden konuuyorsanz bunun bedeline katlanmak zorundasnz. Bu bedeli deyerek yaayacaksnz. Aksi halde o krsden inin. Servet ve zenginlik aryorsanz bunun yolu Allah, Kitap, Peygamber davas deildir. Rzkn onda dokuzu ticarettir. nsanlarn barnma, giyinme, yeme ihtiyalarn giderecek iler yapn. Mesela dalar delin, kervanlar oluturun, atlyeler kurun, ihracat, ithalat yapn, aln, satn... eriatta btn bunlar caizdir, ancak kazandnz yine blmek, paylamak artyla... Fakat bu kap, yani Allah, Kitap, Peygamber kaps, servet yma ve zenginlik yarna girme yeri deildir. Aksi halde "din baronu" ve "din simsar" olursunuz. Yolundan gittiiniz peygamber bun-

Demek ki, daha ilk ayetlerde, yani daha ie yeni balamken, hareketin henz bandayken, peygamberlie daha yeni balamken peygamber uyarlyor: "oalma (istiksr) temenni etme!" Yani- Yapacaklarn getiri beklentisiyle yapma... yilii yay ve yaa ama iyilikten servet yan, onu para, makam, mevki elde etmenin arac olarak grenlerden olma... Yaptn peygamberlikten dolay maddi karlk bekleme... Allah'n peygamberi olmann getirecei ayrcal zengin olmak iin atlama tahtas olarak kullanma Din baronlar gibi ayet alp ayet satma... Din istismarndan uzak dur' Sadece Allah rzas iin, srf iyilik iin al... Peygamberlii servet ylan bir meslek olarak grme... Allah'n dini uze-

M LK

YAZILARI

lar ortadan kaldrmak iin gelmiti. Okuduunuz Kitap, insanlkta artk bunlara son vermek iin nazil olmutu... Dikkat ediniz! "Mslmanlar hep fakir kalmaldr" demiyoruz. "Mslmanlar din zerinden servet yamazlar" diyoruz. Baka kapya! Allah, bunu daha ilk ayetlerinde peygamberine yasaklamtr. O da mr boyunca buna bal kalmtr. Bu bilinli bir tercih, asil bir tavr, klas bir duru, evrensel bir mesajdr. Allah, Kitap, Peygamber davas ayn zamanda bir "kamu" davasdr. yilik, adalet, zgrlk gibi insanlk davasdr.. Yce deerler ve evrensel lklerdir. Bunlar paraya, servete tahvil edilemez. Kiisel rant iin ara ve atlama tahtas olarak kullanlamazlar. Bu davaya atlanlar, rnein her biri birer "kamu" alan olan belediyelerden, devlet kurumlarna kadar, tpk peygamberin yapt gibi, Melekede naslsa Medinede de yle yaar, Hiradan indii elbise ile Aiesinin kucanda hayata veda eder. Bugnk tabirle ceketi ile gelir ve ceketini alr gider... Baron ruhlu ve simsar tiynetli olanlarn bunu anlamas hayli zor ama "Servet yma hayallerine kaplma" (ve la temnun testeksir) ayetinin alar ap gelen evrensel mesaj bu deilse nedir? "Bilmiyorum belki kamam bir daha te srtm! Hakk olan gelsin almaya Hayr! Gidemezsin kim gitti derse vurun Hayyu la yemuttur yaayan yerinize Hazrlan dedi Cibril karard Geride birka kap ve Kitap... Kara toprak bile anlad da Bir insan anlamad bizi..." mehtap oturun buraya

YENI S N F N I D E O L O J I S I : KARIYERIZM VE K O N F O R M I Z M

Artk bunlardan bahsetmek "ideolojik taklmak" oluyor. imdi ykselen trend veya yeni snfn ideolojisi: Kariyerizm ve Konformizm! Sac, solcu, slamc, liberal, Krt, Trk, Atatrk fark etmiyor. Bu yeni "izm", deil drt eilimi; btn eilimleri, gruplar, fraksiyonlar tek bir bayrak altnda birletiriyor. Slogan u: Dnyann btn "bir yere gelmek" isteyenleri! Birlein! Felsefesi de yle: hale kap, keyi dn, mal gtr. Bir ba ol; istersen soan ba! Tarihsel diyalektii de yle kuruluyor: 20sinde radikal, 30'unda realist, 40'mda hmanist, 50 sinde hortumcu olunur. Hayatn diyalektik ak hortumculua doru zorunlu bir sre takip eder. Ortak zellikleri de unlar: Paraya taparlar, kariyeri yceltirler, konfora baylrlar. Komnizm, sosyalizm, slam, liberalizm, Trklk, Krtlk, Atatrklk vs. "bir yere gelmek" iin sadece bir aratr. nemli olan bir yere gelmek, soan ba da olsan bir ba olmak, odun da olsan aday olabilmektir. Bir yere gelince, bir ba olunca her ey biter.

SKDEN emperyalizm, komnizm, Siyonizm, faizm vs. vard.

156

I MLK

YAZILARI

YEN

SINIFIN

DEOLOJS:

KARYERZM

VE

KONFORMZM

157

Solcuysan "emperyalizm, proletarya, sermaye" vs, sacysan "Trk-slam davas, 'lay-i Kelimetulah" vs, slamcysan "Allah, kitap, peygamber" sylemlerini terk edersin. Yeni pozisyonda artk bunlar gayet "ideolojik" kaan eylerdir. Yeni snfn argmanlarn benimsersin. "Kreselleen dnyada..." diye cmleler kurarsn. Dnyaya ayak uydurmaktan, deimekten, gmlek karmaktan filan bahsedersin. Mcahit/mahit/mteahhit "zorunlu" srelerinden geerek en sonunda her eye msait hale gelirsin. "deolojik" konumaz, boyuna "hizmet "ten bahseder, sessizce "ihale" gtrrsn. "Yenilenmek" gibi lemin ruhu olan asil bir abay, kartaln yaamn uzatmak iin trnaklarn skmesi gibi "zorlayc bir ikinle" deil; kariyer ve konfor gibi gayet bencil ve aalk bir ama iin kullanrsn. Trnaklarn hl yerinde durduu iin aslnda bu yenilenme filan da deildir... Kariyeri ve konforu bir tr "nirvana" olarak grrsn. Buna kitlenmi bir zihin iin "sat" gayet kolaydr. Annda tornistan hi de zor almaz. Fena fi'l-kariyer ve fena fi'l-konfor en byk manevi hazzn olur. Ona ulatn m artk varlk nihayete erer; btn sylemlerin, ihtiraslarn, kavgalarn skna erer. yice yumuar, yavar, mayr ve lemi seyre dalarsn... Peki, nice ko yiidi yavatan, leni ldrp kalan salar kendine meftun eden bu "afte" (kariyerizm/konformizm) ne menem bir eydir? Gcn nereden almaktadr? Dahas bunun bir panzehiri olmal, ama ne? "Kariyer" Latince carrus (yk arabas) szcnden geliyor. talyanlar carriara (araba yolu), carro (araba) diyorlar. Franszcada ise carriere (gzergh, tutulan yol, meslek) anlamnda kullanlyor. Trkedeki kargo da bu kkten... Demek ki, kariyer, "bir yere gelebilmek" iin yaplan yolculuk oluyor. Kariyerist de bu yolda giden kii. "Kariyeri yok" dediinizde "bir yere gelmek iin yola kmam" demi oluyorsunuz. "Kariyer hesaplar" da bir yere gelebilmek iin dolap evirmek, lp bimek demek oluyor... "Konfor" ise Latince fors (g, kuvvet) kknden geliyor.

Franszcada conforter (teselli, rahatlama, rahatlk) olarak kullanlyor. Bu durumda conformisme genel kurala uyma eilimi, se conformare de ayn biimi alma demek oluyor. Trkede kullandmz fors, form, format, de-/orm, r t - f o r m kelimeleri de bu kkten... Demek ki, konformizm iddialarndan vazgeerek genel forma uyma, girdii kabn biimini alma ve bunun iin "fors'a" ulama ve rahatlama demek oluyor. u halde kariyerizmin ve konformizmin nihai hedefi ite bu "fors'a" ulaabilmek iin yol katetmek, ulanca da girdii kabn (fors/form) biimini almak ve bu fors/form ile rahatlamak, bolluk, refah ve konfor iinde bir hayat srmek demektir. yle ki, hibir ey bunun nne geemez. Hibir ey bundan daha deerli olamaz. Hayat kariyer ve konfordan ibarettir. Hayatta en hakiki mrit bir yere gelmek (kariyerizm) ve girdii kabn biimini almak (konformizm) eklinde ifade edilen "yce deerler"dir. Bu nedenledir ki, btn o eski "izm "ler buna ulaabilmek iin birer ara olmaktan te bir anlam ifade etmezler. te buna yeni snfn ideolojisi: Kariyerizm ve Konformizm diyoruz. .. Kanmca, bu, deil Mslmanln, insanln ba belas bir hastalktr. Yeni bir dnyann kurulmas iin ortaya kan btn dinler ve devrimler, aclar ve zdraplar iinde domalarna ramen ite bu kariyerizme ve konformizme yenilmiler ve bu devran hep byle srp gitmitir. Ben bu zehirin daha ok "dinin afyon yznden" gelse de, paradoksal biimde panzehirinin de yine ayn yerden ve fakat "dinin vicdan yznden" geleceini dnmekteyim. Bu nedenle "gerek hayat kitabna" bu adan bakmakta fayda var. Kur'an'da kariyerizm ve konformizme tekabl edebilecek kavramn ne olduuna baktmzda bunun "mele"' ve "mtref " olduunu gryoruz. Szcklerin dilsel analizine dikkat edin, aradaki benzerlie

158

I MLK

YAZILARI

YEN

SINIFIN

DEOLOJS:

KARYERZM

VE

KONFORMZM

157

hayret edeceksiniz. "Mele"', Arapada kk olarak 1- Bir eyi doldurmak. 2- Yola girmek, yolda yrmek demek. Dolmak ( imtila ), dolmu, dolu, tombul, etine dolgun ( mumteW) birinci, komak, hzla yrmek (melv), genlemek, genilemek ( muluv ) ikinci anlamdan gelir... Bu durumda mele, kendini dolu hale getirmek iin yola giren, yolda yryen, bunun iin bir makam ve mevkiye gelmeyi ve orada olmay ama edinen demek olur. Yukardaki "kariyer" ile ayn manay artrr. Bir toplumun kariyer sahipleri, makam ve mevkileri dolduranlar, bir yere gelmileri, nde gelen ynetici takm (cebini doldurmular, doymular, imileri) demektir; "Sihirbazlar Firavun'a geldi ve 'Eer yenersek byk bir dl var deil mi' dediler. Firavun 'Gayet tabi en iyi mevkilere geleceksiniz' dedi." (A'raf: 113-114) "Mtref" de Arapada "Bolluk iinde olan, marm" demek. Bitkinin taze ve sulu olmas, bolluk ve nimet iinde olmak, marmak (teref), bollua kavuturmak, martmak, nazlatmak (itrf), martmak, nazlatmak ( tetrf ), konfor iinde olmak, nimetler iinde yzmek (teterrf), konfor, rahatlk, lks, marklk ( teref) kelimeleri de bu kkten... Demek ki, mtref, bir toplumun rahatlk ve konfordan marm, "fors" sahipleri demektir... Bu durumda Kuranda sk sk geen mele-i mtref, bir toplumun kariyerist ve konformist ileri gelen takm demek oluyor. Bunlar Firavunun sihirbazlar gibi hep "Bize ne var" ona bakarlar. En byk amalar "en iyi mevkilere gelmek"tir. Bunun iin yapamayacaklar ey, atamayacaklar takla yoktur. yle ki, asay ylana evirir, olan baka trl gsterebilirler. "Bir yere gelmek" iin biimini alamayacaklar kap, brnemeyecekleri renk yoktur; yeter ki fiyatta anlalsn. Yani makamlar ahane gerisi bahanedir... Demek ki, kariyerist (mele) ve konformist (mtref), her toplumda grlen kadim bir tipolojidir. Her tr ideolojik gruptan devirilmeleri mmkndr. Zamanla "dnyay deitirmek" ve "yeni bir dnya kurmak" iddialarndan vazgeen ve "girdii ka-

bin biimini alan" her tufeyliyi (bakasndan geineni, paraziti, asala) ifade eder. Peki, bunun panzehiri var mdr? Vardr. imdilerde dnp bakan olmasa da, slam kltrnden gelenler iin sylyorum, unutulmu/terkedilmi (mehcur braklm) bir kavramn bunun panzehiri olduunu gryoruz: Zhd! u halde nedir zhd? "Zhd", Arapada yz evirmek, nem vermemek demek. Vazgeirmek ( tezhd ), sofu, zahit (zhid) kelimeleri bu kkten... Neye nem vermemek? Ne olursa olsun bir yere gelme hrsna (kariye rizme), rahatlk ve lks uruna girdii her kabn biimini alma frdndlne (konformizme) nem vermemek, bunlardan yz evirmek... "Sofu" aslnda bu demek... Yarm saatte abdest alan, bir saatte namaz klan, krk kez hacca giden deil. Dnyadan el etek eken, sefalet iinde yaayan hi deil. Ali eriati'nin "devrimci zahidlik" dedii eyden bahsediyorum. Devrimci zahitlik unu der; "dnyann bana dnyada gz olmayanlar gemelidir!" Mistik zahitlikten bahsetmiyoruz. Kuranda dnyann yerilmesi ile ilgili ayetler, dnyay ktlemek iin deil; yeryznn/lkelerin nderleri yaplmas istenen ezilenlerin (mustaz aflarn) gznn ve gnlnn mal mlk hrsna kaymamas iindir. Bylece dnyann/lkelerin bana dnyada (malda, mlkte, zenginlikte) gz olmayanlar gemi olacaktr. Aksi halde cier kediye teslim edilmi olacaktr ki, bu, yeryznn/lkelerin bana gelebilecek en byk felakettir... "Devrimci zahitlik", Kuranda ok yerde ele alnr ama en apc olan Hadid Suresi'ndekidir.

81 I M L K

YAZILARI

YEN

SINIFIN

DEOLOJS:

KARYERZM

VE

KONFORMZM

| 157

Bakn nas:. "Biliniz ki, dnya hayat bir oyun, elence, ss, aranzda vnme, g ve zenginlik yarndan ibarettir. Yamuru dnn... Bitirdii ot iftileri imrendirip heyecanlandrr. Bir de grrsn ki sararp solmu sonra da erp olmu! Ahirette ise ya iddetli bir azap, ya da bir balama ve honutluk vardr. Dnya hayat gelip geici bir zevkten baka bir ey deildir... Bu nedenle siz Rabbinizin affna nail olmaya bakn. Allah'a ve peygamberine iman edenler iin hazrlanm olan yerler ve gkler kadar geni cennet iin yarn. te bu Allah'n ltfudur ki onu lyk grdne verir. Allah ok byk ltuf sahibidir... Yeryznde ve insan hayatnda size isabet eden hi bir ey Bizim irademiz olmadka meydana gelmez. Bu, Allah'a gre kolaydr; bundan hi pheniz olmasn... Bu, undan dolaydr; elinizden gidene zlmeyesiniz ve elinize geenle de marmayasnz. nk Allah kendini beenmi marklar sevmez... Bunlar hem cimrilik ederler hem de insanlara cimrilii emrederler. Her kim vermekten kanrsa bilsin ki Allah zengindir, vgye layk olan O'dur." (Hadid: 20-24) Demek ki, bir oyun, elence, ss, aramzda bbrlenme (tefahur beynekum), g ve zenginlik yar (tekasr amvalkm ve evladukum) olan, er pe dnen baheye benzeyen, gelip geici bir zevklenmeden ibaret "dnya mal" elimize getiinde marmamal, gemediinde kederlenmemeliyiz. Bilakis "dnyada adalet" istemeli ve buna talip olmalyz. Hemen sonraki ayetlerde buna geilir: "Biz peygamberlerimizi sze dayal apak delillerle gnderdik. Onlarla birlikte insanlkta adalet daim yaasn diye kitab ve mizan indirdik. Ve kendisinde hem etin bir sertlik, hem de insanlar iin birok fay dalar olan demiri indirdik. Btn bunlar Allah'n kendisine ve peygamberlerine itenlikle/gyabnda yardm edenlerin kimler olduu bilinsin iindir. Allah ok gldr, stndr; bundan hi pheniz olmasn." (Hadid: 25) Demek ki, dnyadan el etek ekmek bir yana, bilakis iine iine dalp bir taraftan "hak ve adalet" istemeli, bunun iin "kitab"

rehber almal, insanlar arasnda hassas teraziler (mizan) kurmal; sadece adaletten yana taraf olmal, ayrmclk, kayrmclk yapmamal, adaletin "demir" yumruunu sadece ve yalnzca zulme indirmeli, dier taraftan da bunlar yaparken oyuna, elenceye, sse, gsterie, bbrlenmeye, g ve zenginlik yarna kendimizi kaptrmamalyz. G (demir) elimize geince marmamal, gemeyince de karalar balamamalyz. Emvl (mal, mlk) ve evld (adam, g, evre, an, hret) hrsndan arnmal ve fakat adalet cokusu ile dopdolu olmalyz... Hemen sonraki ayette de devrimci zahidliin, miskin zahitlie (ruhbanlk) dnmemesi iin dikkat ekiliyor ve uyarlarda bulunuluyor: "Sonra onlarn ardndan teki peygamberlerimizi gnderdik. Keza Meryem olu sa'y gnderdik. Ona ncil'i verdik ve ona uyanlarn kalplerinde bir efkat, sevgi ve merhamet meydana getirdik. Rahiplie gelince, onu onlar uydurdular. Biz onlara byle bir ey emretmedik. Allah'n rzasn aramak amacyla byle yaptlar, fakat gereini de yerine getirmediler. Biz de ilerinden iman etmi olanlara mkfatlarm verdik, ama ou yoldan kmt." (Hadid: 27) Demek ki, zhd, ruhbanlk demek deil. Zhd, ne olursa olsun bir yere gelmeyi (kariyerizm) ve iine girdii (makam, mevki, mal, mlk) kabnn biimini almay reddetmek demek. "Eline geince marma, gemeyince zlme" denmesinin anlam bu... Bunun iin Hz. Peygamber, Hz. Ebubekir, Hz. mer ve Hz. Ali birer "devrimci zahid" idiler. Mal ve mlk nlerinde seriliydi, isteseler Karun gibi zenginlemeleri iten bile deildi. Bilinli bir ideolojik duru ve asil bir tavrla bambaka bir yol tuttular ve ne olursa olsun bir yere gelmeyi ve iine girdikleri kabn biimini almay (kariyerizmi ve konformizmi) reddettiler. Bunu anlamayanlar bu dinden hibir ey anlayamazlar ve "1400 yl ncesine mi dneceiz" der dururlar... Ltfen okuyun;

82 I M L K

YAZILARI

YEN

SINIFIN

DEOLOJS:

KARYERZM

VE

KONFORMZM

157

Ebuzer'in bir sorusu zerine Hz. Peygamber yukardaki Hadid sresindeki ayetler hakknda yle demitir; "Dnyada zhidlik, hell olan haram etmek veya malt ziyn etmekle olmaz. Gerek zhidlik, Allah'n elinde olana, kendi elinde olandan daha okgvenmendir. Zira yle buyurulmutur: "Bu, kaybettiinize zlmemeniz ve Allah'n size verdii nimetlerle marmamanz iindir." (Tirmizi, Zhd 29, -2341-; bnu Mce, Zhd 1, -4100-). Hz. ie yle demitir: "Reslullah vefatndan sonraya (miras olarak) ne para, ne pul, ne koyun ve ne de deve brakmtr. Hibir vasiyette de bulunmamtr." (Buhr, Fethu'l-Br, 5/356, 8/148) Hz. ie Reslullah' kastederek diyor ki: "Ah! Babam ona feda olsun, bir defa dahi karnn buday ekmei ile doyurmadan bu dnyadan ekti gitti." (Fethu'l-Br, 9/549) el-Hakem b. Hazn'in hadisinde Hz. ie'den yle dedii rivayet edilmitir: "Allah'a yemin olsun ki, babam geriye ne bir dnr ve ne de bir dirhem brakmtr..." (bn Hanbel; Kitabu'z-Zhd) Misver b. Mahreme'nin yle dedii rivayet edilmitir. "Hz. mer bir mal getirmi ve onu mescide koymutu. (Bir gn) kt ve mal kontrol etmeye, ona bakmaya balad. Bu arada gzleri doldu ve bunun zerine Abdurrahman b. Avf: 'Ey mminlerin emri! Sizi alatan nedir? Allah'a yemin olsun ki, bu kr beldelerinden (fethedilen memleketlerden) gelmitir' dedi. Hz. mer: 'Bu var ya (bu), Allah'a yemin olsun ki, verildii her toplumun arasna dmanlk ve buz girmitir' dedi." (bn Hanbel; Kitabu'z-Zhd). Amr b. Habei'den yle dedii rivayet edilmitir: "Ali b. Eb Tlib'in ldrlmesinden sonra, Hasan b. Ali bize bir hutbe irad etti ve 'ncekilerin kendisini ilmen getii, sonrakilerin ise ona yetiemedii emin bir insan sizden ayrlmtr. ayet Allah'n Resul onu gnderir, kendisine sanca verirse, gnderdii yerifethedinceye kadar geri ekilmeyen bir insand. O geriye ne altn ve ne de gm brakt... Ehline hizmet edecek hi kimse de yoktu! dedi." (bn Hanbel; Kitabu'z-Zhd).

"Canm o zaman yleydi, imknlar azd, fakru zaruret iindeydiler, ama imdi yle deil... diyorsanz fena halde yanlyorsunuz. Tam tersi; frsat ellerine getii halde bile isteye byle yaadlar. nk eya ile ilikileri, varolusal durular farklyd. Dnyann tam iindeydiler evet, hatta zerine zerine yrdler ama ona bambaka bir yerden bakyorlard. Dahas tam bir mmin yreine ve imanna sahiptiler. Allah'a gvenleri muazzam, ahirete imanlar derin, lmle yzlemeleri korkusuzdu. Malla, mlkle kendilerini gvene ve garantiye alma derdine decek kadar "dm" deildiler. u kapitalist an insanlar ve hatta Mslmanlar olarak onlar anlamakta ne kadar da zorlanyoruz, deil mi? Demek ki, zhd, tespih ekmekle, zikir yapmakla, abdestsiz gezmemekle, sarkla, cppeyle, trbanla, kandil geceleriyle, gl yayla, haclara su datmakla, Kbe'nin rtsn deitirmekle, krk kez hacca gitmekle ilgili bir ey deil. Eyayla, malla kurduun ontolojik ilikiyle ilgili... Eyaya balanan, gveni malda gren zgr olabilir mi, bununla ilgili... Ne olursa olsun bir yere gelme (kariyerizm) ve geldii yerde iine girdii kabn biimini alma (konformizm) ile ilgili... Kur'an' okuyun, hangi sayfada olursa olsun boyuna bizi bundan kurtarmaya altn grrsnz. Mslmanlarn dt yer burasdr. Kalk da buradan olacaktr.

D I N SYLEMINDEN ZENGIN O L U N U R MU?

U yaz, "En byk kamu" veya "Peygamberimiz neden zengin deildi?" balkl makalelerimizin devam olarak okunmaldr. Sz konusu iki yazda en bata peygamberlik olmak zere Allah, Kitap, Peygamber sylemlerinde bulunmann "en byk kamu" faaliyeti demek olduunu, "kamu" kelimesinin sadece devlet deil; "herkes" demek olduunu, herkese ait bir i ile itigal etmenin de maddi olarak "devlet"te, manevi olarak da "din"de tezahr ettiini, dolaysyla " din-u devlet" ilerinin zenginlik ve servet yma (teksr) arac olamayacan, bunun kesinlikle "haram" klndn ve bu konuda en gzel rnekliin ( usve-i hasette) Peygamberimizin din-u devlet faaliyeti olduunu gerekeleriyle gstermeye almtk... Bu yazda ise bir anlamda "Peygamber krssnden" konuanlarn durumuna deineceiz. "Peygamber krssnde" oturanlar veya oradan konumay, yapmay/etmeyi/eylemeyi i haline getirenler... Yani limler, imamlar, seyyidler, veliler, hocalar, mollalar, eyhler, hlar, ilahiyat profesrleri, cemaat liderleri, kanaat nderleri, vaaz verenler, tefsir yazanlar, dini kitap basanlar, televizyonlarda dini proram yapanlar, resmi veya gnll Allah, Kitap, Peygamber syleminde bulunanlar, ii gc bu olanlar, bunlarn kitab-

166

| MLK

YAZILARI

DN

SYLEMNDEN

ZENGN

OLUNUR

MU?

167

n, VCD'sini, DVDsini daha bilmem nesini "samal inek" yerine korcasna etini, yan, kln, tyn ve dahi her bir eyini paraya tahvil edip satanlar, pazarlayanlar, ticaretini yapanlar... Allah, Kitap, Pegamber sylemlerini, Kuranda geen ifadeyle "Bu yaptm iten dolay sizden bir ecr (cret, karlk) istemiyorum" (Sad: 86, Furkan: 57, uara: 109, 127, 145, 164, 180, Hud: 51, Enam: 90, ura: 23) halet-i ruhiyesi iinde yapan "adanmlara" diyeceim yok. Bilakis onlarn bam gzm stnde yerleri var. Allah saylerini mekr eylesin, onlara duacym... Benim derdim "en byk kamu" demek olan dini hizmet faaliyetlerini, ister resmi ister gnll olsun fark etmez kiisel servet yma ve zenginleme arac haline getirenlere... Onlara diyeceklerim var. Din sylemleri ve faaliyetleri zerinden "Ticaret helaldir" deyu "kiisel servet" yabilir mi? Katlar, yatlar, arabalar, villalar, yazlklar alp, a stne a, e stne e, i stne i oaltabilir mi? Buradan, ayn zamanda arpc bir balang ifade eden Kur'an'n ilk kssasndaki "Bahe Sahiplerinden (Kalem: 17-32) birisi olunabilir mi? Dikkat! Konumuz "mal zerinden ticaret" deil; "din zerinden ticaret"... Mal zerinden ticaret ayr bir yaznn konusu ve onun da artlar var. Dier birok yazda bu konuya da deinmitik (rn. bkz. "Sana neyi infak edeceklerini sorarlar" balkl makale). Madem din-u devlet faaliyeti en byk kamudur, nasl oluyor da bu ilere girenler Harun gelip Karun oluyorlar? Ve nasl oluyor da milyonlarca insan "Ne var ki bunda?" diye ellerini ovuturarak srann kendisine gelmesini veya frsatn eline gemesini bekliyor ve bu gayet normal/meru bir eymi gibi grlyor? Nasl oluyor da "en byk haram" zerinde toplumsal konsenss olduu syleniyor? Nasl oluyor da din-u devlet zerinden servet ylmasna itiraz

edince "ar, marjinal gr" sahibi oluyorsunuz? Burada "din-u devlet" kavramn, din ile devlet faaliyetinin "kamu" faaliyeti olduunu, zellikle dinin en byk kamu demek olduunu, bu adan aralarnda fark bulunmadn, verdii emek karl olarak her ikisinden de sadece asgari ihtiya miktar olan "nafaka" alnabileceini, sadece bu kadarnn caiz olduunu, fazlasnn kesinlikle yasak (haram) olduunu birlikte ifade etsin diye kullanyorum. Baktmzda Kurann daha ilk surelerden olan Mddesir 6. ayette din-u devlet zerinden kiisel mal ymann yasaklandn gryoruz: "Servet yma hayallerine kaplma!" (ve l temnun testeksir.). Ayette geen [M-N-N] kk, bahetmek, ltfetmek, iyilikte bulunmak, minnet altnda brakmak, iyilii baa kakmak demek. Trke'deki minnet, memnun, memnuniyet kelimeleri de ayn kkten... Ayette geen [K-S-R] kk ise oalmak, birikmek, ymak, artmak manasna geliyor. Trke'deki kesret, teksir de bu kkten... Kur'an lisannda teksr, mal ymak yoluyla yaplan oalma demek oluyor: "Bir zenginlik yardr (elhkumu't-teksr) gidiyorsunuz t mezarlara varncaya kadar sren bir oyun ve oyna..." (Teksr: 1) Veya "Biliniz ki (kimileri iin) dnya hayat oyun, elence, ss/debdebe/lksten ibaret, aranzda bbrlenme (tefhur beynekum), evlad/evre/taraftar oaltma ve mal mlk yma yarndan (teksr fi'l emvl ve evld) baka bir ey deildir. (Hadid: 20) u halde ayette ite bu "tekasr'den "memnuniyet" duyulamayaca, olmad takdirde "minnet" edilemeyecei, byle bir beklentinin iine girilemeyecei, dahas bunun temenni edilemeyecei, byle hayaller kurarak peygamberlik yaplamayaca, bu makamn byle beklentileri kaldrmayaca "emir kipinde" ihtar ediliyor.

168

| MLK

YAZILARI

DN

SYLEMNDEN

ZENGN

OLUNUR

MU?

| 167

Baktmzda peygamberimizin bu emre hayatnn sonuna kadar titizlikle riayet etiini gryoruz? Ya onun yolundan gittiini syleyenler? Onun krss zerinde limlik, imamlk, seyyidlik, velik, eyhlik, hocalk, mollalk, eyhlislamlk, mftlk, din adaml gibi resmi, ilahiyatlk; tefsir, fkh, kelam gibi akademik, cemaat liderlii, dini yaynclk gibi de sosyal kltrel mahfiller kurup, bunu "tekasre" evirenler? Bunun zerinden mal zerine mal, mlk zerine mlk ynlar? Hlbuki btn bunlar dit-u devlet ileri olduu iin "kamu" faaliyetidirler ve servet yma arac olamazlar! Din e devleti zelikle bir arada terkip ederek kullanyorum nk her ikisi de kamudur. Yani "herkese" aittir ve kimsenin tekeline giremezler. "Herkese" ait olan ise bir kesimi veya kiiyi zengin etme yeri deildir. Din soluduumuz hava gibidir. Onu herkes (kamu) solur. Bir kesim veya bir kii havay nasl kendi tekeline alamaz, ondan rant deviremez, rnein tp iine koyup satamaz ise din-u devlet de byledir. Bunlardan gelen tm gelirler "herkesindir. Derhal kiiden kp kamuya yani ksze, yoksula, dme, borluya, zrlye, muhtaca, mazluma, mahruma vb. iade edilmesi gerekir. Aksi ty bitmemi yetimin hakkn yemek, hrszlk ve yolsuzluk demektir. "yi de adam emek vermi, onun hakk" diyeceksiniz? Bir kamu alannn emek hakk neyse onun da hakk o kadardr. Yani nafakasn (maan) alr ve fazlasn kamuya iade eder. rnein veznedarlk yapan kamu alanna akama kadar milyonlar sayyor diye ne veriyoruz? Veznedar sayd milyonlardan zimmetine para geirirse ona ne diyoruz? Bu hususta din ayr devlet ayr diye bir ey yoktur; din-u devlet ve mlk-i millet birdir. Hepsi de kamudur; herkese, millete aittir. Devletten zengin olanla dinden zengin olann soy kt ayn yere kar; hrsz!

Ne dediim anlalyor olmal. Konumuz kamu ( din-u devlet) zerinden, zellikle de din zerinden kiisel zenginlik... imdi... Size yle dendiini duydunuz: "Kendisi zrt, hncndan byle konuuyor." Ben de derim ki: Be hey aklszlar! Be hey yrei snnetsizler! Bir adamn neden byle konutuu anlamak iin geride brakt 30 yl yetmez mi? Size yle dendiini duydunuz: "Kendisinin de tefsiri var. Allah, Kitap, Peygamber, Din zerine 18 kitab var?" Ben de derim ki: Be hey aklszlar! Be hey yrei snnetsizler! Bunlardan baka bir i yapmayan bir adamn evi, arabas, kat, yat, fabrikas, ticarethaneleri, 148 kilo altn, yazl, villas vs. olup olmadn, "Bahe sahibi" haline gelip gelmediini, "Harun gelip Karun" olup olmadn anlamak iin 30 yl yetmez mi? Size yle dendiini duydunuz: "Ne yani Hint fakiri gibi mi olacaz?" Ben de derim ki: Be hey aklszlar! Be hey yrei snnetsizler! Abdullah'n olu Muhammed, Kuhafe'nin olu Ebubekr, Hattab'n olu mer, Ebu Talib'in olu Ali Hint fakiri miydi ki, geriye tek kuru miras brakmadlar? Onlarn "snneti" veya "ia"s bu deil miydi? Hani Ehl-i Snnet? Nerede ia? Size yle dendiini duydunuz: "Din-u devlet an ve eref ister, makam mansp mal getirir, onun anndandr." Ben de derim ki: Be hey aklszlar! Be hey yrei snnetsizler! yle makam ve mansp mal getirirse Muhammed'in ailesine bu neden uramad? Makam- Mahmud (kamuya adanm, kendine mal yontmayan; bunun iin de vlm, vgye layk makam) yetmez mi? Size yle dendiini duydunuz: "Hem din-u devlette alp hem de 'buradan' zengin olmak istiyorum. Ne var bunda?" Ben de derim ki: Be hey aklsz! Be hey yrei snnetsiz! O za-

170

| MLK

YAZILARI

DN

SYLEMNDEN

ZENGN

OLUNUR

MU?

| 167

man bu krsden inecek, bu ii brakacaksn! Din-u devletin her ikisinin de yakasndan deceksin! Bu iki kap zengin olma, servet ve mal yma kaps deildir! Git ta oca ilet, dalar del, ithalat, ihracat yap. Buradan konuuyorsan bedeline katlanarak yaayacaksn! imdi de bir dostumun "Bunu sylersen cemaat liderleri ve dini yaynevleri senin idamn talep ederler" dedii konuya gelelim... Yukarda gerekelerini sraladm. "Allah, Kitap, Peygamber" sylemlerinde bulunan ahslarn, cemaatlerin, yaynevlerinin, yazarlarn, programclarn vs. kazandklarnn "nafaka" miktarndan fazlas haramdr! nk aksi halde en byk kamu (Allah/Kuran/Peygamber/ Din) zerinden servet ylm olmaktadr. Nasl yani? Tamam, siz zerinize alnmayn ban altna kendimi yatrp kendi zerimden anlataym; Mesela yazdm tefsir 300 bin satsa ve yarn elime 800 bin gese, bunun ancak bir yllk nafakam olan 4 bin dirhemini (60 bin) kendime ayrp geri kalan 740 binini yarn sabaha, en ge de gn iinde infak etmem (datmam/elimden karmam) lazm! Peki, kime? Bu Kitab'n asl sahiplerine! ksze, yoksula, madura, mazluma, boyunduruk altnda olanlar zgrletirmeye (bor silmeye, bortan kurtarmaya ki amzda kle azat etmek budur!), ezilenlere, mustaz'aflara... Kendine, cemaatine, vakfna, holdingine, yandana, taraftarna deil; Kitapta adlar anlan ve asl onlarn sesi ve soluu olarak domu Kitab-Kerim'in asl sahiplerine... Anladnz m? Btn tefsir yazanlarn, dini kitap basanlarn, Allah, Kitap, Pey-

gamber syleminde bulunanlarn byle yapmas gerekir! Ayn ekilde btn devlet imknlarn kullananlarn, hazinelerin banda oturanlarn, makam ve mansp sahiplerinin byle yapmas gerekir! nk din-u devlet ve mlk-i millet birdir. Misyonu ve vizyonu ayndr. "Din faaliyeti" de "devlet faaliyeti" de felsefe olarak ayn kkten neet eder. Btn dinlerin ve devrimlerin kknde kardelik, eitlik, adalet, zgrlk, sevgi, merhamet gibi evrensel deerler yatar. Dinler bunun iin doar, devrimler bunun iin yaplr. Fakat sonra kurumsallamalar ve simsarlamalar olur. Ksa zamanda "haydut inine" ve "hrsz yatana" dnrler. Ancak yledir diye iyiliin, adaletin ve kardeliin sesi susmaz, susturulamaz; yine yeniden nice gneler (ve'l-fecr) doar, hep ayn umutla... Allah, Kitap, Peygamber davas neden en byk kamu, din-u devlet ve mlk-i millet neden birdir; bilmem anlatabildim mi?

Z E N G I N L I K YAR

R zenginlik yardr oyalanp duruyorsunuz.Mezarla~ rtnza girinceye kadar sren bir oyun ve oyna... Fakat hayr! Yaknda bileceksiniz. Fazla uzak deil; ok yaknda bileceksiniz. Evet, daha derinden bakabilseydiniz, Atee yuvarlanmakta olduunuzu grrdnz. Kendi gzlerinizle onu apak greceksiniz. O gn her nimetten bizzat sorgulanacaksanz. (Tekasr: 1-8) Kuranda mushaf srasna gre 102. sraya yerletirilmi bu sure, Mekke dnemin ilk yllarnda naz olmu, "biriktirmek, oaltmak, zenginlik yarna girmek" anlamna gelen "Tekasr" sresidir.

Tekasr burada mal, makam ve an-hret okluu ile vnmek anlamnda kullanlyor. nk Araplar karlkl zenginlik ve an hret yarn ifade iin teksra'l-qavmu teksran derlerdi. Tabir buradan geliyor (Razi). Trkede "zengin" kelimesi Farsa kymetli, ssl, pahal, deerli ta demek olan "seng'den geliyor. Bu anlamda zengin (sengin) kymetli, pahal eyalar olan, mal ok olan demektir. Teful babndan gelen tekasr kelimesi de bu anlamda bir eyi karlkl yapmay ifade ettii iin "zenginlik yarma girmek" dediimiz manay artrr. Keza "hret yar, tketim lgnl, mal mlk hrs" deyimleri de bu cmledendir.

MLK

YAZILAR

ZENGNLK

YARII

Demek ki teksr kavramnn amzda "kapitalist yar" denilen olaya tekabl ettiini sylemek mmkndr. nk kapital eldeki anaparay (sermaye) oaltma, artrma, biriktirme demektir. Kapitalizm de, sermayeye dayanan, onu oaltmay (kr) yegne gaye bilen, sermayedarlarn retim aralarnn sahibi olduu, alm satmn srf zenginleme ve kr maksadyla yapld (bir maln kullanm deil; dnm deeri iin retildii), biriktirme ve oaltma dnda hibir deerin geer ake olmad; bu iktisat grnn toplumsal dzen haline geldii sistem demektir. Demek ki bu adan bakldnda teksr suresinden kapitalist anlaya esasl eletiriler karmak mmkndr. Surede denmek isteniyor ki: "okluk, zenginlik, mal, mlk, an hret yarna girmisiniz; oyalanp duruyorsunuz. Mezarlarnza girene kadar bunlarn lgnca peinden koturuyorsunuz. Hatta yle ki mezarlarnzn okluu ile bile yara giriyorsunuz. Diyelim ki, siz zengin ve kar konulmaz bir gcn, ann, hretin sahibisiniz. Ne faydas var bunun? Bir gnle girmedike, bir yoksulu doyurmadka, bir kszn ban okamadka, vermedike, paylamadka ne faydas var bunun? lnce yannzda m gtrecekseniz? Malnz, mlknz mezara sacak m? annz, hretinizi mezarnzn bana byk harflerle yazsanz ne olur? Mlkn gerek sahibinin Hayyu Kayyum olan Allah olduunu (lehu'l-mulk) grmyor musunuz? Bu vurdumduymazlk neden? Size verilen her nimetten, her emanetten sorguya ekilecekseniz; shhatten, salktan, genlikten, zenginlikten, maldan, mlkten, andan, hretten, makamdan, mevkiden, yediinizden itiinizden, oturduunuzdan kalktnzdan, hepsinden tek tek hesaba ekilecekseniz. "Benim" diyenler! Ellerindekini paylamayan, ydka yan, biriktirdike maranlar iyi dinleyin! Hi birisi sizin deil! Mlk Allah'ndr ( Lehu'l-mlk ). Varlk Onundur. Siz sadece emanetisiniz, emanet ediliyor. Kiracsnz siz, ev sahibi deil. Yolcusunuz siz, hanc deil!" Keza "Atee (cahm) yuvarlanmakta olduunuzu greceksiniz." uyars da hayli arpcdr. Bu ayeti iki ekilde yorumlamak mmkn: ayne'l-yakn

1- Uhrevi adan: "Bu a gzlln, zenginlik yarnn, mal mlk hrsnn, sizi cehenneme yuvarlamakta olduunu bizzat iine grerek greceksiniz..." 2- Dnyevi adan: "Bu a gzlln, zenginlik yarnn, mal mlk hrsnn, hayat ekilmez hale getiren bir ihtiras yarna, alma, rpma, alp satma dnda hibir insani deerin kalmad vahi bir pazara dntrdn, kendi ellerinizle yarattnz bir kaosun ve ate emberinin iine doru yuvarlanmakta olduunuzu bizzat yaayarak greceksiniz..." yle ya seyirlik deeriniz yoksa, "piyasa"da fiyatnz yoksa, "para" dnda hibir geer ake kalmamsa, insanlara zengin olup olmadklarna gre baklyorsa, yegane l bu olmusa, bilin ki, eski alarn verimlilik, baar, altn ve gm sahte tanrs "Mammon" geri gelmi, dnyaya o hakim olmu demektir. "Kapitalizm" dediiniz bundan baka bir ey midir! Ona itaat ettike ykselirsiniz. Onu raz ettike size korur ve kollar, srtnz yere gelmez. Alemde piyasa, para, altn, gm, kr, gelir, rant, tketim, faiz vs. birok isim ve sfatlaryla tecelli eder. Siz bunlara ne kadar sadakat gsterir ve iselletirseniz para tanrs Mammon sizinle birlikte olur. Sizi karanlklardan aydnla karr, dmanlarnz yere serer ve sizi lemlere stn klar. Her kim Mammon'dan korkar ve huu duyarsa en deerli kii odur. "Mammon'dan bata tanr, paradan baka deer yoktur" diyorsanz, kelime-i ehadet getirip bu dine girmisiniz demektir. Artk her ie onun adyla balarsnz. Her eye " Ka lira, fiyat ne?" diye sorarsnz. " Bunun fiyat yok, bu para ile llmez" derseniz Mammon'u inkr ediyorsunuz demektir. Mammon tanrsnn egemen olduu bir dnyada insan insan olarak kalabilir mi? Her eyin alnp satld, her eye fiyat biildii bir ortam kendi ellerimizle yarattmz cehennem deil midir? Bu cehennemde yaanr m? Kur'an uyaryor: Teksr yarnn sizi nasl bir kaos ortamna ve ate emberine (kresel krize) yuvarlamakta olduunu ok yaknda bizzat yaayarak ( ayne'l-yakin ) greceksiniz!

176 I M L K YAZILARI Necip Fazl'n tabiri ile Buradan ne kar, insan m tabut mu?"

PARANN D I N I IMAN OLUR MU?

TALYAN siyaset felsefecisi Niccola Machiavelli (l. 1527), iktidarn korumak ve artrmak iin bir hkmdarn acmasz bir g kullanm ile birlikte hile, entrika, yalan ve kurnazlktan da yararlanmas gerektii dn vermekle nldr. Tarih boyunca birok siyaset felsefesi dnr, "Devletin amac" zerinde younlamt. Devlet, daha st bir ama iin kullanlacak bir "ara" olarak dnlmekteydi. Bu st amalar da adalet, mutluluk, zgrlk ve din gibi yce deerler de toplanmaktayd. Devlet bunlar iin var olmalyd. bni Haldun da bile devletin yce amalar iin varolduu kabul edilmekte, fakat devletin ne ile (asabiyet) ayakta duraca konusu ne karlmaktayd.

Machiavelli rneinde ise devletin bizatihi kendisinin bir ama haline geldiini gryoruz. Machiavellide adalet, mutluluk, din, zgrlk, insan haklar vs. devletin amac deil aracdrlar. Eer bunlar devletin varlk ve bekasn salyorsa deerlidirler. Machiavelli'ye gre bu deerler kendi bana bir anlam ifade ediyor olabilirler, fakat ounlukla grlmtr ki, devlete yarayacak eyler deildirler. Fakat bunlardan devletin varlk ve bekas iin yararlanlmaldr. Machiavelli'ye gre "devletin amac devlettir." Ona gre devletin kendine zg bir mant vardr ve o mahtk "g" zerinden iler. Dinin mant ise "ahlak ve erdem" zerine kurulmutur. Bu adan ahlakszlk dinin mantna gre gnah olabilir.

178

I MLK

YAZILARI

PARANIN

DN

MANI

OLUR

MU?

79

Devletin mantnda ise gszlk gnah saylr. Bu nedenle iktidar elinde tutan hkmdar btn enerjisini kendisine "g" getirecek eyler zerinde younlatrmaldr. Bu adan Machiavelli'nin Roma Katolik Kilisesine ynelik eletirisi ncekilerden farkl olarak dini, ahlaki, metafizik vs. asndan deildir. Ona gre Roma Katolik Kilisesi, talya'y ynetmede yeterince baarl olamamtr. talyan devletini gszletirmi, paralanmasna neden olmutur. Machiavelli'ye gre, bir hkmdar tilki ve aslan taklit etmelidir. Ona gre hkmdar tilki gibi tuzaklara kar tedbirli, aslan gibi de kurtlara kar cesaretli olmaldr. nk iktidar mcadelesinde iki yntem vardr; hukuk ve kuvvet... lki insanlarn, ikincisi hayvanlarn yntemidir. ounlukla ilk yntemin baarsz kalmas sebebiyle hkmdar, ikinci ynteme bavurmak zorundadr. Aksi halde tasfiye olur. Machiavelli'nin en ok tartlan grlerinden birisi de hkmdarn gerektiinde verdii szden dnmesi gerektii grdr. Ona gre hkmdar kendisini balayacak bir inan ve deer sahibi olmamaldr. Hkmdarn, iktidar olmada ve iktidar elde tutmada ie yaramadn grd halde ahlaki deerlere ballkta srar etmesi, siyasetin tabiatna aykrdr. Hkmdar, verdii szde durmann karn zedelediini grdnde, sznde durmak zorunda deildir. nk ona gre devlet mantnda aslolan deerler deil gtr. (Machiavelli; Hkmdar, ev. Rekin Teksoy, Olak, st. 1999). Demek ki, "Parann dini iman olmaz" sz, "G, kendi bana bir deerdir, onu snrlayacak bir ey yoktur" demekle ayn ey olup drt drtlk bir Makyavelizm oluyor. Eer bununla "Ticaret yaparken kimin hangi dinden ve imandan olduuna baklmaz" denmek isteniyorsa, bu, parann dini iman olmayaca anlamna gelmez. En azndan bu byle sylenmez. Burada baka bir psikoloji var... Kontrolsz g, g deildir. Snrlandrlmam bir iktidar despotluk ve tiranlk anlamna gelir. nsanlk tarihinde, kontrol

altna alnmas ve snrlar titizlikle izilmesi gereken bir ev var ? 7 sa, o da, g ve iktidar olmak icap eder.
gCSn Ster d i n ^ ' " d a n gelsin fark'ef T ^ ^ ^ P a r a m n ' g C n VC k t d a snrlar olmahd^ Me , " hdir. Mesela para ile satn alnamayan eyler olmaldr. Gcn ve

alankr

"

stnde

" P l a n n dini i m a n . olmaz" demek, Gcn, iktidarn devletin dm m a n olmaz" demektir. Burada "devletin dinMmanf' dediimiz ey, bildiimiz anlamda din-iman deildir Devkt^s kuk dev eti dediinizde, devlete din iman vazetmi olursunuz Yan devletin gcn bunlarla snrlandrm, ona stn ve X e deerler vazetmi olursunuz. Bu deerlerin neler olmas gerekig e ayr bir tartma konusudur. Biz burada paray/ ikt d a d e v n u ; ^ 1D T , ! k
u k ; 3n

^ ^

(dnHmam)

IUr

o-ko-

P^/gc/ktidan/devleti snrlandran evler

Machiavelli'nin bu noktada iyi bir hizmet yapt sylenebilir O da, dini iman olmayan para, yani kontrolsz ve snr am a z

DOKUZ ETE, DOKUZ AYET

ETE, TDK szlnde yle tanmlanm: "Yasa d iler yapmak veya etrafndkileri korkutmak amacyla J bir araya gelmi topluluk..." "Haydut" ise yle: "Silahl soygun yapan kimse..." ,

Bu szcklerin Trke'ye Srpa (eta) ve Macarca'dan ( hajdu) gemi olmas da ilgin! Kur'an'da "lkede fesat karan dokuz ete" denerek Hz. Salih'in kavminden, "atee aran liderler/ete elebalar" denerek de Firavun ynetiminden bahsedilir; "lkede, yapc hibir eye yanamayan ve boyuna ykc davranp fesat karan dokuz ete (tis'atu raht) vard." (Nemi: 48) "Onlar atee aran ete elebalar ile'nnr) yaptk." (Kasas: 41) (eimmeten yed'une

Kuran, sahipsiz bulduu her eyi talan eden, oluturduklar "dokuz ete" ile herkese ait olan (kamu) zerinde soygun, talan, hrszlk ve yolsuzluk iktidar kuran Semud etelerine, Hz. Salih aracl ile ortala sahipsiz bir deve salarak "Allah'n devesine dokunmayn!" ars yapar. "Allah'n devesi" (Nagatallah), Trke'de "Allah'n da...", "Allah'n suyu. .." dememiz gibi sahipsizliin, zel ahslara ait olmamann, yani "kamu" mal olmann ifadesi oluyor. Zira Allah'a ait olan her ey ayn zamanda herkese/en-ns'a ait demektir. Bun-

MLK

YAZILARI

DOKUZ

ETE.

DOKUZ

AYET

183

lara dokunulmamak, soyguna ve talana giriilmemelidir. nk onlarn zerinde herkesin hakk vardr, (bkz. "Allah'n devesine dokunmayn" balkl makale). Malum, Semud ileri gelenleri, Hz. Salih'in kn, kurduklar "ete dzeni" iin tehdit sayarlar ve o bildik kadim ynteme bavururlar: Fail i mehul cinayet! "Allah'n adn anarak kendi aralarnda: 'Bir gece evini basarak onu ailecek katledelim. Sonra yaknlarna olay annda orada deildik, inann hibir eyden haberimiz yok deriz' diye anlatlar." (Nemi: 49) Onlar bir plan kurarlar, fakat hi fark edemeyecekleri bir yerden Allah planlarn altst eder. Yani baskn, suikast ve ele geirme planlar akamete urar. Ayn ekilde Kur'an, halkn snflara ayran, zayflar ezen, erkeklerine kurbanlk koyun muamelesi yapan, kadnlarn hayaszla zorlayan ve bylece lkede "devlet terr" estiren Firavun ynetimine, Hz. Musa aracl ile "dokuz ayet" iletildiini syler. (sra: 101, Nemi: 12) Bu dokuz ayetin ne olduunu Hz. Peygamber yle aklamtr; "Saffan b. Assal'dan, o yle demitir: "Bir Yahudi arkadana 'Bizi u peygambere gtr de "apak dokuz ayet" hakknda soralm' dedi. Bunun zerine hep beraber Hz. Peygamber (s.a.v) 'in yanna gittik. O ikisi soruyu sordular. Hz. Peygamber yle buyurdu: "Bu dokuz ayet; 1- Allah'a hibir eyi ortak komayn 2- Hrszlk yapmayn 3- Zina yapmayn 4- Adam ldrmeyin 5- Sihir yapmayn 6- Faiz yemeyin

7- ftira atmayn 8- Savata kamayn 9-Cumartesi yasana riayet edin'dir. Bunun zerine o iki Yahudi ayaa kalkt ve Hz. Peygamber'in ellerini ayaklarn perek yle dediler; "ehadet ederiz ki, sen peygambersin. Eer kavmimiz tarafndan ldrlmekten korkmasydk, hi phesiz sana tabi olurduk." (Razi, Kurtubi, bn Kesir). yle anlayor ki, bunlar aslnda Firavun ynetimine ynelik arlard. nk Hz. Musa'dan bu "dokuz ayeti" Firavun ynetimine iletmesi istenmitir. Firavunun "atee aran ete elebalar" ( eimme ) bunlara uymaya arlmtr. Peki... Bunlar bugn nasl anlamalyz? ehre/lkeye/dnyaya egemen "dokuz ete" ve atee aran ete elebalarna "dokuz ayet" bugn iin ne anlama geliyor? yle ya, u an ortada ne Salih var, ne Semud, ne Allah'n devesi, ne Firavun, ne de Musa. Bunlar toprak olal binlerce yl oldu... Asl, sana, bana, lkeme dair yani bugnk dnyaya ne deniyor, ona bakmal deil miyiz? Buradan baknca, dnyann gelmi gemi tm "etelerine" son derece diri, yaayan, evrensel arlar yapldn gryoruz. Sanki dorudan doruya gnmz, amz anlatmakta... Hz. Peygamberin tefsirinden ilhamla, "dokuz ayet" bize ne diyor ve bakn "dokuz ete" ne manaya geliyor; 1- Allah'a ortak komayn: Allah'n yaratt u yeryznde, insanlk zerinde tanrlk taslamayn. Dnya egemenlii sevdasndan vazgein. G-8 ad altnda (ABD, ngiltere, Almanya, Fransa, talya, Japonya, Kanada, Rusya... spanya'da dhil olunca G-9 oluyor). Yeryznn "dokuz etesi" misiniz siz? Sizden byk Allah (insanlk) var. Ayn ekilde egemen olunan lkelerde;

184

| MLK

YAZILARI

DOKUZ

ETE,

DOKUZ

AYET

Askeriye Brokrasi Yarg Medya Aydn Sermaye stihbarat Sivil toplum rgtleri ve Emekliler iinden devirerek kamuda ete yuvalanmalar oluturmayn. Yasad yollarla herkese ait olan (kamuyu) ele geirmeye kalkmayn. Kendinize "devlet tanrs" icat edip onun arkasna snarak karanlk iler evirmeyin. Sizden byk Allah var, halk var, millet var... 2- Adam ldrmeyin: Suikast planlar yaparak, fail-i mehul cinayetler ileyerek analar dul, ocuklar yetim brakmayn. Egemenlik hrslarnz uruna insanlar katletmeyin. Bir insan ldren btn insanl ldrm gibidir. 3- Hrszlk yapmayn: Herkese ait olan (kamu) maln almayn. Kamu arazilerini peke ekmeyin. Uslsz ihalelerle ee dostu nemalandrmayn. Nitelikli dolandrclk yapmayn. Zimmetinize para geirmeyin. Herkese ait olan talan etmeyin; Allah'n suyu, arazisi, petrol, doalgaz, da, ta... zerinde nasl olsa sahibi yok diye akbabalar gibi uumayn... 4- Zina yapmayn: Nikh ve evlilik topluma sunulmu bir arz (rz)dr. Nikh szlemesi ise verilen sz, ilke, kural ( nomos ) demektir. Bunu ihlal eden, topluma arz ettii eyi inemi, szn namusu ile yaamam, eini aldatm demektir. Eini aldatan ise herkesi aldatr. Lmpen ve pespaye yaamay brakn. Aile sorumluluu iinde kendinize erdemli ve drst bir hayat kurun. 5- Faiz yemeyin: Haksz kazan peinde komayn. Verilmeyeni almayn, hakknz olmayan istemeyin. Sermaye gcn kulla-

narak insanlar kredi kart klesi yapmayn. inde emek ve alnteri olmayan kazan hrszlk ve yolsuzluktur. 6- Sihir yapmayn: Olaylar arptmayn, olan baka trl gstermeyin, gz boyayarak gerekleri rtbas etmeyin. Bilimsel ve teknik bilgilerinizi zulm dzenlerinin emrine vermeyin. Olan baka trl gstererek kan alayan dnyay, ac eken halklar sanki hibir ey olmuyormu, her ey tozpembeymi gibi gstermeyin. Ekranlar bir simulasyon (benzetim/olan baka trl gsterme) arac olarak kullanmayn. 7- iftira atmayn: Yalan yere insanlar karalamayn. nsanlar olmadklar eylerle sulamayn. Muhalifleri toplumun gznden drmek iin andlamayn. Susuz yere insanlar adi iftiralarla sindirmeye almayn. Montaj kasetler hazrlayp tedavle sokmayn. 8- Savatan kamayn: Kamunun her trl nimetinden istifade edip, i savamaya, yurt savunmasna gelince kendi ocuklarnz yal ball yerlere sevkettirip, kimi kimsesi olmayan garibanlar cephelere srmeyin. 9- Cumartesi yasana riayet edin: Hukuku delmeyin. Hukuku iinize gelmedii zaman ineyip gemeyin. Hukuk hilelerine bavurarak dolap evirmeyin. "Kitabna uydurarak" hukuk ile onamayn. te bunlar, bata Semud'un "dokuz etesi" ve Firavunun "atee aran ete elebalar" olmak zere, dnyann gelmi gemi tm etelerinin ortak zellikleridir. uras unutulmamal ki, "dokuz ete" lkelerde/yryznde bittike "dokuz ayet" de adalet arayan yreklere inmeye devam eder... Siz bu dokuz ayeti, doksan dokuz veya dokuz yz doksan dokuz ayet eklinde "okluktan kinaye" olarak da anlayabilirsiniz. ster dokuz deyin, ister doksan dokuz; iyilie, gzellie, dorulua, drstle, geree, adalete, sevgiye ve merhamete dair btn szler Onundur, Ondandr...

186

I MLK

YAZILARI

i ktlk ve fesat dolularda biten "fcur ilham" ne kadar oksa, ii iyilik ve adalet dolulara inen "takva ilham" da o kadar oktur. ner de iner; t insanln tanyeri aarncaya, karanlklardan aydnla kp "selam" (bar, esenlik, adalet) tm lkelere/yeryzne egemen oluncaya kadar...

'DAVA'NN LM

AHMETL Aliya zzet Begovie gre din de devrim de aclar ve straplar iinde doar. kisi de refah ve konfor iinde yok olup gider. Gerekten devam eden srf onlarn gereklemesi abasdr. Onlarn gereklemesi ise, ayn zamanda lmleri demektir. Din de devrim de gerekleirken, kendini boacak kurumlarn, statkolarn doururlar. Devrim, yalan sylemeye ve kendi kendine ihanet etmee baladktan sonra statkolam sahte dinle ortak bir dil kullanmaya balar... (Dou ve Bat Arasnda slam; s. 92) Bunlar ylesine gerein ta kendisini ifade eden szlerdir ki, dnyann hangi byk dinine ve devrimine baksanz ayn serencam yaadn grrsnz. Demek ki, "dava"; 1- Refah ve konfor iine gmlerek 2- Kendini boacak statkolarn reterek 3- Yalan sylemeye balayarak 4- Kendi kendine ihanet ederek 5- Sahte bir din ile ortak dil kullanmaya balayarak lyor. Bunlar gerekletii an "dava" dediiniz ey de musalla tana yatm oluyor. lk olarak "davann" mahiyeti deiiyor. nsanlar "dava" denince

188

| MLK

YAZILARI

" D AVA ' N I N

LM

189

ayn eyi anlamaz oluyorlar. yi bir yere gelmek, ke kapmak, ihale gtrmek, kat yat, araba markas, daha rahat yaam, hayatn nimetlerinden alabildiine yararlanma esas mesele haline geliyor. yle ya Cenab- Hak nimetlerini Salih kullar zerinde grmek istemekte deil miydi? Artk dava, sohbet toplantlarndaki veya tefsir derslerindeki "dava" deildir. Pastal, ayl, ikram yarna girilen ziyaretlerin "ekerim, haberin var m, kocam ef oldu" vgsne mahzar olmak iin allan "dava'dr... Aslnda bunun ad artk dava da deildir. kinci olarak, "yeni snf" kendi statkosunu retiyor. Etrafna duvarlar rerek darda neler olup bittiini anlayamaz ve gremez oluyor. Artk dava Siyonizm, faizm, komnizm filan deil; kariyerizm ve korformizmdir. Yani yine"izm"ler vardr. Bunu eletiren herkes dman saylr. Artk bu yeni izmlerin ylmaz savunucular, gazetecileri, yazarlar, ideologlar vardr. Statko kendi yaratt asude glgelikler altnda rahattr. Kafa konforunu bozacak en kk bir ses "kntlk" olarak grlr. Yeni snf yle zavalldr ki, ldnn farknda bile deildir. nc olarak, konumunu muhafaza etmek iin yalan sylemeye balyor. "Gerek", rahat karan bir ey olduu iin bilinmemelidir. Bilinse bile gerein yle olmad sylenmeli ve "karizma" izilmemelidir. "Cenab- Hakk'n Salih kullar zerinde grmek istedii nimetlere" nail olanlar bunu kaybetmemek iin, nail olamayanlar da srann kendilerine bir an nce gelmesi iin her tr yalan mbah grmeye balyorlar. Nail olanlar olmayanlar grmezden gelirken, nail olamayanlar da onlarn bunu hak etmediini, asl Cenab- Hakk'n o nimetleri kendi zerlerinde grmek istediini ispat iin her tr yalan gzlerini krpmadan sylemeye hazrdr. Her ikisinde de dava Cenab- Hakk'n zerinde nimetlerini grmek istedii Salih kullarn kendileri olduu davasdr. Nedense Cenab- Hakk nimetlerini hep onlar zerinde grmek istemektedir. Drdnc olarak, kendi kendine ihanet etmeye balyor. Kardelik dmanla, zgrlk zgrlkleri bastrmaya, adalet nimetten pay almaya dnyor. Otuz yl nce ne sylenmise tam

tersi sylenmeye balanyor. Nimetin zerinden gitmemesi iin buna mahkm ve mecbur olunuyor. Beinci olarak, btn bunlar ideolojikleiyor. Bunun iin ya sahte bir din retiliyor veya onun yerine geecek bir ideoloji. Keskin bir kl gibi ya bu tarafta ya br tarafta grlyorsunuz ve birine gz krptnzda dieri, dierine gz krptnzda da teki tarafndan biiliyorsunuz... Bylece davann lm gereklemi oluyor. Zavall "dava" cenaze namazna gelenlerin timsah gzyalar arasnda defnediliyor. Aslnda len dava deil; kendi ruhlardr. Begovi'in dedii gibi lmeyen gerekten onlar gerekletirme abasnn bizzat kendisidir. Bu ise darda deil, ieride; ruhun ve vicdann derinliklerinde yaayan bir eydir. Cenab- Hakk'n grmek istedii nimet asl orada olandr. Hem Kurana gre nimet mal, mlk, servet deil; ruhtur, vicdandr, imandr. Asl bunlar kaybeden lmtr. Demek ki, "dava", sadece rahata namaz klmak, oru tutmak, her yerde bartsn serbest brakmak, dindarlarn rahatla ve bollua kavumas demek deil... Esasnda dava dediiniz bunlardan sonra balayandr. nk bunlar size yarayan eylerdir. "teki" iin ortada bir fedakrlk yoksa orada erdemden bahsedilemez. Sahici anlamda dava, yeryznde son kz ocuu topraa gmlmekten kurtarlana, son a doyuruluncaya, son mazlum zulmden kurtarlncaya, igal altndaki son lke zgrlne kavuuncaya, Dicle ve Frat kenarnda kaybolan son koyunun hesab soruluncaya, son Ebu Lehep dzeni yklncaya ve son Firavunun cesedi mumyalanncaya kadar srecek bir mcadeledir... Bunlarn gemite bir kez yaanp bittiini mi sanyorsunuz? Eer yleyse siz hi Kuran okumam, dava diye elik omak oynamsnz demektir...

KAPITALIZMIN PANZEHIRI: LEHU'L-MLK

NT-AVRUPA dil kkeninde "kaput" ba anlamna geliyor. Oradan Latince'ye geerek yine ba anlamnda "capit, caput, capitalis" anlamnda kullanlm. Oradan da Franszca'da baa ilikin, bakent, ba para, sermaye anlamnda "capital" olmu. "Sermaye" kelimesi de Farsa'da bir borcun ana paras (ser-maya) demektir. Arapa'da buna "re'su'l-mal" deniyor. Bu cmleden olarak "kapitlasyon" blm balklar halinde dzenlenmi antlama, szleme, "kaptan", "kapuska" gibi kelimeler ayn kkten olup ortak anlam "ba, baa ilikin" olmaktr. Bir ekonomi-politik kavram olarak Kapitalizm, mal, mlk, servet ve parann baat deer veya temel, esas deer olduu sistem demek olur. yle ki, her ey "capital" sahibi olup olmamaya gre llr. Capital sahibi iseniz bir deeriniz ve anlamnz vardr. Ona yaklatka ykselir, ondan uzaklatka alalrsnz. Bu anlayta en takval olanmz "capital" bakmndan en birikimli olanmzdr. Bu yazda kapitalizmin modern dnya sisteminde ortaya k ve ilevi zerinde durmayacaz. slam'n dou yllarndaki Mekke ehir ortamnn bugnk kapitalist dnya dzeninin temel parametreleriyle nasl benzetiini gstermeye alacaz. Bylece "mlkn" baat deer olduu sistemin dnyada pek de yeni bir ey olmadn, apnn ve kulland aletlerin deimesi dnda eski bir trknn yeni versiyonu olduunu greceiz.

19U

| MLK

YAZILARI

KAPTALZMN

PANZEHR:

LEH U'L-MLK

195

Yedinci Yzylda "Tacir-Aa" Dzeni

Birok kii, kapitalist dzen denilen sistemin 15. yzyldan sonra ykselmeye baladna inanr. irket, sermaye, pazar, mal, para gibi kavramlarn temel deer olduu bu dzenin modern an rettii bir sistem olduu artk neredeyse kanksanmtr. Oysa yakndan bakldnda slamiyet'in doduu a ve meknda imdiki kadar "global" tarzda olmasa da yerel tarzda buna benzer bir dzenin hakim olduunu grrz. Esasnda slam, insanlk vicdannn son patlamas olarak, bylesi insan haysiyet ve erefini ayaklar altna alan bir sisteme isyan olarak domutur. yle ki: Miladi yedinci yzyl Mekke'si, hayli byk ve grkemli bir ehirdi. ok uzun zamandan beri nemli bir ticaret merkezi olarak hazrlanm, tacirlerin karlanmalar ve ikametleri iin her trl imkn oluturulmutu. Mekke'nin kuzeyinde Pers ve Roma imparatorluunun topraklar yer alyordu. Bu iki imparatorluk srekli sava halindeydiler ve birbirilerine kar sahra Araplarndan destek buluyorlard. Ticaret kervanlarnn dzenli olarak yol almas, yollardaki gvenliin salanmasna balyd. Perslerle Romallar arasnda ard arkas kesilmeyen savalar, kervan ticaretini olumsuz etkiliyordu. Dnyann eitli blgelerinden gelen trl mallar tayan kervanlar, Persler, Romallar ve bunlara bal kabilelerin tehditleri altnda yolculuklarn srdryorlard. Btn bu olumsuzluklarn arasnda Mekke ehri, kervanlarn dinlendikleri ve mal takas yaptklar nemli bir ticaret merkezine dnmt. Doudan ve Batdan gelen kervanlarn mallarnn sergilendii dev pazarlarda Orta Asya, am, Yemen, Msr, Hindistan, Habeistan, ran ve Roma meneli mallar el deitirirdi. Zamanla Mekkeliler de kendilerine ait kervanlar dzenlemeye baladlar. Bu kervanlar, Mekkelilerin kendi zel hesaplarna ticaret yapyorlard. Mekke ehri, tarma elverisiz bir vadide kurulmutu. ehir

ekonomisi esas itibariyle ticarete dayanyordu. Geen yllarla birlikte ehrin btn sosyal ilikileri ticaret tarafndan belirlenir hale geldi. ehrin manevi, dini, kltrel yaps da al-veri ve kar ilkeleri zerine dzenlenmeyi balad. Byk tacirler, ehrin tartmasz yneticileri konumuna ykseldi. ehirde son sz her zaman onlara aitti. Kurallar onlar koyar, ticari ilikilerdeki karlar koruyacak gelenekler onlar tarafndan topluma dayatlrd. 8-10 byk tacir btn Mekke'nin kaderine el koymutu. Adeta Mekkeliler onlara alyordu. Yabanc tacirlerden biri Mekke'de lrse, onun varisi Mekkeli bu tacirler olurdu. Byk tacirin lmeden nce hangi yabancyla ilikisi varsa, yabanc tacir lnce varisi de o olurdu. Mal sahibi de onlard, varisler de. Bor isteyen kii, kendisi iin deerli bir eyi bor verene "rehin" olarak vermek zorundayd. Kimi zavalllar bor alabilmek iin ocuklarn, elerini, hatta kendilerini rehin gsterirlerdi. Borcu geri deme zaman gelince miktar, alnandan drt misli fazla olurdu. Borlu, borcunu demeyince rehin braklan ey veya kii, bor verenin mlkiyetine geer ve o, onun zerinde diledii gibi tasarrufta bulunabilirdi. Borcunu deyemeyenin kle olmas, olunu, kzn, gelinini, karsn rehin olarak vermesi ok allagelmi bir durumdu. yle ki, bor karl kle yaplan kadn ve kzlar zerine adeta bir sektr gelimiti. Alacakl borca karlk ald bu kadn veya kz, srf kendisi yararlanmak iin almazd. Aksine onunla yattktan sonra kaplarnda belli bayraklar asl olan byk genelevlerden birinde altrabilirdi. Gayet lks denmi, ter trl ikinin bulunduu, eitli kokularla uh kahkahalarn ykseldii bu fuhuhanelerde, borlularn kadnlar da dnyann deiik blgelerinden getirilmi esmer, beyaz, zenci kadnlarla birlikte yabanc tacirlerle zengin Kureylilere "hizmet" verirdi. Alacakl verdii borcu, borlunun kars veya kznn o irkin ite kazand parayla kat be kat fazlasyla tahsil ettikten sonra, onu ailesine teslim ederdi. Kureyliler iinde bu zillete boyun emek zorunda kalm insanlarn says hayli fazlayd. ou Mekkeli bir gn byle bir duruma dme korkusuyla kz ocuklarn

19U

| MLK

YAZILARI

KAPTALZMN

PANZEHR:

LEH U'L-MLK

195

daha doar domaz canl canl topraa gmmekten ekinmemekteydi. yle ki, bu insanlar, Mekke sokaklarnda "Bu kz ocuklar hangi suundan dolay ldrld?" diye bir sesin yanklandn duyduklarnda bu sese destek vermede hi tereddt etmediler. Mekke'de kutsal Kbe'nin iine dikilmi putlar ve bu putlara sunulan hediyelerin "i edilmesi" zerine bir teo-ekonomik ark dnmekteydi. Bu tanrlara yalnz onlar hizmet edebilir ve onlardan yalnz kendileri yararlanabilirdi. Bu tanrlar, zerinden geinilen, Yunann Zeus'u gibi souk yzl devlet tanrlar gibiydiler. Kendi atadklar mneccim ve khinler, yine kendilerinin yaptklar kr ve sar tanr sembollerinin iradelerini yorumlarlard. Mekke halk u snflara ayrlmaktayd; D ticaret yapan ve Mekke civarndaki vahalarla Arap yarmadasndaki deiik ehirlere mal satan tacirler, Mekke'ye urayp geen tacirlerle Mekkeliler arasnda araclk edenler, kara ortak olma artyla kk tacirlere kredi aan sarraflar, tamamen faizle geinen tefeciler. Bunlar Mekke'de mlk elinde tutan snflard. Ticaret, menkul deerler, civarda zm ve hurma yetitirilen balar, domuz iftlikleri ve arap retim yerleri tamamen bunlarn elindeydi. Mekkeliler, o dnemde bilinen her trl maln ticaretini yapyordu. nk ticaret kervanlar, Asya ve Afrika'nn ilerine, Akdeniz sahillerinden Kzldeniz ve Hint Okyanusuna kadar uzanyordu. Byk ve zengin kervanlar, ok uzun yollar katediyor, bu esnada bedevilerin ve ekiyalarn saldrlarna maruz kalyorlard. Mekke eraf, Afrika'dan getirdikleri klelere silah eitimi vererek bunlar kervanlarn korunmasnda, Mekke'deki ayak ilerinin grlmesinde, i ve d tm karlarnn savunulmasnda kullanyorlard. Mekke'nin yneticileri tamamen byk tccarlar, sermaye sahipleri ve geni iftlik sahiplerinden olumaktayd. arap imalatlar, sarraflar, tefeciler ve genelev sahipleri ynetimde birinci dereceden sz sahibiydiler. Mekke'deki bu hayat tarzndan kaan kimseler, llerde guruplar oluturuyor ve geimlerini kllary-

la salyorlard. Bu gruplar zenginlerin ticaret kervanlarna saldrarak mallarna el koyuyor, ok rahatlkla insan ldrebiliyorlard. Bunlar sarp tepelerin eteklerindeki vahalarda bir hrszlar ve talanclar devleti kurmulard. Bu devletin kanunlarn tamamen cengverlik ilkeleri belirliyordu. Bunlarn duygularn yanstan airleri vard. iirleri bitmeyen bir kurtulu zlemi ve belirsiz bir adalet midiyle besleniyordu.

Mlk Allah'ndr!
Mekke'de mlk ellerinde bulunduran ve kendilerini tmyle mlkn sahibi olarak gren kabile aalar, tacirler, Kbe efleri, khinler, zenginler, tefeciler ve sarraflar kurduklar bu dzenden gayet memnundular. Tarmn olmad, l hayat ve hacc dolaysyla uluslararas ak panayr ve alveri merkezi haline gelmesi sebebiyle "ticaret" Mekke'nin yegne zellii haline gelmiti. Mekke'deki toplumsal deerler sistemi tmyle ticaret, al-veri, mal, mlk, altn (para) zerine kurulmutu. Kur'an'n bylesi bir ortamda "Allah'a karz- hasen (gzel bor) vermek'ten, "canlar ve mallar cennet karl satn almak"tan, "zekttan, sadakadan, miskini doyurmaktan, , fakiri giydirmekten, yolda kalm, yani Mekke'ye gelip de bu tacirlerin, tefecilerin eline deni kurtarmaktan, infak"tan, "kadnlarn mirastan pay alabilmesinden, "Allah ile krl alverie girmek'ten, "ahirette amellerin boa giderek iflas edilmesi'nden vs. bahsederek kulland "ticari dil" bu nedenle anlalabilirdir. nk hitap ettii muhayyile bu dile gayet yatkndr. Mekke'de ileyen hayatn temel kavramlar bunlardr. Ne dediini anlamak bir Mekkeli iin bu nedenle gayet kolaydr. Hz. Muhammed'in bylesi bir vahet ortamnda insanolunun haysiyet ve erefini kurtarmak amacyla "lehu'l-mlk" iarn ne kardn gryoruz. Yani mlk, insanlar kleletirme, kar ve manfaat arac haline getiren, mal, mlk, altn yegne deer olarak gren, her eyin bir fiyatnn olduunu, her eyi bununla satn alabileceini sanan, mlkten baka bir deer tanmayan Mekkeli kabile aalarna hi holarna gitmeyecek bu arpc szle kar kldn gryoruz; Lehu'l-mlk!

19U

MLK

YAZILARI

KAPTALZMN

PANZEHR:

LEH U'L-MLK

195

"Mlk Allah'ndr" anlamna gelen bu sz, son tahlilde "Mlk hi kimsenin deildir" manasna gelmektedir. Yani bununla yle denmek isteniyor adeta; "Mlk senin, benim, onun, kabilenin, putlarn, Ali'nin, Veli'nin, Selami'nin, irketin, devletin, herhangi bir kurumun, kuruluun, araclarn, efaatilerin, rahiplerin, hahamlarn, din adamlarnn, mabedin, tapman vs. deildir. Grnr, somut hibir eyin ve hi kimsenin deildir! nsan idrakinin dnda kalan, ancak hissedilen, iman edilen, varl ve birlii sezilen, ezeli ve ebedi olan byk ve yce bir gcndr elinizde olan ve kazandnz her ne varsa... Eer mlkn sahibinin kendiniz olduunuzu sanyorsanz ldnzde hepsini yannza alp mezara gtrn bakalm. Neden yp biriktiriyorsunuz da sonunda lnce yp biriktirdiklerinizi yannza alp gtremiyorsunuz? Mezara m smyor? O zaman saraydan mezarlar yaptrn da oraya yn! Orada ryecek mi? sterseniz naftalinleyin, turusunu kurun! Topu topu altm-yetmi yllk bir geici kullanma sahipsiniz. u halde btn bunlarn nasl sahibi olduunuzu iddia edebiliyorsunuz? Nasl "Benim malm, benim mlkm" diyerek bbrlenip duruyorsunuz? u yeryzne, u gkyzne, u dalara, u talara bir bakn. Hangisi "benim" diyebilirsiniz? Hangisini siz yaptnz? Hangisini yannzda mezara gtrebilirsiniz? Apak olan gerek udur: Btn bunlar sizin deil! Siz leceksiniz ve onlar olmaya devam edecek. u halde bu bbrlenme, bu korkun egoizm neyin nesidir?" kbal'in dedii gibi; "Allah bize topra meta diye vermitir Bu meta bedavadr, bedava!

di, somut nesneden br maddi somut nesneye aktaryorsunuz. Birinin mlk zerindeki hakimiyetini kaldrp dierininkini getiriyorsunuz. Hlbuki mlk, bu anlamda hi kimsenin deildir! Ne bireyin, ne tacirin, ne irketlerin, ne toplumun, ne devletin, hi kimsenin deildir ve olmamaldr. Mlk btnyle Allah'ndr. Bunun tabii ve mantiki sonucu ise aramzdan kim olursa olsun herhangi birinin veya birilerinin mlk zerinde mutlak egemenlik iddias kuramamasdr. Sonu itibariyle bu mlk hilie braktr. nk sonu itibariyle Allah'n demek, dnyevi anlamda hi kimsenin, hiliin demek olur. Bu ise btn grkemi iinde insanolunu ne karr. Onun tm somut balardan ve zincirlerden azat ederek zgrletirir. Tacire kle yapmad gibi devlete de kle yapmaz. Kapitale mahkm etmedii gibi kolektiviteye de mahkm etmez. Bunun ad tam anlamyla zgrlk tr. Balangta felsefe byle kurulunca arkas orap sk gibi gelecektir. Kapitalizm veya Komnizm adyla geen bir ka yz yl boyunca kran krana yrtlen savan bir anlamnn kalmad grlecektir. nk komnizm, ayn maddi dnce kalplar iinde kald iin kapitalizme alternatif olamam ve olamayacaktr. Kald ki, kapitalizme alternatif olmaya almann bizzat kendisi esas sorundur. nk kapitalizm, insanlk tarihi iinde ftri ve tabii olann tccar, tefeci ve sermaye lehine, dier tm geri kalanlarn da aleyhine bozulmas durumudur. Yani bir sapma ve inhiraf halidir. Tccarn, tefecinin ve para sahibinin ne karak dier her eye egemen olmas, belirlemesi, herkesi kendi karlar dorultusunda kullanmaya kalkmasdr. Bu ise tabii ve ftri dengenin bozulmasndan baka bir ey deildir. Komnizm de insanlk tarihi iinde ftri ve tabii olann toplum, devlet, kolektivite, mtereklik lehine, dier tm geri kalanlarn da aleyhine bozulmas durumudur. Yani bu da bir sapma ve inhiraf halidir. Toplumun, devletin, kolektivizmin ne karak btn her eye el koymas, bireyi bu mtereklik iinde bomas, irket ve holding aalarnn yerini devlet, parti ve politbro aalarnn

Ey en byk ifti! Benden ince bir sz kabul et Topraktan rzkm ve mezarn al, kendini alma!"

Kapitalizm ve Komnizm
Mlkn, bireyin, tacirin, irketin olduunu sylemekle, toplumun veya devletin olduunu sylemek sonuta ayn eydir. Daha dorusu ayn mantn, ayn dn kalbnn rndr. Bir mad-

19U|M L K

YAZILARI

KAPTALZMN

PANZEHR:

L E H U ' L - M L K|195

alnas durumudur. Yine aa var, yine patron var, mlk yine birilerinin tekelinde. Ftri ve tabii olan, mlkn hem sahibi hem deil durumunun yaratlmas halidir. Mlk Allah'ndr dendiinde mlkn gerek sahibi ilan edilmi oluyor ve hi kimse benim diyemiyor. Fakat Allah bir nesne olmad iin, aramzda dolanan bir tacir, bir kii veya kurum olmad iin, bunun sonuta yeryznden birileri tarafndan sahiplenilmesini gerektiyor. te yandan bu sahiplenme, mlkn ilk sahibi bilindii iin sonu olarak emanete dnyor. Bu emanet de kiiyi azgn bir sahiplik edasndan kurtaryor. Mal ve mlk ehvetini frenliyor, ahlakiletiriyor. Demek ki, sorun dnp dolap ahlaki insann ortaya karlmasnda dmleniyor. Ahlakilemi insan olmadktan sonra ekonomi-politik formller bir yerde duvara tosluyor. nsanolunda mal, mlk edinmek ftri bir duygudur. Bunun nne gemek ftrata mdaheledir. te yandan mal mlk olann efelenmesi, ne kmas, geri kalan btn her eyi belirlemeye, ynlendirmeye almas da toplumun ftri akna mdahaledir. En deerlileri tccarlar, para babalar olan toplum da, politbro yeleri, parti aalar, devlet zabitleri olan toplum da kokumu demektir.

nilmesinin nne geilmelidir. Piyasaya ahlak getirilmeli ve bu, hukuk normlar eklinde meyyidiye dntrlmelidir. Bunlarn dnda mlk edinmeye dokunulmamaldr. Temel felsefe lehu'l-mlk olmaldr. Yani mlk hi kimsenin deildir, Allah'ndr. Buna gre aramzda adalete dayal bir dzen kurmalyz. Mlk herkesin yararna ve hi kimsenin zarar grmeyecei ekilde aramzda dolatrmalyz. Sadece zenginlerin elinde dolanp duran bir devlet olmaktan karmalyz. Ne mlk en temel deer haline getirmeliyiz ne de mlk dmanl yapmalyz. Ait olduu yerde tutmalyz. nsanlk mlkten daha deerlidir. Dini, mlkn asl sahibini srekli hatrlatan bir ahlak menba olarak yeniden deerlendirmeliyiz. Bir ocak ilevi gren din, insanlarn hrslarn, batl bamllklarn, mal hrs ve tahakkm ehvetlerini frenler. Bir hadiste getii gibi insan sakinletirir. Gzn mal ve mlk brm insanlar yumuatr, ahlakiletirir, imtihan, emanet, ahiret, kul hakk, yardmseverlik, diergamlk, komusu aken tok yatmama felsefeleri alar. nsan yrtc olmaktan karr, sosyal varlk haline dntrr, mtereklie zendirir, daima tekini dnmeyi tevik eder. Btn bunlara lkeyi, toplumu, devleti ina edecek olan insann iddetle ihtiyac vardr. Aslolan bir lkenin insann ina etmektir. nsan szkonusu olduunda ise hemen yan bandaki en nemli ocak dindir. Ancak bu din, khnemi telakkileriyle kurumsal din deildir. lk doduu ekliyle, tertemiz bir vicdan ve merhamet kayna ve ahlak menba olarak sahih ve dosdoru ftrat dinidir. Bu bahsin ekonomiyle ne ilikisi var denilebilir. Biraz dnldnde bunun tam da ekonomiyle, parayla, malla, mlkle ilgili olduunu yakndan grmekte zorlanmayz. Helal ve haram kavramlar dini kavram olmaktan te bir eydir. Hatta dorudan ekonomiyle ilgili olduunu bile syleyebiliriz. Kurumsal kiilie deil, kurumlar ynetecek, paraya, mala ve mlke yn verecek, emaneti kullanacak insana hitabederek meseleyi kknden halletmenin yolunu gsterirler. Demek ki, en deerlimiz en erdemli olanmzdr, isterse

nc Yol
Modern ada dnyay ikiye blen kapitilast ve komnist bloklar insanl epeyce yormutur. Adam Smihth ve Kari Marks fikriyatlar arasnda geen yz yl boyunca kyasya sren savalar insanla pahalya mal olmutur. Her ikisinin de tabii ve ftri olandan bir sapma olduu artk anlalmtr. Artk insanlk tabii ve ftri olana dnmek zorundadr. Mlk, ne ihtirasla benim denilerek sahiplenilmeli, ne de mlk sahibi olmaya engel olunmaldr. Mekke'nin tccarlarna sylenen sylenmelidir. Bir yandan manevi olarak mlkn asl sahibi hatrlatlarak ahlakileme salanmal, dier yandan maddi olarak edinilen mlkler paylalmaldr. Bunun kanuni snr adil vergi ve denetlemedir. Her tr mlkn, her tr yoldan edi-

200

MLK

YAZILARI

be kuruu olmasn, isterse hi rtbesi bulunmasn. Bylesi bir adam toplumun en alt kesiminden en tepesine hi bir engelle karlamadan ykselebiliyorsa ite oras Farabi'nin tabiriyle Medine-i Fazladr. Medine-i Fazla'da btn mlk Hakk'ndr. Btn makamlar, mevkiler, rtbeler, anlar da halkndr. Halka hizmet eden Hakka hizmet etmi olur.

KURAN DAN KAPITALIZM MI, SOSYALIZM MI KAR?

AZININ balnda Kuranda kapitalizm veya sosyalizm "var m?" deil de, "kar m?" dediime dikkat edilmelidir. nk kapitalizm veya sosyalizm unun urasnda iki yz yllk, bilemediniz yz yllk bir olaydr. Ama Kur'an on drt asrlk bir kitaptr. Dolaysyla Kuran bu aa hitaben inmedii iin ondan anak bu ala ilgili bir takm karmlar yaplabilir. Kapitalizm veya sosyalizm modern alara ait olgulardr. Bu alara hitabeden yeni bir Kur'an gelmediine gre, bunu on drt asr nce inmi kitaptan "karmlarla" ortaya kocayacak olan bizleriz. Dahas kitabn sahibi, modern alara hitabeden, dorudan onun dilini kullanan yeni bir kitap gndermediine gre, bunun nceki alara hitaben inmi kitap zerinden yaplmasna izin veriyor demektir. Kitap ancak bylece btn alara yol gsterir bir hale gelebilir. Bu nedenle bylesi konular abesle itigal olarak grmemek gerekir. "Dorudan doruya Kur'andan alarak ilham an idrakine syletmeliyiz sylemitir... slamT szn M. Akif bouna

2 0 2

| MLK

YAZILAR!

KUR'AN'DAN

KAPTALZM

M,

SOSYALZM

IKAR?

Kurana baktmzda zelikle Mekki surelerde youn bir Mekkeli zengin eletirisi ile karlarz. Ebu Lehep, Ebu Cehil, Velid b. Muire, Umeyye bin Halef... Bunlar Mekkede ban Hz. Peygamber'in z amcas Ebu Lehep'in ektii "Kbe etesinin" elebas yedi-sekiz byk tefeci bezirgndlar. Bunlarn her biri deiik surelerde en sert ekliyle eletirilmilerdir. Bunlardan en arpc olan bizzat ismi verilerek eletirilen Leheb Sresidir. Mekke dneminin patlayan fkesini yanstan o ksack surede "Yaayan Trke" eviriyle bakn ne deniyor; "Kahrolsun Ebu Leheb iktidar, kahrolsun! Zenginlik ve iktidar onu kurtaramayacak! O kpkzl bir atee atlacak! enesi dk kars da yannda olacak! Gerdannda fitillisinden bir de ip olacak!" (Lehep: 1-5) EBU LEHEB: Hz. Peygamber'in (s.a.v) z amcasyd. Hz. Peygamber ile peygamberlik ncesi aras gayet iyiydi. Oullar Utbe ile Uteybe'yi Hz. Peygamber'in kzlar Rukiyye ve Umm Glsm ile evlendirmiti. Ancak "yeeni" ksz Muhammed peygamberliini iln edince onun en azl dmanlarndan birisi oldu. Hz. Peygamber hakknda yapmadn brakmad. Bedir savandan hemen sonra ld. Oullar yakaland iek hastalndan dolay onu gmemediler. Cesedi kokmaya balaynca cretle tuttuklar Sudanllara defnettirdiler. Ebu Leheb, Hz. Peygamber'in dier amcas ve Hz. Ali'nin babas Ebu Talip vefat edince Haimoullar'nn bana geti. Hz. Peygamber'in dier amcas da Abbas idi. Ebu Leheb'in ayette geen kars Umm Cemil ise karsndan birisi olup, Umeyyeoularndan Ebu Sfyan'n kz kardei ve olu Muaviye'nin de halasyd. YEDA EBU LEHEB: Ebu Leheb, "Alevin babas" demektir. Trkede "kzl kfir, kzl suratl" dediimiz manay artrr. Olumsuz bir yaftalama olarak "kzl suratl" ar gnahkr, azgn kfir manasndadr.

ki el ( yed ), Araplarda iktidar, egemenlik, g anlamnda bir deyimdir. u halde Yeda Ebu Leheb, "Ebu Lehep iktidar/dzeni" demek olur. Demek ki, sure Mekke'deki iktidar elinden tutan "tefeci bezirgnlarn" ba Ebu Leheb karakterinin ahsnda muhalefet yllarnn patlayan fkesini yanstyor. "Ebu Leheb'in iki eli kurusun" eklindeki eviri manay tam yanstmamaktadr. nk "Yeda" ifadesi burada "iki el" deil, "ktidar, egemenlik, g" manasnda bir deyimdir. Bu nedenle ayet, Ebu Lehep'in bir organ olarak "iki elini" deil, "Mekke'de ban ektii iktidar, gc, egemenlii" hedef almaktadr. Grld gibi bu, Mekke'de kurulu dzene kar Trke'de ok bilinen tabirle "Kahrolsun" slogan atmaktr. Bu nedenle nceki "Kafrun" suresi ile bu "Ebu Leheb" suresi, ilk Mekke yllarndaki "kar k" ve "fke selini" olanca scakl ile yanstrlar. Bu surelerdeki fke, oku ve heyecan "yaayan hayat dili" deil, "l bir tapnak dili" havasnda evrilmemeli... Kur'an'n zellikle ilk surelerde Mekke'nin iktidarn elinde tutan "zengin kodamanlara" ynelik sert eletirileri dikkat ekicidir. Bata Ebu Leheb olmak zere Ebu Cehil, Velid b. Muire, Umeyye bin Halef gibi Mekke'nin ileri gelen, egemen bezirgn takm en ar biimiyle eletirilmi, deta yerden yere vurulmulardr. nk bunlar, Allah'n evi Kbe sayesinde "kuruun (rantn) banda toplanann (Kurey)" egemenleriydiler. Hlbuki Allah, bu Kurey'in iinden "kuruu toplayarak datan (Kurey)'i" karmak istiyordu. Onun iin bu etenin tasfiye edilmesi gerekmekteydi. Bu nedenle Hz. Peygamber ie buradan balad. Bu erevede Leheb suresi birka sure nceki "Kurey" suresinin alm mahiyetinde okunduu takdirde daha iyi anlalr... "Bu kz ocuklar hangi suundan dolay ldrld?" (Tekvir: 8) ayetinin de szkonusu bu "Kbe etesi" ile alakas vardr. yle ki: Allah'n evi etrafna reklenen bu ete (yeda Ebu Leheb), gelen hediyeleri i ederek onunla geinirlerdi. Kbe'ye gelen tm hediyeleri kendi keyiflerine gre aralarnda krr, "u size haram, bu bize helal" diyerek nimetleri aralarnda pay eder-

2 0 4

| MLK

YAZILARI

KUR'AN'DAN

KAPTALZM

M,

SOSYALZM

IKAR?

2 0 5

lerdi. Kur andaki Enam Suresi, bunun nasl yapldn ayrntylaryla anlatr. Bu yolla iyice zenginleen yedi-sekiz tefeci bezirgn, Mekke'nin kaderine el koymutu. Yoksullara faizle bor verirler, deyemeyenin karsna kzna el koyarak atklar lks genelevlerinde altrrlard. Buraya Habeistan'tan, ran'dan, Msr'dan zengin kodamanlar bir geceliine gelip kalrlard. Mekkeli mustaz'af (ezilen) halk da, byynce bunlarn eline dmesin diye daha doar domaz kz ouklarn diri diri topraa gmerlerdi. Kz ouu olan kara kara dnmeye balar, bundan utan duyard. Derken Mekke'nin sokaklarnda " Bu kz ocuklar hangi suundan dolay ldrld?" diye bir sesin yanklandn duyunca derhal bu sesin etrafnda toplandlar. Kllarn ekerek "Tebbet Yeda Ebu Leheb ve tebbe (Kahrolsun Ebu Lehep iktidar, kahrolsun!)" diye ses ykselttiler. "Bitsin bu dram, yklsn, yok olsun, kk kurusun bu dzenin" diye ayaklandlar... Leheb suresi ite bunu ifade ediyor. te yandan Kur'an'n birok yerinde "Yoksullar ( mesakin ), fukara (fakirler), yolu kesilmiler (ibnu's-sebil), borlandrlmlar (garim), kle zgrletirmek (fekku ragabe)" vs. derken esasnda bunlar kastedilir. Yani Mekke'ye egemen "yeda Ebu Leheb'in" madur ettii, mahrum brakt, mazlum durumuna drd, yolunu kestii, ekmeini elinden ald kimsesiz insanlarn kimsesi olmak, aclarn paylamak, dertlerine ortak olmak, davalarna sahip kmak... nk Kuran grnr manzarada bunlarn sesi olarak domutur. Muhammed bunlarn nderi olarak tarih sahnesine kmtr. Kitap bunlara ithaf edilerek, aclar ve zdraplar iinde yazlmtr. Mustaz'aflar (ezilenler) yirmi yl boyunca vurua vurua byle zafer kazanmtr. Kuran, boyuna paylamaktan, blmekten, karlksz ver-

mekten, zekttan, infaktan bahsediyor. -be sayfa gemiyor ki bir yoksulun, klenin, hakk yenenin, zulme urayann, zrlnn, dulun, yetimin, garip gurebann hakkndan bahsetmesin Haktan, adaletten, paylamaktan, blmekten, lemekten bahsetmesin. Bunlara bakarak bazen kendi kendime "Kur'an'dan Allah, ahiret, iman vb. dini ifadeler ksa "komnist manifesto" gibi bir ey olur" dediim ok olmutur. yle ki, u ayet artk iin iyice "koptuu" yerdir; "Sana neyi karlksz vereceklerini soruyorlar. De ki: htiya fazlas her eyi." (Bakara: 215) imdi, bylesi bir kitaptan ymak, biriktirmek, kendine yontmak, rant, bencillik vb. Kurann duymak bile istemedii, hrslara dayanan bir kapitalizm karmak mmkn m? Karlkl rzaya dayal ticaret, al-veri, almak, retmek vs gelince... Bunlar kapitalizm deildir. Esasnda kapitalizm bunlarn da dmandr. Kapitalizm bunlarn yaygnlamasn, herkes tarafndan yaplmasn istemez. Sadece sermayeyi elinde tutup, onunla bunlar dier insanlara yaptrmak ister. Kle gibi gibi karn tokluuna kendine allmasn ister. Bugn insanln karlkl rzaya dayal ticarete, al-verie almaya, retmeye ve de emee, alnterine, paylamaya, blmeye, hakka, adalete dayal bir dzene ihtiyac vardr. Bunlarn hepsinin birarada olmas mmkndr, doa ve ftrat bunu gerektirmektedir. Olmamas gereken; bencillik, smrclk, haram yiyicilik, hakkna raz olmama, bakasnn srtndan geinme, alana, retene, emee hakkn vermemedir. Ayn ekilde kii zgrlne, sorumluluun bireyselliine, kiisel zengin olma hakknn da nne gemedir. nk zenginlik deil, cimrilik ktdr. Mal deil, haram mal ktdr. Servet deil, onu paylamamak, blmemek ktdr.

MLK

YAZLAR

Alveri deil, hileli alveri ktdr. Benlik deil, bencillik ktdr... Sonu olarak, "Kur'andan bu iki dzenden hangisi; kapitalizm mi, sosyalizm mi kar, illa bu ikisinden birini telaffuz ederek syle" derseniz, "Sosyalizm kar, kapitalizm asla" derim. Ama bu, Marx'n, Lenin in, Stalin'in, Mao'nun sosyalizmi de olmaz tabii...

BAHE SAHIPLERI: ITE BYLEDIRAFET!

"Hani o bahe sahipleri rnlerini sabah erken gelip toplamak iin szlemilerdi. Oysa Allah' hi hesaba katmyorlard. Derken onlar uyurken yle bir afet geldi ki baheye kran girdi, sabaha her ey sararp soldu. Sabaha yakn birbirlerine seslendiler: "Haydi, erkenden gidip rn toplayalm." Yolda gelirken aralarnda yle konuuyorlard: "Yoksulun biri gelip de istemeden hepsini toplayalm." Srf yoksula vermeyi engellemek iin erkenden gittiler. Fakat baheyi grdklerinde "Yanl gelmiiz" dediler. Mrldanarak "Yo, kesinlikle buras! Ama galiba asl engellenen biz oluyoruz..." dediler... lerinde en insafl olan: "Ben size Rabbinizi hesaba katn dememi miydim?" dedi. Anladlar ii ve "Rabbimiz gerekten ok byksn! Akas bizler sana hakszlk etmiiz" dediler. Sonra dnp birbirlerini sulamaya baladlar. "Yazklar olsun bize; nasl da gzmz dnm. Sonunda belki Rabbimiz ondan daha hayrlsn verir. Allah'tan mit kesilmez; O'nu hesaba katmay renmeliyiz" dediler. te byledir afet! Ahiretin azab ise ok daha byktr, ah bir bilselerdi!" (Kalem: 17-33) Rivayete gre Mslman olan birisinin San'a'ya yakn bir yer-

UR AN DA nzul srasna gre anlatlan ilk kssa ne biliyor musunuz? Bahe/ba sahipleri kssas... _ nce dikkatle bir okuyalm:

2 0 8

| MLK

YAZILARI

BAHE

SAHPLER:

TE

BYLEDR

AFET!

2 0 9

de, iinde hurmalklar ve ziraata elverili arazilerin bulunduu bir bahesi/ba vard. Bu kimse hasat zaman bu bada bulunan her eyden yoksullara vermekteydi. lnce ba oullarna kald. Bunlar " Yoksullara rn filan veremeyiz, zaten rn de az, bize bile yetmiyor. Artk babamzn yaptn yapmayacaz? demeye baladlar (Razi, bni Kesir, Kurtubi). Bunun iin bir gn erkenden kalkp baa giderek yoksullar gelmeden btn rnleri toplamak istediler. Bu hrsla geldiklerinde bir de ne grsnler baa kran girmi, afet her eyi mahvetmiti. Kssa ite bu olay anlatyor. .. Verilmek istenen mesaj ise "Allah' hesaba katmak" diye evirdiimiz "Allah'n dilemesi" (meiet) bilincidir. yle ki: Bizler "tabiatla" i ie olduumuz gibi "tabiat olaylaryla" da i ie yaamaktayz; deprem, sel, tufan, frtna, boran, yldrm, ekirge istillar, kurt srleri vs. hepsiyle her an karlaabiliriz. Bunlar hesaba katmadan, sanki btn tabiatn sahibi bizmiiz gibi ve bize hibir ey olmazm gibi yaayamayz. Son derece naif ve krlgan bir haldeyiz. te "meiet" bilinci bunu yaama halidir. Dindarn dilinde "Allah dilerse" ( inaallah) bunu ifade eder. Mslman bilin tabiat srekli bir olu ve ak olarak grr. Onu Allah'tan, Allah' ondan koparmaz. "Allah dilerse" demek "Beni kuatan lem ve lemdeki olaylar elverirse" demektir. nk lem, Allah'n ayeti, tabiat olaylar da Allah'n davran, evrenin yatmaz yaps da Allah'n karakteridir. Bununla iliki halinde olmak, bunlar hesaba katmak Allah' hesaba katmaktr. Bu nedenle inanl bir insan kssadaki bahe sahipleri gibi Allah' sanki yokmuasna, hi hesaba katmadan, umursamadan, ciddye almadan yaayamaz... te yandan kssann "te byledir afet (azap)! Ahiretin azab ise ok daha byktr, ah bir bilselerdi!" denerek bitirilmesi de son derece manidardr... "te byledir afet!" Kur'an lisannda, ahiret azabnn yannda henz dnyadayken bamza gelen veya gelmesi muhtemel sel, tufan, deprem, yldrm gibi tabiat olaylar ile salgn hastalk, sava, istila, igal, kym

gibi toplumsal herc merc (ye'cc me'cc) de "azap", "helak" olarak ifade edilir. Btn bunlar bir gn gelip atmadan insanlarn akln bana toplamas ve gelecek azab grmesi istenir. Peygamberler ite bu yaklamakta olan azaplar (doal veya sosyal afetleri) haber verir, insanlar uyarrlar. Onun iin onlara nezr (uyaran, uyana aran) denir. Kur'an'n "inzar" dedii ey bu... Ancak nezr "khin", inzar da "kehanet" deildir. Bunun iin nezirler yer, tarih, gn vermezler. Yani ayb talamazlar. Bilakis olmakta olana, olup durmakta olana bir gn bizim de maruz kalabileceimizi hatrlatrlar. Bu nedenle her Mslman nezr olabilir. Demek ki, nezr ile khin, kehnet ile inzr farkl eyler... Nezirlerin uyarp durduu afetlerden birisi bir gn kagelir ve o zamanda ayette getii gibi yle derler: "te byledir afet!" (kezalike'l-azab!)... Afetler tabiat/doa afetleri olabilecei gibi sosyal afetler de olabilir. nk bunlar da insanlara azap/ac verir. Bunun iin yaptmz iin sonunu (ahir) dnmeli ve kendi ellerimizle dnyay cehenneme evirmemeliyiz. Buradan da cenneti ve cehennemi daha dnyadayken kendi ellerimizle bizim yarattmz kar. Ahirette ise yaptklarmza ayna tutulur. Ne ekersek onu bieceimiz gsterilir. Yaptmzn karl (ecr) verilir. Bu nedenle cennet ve cehennem ayetlerinin hep dnyevi ve uhrevi olmak zere iki yz olduunu dnmmdr. Kssann banda bahe sahiplerine "ashabu'l cennet", sonunda da balarna gelenlere "te byledir afet! Ahiretin azab ise ok daha byktr, ah bir bilselerdi!" dendiine dikkat ediniz. Demek ki, herhangi bir sava, igal, toplumsal ykm, alk, ktlk, sosyal k ve "kresel krizler" de birer afettir. nk insanlar bu durumlarda hep azap ekerler. Ancak btn bunlar bir grup marm aznln (mele-i mtref) yaptklar yzndendir. Onlar dnyay yaptklaryla cehenneme evirirler. Bunlara dur diyenler de gayret (cehd/cihat) ve abalaryla ( 5 0 dnyay cennet diyar (daru's-selam) yapmak isterler. Yani huzuru, bar, esenli-

2 1 0

MLK

YAZILARI

i, adaleti, paylamay yveltir ve onun iin alrlar. Her iki taraf da iin sonunda ( ahiret ) yaptklarnn karln grrler. Dnyay cennet yapmak iin alanlar cennete, cehenneme evirenler cehenneme gider. Kanmca niha cennete dnyadan el etek ekerek, etliye stlye bulamayarak girilemez. Bilakis cennete dnyay cennet diyar yapmak isteyenler girecektir. Kendi cennetimizin kendi ellerimizle hazrlanmas bu olmak icap eder. Belki yarm kald, mrn vefa etmedii, hatta engellendiin iin yapmay ok istein o ey sana ahirette dl olarak verilecek. Cennete girmek bu demek... Bunun iin Kuran uyaryor: te byledir afet! yle ki, krk katl binalarn bir anda kmesi gibi krk yl srm dostluklar da bir anda bitebilir. Bu da afettir yle deil mi? Bir anda sahip olduunuz tek eyin aslnda koskoca bir yalnzlk olduunu anlarsnz. te byledir afet! Geriye kalan niyetiniz, abanz, araynz, umudunuz, alnteriniz, emeiniz, say-u gayretinizden baka bir ey deildir. nk insann abasndan baka hakk yoktur. nsan insan yapan bundan baka nedir ki?

MLK YAZILARI -IIVA ALLAH'A YA MAMONA TAPACAKSINIZ

D O R T KITABN MANAS

RT kitabn manas bellidir bir Elif'te demi Yunus Emre...

Ne gzel, ne derin bir sz. Drt kitabn manas "bir", hepsinin z bir...

Yeryzndeki "ilah bildiriler" bunlar; dner dolar ayn eyi anlatrlar. Onun iin "Tevrat ehli" yanlarndaki ile amel etsin, "ncil ehli" iinde yazanlara uysun, "Furkan ehli" gereini yerine getirsin der Kuran... (Maide: 66, 68). Bu ne demek? Yani "Tevratlk, ncilcilik, Kur anclk yapmay brakn. Hepsi de tek bir eyi sylyor. Ezilenlerin, mazlumlarn, yoksullarn, kszlerin feryad var iinde. Onlarn sesine kulak verin. Yahudicilik, Hristyanclk, Mslmanclk, yani dincilik yapmay brakn. Byle yapmakla sesinizi ykseklere duyuramazsnz. Ey yeryznn dindarlar! "Bir milyar insan hangi suundan dolay a?" bunu sorun ve harekete gein. Budur sizden asl istediim." demek. .. Kuran el-Kitap tabiriyle Allah indindeki ilmi ve vurgulanan ana temay kasteder. El-Kitap, yeryznn tozuna toprana bulannca Tevrat, Zebur, ncil, Kuran olur... Ete kemie brnnce brahim, Musa, Davut, sa, Muhammed olur...

2 1 4

| MLK

YAZILARI

DRT

KTABIN

MANASI

2 1 5

Eer siz, bu kitaplardan yeryznn tozunu topran, insanda ete kemie brnn karsanz "sinir sistemini" alm olursunuz. nk yeryznn topra olaylar, savalar, devrimler, kardevrimler, imparatorluklar, ekonomi-politikler, halklar, dzenler, snflar vs. demektir. nsanda ete kemie brn de insanolunun aray, dram, acs, umudu, feryad, korkusu, hrs, hzn, sevici vs. demektir. Bunlar kitaplarn sinir ulardr. Bunlar alrsanz kitabn sinirleri gitmi olur. Nasl ki, insann sinir sistemi yok edilince duygular, tepkileri, fkeleri, sevinleri de yok edilmi olur, geriye et ve kemik yn kalr. Ayn ekilde bu kitaplarn da sinirlerini yani hayata, dnyaya, mala, mlke, ekonomi-politie dair sylediklerini yok eder veya tevil ederek yuvarlar, anlalmaz, bir ey sylemez, suya sabuna dokunmaz hale getirirseniz sinirlerini alm, tepkisiz, duyarsz, fkesiz hale getirmi olursunuz. O zaman kitap gerek hayat kitab olmaktan kar ve bir tapnak kitabna dnerek l metin haline gelir ki, drt kitabn da bana gelen bundan bakas deildir. Tevhid ve irk bunlarla ilgilidir. Sinirler alnnca, geriye ii bo bir teoloji ve din tartmas kalr. Mesele Allah'n varln veya yokluunu ispat meselesi deildir. "Allah" yeryznde neyin ifadesi, aray, fkesi ve sevinci olarak ele alnyor onu grebilmektir... Aada drt kitaptan (Tevrat, Zebur, ncil, Kur'an) derlediim metinleri okuduunuzda el-Kitab'm sinir sisteminin ne olduunu greceksiniz. Neyi istiyor, neyi aryor, neye fkeleniyor, neye seviniyor hepsini lk la okuyacaksnz... Tevrat ve ncil'i tasdik edici olarak inen Kur'an, bu ln Arap dil, tarih ve corafya evrenindeki, daha geni bir bakla Mezopotamya-Akdeniz havzasndaki yeniden dile gelii... Bu lk veya yeniden dile geli zde bir ve ayn olan mesaj srdrmek, sinir sistemlerini alr hale getirmek, onu yeniden canlandrmak deil mi? Bizim u an yaptmz yeniden yorumlamalar bundan baka bir ey mi?

Sadece Tevrat ve ncil deil, yeryznde bu sesi ykselten ne kadar metin varsa, bildiri, iir, sz varsa hepsini tasdik edici olarak srdren Kur an'dan bahsediyoruz. nk Kur'an mazlumlarn ve ezilenlerin u gk kubbe altndaki son dinsel ldr. Yeryznn dindarlar bunu brakp neden dincilik yaparlar? "Benim kitabm senin kitabn, benim dinim senin dinini dver" kavgasnn ne manas var? Ebu Hanife, kesin tesbit edilmesi halinde Tevrat ve ncil'den kimi ayetlerin namazda okunabilecei grndeydi. "nk" demiti "Onlar da Allah'n szleridir." Kur'an onlarla elimez. Kanmca kastettii ayetler aadakiler ve benzerleri olmal. Bu temel mesajlarn, Allah', kitab ve dini kendi tekeline almalarla, "seilmi rk" veya "kefareten veklet" gibi tuhaf teolojilerle zerinin rtldn, sinirlerinin alndn, ana caddeden yan yollara kayldn gryoruz. Oysa ana yol hepsinde de birdi. Okuyun bakalm, size de tandk gelecek mi? "Drt kitabn" manasnn bir ve ayn olduunu kendi gzlerinizle grn. "Kalk, ya Rab, kaldr elini, ey Tanr! Mazlumlar unutma! Neden kt insan seni hor grsn inden "Tanr hesap sormaz" desin? Oysa sen sknt ve ac ekenleri grrsn Yardm etmek iin onlar izlersin aresizler sana dayanr kszn yardmcs sensin Ktnn, hakszn kolunu kr Sormadk hesap kalmasn yapt ktlkten Mazlumlarn dileini duyarsn ya Rab! Yreklendirirsin onlar Kulan hep zerlerinde ksze, dkne hep hakkn vermek iin Bir daha dehet samasn lml insan..."

DRT. 216 | MLK YAZILARI

KTABIN

MANASI

2 1 7

(Zebur: 10. Mezmur: 12-18) "Korkma biri zenginleirse Evinin grkemi artarsa nk lnce hibir ey gtremez Grkemi onunla mezara gitmez Yaarken kendini mutlu saysa bile Baarl olunca vlse bile Atalarnn kuana katlacak Onlar ki asla k yz grmeyecekler Btn gsteriine karn anlayszdr insan lp giden hayvanlar gibi..." (Zebur: 49. Mezmur: 16-20) "Yoksullardan adaleti esirgemek, Halkmn dknlerinin hakkn elinden almak, Dullar avlamak, kszlerin maln yamalamak iin Haksz karalar alanlarn, Adil olmayan yasalar karanlarn Vay haline! Yarg gn uzaklardan Banza felaket geldiinde ne yapacaksanz? Yardm iin kime koacaksanz? Servetinizi nereye saklayacaksanz?" (Tevrat, Yeeya: 10/1-3) "Rab diyor ki: Toprak yp yol yapn Halkmn yolundaki engelleri kaldrn Yce ve grkemli olan Ad kutsal olan diyor ki: Yksek ve kutsal yerde yaadm halde Alakgnlllerle, ezilenlerle birlikteyim Yreklerini sevindirmek iin Ezilenlerin yanndaym..."

(Tevrat, Yeaya: 57/14-15) "Diyorlar ki oru tuttuumuzu niye grmyor steklerimizi denetlediimizi neden fark etmiyorsun? Bakn, oru tuttuunuz gn Keyfinize bakyor, iilerinizi eziyorsunuz. Orucunuz kavgayla, ekimeyle iddetli yumruklamayla bitiyor. Bugnk gibi oru tutmakla Sesinizi ykseklere duyuramazsnz. stediim oru bu mu sanyorsunuz? nsann isteklerini denetledii gn byle mi olmal? Kam gibi ba eip ul ve kl zerine mi oturmal? Siz buna m oru, Rabb'i honut eden gn diyorsunuz? Benim istediim oru; Haksz yere zincire, boyundurua vurulanlar salvermek Ezilenleri zgrle kavuturmak Her trl boyunduruu krmak deil mi? Yiyeceinizi ala paylamak deil mi? Barnaksz yoksullar evinize alr plak grdnz giydirir Yaknlarnz gzetirseniz Inz tan yeri gibi aracak abucak ifa bulacaksnz Doruluunuz nnzden gidecek Rabb'in ycelii artnz olacak O zaman yardm arlarnz Rab cevaplayacak Feryat ettiinizde "te buradaym" diyecek Eer boyundurua, bakalarn sulamaya, Kt konumalara son verirseniz, Alar uruna kendinizi feda eder, Yoksullarn ihtiyalarn karlarsanz, Inz karanlkta parlayacak, Karanlnz len gibi olacak! Rabb her zaman size yol gsterecek, Kurak topraklarda sizi doyurup glendirecek.

214

MLK

YAZILARI

DRT

KTABIN

MANASI

2 1 9

yi sulanm bahe gibi, Tkenmez su kayna gibi olacaksnz. O zaman Rab'den zevk alacaksanz. Halknz eski ykntlar onaracak, Gemi kuaklarn temelleri zerine Yeni yaplar dikeceksiniz. "Duvardaki gedikleri onaran, sokaklar oturulacak hale getiren" denecek sizlere Bunu syleyen Rab'dir." (Tevrat, Yeaya: 58/3-14) "Ey Sodom yneticileri! Rab'in sylediklerini dinleyin Ey Gomora halk! Tanrmz'tn yasasna kulak verin Kurbanlarnzn says okmu "Bana ne" diyor Rab Yakmalk ko sunularna Besili hayvanlarn yana doydum. Boa, kuzu, teke kam deil istediim Huzuruma geldiinizde Avlularm inemenizi mi istedim sizden? Anlamsz sunular getirmeyin artk Buhurdan ireniyorum Ktlk dolu trenlere Yeni Ay, abat Gn kutlamalarna Ve dzenlediiniz toplantlara dayanamyorum Yeni Ay trenlerinizden Bayramlarnzdan nefret ediyorum Bunlar bana yk oldu. Ellerinizi ap bana yakardnzda Gzlerimi sizden karacam Ne kadar dua ederseniz edin dinlemeyeceim. Elleriniz kan dolu Ykanp temizlenin Ktlk yaptnz gzm grmesin. Ktlk etmekten vazgein.

yilik etmeyi renin. Adaleti gzetin. Zorbay yola getirin. kszn hakknt verin. Dul kadn savunun... Bunu syleyen Rabb'dir..." (Tevrat, Yeaya: 1/10-20) "Yeryznde kendinize hazineler biriktirmeyin Burada gve ve pas onlar yeyip bitirir Hrszlar da girip alar Bunun yerine kendinize gkte hazineler biriktirin Orada ne gve ne pas onlar yeyip bitirir Ne de hrszlar girip alar Hazineniz neredeyse Yreiniz de orada olacaktr... Hi kimse iki efendiye kulluk edemez Ya birinden nefret edip brn sever Ya da birine balanp brn hor grr Siz hem Tanr'ya Hem de paraya (mamon) kulluk edemezsiniz! Size unu sylyorum: 'Ne yeyip ieceiz' diye cannz iin, 'Ne giyeceiz' diye bedeniniz iin kayglanmayn. Can yiyecekten beden de giyecekten nemli deil mi? Gkte uan kulara bakn! Ne eker, ne bier Ne de ambarlara yiyecek biriktirirler. Tanr yine de onlar doyurur Siz onlardan ok daha deerli deil misiniz? Hangi biriniz kayglanmakla mrn bir dakika uzatabilir? Giyecek konusunda neden kayglanyorsunuz? Kr zambaklarnn nasl bydne bakn! Ne alrlar, ne de ipek eirirler Size unu sylyorum: Btn grkemine karn

214

| MLK

YAZILARI

DRT

KTABIN

MANASI

| 220

Sleyman bile bunlardan birisi gibi giyinmi deildi yleyse yarn iin kayglanmayn Yarnn kaygs yarnn olsun Her gnn derdi kendine yeter!" (ncil, Matta: 6/19-34, Luka: 12/12-36) "Zenginlerden birisi sa'ya sordu: 'Sonsuz yaama kavumak iin Nasl bir iyilik yapmalym?' sa dedi: 'yi olan yalnzca birisi var Sonsuz yaama kavumak istiyorsan O'nun buyruklarn yerine getir.' 'Hangi buyruklar' dedi adam. Dedi ki: 'Adam ldrmeyeceksin! Zina etmeyeceksin! almayacaksn! Yalan yere tanklk etmeyeceksin! Annene babana sayg gstereceksin! Komunu kendin gibi seveceksin!' Zengin 'Bunlar genliimden beri yapyorum'dedi. Dedi ki: 'Git, zerindeki mallar sat, parasn yoksullara ver. Bylece gklerde hazinen olur Sonra gel beni izle.' Adam hzla oradan uzaklat..." (ncil, Matta: 10/17-31, Luka: 18/18-30) "sa Yerualim'e gitti. Tapnan havlusunda sr, Koyun ve gvercin satanlar, Ve para bozduranlar grd. Hepsini tapnaktan kovalad. Para bozanlarn paralar dkp Masalarn devirdi. yle baryordu: Tanr evini haydut inine evirdiniz Pazar yeri yaptnz. Ykn u tapna! gnde yeniden yapacam..."

(ncil, Matta: 21/12-13, Markos: 11/15-17, Luka: 19-45-46) "Bilir misin, nedir zor olan? Boyunduruk altndakileri salvermek... Zor zamanda vermek... kszn ban okamak... Dmn elinden tutmak... man etmek... Glklere gs gerip aclar paylamak; Sevgi ve merhamet yuma olmak..." (Kuran, Beled: 9-18) "yilik, yzlerinizi douya veya batya evirmeniz deildir. Asl iyilik Allah'a, ahiret gnne, Meleklere, Kitaba ve peygamberlere inanmanz, O ok sevdiiniz mallarnzdan, Yaknlar, kszler, ihtiya sahipleri, Yolu kesilmiler, drlmler, Boyunduruk altndakiler iin vermeniz, Cn-t gnlden namaz klmanz, ihtiyatan fazla olan vermeniz, Sznzn eri olmanz, Glklere gs germenizdir. ite bunlardr sz namus bilenler! te bunlardr Allah bilinciyle yaayanlar!" (Kuran, Bakara: 177) "Bir zenginlik yardr Oyalanp duruyorsunuz. Mezarlarnza girinceye kadar Sren bir oyun ve oyna... Fakat hayr! Yaknda bileceksiniz. Fazla uzak deil; ok yaknda bileceksiniz. Evet, daha derinden bakabilseydiniz, Bir ate emberine doru Yuvarlanmakta olduunuzu grrdnz. Kendi gzlerinizle onu apak greceksiniz.

214

| MLK

YAZILARI

DRT

KTABIN

MANASI

222

Ogn her nimetten tek tek (Kur'an, Teksr: 1-8)

sorgulanacaksamz..."

Kitabn anasdr bunlar, yan yollardan kn, ana yola dnn! ster Rahman deyin, ster Allah... ster El deyin, ister Enlil... ster Yehova deyin, ister Ahura-Mazda... ster Tao deyin, ister Tengri... ster Zeus deyin, ister Krina... ster Ha diye yazn ister Sad ster Vav diye kvrn ister Nun Hepsinde Elif vur. Bize seslenen evrenin ruhu birdir. Yerlerin ve gklerin nuru birdir. Bize okluk grnen vahdet birdir. Btn gzel isimler (Esmau'l-Hsna) Onundur. yiye, gzele, doruya dair ne varsa Ondandr. Adalete ve merhamete dair btn sesler Ondandr. kszn, yoksulun, ezilenin, mazlumun ldr O. Zebur olur, Tevrat olur, ncil olur, Kur'an olur. Drt bin kitaptan da gelse tanrsnz O'nu. Ummu'l-Kitab (Kitabn anas) birdir. Her ksze "Yavrum!" diye seslenir.

"Yalanc (sahte) din nedir Haber vereyim mi (grdn m?) ksz hor grr Yoksulun halinden anlamaz (stelik namaz ktlar ki) O namaz klanlarn vay haline! O kuru kuruya yatp kalkanlarn vay haline! nk gsteri yapyorlar, En kk yardma bile yanamyorlar." (Kuran, Maun: 1-7) "Firavun yeryznde byklk taslam Ve halkm snflara ayrmt. Onlardan bir grubu ezmek istiyordu. Oullarna kurbanlk muamelesi yapyor, Kadnlarn hayszla zorluyor, Srekli terr estiriyordu. Biz ise Yeryznde ezilenlere ltufta bulunmak, Onlar nderler yapmak, Ve Firavun'un yerine geirmek istiyorduk. Onlar yeryznde ibana getirmek suretiyle Firavun, Haman ve ordularna Korktuklarnn balarna geleceini Gsterelim istiyorduk..." (Kuran, Kasas: 4-6)
Yunus ne gzel sylemi: " D r t kitabn manas bellidir bir Elifte...

Sadece drt kitabn m? Btn suhuflarn, ilahi bildirilerin, metinlerin manas bellidir bir Elifte... Ey yeryznn dindarlar!

DRT

KTABIN

MANASI

2 2 5

M M E T - I VAHIDE

ELENEKSEL "kast sistemi" ile yeryznde en kat "snfl toplum" yapsn oluturan Hindistanda drt bin kadar tanr olmas acaba tesadf m? Tesadf deil, nk "ok tanrllk" ile "ok snfllk" arasnda kopmaz bir ba var. Biri dierinin ifadesinden baka bir ey deil. Bu durumda, "Cahiliye dneminde 360 put vard" demek, her kabilenin -drt (bazen sekiz-on) putu/totemi olduu iin en az 60-70 kabile (snf/kast) vard demektir. te bu kabile sistemi, Hint kast sisteminin 7. yzyl Arabistan'ndaki ifadesiydi. Bu durumda bir toplumu soy, sop, dil, rk, renk, kavmiyet, milliyet, mlkiyet hatta cinsiyet bakmndan kabilelere (snflara/ kastlara) blp paraladnz ve bunlar zerinden hegomonyalar rettiiniz zaman "irk" komu oluyorsunuz. Hlbuki halklar (ub) ve kabileler ( kabil ) hegomonya ve stnlk taslamak iin deil, kendini tekinde ama ve gelitirme (terf) ve hayrlarda yar iin vardr. Kuranda "mmet-i vhide" kavram bu adan incelenmeye deerdir. nk mmet-i vhide (tek toplum) tevhidin sosyolojik tefsi-

M LK

YAZILARI

ri oluyor. Bakn Kuran bu konuda neler sylyor. "nsanlk bir zamanlar tek bir toplumdu (mmet-i vahide). Sonra Allah, doru yolda olanlar mjdelemek, yoldan kanlar da uyarmak z e r e peygamberler gnderdi. Anlamazla dtkleri konularda insanlar arasnda hkm versin diye o peygamberlerle beraber adaletin yolunu gsteren kitaplar gnderdi. Ancak kitap verilenler, apak deliller geldikten sonra, aralarndaki ihtiras ve zorbalktan (bay) tr anlamazla dtler. Bunun zerine Allah iman edenlere, anlamazla dtkleri eylerde adaletin yolunu gsterdi. Allah yrmek isteyeni doru yolda yrtr." (Bakara: 213) Demek ki, insanlk bir zamanlar tek bir toplummu. Bu tek toplumdan bazlar ihtilafa derek ayrlm, yoldan kmlar. Bu yoldan kma, aralarndaki bay (kin, ihtiras, zorbalk) sebebiyle olmu. Sonra Allah peygamberler aracl ile "adaletin" yolunu gsteren kitaplar gndermi. Ayeti geni zaman kipinde okuduumuzda "Hl da yle..." manas kar. nk tek toplumdan ayrlma, dnya gezegeninden ayrlp baka bir gezegene gitme olmadna gre, tek toplumu kendi iinde paralama, kastlara, snflara ayrma, bunlar zerinden hakszlklar (zulm) retme olur. Peygamberler de tekrar tek topluma dnmek, kastlar, snflar ortadan kaldrmak iin "adaletin" yolunu gsteren kitaplar getirmi olurlar. Peki, insanlar neden paralandlar? Kastlar ve snflar neden ortaya kt? Bunun altnda yatan esas sebep neydi? Tek toplum, paral (kastl/snfl) hale neden dolay geldi? Devam ediyoruz: "te bu sizin mmetiniz tek bir mmettir (mmet-i vahide). Rabbiniz de Benim. Daima Benim bilincimde olun! Gel gr ki, kendi aralarnda parampara olup gruplara ayrldlar. Her gru-

ba kendini hak dierini batl grmek ho grnd. Sen onlar cehalete batm olduklarn anlayncaya kadar kendi hallerine brak. O elde ettikleri mal ve oullar, hayrda yartrmak iin kendilerine zel olarak verdiimizi mi sanyorlar? Hayr, anlayamyorlar. Oysa Rablerine kar korku ve titreme iinde olanlar, Rablerinin ayetlerine inananlar, Rablerine ortak komayanlar, verdiklerini Rablerinin huzuruna kacaklar diye kalpleri korku ile rpererek verenler... te onlardr hayrda yaranlar ve onun ncleri olanlar." (Mu'minun: 52-61) Grld gibi tek toplumun paralanmas, guruplara, kastlara, snflara ayrlmasnn sebebi, iimizden bazlarnn "mal ve oullar" ( ml ve benn) sahibi olmas ve bunlar "kendilerine zel olarak verilmi hayr" sanmalarndan dolaydr. Yani servet, zenginlik ve nfuz (mal ve oullar) sahibi kimseler, biriktirdikleri (kenz) ile toplumda ayrcalk ve stnlk taslamakta ve "kendi yanlarnda olanla mararak" toplumda snflamalara neden olmaktadrlar. Oysa yaplmas gereken, mal ve oullar sahibi olmann kendilerine zel bir hayr (mlkiyet) olduunu sanmak deil, hayrda yarmak (yusrine fi'l-hayrt), verileni vermek (yu'tune m tev)... te bunu yapanlar Rablerine kar korku ve titreme iinde olanlar, Rablerinin ayetlerine inananlar, Rablerine ortak komayanlar ve kalpleri korku ile rperenlerdir. Demek ki, zel mlkiyet yarak onunla marmak, mal ve oullar (servet ve nfuz) sahibi olmakla tek toplumu snflara ayrmak, "hayr" (karlksz ba) ve "i'ta" (karlksz veri) kakn olmak, ayetleri inkr, irk, Allah'tan korkmamak ve rpermemek oluyor. Oysa snfsz tek toplum (mmet-i vhide), mal ve oullar bbrlenmesi ve zel mlkiyet iinmesi nedeniyle kurulamamakla, bu yzden srekli snflama, ekime ve didime olmaktadr. Bunu salayacak olanlar, sevgi ve merhameti (rahmet) nceleyenler ve bunun iin de karlksz verenlerdir. Aksi halde cehennem bouna deildir:

MLK

YAZLAR

MMET

i VAHDE

2 2 9

" Rabbin isteseydi btn insanl bir tek mmet (mmet-i vhide) yapard. Bu yzden birbirlerine kar kp duracaklardr; ancak Rabbinin sevgi ve merhameti ile balad kimseler hari. Zaten Allah onlar bunun iin yaratt. Bylece Rabbinin "Cehennemi grnr-grnmez varlklarla dolduracam" sz yerine gelmi olacak." (Hud: 118-119) Demek ki, Allah'n istedii tek toplum, hegomonik ilikilerden arnm, elindeki ile stnlk taslamayan, bunu siyasi ve hukuki ayrcala dntrmeyen, snf yaratmayan, birbirinin iini birbirinin yannda "ortaklaac paylam ve retim dzeni" iinde alarak gren ve bylece "hayrlarda yaran" snfsz tek toplumdur: "Allah isteseydi hepinizi tek bir topluluk (mmet-i vhide) yapard, fakat sizi, her birinize verdii eylerle imtihan ediyor. O halde hayrlarda yarn. (Maide; 5/48). Rabbinin sevgi ve merhametini onlar m taksim ediyorlar? Onlarn dnya hayatndaki geimlerini aralarnda nasl Biz taksim ettikse, bir ksmna dierinden daha fazla imkn vererek kimini kiminin yannda almasn saladksa, ite Rabbinin sevgi ve merhametini taksim etmesi de byledir. Bu onlarn toplayp ydklarndan daha hayrldr." (Zuhruf: 32) Yoksa dnyada sanki bin yl yaayacakm gibi para, altn, gm, mal ve servet yp lks hayat ( zuhruf) yaayan ve onlara imrenip duranlardan oluan snfl toplum deildir: "Eer insanlar tek bir toplum (mmet-i vhide) haline gelecek olmasayd, Biz o Rahman'a kfirlik edenlerin evlerinin atlarm, kp ykseldikleri merdivenlerini, evlerinin kaplarn, zerine uzanp yattklar yataklarn, koltuklarn, kanepelerini gmten yapar, hepsini sse, altna, lkse (zuhruf) boardk. Fakat btn bunlar dnya hayatnn geici metndan baka bir ey deildir. Saknanlar iin ebedi mutluluk ise ahirette Rabbinin katndadr." (Zuhruf: 33-35) Zuhruf: Szlkte mastar olarak (afv, zekt, rib, mele', tekasr gibi) "oalmak, tamak, dolmak, fazlalamak" demek... Sslen-

mek (tezahruf), altn, bir eyin zineti, ss, gzellii (zuhruf), yerin ekici, gzel, rengarenk bitkisi (zuhrufu'l-ard), evin fazla eyas (zuhrufu'l-beyt) kelimeleri bu kktendir... Ayette geen zuhruf "sper lks, altn sslemeli, gm ilemeli" manasnda ar, ultra lks bir hayatn tasviri iin kullanlyor. Ve denmek isteniyor ki: nsanlarn alabildiine zengin olanlara, lks hayat yaayanlara zenip imrenerek tek tip bir topluluk haline gelme ihtimali olmasayd... ayet insanlarn zengin kimseyi bol rzk ve refah iinde grp, onlara arzu duyma ihtimali olmasayd... nsanlarm doasnda zenginlik iinde yzenlere zenerek hepsinin de yle olmak istemesi zaaf olmasayd... Biz bunlar iyice lkse, altna, gme, atafata boardk. Fakat Biz yle yapmadk, zengin ne kadar zengin olursa olsun hep bir yanyla eksik braklmtr. En azndan o zenginliini mezara gtrememekte, hepsine sahip olamamakta, lr lmez geride kalanlar maln mlkn akbabalar gibi paylamaktadr. Sonunda btn bunlar dnya hayatnn geici meta olarak kalmaktadr. u halde "Ben ok zenginim" demenin stnlk vesilesi olacak bir taraf yoktur. Zenginliin zenilecek, imrenilecek bir taraf da yoktur. Demek ki, "mmet-i vhide" kavramnn getii yukardaki ayetlerde de grld gibi, bir taraftan "te sizin toplumunuz bylesi tek bir toplumdur" denirken, dier taraftan "Eer Allah isteseydi insanlar tek toplum yapard fakat zenginlie imrenmesinler diye yapmyor" denmesi, Kur'an'n istedii tek toplumun, bir tarafta zenginlikten marmlarn ve dier tarafta onlara zenip imrenenlerin olduu bir toplum deildir. Yani snfl bir toplum deildir. Bilakis Kur'an'n istedii tek toplum, "snf" (zebr, hizp, ia) bakmndan teklemi toplumdur. Dolaysyla burada dil, din, rk, renk, kltr, sanat, dnce, inan vs. bakmndan herkesin tek tip hale geldii bir toplumdan bahsedilmiyor. Nitekim "mmet-i vhide" ayetlerinin getii yerlerde grld gibi servet ve nfuzdan (ml ve benin), lks hayattan (zuhruf) bahsedilmesi, bunlardan kaynaklanan guruplarn, hiziplerin, snflarn mahkm edmesi ve bunun giderilmesi iin de "hayr-

230

| MLK

YAZILARI

MMET-I

VAHDE

l a r d a yarmann" ve "verileni vermenin" srekli emredilmesi aka bunu gstermektedir. Son gnlerde seyrettiim "Hz. Yusuf" filminde bu mesaj ok arpc bir ekilde veriliyordu. Filmin bir sahnesinde Hz. Yusuf ehrin yoksul mahallelerini, kle pazarlarnn olduu yerleri dolayor ve yanndakine yle diyor: "Bir gn gelecek sttekiler aaya inecek, alttakiler yukar kacak. Zengin ile yoksul arasnda eitlik olacak..." Bu szler Yusuf'un daha o gnlerden "Benden sonra son peygamber olacak" dedii "Ahmed "in u szlerine ne kadar da benziyor: "Bir gn gelecek bir kadn tek bana San'a'dan Hadramevt'e kadar gidecek, Allah'tan baka kimseden korkulmadn grecek... Bir gn gelecek bir adam kucanda altn ve gmle ehri dolaacak fakat zekt verecek kimseyi bulamayacak..." (bkz. "Peygamberin ryas" balkl makale)... "mmet-i vahide" btn peygamberlerin ryasyd. Her zaman birileri bir rya grr. Ve dnya o ryann iinde yeniden kurulur. Gerek "devrimci" ite o ryay grebilendir. O gn gne, ay ve 12 yldz secdeye kapanr. amzn gnei, ay ve 12 yldz nedir acaba? Onu bilmek iin nce "Yusuf" karakterinde olmak gerek, "Yusuf..."

KURAN "KERIM" GZLE OKU!

NADOLU'DA bir ky evi veya camisinden...

ran'da bir kasaba mescidinin rafndan... Filistin'de bir kitapdan...

Endenozya'da birolduunuz ktphaneden... Tunus'da misafir bir evin kitaplndan... Velhasl dnyann herhangi bir yerinde, herhangi bir mescid, cami, kitap veya ktphaneden onu aldnzda zerinde unu yazdn grrsnz: Kur'an- Kerim... Bir kitabn ad onu zetler deil mi? Bir kitabn ad btn mesaj verir deil mi? Okuduunuz kitaplar dnn, hepsi yledir. Herhangi bir filmin, tiyatronun, dernein, partinin hatta devletin ad da yledir. Allah'n kitabna bu isim neden verilmi hi merak ettiniz mi? Kanmca kapaktaki "Kerim", "Kur'an', "kerim" bir gzle, bu eksenden, bu bak asyla oku!" manasna geliyor. u halde ne demektir "Kur'an- Kerim"? Neye denir "Kerim"?

2 3 2

I MLK

YAZLAR

"Soylu Arap at ok kazandrd" haberinden de anlalaca gibi, Arap at ok dayankl mkemmel bir binek ve yar atdr. Arabistan'a da geen Orta Asya atlarndan tremitir, ingiliz atlarndan daha dayankl olup, 24-28 saat hi su imeden yol alabilir. At yarlarda sahibine "para bastrr". Hep karlksz verir, verir, verir... Onun iin "soylu, asil" demiler... te bu ok verici, byle olduu iin de soylu/asil ata Arapa konuan zihin "Cefdu Kerm" demi. Neye Kerim demi dikkat ediniz... Trk Dil Kurumu (TDK) szlnde "Kerim" szcnn karsnda unlar yazyor : 1- Soylu, asil 2- Cmert. "Kerem'de de unlar yazyor: 1- Soyluluk, ululuk, byklk, asalet. 2- Ba olarak verme, iyilik, cmertlik, ltuf... krm, krmiye, Kermet, Mukerrem, Mkremin, Ekrem kelimeleri de bu kkten... Kerim szc, Arapa kk olarak [K-R-M]'den geliyor ve Trke'deki gibi iki anlamda kullanlyor. Kur'an'da da bu iki anlamda: 1- Vermek, cmertlik 2- eref, asalet... Bu, u demek: Verdiin iin erefli (kerim) oluyorsun veya eref (kerem) sahibi olmak iin vermen (ikram) gerekir. Her kim ok veriyorsa (ikram), en ereflimiz (ekrem) odur. Karlksz verme (ikramiye) onun iin batr. Olaanst haller izhar ederek deil, elindekini vererek, paylaarak, blerek karlksz verici (kermet) sahibi oluyorsun. Bunu yapan Mkremin oluyor. Bu nedenle de cmertlii ile mehur eliye Resul-i Ekrem, bunun gsterildii, yaand ehre

de Mekke-i Mkerreme deniyor. inde batan sona bunu ileyen kitaba da Kur'an- Kerim... "Kur'an- Kerim" isminin bizzat Allah tarafndan konduunu gryoruz: "Hi phesiz o bir Kur'an- Kerim'dir." (Vaka: 77) Allah'n, Hira maarasnda Peygamberimize daha ilk sesleniinde iki kez "Oku" (ar, ta, gtr, anlat, yklen, yaa, yaat) diye seslendiini gryoruz: "Oku! Seni 'yaratan' Rabbinin adyla... Oku!Senin Rabbin 'ekrem'dir..." Allah'n ilk olarak bunlarla kendini tantmas, bizim hayatta bu isimlerle bir "okumada" bulunmamz istedii iindir. Yani biz 'halk' eder (retir, meydana getirir, yapar) ve rettiklerimizi verir, paylar ve blrsek 'ekrem' (erefli, saygn) oluyoruz. Allah'n 'halk' ve 'kerem' sfatlar insanlarn dnyasnda bylece tecelli etmi oluyor... Bu okumay ilk yapanlarn bizzat Allah'n elileri olduunu gryoruz. Daha ilk surelerde Hz. Peygamber iin "O 'kerim' bir elinin szdr" deniyor. (Hakka: 48) Hz. Musa iin de ayn ey syleniyor: "Biz kendilerinden nce, Firavun'un kavmini de denedik. Onlara 'kerim' bir eli gelmiti." (Duhan: 17) 'Kerim' eliler, 'En byk Kerem sahibinin 'Kitab- Kerim'ini getirirler. Ve insanlara nasl 'mkerrem' olunacan, ne yapld zaman "kermet ehlinden' saylacamz gsterirler: Karlksz vererek, 'ikram' ederek, blerek, paylaarak... Firavun diyordu ki: "Ey kavmim! Msr mlk ve altmdan akp giden u rmaklar benim deil mi?" (Zuhruf: 51) nk Firavun, Msr'n mlkn; rmaklar, topraklar, ayrlar, bayrlar sahiplenmi ve tautlamt. Halkn snflara, katmanlara ayrarak, snf ayrcal yaratp alt kast-st kastlar oluturarak paralam ve kleletirmiti, yani 'irk' komutu. Bunun ifadesi olarak da "Ben sizin en yce Rabbinizim" diyordu. (Naziat: 24)

MLK

YAZILARI

KUR'AN'I

"KERM'

GZLE

OKU!

2 3 5

"Rabbiniz benim..." Yani su kanallarmda, iftliklerimde, bahelerimde, arazilerimde, tamam bana ait olan Msr mlkmde size ekmek, a, i veren benim. Ben olmasam a kalrsnz... 'Kerim eliye dendi ki: "Firavun'agit nk o iyice tautlat" (Naziat: 17). Ve ona de ki: "Tezkiye olacak msn?" (Naziat: 18) Yani sahiplenip zerine aldn Allah'n mlkn halka iade edecek misin? Balar, baheleri, arazileri, topra, suyu "Msr'n mlk benim" diye sahipleniyorsun. Bunlar asl sahiplerine; ezilenlere, yoksullara, tm halka iade edecek misin? Ben bunu salamak iin gnderilmi "kerim" bir eliyim. "Kerim" olan Allah'n yoluna gir, Mslman ol ve ver. zerindeki fazlal vererek tezkiye ol/arn. Elilerin grevi Allah'n mlkn sahiplenenlere "kermetin" (vermenin/tezkiyenin/ arnmann/) yolunu gstermektir. .. Elileri rnek alanlarn da onlarn yolundan gitmeleri gerektiini gryoruz: "Vererek tasdikini ispat eden erkekler (musaddign) ile vererek tasdikini ispat eden kadnlar (musaddigt) ve Allah'a gzel bir bor (karz-t hasen) verenler... Onlar iin kat kat art ve 'kerim' bir karlk vardr." (Hadid: 18) Ayette geen musaddign ve musaddigt tabirlerinin "sadaka veren erkekler ve sadaka veren kadnlar" olarak evirilmesi kanmca yanltr. nk sadaka kavram u anki Trke'de kullanl itibariyle kfr ve zekt kavramlar gibi mahvedilmi kavramlardan birisidir. Kfr deyince belden aa "svme", zekt deyince otomatik olarak "krkta bir"in akla gelmesi gibi sadaka denince de "Allah rzas iin sadaka" yalvar ve dilencilere be kuru atma akla gelmektedir. Oysa sadaka tasdik etti/dorulad demektir. Neyi doruluyorsun? mann... Ne ile doruluyorsun? Vererek... man iddiasnda bulunduun halde vermezsen ne oluyorsun? kiyzl, mnafk... Allah'a gzel bir bor vermek ( karz- hasen) Kur'an'n Mekke'den itibaren kulland en esasl kavramlardan birisidir. Karz, kredi demektir. Allah'a karlksz kredi amak demek... Allah d dn-

yada grnen bir nesne olmadna gre bu nasl olacak? Yoksullara vererek... nk Allah Kur'an'da kendini yoksularn yerine koyarak konuur. Ona bor vermek veya karlksz kredi amak yoksullara vermek demektir... Ayette iman eden erkek ve kadnlar ite bunu yaparlarsa verdiklerinin artarak geri dnecei haber veriliyor. Burada "bir koy al" mant yoktur. Allah ile ilikisini ticaret kafasyla anlayan "tccar iman" bunu anlayamaz. Burada kat kat artarak geri dnen, ayetin sonunda getii gibi "kerem" sahibi olma payesine ermedir. "Eer" diyor, "siz bunu yaparsanz "kerim" olursunuz", yani "eref ve asalet sahibi olursunuz. Aksi halde erefinizi kaybedersiniz, "erefsiz" olursunuz." Bir insan iin en byk kayp bu deilse nedir? Trke'de bir deyim var: rnein "Vermeyen erefsizdir" deriz. Aynen yle... Bu deyim hem vermek hem de eref anlamna gelen "kerem" kavramnn manasnda mndemi olup ondan karlmtr. Nihayet Kur'an'n da stnln ls olarak "kerem" kavramn kullandn gryoruz: "Allah katnda en keremliniz (erefli/saygn/asil/stn) en takval olantnzdr." (Hucurat: 13) Takva, "saknmak" demek. "Allah'tan saknmak" ise Allah'n fkesini ekmekten saknmak manasndadr. Allah'n fkesini en ok neyin ektiini ise cehennem tehditlerinden anlarz (bkz. 'Cehennem tehditleri kime ynelik?' balkl makale). Asalet, milliyet, kavmiyet ve mlkiyette deil, kermettedir. Yani kerim olmada, kerem sahibi olmadadr. Bunun iin "Sizin en hayrlnz insanlara en ok faydal olannzdr" buyurulur. Bunun tersi de takva oluyor: "Sizin en takval olannz, insanlara zarar vermekten en ok saknamzdr..." Burada "kermet" kavramnn tasavvuftaki kermet ile hibir alakas yoktur. Bilakis kerim olmakla, kerem sahibi olmakla, cmertlikle, vermekle, paylamakla, insanlara faydal olmakla ilgilidir. Her kim kerem (verme) konusunda en takval ise en stnmz odur. Bu nedenle kimi sahabeler Peygamberimize "Verecek

2 3 6

| MLK

YAZILARI

KUR'AN'I

"KERM"

GZLE

OKUI

2 3 7

bir eyimiz yok, nasl kerim olacaz?" diye sorduklarnda, "Tebessm sadakadr" buyurdu. Yani kardeine gler yzle davran, tebessmn ver, bu da keremdir demek istedi. u halde Kuran, varlk gerekesi olarak temele "adaleti" koyan "kerim" bir devlet ngrr. Adalet ve kerem onun yegne varlk temelidir. Yani tm toplum kesimlerine eit davranan, lke hazinelerini zenginlerin elinde dolanp duran bir devlet olmaktan karan, tm kesimlere eite datan, veren, iade eden, iktidar zenginleri retmeyen, insan yaattka kendisinin yaayacan bilen, boyuna alc, el koyucu, asalak, tiran devlet de; cmert, verici, datc, adil, kerim devlet... Zorbalarn cebberrut devleti deil; ezilenlerin, yoksullarn, aresizlerin adalet devleti... Zenginlere alan kapitalist devlet deil; kimsesizlerin kimsesi kerim devlet... Kur'an- Kerim... Kitaba bu ismi bizzat Allah vermi. "te o Kur'an- Kerim'dir" demi. (Vaka: 77) Ve bu ayet Kitabn balna konmu. Tam Trke'si ile zerinde u yazmakta: "te o, asil bir yaamn yolunun vermek/paylamaktan (Kerim) getiini tleyen ve bunun yollarm gsteren ayetlerin topland Kur'an'dr..." Ve bunun nasl olaca cmertlii ve asaleti ile mehur bir eli tarafndan ( Resul-i Ekrem), cmertlik ve asalet ehrinden ( Mekke-i Mkerreme) balayarak tm dnyaya duyuruldu... 23 ylda, hicretin on birinci yl (632 yl) Rebiulevvel aynn on ikinci gn tamamland... Bu Kitab'tr: Her insana iin dn reten Gkte, yerde, tende, canda bir Yaratan sezdirten

Bu Kitab'tr: Her kiiye benlik veren, yol aan nsanln sergisine armaanlar astrtan Bu eradr: Obalara, konaklara nur saan Bir kylnn ilerini tarihlere bastrtan Bu Kitap'tr: Yrekleri iyilikle besleyen "El bana girme" diyen, dost yarasn balatan Bu anadr: Her ksze "Yavrum" diye seslenen Nice canlar karda eden, birbirin alatan Bu Kitab'tr: Akllara her bir eyi sordurtan "Dn sonra inan" diyen, doru yollar gsteren Bu bilgidir: Ululuun yaplarn kurdurtan plak dalar yeilleten, viran kyler enleten Ey kardalar! u kck armaanm atmayn Bir goncadr: Muhammed'in gl yaprandan derildi Sakn, bunu yapma iek demetine katmayn Bu ey size znz amak iin verildi. (M. Emin Yurdakul; Kur'an- Kerim iiri).

DEM: KSSALARN ANAS

^ ARN "Zifiri karanlkta gelse iirin hass ayak sesinden ^^ tanrm/Ne zaman bir ky trksn dinlesem airliimk^/ den utanrm" (B. Rahmi Eybolu) demesi gibi, ben de ne zanran kssalarn anasn okusam B. Rahmi gibi utanrm. Dorusu bu ya nedenini de bilmiyorum. Dnya tarihinde insanla mal olmu byle bir kssa var mdr? Smer tabletlerinden Babil teolojisine, Yunan mitolojisinden Kzlderili efsanelerine kadar bu denli evrensel, kalc ve dorudan insanlk macerasn zetleyen bir kssa sanrm anlatlmamtr. Ali eriati'nin dedii gibi "yaratl kssas" btn milletlerin din ve mitolojilerinde var. Deiik versiyonlaryla nesiller boyu anlatlyor. Galiba onu bu denli nemli klan, bir taraftan "kken" anlats olmas, dier taraftan da "beni bana, seni sana, onu ona, bizi bize" anlatyor olmas olsa gerek. nk her doan ocuk bir dem'dir. Ve her doan ocukla birlikte dem kssas yeniden balar. Farkl dini metinlerde "dem/Adam", "Yaratl", "demHavva", "blis" eklinde ifade edilen "kssalarn anas", aslnda iimizdeki sava/atmay ve "hayat" denen "mehule giden" yolculuumuzu anlatmaktadr. Anlatlan biziz; ben, sen, o hepimiz... Bu nedenle kesinlikle zerimize alnarak, "yaayan

2 4 0

| MLK

YAZILARI

ADEM:

KISSALARIN

ANASI

241

kssa"ya dntrerek okumamz gerekiyor. Malum, Kuranda 23 kssa, 22 de mesel (rnek) anlatlr. Kssalarn anas (dem kssas) ise Kuranda toplam yedi yerde geer (Bakara: 30-38, Araf: 11-24, Hicr: 21-44, sra: 61-65, Kehf: 5 0 51, Taha: 115-127). Kssann en geni toplu zeti ise A'raf suresinde verilir. "Kssalarn anas" dememiz, Kur'an kssalarnn kendi i btnl asndan da bouna deildir. nk dier tm kssalar andan doar ve bir ynyle onu aklar. rnein eytann "stnlk iddiasn" Firavunda... "Yklmayacak bir mlke sahip olma hrsn" Karun'da... "Beni sen azdrdn" (Allah byle istedi) iddiasn Haman'da... "Tanrlama/lmszleme arzusunu" Firavun ve Nemrud'ta... "Doruluk ve drstlk yolunun zerine oturma" iddiasn 'yol balarna oturmu, ehre hkim dokuz etede... "Yasak aatan yeme" uyarsn Salih'in devesinde, Talut'un "sudan imeyin" uyarsnda... "dem tevbesini" peygamberlerde, Salihlerde... "Allah'n yardmn" Musa'nn Kzldeniz'den geiinde... "dem'in Allah'tan kelimeler almasn" sa'nn Allah'n sesi (kelimesi) oluunda buluruz. Btn kssalar "kssalarn anas" ile bir ynyle irtibatldr. Dier tm kssalar kssalarn anasyla; kssalarn anas da bizimle irtibatldr. Dner dolar beni, seni, onu; bizi anlatr. Bu nedenle "din zihin" de, olup biteni izah sadedinde "eytan da beni ateten onu topraktan yarattn, ben ondan stnm demiti..." Veya "eytan, dem'i ve eini yklmayacak bir mlk vaadi ile kandrmt, bunlar bo iler, dikkat etmek, haddi amamak lazm..." vs. trnden deerlendirmeler yaplr. Bitmek tkenmek bilmeyen bir yorum zenginlii yaratlr. Her vesile ile balantlar kurulur ve "kssalarn anas" her daim yaar. Bu adan baklnca dem kssas gerekten kssalarn anasdr. Onda hayatn z ve zeti vardr. Aada kssay Kuranda geen yerleri tarayarak iki "sahne" halinde topladm. Birinci sahneye Begovi'in tabiri ile "semav prolog" (gkteki ilk konuma), ikinci sahneye de "yerdeki diya-

log" dedim. Birinci sahnede konumalar Allah, Melekler ve blis arasnda gemekte, ikinci sahnede ise Allah, eytan, dem/Adam ve ei yer almaktadr. Birinci sahnedeki teorik muhayyile, ikinci sahnede pratik gereklie dnmektedir. Edebiyat diliyle syleyecek olursak, birinci sahneye tmden "gerekstc" anlatm tarz hkimken, ikinci sahnede "toplumsal gereki" eilim grlr. Bu haliyle "kssalarn anasnn" tarih boyunca birok edebiyat, air, filozof, bilge ve yaz ustasna ilham kayna olduunu gryoruz. Mesela Yusuf Has Hacip'in Kutadgu Bilig adl eseri bu tarzda yazlmtr. Yusuf Has Hacip anlan eserinde drt kiiyi birbiri ile konuturur: Kn-Tod adalet/kanun, Ay-Told mutluluk, Odlmi akl, Odgurm akibet'tir. Eser boyunca bunlar birbiriyle konuur ve insan, hayat, mutluluk ve gelecek hakknda tler verilir. Bireysel ve toplumsal kurtuluun yollar gsterilir. Tarihin ykseli ve k yasalar anlatlr. Eflatunun Devlet' de aa yukar byledir... "Kssalarn anasnda" da esas ama budur. Kssa sembolik kavram ve ifadeleri ile gerekstc anlatmn dini rneini tekil eder. nceki alarn dini metinleriyle irtibatl yksek derecede bir dini edebiyat ve metafizik kavramsallatrma grlr. Malum Kur'an'n ahlak, hukuk, siyaset ve doa ile ilgili ayetlerini sembolik okuma imkn pek yokken, zellikle metafizii kavratma amal anlatlarnda ve kssalarda bol miktarda sembolik kavram ve ifadeler grrz. Bu adan kssalarn anas ayn zamanda "Kur'an'n sembolik okunuu" na gayet gzel bir rnektir. Kssada anlatc, bir gerek varlk olarak Allah'tr. Allah'n insan ncesi yaratt ve yaratld hal zere olan tm varlklar; yeryz, gkler, geceler, gndzler, dalar, nehirler, yldzlar, bulutlar, yamurlar, bitkiler, ekinler, rzgrlar vb. lemdeki tm iyilik gleri Melike/Melekt olarak ifade edilirler. Tehis (kiiletirme) ve intak (konuturma) sanat erevesinde btn bunlar Melekler adyla canl bir varlk halini alr, dile gelip konuurlar. Sonra dem/Adam/nsan olarak i dnyamz konuturulur. imizde-

ADEM: 2 4 2 I
M L K

KISSALARIN

ANASI

YAZILARI

ki ktlk drtlerine" birinci sahnede blis, ikinci sahnede eytan denir. Adeta avkmza ayna tutulur ve iimizde ne gibi bir canavarn yatt ve hangi hallerde uyanp bizi yoldan karaca haber verilir... Sz daha fazla uzatmadan kssaya geelim. (Birinci sahne) ALLAH: " Yeryznde bir halife var edeceim!' MELEKLER: "Biz seni vp yceltiyoruz, orada kan dkecek birisini mi?" ALLAH: "Sizin aklnz ermez, Ben bilirim. Eer biliyorsanz eyann isimlerini syleyin bakalm." MELEKLER: "Sen Ycesin, bize rettiinden bakasn bilmeyiz, her eyi bilen Sensin." ALLAH- "Ey dem! Eyann isimlerini syle bakalm (deyince isimleri sayd). "Size gklerin ve yerin bilinmez ^nlklern bildiiniz bilmediiniz her eyi yalnz Ben bilirim dememi miydim? (Haydi) dem'i selmlayn." (iblis dnda hepsi s e l a m ad, o " e kar geldi, byklk taslayarak reddedenlerden oldu. iblis cinlerdendi ve Rabbinin emri dna knnt, gklerin ve yerin yaratlnda, ne de kendilerinin yaratlnda bir rol vermedim/ahit tutmadm.) ALLAH: "Ben sana emretmiken neden selmlamyorsun?" BLS- "Ben ondan daha stnm. nk beni ateten yarattn, onu topraktan. Kuru balktan yarattn birisine secde edecek deilim." ALLAH- "yle mi, ykl karmdan, burada byklk taslamak senin haddine deildir, aalk kstah, defol! Ceza gnne kadar lanet sanadr." BLS: "Bana kyamete kadar mhlet ver." ALLAH: "Peki, mhlet verilenlerdensin."

drstlk yolunun zerine oturacam. nlerinden arkalarndan, salarndan sollarndan onlara sokulacam. ounu kredenlerden bulamayacaksn. Onlara yeryznde olan eyleri ssl gstereceim ve onlarn hepsini azdracam. Ancak saf bir yrek temizlii iinde olanlar hari." ALLAH: Ben de ite bu doruluk ve drstlk yolu zereyim! Kullarm zerinde senin bir gcn olmayacak. Haydi, yerilmi ve kovulmu olarak defol! Yemin olsun ki insanlardan kim sana uyarsa, hepinizi cehenneme dolduracam." (Bakara: 30-38, Araf: 11-24, Hicr: 21-44, sra: 61-65, Kehf: 50-51, Taha: 115-127) Grld gibi Allah, "yeryznde" bir "halife" var edeceini ilan ederek kssaya balyor. Bu, halife olacak kiinin (Adem/ Adam) br dnyadaki cennetten veya baka bir lemden gelmediini gsterir. Kssada anlatlan cennet bu dnyadadr ve evrensel adalet ve bar yurdu (drus-selam) anlamnda ebedi ve ideal lkedir. nce bu lke/diyar kurulmu ve iinde dem ve ei (insanlar) yayor olarak resmediliyor ve ne yaptklar takdirde byle bir nimeti kaybedecekleri ve oradan kp yeryzne (cehennemi bir hayata/kaosa/atmaya) kin ve dmanlklar iinde dalacaklar anlatlyor (ikinci sahnede daha geni gelecek). "Halife" szlkte mastar olarak "Birinin yerine gemek, arkasndan gelmek, vekil, nder, lider, imam olmak" anlamndadr. Bu kkten gelen kelimeler Kuranda 130 yerde geer. Toplam be anlamda kullanldn grrz: 1-Arkadan gelen, pei sra (halef),

2- nder, lider, imam, bakan, iktidar elinde tutan (halife) 3- Kar kmak, kart olmak (muhalefet) 4- Sznden dnmek (ihlf) 5- Anlamazlk (htilf)... Bu ayette ilk iki anlamda kullanld anlalyor. Dolaysyla ayet, "Yeryznde u ana kadar yaayanlarn ardndan, onlardan sonra daha gelimi bir varlk yaratacam, bu varla yeryz-

BLS: "Beni azgnla ittiin iin ben de senin o doruluk ve

240

| MLK

YAZILARI

ADEM: KISSALARIN

ANASI

2 4 5

nn nderliini vereceim" demek olur. Arapada devenin gebe kalmasna ( halifetu'n-ngatu) deniliyor. Bu durumda halife nceki bir eyin rahminde varl mayalanm olann domas, ortaya karlmas demek olur. "dem" szcnn "yeryz topra" anlamna gelen "edimu'l-arz" kelimesinden tredii en sahih grtr. Buna gre insan trne "dem" adnn verilmi olmas, yeryznde olmu olmasndandr. Nitekim Arapada esmerlii artmak ( udme ), esmer, kara, yaz ( edma ), etle deri aras tabaka (edeme), gkyz (edmu's-sem), gece karanl (edmu'l-leyl), bir eyin d ksm (edmu'-ey), deri, cilt (edm) kelimeleri bu kktendir... Smercede "babam" anlamna gelen (adamu), Asur-Babil dilinde yaplm, meydana getirilmi, ortaya konulmu, ocuk, gen anlamndaki (adamu), Sabi dilinde kul, insan anlamna gelen (adam), Trkede insan, kii anlamna gelen (adam) ve bat dillerinde (edmurd, edward) szckleri de ayn kktendir. branicede (adam) insan tr iin kullanlan mterek isimdir. Tevrat'ta insan tr anlamnda be yzden fazla yerde geer... Kssada dem (Adam) nceki varlklara nazaran daha gelimi, bilgi, akl, kavram retme, eyaya isim koyma, konuma ve dil yetenekleriyle donatlm, ev (beyt) yapan, ahlak ve hukuk reten "insan" temsil etmektedir... "blis" Szlkte "Hayret eden, aan, hayrsz olan, zgn bezgin olan, surat asan, mitsiz olan, aknlndan dolay susan, aakalan" anlamlarna geliyor. Akadada Be'el, Baal; Efendi, Tanr anlamnda, Eski Filistin halk tanrlarndan Be'el Zebub'a branlerin verdii aalayc isim olarak da kullanlmtr. Yine Yunancaya iftirac, kara alan anlamnda Diabolos, ngilizce'ye kt ruh, eytan anlamnda Devil olarak gemi... nsanolundaki ktlk temayl veya drtsn temsilen kssann semav prolog (gkteki ilk konuma) adn verdiimiz birinci blmnde iblis, yerdeki diyalog adn verdiimiz ikinci blmnde eytan olarak getiini gryoruz. Kssann Kuranda getii yedi ayr yerde ayn ekilde ilk blmde iblis, ikinci blmde eytan olarak gemektedir. Gkte iblis adyla ahslatrlan bu temsil, yerde eytan veya eytanlar olarak ifade ediliyor. "Adam" iindeki bu ktlk drtlerine kaplarak yanl iler yapmamaldr mesaj verili-

yor... "Secde", Armicede "badet etmek, selamlamak, yere kapanmak" demek olan [S-G-D] kk, anlamn koruyarak fakat orta harf deiiklii ile Arapa'ya [S-C-D] olarak gemi. Ayette sayg gstermek amacyla selmlama, selm durma, tazim iin ayaa kalkma anlamnda kullanlyor. Trke'de birine selm durmak, sayg iin ayaa kalkmak dediimiz ey Arapada yere kapanmak, eteine yz srmek, ayaklarna kapanmak olarak kullanlyor. Her ikisi de sayg ve tazim iin yaplr. Katade, "Onun iin secdelere kapandlar" (Yusuf: 100) ayeti hakknda, "O zaman insanlarn birbirine selm secde etmek eklindeydi" der. Yine bir rivayette Muaz b. Cebel Yemen dn Hz. Peygambere sayg maksadyla secdeye kapanr. Hz. Peygamber bu yaptnn ne olduunu sormas zerine "Yahudi ve Hristyanlarn byklerine byle yaptn grdm, bu peygamberlerin selmlamasym" der. Hz. Peygamberde "Onlar peygamberlere iftira etmiler" karln verir. Yine Hz. Ali huzuruna giren birisinin secdeye kapanmas zerine onu dorultarak "Bana deil Allah'a secde et" der. Bunlardan hareketle ayette geen secdenin ibadet deil, terif, sayg, selmlama anlamnda olduu sylenmitir (Razi). nk Allah'n kendisinden baka birisine bildiimiz anlamda secde edilmesini emretmesi teolojik adan problemlidir... u halde kssada "secde" kavramyla, varlk sahnesine kacak olan "adam'a dierlerinin (yerlerin, gklerin, ekinlerin, bitkilerin, yamurun, rzgrn vs.) sayg gstermesi, zgr irade, bilin, akl, kavram retme, eyaya isim koyma ve konuma yetenei ile geldiinin, dahas bunun bir deer/avantaj (fadl) olduunun kabul edilmesi anlatlmak istenmektedir... Kssada blisin "ate" ve "toprak" kyaslamas yapmas genellikle insanlarn birbirine "senlik-benlik" kavgas yznden zarar verdii, insan olarak bir tarafmzn ate; kskanlk, bencillik, ekememezlik, kendini beenme, kibir, stnlk taslama, fke, hrs, er sama, ac verme, yakclk gibi drtlerden olutuu, dier tarafmzn ise toprak; sknet, balama, tevazu, hayr retme, ayp rtme, kanaatkrlk, vb. zeliklerinden olutuu, bu

240

| MLK

YAZILARI

ADEM:

KISSALARIN

ANASI

246

ikisinin iimizde atma halinde olduu, dolaysyla insann topraktan yana olmas gerektii, nk yaratl hamurunun ondan karld (ondan yaratld) ate-amur temsilleri ile anlatlyor. Zira atein ve topran temsil ettii insani zellikler, kadim dini metinlerde hep byle anlatlr. Demek ki, eytann atei gereke gstermesi gibi, biz de, derimizi, dilimizi, rkmz, cinsiyetimizi, blgemizi, kavmimizi vb. gereke gstererek stnlk iddiasnda bulunmamal, bunlara dayal hrs iinde olmamal, toprak gibi mutevazi ve kanaatkr olmalyz. Allah'n "Defol, aalk kstah!" diyerek huzurundan kovduu ey, ontolojik varlk olarak blis eklinde kiiletirilmekte ve fakat bununla insanolundaki kibir, kendini beenme, haset, ihtiras, stnlk taslama, fke, ehvet gibi "sen-ben" kavgasn krkleyen drtler dlanmaktadr. Kovulan bu drtlerdir. nsanolu, bu drtleri kabardnda onlar "aalk kstah, defol" diye kovmaldr... "blis cinlerdendi... Ben onlara (iblis/eytan, cin) ne gklerin ve yerin yaratlnda, ne de kendilerinin yaratlnda bir rol vermedim/ahit tutmadm" (Kehf: 50-51) ifadesi, eytanlarn ve cinlerin bizatihi ontolojik varlklar olmadn, insann araz olduunu yani insanla ilgili/ona bal bir durumu ifade ettiini gsterir. Ayrca "Kullarm zerinde senin (iblisin/eytann/cinin) bir gc yoktur" (Araf: 41-43) ifadesi de bunu destekler. Ayn ekilde "Yaratma, ikinci bir ortak/ef'i olmadan yalnzca kendisinin (Allah'n) iradesi iledir" (Yunus: 3) ayeti de meleklerle ilgili ayn durumu ifade eder. Yani Allah yaratmay direk kendisi yapar, ikinci bir gce (melek diye ayr bir varla) rol vermez, onu ortak yapmaz. Melekler Allah ile ilgili/O'na bal bir durumu (niteliklerini, sfatlarn, melekelerini, yerde ve gkte yarattklarn/melektu) ifade eder. rnein "ikier, er, drder kanatl melekler" ifadesi hz ve kuatclktan mecazdr. Yani Allah'n bir ii en hzl ve en kuatc bir ekilde (tm kanatlaryla/btn ynleriyle) yaptn anlatr. Keza "Onun krssn o gn sekiz byk melek tar" ifadesi de egemenlik ve stnlkten mecazdr. Yani o gn (kyamette) Allah her eye egemendir ve her eyin stndedir, btn yer ve gk gleri (melekt) O'nun emri altnda-

dr denmek istenir (bkz. 'Gayb nedir, ne deildir?' balkl makale). eytann Allah' "Beni azgnla ittiin iin" diyerek itham etmesi, insanolunun yapt bir ktl Allah'a atfetmesi ve "Allah byle istedi" demesini ifade eder. zellikle din adna konuanlar yaptklarn "Allah yle istedii iin" yaptklarn sylerler ki, dlanmas/kovulmas gereken eytani bir haslettir. "Salarndan, sollarndan, arkalarndan, nlerinden sokulacam" temsil ifadesi, Trkede "Akla hayale gelmedik yollardan", "Hibir frsat karmadan, her frsatta", "Kafasnda krk tilki dolatrp hi birinin kuyruunu birbirine dedirmeden" , "Bin bir dolap evirip dzen kurarak" diye ifade ettiimiz manay artrr. nsann iinde byle drtler kann damarda doland gibi dolanr ve "ktlk" dediimiz ey buradan gelir... Samzdan, solumuzdan, arkamzdan, nmzden sokulmak nedir ve nasl olur? eytan devam ediyor: "Onlara yeryznde olan eyleri ssl gstereceim (leuzeyyinenne)" (Hicr: 39-40). Peki, bize "ssl" klnan eyler nelerdir? Kur'an kendi kendini tefsire devam ediyor: "Kadnlara, evlat/ evre/taraftar toplamaya, il il altnlara ve deste deste paralara, soylu atlara, srlerle davarlara, geni arazilere sahip olmak insanlara sslendi (zuyyine li'nns). Btn bu zevkler dnya hayatnn ssdr (cazibe). Ancak asl varlacak gzel yer Allah'n yandr." (l-i mran: 14) Grld gibi ayette anlatlanlar, bugn adna "ehvet, hret, servet ve siyaset" dediimiz iktidar aralardr. Kadnlara dknlk (hubbi'-ehevti mine'n-nis) ehveti, evlat/evre/taraftar (benn) sahibi olmak hreti, il il altn ve deste deste para (gantri'l-mugantarati mine'z-zehebi ve'l-fdda) serveti, soylu atlar (ki, ynetici takm soylu atlara binerdi), sr gibi gdlecek halka ve iktidar olunacak geni arazilere (lke/memleket) sahip olmak siyaseti ifade etmektedir. Demek ki, eytann yeryznde olanlar ssl gstermesi bu oluyor. eytan, bize samzdan (siyaset), solumuzdan (servet), ar-

248

| MLK

YAZILAR!

A D E M : KIS S A I ARIN

ANASI

2 4 9

kamzdan (hret), nmzden (ehvet) sokulacan ve iimizde bunlara dair hrs harekete geirerek bizi yoldan karacan sylyor. Baka bir tabirle, bizi, iimizdeki bu "negatif enerjiler" yoldan karr. Ne gelirse bamza bunlara duyulan ihtirastan gelmektedir. Kssann ikinci sahnesinde ise, daha derine inilerek bu ihtirasn iimizdeki kk/yata tehis ediliyor ve "eytann vesvesesinin" tabiri caizse hammaddesinin bu olduu aklanyor: "Melek/melik/mlk sahibi olacaksnz (en tekne melekeyn). (Yani) yklmayacak bir mlk (mlk-i la yebl) elde ederek lmszleeceksiniz..." (Araf: 20, Taha: 120). Melekeyn in mlk-i la yebl eklinde tefsir edildiine dikkat ediniz. Hay Allah, yine mlk meselesi! (ikinci sahnede daha geni gelecek) Grld gibi birinci sahne bir semavi prolog (gkteki/ycelerdeki/bilinmeyen lemdeki/Allah'n yanndaki) ilk konuma iken, birazdan gelecek olan ikinci sahne yerdeki diyalog oluyor. Birinci sahnedekilerin hibirini gremiyorken, ikinci sahnede Adam ve ei gibi grnr, duyulur, dokunulur varlklar ne kyor. Birinci sahnede teolojik vurgu ne karken, ikinci sahnede antropolojik vurgu daha baskn. Birinci sahnede ne karlan blisken, ikinci sahnede "Adam ve ei" ne kyor. Birinci sahnede Adam ve ei, ikinci sahnede ise melekler diyaloglarda yok. Kanmca nce birinci sahne verilerek Allah'n "ilahi/ezeli zamandan" hitab olarak, insanlkta bir "yaratl muhayyilesi" oluturuluyor. Bu nedenle birinci sahnedeki olaylar ve kiiler duyulur ve akledilir nesneler eklinde tasvir ediliyor. yilik, ktlk, insan, insann gc ve kabiliyeti, varlk lemindeki yeri, neden yaratld, onu ne gibi tehlikelerin bekledii, gl yanlar, zayf taraflar vs. grnr, akledilir, alglanabilir suretlere sokularak kiiletiriliyor. Bylece canl, yryen, konuan, yer kaplayan, dokunulabilen, yanmzdan geen ahslar, zatlar gibi alglamamz salanarak dimamzda canl ve dinamik bir tasavvur oluturuluyor.

Birbirini tamamlayan kssann ilk sahnesinde, aslnda, Allah dnda bizatihi canl, hareket halinde, "ben" bilincinde ontolojik varlk bulunmuyor. blis, eytan, Melek, dem (Adam) kavramsallatrmalar, Allah'n gc, kudreti, ilmi, melekeleri, insandaki ktlk drtleri, ilh hayatla irtibatl bir takm olaylar ve yeni yarataca varln ahslam sembolleridir. nsan algsnn bunlarla ilikisi kurabilmesine ynelik kolaylatrlm, indirgenmi din dili ifadeleridir. "Mutlak Olu" olarak konuan Allah, olaylar insanolunun muhayyilesine hitap ederek resmetmekte, uur, tasvir ve tasavvur oluturmaktadr. zellikle blis kavramnn ne karld kssann ilk sahnesindeki "ilahi zamandan hitap", dem ve einin ne karld az sonra gelecek ikinci sahnede, "yeryz srecinde" rneklenmektedir. Bylece kssa biz "Adem"leri iyice iine ekmekte, anlatlanlarn bizim hikayemizden baka bir ey olmad ortaya kmaktadr. Ardndan da "Ey dem'in ocuklar!" eklinde genel bir hitapla adeta" "insann, iyiliin, ktln, varln, yokluun, yaamn, lmn, gemiin, gelecein anlam budur!" denerek tm insanlk kssann izdii ereve iinde yeniden var olmaya/ olmaya/olumaya arlmaktadr... (kinci sahne) ALLAH: "Ey dem! Sen ve ein cennete yerlein. Orada ne ackrsn, ne plak kalrsn, ne susarsn, ne de gnein scanda kalrsn. Dilediiniz yerden yiyin; ancak u aaca sakn yaklamayn. Aksi halde zalimlik etmi olursunuz. eytan senin ve einin dmandr. Sakn sizi cennetten karmasn, yoksa bedbaht olursun." EYTAN: (Ayplarn kendilerine gstermek iin fsldayarak) "Rabbinizin size bu aac yasaklamas melek/melik olmanz ve burada temelli kalmanz nlemek iindir. Ey dem! Sana sonsuzluk aacn ve yklmayacak bir mlke sahip olmann yolunu gstereyim mi? Yemin ederim, sizin iyiliiniz iin sylyorum." (eytan ikisini de bo szlerle aldatt. dem Rabbine asi oldu, yolunu ard. Bylece ayp yerleri grnd de cennet yapraklaryla rtmeye altlar.,)

240|M L K

YAZILARI

ADEM:

KISSALARIN

ANASI

| 126

ALLAH: "Ben size o aac yasaklamam size apak bir dmandr dememi DEM V E E: (Adem Rabbinden miydim?"

mydm?

eytan ald.

bir takm kelimeler

Rabbi de onu seti, tvbesini kabul etti ve doru yolu gsterdi) "Ey Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik. Eer bizi balamaz ve acmazsan perian oluruz." ALLAH: "Birbirinize dman olarak gidin. te size bir sreye kadar barnma ve geinme yeri olacak yeryz! Orada yaayacak, orada lecek ve orada diriltileceksiniz. Artk Benden size bir yol gsterici geldiinde kim ona uyarsa onun iin korku ve hzn olmayacaktr." (Bakara: 30-38, Araf: 11-24, Hicr: 21-44, sra: 6 1 65, Kehf: 50-51, Taha: 115-127) Grld gibi ikinci sahne "cennet" ile balyor. Birinci sahne ilahi zamandan/Allah'n katndan (semavi prolog) bir sesleni idi. kinci sahne ise "yeryzndeki" cenneti, orann nasl bir yer olduunu ve orada kalmak/kaybetmemek iin neler yaplmas gerektiini anlatyor. Terim olarak "yemyeil bir diyar, yeillik ve aalk bir blge" anlamna gelen cennetin, kssann mesaj asndan antropolojik ve sembolik iki anlam olduu anlalyor. 1- Antropolojik adan "cennet", yeryznde bir blgedir (Ebu Mslim). Bu durumda ilk insan veya insanlar "yeryznde" yaratlm olurlar. "br dnyadaki cennette yaratlp bu dnyaya dme/kovulma" eklindeki Hristyan algs "ilk gnah" doktrinini tazammun ettirdiinden kabul edilebilir deildir. Bu durumda dem ve ei, UFO iddialarnda olduu gibi dnyaya gkten ini yapm uzayl birtakm yaratklar gibi oluyor. Hlbuki dme/ kovulma ile "steneni (ideal olan) yapmazsan, konumunu yitirirsin, kaybedersin" denmek istenmektedir. Bunun bize rnek olacak ilk rnei yeryznden veriliyor. Zira dem soyu yeryznn balk, bahelik, yeilliklerle dolu bir blgesinde ortaya kmlardr. "Bir zamanlar insanlk tek bir topluluktu. Aralarndaki kin ve dmanlktan dolay anlamazla dtler" (Bakara: 213) ayeti de bunu gsterir.

Kssada "Sen ve ein cennette 'iskn' edin" denmesi, insanlarn oalmaya balad, sakinleri insan topluluklar olan yeryzndeki balk, bahelik bir blgeyi anlatmaktadr. Fakat bu yerin neresi olduu konusunda rivayetler muhteliftir. Antropolojik ve sosyolojik verilerle desteklenen en gl iddia jeoloji tarihinde bir zamanlar yemyeil bir diyar olarak gsterilen "Mekke" ehri civar olduudur. kinci sahnede "dem" ev (beyt) yapan, hukuk (eriat) ve ahlak kaideleri reten "insan trn" temsil etmektedir. Daha nce insanms varlklar evsiz (ailesiz), hukuksuz (can, mal, rz, emanet, szleme kavramlar olmadan) ve ahlak kaideleri (insan eti ve le yeme, kan ime, zina, ensest yasa vs.) olmadan yayorlard. Byle anlmaya deer bir ey olmadan zerlerinden uzun zamanlar gemiti. Nihayet "insanolu" akl, bilgi, bilin ve konuma yetenekleri ile donatlm olarak aile, hukuk ve ahlak retmekle anlmaya deer hale geldi ve tarih sahnesine kmaya balad. Ev yaparak, hukuk ve ahlak kaideleri reterek medeni hayata gei saland. nsan hayvanlktan, ehir ormandan ayrld. Demek ki "dem ve ei" bu sreci balatan (ve u an bu sreci yaayan) insanlarn ortak ismi oluyor. "Tek bir topluluk" halinde yaadklar, "a" kalmadklar, "plak" olmadklar, "susuzluk" ekmedikleri ve "gnein scanda yanmadklar" ve "yasak aalara" yaklamadklar yer de onlarn cenneti. Demek ki, kssalarn anas "yitik gemii" bize "ideal gelecek" olarak yeniden ina ediyor. "Geleceiniz yitirdiinizdedir" diyor. Kadim dini metinlerde "atlmlk", "dmlk", "kovulmuluk" olarak ifade edilen ktmser yaklam, aslnda, hep o yitik ideale ulaamama hznnn terennmleridir. u halde Mekke'deki ev (beyt), bu nedenle " Evvelu'l-beyt" (lk ev) veya "Beytu'l-atk" (En eski ev)dir. nsanlamann balad, eve dayal medeni hayatn kurulduu yer anlamndadr. O evi yapan da dem ve ei ile temsil edilen medenlerdi. Bu nedenle slam'da hacc ilk eve ynelik yaplr. Namazlar ilk eve ynelerek klnr. v'in etraf tavaf edilir, bylece Ev'e dayal yaam yceltilir. Bu manada slam'da haccn ok derin anlamlar vardr ve her bir

240

| MLK

YAZILARI

ADEM:KISSALARIN

ANASI

2 5 3

riteli ( nusuk ) bir insanlama gsterisini ifade eder (bkz. 'Beyt, eriat ve oru' balkl makale) 2- Kssadaki sembolizm asndan cennet ise "ebedi ve ideal lke" anlamndadr. Buras, en knden byne bir "ev" (beyt) olabilecei gibi, bir "mahalle", bir "ehir", bir "lke" veya bir "dnya" olabilir... nk cennet buralardan kurularak balar. Dikkat edilirse kssada cennet kurulmu, tesis ve ina edilmi varsaylmaktadr. "Sen ve ein cennete yerlein" bunu ifade eder. Var olan, kurulmu bir cennet var. u denmek istenir: te Allah'n istedii cennet (ebedi ve ideal lke) burasdr! yle ki, "Orada ne ackrsn, ne plak kalrsn, orada ne susarsn, ne de gnein scanda kalrsn." Yani orada ata ve akta kalmak (yeme, giyinme, barnma sorunu), susamak (ihtiyacn kadar madd ve manev ihtiyalarn tatmini) -bitmek tkenmek bilmeyen ihtiraslarn deil!- ve gnein scanda yanmak (saldr tehdidi/gven sorunu) yoktur. te bu temel ihtiyalarn karland, fazlasnn paylalp blld, ymann biriktirmenin olmad yer bizim cennetimiz oluyor. Dahas uhrev cennet dnyev cennetin de aynas. Yani Kurann br dnyadaki cennet tasvirleri, bu dnyadaki cennetin bir nevi ideal tasviri ve topyasdr. yle ya cennette yneten-ynetilen yok! Ezen-ezilen yok! Zengin-yoksul yok! Zenci-beyaz yok! Devlet yok! Snrlar yok! Pasaport yok! Hrriyet var! Adalet var! Sevgi ve merhamet, kardelik, paylam var! Serazat selam, gvenlik, bar ve esenlik var! Demek ki, cennet, dnyadayken bastrlm duygularn ahirette kapp koyverildii yer demek deildir. Toplu seks, bir erkee yzlerce huri filan yoktur. Allah'n dnyada yasaklad bir eyi orada serbest brakmas muhaldir (imknsz). Bilakis aynen dnyada olmas gerektii gibi (kadn-erkek fark etmez) gzaydnl eler (huri'l-yn), mutlu aileler, bar, esenlik, tam bir gven, kardelik, sevgi ve merhamet ortam vardr. Her kim dnyada bunlar yayorsa evresine cennet deerlerini tayor veya cennet esintilerini yayyor demektir. Burada nasl isek orada da yle olacaz. Veya orada nasl olacaksak burada da yle olmalyz. Allah'n dnyada

yasaklad ey ahirette de yasaktr. Yalnz bir farkla; orada yasaa "yasak" demeye gerek yoktur. u halde "cennete yerlein" demek, "Byle bir yer kurun, tesis edin (ve oraya yerlein) " demektir. Bu istek bizler iin bir ufuk, ideal, hedef, misyon, vizyon, medeniyet, dnya ve gelecek tasavvurudur. Varolann, varolmayann iinde ete kemie brnerek yeniden varolmasdr. Zira her zaman birileri hayal eder ve o hayalin iinde dnya yeniden kurulur. "Kssalarn anas" bize nce o hayali/ideali/ufku veriyor. Eer dnyaya bu ufuktan bakarsanz, dier btn eyler gznzde klr.
/

Onun iin dem'e ve eine (bizlere) deniyor ki: "Sen ve ein cennete yerlein." Yani ebedi ve ideal dnyanz kurun. Bu, 2+1 bir evde olabilecei gibi, bir mahallede, ehirde veya lkede bile olabilir. "Dnyada cennet olmaz" diye bir ey yoktur. Eer kuramazsanz, mrnz yetmez veya engel olunursanz, gerekletirmeye altnz yeryz cenneti, size, br dnyada hem de aslyla "dl" (ecr) olarak verilecektir. Bu yle bir ideal ki, lmle bile bitmez... Gneler drlr, yldzlar dklr, dalar yrtlr, mezarlar deilir, ller diriltilir, yerler ve gkler baka yerler ve gklerle yenilenir ve o ebedi ve ideal dnya eninde sonunda kurulur... Gnler gelip geer ve devran dner dolar O'nun dedii yere gelir. Kssada "aa", "kii/teki" anlamna geliyor. Yani 'kii"ye (Smerce kii=gi; aa) dokunma; canna, malna, rzna, namusuna, aklna, nesline dokunma... Onlar sana yasaktr. ldrmek, le, kan, zina, hrszlk, yolsuzluk, yalan, aldatma vb. yasak aalardr; bunlara yaklama... Peki, her aacn tohumu olduuna gre "yasak aacn" tohumu ne dersiniz? Yani "yasak aatan yeme drtsn" iimizde oluturan nedir? Kssalarn anas onu da veriyor: Birinci sahnede "salarndan, sollarndan, nlerinden, arkalarndan" diye ifade edilen ve

240

| MLK

YAZILARI

ADEM:KISSALARIN

ANASI

254

"yeryznde insanlara ssl gsterildii" sylenen ehvet, hret, servet ve siyaset 'hrslar'... Bunlarn hepsinin de kknde "iktidar" tutkusu yattndan, tohum da bu: Mlk! "Melekolmak" (en tekune melekeyn)...

nahlarn kknde bu ihtiras, bu ihtirasn kknde de mlk ve huld tutkusu vardr. Kssada "Ayp yerlerini gstermek" insan hayatnn su ve gnah ilemeye ynelik tahrik ve teviklerini anlatmaktadr. eytann doru yolun zerine oturup bu yolda yryenleri kandrmak ve yoldan karmak iin giritii her vesvese veya insann iinden kabarp gelen her drty temsil eden bir rnektir. dem ve ei rneinde kiiletirilmektedir. Onlarn iledikleri suun ne olduu ise mehuldr. Aslnda nemli de deildir. Genel olarak "su ileme drts veya tahriki" veya Trke'deki gzel tabirle "ar damarn atlatmak" iin tahrik, kkrtma, zendirme, sua ve gnaha tevik olarak anlalmaldr. u halde "Onlara ayp yerlerini gsterdi" demek, "Onlar kkrtt, su ilemeye tevik ve tahrik etti; ehveti, hreti, serveti, siyaseti (iktidar) ssl gstererek, su ve gnah ilemelerine vesile oldu" demek olur... "Ayp yerlerini cennet yapraklaryla rtmeye altlar" ifadesi, "ledikleri suu rtbas etmeye altlar, gizlemek istediler" manasndadr. Yani hayatta btn sulularn yaptklarn yaptlar. Su ilediklerini, nefislerine uyduklarn; ehvetin, hretin, servetin veya siyasetin (iktidarn) dayanlmaz cazibesine kaplarak "utan" iinde kalacaklar bir i yaptlar. "Ayp yerleri grnmek" burada "utan" iinde kalmay ifade ediyor. Oysa Allah her eyi gryor, biliyor. Hayatta nemli olan insann eytann vesvesesine kanmamas, bu vesveselerle kabaran her tr ktlk drtsnn daha batan yanl olduunu bilmesi ve nefsine hkim olmasdr. nsan bunu baarabilecek gtedir. Bunu baarmal ve "utan" iinde kalaca, sonrada mazeretler arayaca (cennet yapraklaryla edep yerlerini r tecei) bir i yapmamaldr. "Kendimize zulmettik, eer bizi balamazsan..." ifadeleri insanolunun hayatta su ve gnah ilememesinin esas yolunun iten gelen tvbe ve pimanlk olduunu gsterir. Aksi halde her insann bana bir polis dikmek zm deildir. nan, ahlk, iman ve cn gnlden Allah'a ballk yanl iler yapmamann en esasl teminatdr. Demek ki, insan yanl ilerinde srar etmeme-

Buradaki melek olmay "nurdan varla dnmek" olarak anlayamayz, nk hemen sonraki ayette tefsiri geliyor: "Yklmayacak bir mlke (mulk-i la yebla) kavumak..." te "vesveselerin anas" da bu! Grld gibi yine mlk meselesi... Yani mal ve iktidar; yani ehvet, hret, servet, siyaset; yani yeryznde insanlara ssl gsterilenler; yani sadan, soldan, arkadan, nden adam' sersemleten, paavraya evirenler; yani hretin, ehvetin, servetin, siyasetin (iktidar) insann "Tanr-Ben "ini okayan dayanlmaz hafiflii... Btn bunlarn kknde "mlk" hrs var! u halde daha derine inildiinde yasak aa kiideki "mlk hrs" oluyor! Demek ki, "vesveselerin anas" insanolunun iki byk zaafn kullanyor; mlk ve huld tutkusu. Yani g, kudret, para, servet, an ve hret elde etme, bylece btn dertlerinden kurtularak rahat ve lks bir hayat yaama, tanrlar gibi herkese hkmetme, ne isterse onu yapabilme hrs... Daha yakndan baklrsa bunlarn insandaki "alk" ve "korku" gdlerinden beslendii grlr. yle ki: Zenginlie duyulan alk, hrete ynelik alk, cinsel alk ve iktidara ynelik alk mlk arzusunu... Yokolup gitme endiesi, unutulma acs, lm kbusu vs. de huld (ebediyet/sonsuzluk) ihtiraslarn beslemektedir. Eer insanolunun gzn bunlar brmse her ey yapabilir. A ve doyumsuz, stelik korkularla dolu bir insann eer kendini gemlemezse yapmayaca bir ktlk yoktur. Bu uurda her vaade kanabilir. te eytanlk tam da burada ortaya kmakta ve insan bu hrslarna kendini kaptrarak son derece yrtc bir mahlk haline gelebilmektedir. Dikkat edilirse hayatta btn su ve g-

240|M L K

YAZILARI

ADEM:KISSALARIN

ANASI

| 129

li, yapt yanll drste itiraf etmelidir. Pimanlk ve tvbe bu adan arndrc ve slah edici ahlk bir erdemdir. "hbut" ifadesi "nin" deil "Gidin, dalm" anlamndadr (Ebu Mslim). Yani "Daldlar, baka yerlere gittiler, birbirlerinden ayrldlar" manas emir kipinde (gidiniz, dadnz) eklinde ifade edilmitir. Bu, Yakup'un oullarna ynelik "Msr'a gidiniz" (ihbit msran) (Yusuf: 61) demesi gibidir. Aksi halde "asl gnah doktrini" onaylanm olmaktadr. Oysa ibareyi dem ve einin (ilk insanlarn) yaad yerde oalmalarna, evrenin genilemesine, ilikilerin giriftlemesine, kar (mlk) kavgalarnn balamasna yormak daha isabetli grnmektedir. Bu durumda bir zamanlar "tek bir topluluk" halinde yaayan insanlarn bir arada yaayamaz hale gelmeleri, ehvet, hret, servet ve siyaset (iktidar) kavgalarndan dolay blnp paralanmalar ve yeryznn baka diyarlarna dalmalar, gitmeleri anlatlm olur. Bu okumaya gre kssada dz mantkla asl gnah, cennetten kovulma, dnyaya srgn, dnyada ceza ekme, insanla Tanrnn lm yargs vs. diye bir ey yoktur. Anlatlmak istenen, insanln geliim aamalar (ykseli ve k yasalar), yeryznn balk bahelik blgesinde (kendi cennetleri) birlikte yaarken giderek ayrla derek dalmalar/paralanmalardr. Grld gibi kssann bu ikinci sahnesinde ilk blmdeki soyut ortam kaybolmu, yerini "adam ve ei" (insanlar) almtr. Artk adam ve ei yeryz toprann bir yerlerindedirler. Ortada eytan, melek gibi grnmeyen, insan idrakinin dnda kalan ve fakat hissedilen, sezilen olaylar ve kiiler deil, bizzat grnen, yeryznn bir yerlerinde yrmeye, komaya, nefes almaya balayan adam ve ei (adamlar ve eleri) vardr. Bir anlamda teoloji antropolojiye, semav prolog dnyev diyaloa, gerekstc anlatm toplumsal gereki anlatma evrilmitir. Semav prologla ilikiye gememiz (tmyle gerekstc anlatm olduundan) semboller ve kavramlar zerinden mmknken, dnyev diyalogun izini srmemiz, (toplumsal gereki anlatma yer verildii iin) olup bittii yeri bulmamz mmkn hale gelmitir. nk artk insanolunun ortaya k yeryznn tozuna toprana

bulanarak balam oluyor. Hristiyanlktaki "cennetten d", dem ve einin cennette iledikleri ilk gnah yznden tm insanln lme mahkm edilmesi, lme mahkm edilen insanl kurtarmak iin de Tanrnn bizzat kendi olu "suretine brnerek" kendini armha germesi ve bylece kurtulu kapsn am olmas... Tevrat'ta getii gibi iledikleri su yznden btn kadnlar ocuk doururken ac ekmeye, kocas tarafndan ynetilme cezasna, btn erkekler de hayat boyu geim derdi ile boumaya, ancak emek vererek hayatn kazanabilme cezasna, btn ylanlar da Havva'y yoldan kard iin evcil ve yabanl hayvanlarn en lanetlisine, karn zerinde srnme ve hayat boyunca toprak yeme cezasna arptlm (Tekvin: 2/4-24, 3/1-21) olmas... Btn bunlar aslnda sembolik dini anlatmlardr. Fakat mecaz, avama inince hakikate kalbeder. Yahudi, Hristiyan ve Mslman avam zihni, basbaya kssada dem ve Havva'nn iledikleri ilk gnah sonucu cennetten kovulup, yeryzne "parat" ile iner gibi indiine inanyor. Bu noktada Hristiyan teolojisinin kssann birinci sahnesine, Yahudi teolojisinin de ikinci sahnesine stelik tuhaf teolojiler reterek younlatn gryoruz. Nitekim Tevrat'n hibir yerinde kssann birinci sahnesi (semav prolog) gemez. Adam ve einin "Aden" ad verilen bahedeki maceralar ne karlr. Kitab- Mukaddes geleneinde insanlk tarihi dem ve einin cennetten veya Aden'deki baheden kovulmalaryla balar. nsanlk maceras bu kovulmann tarihidir. Kurtulmak iin ya Tanrnn setii millete (branlere) hizmet etmeli veya sa'nn dnn bekleyen Kiliseye snmalyz. Aksi halde ebedi lnet bizimle olacaktr(l). Oysa Kuranda birbirini tamamlayan her iki sahnesiyle kssay, bu ayetleri okuyan herkesin kendi hayat macerasnn duyulur ve akledilir kavramlarla kiiletirilmesinden (semav prolog) ve bunun insanln doal halindeki bir rneinin gsterilmesinden (dnyev diyalog) ibaret grmek gerekmektedir.

272|M L K

YAZILARI

Demek ki, kssalarn anas, gemite yklendirme yntemi ile aslnda gelecek tasavvuru ina etmektedir. Demek ki, bizler iin cennet, "a" kalmayacamz, "plak" olmayacamz, "susuzluk" ekmeyeceimiz ve "gnein scanda yanmayacamz" ve "yasak aalara" yaklalmayan ebedi ve ideal bir lkedir. Kuran buna evrensel adalet ve bar yurdu ( daru's-selam ) diyor: "Allah daru's-selam'a aryor" (Yunus: 25). Bunlarla ne denmek istendii yukarda aklanmt. Kanmca tanrs "Mamon" (para/mlk) olan bir dnyann alternatifi ancak buralardan kabilir. nsanln gelecei asndan tanrs "Hakk" (gerek/adalet) olan bir dnyaya geiten baka bir yol kalmamtr. "Cenb- Hakk" ise bylesi bir dnyay kurmak iin yola kanlarn gren gz, iiten kula, yryen aya olacan vaat ediyor... Demek ki, "kssalarn anas" bata olmak zere, Kurann tm kssalarnn "yaayan kssa" mant iinde okunmas gerekiyor. Kssalar dinamik ve aktel bir yaklamla okumalyz. nk bizim iin artk Kurann tarihi deil, mesaj daha nemli ve ncelikli olmak durumunda. Bu nedenle ilah mesajda "aa ve bize ne deniyor" ona baklmas icap eder. Aksi halde Ramazan hocalarndan mebzul miktarda dinlediiniz o sahur mahmurluunun "l kssalar" ortalkta cirit atar. Sonu olarak, demek ki, hayatn ak iinde her doan ocuk demdir. Ve her doan ocukla birlikte dem kssas yeniden balar. Anlatlan eskialarda olup bitmi bir masal deil, bizim kendi hikyemiz, yaadmz hayattr. Burada yaratl srecine doumuyla birlikte katlan her demolunun hayat boyunca nelere dikkat etmesi gerektiinin tleri vardr; iyi ve ktnn doas, yaam ve lmn anlam, varlk ve oluun manas vardr. nk her olu gibi insann oluu da bir eyin iinden yarlp sklerek (felaq) gerekleir. Her yarlp sklen de ac eker; olma, olu (,kevr) acs...

DEM'IN IKI OLU (HABIL-KABIL) KSSAS NE ANLATYOR?

D K szlnde "it" szc yle tanmlanm: "Ba, bahe, bostan vb. yerlerin evresine al, kam, aa dal gibi eylerden ekilen duvar tr, eper, bar..." yi de, bunun Habil-Kabil kssasyla ne alakas var diyeceksiniz... Var, var; tam da mesele bu. Bakn nasl... Kuranda "dem'in iki olu" denilerek isim vermeksizin anlatlan kssa yle geiyor: "Onlara dem'in iki olu kssasn anlat. Hani ikisi birer kurban sunmulard da birinden kabul edilmi, dierinden kabul edilmemiti. Birisi "Seni kesinlikle ldreceim" derken, dieri "Allah ancak takva sahiplerinden kabul buyurur. Sen ldrmek iin bana el uzatsan da ben ldrmek iin sana el uzatmayacam. nk ben lemlerin Rabbi Allah'tan korkarm. Dilerim, hem benim, hem de kendinin gnahm yklenip cehennemi boylarsn." dedi. Kardeini ldrmek, kendini kaptrd ihtirasna hi de zor gelmedi ve bylece kaybedenlerden oldu. Derken Allah kardeinin cesedini nasl gmeceini gstermesi iin yeri deen bir karga

2 6 0

I MLK

YAZILARI

ADEM'N

OLU

( H A B IL- KA B iL)

KISSASI

NE

ANLATIYOR?

gnderdi. Bunun zerine "Yazklar olsun, u karga kadar olup da kardeimin cesedim gmemedim" diye vicdan azab ekti..." (Maide: 27-31) Grld kssada ana konu "cinayet" olaydr. Yani "yeryznde kan dkp fesat karacak olanm" somutlatrlmas... Hemen sonraki ayette de, bunun tm insanl ldrmek gibi olaca sylenerek insanlk tarihinde en byk suun "adam ldrme" olduunun tescil ve teyid edilmesi... Gerekten de baktmzda, bugn dnya hapishanelerinde sulularn hangi sutan mahkum olduklarna baktmzda, bunun, "adam ldrme ve yaralama" denilen ve btn lkelerin ceza yasalarnda su kabul edilen fiil olduunu gryoruz. kinci srada hrszlk, gasp, nc srada tecavz sular geliyor... Adam ldrme veya yaralamalarn neden olduuna baktmzda da en ok para, mal, mlk, tarla vs. davalarnn geldiini gryoruz. Demek ki, "dem'in iki olu" sen, ben, o; hepimiz oluyoruz. Muhatap geni zaman kipi iinde tm insanlk yelpazesi oluyor. Yaayan kssa mant erevesinde dnlrse bunu anlamak gayet kolaydr. Birbirini ldren her iki "Adam'n" hikayesi "dem'in iki olunun" hikayesi olmakta... Kssadan "Ne yapt?" sorusuna "Cinayet iledi, adam ldrd" cevabn alyoruz. Fakat "Niin ldrd? Sebep neydi?" sorusunun cevab orada verilmiyor. Bunun iin Kur'an'n dier baka kssalarna bakmamz gerekiyor. Kur'an kssalarnn hepsi derin bir rg iinde "Kssalarn anas" ile irtibatl olduundan, "dem'in iki olunda" geen olayn nedenini "dem kssasnn" iinde buluyoruz. Malum, dem kssas da dorudan seni, beni, onu; hepimizi anlatmakta. Kssalarn anasnda "ilk gnah" neydi? Mlkiyet hrs.. . "Vesveselerin anas" neydi? Mlk sahibi olacaksnz (en tekne melekeyn) ve yklmayacak bir mlke (mlk-i lyebl) kavuacaksanz

ve bylece lmszleeceksiniz... (bkz. "Kssalarn anas 1-2" balkl makaleler). dem'in iki olu gibi, Kur'an'da isim verilmeksizin.baka bir "iki oul" daha anlatlr: Bahe sahipleri kssas... Burada da iki kii konuturulur. Fakat tartma cinayetle sonulanmaz. HabilKabil diye Tevrat'da isim verilerek anlatlan kssa ise, Kurandaki gibi cinayetle sonulanr. Tevrat'da Kabil'in Habil'i "bahesine" gtrd, tartmann "orada" getii, "orada" saldrp ldrd ve yine "oraya" gmd sylenir. (Yaratl: 4/1-8) Buradan, dem in iki olu arasnda bir bahe (tarla/mal/mlk) tartmas yaandn anlyoruz. Bu da bizi dorudan "Bahe sahipleri" kssasna gtryor. Demek ki, Kabil bir bahe sahibidir. "Bahe sahibi" olmak ise, malum Kur'an lisannda "mlk hrsn" ifade eder ve dorudan "vesveselerin anasn" somutlatrr. eytan, drt yoldan yaklaarak insan mlk hrsna kaptrr: Soldan (servet), sadan (siyaset), nden (ehvet) ve arkadan (hret)... Bunlarn hepsi mlk hrsn ifade eder ve biz demoullarnn ayann kayd yerlerdir. Bunlarn hepsinde de demol u iktidar hazz yaar. Demek ki, Kabil, kardei Habil'e "Bu bahe benim, vermem" dedi. Bahesinin etrafn "it" ile evirerek zel mlkiyeti haline getirdi. Habil ise buna kar karak, burada herkesin, zellikle de yoksullarn hakk olduunu syledi. Yerlerin ve gklerin mlkiyetinin Allah'a ait olduunu, topraktan, sudan, ateten, aalardan, meyvelerden tm insanlarn eit yararlanma hakk bulunduunu syleyerek bunlar kendine ait klamayacan syledi. Kabil, emei olmadan, Allah'n tm insanlar iin yaratt temel retim arac olan topraa ve ondan biten rne sahip olmaya kalkmt. Emei olsa bile ihtiyacndan fazlasna da sahip olmaya yeltenerek topran etrafn evirmiti. Kamu (insanlk) mlkn kiiye zel "bahesi" haline getirmiti. Bylece mutlak kii mlkiyeti dnemini balatmt.

2 6 2

| MLK

YAZILARI

DEM'N

OLU

( H A B i L-K A B i L )

KISSASI

NE

ANLATIYOR?

2 6 3

Oysa ihtiyacndan fazla kiisel mlk biriktirmek ate demekti. Hele Allah (en-Ns/halk/kamu) mlkn kendi bahesi haline getirmek tmden gasp ve hrszlk demekti. Kii Allah'n topran eker bier, karlnda da emeinin hakkn alrd. Daha fazlasna gz dikerek, topraa sahip olmaya kalmak Kur'an lisannda tuyan demekti. Kur'an bylesi "bahe sahipleri" iin hep tuyan ve zulm kavramn kullanr. Nitekim bahe sahiplerinde olduu gibi, dem'in iki olu ksassnda da Kabil iin "nefsine uydu" (ihtirasna yenildi) ve "zalimlerden oldu" deniyor. Kii maddeye ekil verebilir; fakat maddenin sahibi olamaz. Maddeye ekil vermek, "emek" dediimiz eydir. Madde (mlk) Allah'ndr. Onun iin ekil verdiiniz eyde Allah'n (yoksullarn) hakk vardr. Kabil'in sunusunun (kurbannn/yaknlama isteinin) kabul edilmemesinin sebebi ite buydu. Bahesinden getirdii rn, maddeye ekil verdii deil, maddeyi sahiplendii rn idi. Kendi yaratmad, bakasnn hakkndan kendi mlkiyetine geirdii rn idi. Ele geirme, hrszlk ve gasptan elde edilmi rn idi. "nsan iin emeinden baka hakk yoktur" (Necm: 39) ilkesine aykr ekilde elde edilmiti. Demek ki, "Kabil'in kurbann reddetmek", demolunun, her trden topraa/maddeye sahiplenme ve mutlak mlkiyet iddiasnn reddedilmesidir. Aslolann kurban ( nsuk ) deil, mlkle iliki olduunun gsterilmesidir. Bugn de demin iki olundan herhangi birisi olan bizler, Allah'a kurban, namaz, hacc gibi nsuklarla yaknlamak istediimiz halde mlkle ilikimiz bozuk olursa; topra, maddeyi, rzk ve rzk rnlerini sahiplenmeye kalkr, bunlarda Allah'n (yoksullarn) hakk olduu ilkesini kabule yanamazsak bu nsuklar bizden de reddedilir. Bilakis Habil gibi sahiplenmez, mlkiyet iddiasnda bulunmaz, Allah'n toprana, suyuna, ateine, merasna it evirmeye kalkmaz, her eyi zgr, doal ve kendi halinde brakp sadece "ekil veriimizin" yani emeimizin karlyla yetinirsek bizden kabul edilir.

Yllar nce bir tefsir dersinde "lk gnah neydi?" diye sorduumda klasik dindar zihne sahip birisi "Zina etmilerdi" dedi. Bu durumda "yasak aa" cinsellik ile ilgili oluyor. Nitekim aa ve elma simgesi hep cinsellikle ilgilidir. Bu konuda Hristiyan teolojisinin ok etkili olduunu gryoruz. "Peki" dedim ayn derste "Kabil Habil'i niin ldrmt?" Klasik dindarn "zihin dnyasnn maddesi" cinsellik olunca cevap da aynyd: "Kz yznden ldrmt!" dem kssasnda "Ayp yerleri grnd, cennet yapraklaryla rttler" ifadesi plaklk ve cinsellik artrdndan mdr nedir, mesele dindarn zihnide hep cinsellik odakl yer etmi. Hlbuki bu, eytann vesevesine uyarak "mlkiyet ihtiras iine girdiklerini daha sonra anlayarak utandlar ve yaptklarna mazeret aradlar" manasnda, kssann tamamnda olduu gibi sembolik ifadelerdir. Gerek dem, gerekse dem'in iki olu (Habil-Kabil) kssasnda cinsellikle ilgili bir gnderme bulamyoruz. Bilakis dem kssasnda "mlk" tabiri bizzat kullanlyor: Mlk sahibi/iki melik olacaksnz (en tekne melekeyn) ve yklmayacak bir mlke (mlk- l yebl) kavuacaksnz tabirleri gayet aktr... Demek ki, asl mesele mlk (iktidar ve mal) ile ilgilidir. Cinsellik ve onun uyarcs olan ehvet, iktidar (mlk) hrsnn cz' olabilir. ehvet, hret servet ve siyaset "yklmayacak bir mlk" ihtirasnn aracdrlar. Asl drt mlkiyet (sahip olma) hrsdr. Bir eyi satn aldka, oaltp biriktirdike duyulan haz (servet), bir koltukta emir verirken tadlan haz (siyaset/iktidar), bir hayranlk muamelesi ile karlaldnda duyulan haz (hret), cinsel orgazm anndaki haz (ehvet) ile ayndr. Nitekim cinsel sorunlardan bahsederken rnein "iktidarsz" deriz. Hkmetlerden bahsederken "iktidar oldu/iktidara geldi" deriz. Bunlarn hepsi sahip olma (mlkiyet) tutkusunun ifadesidirler. Bu hazlar tadlrken insan, insan olmaktan kar. Kendinden

272|M L K

YAZILARI

geer ve her trl yanl yapabilir hale gelir. Bunlara kar kendini tutabilme (savm/oru) kiiyi "dem" yapar. Demek ki, demin iki olundan ilki (Kabil) mlk ihtirasn, ikincisi de (Habil) bundan arnm olmay sembolize ediyor. lkinden nsuk (ritel) kabul edilmiyor, ikincisinden kabul ediliyor. .. dem'in iki olu tam da gnmz anlatmyor mu? Biz hepimiz dem'in iki olundan birisi deil miyiz?

KARUN KSSAS VEYA ZENGININ GENETII

UR AN DA Karun kssasnn etraflca yer ald Kasas suresinin, "Bu Kur'an iki ehirden birindeki gl ve zengin bir adama indirilmeli deil miydi?" (Zuhruf: 31) itirazlarnn ykseldii srada indii rivayet edilir. Bu nedenle olmal ki, Firavun, Haman, Karun ve bunlara kar Musa'nn mcadelesinin anlatld Kasas suresi yle balar: "Firavun yeryznde byklk taslam ve halknt snflara ayrmt. Onlardan bir gurubu ezmek istiyordu. Oullarna kurbanlk muamelesi yapyor, kadnlarn hayszla zorluyordu. Srekli terr estiriyordu. Biz ise yeryznde ezilenlere ltufta bulunmak, onlar nderler yapmak ve Firavun'un yerine geirmek istiyorduk. Onlar ibana getirmek suretiyle Firavun, Haman ve ordularna korktuklarnn bana geleceini gsterelim istiyorduk." (Kasas: 4-5) rnek Firavun zerinden veriliyor, fakat erkeklere kurbanlk koyun muamelesi yaparak ve kadnlar hayszla zorlayarak bir snflara (kabilelere) ayrma ve kleletirme dzeni olan Mekke'deki "Yeda Ebu Leheb" kastediliyor. Bunu yapanlara, ezilenler eliyle bir gn korktuklar eyin balarna gelecei ve ktk gibi devrilecekleri haber veriliyor.

Mekke zerinden de dnyann dier tm ezilenleri (mustaz'af-

266

| MLK

YAZILARI

KARUN

KISSASI

VEYA

ZENGNN

GENET

2 6 7

lar) itiraz ve isyana arlyor. Bir gn dnyann tm Firavun, Haman ve Karunlarnn yani "Yeda Ebu Leheblerinin" de ktk gibi devrilecei haber verilerek Allah'n yeryznn ezilenleri ile beraber olduu mjdesi veriliyor... Yusuf suresine benzeyen Kasas suresinde, ilgintir ki, batan sona Musa anlatlmasna ramen tek bir kelime dahi olsa "srailoullar" tabiri gemez. Bunun sebebi Mekke'de kurulu dzenin Firavun, Haman ve Karun'un kurduu dzene benzetilmesi ve meselenin bir soy sop meselesi deil, insanlk ve yeryz meselesi olduunun gsterilmesi olmaldr. Yeryznn krallar, kral taslaklar, sultanlar (Firavun), tutucu ferisileri, khne din adamlar (Haman), kavmin zenginlikten marm ileri gelenleri (Karun)... Nuh'un, brahim'in, Musa'nn, sa'nn karsndakiler hep bunlard. En son Mekke'de Peygamberimizin karsndakiler de bunlardan bakas deildi. Peygamberlerin ezeli arsn anza tamaya aln sizin de karnzda bunlardan bakas olmayacak... Mekke'de " Muhammed, evet drst (el-emin) ama zengin deil; vahiy iimizden zenginlere inmeliydiV' itirazlar ykselince, onlara, tarihten bir zenginlik rnei gsterme sadedinde " Nedir bu zengine tapma hastal, aln grn ite size zengin' demeye getirilerek Karun kssas anlatlmakta... Oradan da tm alarn zengin sevicilerine " Aln size zengin" mesaj verilmekte... Alalm, grelim bakalm neymi bu zengin? [Karun Musa'nn halkmdand. Byklk kompleksine kaplp onlara azgnlk ediyordu. Ona yle hazineler vermitik ki sadece anahtarlarn bir blk zor tayordu. O zaman halk ona yle demiti: "marma, Allah maranlar sevmez. Allah'n sana verdii bu nimetler iinde ahireti dn ve dnyadan nasibini de unutma. Allah'n sana bolca verdii gibi sen de iyilik iin bolca ver. Bunlar yeryznde fesat karmak iin kullanma nk Allah fesat karlar sevmez.

Karun: "Bu serveti stn deham sayesinde kazandm" dedi. Allah'n nceki alarda ondan daha gl ve ondan daha ok kazanm kimseleri helak ettiini sanki bilmiyor muydu? Gel gr ki gnaha batm olanlara artk soru da fayda vermiyor. Karun ite byle ihtiam iinde halknn karsna kt. Dnya hayatm arzu edenler "Ah ne olurdu, onun gibi bize de zenginlik verilseydi, ne nasipli adamm" dediler. Kendilerine ilim verilmi olanlar ise "Yazklar olsun size! Allah'n sevab, iman edip iyilie, gzellie, dorulua kendini adayanlar iin daha hayrldr. Ona ise sadece glklere gs gerenler kavuturulur" dediler. Sonunda Karun'u, hem de saray ile birlikte yerin dibine geirdik. O zaman Allah'a kar yardmna koacak hi kimseleri bulamad. Kendini kurtaracak durumda da deildi. Daha dn onun yerinde olmaya can atanlar 'Demek ki Allah kullarndan kimine verdike veriyor kimine de kstka ksyor. Eer Allah'n ltf olmasayd bizi de yerin dibine geirmiti. Yok, yok kfirler felh bulmuyor; bunda hi phemiz kalmad" demeye baladlar. Ahiret yurduna gelince, Biz onu yeryznde byklk kompleksine kaplmayan ve fesat karmayanlara hazrlam bulunuyoruz. Gelecek Allah bilinciyle yaayanlarn olacaktr!] (Kasas: 76-83) Grld gibi kssa, Karun rnei zerinden zenginliin genetiini karyor. Demek ki, zengin, mal "kenz" (hazine) haline getiren kiidir. yle ki, servetini ne toplumda i ve istihdam yaratmada (dolayl infak) kullanr, ne de dorudan infak eder. zel mlkiyetinde tutar. te Kur an buna "kenz" der ve iddetle eletirir. "Kenz "in ate olduunu; onunla sahibinin alnnn, brnn ve srtnn dalanacan haber verir (Tevbe: 34).

Karun da mal "kenz" etmenin tipik rnei olarak ele alnr.

266|M L K

YAZILARI

KARUN

KISSASI

VEYA

ZENGNN

GENET

267

Karun, mal yle "kenz" etmitir ki, anahtarlarn bir blk insan dahi zor tamaktadr. Kuran bylesi mal yclarna halkn dilinden unlar syler: "marma! Allah maranlar sevmez. Allah'n sana verdii bu nimetler iinde ahireti dn ve dnyadan nasibini de unutma. Allah'n sana ihsan ettii gibi sen de ihsan et. Bunlar yeryznde fesat karmak iin kullanma nk Allah fesat karlar sevmez." Maln mlkn iinde yzen birisine "dnyadan nasibini unutma" demenin manas nedir? Hasan- Basri'nin dedii gibi bu "Sana ve ailene yetecek kifayet miktarn ayr; ihtiya fazlasnn hepsini infak (ihsan) et" demek oluyor. Peygamberimizin "Rabbim! Muhammed ailesine kifayet (yetecek) kadardan fazlasn nasip etme" (Buhr, Rikk 17; Mslim, Zekt 126) duas bunu tefsir eder. Ki, kssada (kk) mlkiyetin meru olduuna dair tek ibare de budur. Gerisi tamamen (byk) mlkiyeti elden karmaya (infaka) ynelik nce tevik, sonra giderek ykmla, yok etmekle tehdittir. Bu ykm afet, iflas, telef veya msadere gibi madd olabilecei gibi, onca mlkn iinde azap ekme, stres, bunalm gibi manev de olabilir. "Nimet iinde ahireti dn" de "Bu ydklarn ahirette sana ate olarak geri dnecek, onunla dalanacaksn, onu dn de yma, ver" manasnda okunduunda balama uygun dmektedir. Oysa mlk konusunda "sinirleri alnm" tefsirler hep yle der: Nimet iinde ahireti dn... Yani bol bol kret, kret ha kret... Zenginliine "elhamdlillah" ekerek dil ile ikrar istendiini sanyor. Hayr! Vermek isteniyor; nk kr vererek eda edilir. Zenginlerin ucundan az vermekle kretmesinin yeterli olacan, zengin-yoksul ayrmnda hibir sorun olmadn, zaten Allah'n kimine az kimine ok vererek bundan raz olduunu, yoksullarn zenginlerin insafna ve himmetine brakldn sanyorlar. Allah'n zenginin elindeki fazlalktan (afv/riba) rahatsz olduunu, buna ok fkelendiini, aslnda eitlik istediini ka-

bullenemiyorlar. Sosyal planda irkin snfl toplumun ta kendisi, tevhidin de snfsz, eitliki ve doal toplumun ta kendisi olduunu anlamalar iin bir zihniyet devrimi geirmeleri gerekiyor. Bu noktada "slam'da eitlik deil, adalet var" syleminin, var olan eitsizliin "adalet" ad altnda merulatrlmasna yol atn gryoruz.

"Firavun kavmini snflara ayrmt" (Kasas: 5) ayeti zerine iyi dnelim... Acaba burada adalet nasl salanr? Firavunun yerine geip ayn snflamay srdrerek mi, yoksa snflamay ortadan kaldrarak m? Tabii ki, snflamalar ortadan kaldrarak... nk ayette getii gibi toplumu snflara ayrmak Firavunun karakteridir. Demek ki, adalet sosyo-ekonomik planda snf elikisini ortadan kaldrmak oluyor. Bir snf tekinin yerine geirmek de deil; snflamay tmden ortadan kaldrmak... Demek ki, adaletin mlkiyet ilikileri ile yakndan alakas var. Bahe sahiplerine bouna "biz zalimlerden olduk" dedirtilmiyor. Kssada "Bu servet bana bendeki bir bilgi (deha) sebebiyle verildi" demek, "ben kazandm, ben elde ettim, ben baardm, bakalarnda olmadna gre demek ki, onlarda deha yok, onun iin baarszlar, bu nedenle de kimseye bir ey vermek zorunda deilim" demek oluyor. Demek ki, zengin kendindeki "bilgi"yi servete dntren kiidir. Oysa bilgi (ilm), fazilet ve kerem iin olup karlkszdr. Sendeki bilgiden dolay sana gelenden ihtiyacn kadar alrsn, gerisini kerim olur paylarsn ve karlnda hibir "ecr" beklemezsin. Bunu yaparsan asalet ve eref sahibi olursun. Bilgiyi "kenz "e dntremezsin, aksi halde Karun gibi kerem yoksunu (erefsiz) olursun. Peki, Karun (zengin) "Bu servet bana Allah tarafndan verildi" deseydi i bitecek miydi? Ya da "marmak" ne ile ilgidir? Servetin kim tarafndan verildiini bilip bilmemek ile mi, serveti pay-

266

| MLK

YAZILARI

KARUN

KISSASI

VEYA

ZENGNN

G E N E T j267

lamaya yanamamak ile mi ilgilidir? Karun (zengin) "Allah verdi" veya "Bu servet bende emanet" deyip dursa ne ie yarard? Bu nasl emanetse mr boyu kendisine tapulu. Dilde emanet, fiiliyatta hibe... Bylesi bir durumda "emanet" kavramnn da kiinin mlkn elden karmamasnn mazeretine dntne dikkat ediniz. Kssada szn Karun'a (zengine) zenenlere getirildii yere bakalm... Onlar yle kimselerdir ki, "Ah ne olurdu, onun gibi bize de zenginlik verilseydi, ne nasipli adamm" der dururlar. Onlar i geirerek zenginlerin yaantsna zenirler. Bir an nce onlar gibi olmaya can atarlar. Ellerine geen ilk frsatta Karunlarlar. Harun kalmalar sistem dna itildikleri iindir. Sistemden konum elde etmeye balaynca Karun'dan daha ileri giderek "Bendeki bilgi sayesinde bunlar elde ettim" yerine "Allah'n seilmi kuluyum, bunu o verdi" demeye balarlar. Allah, nimetlerini salih kullar zerinde grmek istiyor ya? Bunlar da ite o salih kullar oluyor(!). Bylelerine kendilerine gerek bilgi (ilm) verilmi olanlar diliyle cevap verilir: "Yazklar olsun size! Allah'n sevab, iman edip iyilie, gzellie, dorulua kendini adayanlar iin daha hayrldr. Ona ise sadece glklere gs gerenler kavuturulur." Yani iman edip salih amel ilemek en byk zenginliktir. Sabr zordur ama meyvesi tatldr ve asl Allah'n seilmi kullan bunlardr. Ve keser dner sap dner bir gn olur devran dner. Karun yerin dibine geer. Dtan Harun iten Karun olanlar "Eer Allah'n ltf olmasayd bizi de yerin dibine geirmiti." demeye balarlar. Hlbuki daha dne kadar onun yerinde olmak iin krk takla atmyor muydunuz? Her devrin adam tipleri nasl da deifre ediyor Kur'an, gryorsunuz deil mi? Demek ki, "Allah'n ltf" neymi? Zengin olmak m? Zengin olup vermek mi? Zenginlie hi bulamamak m? Karun'a ze-

nenlerin "Ah ne olurdu, onun gibi bize de zenginlik verilseydi, ne nasipli adamm" diye hayflanmalarndan da anlalaca gibi, zenti bizzat zengin olmaya; zengin olup da vermeye deil.

Bylelerine denmek isteniyor ki: "htiyacndan fazlasn "kenz" ederek Allah'n (halkn) mlkn kendi zel mlkiyetine geirdii iin bir hrsz o, stelik "Bu bana bendeki bilgi sayesinde verildi" teranesiyle vermeme mazeretleri rettii iin de erefsizin birisi o. Bu nedenle de zenilecek bir taraf yok. Ne hayflanp, i geirip duruyorsunuz?" Karun kssas neden anlatlyor acaba? Bize, bugne, amza ne mesaj veriyor dersiniz? Aramzda "Vahiy u iki ehirden birisindeki zengin bir adama indirmeli deil miydi?" diye itiraz edilecek bir peygamber olmadna gre, Karun kssasnn muhatab kim? Karun kssas, "Zektn verdikten sonra Karun gibi olabilirsiniz" mi diyor? Ya da "Servetim Allah'n emaneti; bunlar O'nun, benim deil" dedikten sonra iin biteceini mi sylyor? Allah zenginlere srf bunu syletmek iin mi bu kssay anlatyor? Mekke'nin mlk sahipleri zaten byle demiyor muydu? Gnmzn mlk sahipleri zaten byle deyip durmuyor mu? Ee, senin deilse ver o zaman? Neden sanki seninmi gibi kendine saklyor, zel mlkiyetinde tutuyorsun? "Emanet", mlkiyeti bakasnn olduu halde kullanm sende olan eydir. stendii zaman iadesi, zarar verildii zaman da tazmini gerekir ve Allah istiyor, "iade et" diyor ite. "Emanet" deyip duruyorsun ama fiiliyatta "hibe" yapmsn. stelik mr boyu hibe... Bu nasl emanet? Kimi kandryorsun be hey akn? Kanmca Karun kssas, kssalarn anasndaki "yklmayacak mlk" ( mlk-i la yebla) hrsnn tarihten tipik rnei olarak anlatlyor. Zaten Kurandaki btn kssalar, bir ynyle kssalarn anasn (dem ksas) amlar. nk Ali eriati'nin dedii gibi

2 7 2

| MLK

YAZILARI

dem kssas bize insan felsefesini, Kabil kssas da tarih felsefesini retir. demde vesveselerin anasnn ne olduu, Kabilde bunun ilk olarak nasl balad ve ne sonu verdii, Karunda da geldii yer, ulat son nokta gsterilir. nde de konu ayndr. Kuranda zengini ve zenginlemeyi ven tek bir ayetin bulunmamas tesadf m? Bilakis bir ekilde zenginlemi olanlara boyuna infak emreder. "nfak etmek iin zengin olun, yn, biriktirin" demez. nk mlkiyet (sahip olma) ihtirasnn zaten insanolunun tabiatnda hrslarn anas ( ummu'l-hrs ) olduunu bildii iin onu bir de teviki manasz grr. Bu, insana "Yemek yeyin, su iin" demeye benzer. Oysa insan zaten yemek yer, su ier. nsanda gdalarn anas ( ummu'l-gda ) bunlardr. Malumu ilamn totoloji (anlamsz tekrar/ksr dng) olmas gibi... Bilakis "Yemei bl, suyu payla" der. "htiyacndan fazlasn 'kenz' etme, tekeline alma" der. Karun'a "Yanndaki (Harun) ile eit hale gel" der. Olmayan bunlar nk... Artk unun anlalmas gerekiyor: Hep birileri zengin olacak ve yoksullara verecek, mesele bu deil... Bilakis zengin-yoksul ayrm ortadan kalkacak, eit hale gelecekler. Toplumda yoksul kalmayacak, zengin de olmayacak! Herkes birbirine yakn duracak, arada uuruma izin verilmeyecek, mesele bu... imdiye kadar slam bu uurumu merulatrmann arac ve afyonu olarak kullanld. imdi bunu tersine eviriyor, peygamber devrinde olduu gibi Velid b. Muire ile Bilal'i eit hale getirmenin itiraz ve isyan sesi olarak yeniden ina ediyoruz. Zengini ldrtan bu! Hl bu, hl...

N E M R U D KSSAS VEYA H E G E M O N U N GENETII

EGEMON szc Latince g sahibi olmak, tahakkm ( hegomonia ) kknden geliyor. Eski Yunanca'da ayn anlamda ( h)egemon deniyor. Trke'ye Latince kkten esinlenerek "egemen" olarak gemi... "Karun kssas veya zenginin genetii" makalesi, mlk "mal" (para, servet) boyutundan ele alyordu. "Nemrud kssas veya hegomonun genetii" ise mlk "iktidar" (g, egemenlik) boyutundan ele alyor. Malum Kur'an'da mlk, "mal ve iktidar gc" anlamnda kullanlan bir kavramdr. Bu durumda "Mlk Allah'ndr" ( lehu'l-mlk ) ifadesi mstaninin (mal ile byklenen) ve mstekbirin (iktidar ile byklenen) kibrini krc ve genetiini zc bir ifade... "Bireysel psikoloji" ekolnn kurucusu Alfred Adler'e gre her birey "aalk kompleksi" iinde doar ve yaam boyunca bu duyguyu gidermek iin abalar. nk biz insanlar doduumuzda alt temizlenmesi, st emzirilmesi gereken ve alayp duran birer zavallyzdr. Baslnca bcek gibi ezilebilecek kck bir yaratzdr. Etrafmzda kocaman kocaman adamlar dolanr, elden ele, kucaktan kucaa dolatrlrz. Dnya ok byk, gkyz devasa ve biz minnack bir bebeizdir.

27U I MLK YAZILARI

NEMRUD KISSASI VEYA HEGEMONUN GENET | 275

"te bu" diyor Alfred Adler, insan ruhunda sonraki tm yaam boyunca peinden gittii bir eksikliini giderme ve bundan mtevellit "stnlk kompleksi" dourur. Ona gre insanolundaki "mal hrsnn" ve "iktidar tutkusunun" kayna buradan gelir.Kur'anda "Kssalarn anas" bir insan (dem) zmlemesi olduuna gre, orada geen "yklmayacak bir mlkn" (Taha: 120) sahibi olacaksnz, "mlke kavuacak/melik olacaksnz" (Araf: 20) ifadeleri ve "Beni ateten onu amurdan yarattn, ben ondan stnm" (A'raf: 12) iddialar bununla ilgidir. Keza bylesi tipler anlatlrken kullanlan "istikbr" (byklenme kompleksi) veya "mstekbir" (byklenme kompleksine kaplan) kiiler de hep bununla ilgilidir, (bkz. 'Kssalarn anas' balkl makale). Yine Kabil-Habil kssas, Karun kssas, Salih'in devesi kssas, Firavun kssas gibi birok kssa "kssalarn anasn" bir ynyle aklamak iin anlatlr. Bu noktada Kur'an yklendirmelerinin "kssalarn anas" ile sk bir isel rgye ve salam bir mantki tutarlla sahip olduunu gryoruz. "Her doan ocuk ile Adem kssas yeniden balar" Yaayan Kur'an ilkesi gereince de tm bu kssalar aslnda hep bizi; seni, beni hepimizi anlatr. Kur'an kssalarnn kahraman, onu o anda kim okuyorsa odur... te bunlardan birisi de Bakara suresinin sonunda geen ve "Nemrud kssas" diye bilinen kssadr. Burada "iktidarn (hegemonyann) tabiat" ele alnr ve "muktedirin (hegomonun) genetii" zlr. "Allah kendisine mlk (iktidar ve mal) verdi diye, brahim ile Rabbi hakknda tartan grmedin mi? Hani bir zamanlar brahim ona 'Rabbim yaatan ve ldrendir' demiti. O 'Ben de yaatr ve ldrrm' diyerek karlk vermiti. brahim 'Allah gnei doudan getirir, hadi sen de batdan getir bakalm' deyince o kfir donakalmt. Allah zalimlere doru yolu nasip etmez." (Bakara: 258) Yani, bir nceki ayette "tauf 'tan bahsedildiine gre, kendisine mlk (iktidar ve mal) verilince byklk kompleksine kap-

larak kendine yabanclaan, brahim 'in memleketi Irak'taki Babil mparatorluunun bandaki Nemrut rneini, "tutlarn "n kimler olduuna dair tarihten bir yaprak olarak dinle: brahim 'in babas Nemrut'un sadk bir memuru idi. brahim byyp olgunluk yana gelince "tevhit ve adalet" arsna balad. Babas onu Nemrut'a ihbar etti. Nemrut, brahim'i huzura ard ve onunla tartmaya giriti. "Yaatan ve ldren benim" diye kstaha bbrlendi. brahim, "Yaatan da ldren de Allah'tr. Sen bir insansn, haddini ama." dedi. Aralarnda iddetli tartmalar oldu... te tutlar byle Allah'a kar diklenirler; "Elimizde mlk (iktidar ve mal) gc var" diye tanrlk taslarlar. Kendilerini de pelerinden gelen halklarn da karanlklara srklerler. te tutlar bunlardr; tanyn bunlar... "Yaatmak ve ldrmek" iktisad ve siyasi olarak hegomonda yklmayacak bir g vehmetmeyi ifade ediyor. nk yaatmak, bilfiil ly diriltmek olamayacana gre insanlara i vererek, altrarak, mal ve paras ile doyurarak ve soluk alp vermelerine (gya) izin vererek yaamalarn salamak demek oluyor. Hegemon, artk yaatann, doyurann, yedirenin, iirenin, giydirenin, barndrann kendisi olduunu sanmaya balyor. Buradan kendine pay kararak "yklmayacak bir mlkn sahibi" olduu vehmine kaplyor. Bylece tanr olduu veya tanrlktan bir gcn kendisine getii zehabna kaplarak irk komu oluyor. "ldrmek" ise hegemonda hem a ve bila brakma eklinde mustaz'aflatrma (zayf brakma/ gten drme) hem de "siyaseten kati" dediimiz yolla istediini yok etme gc vehmettiriyor. Bylece hegomon, rakiplerini gsz drdke veya yok ettike kanla beslenen vampir gibi azmanlayor. "Kendisine mlk verilen kii" yani iktidar ve mal sahibi kii, iinde dinmek bilmeyen aalk kompleksini bu yolla tatmin ettii iin srekli olarak iktidar ve mal (mlk) peinde kouyor. ktidara ve mala (gce) adeta tapyor. Kendinden gsze Nemrud olurken, kendinden daha gl grnce donakalyor. Onun iin brahim'e "stesem seni u an yaatr veya ldrrm; g ben-

NEMRUD I MLK YAZLAR

KISS-ASI

VEYA

HEGEMONUN

GENET

2 7 7

de" derken, "Allah gnei doudan getirir, sende batdan getir bakalm" diyen "daha gl"y grnce donakalyor. "Donakalmak" aslnda daha gly grnce trsmak, gsze Firavunken, daha gly grnce klelemek anlamna geliyor. Bu anlamda g hegomonda temel deer olduu iin ya gcne taptryor, ya da glye tapyor. Glye tapmas, ondan daha gl hale gelinceye kadardr. nk girdii tm ilikiler hegomoniktir. Ya kendi hegomonyasna klece itaat bekler, ya da kurulu hegomonyaya, kendisi hegomon oluncaya kadar klece boun eer. Hegemon veya otoriteryen kiiliin altnda yatan, Alfred Adler'in "aalk kompleksi" dedii eydir. Adler'e gre psikiyatrik bir hastalktan ok psikolojik bir durum olan aalk kompleksi, kiide hegomon davranlar ve abalar eklinde belirir. Yani aalk kompleksini, stnlk kompleksi eklinde gidermeye alr. Her stnlk kompleksinin altnda mutlaka bir aalk kompleksi yatar. stnlk mal ve iktidar ile salanaca iin de hegomon karakter ona ynelir. Demek ki, "Beni ateten onu amurdan yarattn; ben ondan stnm" iddiasnn altnda, derin bir aalk kompleksi yatmaktadr. Bu kyaslamay "Ben zenginim, o yoksul, ben beyazm o zenci, ben Trk'm o Krt, ben erkeim o kadn, ben batlym o doulu..." vs. eklinde de okuyabilirsiniz. Bunlarn hepsinin altnda aalk kompleksi yattn anlamak iin fazla zorlanmaya gerek yok. Bir yanmzdaki malubiyeti (gszl), dier yanmzla galibiyete (gce), bir yanmzdaki aalanmay dier yanmzla stnle evirmeye alyoruzdur. Onun iin hegomonik iliki boyuna gszken g yceltisi, glyken gsz aalamas reten bir totoloji (anlamsz tekrar) oluyor. Oysa olmas gereken gl-gsz (yneten-ynetilen, efendi-kle, zengin-yoksul, zenci-beyaz vs.) reten mekanizmann (mlkn) tabiatn ve onunla ilikiyi sorgulamaktr. Grld gibi mlk, esasen iktidar ve mal sahibi olma etrafnda dnyor. nk bu ikisi arasnda kopmaz bir ba var. brf-i

Haldun yle der. "ktidar mala, mal iktidara gtrr; bu ikisine mlk denir." Gnmzde buna iktisat ve siyaset (ekonomi-politik) deniyor. Kur'an'n ilk Mekk ayetlerinde mlkn (mal ve iktidarn) yani ekonomi-politiin mal (servet, zenginlik) boyutu ncelenerek ele alndn gryoruz. Hatta ie onunla balanyor. rnein daha ilk surede istina ile tautluk arasnda iliki kuruluyor: "nsan mal ve servet zenginliini kendine yeterli grnce taut olur" (Alak: 6-7). Mekkeli tefeci bezirgnlardan bahsederken hep "tuyan etmek/taut olmak" fiili kullanlyor. Bahe sahipleri "Biz zalimletik" diyorlar. "Taut ile hkmolunmay istemek", srf zengindir, mal oktur diye birisinin iktidarn onaylamak demek oluyor. Demek ki, "istina" ve "taut" Kur'an'n ilk kavramlar... stina "ina" kknden gelir ve mal, servet, para sahibi olmak demektir. Demek ki, kii nce mal zengini ( mstani ) oluyor, sonra bununla byklk kompleksine kaplyor ( mstekbir ). Bunlardan kaynaklanan kendinden menkl bir hakla tekiyle "hegemonik" ilikiye girmeye kalkyor. te buna tuyan/taut olmak deniyor. Kur'an'n ilk suresi olan Alak suresi, bylesi bir tipin salt eden bir kulu nasl engellemeye/yasak koymaya ( nehy ) kalktn anlatr. Bu anlamda Kur'an, nazil olmaya, ilk olarak mal ve iktidar sahiplerinde grlen "hegemonik iliki" yi sorgulayp mahkm ederek balyor. "te btn meselem, her meselenin ba!" (N. Fazl). Kur'an'n "La ilahe illallah" (Allah'tan baka tanr/otorite yoktur) veya "La hkme illa lillah" (Hkm koymak/hkmet etmek/egemenlik hakkn kullanmak sadece Allah'a mahsustur) ifadeleri bu anlamda Cemil Meri'in de dedii gibi anarizme yakn durur. nk anari Trke'deki popler anlam ile kuralszlk deil; ynetimsizlik/iktidarszlk ( a-(n ) arche) demektir. nsann insan tarafndan ynetilmesini, popler slamc argmanla kula kul olmay reddetmek anlamndadr. Burada, insanlar arasnda her trden "hegemonik" ilikinin reddi vardr. "llallah" eklindeki kelime-i ahadetin ikinci ks-

2 7 8

I MLK

YAZILARI

NEMRUD

KISSASI

VEYA

HEGEMONUN

GENET

2 7 9

mnda ise insann uymas gereken tek eyin "Allah" olabilecei beyan edilir. Yani insanlar tek yanl hegomonik dayatmalara deil, kendi dlarnda hepsini birden balayacak kurallara uyabilirler. Buna anarist filozoflar "evrensel ahlak kurallar, tarihin ve tabiatn diyalektik yasalar veya gnll szlemelerden doan kurallar" derler. Allah adna ortaya kan ynetimlere/iktidarlara deil; bizzat Allah'n dediine... Evrensel ahlak kurallarn uygulamak adna ortaya kan ynetimlere/iktidarlara deil; bizzat evrensel ahlak kurallarnn kendisine... Tarihin ve tabiatn diyalektik yasalarn uygulamak adna ortaya kan ynetimlere/iktidarlara deil; bizzat tarihin ve tabiatn diyalektik yasalarnn kendisine... Gnll szlemeleri uygulamak adna ortaya kan ynetimlere/iktidarlara deil; bizzat gnll szlemelerden doan kurallarn kendisine... "La ilahe" ite bu araya giren ynetimlerin/iktidarlarn/ otoritelerin (hegemonyann) reddidir. "llallah" da ynetimsiz/iktidarsz/otoritesiz dorudan (ilh) kurallara uymaktr. "Bu nasl olur?" diyecekseniz... 1- Byk, merkez, otoriter ve totaliter hegemonyalar yerine, kk ve yerel topluluklarn kendi kurallarna uyarak yaamas ile... 2- Kurallar uygulamak adna ortaya kan temsilcilerin veya iktidar kullanma yetkisi verilenlerin (kendisine mlk verilmi olanlarn) adil ve salam bir hukuk ile srekli, eletirel, devrimci ve amansz denetimi ile... Aksi halde tabiatnda zaten "bozma" potansiyeli olan mlkn "yaatan ve ldren benim" diyen hegomonlar retip durmas kanlmazdr.

La ilahe illallah ve Lehu'l-mlk bize bu denetimi salayacak bilinci ve dinamizmi veriyor. yle ki, bu bilin ve dinamizm bizi her trden hegomonik ilikiye kar din tutar. Muktedir ve mstani saldrlara kar kalkan olur. Mlkn hegomonik tabiatn deifre eder. Lailahe muktedirin, Lehu'l-mlk de mstaninin panzehiridir. nsan her eyden nce kendine yabanclamaktan kurtarr, muktediri ve mstaniyi hizaya getirir. Tabii bunlar "tarikat virdi" eklinde deil; bireysel ve toplumsal denetimin muharrik gc olarak anladmz takdirde... Gel gr ki, her gn minarelerden bu sz ( lailahe illalah) dinlediimiz halde btn ilikilerimiz hegomoniktir. nk daha doarken zavall domuuzdur ve toplumun btn katmanlarndan ezilerek, aalanarak byrz. Ailede dayak yeriz, baba ve anne tarafndan aalanrz. Askerliimiz dayakla, aalanmayla, kfrle geer. Askere gidip de dayak yemeyenimiz veya kfr iitmeyenimiz yoktur. Hep kahr hep kahrla geer mrmz. Byle olunca ruhumuza sinmi bu hegomonik iklim, ilk frsatta bizde yeniden yeerir. Evlenen karsna "sahip" olmak ister. Gnll nikh szlemesiyle doan, kurallara karlkl uymaya dayal eit bir hayat srdremeyiz. Evlilii alm satm gibi grrz. Satn aldmza sahip olmak tabi ki, hakkmzdr. liki yine hegomoniktir... veren, altrdna "sahip" olmak ister. Gnll i szlemesiyle doan, i ve emek kurallarna karlkl uymaya dayal eitliki bir alma hayat srdremeyiz. iyi satn alnm kle gibi grrz. Onun ekmek kapsyzdr, onun iin de onun sahibi (rabbi) bizizdir. liki yine hegomoniktir... Yneten, ynettiklerinin "sahibi" olmak ister. Gnll toplum szlemesiyle, karlkl rzaya, birbirimizin iine grmeye dayal eitliki bir siyasi hayat srdremeyiz. Ynetileni sr gibi grrz. "Ohaa" diyerek srmz gderiz, onlar doruyu kendiliklerinden bulamayacandan boyuna balans yapar, ayar ekeriz. li-

272

| MLK

YAZILARI

ki yine hegomoniktir... hret sahibi hayranlarnn "sahibi" olmak ister. Hayranlarnn baygn baklar karsnda kendinden geerek kendinde tanrsal g vehmeder. Onlar, etrafnda pervane olmu sinekler gibi grr. Hibir deer ve nemleri yoktur aslnda. Nihayetinde bir inemlik ileri vardr. Biri gider onu gelir. Onlar pervane olduka, hret sahibi insan olmaktan kar. Birbirini aan, gelitiren, zgrletiren, eitliki bir iliki yerine, hegomonik alinasyon (her iki taraf da kendine yabanclatrp insan olmaktan karan efendikle dngs)... liki yine hegomoniktir... Yazar, okuyucularnn "sahibi" olmak ister. Hr tefekkrn karlkl paylam yerine, buyurganlk hkm srer. Yazar eletirmek, yazarn karizmasn sarsacandan grlmemeli ve duyulmamaldr. "Yaznn altndaki o yorumlara nasl izin veriyorsun?" veya "Yanna gelen bir okuru nasl saatlerce dinleyebiliyorsun?" sorusu bu kafay yanstyor olmal... yle ya yazarn sral kkten tanrsal "katna" nasl kabilir ki, okur dediin. nk yazar buyurmak sadece buyurmak iin vardr. liki yine hegomoniktir... Vehasl komutan askerinin, lider partilisinin, ehy mridinin, kanaat nderi cemaatinin "sahibi" olmak ister. Gnll, zgr, eit ve birlikte i yapma yerine yukardan aaya itaat, boyuna itaat isterler. nk komutan askerinin, lider partisinin, ehy mridinin, kanaat nderi cemaatinin mutlak hegomonu ve hatta yaratcsdr. .. Bu kartondan hegemonyalar darmadan eden soru ise "Gnei batdan getir bakalm?" sorusudur. nk bu yle kldan ince, kltan keskin bir sorudur ki, soru soranlarn piri brahim'in dilinden seyfullaha (Allah'n klcna) dnr. Her hegemonu donakaldrp deifre eder, biip atarak yer ile yeksan eder. Her trden hegemonik ilikinin panzehiri bu sorunun altndadr.

CEHENNEM T E H D I T L E R I KIME YNELIK?

"Derileri kavuran ate", "Etleri lime lime dklmek", "rin imek", "Yakt ta ve insanlar olan ate", "Pislik yedirmek", "Zakkum aacndan yemek" vb. korkun azap tehditleriyle karlarz bu ynelik? sahnelerde. Acaba bu sahneler kime Cehennem sahnelerinde neden bu denli fke var? Bu fke kime? Neden bu kadar kzyor Allah? Aada Kur'an'da nuzl srasna gre ilk 23 surede geen 10 cehennem sahnesi okuyacaksnz. Bunlar arada atlama yaplmadan geldii sraya gre dizilmi, aralardaki balantlar gsterilmeye allmtr. Ltfen, herhangi bir nyargya kaplmadan dikkatle okuyunuz. Yukardaki sorularn cevabn, arada benim sylediklerimi dikkate almasanz bile bizzat cehennem sahnelerinin ieriinden kendiniz bulabilirsiniz. 1- lk sahne, ilk sure olan Alak suresinde: "Hayr! Yaptklarna son vermezse Onu alnndan tutup srkleyeceiz.

ALUM Kur'an'da cehennem sahneleri vardr.

2 8 2

| MLK

YAZILARI

CEHENNEM

TEHDTLER

KME

YNELK?

2 8 3

O yalanc ar damar atlam alnndan O zaman arsn Nadiye'yesini Biz de arcazZebani'leri..." (Alak: 15-18) Bu ayetlerde kastedilen "O", tefeci bezirgnlarn o gnk e r balarndan Ebu Cehildi. Nadiye "meclis, kurul" demek, yani Mekke'nin mlk (mal ve iktidar) sahiplerinin topland yer. Zebani ise "intikam alan muhafzlar" demek... 2- kinci sahne, hemen sonraki Mddessir suresinde; "Bana brak doarken yapayalnz olan o adam Zenginliine zenginlik kattm Etrafnda dolanp duran oullaryla nne alabildiine geni imknlar serdiim o adam... Hala gz doymuyor; verdiimden daha fazlasn istiyor. Hayr! O ayetlerimizi inadna inkr etti Ben onu dimdik bir yokua sreceim Dnd, lt, tart Kahrolasca nasl da lp biti Can kasca boyuna hesap yapp durdu evresine baknd, kalarn atp surat ast Sonra srtn dnd ve kstaha bbrlendi; "Bunlar eskilerin masallarndan baka bir ey deil" dedi "Bu bir insan sz, bakas deil" diye diretti Onu atee sokacam Atein ne olduunu bilir misin? O yle bir ate ki geride bir ey koymaz Derileri yakp kavurur..." (Mddessir: 11-29) Burada anlatlan " O " ise Mekke'nin tek ve eiz mlk sahibi diye bilinen Velid b. Muire idi. Bu nedenle kendisine Velid bin Muire el-Vahid deniyordu. Ona nazire yaplarak "O doarken tek (vahid) yarattm adam..." deniliyor. Bu Velid, Kbe'nin yapmnda " Haram para getirmeyeceksiniz" diyecek kadar dindard. Kbe'nin Rabbi'ne inanrd, tavaf eder, cnup olunca gusl abdesti alr ve salt ederdi (Kendince namaz vard). Fakat o mamona (paraya) tapan bir tccar, tefeci bezirgnd. Yoksullar hor grrd. Peygamberimizin yanna yoksul ve kr

biri gelince surat asm ve te tarafa dnm "Yoksul ve kr birisiyle ayn mecliste oturamam" diyerek etesiyle kalkp gitmiti. Peygamberimiz buna ramen ona tebli iin "Dur, neden surat asp kalkyorsun; otur, konualm" deyince gelen ayetlerde "Brak, o umutsuz vaka" dercesine uyarlmt. "Abese" (surat ast) suresi bunun iin inmiti. te o Velid iin burada da ayn kelime kullanlyor: "Sonra surat ast ve baknd" ( summe abese ve besera)... "Dnd, lt, tart, naslda lp biti, boyuna hesap yapp durdu, baknd, kalarn atp surat ast, sonra srtn dnd..." ifadeleri bize tefeci bezirgn karakterini resmeder. Bunlar genellikle tccarlar yapar. Peygamberimizin sylediklerini lp biiyor, " Bundan zarar m ederim, kr m?" diye hesaplar yapyor. Sonunda bu iten zarar edeceini, mlknn paylalacan anlaynca basyor yaftay: "Bu eskilerin masalndan baka bir ey deil..." Ardndan fke patlyor: "Onu atee sokacam. Atein ne olduunu bilir misin? O yle bir ate ki geride bir ey koymaz. Derileri yakp kavurur..." Surenin sonuna doru ise u sahne var: "Sizi atee sokan nedir diye sorulunca yle diyecekler; Biz salt etmezdik (yani) yoksulu doyurmazdk. Gnahkrlarla gnaha dalardk (yani) hesap gnne inanmazdk. Gerein ta kendisi olan lm gelinceye kadar hep byleydik..." (Mddesir: 43-47) Burada da salt (namaz) klmalarnn onlar yoksula gtrmedii, hesap gnne inanmalarnn da gnaha dalmay engellemedii anlatlmak istenir. nk Maun suresine gre bunlar namaz klmaktaydlar fakat bu, iinde yoksul ve yetim derdi olmayan bir namazd. Onun iin de bounayd, ritelistik bir din gsterisiydi. Ahiret inanlar da bounayd, nk gnaha dalmaktan ekinmiyorlard. "nandktan sonra bir ey olmaz" diyorlard ve "Bykler (azizler; ulu kiiler, nceki salih zatlar, onlarn heykellemi putlar) efaat eder" diye dnyorlard. Bunun iin gnaha dalmakta hi bir beis grmemekteydiler... 3- nc cehennem sahnesi de Leheb suresinde gelir:

282

| MLK

YAZILARI

CEHENNEM

TEHDTLER

KME

YNELK?

284

"Kahrolsun Ebu Leheb ktidar, kahrolsun! Mal ve kazanc (zenginlii) onu kurtaramayacak! O alev alev yanan atee atlacak! Kars da odun tayacak Boynundan balanm bir iple" (dii kpek gibi) fkeyi gryorsunuz deil mi? Bunlar Kurann ilk surelerindeki cehennem sahneleri... nce Ebu Cehil'e, sonra Velid b. Muire'ye, imdi de Ebu Leheb e... Hepsinde de zenginlik (mal, iktidar, mlk) ile beraber yoksul ve yetim vurgusu var. Birinciler ikincilere bigne kaldklar iin cehennem ile tehdit ediliyorlar. Kim, kime kar savunuluyor, kim ne ile tehdit ediliyor, dne dne (tertil ile) okuyunuz... 4- Drdnc sahnede cehenneme kimin gireceinin yannda cennet de mjdeleniyor. Yine ayn tema: "Kim saknr, malndan harcar Gzel olan (vermeyi) tasdik ederse Biz ona cenneti kolaylatracaz. Kim de cimrilik eder ve zenginliini kendine yeterli grrse (istina) Ve gzel olana yalan derse Ona da zor olan (cehennemi) kolaylatracaz. Mezara yuvarland zaman mal onu kurtaramayacak. Bize den doru yolu gstermek, Dnya ve ahiretin bize ait olduunu haber vermekten ibarettir Sizi kaynayp kprene kar uyaryorum Ona ancak gnaha batm azgn (aki) girecek Yalan diyen, burun kvran o azgn... Ondan ancak unlar kurtulacak; saknan, Arnp temizlenmek iin malndan veren, Hi kimseden bir beklentisi olmadan Srf Yce Rabbi'ne zlem duyarak veren..." (Leyi: 5-20) Kime cehennem, kime cennet vaadediliyor gryorsunuz de-

il mi? Ltfen tekrar tekrar okuyun. nanamyorsanz baka meallere de bakn. (Ki, birisi bana yle dedi: "nanlr gibi deil; baka meallere de bakmam lazm!") 5- Ve beince sahne: (Atlamyorum, nuzl srasna gre srayla cehennem sahnelerini getiriyorum nnze). "Hayr! Bilakis ksze vermiyorsunuz Birbirinizi yoksulu doyurmaya tevik etmiyorsunuz. Her eye agzllkle saldryorsunuz. Mala mlke gznz doymuyor; ydka seviyorsunuz... Hayr! Yeryz pe pee sarslp parampara olduu zaman, Rabbin ve gleri btn grkemiyle geldii zaman, te o gn cehennem orta yere konacak. nsan anlayacak her eyi ama i iten gemi olacak. Diyecek ki "Keke mrm boa harcamasaydm." Artk o gn Allah'n ettii azab kimse edemez. O'nun kskvrak balad gibi kimse balayamaz... Ama ey vicdan rahat olan kii, sen! Sen dn Rabbine, sen O'ndan, O senden raz olarak. Gir kullarmn iine. Gir cennetime!" (Fecr: 17-30) Cehennemin ve cennetin yolunun ksz ve yoksullardan getii, bunlarla aras iyi olann vicdanen msterih olabilecei, aksi halde yaman bir hesabn ve korkun bir azabn bizi bekledii bundan daha iyi nasl anlatlr? Peygamberimiz bouna dememi, "kszn alamasndan ar titrer." 6- Altnc sahnede ise Hz. sa'nn ncil'de "ki efendiye birden kulluk edemezsiniz, ya Allah'a ya Mamona (para/mal hrs) tapacaksnz" dedii eliik durumun Allah'a kar nankrlk olduu dile getiriliyor ve "mezar" hatrlatlyor. "nsanolu Rabbi'ne kar nankrdr. Ele geirme/mal hrs gzn brmtr. Bilmez mi ki mezarlar deildii zaman Gsler ald zaman te o gn her hallerinden

2 8 6

| MLK

YAZILARI

CEHENNEM

TE H D ITI I RI KM

V0 N M I '

287

Haberdar olduunu Rableri onlara gsterecektir."(Adiyat: 7-11) Ayn uyar hemen sonraki Tekasr suresinde de "o gn her nimetten tek tek hesap sorulaca" ilavesiyle yinelenir. 7- Yedinci cehennem sahnesi ise Kbe etesi elebalarndan tefeci bezirgan Umeyye b. Halef hakkndadr. Bu ksa ayetlerden oluan fragmana "Humeze" suresi denilmitir. "Ka gz iaretleri yaparak alay edenin vay haline! Vay haline o boyuna mal istif ederek sayp durana! Sanr ki mal kendisini ebediletirecek Hayr! O yalayp yutan bir vakuma atlacak Bilir misin nedir yalayp yutan vakum ? Allah'n cayr cayr yanan ateidir yle ki alevleri yrekleri dalayacak Cehennem zerlerine kilitlenecek Yksek kaplar zerlerine kapanacak." (Humeze: 1-9) Sure btnlnden de anlalaca gibi burada alay etmek, ka gz iareti yapmak, malna mlkne gvenerek yoksullarla, zayflarla, aresizlerle yaplan alay oluyor. Mal biriktirmekten ve bunu dnp dnp tekrar saymaktan ( ellez cemea mlen ve addedehu) yani altn ve gm "ngrts" veya para "hrts'ndan tapnrcasna zevk alan zavall ve fakat kstah zenginin alayc kibri resmediliyor. 8- Sekizinci cehennem sahnesi, yle bir eyin (cehennemin) olacana inanmayan, byle bolluk ve refah iinde, zevk-u sefa srerek ebediyen yaayacaklarn sanan kstah zengin kodamanlar tokat gibi arpmakta: "Kaacanz, snacanz bir yer yok Alev alev yanan al rp gibi, Her yana kvlcmlar salacak, Nar gibi kpkrmz kesilecek (cehennem). O gn yalan diyenlerin vay haline! te o gn dilleri tutulacak, zr dilemelerine bile izin verilmeyecek, O gn yalan diyenlerin vay haline!

te bu sizi ve ncekileri toplayacamz ayrma gndr, Varsa bir son hamleniz, haydi gsterin de beni atlatn, Patlayncaya kadar yiyin; sefa srn biraz, siz gnaha bat mlar! O gn yalan diyenlerin vay haline!" (Mrselt: 31-40, 40-47) 9- Dokuzuncu cehennem sahnesinde, Kalem suresinde Bahe sahipleri kssasndan hemen nce vasflar hayra/vermeye engel olan ( mennin lil'l-hayr), saldrgan/zorba ( mu'tedin ) olarak betimlenen tefeci bezirgn Velid b. Muire tekrar ve fakat bu kez yaptnn Allah'a irk komak olduu sylenerek cehennemle tehdit edilir. Oradaki tabirin ayns (hayra/vermeye engel olan) burada da kullanlr. (" Hayr " kelimesi Trke'de de kullanlr ve "teki" iin bir ey yapmay/vermeyi ifade eder; "Hayrn gr", "Hayrsz evlat", "Hayrda yarmak", "Hayr ileri", "Kendine hayr yok" vb.) "Allah tn, atn cehenneme her inat nankr, Hayra/vermeye engel olan, phe yayan saldrgan zorbalar, yle ki (byle yapmakla) Allah ile beraber Baka bir tanr edinmi olanlar Atn iddetli azap iine!' der. Arkada 'Ey Rabbimiz onu azdran ben deildim, Fakat o sapkla dt" der. Allah 'Huzurumda ekimeyin Ben, size nceden uyar gndermitim Benim katmda sz deitirilmez Ben kullara zulmedici deilim' der. Ogn cehenneme 'Doldun mu?'deriz. O da 'Daha var m?' der." (Kafi 24-30) 10- Birka sure sonraki Hakka sresindeki blmde, "Malm beni kurtaramad" (ma ana anhu malihi) diyerek Leheb sresindeki Ebu Leheb'e, "Yoksulu doyurmaya tevik etmiyordu" (ve layehuzzu ala ta'ami'l-miskn) diyerek de Maun suresinde salt ettii/namaz kld sylenen Ebu Cehil'e gndermede bulunur. Dahas bunlar Allah'a inanmamakla e tutar. Bylelerini iren yiyeceklerden baka bir eyin olmad cehennem ile tehdit eder: "Sicili bozuk kana gelince;

TABIAT AYETLERI KIME YNELIK?

"Gkten su indirmek... Topra ekmek... zm balar, yonca tarlalar, zeytin aalar, hurmalklar, yemyeil ayrlar, ormanlar, meyveler, develer, sekiz ift sr... Gece ve gndzn birbiri ardnca gelmesi, k saan gne, parlayan ay, ldayan yldzlar vs. Btn bu tasvirlerin "Yerde, gkte, tende, canda bir Yaratan sezdirtme "ye ynelik olmakla birlikte "mlk" arzusuyla yanp tutuanlarn "sahiplenme hrs "n krmaya ynelik olduunu gryoruz. nk bu tr tasvirlerin ardndan genellikle u deimeyen 'replik' gelir: "Gklerin ve yerin mlkiyeti Allah'a aittir." (Ve lillahi mulku's-semevti ve'l-arz). Aada nzl srasna gre 5 tabiat (doa) tasviri yapan ayet fragman (blm/paras) okuyacaksnz. Ayetlerin ncesi ve sonrasna (siyak/sibak), getii yerlere, kime ve ne iin sylendiine baktmzda esas hitabn "topraa, suya, atee, aaca, ormana, hurmaya, zme, deveye, koyuna, sra..." velhasl doyumsuz bir ihtirasla yere ge sahip olmak isteyenlere ynelik olduunu greceksiniz... 1- lk tasvir (betimleme) Abese suresinde: "Bir baksn insan yediklerine

ALUM Kuranda tabiat (doa) tasvirleri yapan ayetler vardr.

2 9 2

| MLK

YAZILARI

TA B A T

AYETLER

KME

YNELK?

Suyu nasl bolca indirmekteyiz Sonra topra srp ekmekteyiz Orada nasl tahllar yetitirmekteyiz zm balar... Yonca tarlalar... Zeytin aalar... Hurmalklar... Yemyeil ormanlar... Meyve ve ayrlar bitirmekteyiz Btn bunlar sizin ve hayvanlarnzn faydalanmas iin." (Abese: 24-32) Sure btnlne baktmzda, muhatabn, yoksul ve kr birisi geldi diye surat asp te tarafa dnen ve onunla ayn mecliste oturmak istemeyen, Mekke'nin tek ve esiz zengini diye bilinen ve bu nedenle de el-Vahid diye anlan Velid b. Muire el-Vahid (ve taifesi) olduunu grrz. nk Velid'in geni topraklar, oradan elde ettii ambarlar dolusu tahllar, zm balar, yonca tarlalar, zeytin aalar, hurmalklar, meyve veren baheleri ve ayrlar, allara dizdii develeri, srlar ve bol miktarda "kenz" edilmi yani biriktirilmi/hazine haline, gelmi nakit paras (altn ve gm) vard (Razi). te o Velide deniyor ki, "Mlk Allah'ndr. Btn bunlar senin deil. htiyacndan fazla mal biriktirip onunla Mekke'de egemenlik kurmusun. Bunlarda yoksullarn ve ihtiya sahiplerinin "hakk" vardr. Allah'n topran, suyunu, zeytinini, hurmasn ambarlara; devesini, koyununu, srn da allara ymsn! Bunlar sen mi yarattn ki, sahipleniyorsun?" Asl mesele bu. Yoksa bu tabiat tasvirleri Mekkeli mrikleri Allah'a inandrmaya ynelik deildi. Zaten yerleri ve gkleri kim yaratt diye sorulduunda "Allah" demekteydiler. Allah'n bir ve tek olduuna da inanmaktaydlar. Fakat Allah'n toprana, suyuna, zeytinine, hurmasna, devesine, koyununa sahiplenmekte ve "Bunlar bizim, bakasna vermeyiz" demekteydiler. Haclarn iinde put dolu Kbe'ye getirdii hediyeleri, kolyeleri, mcevherleri, develeri, srlar, koyunlar aralarnda lemekteydiler. Yoksa putlarn tatan tahtadan yapma eyler olduunu biliyorlard. Bu tefeci bezirgnlarn hibirisi zrcahil deildi. Ebu Sfyan drt dil bili-

yordu... 2- kinci tabiat sahnesi Kaf suresinde; "Tepelerindeki ge bir baksnlar, Onu nasl da yapp sslemiiz, hibir gedii yok. Altlarndaki yeryzne baksnlar, Nasl dayayp salam dalarla donatmz, zerinde her cinsten gzel bitkiler bitirmiiz. Vicdanndan gelen sesi grebilecek, zn hatrlayacak her kulun, O'naynelip ibret almasn salamak iin. Baksnlar salkm salkm meyveleriyle Uzayp giden u hurma aalarna... Btn bunlar kullara rzk olsun diyedir." (Kaf: 6-11) Yani gkten inen su, yerden biten bitkiler, salkm salkm meyveler, uzayp giden hurma aalar, balar, baheler... Btn bunlar Allah'n kullar iin yaratt rzklardr. be tefeci bezirgnn elinde tekelleemez. inizden zenginler arasnda dnp dolaan bir metaya dnemez, snf fark yaratarak imtiyaz arac haline gelemez. Bu trden tabiat tasvirlerinin gnmz iin ne anlama geldiini anlamak istiyorsanz u haberi okuyun: "Peru'da ABD ile serbest ticaret antlamas erevesinde, Yamur Ormanlar zelletirilecek. Topraklar ve su kaynaklar ile Petrol, Tarm, Doalgaz, Kereste ve Madenler konusunda ABD irketlerine geni imtiyazlar verilirken, Petrol ve Doalgaz aramalarnda da geni yetkiler veriliyor. zelletirmeler Peru Yamur Ormanlarnn % 72sini kapsyor. Bunlara kar kan Peru'lu yerliler sokaklara dklerek protestolara baladlar. Gsterilerde 25 "Kzlderili"yerli hayatn kaybetti..." Dahas, geenlerde bir haber de ABD'de bir irketin "gkten yaan yamuru" zelletirmeye kalktn okumutum. Kur'an'n Mekke'li mlk sahiplerine verdii ilk mesajlar, Mslmanlar Kitab'n zerine yatp horul horul uyuduundan amzda Peru'lu Kzlderililerin vicdannda tecelli ediyor demek... nk siz -stelik elinizin altnda Kitap olduu halde- uyursunuz

MLK

YAZILARI

TABAT

AYETLER

KME

YNELK?

2 9 5

fakat insanln vicdan uyumaz. Mutlaka bir yerden, bir ekilde skn eder. "O her an bir i ve olutadr..." Kur'andaki doal hayat tasvirlerinin ne iin yapld ve gnmzde bunun ne anlama geldii sanrm anlalyor. Bu tasvirler bilimi onaylamak iin yani gkten bahsediyorsa astronomi, yerden bahsediyorsa jeoloji, hayvanlardan bahsediyorsa zooloji, bitkilerden bahsediyorsa botanik bilgileri vermek iin deildir. inde evrenin saysal ifreleri filan da sakl deildir. Bilakis insanolundaki "sahip olma hrsn" ve "mlk kibrini" krmak ve btn bunlarn sahibinin Allah olduunu hatrlatmak iindir. "Lehu'l-mlk "n anlam budur. Kssalarn anasndaki "vesveselerin anas" neydi? "Yklmayacak bir mlke kavuacaksnz" (en tekne melekeyn/mulk-i layebl)... (A'raf: 20, Taha: 120) 3- nc tabiat sahnesi, yurdum insannn mezar kasidesi haline getirdii Ya-sin Suresi'inden. Blmn son ayetine dikkat edin, tasvirler nereye balanyor gzlerinizle grn: "l toprak onlar iin bir ayettir. Biz l topraa hayat vererek rnler kardk, ondan yiyip duruyorlar. Orada hurma baheleri ve zm balar yetitirdik, iinden pnarlar fkrttk. Btn bunlar kendi elleriyle ileyip rn elde ederek yesinler diyedir. Bu krszlk neden? Ycedir, esizdir O. Her eyden iftler meydana getiriyor; yerin bitirdiklerinden, kendilerinden ve daha bilmeyecekleri neler, nelerden. Gece de onlar iin bir ayettir. Ondan gndz ekip karrz, bir de bakarlar ki karanlkta kalvermiler. Gne de onlar iin bir ayettir. Kendi yrngesinde akp gidiyor. te bu gl ve her eyi bilenin belirledii doadr. Ay da onlar iin bir ayettir. Ona da bir takm menziller tayin etmiiz, dner dolar eri bir hurma dal eklini alr. Ne gne aya yetiebilir ne de gndz geceyi geebilir. Hepsi de uzayn iinde yzer dururlar. Ykl gemilerin insanlar tayp durmalar da onlar iin bir ayettir. Ve byle daha nice binekler yaratmamz da onlar iin bir

ayettir. Mstahak grrsek onlar denizde boabiliriz, bu takdirde imdat seslerine ne gelen olur, ne de kurtaran. Ancak sevgi ve merhametimizle kurtulup yaamlarm biraz daha uzatabilirler. Hal byleyken onlara "Gemite olanlardan ibret alp gelecek iin hazrlanarak Allah bilinciyle yaayn ki zerinize sevgi ve merhamet yasn" dendii zaman aldr etmediler. Zaten Rablerinin ayetlerinden hi birine aldr etmediler, hep yz evirip durdular. Onlara "Allah 'n size rzk olarak verdii eylerden bakalar iin harcayn" denildii zaman, o kfirler, iman edenler iin yle dediler: "Allah isterse onlar doyurur, biz mi doyuracaz onlar? Siz dpedz saptmsnz, baka bir ey deil?" (Ya-sin: 33-47) Demek ki, bu ihtiras sahipleri topraa, rne, hurma ve zm balarna, pnarlara, ovalara, yamur ormanlarna, yerin bitirdiklerine, geceye, gndze, aya, yldzlara, ykl gemilere, denizlere, akarsulara, ksacas her eye sahip olmak isterler. Btn bunlara sahip olduktan sonra da "Allah'n size rzk olarak verdiklerinden bakalar (yoksullar, muhtalar, mahrumlar) iin harcayn" dendiinde "Allah isterse doyurur onlar, biz mi doyuracaz" derler. Tabi varlklara (retim aralarna) doyumsuz bir ihtirasla sahiplenirken bunlarn yaratcsnn ve sahibinin Allah olduu hatrlarna gelmez, ama "verin" denince Allah akllarna gelir ve "O verse ya" derler... 4- Drdnc tabiat tasviri Fatr suresinden. Blmn sonunda sz nereye balanyor dikkat edin, yine ayn ey: "Allah n yukardan su indirip onunla rengrenk meyveler bitirdiini, Dalar beyaz, krmz, siyah ve rengrenk desenlerle bezediini grmyor musunuz? nsanlarn, srngenlerin ve hayvanlarn da Ayn ekilde rengrenk olduunu grmyor musunuz? Kullar arasnda ancak ilim sahipleri (ulema) Allah'n korku ve titremesini ilerinde duyarlar. Allah gldr, balaycdr; bundan hi pheniz olmasn.

282

| MLK

YAZILARI

CEHENNEM T E H D T L E R

KME

YNELK?

296

Allah'n kitabm okuyup ardnca gidenler, Namaz can gnlden klp Kendilerine rzk olarak verdiimiz eylerden gizli ve ak verenler, Asla zarar etmeyecek bir alveri yaptklarn umabilirler. nk Allah, mkfatlarm kendilerine tamamen dedikten baka, Engin cmertliinden onlara daha fazlasn verecektir. nk O hem balayan, hem de krn karln bolca verendir." (Fatr: 27-30) Demek ki, ilim sahipleri (ulema) gkten inen suyun, rengrenk meyvelerin, siyah, krmz, beyaz dalarn, insanlarn, srngenlerin ve hayvanlarn yani topyekn tabiatn (doann) bilgisine sahip ,olanlardr. nk kbal'in dedii gibi tabiat "Allah'n davran'dr. O'nun davran (tabiat) ile sz (vahiy) arasnda eliki bulamazsn. Dahas ilim sahipleri (ulema) hem tabi varlklarn bilgisine sahip olanlar hem de btn bunlarn yaratcsnn ve sahibinin Allah olduunu bilenlerdir. Bu nedenle Allah'a kar korku ve titreme iinde olurlar. Allah'n (kevn ve kavl) Kitabn okurlar ve ardnca giderler. Namaz cn gnlden klarlar, kendilerine verilen rzktan gizli ak infak ederler. Btn bunlarn sahibinin kendileri olduu kibrine kaplmazlar, paylarlar, blrler. Allah da bylesi bir krn karln bolca verir. Demek ki "kr", yemei tka basa yedikten sonra gerinerek "Elhamdlillah" ekmek deildir. Bizzat ve bilfiil vermek, blmek, paylamaktr. Gizli ak infak etmektir. Hz. sa'nn dedii gibi "Siz Ferisiler bardan ve taban dn temizlersiniz, ama iiniz agzllkle ve ktlkle doludur. Ey aklszlar! D yapanla ii yapan ayn deil mi? Siz yemei bakasyla bln o zaman sizin iin her ey ykanm olur (kr budur). Ama vay halinize Ferisiler! Siz nanenin, sedefotunun ve her tr sebzenin ondaln veriinizde adalet ve merhameti ihmal edersiniz. Ondalkla uraacanza asl bunlar yerine getirmeniz gerekirdi." (ncil, Luka: 11: 37-47, Matta: 23: 1-36, 12: 38-40).

5- Beinci tabiat tasviri Vaka suresinden: "Sizi biz yarattk, hala kabul etmeyecek misiniz? Attnz o meniyi hi dndnz m? Onu siz mi yaratyorsunuz, yoksa yaratan biz miyiz? Aranzda lm biz takdir ettik. Bizim nmze geilemez. Varoluunuzu deitirmek ve bilemeyeceiniz bir yaratlla Sizi yeniden var etmek zereyiz. Madem ilk yaratl biliyorsunuz O halde bu dncesizlik neden? Topraa ektiiniz tohumu hi dndnz m? Onu siz mi bitiriyorsunuz, yoksa bitiren biz miyiz? Hi pheniz olmasn, stesek onlar ere pe evirirdik de aznzda yle geveler dururdunuz: "Eyvah mahvolduk. Gitti her ey elimizden!" Peki, itiiniz suyu hi dndnz m? Buluttan onu siz mi indiriyordunuz yoksa indiren biz miyiz? stesek onu iyice ac ve tuzlu yapardk. Bu krszlk neden? Peki, tututurduunuz atei hi dndnz m? Onun aacn siz mi yaptnz, yoksa yapan biz miyiz? Biz onu hem bir hatrlatma, hem de l yolcularna faydal kldk. O halde Rabbini o byk adyla an ve ycelt! (Vaka: 57-74) Grld gibi burada da drt temel tabi varlk (insan, toprak, su, ate) tasvir ediliyor. Bunlarn yaratcsnn ve sahibinin Allah olduu resmediliyor. Sahip olma ihtiras ile yanp tutuan mlk sahiplerine soruluyor: Bunlar siz mi yarattnz ki, sahip olmaya kalkyorsunuz? Bunlar kimsesiz insanlar (l yolcular) faydalansn diyedir. Hz. Peygamber'in " ey ortaktr: Su, ate ve mera (toprak)" (Ebu Davud; Buyu', 3016; bn Mace; Ahkm, 2463) buyurduundan da anlalaca gibi bunlar almn satmn ve mirasn konusu olamazlar. Yukarda geen "Mahrum brakldk" (yani gitti her ey elimizden), "Rabbinin yce adn tebih et" (Keke tebih edenlerden olsaydk) ifadeleri, Kalem sresindeki Bahe sahipleri kssasndaki ile ayndr.

MLK

YAZILARI

TABAT

AYETLER

KME

YNELK?

299

Burada tebih, eline 99'luk tebih alp sub sub sub tebih ekmek deildir. Bahe sahiplerinin "Keke tebih edenlerden olsaydk" ifadelerinden de anlalaca gibi "Bahenin rnlerinden yoksullara verseydik, bylece Allah' tebih etmi olsaydk" demektir. Keza topran (yerst zenginlikleri/tarm rnleri), suyun (deniz rnleri) atein (yeralt zenginlikleri/petrol/doalgaz) sahibinin Allah olmas, hammaddesini yaratan dorudan "Allah" olduu iin "herkese" ( en-Ns ) aittir demek olur. Dolaysyla bunlara kiiler sahiplenemez, dier kiileri bunlardan mahrum brakamaz. Aksi halde "Bir gn sabah kalktnzda mahrum braklann bahe sahipleri gibi kendiniz olduunu anlarlarsnz da i iten gemi olur" manasna gelir... lgintir, Kur'an'n " tebih " ve "irk" kavramlarn ilk bahe sahipleri kssasnda kullandn gryoruz. Kur'an'n sinirleri alnp, ekonomi-politik vurgusu yok edilip tapnak kitabna dntrld ve bir "l metin" haline getirildii iin bu kavramlarn esasnda Allah'n mlkne ortak olmak, Allah'n mlknden aldn iade etmek, zerinde fazlalaan geri vermek (zek, afv), karlksz kredilemek (kard- hasen-kredi), fazla olan ( rib/rebve) reddetmek, fazlalaan vererek tketmek, azaltmak (infk), btn bunlarn "doru olan tasdik/szn namusu" adna (sadaka/sdk iin) yapmak ile ilgili olduu unutulmutur... Dnn... Allah'a inanan bir halka tabiat tasvirlerinin yani yerdeki ve gkteki nimetlerin sralanmasnn manas ne olabilir? Yeri ve g yaratann; topra, suyu, atei, tarlalar, balar, baheleri, meyveleri, hurmalar, develeri, srlar vb. yaratann Allah olduunu gstermek mi? "Btn bunlar kim yaratt" dendiinde zaten "Allah" demiyorlar myd? (Lokman: 25, Zumer: 38, Zuhruf: 9, 87) Hl da yle deil mi? En azndan insanln % 95'i yle deil mi? Tevhid, yerde ve gkte Allah'n "bir" olduu ile ilgili deil; bila-

kis yerde ve gkte mlkiyetin sahibinin "bir" (ehad) olduu; bunun blnmez, paralanmaz, ortak kabul etmez bir "btn" (samed) olduu ile ilgilidir. Ve bu birlik ve btnlk Allah d dnyada grnr bir nesne olmad iin insanlarn dnyasnda en-Ns'ta (insanlarn tm) tecelli eder. en-Ns'ta mlkiyet birilerinin elinde toplanr, enNs m geri kalan da bundan mahrum braklrsa birlik ve btnlk paralanm, en-Ns'a (Allah'a) irk koulmu olur. Onun iin Kur'an tevhidin zne "Lehu'l-mlk" koyar. Bunu kardnz zaman Allah yerle; tarihle, tabiatla, hayatla ilikisi olmayan, Aristo'nun Muharrik-i Evvel'i gibi soyut bir teoloji nesnesi haline gelir. Oysa Kur'an'n Allah' "Dipdiri yaam kayna (Hayy) ve Yarattklar zerinde titreyen (Kayyum)" deil miydi?

KAPITALIZME PANZEHIR IKI SURE

UR AN DA nuzl srasna gre 16. ve 17. srada yer alan iki sure var ki, ele ald konu itibariyle ilkini "kapitalizmin", ikincisini de "abdestli kapitalizmin" panzehiri olarak gryorum. Bunlar "Teksiir" ve "Mun" sureleridir... Gayet ksa olan bu surelerin nuzl srasnda pepee yerletirilmesi de ilgin. Bu surelerin ilki ( Teksr ) insandaki ruh kkne inerek kapitalizmin "asln", ikincisi de (Mun) onu abdest ve namazla (salt) merulatrmaya alan "fasln" deifre eder. Her ikisini birden zirru zeber eder. Bakn nasl... "Bir zenginlik/oaltma yardr (teksr) oyalanp duruyorsunuz. Mezarlarnza girinceye kadar sren bir oyun ve oyna... Fakat hayr! Yaknda bileceksiniz. Fazla uzak deil; ok yaknda bileceksiniz. Evet, daha derinden bakabilseydiniz Atee yuvarlanmakta olduunuzu grrdnz. Kendi gzlerinizle onu apak greceksiniz. O gn her nimetten bizzat sorgulanacaksamz..." (Teksr:
1-8)

3 0 2

| MLK

YAZILARI

KAPTALZME

PANZEHR

SURE

3Q3

Tekasr: Szlkte [K-S-R] kk mastar olarak "ok olmak, oalmak" demektir. Mal ok olmak, zengin olmak, madd durumu iyi olmak ( iksr ), oaltmak, teksir etmek, oka yapmak, oklatrmak (teksir), oalmak, artmak, remek, tremek (teksr), ok olmasn istemek (istiksr), daha ok, en ok (ekser), ounluk, galibiyet (ekseriye), ok (kesr, kesir), okluk, fazlalk, bolluk (kesret), ok konuan, geveze ( miksr) kelimeleri bu kktendir... Surenin ismi de olan teksr, burada "makam, mal ve servet okluu ile vnmek" demektir. Araplar, kiilerin veya kabilelerin karlkl zenginlik ve servet yarn ifade iin "teksral-qavmu teksran" derlerdi; tabir buradan gelmektedir (Razi). Trke'de "zengin" kelimesi Farsa "kymetli, ssl, pahal, deerli ta" demek olan seng'den geliyor. Bu anlamda zengin (sengir) kymetli, pahal eyalar olan, mal ok olan demektir. Teful babndan gelen teksr kelimesi de bu anlamda bir eyi karlkl yapmay ifade ettii iin "zenginlik yarna girmek" dediimiz manay artrr. Keza "hret yar, tketim lgnl, mal mlk hrs" deyimleri de bu cmledendir. te yandan teksr kavram amzda "kapitalist yar" denilen eye tekabl etmektedir. nk kapital eldeki anaparay (sermaye) oaltma, artrma, biriktirme demektir. Kapitalizm de, sermayeye dayanan, onu oaltmay (kr) yegne gaye bilen, sermayedarlarn retim aralarnn sahibi olduu, alm satmn srf zenginleme ve kr maksadyla yapld, biriktirme ve oaltma dnda hibir deerin geer ake olmad, bu iktisat grnn toplumsal deer haline geldii dzen demektir... Surede geen ayetlere tek tek bakalm... "Bir zenginlik/oaltma yardr (teksr) oyalanp duruyorsunuz. Mezarlarnza girinceye kadar sren bir oyun ve oyna..." Yani: okluk, zenginlik, mal, mlk, an hret yarna girmisiniz; oyalanp duruyorsunuz. Mezarlarnza girene kadar bunlarn lgnca peinden koturuyorsunuz. Hatta yle ki, mezarlarnzn okluu ile bile yara giriyorsunuz. Diyelim ki, siz zengin ve kar konulmaz bir gcn, ann, hretin sahibisiniz. Ne fayda-

s var bunun? Bir gnle girmedike, bir yoksulu doyurmadka, bir kszn ban okamadka, vermedike, paylamadka ne faydas var bunun? lnce yannzda m gtrecekseniz? Malnz, mlknz mezara sacak m? annz, hretinizi mezarnzn bana byk harflerle yazsanz ne olur? Mlkn gerek sahibinin Hayyu Kayyum olan Allah olduunu (lehu'l-mulk) grmyor musunuz? Bu doymak bilmez ihtiras neden? "Fakat hayr! Yaknda bileceksiniz. Fazla uzak deil; ok yaknda bileceksiniz." Yani: Eyann gerisindeki manay grebilseydiniz, grnene (meta'ya) taklp her eyi bundan ibaret sanmasaydnz ezeli ve ebedi gerekliin ne olduunu grrdnz... Her ey toz toprak olup gittikten sonra da yaayann ve yaayacak olann kim olduunu anlardnz... "Evet, daha derinden bakabilseydiniz. Atee yuvarlanmakta olduunuzu grrdnz. Kendi gzlerinizle onu apak greceksiniz..." Bu ayeti iki ekilde yorumlamak mmkndr: 1- Uhrevi adan: "Bu bencilliin, a gzlln, zenginlik yarnn, mal mlk hrsnn, sizi cehenneme yuvarlamakta olduunu grrdnz." 2- Dnyevi adan: "Bu benciliin, a gzlln, zenginlik yarnn, mal mlk hrsnn, hayat ekilmez hale getiren bir ihtiras yarna, alma, rpma, alp satma dnda hibir insani deerin kalmad vahi bir pazara dntrdn, kendi ellerinizle yarattnz bir ate emberinin/kaosun/kirizin iine doru yuvarlanmakta olduunuzu grrdnz..." "O gn her nimetten bizzat sorgulanacaksnz." Yani: Her nimetten, her emanetten sorguya ekilecekseniz; zenginlikten, maldan, mlkten, andan, hretten, makamdan, mevkiden, yediinizden itiinizden, oturduunuzdan kalktnzdan, hepsinden tek tek hesaba ekileceksiniz. Bunlarn hesabn vermeden lmeyeceksiniz, diyelim ki ldnz, tekrar diriltilip mutlaka hesabn verecekseniz! Hi kimse bunlarn hesabn vermeden

302|M L K

YAZILARI

KAPTALZME

PANZEHR

SURE

3Q5

mezara girip kendini unutturamayacak. Cennete de giremeyecek! Ey "Bu benim, sendeki benim" diyenler! Ellerindekini paylamayan, ydka yan, biriktirdike maranlar, iyi dinleyin! Kavmin zenginlikten marm ileri gelenleri kulak verin! Hi birisi sizin deil! Mlk Allah'ndr ( Lehu'l-mlk). Varlk Onundur. Kiracsnz siz, ev sahibi deil. Yolcusunuz siz, hanc deil! Grld gibi ayetler bir ekonomi-politik eletiriden ziyade psiko-metafzik eletiri yapyor. Ekonomi-politik bir sistemin insan ruhundaki kklerine iniyor. nk insan ruhunda kkleri olmadan hibir sistem ayakta duramaz. Mekk ayetlerin genel zellii budur zaten. Medine'ye gelince ise sistem vaaz ve kurallar balar. Ama iin nce insan ruhundaki kklerine inmek ve oray kurutmak gerektiinden buradan balyor. Zaten bir dinden beklenen de esasnda bu deil mi? Kapitalizmin kurucu babalarndan Adam Smith 1776'da yazd "Milletlerin Zenginlii" adl kitabnda Kapitalizmin insan ruhundaki kklerinin bencillik ve a gzllk olduunu syler. Ve bunun her ne kadar ahlaken bir dklk gibi grlse de toplumsal fayda asndan yararl olduunu, bylece bencil karlar peinde a gzlce koan insanlarn piyasay canlandraca ve bu sayede bolluk olacan syler. Madem Kapitalizmin insan ruhundaki kkleri budur, o halde ie ilk nce buradan balanmaldr. Bunun iin kapitalizmin panzehiri, Teksr suresinde yapld gibi nce psikolojik-metafzik eletiridir. Bunu es geen, dahas bu konuda birikimi, donanm ve dili bulunmayan Marksizm son derece yetersiz ve gdk kalmtr. Marx'n ekonomi-politik analiz ve eletirisi ise yeniden retilmek kaydyla iyi bir balangtr. Mun suresinin ise hemen sonra geldiini gryoruz. Bu sure de kapitalizmi dinle merulatrmaya alan namazl-niyazl, abdestli kapitalizmin panzehiri... "Dini yalanlayan grdn m? ksz hor grr, Yoksulu doyurmaya tevik etmez.

O namaz klanlarn vay haline! Onlarn kld namaz botur (shun), Gsteri yapyorlar. En kk yardma (mun) bile mani oluyorlar." (Maun: 1-7) "Mun", szlkte [A-V-N] kk mastar olarak "yardm etmek, orta yal olmak" demektir. Orta yal olmak (avn), yardm etmek (ine), yardmc (muvin), yardmlamak, el birlii etmek (tevn), yardm istemek (istine), yardm, destek, medet (avn), ikramiye, burs, destek (ine), kooperatif (tevuniyye), yardmsever, insanlara yardm eden (mi'vn), kk yardm (mane) kelimeleri bu kktendir... u halde mun "en tabi ihtiya maddeleri" anlamnda "kk yardmlar" demektir. Yani let, edevat, kap kaak, ekmek, tuz vb bir insann dier insana vermekte hi bir-beis grmemesi gereken yardmlar manasnda. Anlam olarak "Komu komunun klne muhta" dediimiz manay artrr... Dikkat edilirse Kur'an "almay" deil, srekli olarak "vermeyi" tevik ediyor. Yani insanlara "htiyalarnz iin yardm isteyin" demiyor, "htiyac olanlara yardm edin" diyor. stemek sz konusu olunca Fatihada getii gibi "Ancak senden yardm isteriz" (iyyake nesta'in) dedirtiyor ve Allah'tan bakasndan istemeyi ok gryor. Ama vermek sz konusu olunca zekt, sadaka vs. hepsini srarla tlyor, tevik ediyor. "Veren el alan elden stndr" deyiinde getii gibi alan deil srekli veren el olmak... sterken Allah'a, verirken insanlara ynelen bir kiilik... Kendini muhta durumda olmaktan kararak kendi ayaklan zerinde duran, insanlara yk olmayan, bilakis yk stlenen, omuzlayan, paylaan, blen, zgr, bamsz, onurlu kiilikler... Kapitalizmde yardm (mun) dmanl vardr. En azndan kapitalizm tutarl olmak istiyorsa byle olmak durumundadr. Bunu en iyi liberal kapitalizmin bir dier kurucu babas Herbert Spencer "Devlete Kar nsan" adl kitabnda yle ifade eder; "En uygun olann hayatta kalmas srecine "mdahale" hem bo-

302|M L K

YAZILARI

KAPTALZME

PANZEHR

SURE

3Q7

una hem de zararldr. Tabi ayklanmaya mdahale toplumun btn olarak standartlarnn dmesine sebep olur. Bu adan insann aclarna engel olunmamaldr. nk aclarn ou tedavi edicidir; acy nlemek aslnda ifay nlemektir. Devletin aclar nleme, yoksullara yardm etme gibi faaliyetleri, gnden gne halkta devletin kendilerine nasl olsa bakaca dncesini dourur. Bylece giriim ve teebbs ruhunu kaybederler... Toplumda ktlk, kurumlarn artlara uyum salamamasnn sonucudur. Bitkilerin verimsiz toprakta elimsizlemesi veya souk iklimlere tandnda hepten kurumas, ilke olarak, bir adamn evreye uyum salayamamasndan farkszdr. Yalanm ve zayf dm bir hayvan, hakl olarak avc hayvanlar tarafndan ldrlr. Aslnda bu tr bir lm bakmdan iyidir; Yal hayvan yava ve ac veren bir lme terk edilmekten kurtulmu olur... Arkadan gelen daha gen kuak hayvanlarn n alm olur... Avc hayvanlar yal ve sakat hayvanlar ldrmekten mutluluk duyarlar... u halde insanlar da tabiattaki bu evrim kanununa tabidirler. Evrim yoluyla ayklanma iyinin ortaya kmas iin sert, acmasz ve fakat hayrl bir sretir..." Demek ki, yardm ( mun ) bouna bir abaym... Tam da bu nedenle, bize, boyuna mun bilinci alamak isteyen bu ve benzeri sureler ister vahisi, ister evcili olsun Kapitalizmin panzehiridirler ve onunla asla uzlaamazlar. Tabii buradaki munu "dilenciye atlan be kuru" veya "yoksulu zenginin insafna brakma" olarak anlamamak gerekir. Aslnda burada yaptrm ifade eden bir sistem vaaz vardr. "Sosyal adalet" politikalar tamamen buradan kar... Devam edelim... "Dini yalanlayan grdn m? Yani: Allah'n dinini; hkmn, adetini, cezasn, mkafatn, yargsn. Btn bunlar ifade eden yola girmeyi, (O'na itaat etmeyi, tabi olmay) reddedeni, inkr edeni, buna kar kan gryor musun, ite o var ya o?

"ksz hor grr, yoksulu doyurmaya tevik etmez." Yani: Bylesi tiplerin karakteri udur; ksz hor grr, yoksulun halinden hi anlamaz, fakir fukara, garip gureba umurunda bile deildir. Kendi bencil karlarndan baka dnya yansa dnp bakmaz. Varsa yoksa kendisi, mal, mlk... Bugnk tabirle vicdansz, merhametsiz, zenginlik hrsndan gz dnm, paras olmayana dnp bakmayan, stelik kstah; dini, iman, Allah' "fakirin ekmei, zrt tesellisi" olarak gren ve fakat Allah, kitap, din nutuklar atmaktan da geri durmayan. Tanrs Mamon zerine "Tanrya inanrz" diye yazan; gerekte ise ona (mamon/para/dolar) tapan... Bu tapnmasn merulatrmak iin de, mlkiyetine geirmek istedii mallara " Tanr mal" mhr vuran Smer rahipleri gibi tapt eyin zerine " Tanrya inanrz" diye yazan... Ve fakat gerekte "Mlkn Tanr'ya ait olduuna" asla inanmayan... Literatrnde byle bir ey de bulunmayan. .. "Mlk nka'nndr" diye haykran Kzlderili irfanndan fersah fersah uzak... Bunun iin de snrsz zel mlkiyette hibir ahlakszlk ve hrszlk grmeyen, dahas srf bunu korumak iin de inanc kahpece kullanmaktan ekinmeyen Allahsz Kapitalizm... te bunlar, aslnda dini yalanlayanlar, Allah' inkr edenler, dinin direini ykanlardr. Bunlar paralarnn zerine " Tanrya inanrz" diye yazarak, kiliseye giderek, pazar ayinlerine katlarak, papazn nnde gnah kartarak... Kbe'nin rtsn deitirerek, haclara su vererek, Namaz klarak, oru tutarak, hacca giderek, gl ya kokular srnerek, sark sarp cbbe giyerek Allah'a inanm olmazlar; bilakis bunlarn yerde ve gkte mlkiyetin Allah'a ait olduunu teslim etmeleri, oaltma ve yma ( teksr ) yarna girmemeleri, ellerindekini paylaarak, blerek, ksz ve yoksulu gzeterek, mustaz'aflarn (ezilenlerin) safna geerek, yani kum tepelerinden inip kumlara kararak tasdiklerini ispat etmeleri gerekir... Aksi halde hangi dinden olursa olsun "mun kakn" ve "kerem yoksunu" olduklar iin alnlarna "erefsiz" yazlr; zillet ve meskenet damgas yerler. Yukarda saylan "salt"lar (Tanrya ynelme

KAPTALZME 308 I MLK YAZILARI

PANZEHR

SURE

ve desteini istemeler) onlar kurtaramaz... slamda salt (namaz) ve dier riteller brernusufcturlar.Nusuk Arapada "gbrelemek" anlamna gelir. u halde bir Mslman i i n -rnein- namaz gbre, hayat tarla, a d a l e t , doruluk, drstlk, paylam ve kardelik de ondan hsl olan urun gibidir rn yoksa tek bana gbrenin bir anlam olmaz Urunsuz gbre elinde kalr, tek bana tapnma demek olur. islamda namaz, oru, hac gibi nsukhnn drstlk, kardelik, ei lk, paylam gibi toplumsal deerlerle ok sk bir irtibat ve i l k s vardr. Hayattan bams.z akn bir tapnak riteli deildirler. Ornegrn hacritellerinden ihram, tavaf vs. tam bir insan eitlik ve kardelik mesaj verir. "O namaz klanlarn vay haline!" Vay hallerine, nk bu szn sylendii M e k k e ' d e ksze hor bakmak ve yoksula bigne kalmak suretiyle dini (Allah) inkar edenler, ayn zamanda " Tanrya inanrz" demekte ve namaz k rnaktaydlar. nk namaz, Mekkelilerin bildii bir eydi (Ebu Mslim). Ebu Cehil de, Ebuzer-i ifari de cahiliye dneminde namaz klmaktaydlar. Peygamberin ars neydi ki, birini can dman, dierini can dostu yapt? Sadece namaz deil; hac, oru, abdest, gusl, cenaze namaz, cuma toplants (yevmul-arube) krkta bir zeka,ksas, el kesme, sopa vurma, "bir" Allah'a inanma, Ademi, Nuhu, Hudu, ibrahim'i, smail'i, Hacer'i saygyla anma rtnme, sakal, cubbe, sark vs. bugn slam'da ne kadar ritel (nusuk), ahkam e ^ , email ve itikat varsa hepsine sahipti cahiliye Araplar. (bkz_ H. Mehmet Soysald; Kur'an ve Snnet Inda ibadet Tarihi, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 1997 ) Bir tek eyi kabul etmiyorlard: Mlkiyetin Allah'a (en-Ns'a) ait olduunu... Bunun iin de ellerindeki mlk (iktidar ve mal) kaybedeceklerini, ayrcalkl konumlarnn sona ereceini ok ak grdler. Kle Bilal ile eit hale gelme fikri mrikleri dehete drd. te buydu yanamadklar...

nk irk, gkteki tanrlarn okluu deil, yerdeki kabile totemlerinin (putlarn) okluu demekti. Her kabilenin (Hind dininde kast) bir totemi vard ve bu, toplumu kabile ve kastlara ayrmay (snflamay) ifade ediyordu. Tevhid ise bu snflamay ortadan kaldrp toplumu bir, btn, doal ve eit hale getirmeyi ifade ediyordu. Bunun iin Mekke sokaklarnda "Mlk Allah'ndr" (Lehu'l-mlk), "Allah'tan baka tanr yoktur" {La ilahe illallah) ve "En byk Allah" ( Allahu ekber) sesleri duyulmaya balaynca kabile efleri telaa kapldlar. Totemlerin glgesinde ydklar mlkn halka datlacan, klelerle eit hale geleceklerini anladlar ve "Yryn, tanrlarnza (onlarn glgesinde ydnz servetlerinize) ballkta direnin, sizden istenen phesiz budur" (Sad: 6) diye feryat etiller. Demek ki, Mekke, Allah'a inandn syleyip, namaz klp oru tutan "mrik dindarlarn" egemenlii altndayd. nk dindar olunmadan mrik olunmaz. Bankerlik/bankaclk yapan bu "tefeci bezirgn" mrikler, ksz hor grmekte, yoksulu aalamaktaydlar. "Vay o namaz klanlarn haline!" haykr ite bunun iin yzlerine tokat gibi arpt. Sahte dindarlk gsterileri deifre oldu. Bunlar, " Dedem hocayd, bende inanl biriyim. Camiler ardna kadar ak, ezanlar okunuyor, haccmza engel olan m var7." vs. diyerek ynetim kurullarnda yer aldklar bankalarn iini boaltan, faize tapan, iktidar ycelten, te yandan dini mlk paylam olarak deil, ritel ( nsuk ) icras ve kiisel bir inan meselesi olarak grenlere ne kadar de benziyor. Bunlar da smrdkleri "kredi kart klesi Bilal" ve "asgari cret klesi Ammar" ile en azndan biimsel anlamda bile eit hale gelme fikrinden dehete kaplyorlar... "Onlarn kld namaz botur (shun). Gsteri yapyorlar. En kk yardma (maun) bile yanamyorlar." Bazlar da iin gsteriinde, oyunda ve oynatadr. Kldklar namazda, yaptklar duada hayr yoktur. Krslerden nutuk atmaya baylrlar. Mkellef sofralarda tka basa doyup " elhamdlillah" ektikten sonra " Mbarek sahabe efendilerimiz alktan karnna

MLK

YAZILARI

KAPTALZME

PANZEHR

SURE

3 1 1

ta balard" diye alamakl alamakl konuurlar... Kandil gecelerinde, glya kokular arasnda sahabe hayat anlatrlar. "Snnettir inallah" diye taban kenarnda hibir ey brakmadan yedike yerler ama taban iindekini blmeyi hi dnmezler... Her yemekten sonra "huri'l-yn" dualar ederler; ev stne ev, e stne e isterler ama onlar yoksul bekrlarla evlendirmeyi, hele i sahibi yapmay akllarndan bile geirmezler... Nedense her eye kendilerini lyk grrler. Kendileri dururken bakas akllarndan bile gemez. Allah, gzel ve zengin nimetlerini nedense hep onlar zerinde grmekten holanr. Bunlar hem namaz klarlar, dindar grnrler, hem de bir kapitalistten daha beter mal, mlk ve para dkndrler. En kk yardmlar yapmakta bile pintilikte zerlerine yoktur. Barlarda, pavyonlarda para harcayamazlar ama saray yavrusundan evlere milyarlar dkerler. Hrslarn maldan mlkten, gsteriten, gl grnmekten karrlar. Bir eyi vermek kerpetenle etlerini koparmak gibi gelir... Kulak ver ve dinle ey yaadn hayat zanneden! Komun aken tok yatyorsan, insanlar alk snrndayken vill stne vill alyorsan, sokaklar dilenci, ksz, yoksul, garip, aresiz, kimsesiz doluyken bu villlarda sabahlara dek ynl seccadelerde namaz klyorsan vay haline! Mazlumun ahi ar- alaya ykselirken, yoksulun al yeri delerken, kszn alamas g atlatrken sadece kldn namaza gvenerek ruz-i mahere gitmeyi dnyorsan vay haline! Dtan namazl niyazl, iten zavall bir dindarlk... D Mslman, ii kapitalist bir ehl-i namazlk... Ad en kk yardm (mun) bile ok grmek anlamna gelen bu sureyi dindarlk iddiasnda olanlar gece gndz okusa, sular seller gibi ezberlese yeridir. nk allm dindarn o iflah olmaz "mlkte sinirleri alnm" din anlaynn panzehiri ite bu suredir. Boyuna, Allah'n kendine zel olarak verdiini sand zenginliine "elhamdlillh" ekip, burnunun ucundaki a, yoksulu bir trl gremeyen, yoksulluk, fakirlik, emek lflarn duyunca "solculuk" yapldn zanneden, "Mslman gl olacak, her eyin

en iyisini giyecek, en iyi yerlerde oturacak" deyip duran, " Ben Mslumann zengin olann severim" diye de kafasna uygun hadis uyduran zihniyetin panzehiri ite bu (ve benzeri daha ok birok) T suredir... Dini yalanlamak ile ksze ve yoksula bigne ehl-i namazlk ayn sure iinde bir tutuluyor ve ayn azapla tehdit ediliyor' Varn gerisini siz dnn... Teksr ve Mun sureleri. Kapitalizmi ve abdestli kapitalizmi zirru zeber ediyor. Maskelerini drp deifre ediyor. Ne sylesem az kalyor.

BYLE KURULDU M E D I N E

Bunlardan birisi de "Dru 's -Selam"... "Bar, Esenlik ve Adalet Yurdu" anlamna gelen bu isim, alar nce Hz. Sleyman tarafndan imdiki Kds hakknda da kullanlmt: Jarusalem... Bunlar, ayn zamanda Mslmanlarn yeryzndeki ezeli hedefini gerekletirme teebbs oluyor: " Allah Dru's-Selam'a aryor." (Yunus: 25) Peygamberimiz Medine'ye gelince ehrin "Yesrib" olan ismini "O, Medine'dir" diyerek deitirdi. Medine, "din" kknden geliyor ve "dinin zamanda ve meknda ete kemie brn" demek oluyor. Bakn, bir din zamanda ve meknda nasl ete kemie brnyor ve bu brnn temelinde neler yatyor. Yani "Medine" nasl kuruluyor. Sahneler halinde sralyorum, her bir sahnede nice mesajlar var... Hz. Ali ve Suheyb hicrette Medine'ye en son gelenlerdi. Ali Mekke'de kalmt, nk mriklerin peygambere braktklar emanetleri sahiplerine iade edip yle gelecekti... te yandan bu mrikler Mekke'de mahzur kalan Suheyb'i ancak "mal" karl serbest brakmaya raz oldular... Peygamberimiz Ali'yi Medine'ye gelince yanna ald, Suheyb'in l scandan pimi ayaklarn el-

EDNE'NN kaynaklarda 80e yakn ismi geiyor.

3 1 4

| MLK

YAZILARI

BYLE

KURULDU

MEDNE

| 317

leriyle ovdu ve her eyini geride brakp gelmi birisi iin "Byk kazan ite budur!" dedi... Bylece "kurulu" balad... Kuba denilen yerde ilk Cuma namazn kldrd. Verdii hutbede unlar syledi: "Ey insanlar! Ne bir arac ne de bir tercmana ihtiyac olmayan Rabbiniz ile karlatnzda size "Resulm size gelmedi mi? Size onca mal mlk verdim, bana ne getirdiniz?" diye soracak. Kii sana soluna bakacak ve kimseyi gremeyecek, nnde atei grecek. Ey insanlar! Kendinizi bir hurma vererek de olsa bu ateten koruyun. Verecek bir eyi olmayanlar kardeine tabessm etsin zira tebessm de sadakadr. Allah bire yz verecektir. Allah'n selam zerinize olsun..." Medine'yi kuran "hutbe" ite buydu. Medine'de "bahe sahipleri", bahelerinin etrafna duvar evirmiti. Onlara yle dedi: "Ey Ensar! Mallarnz saklamak ve yetim ve yoksullardan esirgemek iin mi byle yapyorsunuz? Hlbuki baheleriniz ve oradaki mallarnzdan yerdeki Ademoullarnn ve gkteki kularn hakk vardr. Sevap kazanmak istiyorsanz duvarlar ykn!" Bylece Medine'de bahe duvarn ykmayan kimse kalmad. Medine'yi kuran "ykm" ite buydu. ehrin ilerine doru devesi Kusva ile ilerledi. Kabile zenginleri nn keserek "Ey Allah'n Resl bizde mal oktur. Evimiz ardakl ve genitir. Servetimiz boldur, bize buyur" diyorlard. Byle byle her kabilenin mahallesinden geerken nn kesip kendilerine buyur ettiler. Her defasnda "Malnz, servetiniz sizin olsun, hayrn grn. Devenin yularn braknz, o gidecei yere gidecektir" dedi. Deve nihayet Sehl ve Sheyl adnda iki ksz ve evsizin durduu yere kt. Buras bir hurma kurutma yeriydi. Buraya en yakn ev de Ebu Eyyub el-Ensari'nin eviydi ve Medine'nin en yoksul eviydi. "Burada konaklyoruz" dedi. Ve oraya mescid yapld. Mescidin yapmnda bizzat alt, oraya Mescid-i Nebi dendi.

Medine'yi kuran "bina" ite buydu. Be ay kadar sonra "Kardelik" antlamas yapld. 186 aile birbiriyle karde oldu. Malda mlkte ortak oldular. Birbirlerine miras bile oluyorlard. Onar onar evlere yerletiler. Bir inein stnden on aile iiyordu. Arazisi olan olmayanla blyor, tarlalarda nbetlee alyorlard. Tam bir kardelik devrimi gereklemiti. "Yar yanandan gayr her ey ortak" oldu. yle ki, karde yaplan Medineli, Mekkeliye "te mallarm, yarsn sana veriyorum. ki eim var, senin setiin birini hemen boayaym, sen evlen!" bile diyebilmekteydi. Blmlerdi ne varsa ekmei a, har yapmlard ehre sevgiyi, bar... Medine'yi kuran "ak" ite buydu. Medine'de pazar ve panayrlar vard. Satn alnan bir yerde pazar kurdurdu. Panayr mafyasnn itirazna ramen "Burada kim erken gelirse yer onun olacak, yer kondu paras alnmayacak" dedi. Bylece yoksul satclarn bu pazara rabet etmesini salayarak, tekilere alternatif al veri alanlar at. Genlik yllarnda Arabistan'n eitli yelerinde kurulan panayrlara katldndan neyin yaplmas gerektiini ok iyi biliyordu. Ticaret yaparak zenginleen arkadalarn grdnde "Cennete zor girer' veya " Elinden tutmasam atee dyordu" gibi imalarla fazla mallarn infak ettiriyordu. Mal ve mlkn belli ellerde toplanmasn ve snflama meydana gelmesine asla gz yummuyordu. Byle byle rnein Abdurrahman b. Avf'n ticaret kervanlarndan elde ettii mallar be kez infak ettirerek sfrlatmt. Srekli olarak ihtiyatan fazla maln infak edilmesini emrediyordu. Byk mlkiyetlere ortaklaa, kk mlkiyetlere de ahsi olarak sahip olunabilirdi. Bundan fazlasna izin vermiyordu. Tarlada alanlara burann sahibi nerede diye sorunca, tarlay kiraladk dediklerinde," Byle olmaz, ya kendisi de gelecek, ortaklaa retip paylaacaksnz, ya da buray size infak edecek" diyordu. Emeksiz kazanca asla izin vermiyordu. Medine'de alternatif retim (halk) ve paylam (kerem) dzeni byle kuruldu. Medine'yi kuran "emek" ite buydu.

316

| MLK

YAZILARI

BYLE

KURULDU

MEDNE

3 1 7

18 kabileyi bir araya getirerek 47 maddelik "Medine Szlemesi"ni imzalad. lerinde gayr- muslimlerin de bulunduu bu szleme yle balamaktayd: "...te bunlar dier insanlardan ayr tek bir mmettir." Szleme metninde en ok geen kelime adalet ve maruf (ortak iyi) idi. Srekli olarak yeni kurulan topluluun (komn/cemaat) karlkl yardmlamas ve dayanmas vurgulanmaktayd. Medine'yi kuran "anayasa" ite buydu. Toplumda tartmasz liderlik rol stlenmesine ramen benzerleri arasnda birinci ( primus inter pares) kuralna gre hareket ediyordu. Ne tantana ve ne de debdebeli trenlere tenezzl ediyordu. Giydii elbiseler, oturduu ev ve konuma tarz vs. bakmndan dier insanlardan hibir farka sahip deildi. Onunla konuulurken "Ey Allah'n elisi!" veya "Ya Muhammed!" ya da knye adyla "Ya Ebu'l-Kasm!" eklinde hitap edilirdi. Asla onun kapsnda bir dman saldrs hari bir muhafz nbet beklememitir. Bu durum Medine'deki evi iin olduu kadar yolculuk srasnda karargh kurduu srada da szkonusudur. Halk ynlar arasna girip karrd. Halk arasnda en sradan kiiler bile onunla rahatlkla grebilirdi. ehrin cadde, mahalle ve arlarnda herhangi bir insan gibi yrrd. Elbiselerini kendi yamar, ayakkablarn kendi tamir ederdi. Hasta olan Yahudi bir ocuu ziyarete gider, cenaze getiini grnce gayr-i mslim de olsa ayaa kalkard. Bir gurup arkada ile piknikte koyun kesildiinde birisi yzme, dieri etleri dorama iiyle megl olurken o da al rp toplamaya kard. "Hayr, biz yaparz, siz oturun" demelerine ramen kabul etmezdi. Yolda birisine arkadan yaklaarak kolunu tutup kaldrr "Bunu kim satn almak ister" diye ararak veya arkadann yzne azndan su pskrterek akalard. Eiyle kou yar yapard. Pazarda satcnn torbasna eline daldrr, alt ya knca "Bunu alcya haber ver yoksa aldatm olursun" derdi. Savata mbarezeye (dello) km, yaralannca arkadalarnn omuzlarna yaslanarak adra tanmt... Medine'yi kuran "nder" ite byleydi. Bir gn namaz kldrrken aniden namaz ksa keserek bitirdi.

Hzla evine gitti ve bir mddet sonra dnd. "Ne oldu ey Ebe'lKasm!" diye sordular. "Eve bir kesede altn ve gm (para) getirmilerdi. Namazda aklma geldi, gidip yoksullara verdim. Aksi halde helak olacaktm" dedi. Medine'yi kuran "korku" ite buydu. Ve son sahne... Son nefesini verirken ei Aie'ye sordu: "7 dirhemimiz vard, o ne oldu? Duruyorsa hemen infak et." Aie infak edip gelince "Rabbimin huzuruna zerimde mlkiyet olduu halde kmaktan haya ederim" dedi... Medine'yi kuran "hay" ite buydu. Ne zaman onun adn duysam bu sahneler aklma gelir. Yerden ve gkten kaar, yerin dibine geerim. Bu "hay" olmazsa Medine kuramazsnz. Byle kuruldu Medine, byle... (Tavsiye kitap: Muhammed Hamidullah; slam Peygamberi; "ktisadi Sistem" ve "Devrin Sosyal Yaps" blmleri, c.2, M. Asm Koksal; slam Tarihi; "Peygamberimizin Medine'ye Gelii" blm, Medine Dnemi; c.1-2, Ktb-i Sitte; "Mudraba" ve "Mzrea" blmleri).

"EY ALLAH'N KULLAR! KARDE OLUNUZ!"

EH RDE "Muhammed geliyor" diye sesler duyuldu... Evsliler, Hazreliler... Medinede daha nce yllarca birL / biriyle savam, aralarnda kan davas olan onlarca kabile; radn erkek, oluk ocuk Medine'nin giriine doru yrd. Nihayet ln kzgn gnei ehri kavururken ufukta grndler. Hep bir azdan arklar balad. Erkekler ellerini am yakaryor, kadnlar zlgt ekiyor, ocuklar baryordu. ehrin giriinde byk bir kalabalk okuyla Mekke'den Medine'ye hicret eden Hz. Peygamber'i karlyordu. Kalabalk "te o" diye Hz. Ebubekir'in zerine t. Barlarna basmak, omuzlarna almak ve doyasya sarlmak istiyorlard. "Hayr" dedi ikinin ikincisi; "Allah'n Resul o, ben deilim." nsanlar, su arknn yn deitirmesi gibi ona kotular, etrafn sardlar. .. Ykseke bir tan zerine kt, eliyle hafife susmalarn iaret ettikten sonra "ilk" olarak unlar syledi: "man etmedike cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedike iman etmi olmazsnz. Birbirinizi sevmek iin de aranzda selam yaynz... Birbirinize haset etmeyiniz. Birbirinize hasm olmaynz. Birbirinizin arkasndan ekitirmeyiniz. Ey Allah'n kullar!Karde olunuz! (Kuny ibadallahi ihvna)..."

3 2 0

| MLK

YAZILARI

EY

ALLAH'IN

KULLARI!

KARDE

OLUNUZ!"

321

Dikkat edin, Ey "Mslmanlar" karde olunuz deil; Ey "Allah'n kullar" karde olunuz! Yani: Ey Evsliler, Hazreliler, Kaynukallar, Nadirliler, Yahudiler, Hrstyanlar, zenciler, beyazlar, zenginler, yoksullar! Merkezde oturanlar, kenar mahallelerde yaayanlar! ehirdede kim yayorsa btn herkes! Hi biriniz byk, hi biriniz imtiyazl, hi biriniz sahip deilsiniz. Paylanz, blnz, karde olunuz karde! En yksek insanlk ideali budur! ehrin semalarnda yanklanan ilk szler ite bunlard. Medinede "yeni dnyann" temelleri ite bu szlerle atld. 186 aile birbiri ile karde oldu; ilk yaplan da buydu. Kaynatlar, paylatlar, bltler. "Yar yanandan gayr" her ey ortak oldu. yle ki, bir inein stnden 10 aile birlikte iiyordu. Bu, bir anlamda kssalarn anasnda "Orada a kalmazsnz, plak olmazsnz, susuzluk ekmezsiniz, gnein scanda yanmazsnz" (Taha: 118-119) diye tarif edilen ebedi ve ideal lke olan "cenneti" ilk kurma giriimiydi. nk cennet dnyada kurulmak iin vard, baarlamazsa "Kurmaya altnz bu muydu?" diyerekten "dl" olarak ahirette verilecekti. Mslmann zihin dnyasnda cennet topyasnn dnyevi ve uhrevi anlamda bu olmas icap eder. Cenneti kurmaktan, yaamaktan ve yaatmaktan dnyada nasibi olmayann ahirette de nasibi yoktur. Cennet, her eyden nce kardelik demektir. Paylam, blm, sevgi, merhamet, adalet, eitlik, doruluk, drstlk, zgrlk demektir... Sonradan ortaya kan btn ayrlklarn gayrlklarn sona ermesi, "takva" elbisesi dnda btn elbiselerin karlmas, "erdem" dnda btn rtbelerin sklmesi, "insan" dnda btn renklerin, rklarn, kabilelerin, dillerin anlamszlamas, "blmek" dnda btn sahiplenmelerin ortadan kalkmas, "sevgi" dnda btn hislerin bayalamas, "Hakk" (gerek ve adalet)

dnda btn otoritelerin yok olmas demektir... te Hz. Peygamber Medine'ye geldiinde ilk bunu yapt. Yrnecek yolun (din), yaanacak ehrin (medine) ve kurulacak uygarln (medeniyet) temelinde neyin yatmas gerektiini gsterdi. Buradan bakarsanz gerisi teferruattr... Onun iin, o gn bir tan zerine karak yapt o konuma ezeli ve ebedi insanlk idealini ifade etmektedir: "Ey Allah'n kullar! Karde olunuz!"

Btn airler bunu terennm etti; "72 millet birdir bize" (Yunus Emre). Btn ozanlar bunu syledi: " Gel birlik kavline girelim (k Veysel) Btn devrimler bunun iin yapld: Eitlik, kardelik, adalet, birlik... karda" zgrlk,

Gelmi gemi btn peygamberler, bilgeler, byk filozoflar hep bunu syledi. Artk mesele "Ayinesi itir kiinin lafa baklmaz" noktasna gelmitir. Yani kimin, bizzat ve bilfiil kalkp bunu yapt, yaad ve yaatt nemlidir. Hz. Peygamber Medine'ye geldiinin ilk yllar bata olmak zere, tm Mekke ve Medine hayat boyunca bunu bizzat ve bilfiil kalkp yapm, yaam ve yaatmtr. yle ki, Medine'nin ilk yllarndaki o "kardelik devriminde" bir tr komn hayat yaand bile sylenebilir. nk bugn brakn 10 ailenin bir inein stnden ierek yaamasn, komu komusundan kayor. Bugnn muhafazakrlar, komusu aken tok yatar durumda olmamak iin olmal (ki, byle olduunu bile sanmyorum) tok ve asude semtlere tanyor. Bylece komusu aken tok yatmam oluyor(!). nsanlar bayramlarda kardelikten, paylamaktan, kaynamak-

3 2 2

| MLK

YAZILARI

EY

ALLAH'IN

KULLARI!

KARDE

OLUNUZ!'

3 2 3

tan "tek bana" gnelenecei kylara kayor. Bazlar "O dnemde yokluk, ktlk vard, yle oldu" diyor. Hayr baym! Bu bir iman, bilin, ideoloji ve projedir! ok bilinli olarak yle yaadlar. Mescidin kapsna mal mlk yld halde peygamberimiz tenezzl etmedi. stese rahatlkla Karun olabilirdi, hibir engel yoktu. Byle yapmakla bir toplumun (Medine'nin) harcnda neyin yatmas gerektiini gsterdi. nk o Usve-i Hasene (en gzel rnek) idi. Medine'ye geldiinde o tan zerinde " Ey Allah'n kullar! Karde olunuz!" derken seim konumas yaptn m sanyorsunuz? Bu cmleyi bir yerde daha sylediimi hatrladm. 1992 yazyd sanrm, bir gurup arkadala ran'a gitmitik. Tahranda milyonluk Cuma namazndayz... Cuma namazn Rafsancan veya Hamaney kldryordu. Kalabaln iine karm halde namaz kldk. Namazdan sonra orada herkes sa ve sol yannda oturanla musafaha (tokalama/Allah kabul etsin deme) yapyor. Selam verir vermez kalabalk sarma dola oluyor. Yanmda Tahrana yakn bir kyden geldii belli olan bir ranl Azeri oturuyordu. Solundaki ile musafahalatktan sonra baktm bana dnmedi. Tereddt iinde bekliyordu. Namazda bakt ki, bizim secde ettiimiz yerde "Kerbela ta" yok, bir de biz ellerimizi gbek hizasnda balyoruz, "ne olur ne olmaz necistir" bunlar diyerekten hi oral olmad. Yzme yle bir bakt ki, o bakta 14 asrlk i-Sunn ayrlnn btn serancam vard. " Sen Trkiyeliseen" diye kelimenin sonunu Fars azyla melodi gibi uzatarak sordu, "Beli" (Evet) dedim. Ardndan " Sunnseen, ellerini balisen, Kerbela ta yohtur secdende, Hz. Hseyin'in efaatinden mahrum olmusen" dedi. Sanrm beni necis sayyor olmal ki, bana dokunmuyor bir trl. O tereddt iinde beklerken ben birden eline yapp kendime doru ektim. Pazarlk yapar gibi sk skya sallamaya baladm. Sallarken "o cmleyi" okuyordum: "Kun y ibadallahi ihvanal" (Ey Allah'n kullar! Karde olunuz!) O bana akn akn bakarken yle eyler syledim: "Aga-

can! Dere tepe amam, yedi gn yedi gece yol gelmiem. Yanna oturmuam, omzumu omzuna vermiem. Ayn kbleye ynelmiiz, ayn Fatihay okumuuz, ayn Allah'a yakarmz, ayn peygambere salvatgetirmiiz. Sen hala tereddt edirsen, necis mi acaba diye dnirsen. Ver elini ben senin gardanam..." Bu minval zere konumalar yaptka adamcaz "Agacan! Doru sylirsen. Heyli zemon ki, sunni grmemiem. Biz byle nemaz kabul olmaz bilirik, sen iyi okumusen, balayasan" dedi. Boynuma yle bir sarld ki, sanki 14 asrlk bir hasret vard gzlerinde... "Kymze gel, konamz ol. Amz, ayranmz yahidir" dediyse de iimiz vard ayrldk. Ayrlrken ona dedim ki: "Eer ki, bir gn sen bizim konamz olursan secdede Karbela ta ile kollarn yanda namaz klarsan, namazdan sonra Ali'ye, imamlara byle mersiyeler okursan, senin bana yaptn sana yapacak "necisler" greceksen. Benim sana yaptm sen de onlara yap; tut ellerini ben sizin gardanzam de..." yle ya bu mmet "Ey Allah'n kullar karde olunuz" diye kurulmad m? u Ehl-i Snnet-ia ayrl ne hazindir. Bu mmet kyamete kadar bu ayrlkla m yaayacak? "Ebubekir mi, Ali mi halife olmalyd?" yi de onlar leli 14 asr olmad m? Ahmet el-Ktip'in yeni kan "Tarihte kalm ayrlk: Snnlik ve ilik" kitabn okurken ite bunlar aklmdan geldi geti. (iddetle okumanz tavsiye ederim: Ahmet el-Katip, Nedenleri Tarihte kalm ayrlk: Sunnlik-ilik, Mana yaynlar; st. Eyll, 2009). Ahmet el-Ktip, i havzalarnda yetimi, son dnem slam'n yeniliki simalarndan birisi. ilie ve Snnlie her ikisine birden esasl ve sarsc eletiriler getiriyor. ilerin Ehl-i Beyt imamlarn, Sunnlerin de sahabeyi kutsayp etraflarnda efsaneler retmesinin ilk dnemlerde olmadn, sonradan ortaya ktn klasik kaynaklara derinlemesine bir vukufyetiyle ortaya koyuyor. Bylece bir taraftan "i mamet mitolojisinin" dier yandan da

272

MLK

YAZILARI

"Snn saltanat ideolojisinin", her ikisinin birden almadka mmetin nnde yeni ufuklar alamayacan savunan Fasl M. Abid el-Cabiri'ye i kanattan gl bir destek veriyor. Ahmet el-Ktip, kitabn sonunda Ehl-i Sunnet-ia (veya AlevSunn) ayrlnn sona erdirilmesi iin zm yollar nermi. 12 maddelik bir de sonu bildirgesi hazrlam. Sunn-i adlarnn terk edilmesi, bu ayrmn amzda artk bir manasnn kalmad, tarihte kalm bir ayrlk olduu gibi arpc nerileri var. Daha nce "Ehl-i Kitap kimdir?" balkl yazmda sylemitim, eer bu yaplmaz da tarihin tortulan temizlenmek yerine iyice kabuk balamaya devam ederse "Ehl-i Snnet" veya "Ehl-i ia" (her ikisinin birden iddia ettiinin aksine) brakn "z Muhammedi slam" veya "Peygamberin sahih yolu" olmay, yeni "Ehl-i Kitap" topluluklar haline gelecekler, belki de geldiler bile. Ahmet el-Ktip'in kitab bana bunlar bir kez daha dndrd. Ali eriati'nin dedii gibi ne Hz. Ebubekir Snn, ne Hz. Ali i, ne Hz. Musa Yahudi, ne Hz. sa Hristyan, ne Budha Budist, ne de Kari Marx Marksist idi. Onlarn bunlardan haberi bile yoktu. Dirilip gelseler de adlarna yaplanlar grseler, acaba ne yaparlard merak ediyorum. "Her ey biz yaarken oldu." Onun iin kke, iyice kke dnmeliyiz. Hani paralanm (kabilelere, mezheplere, dinlere, etnik kkenlere, gruplara blnm) Medine'yi yeniden kuran o ilk cmleye: "Ey Allah'n kullar! Karde olunuz!"
"Bltk ne varsa ekmei a Har yaptk ehre sevgiyi bar Barmzdan kt Bilal'in haykr Hayyalesselah, Hayyalelfelah Hanereler bile anlad da Bir insan anlamad bizi..." dedik

DINLE EBU'L-KASM'DAN!

ALUM peygamberimizin dou srasyla Kasm, Zeyneb, Rukiyye, mm Klsm, Ftma, Abdullah ve brahim adnda erkek drd kz olmak zere yedi ocuu olmutu. Bu yedi ocuun alts Hatice'den, yedincisi Mriye'den idi. Fatma hari hibirisi yaamad. Fatma da kendisinden 6 ay sonra vefat etti. Peygamberimizin ilk ocuu Kasm idi. Bu sebepten knyesi Ebu'l-Kasm (Kasm'n babas) oldu. Hz. Peygamber, Ebu'l-Kasm adyla artmasndan holanrd. Sahabeler de kendisini bu isimle arrlard. Kasm iki sene yaad. Mekke'de vefat etti. Peygamberimizin ocuklar iinde ilk len Kasm oldu. Hadis kitaplarnda zellikle Ebuzer hadisleri "Dostum Ebu'lKasm dedi ki" diye balar. Ben de onun bu gayet ho ve iten ifadesini esas alarak bir derleme yaptm. Aada ayn adla yaynlamay dndm "40 hadis erhi"nden seme hadisler okuyacaksnz. Kendi oluturduum hadis seme kriterlerime gre (bkz. 'Hadis zerine' balkl makale) ve sadece mlk konusu ile ilgili olanlar seilmitir. Bu blmde "Dostum Ebu'l-Kasm" konusun, ben susuyorum. * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: " ey ortaktr: Su, ate, mera. Bunlardan alnacak bedel de haramdr." (bn Abbas'tan Ktb-i Sitte; hadis no: 772)

I MLK

YAZILARI

DNLE

EBU'L-KASIM'DAN!

| 329

* Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Kim malnn zektn sevap umarak verirse, ona sevap verilir. Kim de zektn vermezse biz zekt ve maln yarsn (cezal olarak, zorla) alrz. Bu, Rabbimizin kesin kararlarndan biridir. l-i Muhammed'e ondan bir hak yoktur." (Muazdan, Eb Dvud, Zekt 4, (1575); Nes, Zekt 4, (5,15, 16) * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "u Uhud da kadar dinarm (altnm) olsa ey Ebuzer, evimde gece brakmak istemem. Ancak zerimdeki bir bor sebebiyle tek dinar koruyabilir, geri kalann da Allah'n kullarna yle yle datlmasn emrederdim." Ve elleriyle nne, sana soluna datma iareti yapt. (Ebuzer'den Buhr, Zekt 4; stikrz 3, Bed'u'l-Halk 6; sti'zn 30, Rikk 13, 14; Mslim, Zekt 34 (992) * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Kbe'nin Rabbine yemin olsun onlar zarardadr!" "Ey Allah'n Resl, annem babam sana feda olsun, onlar kimlerdir?" dedim. Dedi ki: "Onlar mal yanlardr!" Ancak -eliyle n, arka, sa ve sol taraflarn gstererek- yle yle bol bol verenler mstesna" dedi ve hemen ilve etti: "Byleleri ne kadar az! (Ebuzer'den Mslim, Zekt, 301, (590); Buhr, Eymn 3, Zekt 43; Tirmiz, Zekt 1, (617); Nes, Zekt 2, (5, 10-11) * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Her mmet iin bir fitne vardr, benim mmetimin fitnesi de maldr." (Kab bnu yz'dan Tirmiz, Zhd 26, (2337) * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "nsanolu 'malm malm' der. Hlbuki demolunun yiyip tkettii, giyip eskittii ve salnda tasadduk edip gnderdiinden baka sahibi olduu neyi var?" (Abdullah bnu'-ihhr'den Mslim, Zhd 3, 4, (2958); Nes, Vesya 1 (6, 238); Tirmiz, Tefsir, Teksr, (3351). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Altna tapanlara lanet olsun! Gme tapanlara lanet olsun!" (Ebu Hureyre'den Tirmiz, Zhd 42, (2376). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Altn ve gm (biriktirenler) kahrolsun!" diye haykrd ve bunu kere tekrar etti. (Abdurrezzak'tan, Kutb-i Sitte; Zekat, 2011, bn Kesir; Tvbe 34.

ayet tefsirinde). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki "Bir srye salnan iki a kurdun srye verdii zarar, kiinin mal hrsyla dinine verdii zarardan daha fazla deildir." (Kab b. Mlik'den Tirmiz, Zhd, 43, (2377) * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Size mem-i kadime (eski kavimlerin) hastal sirayet etti: Bu, (mal) hasedi ve buzudur. Bu kazycdr. Bilesiniz; kazyc derken sa kazr demiyorum. O dini kazycdr. Nefsimi kudret elinde tutan Zt- Zlcell'e yemin ederim, sizler iman etmedike cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedike de iman etmi olmazsnz. Birbirinizi sevmeye yardmc olacak eyi haber vereyim mi: Aranzda selm yaygnlatrn." (Zbeyr'den, Tirmiz, Sfatu'l-Kyme 57, (2512). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Allah'n eli (yedullah) doludur. Gece ve gndz boyu yaplan arkas kesilmez infaklar onu azaltmaz. Arz ve semvtn yaratlndan beri Allah'n infak ettiklerini dnn! Bunlar, O'nun elindekinden hibir ey eksiltmemitir." (Eb Hreyre'den Buhr, Tevhd 22, 35, Tefsir, Hd 2, Nafakt 1; Mslim, Zekt 37, (993); Tirmiz, Tefsir, (3048). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Bir adam, Allah'n Resulne urad. Peygamberimiz yannda bulunan zta: "u gelen kimse hakknda grn nedir?" diye sordu. Adam: "O, halkn zengin erafndandr, bir kza tlib olsa hemen verirler, birisi lehine efaatte bulunsa, hemen kabul ederler" dedi... Derken az sonra bir adam daha urad. Peygamperimiz "Peki bunun hakknda grn nedir?" dedi. Adam: "Ey Allah'n Resl! Bu, mslmanlarn fakir takmndandr. Bir kza tlib olsa vermezler, efaatte bulunsa itibar etmezler, bir ey sylese dinlemezler?" cevabn verdi. Bunun zerine dedi ki: "Bu, onun gibilerin bir arz dolusundan daha hayrldr?" (Sehl b. Sa'd'dan Buhr, Rikk 16, Nikh 15, bn Mce, Zhd 5, (4120). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "(Ey ie! Cennette) benimle olman seni mutlu edecekse dnyada bir yolcunun az kadar ile kifyet et. Sakn zenginlerle sohbet arkadal etme. Bir el-

I MLK

YAZILARI

DNLE

EBU'L-KASIM'DAN!

3 2 9

biseye yama vurmadan eskimi sayma." (Aie'den Tirmiz, Libs 38,(1781). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Allah'm, Muhammed ailesinin rzkn belini dorultacak kadar ver." -Bir dier rivyette 'yetecek kadar'- (Ebu Hureyreden Buhri, Rikk 17; Mslim, Zekt 126, (1055); Tirmiz, Zhd 38, (2362). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Allah'm, beni yoksul olarak yaat, yoksul olarak ruhumu kabzet, kyamet gn de yoksullar zmresiyle birlikte haret." ie sordu: "Niin ey Allah'n Resl?" "nk", dedi, "Onlar cennete, zenginlerden krk bahar nce girecekler. Ey ie! Yoksullar sev ve onlar meclisine yaklatr, t ki Kymet gn Allah da sana yaklasn." (Aie'den Tirmiz, Zhd (2353). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "(Mira srasnda) cennetin kapsnda durup ieri baktm. Oraya girenlerin byk ounluunun yoksullar olduunu grdm. Zenginlerin cehennemlikleri atee gitmeye emrolunmulard, geri kalanlar da mahpus idiler..." (sme bn Zeyd'den Buhr, Rikk 51, Mslim, Zhd 93, (2736). * Dostum Ebu'l-Kasm, "Ey Allah'n Resl! Ben seni seviyorum" diyen bir adama "Ne sylediine dikkat et!" dedi... Adam: "Vallhi ben seni seviyorum!' deyip, bunu kere tekrar etti. Bunun zerine adama: "Eer beni seviyorsan, yoksulluk iin bir zrh hazrla. nk beni sevene yoksulluk, hedefine koan selden daha sratli gelir." (Abdullah b. Muaffel'den Tirmiz, Zhd 36, (2351). * Dostum Ebu'l-Kasm bir gurupla otururken uzaktan bize doru gelen Mus'ab bn Umeyr'i grd. zerinde deri paras ile yamanm bir brdesi vard. Peygamberimiz onu grnce, (Mekke'de iken yaad zenginlii ve bolluu dnerek alad. Sonra unu syledi: "Gn gelip, sizden biri, sabah bir elbise, akam bir baka elbise giyse ve nne yemek tabakalarnn biri getirilip dieri kaldrlsa ve evlerinizi de (hallar ve kilimler ile) Ka'begibi rtseniz o zamanda nasl olursunuz?" 'O gn, dediler, biz bugnmzden ok daha iyi oluruz. nk hayat klfetimiz karlanm olacak, biz de

taate daha ok vakit ayracaz.' "Hayr!" buyurdu, "Bilakis siz bugn o gnden daha iyisinizdir." (Ali b. Ebi Talib'den Tirmiz, Kyamet 36, (2478). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Ey Ensar topluluu! Siz cahiliye devrinde Allah'a kulluk yapmazken, zerinize deni yapar, malnz doru yolda harcar, misafirlere ikramda bulunurdunuz. Fakat Allah size hak dini ve Resuln gnderdikten sonra, artk mallarnz biriktirmeye mi baladnz? Mallarnzdan infak ediniz. Zira insanlarn yrtc hayvanlarn ve kularn yedii mallarnz sebebiyle size ecir verilecektir." Bunun zerini oradakiler daldlar ve herkes bahesini eviren duvarlar ykarak insanlarn ve hayvanlarn geebilecei geitler yaptlar. (Et-Terib; 4/156) * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Gerekten de bu altn ve gm sizden nce gelen mmeti helak etti. Cimrilik, hrs ve vnmeden kanmadnz takdirde bunlar sizin de helak sebebiniz olur." (Trmizi; Zhd 16, Mslim; Zhd 1). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Zenginlik fitnesinin errinden ve yoksulluk fitnesinin errinden sana snrm." (Buhari; Deavat 38,40,42, Mslim; Zikr 15,50) * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Muhammed ailesinde, dokuz kadn bulunduu bir zamanda, ne bir sa' hurma, ne de bir sa'hububat gecelememitir." (Enes'den; Buhr, Rehn 1, By 14; Tirmiz, By 7, (1215); Nes, By 50, (7, 288). * Dostum Ebu'l-Kasm (ld vakit geride) "Ne dinar, ne dirhem, ne kle, ne cariye ne de baka bir ey brakt. Onun braktklar beyaz katr, silah ve yaknlar iin tasadduk ettiiydi." (Amr bnu'l-Haris el-Huz'den Buhr, Vesaya 1, Cihad 61, 86, Humus 3, Megaz 83; Nis, Ahbas 1, (6, 229) * Dostum Ebu'l-Kasm (ld vakit geride) "Ne dinar, ne dirhem, ne koyun ve ne de deve brakt. Hibir vasiyette de bulunmad." (Aie'den; Mslim, Vasiyyet 18, (1635); Ebu Davud, Vasaya 1, (2863); Nes, Vesaya 2, (6, 240)... * Dostum Ebu'l-Kasm'n yle dediini iittim: "Biz peygam-

272|M L K

YAZILARI

herlere varis olunmaz, braktmz sadakadr!" (Ebubekir ve Aie'den Buhar, Feraiz 3; Mslim, Cihad 51, (1758); Muvatta, Kelam 27, (2, 993); Ebu Davud, Hara 19, (2976, 2977). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Bir evin glgesi, katksz ekmek ve Ademolunun avretini rten eyden tesi fazladr. demolunun onda hakk yoktur" (Tirmizi; Zhd, 9/206) * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Ben yalnz (Buhari; Humus, 7). bltrcym"

HI IBRET ALNSAYD TEKERRR EDER M I Y D I ?

Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Hibir nebinin ssl psl bir eve girmesi doru olmaz" (Hanbil; 5/221, Ebu Davud; Atime, 8, bn Mace; Atime, 56). Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Yambanda komusu a iken tok yatan mmin deildir." (Kenzu'l-Ummal; Hadis No: 24904). * Dostum Ebu'l-Kasm dedi ki: "Kyamet gn yle topluluklar gelecek ki, amelleri Thame da kadar olduklar halde cehennem ateine girmeleri emredilir." Dediler ki ey Allah'n Resl onlar namaz klyorlar myd? "Evet" dedi. "Onlar namaz ktlyorlar ve oru tutuyorlard, hatta gece namazna kalkyorlard. Ancak dnyalk bir ey grdklerinde hrsla atlyorlard." (bn Mace; Zuhd, 2/1418). Sadaka Resulullah ev kem gal... U blmde, slam tarihinde "nc Halife Osman dnemi" olarak bilinen Hicri 24-35 (Miladi 644-655) yllar arasndaki kimi icraatlardan ibretmiz rnekler okuyacaksnz... Tamamn kaynaklardan titizlikle tarayarak kardm. (Rivayetlerin getii kaynak kitap ve makaleler yaznn sonunda). bretmiz diyorum, nk artk bunlar sadece bir ibret, sadece bir ders. Kurumlar, yaplar, ahslar toprak olup gitti. Olaylarn zerinden 14 asr geti. Kimin hakl, kimin haksz olduu beni hi ilgilendirmiyor. Bunlar etrafnda oluan mezheplere hi ilgi duymuyorum. Bu yazy yazmaktaki amacm, tamamen gnmz anlatmaktr. "Yine-yeniden" tekrar edip duran dini muhayyileye tarihsel bilinci zerinden ibret sahneleri sunmaktr. Maksd-u mermm "Tarihi tekerrr (tekrar) ettiriyorsunuz, ibret aln ve kaldysa vicdannz titreyinP'demekten ibarettir... yle ya akl ve vicdan sahipleri ( ulul-elbb ) iin gemiin olaylarnda byk ibretler vardr demiyor mu Kur'an?

3 3 2

| MLK

YAZILARI

BRET

ALINSAYDI

TEKERRR

EDER

MYD?

3 3 3

Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az... Umeyye kabilesinden (partisinden) Osman b. Affan halife olur olmaz, ie ilk bakta tabi gibi grnen "kadrolama" ile balad: Kufe valisi Sad b. Ebi Vakkas' azledip yerine "anne-bir kardei" Velid b. Ukbe'yi tayin etti... Msr valisi Amr b. El-As'n yerine "stkardei" Abdullah b. Sad b. Ebi Serh'i tayin etti... Basra valisi Musa el-Eari'yi grevden alarak "daysnn olu" Abdullah b. Amir'i atad... Kilit bir grev olan Devlet Katiplii ne "amcasnn olu" Mervan b. Hakem'i getirdi... Tm eyalet valiliklerinin byle byle kendi "kabilesi" (partisi) Umeyye oullarnn eline gemesini salad... Deitirmedii tek yer am valilii idi. nk am valisi Muaviye, mer b. Hattab dneminde atanmt. Muaviye'yi deitirmek bir yana Hama, Humus, Knnesrin ve Havran gibi ehirleri de ona balayarak yetki alann geniletti... Medinede ileri gelenlerden oluan istiare kurulunu Emev aile meclisine evirdi... Peygamberimiz, Ali b. Ebu Talib hari hibir Haim'yi nemli grevlere getirmemiti. Ebu Bekir b. Kuhafe ve mer b. Hattab ise zellikle akrabalarn devlet idaresinden uzak tutmulard... Hi ibret alnsayd tekerrr eder miydi? Taife srgn edilen "amcas" Hakemi Medine'ye getirtti ve kendisine 100 bin dirhem (ulufe) verdi... Fedek arazisini onun "olu" Mervan'a tahsis etti... Medine arsnn gelirini Mervan'n "kardei" Harise tahsis etti... "Damad" Abdullah b. Halid'in 'hesabna 400 bin dirhem aktard...

Msr'dan getirilen devasa inciyi mer b. Hattab 'Paralayp yoksullara datn' demi ama zellii bozulur diye paralanmamt. Halife Osman bu inciyi "kzn" Mervan'n "kardei" Haris ile evlendirirken eyiz olarak ona balad... Ifrikiye'nin fethi srasnda bir buuk milyon dinar ganimet elde edilmi, bete biri Medine'ye gnderilmiti. Bu ganimetleri yaplan ihale/mzayede (ak artrm) sonunda 500 dinar karlnda Mervan'a satt. Mervan ald mallarn ok azn dedi, kalan borcunu da ona balad... mer b. Hattab'n toprak politikasnda iki nemli deiiklik yaparak Kurey'in Medine dna kamayaca ve toprak sahibi olamayaca yasan kaldrd... Bylece l hazine arazileri (bataklk! mevt) sava ganimetleri karl bir gurup (Emev) aznln mlkiyetine geti. Buralarda byk iftlikler kurup "bahe sahibi" oldular. Afrika'dan kle getirtip buralarda altrdlar. Peygamberimizin ykt, ilk iki halifenin frsat vermedii toprak aalnn (feodalite) ve toprak kleliinin ( p l e p / s e r f ) nn aarak "erken kapitalizmin" slam dnyasna giriine zemin hazrlad... Hi ibret alnsayd tekerrr eder miydi? ktidarda gittike maran Emev oullarna gz yumdu... Muhaliflerden Ammar b. Yasir'in feci ekildi dvlmesine hibir ilem yapmad... Abdullah b. Mes'ud'u, israf dolaysyla Velid'i eletirince Medine de cezalandrld. Ebuzer'in cenazesine gidince de kendisine sopa atld... Muhalif konumalar yapan Aie'nin tahsisatn azaltarak susturmak istedi... Ebuzer-i ifari'yi le srd... Abdullah b. Erkam hazineden (Beytu'l-Ml) sorumluydu. Beytu'l-Mal'den akrabalarna para (ulufe) dattn grnce dayanamayarak " Ben mmetin hazine mdr olduumu sanyordum, senin ahsi hazinelerinin deil" diyerek anahtarlar yzne frlatp istifa etti...

3 3 4

| MLK

YAZILAR

BRET

ALINSAYDI

TEKERRR

EDER

MYD?

3 3 5

Hi ibret alnsayd tekerrr eder miydi? ktidarda iyice maran Emev oullarnn sokaklarda koruma ordusuyla gezmesine ve " Savulun falanca geliyor " diye tellal anonslar yaptrmasna gz yumdu... Medinede kendisine kral saraylarn andrr ok byk bir ev yaptrd... Halife seilmesinde n byk rol oynayan Abdurrahman b. Afv dahi, Ali b. Ebu Talibe gelerek " Sen klcn al, ben de alrm" deme noktasna getirdi... Muhalefetin bar yollardan sisteme katlmasna izin vermedi. stifa arlarna "Bu gmlei (hilafeti) bana Allah giydirdi, buuk apulu (muhalif) istiyor diye karmam" diyerek, asrlar boyu srecek "saltanat argmannn" gerekesini oluturdu... Hi ibret alnsayd tekerrr eder miydi? htilal sonucu ldrldnde cenazesi gn ortada kald. Cenaze namazna 4 veya 7 kii katld. Ali b. Ebu Talib, Talha ve Zubeyr gibi nde gelen sahabeler cenazeye katlmad. Cenazeyi tayan kiiler taland ve yaralanmalar oldu. Cenazesi Medine'deki Mslman mezarlna gmlmedi ancak d duvarnn yanna gmlebildi. Daha sonra Muaviye dneminde duvar deitirilerek mezarlk iine dhil edildi... Geride bir milyon dirhemi akn servet brakt. Mekkede Mslman olduunda orta snf bir zengindi. Kamu grevlisi (halife) olmas ile birlikte ticareti brakmasna ramen servetini katlayarak artrd. Tabi hi birini mezara gtremedi... Oysa ne vesilesiyle Mslman olduu orta snf bir zengin olan Ebubekir b. Kuhafe'nin, ne Mslman olduunda onun gibi yine orta snf bir zengin olan ayn yalardaki mer b. Hattab'n, ne iki kzyla evlendii peygamberimizin ve ne de evlendiinde zengin olan ei Hatice'nin ldklerinde hibir miraslar yoktu. Hepsini kleler, yoksullar ve boyunduruk altndakileri kurtarmak iin infak etmilerdi. steler bile hibir ey gtremeyecekleri mezarlarna geride tek kuru brakmadan gitmilerdi...

Hi ibret alnsayd tekerrr eder miydi? Gel gr ki, Osman b. Affan Mslman olduunda ailesinden ikence grm, Mekke'de Peygamberimizin kz Rukiye ile evlenip Habeistan'a hicret etmi, Medine'ye hicretten sonra muhacirlere ev yapm iin arsalar hibe etmi, Rukiye'nin hastal nedeniyle Bedir'e katlamam, Rukiye lnce mmglsm ile evlenmi, Hudeybiye'de Mekke'ye giden eli olmu, kendisine tavaf izni verilmesine ramen "Peygamber olmadan asla " deyip reddetmi, Tebk seferinin ana finansr olmu (300 deve ile 1000 dinar vermi), vahiy ktiplii yapm, Ebubekir'e danmanlk yapm, Mslman oluu Mekke'deki Emev direniini krm ve Peygamberimiz tarafndan Medine'de geici vali olarak braklmt... Byle saysz hizmetleri olan "gzide" bir sahabeydi. Fakat iktidar ii ona yaramad. 12 yllk iktidar dneminden sonra, Mslman mezarlna gmlmesi dahi tepkiyle karlanacak bir noktaya geldi. Bu ne hazin bir sondur? Mlk denen ey ne menem bir eydir? Nice koyiitleri bozuk para gibi harcayan mlkn (iktidar ve mal) tabiatna dair "esastan sorular" sorulmas, bunun cevabnn oktan verilmesi ve gereken derslerin imdiye kadar oktan karlmas gerekmiyor muydu? Neden yine yeniden tekrar edip duruyor bu devran? Hi ibret alnsayd tekerrr eder miydi? nc Halife Osman b. Affan, Medine'de ihtilal sonucu iktidardan devrildiinde geriye byk dersler brakt. 12 yllk iktidar dneminden iiler veya Snniler brakn ibret almay, yine yeniden tekrar ederek ii mezhep kavgasna dktler. "i imamet mitolojisini" ve "Snni saltanat ideolojisini" tekrar edip durdular ve aamadlar. Hl da yle... Tarihte kalm bir ayrl, ibret alp ders kararak geride b-

272|M L K

YAZILARI

Takacaklarna srdrp duruyorlar. slam tarihinin derslerle dolu hatalarn defalarca "yine-yeniden" sahneliyorlar. Boyuna tarihte yayorlar. Gereken ders, ibret ve sonular karp, dnemi btn kii, kurum, nvan ve aktrleriyle tarihte brakp ileriye doru atlm yapamyorlar. Eer bu dnem ok iyi okunsa, ibretler karlsayd demokrasiden insan haklarna, devlet anlayndan toprak dzeni, klelik ve mlkiyet ilikilerine kadar byk reformlar gerekleebilirdi. Btn bunlar Halife Osman b. Affan dneminin tecrbelerinde vard. ahsen ben bunu kendi apmda yapmaya altm. "Adalet Devleti: Ortak iyinin iktidar" adl kitabmda tarihimizin bu ynyle yzleerek, dnemin bana rettiklerinden yenilenmi bir devlet, siyaset, mlkiyet ve adalet anlay karmaya altm. "Allah, slam'n dnyadaki meydan okuyucu dinamizmini 'ilacn aclarndan alarak' yrmesine balam olmal" diye dndm. 'Bir kkn inkiaf seyrinde' yrmek ancak byle mmkndr. Oysa biz 'tarih yapmak' yerine 'tarihi tekrara' devam ediyoruz. Daha nereye kadar, daha ka asr? Tarihe tekerrr (tekrar) diyorlar. Hi ibret alnsayd tekerrr eder miydi? (Tavsiye kitap, kaynak ve makaleler: Adem Pak, " Hz. Osman'n Halifelii Dneminde Meydana Gelen Siyas Problemler ve Sebepleri zerine Baz Deerlendirmeler", Usul Dergisi, say 4; Abdlazz ed-Dr, " lk Dnem slm Tarihi" (ev. Hayrettin Ycesoy), stanbul 1991, s. 92-105; Mustafa Demirci, "Hz. Osman Devri Fitne Olaylarnn Sosyoekonomik Boyutlar", slmiyt, c.7, sy. 1, Ankara 2004, s. 155-170.)

BIZDE K S DE VAR!

2 Eyllden hemen nce, o zaman Krehir'de lisede okuyordum, Aknclar ve MTTB'ye gider gelirdik. Duvarlara "Snrsz ve snfsz slam toplumuna doru" diye yazlar yazardk. O zaman yaftamz "yeil komnist"ti... Sonra yeni yaftalarmz oldu: Radikal, ranc, mezhepsiz, modernist, tarihselci, dinde reformcu...

Sonra liberal, sosyalist, materyalist, naturalist, neo-mutezil, batini, ulusalc... Yaftalamadan edemiyor yurdum insan. Ha babam yafta vuruyorlar. Ahmed Arifin "33 Kurun" adl iiri aklma geldi: "Vurun ulan, vurun, ben kolay lmem!" 30 yl nce (1980) Mamak Cezaevi kapsnda baavua verdiim cevap, bir TV programnda (2009) "Kendinizi ne olarak tanmlyorsunuz?" sorusuna verdiim cevap ile ayn: Mslman. Bu kadar. Kur'an'n "tarihe, hayata ve tabiata dn" iin esastan bir yeniden okuma yapyoruz. Bu, Muhammed kbal'in "slam'da din dncenin yeniden inas" dedii eydir. Hz. sa'nn dedii gibi "Karanlklarda sylediklerinizi bir gn gelecek atlardan haykracaksnz." Hibir g buna engel olamaz. Hibir yaftalama

BZDE

KS

DE

VAR!

3 3 9

338 I

MLK

YAZILAR

bunu durduramaz ve saptramaz. A 1 1 Fhuzer slam' var. Solculua, komnistlie gerek yok.
a ^ ^ d a n

da oturan yani kamu otoritesi yetkisi kullanan herkes, evet herkes eletirilebilirdir. te "herekse ait olan" bu alan (kamu) "herkesin" eletirisine aktr. Kamu yetkisini kulland srece hem hesap sorulabilir ve hem de eletirilebilir olmak durumundadr. Aksi halde hesap sorulamaz ve eletirilemez olursa diktatr ve hatta giderek tiran olur. Zaten diktatrlk ve tifanlk da bundan baka bir ey deildir. Bu eletiriyi yapacak olanlar da o lkenin (mmetin) aydnlardr. Aydn bu anlamda halkn vicdandr. Eletirilemeyeni eletirebilendir. Gelecek nesillerin ibret almasn ve bir daha o hatalarn tekrar edilmesini engelleyecek olan "eletirel analizi" ortadan kaldran "kutsallk perdesine brnme" ve bylece "kamu icraatlarn sorgulamaz klma" nn bysn bozar. Bylece aydn lkenin (devletin/mmetin) donmu diman aarak gelecee yrmesini salar. te Ebuzer bunu yapmtr. Sahabenin ou da bunu yapmtr. Hz. Osman da hibir zaman kamu icraatlarnn eletirilemez olduunu sylememitir. Bizzat hilafet makamnda atr atr tartmlardr. Eer siz gemite hilafet makamnda oturmu birisini, kamu icraatlar sebebiyle eletirilemez grrseniz, bugn de ayn/benzer makamda oturanlar eletirilemez grrsnz. slam toplumlarnda eletirilemez, sorgulanamaz, hesap sorulamaz liderlerin kp durmasnn kkleri buralara dayanmaktadr. nk kamu bilinci yeterince gelimemitir. "Kamu icraatlar sebebiyle eletiri" ile "kiilie hakaret" birbirine kartrlmaktadr. Hlbuki ilki meru, ikincisi yasaktr. Bu sylediime deil Hz. Osman, Hz. Ebubekir, Hz. mer, Hz. Ali, eer kamu yetkisi kullanmsa Ebuzer, hatta Hz. Peygamber'in kendisi bile dhildir. Ona Allah'n Resul olarak tabi ki itaat etmemiz gerekir, amenn fakat "kamu icraat" sz konusu olunca, "sava yle yapalm", "bar imzalamayalm", "hurma aalarn

Muhammed'in, Ali'nin, Ebuzer n vb. getng islam'n ruhunun geri dnmesi; zihinlerde bilin, yureklerd yecan olarak yeniden yeermesi demek oluyor. Bunun nne gemek mmkn deildir. Ben veya bir bakasnn kaastfark etmez, tarihin ak bu yndedir. Onun iin zamann ruhu deiti" diyorum. Terci defalarca yazdm, bilen biliyor ama binlerce kii yazdanmda yenfSrdat iin iki konuya aklk getirmek istiyorum. Birincisi mlk ile ilgili sylemlerimde Hz. Osman'a hakaret ettiim iddiasdr.

banlar b i l M ^

dnemin ekonomi-politik analizini yap.yornz.

S,,
i :

E M

E m e k t e ve ayet, badisi ,.olamamak-

tadr. . Dindar zihnin unu bilmesi gerekiyor: Ebuzer (ve u an biz)

FETESSSSAAR
yoruz. Byle bir ey olamaz, olablemez. Fakat "kamu icraat" eletiriye aktr.

MLK

YAZILARI

BZDE

KS

DE

VAR!

3 4 1

alamayalm" vs. diyebilirsiniz. Eer bunlardan kaynaklanan bir zaar ortaya karsa "bu yanlt, yapmamalydk" deme hakknz vardr. Bunlarn hepsi olmutur. Bugn dahi "kamu yetkisini" kim kullanyorsa "kamudaki tm icraatlar" eletiriye ak olmak durumundadr. nk kamu "herkese ait olan" demektir ve herkese ait olan hakknda karar verenler eletiriyi gze almak durumundadrlar. Aksi halde tabiatlar kaldrmyorsa istifa etmeli, yerlerini tahammll olanlara brakmaldrlar. "Kamu" ad zerinde kimsenin zel alan, mal, mlk ve iftlii deildir. Nihayetinde lmek, istifa etmek veya emekli olup gitmek suretiyle kamu grevi bitecek ve fakat milletin/mmetin rgtl gc, ortak hazinesi veya toplumsal tini (ruhu) demek olan "kamu" devam edecektir. te buna kamu bilinci diyoruz, (bkz. 'En byk kam balkl makale) Bu nedenle bata Hz. Osman olmak zere sahabeler "kamu icraatlar" sebebiyle eletirilemez ve sorgulanamaz deildir. "Burada yanld" demek, sanldnn aksine gayet ilerletici ve ders karcdr. stelik gnmze ynelik son derece retici taraflar var. yle ki "Adalet Devleti" adl kitabmdaki kimi kamu felsefesi teorileri, Hz. Osman dneminin yanl icraatlarndan kardm sonulardan karlmtr. Yani bana gayet retici olmutur. kincisi komnistlik yaptm iddiasdr. "Kurandan kapitalizm hele de "abdestli kapitalizm" hi kmaz. Eer bir ekonomi-politik karlacaksa, Kur'an kavramlarn kullanmadan, bugnn kavramlar ile syleyecek olursak sosyalizme eilimlidir..." "slam'n politik duruu sol bir durutur." Bu szlerden benim komnistlik yaptm nasl kyor? unu da syleyeyim: Kelime anlamyla komnist (communist) szcnden rahatsz olmam. nk slam'daki cum'a, cem, cemaat, cumhur szc ile ayn kktendir; "topluluk, toplu, ortaklaa olan" demektir. Fakat bir ideoloji olarak komnizm ile her-

hangi bir alakam yoktur. Kendimi solcu, sosyalist veya komnist diye tanmladm hi grlmemitir. Kurandan kardm kimi ekonomi-politik yorumlarn bunlar artrr olmas, bir ideoloji olarak komnizmi savunduum anlamna gelmez. Nitekim "devlet kapitalizmi" tabirini de kullanmtm. Daha nce bir dergide "Bizde ikisi de var" balkl makalede ve "Kur'an'dan kapitalizm mi kar sosyalizm mi?" balkl makalede bu konular etraflca anlatmtm.

Bu kavramlar kullanarak meseleyi anlatmaktan kastm "an idraki" iinde konuabilmektir. Aksi halde "slam o deildir, bu deildir" dediiniz zaman an idraki iine giremiyor ve o dili kullananlarla iletiim kuramyorsunuz. Buradan baklnca asl sylemek istediim u: slam'n politik duruu sol ise metafizik duruu sa olur. nk "Evreni yaratan Allah' var, yerin gn sahibi' O'dur, Allah'n yasalar ile oynamamalyz, yaratt tabiat 'dzenine uymalyz, gnderdii peygamberlere 'itaat' etmeliyiz..." dediinizde bunlar an idrakinde gayet sa' vurgulardr. Bu adan metafizik duruu sa olur. te yandan "Zulme kar direnmeliyiz, kula kullua son vermeliyiz, alar, yoksullar doyurmalyz, malmz onlarla blmeliyiz, zengin ile yoksul eit hale gelinceye kadar yardmlamalyz, faize son vermeliyiz, insana emeinden bakas yoktur, zulmedenler yaknda nasl bir inklab ile devrileceklerini greceklerdir, ezilenler yeryznn varisi olacaktr.." dediinizde bunlar da an idrakinde gayet 'sol' vurgulardr. Demek ki 'an idraki iinden' konuursak, slam'n metafizik duruu tabiattaki 'yaratcnn koyduu dzeni koruma' gibi sa temalar ierirken, politik duruu insanlktaki 'bozuk dzeni deitirme' gibi de sol temalar ieriyor. Bu nedenle o yazda anlattm gibi, 30 yl nce Mamak Cezaevinin kapsnda baavuun " Sac msnz, Solcu musunuz ulanl" sorusuna " Mslmanm " demitim. Baavu kzp " Ne de-

272|M L K

YAZILARI

mek lan o, biz gavur muyuz? Birileri km adalet, eitlik, zgrlk yoksulluk, alk, emek, devrim mevrim diyor, birileri de Allah, kitap, vatan, millet, din, iman diyor. Siz hangisini diyorsunuz? deyince "Biz de ikisi de var" demitim. Ayn yaftalar, ayn kalplar, ayn nyarglar... Artk bunlar krmann zaman geldi de gemedi mi?

ISLAM'N KAYP EHRI: EL-MUHTARE

U blmde slam'n teki yznden, yani aykr tarihinden bir "fekku ragabe" (klelere zgrlk!) lnn hikyesini okuyacaksnz... Kur'an'n daha ilk surelerde (Beled: 13) tututurduu o atee yanan zenci klelerin; slam tarihinin Spartakslerinin o okulu, bir o kadar da acl, ibret dolu hikyesi... Bir kez daha "tarih ibret alnsayd hi tekerrr eder miydi" dedirten o byk, fke, isyan ve bakaldr gnleri... altrldklar eker kam ve pirin tarlalarnn ortasnda kan, ter ve gzyayla kurduklar zgrlk kentinin ( el-Muhtare) d ve haritadan siliniinin ibret dolu hikyesi... mparatorluk tarihilerinden, haklarnda "asi, zndk, anarist, kfir, servet dman" yaftalamalarndan baka bir ey duyulmad. nk btn kaybedenler gibi onlar da tarihe "yenilmi asiler" olarak getiler. Ancak "yenilmi asilere" iek sunmak borcumuz... Bundan 1147 yl nce... Hicri 250, miladi 863 civar... Hz. Peygamberden 250 yl kadar sonralar...

3 4 4

| MLK

YAZILARI

SLAM'IN

KAYIP

EHR:

el-MUHTARE

3 4 5

Abbasi mparatorluunun zirvede olduu yllar... Bu yllara gelinceye kadar Emevilere ve ardndan Abbasilere kar yzlerce isyan olmu, kle isyanlar ise onlarca... "Zenc hareketi" bunlarn en sonuncu ve kapsaml olan, dierlerini geiyoruz... "Zenc" kelimesi Etiyopyal ve Habeistanl anlamna gelen Zeng kelimesinin Farsa'ya Zenc olarak gemesinden tretilmi. Buradan da Zengibar denilmi. Abbasi tarihileri genellikle Zenc diye yazdklar iin Zenc hareketi olarak geiyor... Hind kkenlilere Zutt, Pers aslllara da Esavira demiler. ehirlerde yaadklar varolara da Ahmas adn vermiler. te konumuz Abbasilere 14 yl kk sktren bu Zenc hareketi ... nce hareketin ekonomi-politiinden balayalm. "attu'l-Arab su yolu" kelimesini ran-Irak savanda ok duymuunuzdur. Dicle ile Frat nehirlerinin Basra krfezine dklmeden nce birleip 193 kilometre boyunca akt yere deniyor. att "sahil, ky" demek, attu'l-Arap da "Arap sahili, kys" oluyor. Buralara daha nce att- Osman (Osman'n kylar) deniyordu. nk bu topraklar Halife Osman zamannda Osman b. Ebi'lAs es-Sakafi'ye ikta olarak verilmiti. Hz. Osman, kendinden nceki halife Hz. mer'in toprak politikasnda iki nemli deiiklik yapt: Kurey'in Medine dna kamayacaklar ve toprak sahibi olamayacaklar yasan kaldrd... Yasan kalkmas ile birlikte Emev oullar gzlerini Basra krfezindeki bataklk arazilere diktiler. Buralar bataklk olduu iin l arazi (mevat) hkmndeydi. Bu nedenle de vergi olarak onda bir (r) alnyordu. Bu bataklklar kurutma ve ekilebilir hale getirmek iin, nce sava ganimetlerinden elde ettikleri gelirleri devletten takasla buralara yatrdlar. Yani l hazine arazilerini sava ganimetleri karl mlkiyetlerine geirdiler. Hz. Osman'n

izin verdii buydu. Bu bataklklar kurutmak yani slah ve ihya etmek iin de Afrika'dan kle getirdiler. Kleleri youn emek isteyen bataklklarda ar artlarda altrarak oralar iftlik arazisi haline getirmek istiyorlard. Bylece byk "Bahe sahiplerinden" olacaklard. Bylece geni toprak sahibi ailelerin ortaya kmasnn n ald. Sonraki iki asr boyunca feodalite slam topranda alabildiine boy att, onlarca, yzlerce Kurey kabile aas byk arazi, iftlik ve bahe sahibi haline geldi. Bataklklar kurutup bahe/iftlik haline getirmek iin binlerce kle altrmaya baladlar. Klasik arazi fkhnda bile toprak klelii olmamasna ramen Roma toprak dzenine dnerek toprak klelii (plep/serf dzeni)) ihdas ettiler. Ve bunu byk bir ihtirasla yaptlar. Batakl kurutma ii, tuzlar temizleme ve sprme eklinde oluyordu. Bu nedenle buralarda alan klelere "urciyyun" (tuzcular) ve "Kesshun" (sprcler) deniyordu. Bu iten byk tuz tccarlar ortaya kmt. Elde ettikleri tuzlar d pazarlara, hatta Dou Afrika'ya satarak bunun karlnda kle, abanoz aac ve altn alyorlard. Bylece tuzu temizlenerek ziraate elverili hale getirilen araziler kendi mlkleri oluyordu. Bataklklar bylece iftlik ve bahe hale getiren klelerin ii burada bitmiyordu tabi. Kurulan byk iftliklerde eker kam, pirin ve pamuk bata olmak zere imparatorluk ehirlerinin hububat, sebze ve meyve ihtiyac karlanyordu. zellikle eker kamnn yetitirilmesi; ekimi, bymesi, sulamas, bakm, hasadn toplanmas, ekerin karlmas ve imal edilmesi, yln oniki ay sren ve youn emek isteyen olduka nazl tropikal bir bitkiydi. Bunun iin youn bir kle emei gerekiyordu. lgintir ki, Gney Amerika'ya Afrika'dan gemilerle gtrlen kleler de rnein tropikal bir iklime sahip Brezilyadaki eker kam tarlalarnda altrlmt. Buralarda da 400 yl boyunca klelik kaldrlana kadar youn bir ekilde kle istihdam edilmiti.

344|M L K

YAZILARI

SLAM'IN

KAYIP

EHR:

el-MUHTARE

| 173

"Kapitalizmin en sevilen ocuu eker kam tarlalardr" sz bouna sylenmemi. Ancak attu'l-Osman'da altrlan kleler o kadar ansl olamadlar. Blgede ksa srede ortaya kan yeni "Bahe sahiplerinin" tarlalarnda lesiye, gece gndz almak zorundaydlar. mparatorlukta kleliin kaldrlmasna dair hibir iaret de yoktu. Kur'an n klelii knayan ayetlerini bayraklarna yazp mehule kl ekmekten baka yol grnmyordu. Nitekim yle yaptlar. Bayraklarna "Fekku ragabe" (klelere zgrlk!), " Allah mminlerin canlarn ve mallarn cennet karlnda satn almtr" yazl ayetleri yazarak bakaldrdklarnda, modern kapitalizmin domasna daha bin yl vard... "Sahibu'z-Zenc" (Zenci dostu/ lideri) diye anlan Ali b. Muhammed, Abbasilerin bakent olarak kullandklar zamanlarda Samarra'da yayordu. Abbasi halifesi Musta'n dneminde slam dnyasnda bata iler olmak zere muhalif dnya "Mehdi gelecek, vahet bitecek" beklentisi iindeydi. mparatorluun drt bir yannda mehdi iddiasyla ayaklanmalar birbiri ardnca patlak veriyordu. Zenci lideri Ali b. Muhammed bylesi bir zamanda ortaya kt. air ve edebiyat bir kiilii vard. Hat, gramer ve astronomide ilerlemiti, hocalk zellii vard. Abbasi bakentindeki lks ve sefahati, ahlaki zl yakndan grdnden "ki buralarda su gibi akyor/nsanlar gnah ilemeye ne kadar da dknler" diye dizeler yazdn gryoruz.

emsiye altna girmek zorundayd. Ortaa slam dnyasnda yeni bir dnya iin muhalefetin ve umudun dili buydu. Bakent Samarra'dan Bahreyn, Basra, Kufe, Badat gibi ehirlere giderek kuvvet toplamaya balad. l ilerinde bedevilerle grt. En gl katlm, bugnk Basra krfezi civarndaki bataklk blgelerde ok ar artlarda alan zenci klelerden geldi. Kurey toprak aalar tarafndan Afrika'dan bu blgeye getirilerek kanallarda altrlan tuz iileri (urciyyun) ve sprme iileri (kesshun) akn akn Ali b. Muhammed'in davetine icabet etmeye balad. Efendilerinden kaan binlerce kle hareketine katld. Ali b. Muhammed, bataklklarda amur deryas iinde alan kleleri ziyaret ediyor, okulu konumalar yapyordu. Kleliin sona ereceini, efendilerinden kaarak harekete katlanlarn zgr olacan sylyor ve Kurandan ayetler okuyordu. En ok ne kard " Allah mu'minlerin canlarm ve mallarn cennet karl satn almtr''' (Tevbe: 111) ayetiydi. Bu ayeti okuyarak Allah'n kullarnn insanlar tarafndan alnp satlamayacan, yegne satn alann Allah olduunu sylyordu. Keza Beled sresindeki "Fekku Ragabe" (klelere zgrlk!) gibi ayetlere sk sk gndermede bulunuyordu. Efendilerinden kaarak harekete katlan klelerin tekrar iade edilmesi iin teklif edilen kle bana be dinar tekliflerini reddediyor ve bu maceraya herhangi bir dnyevi gaye iin girmediini, amacnn Allah rzas, zgrlk, adalet ve dindeki bozulmann nne geme olduunu sylyordu. Bylece giderek glenen hareket korsan eylemlere balad. Abbasi kuvvetlerine basknlar dzenliyor, gemilere el koyuyor, efendilerin konaklarn basyor, ele geirdikleri ganimetleri klelere ve yoksullara datyorlard. En iddetli arpmalar zengin toprak sahibi efendilerinin yaad Basra ehrinde oldu. Binlerce zenci kle ehre girerek her yan yakp ykt. Zengin konaklar, atafatl evler, lks villalar atee

Adndan da anlalaca gibi soyunu Hz. Ali'ye dayandrd. nk muhalefet akmlar eer baar kazanmak istiyorlarsa bu

344

| MLK

YAZILARI

SLAM'IN

KAYIP

EHR:

el-MUHTARE

3 4 9

veriliyor, kendilerine engel olmak isteyenler kltan geiriliyordu. fkenin pimi ekilmiti. Siyah fke dalga dalga byd, byd... Batakln Muhtare... ortasnda kendilerine bir ehir kurdular: El-

Zenci liderleri hutbelerine balarken daima "Allahu ekber, La hkme illa lillah" diye balyorlard. Bayraklarna bu trden ayetler yazmlard. Ali b. Muhammed'in konumalarna ve kulland sloganlara baktmzda Ezarika Haricilii ve i Zeydilii arasnda gidip geldii gryoruz. Neden byle olduu gayet anlalabilirdir. nk Ezarika Haricilii slam tarihinde eitliki ve anarist fikirleri ile tannm bir guruptur. Halife seiminde zenci-beyaz herkesi eit grrler. mametin Emev-Haim farketmez soya bal olmasn reddederler. Bu nedenle iliin verasete dayal Ehl-i Beyt imamet anlay onlara terstir. Ezarika Haricilii slam tarihinde genellikle ezilen ve horlanan snflarn eitliki ve devrimci mezhebi olarak bilinir. Zenc hareketinin i imgeleri kullanmasnn ise ilikte yeryzn adaletle dolduracak ve ktlklerden temizleyecek "beklenen mehdi" anlaynn ezilen halk kitlelerinde uyandrd yank sebebiyle olduu anlalyor. Ksa srede onbinlerce zenci klelin katlm ile "Sahibu'zZenc" (zenci klelerin dostu/lideri/kurtarcs) haline gelen, ancak kendisi bir beyaz olan Ali b. Muhammed liderliindeki bu hareket, bataklk ortasna kurduklar zgrlk ehri el-Muhtarede 14 yl hkm srd. Vergi toplayp civar ehir, kasaba ve kyleri kendilerine baladlar. Efendilerinden kaan binlerce kleden oluan birlik ve ordular ile kurduklar ehirlerde ortaklaac bir retim ve paylam dzeni yaratmaya altlar. Byk toprak sahipleri ve onlarn siyasi ve askeri koruyucusu merkezi imparatorluk (Abbasiler) ile defalarca zerlerine kuvvet gnderilmesine ramen lesiye savatlar. Kendi kurduklar ehirlerde ksm zgrlklerine kavumular, ama dzenli bir programdan yoksun olduklar iin tam bir ynetim de tesis edememilerdi. El-Muhtare'de kurduklar dzen ortaa slam dnyasnn feodal geleneklerini tam aamamt. El-Muhtare'de kurulan yeni dzenin ksa srede asl amalarndan uzaklaarak, "kar ktna benzeme" kadim hastalna yakalandn gryoruz. Liderlerinin Abbasi sultanlarna zene-

"zgrlk kenti" anlamna gelen el-Muhtare ayn zamanda onlarn merkeziydi. mparatorlukta efendilerinden kaan ve zgrlk isteyen binlerce kle buraya geliyordu. Zenci lideri el-Muhtare de oturuyor, hareketi oradan ynetiyordu. syan giderek yaylnca blgedeki ehir, kasaba ve kyler teker teker onlara geti. Basra, Ahvaz, bulle, Abadan gibi ehirleri de hkimiyetleri altna aldlar. El-Muhtare'de kendilerine zg para bile bastrdlar. Paralarn n ve arka yzlerinde unlar yazyor: " Tek olan Allah'tan baka ilah yoktur. Muhammed b. Emiru'l-Mu'n... Allah'n adyla bu dinarlar 261 (873) senesinde Muhtara'da basld... Allah mminlerin canlarn ve mallarn cennet karl satn almtr. Onlar Allah yolunda savarlar... Muhammed Allah'n elisidir. Mehdi Ali b. Muhammed... Kim Allah'n hkmleri ile hkmetmezse kfirlerin ta kendisidir. Dikkat edin Allah'tan baka hkm koyan yoktur ve Allah'tan baka itaat edilecek yoktur..." (Bu paralar u an Londra British ve Paris mzelerindedir). Abbasi tarihilerinin aalama ve sulama dolu iddialarna ramen zenci lideri gayet iyi niyetliydi. Hareketin sivil halka deil; bizzat toprak sahibi efendilere ve bunlar destekleyen Abbasi devletine kar olduunu bizzat tarihi bnu'l-Esir bile syler. Ancak Zenc hareketi kkl bir proramdan yoksundu. Nitekim Ali b. Muhammede Karmati lideri Hamdan b. Karmat'n " Sende asker var, ben de ise program (mezhep), gel birleelim" diye mektup yazdn gryoruz. Ancak bu teklifin zenci lideri tarafndan neden kabul edilmediini bilmiyoruz.

344

| MLK

YAZILARI

SLAM'IN

KAYIP

EHR:

el-MUHTARE

| 350

rek atafatl hayat srmeye balamas zerine bu sefer "ilerinden kan efendilere" fke ve isyan sesleri ykselmeye balad. Bir kez daha "aclar iinde doan dinler ve devrimler, iktidara gelince rahat ve konfora gmlr ve yozlar" kural ilemekteydi... Sonra yine yeniden... Zenc hareketinin devam mahiyetindeki Karmatilerin elAhsada kurduklar ehre baktmzda ise daha gelimi bir proram ve eitliki, ortaklaac bir dzen abas gryoruz. yle ki Karmatilerin dini, siyasi ve felsefi proramlar slam tarihinde "hvan- Safa" adyla tannmtr. Gelelim Zenc hareketinin ve liderleri Ali b. Muhammed'in akibetine... Abbasiler, Saffari ve Tolunoullar tehdidi ile uramakta olduundan, Zenc hareketine kkl bir zm retememilerdi. Nihayet el-Muvaffak komutasnda dzenli bir ordu ile zencilerin eline geen ehirleri bir bir kuatmaya baladlar. nce ambargo uyguluyor, a ve susuz brakyor, iyice gten drdkten sonra kyleri yakyor, ehirleri tarumar ediyorlard. Byle byle Zenc ehirleri el-Mani'a, El-Mansura ve Ahvaz dt. Abbasi kuatmas, Zenc bakenti el-Muhtare'ye yneldi. ehre giri klar kestiler. Ambargo btn iddeti ile gnlerce devam etti. Var gcyle aslan Abbasi ordusu ehri yok etmek, kleleri tekrar efendilerine teslim etmek ve kle liderini idam etmeyi kafaya takm ve bunu bir "devlet gururu" haline getirmiti. Batakln ortasnda kurulan hareketin bakenti el-Muhtare'de gnlerce gs gse arpmalar oldu. Onbinlerce kle "zincirlerinden baka kaybedecek bir eyleri olmad" iin lmne arpyor, vuruuyor, lyorlard. Abbasi ordular adeta ldre ldre bitiremediler. Drt bir koldan ehre son bir saldr dzenlediler. Ta stnde ta brakmamacasna zenci kleleri kltan geirdiler. Liderleri Ali b. Muhammed'in etrafnda vurua vurua lyorlard. Nihayet

Ali b. Muhammed, mer Muhtar'n yalnz kalma sahnesi gibi tek bana kald bir anda yakaland. Kendisine eman verilmesine, isyan boyunca ok cazip teklifler yaplmasna, malubiyetin ucu grnnce yakn adamlarndan kendisini terk edenler olmasna ramen teslim olmad ve vuruarak lmeyi tercih etti. ldrldnde 48 yandayd. Kellesi kesilerek mzran ucuna takld. Badat'a getirilip meydanlarda gnlerce tehir edildi. Badat'n 'yeil sarkl olu hocalar', klelerin ve cariyelerin hizmet ettii 'yeil saraylarda "vatan, millet ve servet dmanlarn kahreyle ya Rabbi!" diye dualar etti. "Bahe sahipleri" huzura garkoldu. Klelerin kurduu el-Muhtarede ise gkyzne ykselen dumanlar akbabalara kart. Kan ve ceset kokusundan ehre girilemez oldu. ehri batan aa yktlar. Cesetleriyle birlikte cayr cayr yaktlar. Geride hibir kalnt kalmasn istemediler. 14 yl sren isyanda bnu'l-Esir'e gre 500 bin kii ld. Bugn zenci klelerin Dicle ile Frat'n birleip Basra krfezine akt yerde, altrldklar eker kam ve pirin tarlalarnn ortasnda kurduklar ve adna 'zgrlk kenti' ( el-Muhtare ) adn verdikleri ehirden kalma hibir kalnt yoktur. Ne filmleri ekildi, ne romanlar yazld, ne de tek bir at duyuldu. Ad, el-Muhtare idi. slam'n kayp ehri el-Muhtare...

(Tavsiye kitap bkz: Siyah fke: Ortaa slam dnyasnda Zenci klelerin isyan, Mustafa Demirci, izgi yaynlar, 2005, st.).

ISLAM'N YOLDA LAR (REFIK'LERI)

"Kiremit", TDK szlkte yle tanmlanm: "atlar rtmekte kullanlan, kzl topran renginde, pimi balk levha..." (En fakir kyler tatandr ve st kiremittir. F. R. Atay). "Kermite" Nebati dilinde krmz gz anlamna geliyor. "Karmat", ayn zamanda sradan "kyl" demek. "Karmatler "in lideri Hamdan b. E'as hem sradan bir kyl (hamal), hem de krmz gzl, ksa bacakl birisi... smaililerden koparak balatt harekete de bu nedenle "Karmatler" denmi... Bu durumda Karmatler, "iiler", "kyller", "kzllar" demek oluyor. Hareket mensuplarnn birbirilerine "refik" (yolda) diye hitap etmelerini de eklersek, slam tarihinin tam ortasnda (h.279/ m.892) Mezopotamya bataklklarnda ortaya kan Zenc Hareketinin (bkz. slam'n kayp ehri: el-Muhtare balkl makale) mirass olarak ortaya kan Karmatler'in nasl bir topluluk olduklar tahmin edilebilir... Evet, konumuz ortaa slam dnyasnda "hayalet gibi dolanan" ve fakat aslnda "pssz aiyanlar, kimsesiz kyler, kk damlar"n hikyesinden baka bir ey olmayan bir hareketin hikyesi...

RMAT ile "Kiremit" szc ayn kkten...

344|M L K

YAZILARI

SLAM'IN

KAYIP

EHR:

el-MUHTARE

3 5 5

Saraylarn asude bahelerinden bakarsanz pssz aiyanlar, kimsesiz kyleri, kk damlar, Mezopotamya'nn bataklklarn, bu bataklklarda Afrika'dan getirilerek altrlan kleleri, onlarn itirazlarn, isyanlarn, aclarn, umutlarn gremezsiniz... Bunun iin sarayn dna kmay, slam tarihine baka bir pencereden bakmay denemeniz gerekir. Evet, slam'n teki/aykr tarihinden bahsediyoruz. Bu yazda konumuz, Zenc Hareketinin klleri zerinde adalet, eitlik, kardelik talepleri ile ykselmi, mlkiyette ortaklaacli savunmu, slam tarihinde doal olarak ezilen kitlelerin ezeli nderi "Ali" yi bayraklatrm, slam'n teki/aykr tarihinden bir yz: Karmatler... Yani slam'n okuduumuzda bize baka bir dnyadan bahsediliyormu gibi gelen bilmediimiz, bilemediimiz, yok saydmz dram ve trajedilerle dolu tarihinden bir yaprak... nce tarihi arka plan... nc halife Osman bin Affan'n, ikinci halife mer bin Hattab'n toprak politikasnda yapt iki nemli deiiklik, sonraki yllarda byk toprak sahipleri ve onlara ikta edilmi topraklarda alan iiler, emekiler, toprak kleleri yani marabalar ordusu oluturmutu. mer b. Hattab'n zellikle Kurey'in toprak sahibi olamayaca ve Medine'den kamayaca yolunda getirdii yasan kalkmasnn slam tarihinde sanldndan ok fazla etkisi olmutur. Halife Osman'dan sonra Emevler ve ardndan Abbasler bir ganimet, rant ve toprak aalar devletine dnmt. Arabistan'n, Irak'n, Suriye'nin, ran'n, Msr'n verimli topraklarna tek balarna sahip olan aristokrat bir zmre ortaya km, saray hayat, debdebe, tantana alm ban gitmi, ezilen halk kitleleri adeta kaderine terk edilmi, Afrika'dan (zenc), Hind'den (zutt) getirilen kleler bataklklarda, pirin tarlalarnda, maden ocaklarnda karn tokluuna altrlmaya balanmt. Sadece dou eyaletindeki Hinduku gm madenlerin-

de 10 bin ii almaktayd. Altn batdan, zellikle Nubya ve Sudan'dan getiriliyordu. Bakr Isfehan evresinden elde ediliyordu. Basra krfezinden inci karlyordu. Altn ve zenci kleler Dou Afrika'dan, misk Tibet'ten, kaliteli kuma Malaga'dan, ipek elbiseler, toprak mamulleri ve kt in'den, kilim ve yayglar Ermenistan'dan, baharat deerli talar, ilalar, mzraklar ve kafr Hindistan'dan, pamuk, ipek dokumalar, kt, krk ve Asyal kleler Maverannehir'den, kilimler, balklar, meyveler ve iecekler ran'dan, keten elbiseler, eteklikler ve yayglar Bizans'tan getirilmekteydi. Bylece muazzam servetlere sahip tccar tabakas olumu, bir ksmnn serveti milyonlara varmt. Mstani bir sermayedar snf (bahe sahipleri) olumu, anonim irket (irket el-Daman), bamsz irket (irket el-Muvefaza) trnde doudan batya uzanan dev irketler (kresel sermaye!) meydana gelmiti. mparatorluk topraklarnda yaanan muazzam gelimenin (byme!) Karmatlerin felsefi proram olan hvan- Safa Risalelerinde snfsal analize tabi tutulduunu gryoruz. hvan- Safa o gnk toplumu tabakaya ayrr: Zenginler, orta halliler ve yoksullar... mparatorluun byk ehirlerinde bylesi bir gelime ve byme yaanrken i blgelerde sefalet de alabildiine derinlemiti. "Ipssz aiyanlar, kimsesiz kyler, y kk damlar" kendi haline terk edilmiti. Buralarda binlerce kii zor artlarda almakta ve yaamakta idi. Statkocu fkh zekt 40/1'de dondururken tarih akyordu. Tarihin gerisinde kalmama abas demek olan itihat, bu uurumu gidermek ve sefaleti ortadan kaldrmak iin bir trl iletilmiyordu. Bylece zekat ksa srede nostaljik bir dini ritel haline geldi, fkh kitaplarnn sar sayfalarna hapsoldu. Ama hayat durmad, alabildiine geliti, karmaklat, elikiler derinleti. Bylece islam'n yayld yerlerde peygamberin ryasnn aksine zengin ile yoksul arasndaki uurum kapanmak bir yana iyice ald. Erken dnemlerden itibaren Mevller, iler, Haricler,

344|M L K

YAZILARI

SLAM'IN

KAYIP

EHR:

el-MUHTARE

| 178

Muteziller, Horasanllar, Hrremler, Zenciler, smailler, Karmatler gibi isyan hareketlerinin yatann ite bu "pssz ayanlar, kimsesiz kyler, ykk damlar" olduunu gryoruz. Sosyal hayat boluk kabul etmez; slam'n imparatorluklarla birlikte ortaya kan mreffeh yzne karlk, teki yznn de beraberinde ykseldiini, tarih boyunca isyanlarla kendini gsterdiini gryoruz. Snn zihin "pssz aiyanlardan, kimsesiz kylerden, ykk damlardan" kan bu hareketlerin tarihini bilmez. Saray tarihileri bu hareketleri aalk yaftalarla mahkum ederler. Bu tr kitaplarda "zndklk, sapklk, dinsizlik, servet dmanl, malda ve kadnda ortaklk, namaz inkr, snneti red, Kabe'yi ykma, apulculuk, haydutluk, terristlik" gibi ithamlarn bini bir paradr. slam tarihini galiplerin gzyle okuyanlarn beyinlerinin byle ykandn, slam'n teki yznn zenle yok sayldn gryoruz. Bu amala el-Muhtare rneinde olduu gibi ehirleri yok edilmi, kitaplar yaklm, tarihe sarayn penceresinden bakmamz salanmtr. Oysa tarihe saraylarn penceresinden deil; "kimsesiz kylerin, ykk damlarn" penceresinden bakabilmemiz lazm. Buradan baktmzda bambaka bir tarih ile karlarz. Hamdan Karmat... Bir hamal... Yayd fikirlerin adalet, eitlik, kardelik, imamet esaslarna dayandn gryoruz.Giderek kk guruplar oluturmaya balyor. Kylere, bataklklara, kabilelere, Abbas aristoklarnn topraklarnda alan tuz iilerine, yenilmi Zenci klelere adamlar (da) gndererek fikirlerini yayyor. Mevller (Abbas burjuva snfna dhil olmayan Mslman snf) ve Zmmler (Abbas burjuvazisinden rahatsz gayr-i mslim snf) ve ynetimden rahatsz ezilen kitleler arsna kulak vermeye ve hareket giderek glenmeye balyor. Karmatlerin ilk gnlerden itibaren eitliki bir paylam hareketi olarak dikkat ekmeye baladn gryoruz. Harekete ka-

tlanlar iin ilk farz "infak" (mal verme, paylam, blm) idi. yle ki bu namazdan bile nce geliyordu. Hareketin sosyal hedefi zengin-yoksul ayrmn ortadan kaldrmak, klelie son vermek, toprak reformu yaparak iktalara (devlet tarafndan zenginlere balanan topraklar) son vermek, herkesi alr, retir hale getirmek, slam dnyasnn hibir yerinde a ve yoksul brakmamakt. Peygamberin ryasnda getii gibi; bir kadn Sana'dan Hadremevt'e kadar tek bana gidecek, Allah'tan baka kimseden korkulmadn grecekti... Bir adam elinde altn ve gmle gnlerce dolaacak, zekat verecek kimse bulamayacakt... nce Ramazan ayndaki zekt, fitre ve sadakalar ortak bir havuza toplayarak baladlar. Harekete katlan her kadn ve erkek ortak havuza bir dinar verecekti. Hamdan Karmat buna giri infak (hijra) diyordu. Hareketin mensuplarndan da ayrca yedi dinarlk ahd veya mithak ad verdikleri yemin treni infak ( bulgha ) alnyordu. Ayrca 12 dinarlk teblie muhatap kiinin blge daisi ile tanmas srasnda alnan vergi ( necva ) vard. Giderek tm servetlere bete bir verme kural koydular. Niha ama giderek oranl infaklardan zel mlkiyetin ortadan kaldrld bir anlaya gemekti. Bu amala Zenc hareketinin el-Muhtare ehri gibi, aa Mezopotamya'da " Dru'l-Hicre " adl bir ehir kurdular. Peygamberimizin hicret ettii Medine'nin bir ismi de Daru'l-Hicre idi. Ona zenerek Medine'deki gibi bir "kardelik iktisad" kurmak istiyorlard. ok sayda insan buraya topland. iler, kyller, efendilerinden kaan kleler, kimsesizler, yoksullar akn akn ehre hicret etmeye balad. Kimin neyi varsa buraya getiriyordu. Herkesten yeteneine gre alnyor, ihtiyacna gre datlyordu. yle ki ksa sre iinde silah ve at dnda zel mlkiyet "gnll" olarak kalkt. ranl seyyah Nasr- Hsrev Daru'l-Hicre yi ziyaret ettiinde insanlarn ne vergi, ne de aar vergisi vermediini syler. Yoksul veya borcu olan bir kimseye iini kurmas veya durumu dzelin-

344|M L K

YAZILARI

SLAM'IN

KAYIP

EHR:

el-MUHTARE

3 5 9

ceye kadar infak farzd. Toplumun dier mensuplarnn ilk grevi buydu. Bunu yapmadan namaz klmas bounayd. Bor ( karzI kredi) sadece ortak havuzdan ( Beytu'l-mal ) alnabilirdi. Btn kredi ve bor ilemleri buradan ynetilmekteydi. Tahllar cretsiz deirmenlerde tlrd. Deirmencilerin cretleri ve deirmen iin gerekli tamir masraflar kamudan ( Beytu'l-mal ) karlanmaktayd. Halife Osman b. Affandan beri devam eden ikta (zengine toprak ba) sistemini kaldrdlar. Toprak kleliine son verdiler. Yoksul iftilere ekip bime karl topran kullanm hakkn verdiler. Kimse topran sahibi olamazd. Toplumsal servetin dar kn nlemek amacyla kurundan para bastrdlar. Uzak Dou ve Hindistan bata olmak zere bir ok lkeye d ticareti tevik ettiler. ranl seyyah Nasr- Hsrev Daru'l-Hicre'yi 443/1053 ylndaki ziyareti srasnda grdklerini hayranlkla aktarr... ehirde yaayanlarn sahip olduklar srlar, mcevherler, eya vb. eyler topland. Her kyde gvenilir kimseleri dai olarak setiler. Karlk olarak bu idareci yoksullara elbiseler temin ettiler ve halkn ihtiyalarn karladlar. Bylece ehirde yoksul hi kimse kalmamt. Herkes topluma yapt infakla byk bir mertebeye layk olmak iin sabrla ve gayretle almaktayd. Kadnlarn hepsi elde ettiklerini getirdiler ve hatta ocuklar mahsule dadanan kular korkutup kartmakla kazandklar paralar bile vermekte idiler. Hi kimse klc ve silahlar dnda ahsi mlkiyete sahip deildi. "Madem ki topramz var, kardelerimiz var, gven iinde yaayabiliriz, ahsi mal biriktirmemize gerek yok" anlay yerlemiti. Tek bir yoksul ve sakat kalmamakla zere alar doyurulmakta ve plaklar giydirilmekte idi. Karmatilerin kurduu dzen iinde kadnlardn rol st dzeydeydi. darede yer almalar, st dzey toplantlara erkeklerle birilikte katlmalar kadnlarn hareketteki rollerini gstermesi asndan kayda deerdir. Ayrca kadnlar da kazandklar paray bu sebeple birlie dyorlard.

Malat gibi abdest alrken ibriini bir cariyesi, havlusunu baka cariyesi tutan saray tarihisi bylesi kadn-erkek kardeliini anlayabilecek kafadan yoksun olduundan "Kadn erkek birlikte oluyorlar, erkeklerle rastgele yatyorlard" diye alaka yazabilmektedir. Bu kafann, rnein Medineli Ensar'n, Mekkeli Muhacirlere "ki eim var, boanaym biriyle sen evlen" demesini, "Karlarn misafirlerine sunuyorlard"(!) diye yazmas iten bile deildir. Kafa bu olunca dilin de zemberei olmuyor... Anadoludaki "Ahilik" (kardelik) gelenei de Karmatilerin felsef proram olan "hvan- Safa" risalelerine dayanmaktadr. Ahilikteki Lonca sisteminin hvan- Safa Risalleri'nde yer aldn Fuad Kprl, Massignon ve Hodgson gibi yazarlar ittifakla sylerler. Lonca sisteminde bir borcun anapara dnda denecek miktar yoktur. (Faiz.yasaktr). Ykc rekabete, tekellemeye izin verilmez. Ortaklaa retim ve paylam dzeni esastr. Bylesi bir esnaf ve ticaret anlay Karmatilerin Daru'l-Hicre'sinde vard. Osmanl'nn ilk yllarndaki Ahilik ve sonraki yllarda gelien "Mir" (kamu) toprak dzeni anlay da buradan gelmektedir Karmatilerin namaz, orucu, hacc inkr ettii iddias meseleyi anlamamaktan kaynaklanyor. yle ki: Klasik Snnlik namaz, oru, hac gibi "nsuk"lar temel farz, mlk ile ilikiyi ise nafile derecesinde grr. Krkta bir zekt yeterlidir. nfak zenginin himmetine braklmtr. Halife Osman'n Ebuzer'e dedii gibi kimseye ihtiyatan fazlasn verme mecburiyeti getirilemez. Ama rnein fkh kitaplarnda getii gibi kii namaz klmaya mecbur tutulabilir, hatta klmazsa krba cezas bile verilebilir. Aksi halde dinin direi yklrO). Karmatler ise tam tersini dnyor. Onlara gre dinde aslolan mlk ile ilikidir. Krkta bir zekt oran hem Kur'an'da gemez, hem de tarihseldir, deiebilir. Esas ama zengin-yoksul ayrmnn ortadan kaldrlmas, mlkiyet ilikilerine sosyal adalet, eitlik, haka paylam getirmektir. Dinin temeli buradan ortaya kar. Namaz, oru, hac gibi "nsuk"lar ise bireysel olup kiinin himmetine braklmtr... te Snn zihin bunu, namaz, orucu, hacc inkr olarak anlyor.

344|M L K

YAZILARI

SLAM'IN

KAYIP

EHR:

el-MUHTARE

| 180

Bu nedenle Abbas ehirlerinin ortasnda dev camiler var, ezanlar okunuyor, cumalar klnyor, hac kervanlar trenle uurlanyor, sokaklarda kadnlar arafa brnyor. Fakat ayn ehirlerde zenginler debdebe, yoksullar sefalet iinde... Cami nleri dilenciden geilmiyor, uzak beldelerde pssz aiyanlar, kimsesiz kyler, ykk damlar sefaletin kucana terk edilmi... Nusuklar devlet eliyle ne km, meydana dikilmi, mlkiyet ilikileri ise kiinin insafna, gnlne, himmetine braklm... Karmat ehrinde ise zengin yok, a ve yoksul kalmam, dilenene de rastlanmyor. ehrin meydannda devasa tapnaklar yok, isteyen cami yaptryor, oru tutuyor, hacca gidiyor. Mlkiyet ilikileri devlet eliyle ne km, meydana dikilmi, nusuklar ise kiinin insafna, gnlne, himmetine braklm... Siz olsanz hangisinde yaamak isterdiniz? amzda bize ilham verecek hangisi? Peygamberimizin her trden snnetini kk yalardan beri ezberlediniz: Sark, cbbe, sakal, misvak, kabak yemei... Oysa bunlarn snnetle ne alakas var? Ama bir snnetlerin anas ( ummu's-sunne) var ki, nedense kimse yanamaz: Mal biriktirmezdi! Malum snnet diye Kur'an'n ete kemie brnne, peygamberimizde yaar/yrr hale geliine diyoruz. Adam peygamberin krssnden konuuyor ve konutuu, yazd zerinden mal biriktirmede hibir beis grmyor. Peygamberden daha fazla mlk sahibi olmaya utanmyor. Eer bu mlk yma matah bir ey olsayd, kimse merak etmesin en nce Peygamberde olurdu. yle ya Allah "nimetini" en nce, herkesten nce resulnde grmek isterdi, deil mi? Karmat hareketinin en nemli yn ilm ve kltrel faaliyetlere verdikleri nemdir. Bu adan baktmzda byk alimler kardklarn ve dev eserler rettiklerini gryoruz. En bata "hvan- Safa Risaleleri'nin onlara ait olduu biliniyor. bn Nedim, hareketin ilk kurucusu Hamdan Karmat'n kaynbiraderi

Abdan a ait olduunu belirttii drt eserden bahseder: Kitbu'lHudd, Kitbu'l-Melhim, Kitbul-Mizn, Kitbu'l-Maksd... Abdullah el-Maribi ise Karmatilerin hukuk normlarn oluturan kii olarak bilinir. 50 eseri olduu belirtilir. Bu eserlerden 20 kadar gnmze ulamtr. En nemle eseri " Deimu'l-slm f i Zikri'l-Hell ve'l- Haram" Karmat fkhnn abide eseri olarak kabul edilir. Arapa basm mevcuttur. Byle onlarca lim ve fikir adam yetitirmiler. nl Hallac- Mansur da Karmat olduu sulamas ile 8 yl hapiste tutulduktan sonra aslmtr. Hallacn da Karmat fikirleri dorultusunda ihtiyatan fazla mal biriktirmeyi haram sayd, devrin mlk sahiplerine Ebuzer gibi isyan ettii, birok fakihin "Enel-Hak" sznn idam gerektirecek bir sz olmadn, fkh mlahazalara dayanarak cevaz kamayacan sylemesine ramen, asl sebep baka olduu iin idam edildiini biliyoruz. Bizlere hep 'kendini tanr yerine koydu, onun iin idam edildi' diye retildi. Hlbuki asl sebep teolojik deil; ekonomi-politikti. "Lehu'l-mlk" diye haykrmas, kavmin iktidar ve zenginlikten marm ileri gelenleri (mele-i mtref) takmna, mstanilerine, bahe sahiplerine isyan etmesiydi. Bu fikirlerin toplumda yaylmas ok tehlikeli grld iin ve o devirde bu fikirlerin savunulduu ana muhalif akm Karmatler olduu iin, onlara destek verdi. Bundan daha tehlikeli birisi olur muydu? Karmatilerin "i" oluuna gelince... Dorusu iin bu taraf ile hi ilgilenmiyorum. lham alnacak hibir yn de bulamyorum. Kanmca "Snn saltanat idelojisi" nasl iktidar mezhebi olup devrini tamamlamsa, "i imamet mitolojisi" de ezilen kitlelerin bir zamanlar kurtulu umudu idi. O da devrini tamamlad. Cabir'nin dedii gibi her ikisi de almadka slam dnyasnn nnde yeni ufuklar almayacaktr. na anda bize yeni bir dil lazm. Sosyal adalet, infak, mlkiyet ve ekonomi-politik yaklamlar bakmndan Karmatlik benzeri hareketlerde Peygamber oca-

272 | M L K

YAZILARI

nn ateini grdm. Gemiin klne deil; ateine talipseniz yabana atmayn derim. Bu nedenle de "slam'n 'yolda'larnn ('refk'lerinin)", insana bir kez daha 'tarih hi ibret alnsayd tekerrr eder miydi' dedirten yenilmi ve fakat grkemli tarihini saygyla selamlyorum. Tabi ou din, felsef ve mezhebi fikirlerinin zaman geti, devir ok deiti ama ekonomi-politik grlerinin gayet Kur'an ve Peygamberimizin mlk ile ilgili tutumuna paralel olduunu, bu nedenle de ilham ve esin kayna olabilecei grndeyim. (Tavsiye kitap; Ortadou'da marjinal bir hareket: Yrd. Do. Dr. Abdullah Ekinci, Odak, Ank., 2005). Karmatler,

B N ' HALDUN'DAN MLK DERSLERI

yle ki, tm Mukaddime "mlkn tabiatna dair" derinlemesine analizdir. Mukaddimede mlk, kk anlamna uygun olarak "iktidar ve mal" anlamnda kullanlr. Mlkn iktidar boyutuna daha fazla deinilirken mal boyutu da ihmal dilmez. Mal-emek-deer arasndaki ilikileri kkl bir ekilde ele alan bn-i Haldun, Kari Marx'n (l. 1883) ekonomi politiini andrr aklamalar yapar. yle ki bilmeyen birisi bu metinleri okuyunca bn-i Haldun'u be yz yl ncesinden Marx'n hocas bile zannedebilir. Malum Marx, Das Capital'e "meta" ile balar. "Meta dmzdaki bir nesnedir" tanmyla balayan eser tmyle meta, mal, para, sermaye, emek, deer kavramlarna, bunlarn birbiriyle ilikisine ve dnmlerine ayrlmtr. Bunlar ayn zamanda Kur'an kavramlardr; meta, mal, altn ve gm/dinar (para), rusu'l-emval (sermaye/anapara), sa'y, kesb (emek)... bn-i Haldun'a gre amel ve sa'y (emek, aba, hizmet, mesai, i, alma) btn iktisad faaliyetin temelidir. Emekle elde edilen eye rzk, kesb, knye, iktina, mktena (birikim, terakm), menfa-

ALUM bn-i Haldun'un (l. 1406) en temel kavram "mlk"...

Mukaddimesi'nde

3 6 4

| MLK

YAZILARI

BN-l

HALDUN'DAN

MLK

DERSLER

at, istifde, fayda, hsla ve kr, mefd, servet, sermaye, zahire adn verir. Ona gre emekle retilen maln bir kymeti (deer) vardr. Bu deer o mal meydana getirmek (tahsil) iin harcanan emein deerine denk ve eittir. (Marxda metann kullanm deeri). u halde maln hi bir kymeti yoktur. nemli olan o mal retmek iin harcanan emektir, dolaysyla maln fiyat, mala harcanan emein karl anlamna gelir (shf. 889). bn-i Haldun'a gre nerede rzk ve gelir varsa orada nfus oktur. Rzk nfusa deil; nfus rzka tabidir. Dier bir ifadeyle maddi artlar manevi artlan belirler (Marx'da alt-yap st-yap). Mlk ve devletten ahlaka varncaya kadar her trl toplumsal deeri belirleyen maddi artlardr (shf. 990). bn-i Haldun, geim ekilleri ve kazan yollarn balca drt ksma ayrr; 1- Zir'a (tarm, iftilik/maddi retim), 2- Sn'a (ilim, kltr, el sanatlar/manevi retim) 3- Ticre' (alm-satm) 4- mre' (emirlik, yneticilik) bn Haldun'da bu sralama ayn zamanda stnlk sralamasdr da. Ziraat, mahiyeti icab dier tm maiet yollarndan nce gelir. Zira ziraat/iftilik teorik dnceye ihtiya gstermeyen basit, tabi ve ftr bir geim yoludur. bn Haldun'a gre iftilik genellikle bedvet aamasnda kalan topluluklarn mesleidir. lk, en eski ve tabi olmas sebebiyle iftilik ayn zamanda Hz. dem'in de geim yolu olmutur. Sanatlar, iftilik gibi tabi/basit deil mrekkep, ilmi, fikir ve nazar (dnce) gerektiren bir uratr. Yani, kafa yorma, el sanat, zihni ura, ilim, kltr ve yetenek gerektiren bir itir. Bu haliyle sanatlar (sna) bedvet aamasn gemi hadret aamasn yaayan topluluklarn geim yoludur. Bu ilerin piri ise ayn zamanda ilk terzi olan Hz. dris'tir.

Ticaret ise, bn Haldun'a gre ziraat ve sanatlar gibi retici deil; retilenleri alp-satc bir meslektir. Bu adan ticarette kurnazlk ve hilekrlk ok grlr. maret ise geinmek iin siyasi gc ve idari makam kullanarak kahren bakasnn malna el koymak yoluyla olur. Dolaysyla maret (devlet ii) tabi bir geim yolu deildir. bn-i Haldun, imaret dedii devlet ilerini tabi geim yolu olarak grmez. Devlet iinde alan memurlar kendi bana i yapamayan, kadnms (acz ve muharnes) insanlar olarak tavsif eder. Bakasnn iinde almay adamlk (erkeklik) nokta-i nazarndan iyi bir ey olarak grmez. bn-i Haldun'a gre sermayesini korumak ve zengin olmak iin devlete yanamayanlar, kendi tabiriyle "boyun eip yaltaklanmayanlar" servet sahibi olamazlar. nk makam mal getirir. Kim iktidar makamlarn ele geirirse veya iktidar elinde tutan asabiyet sahiplerine yanarsa (yaltaklanrsa) zenginleir... yle anlalyor ki bn Haldun iktidar snfn, siyasi/askeri gleriyle srf yneticilik yaparak geinen yiyici, asalak bir snf olarak grmektedir (shf. 890-92). bn-i Haldun'un bu drt temel geim yolundan ilk ikisine iyi, dier ikisini de kt bakt anlalyor. Ona gre ziraat ve sanatlar kiinin dorudan kendi emei ve aln terine dayand iin en muteber geim yoludur. Ancak her iki muteber (ve asil) geim yolu genellikle insanlar zengin etmez. Bunun iin insanlar zenginlemek iin ya devlete yanap yaltaklk (mudhere) yaparlar ya da ticaret kurnazlklaryla zengin olmaya alrlar. Bu sebeple Kur'an en ok imaret (iktidar/devlet) ve ticaret (alm-satm) iiyle megul olanlarn hakszlklar yaptn bildii iin srekli olarak bu kesimlere ahlaki tler verir, adalete, dorulua, drstle ve erdemli davranlara arr, (shf. 889-92) bn-i Haldun'un hadar (ehirli) bir meslek olarak grd sna (sanat, zenaat, retim, bir ey icat etmek) uralar bugn anlald anlamdaki "sanat" kavramndan ok daha genitir. Onun kendi zamanndan rnekler vererek anlatt sanat kollarndan bazlar unlardr; ifilik, mimari, marangozluk, dokuma ve diki, ebelik, tp, kitabet, sahaflk, musiki, hesap vs. Buradan anlalyor ki, bn-i

272|M L K

YAZILARI

BN- HALDUN'DAN MLK 01 M N |

^foldun retim h ^ L Z a n l ^ J t ^ " dam/ihracat

b

'

t0pIumun

topyekn

10- Mukaddime; ktisadn (Ekonomi) douu 11- Mukaddime; Bilimin (limler) douu... yle grnyor ki, bn-i Haldun'un giritii i bir tarih felsefesi/sosyoloji olmak durumundadr. Nitekim kendisi, deil slam leminin dnyann ilk sosyolou kabul edilmitir. Zira Aristo'dan beri tarih ve toplumsal ilimler "bilim" olarak grlmyordu. lk defa bn-i Haldun, Aristo'ya katlmayarak, "Doann nasl yasalar varsa tarihin ve toplumsal olaylarn da bir yasas olmal" diyerek, tamamen kendi orijinal "icad" olarak mran ilmini kurmutur. Bu adan bakldnda bn-i Haldun, modern sosyoloji akmlar iinde toplumsal olarak da bir "yasa" bulmaya alan Comte, Durkheim ve Marx'a benzer. Bulduu yasa veya yasalar yer yer bunlarnkiyle rtr. te yandan sosyal olaylarda tpk doadaki gibi genel-geer yasalarn olamayacan syleyen Weber, Poper vb.den ayrlr. Yine tarihsel olaylarn kendi zamanlarnn rn olduunu, btn bir tarihsel zamanlar iin geerli yasalar olamayacan syleyen Diltheyci tarihselcilik ve toplumsal olaylardan te doada bile byle yasalar olduunu iddia edip her eyi o teki yasayla (veya yasalarla) aklamaya girimenin ve toplumda veya doada deimeyen hakikatler aramann mutlaklk, tekilik, dogmatizm, totallik vs. olduunu syleyen Fayarabend, Derrida, Deleuze, Lyotard vb. tarz post-modernlik bn-i Haldun'a yabancdr. bn-i Halduncu sylem daha ok post-modern deil modern sylemle rtr. Yakndan bakldnda Comte'nin "metafizik, teolojik, pozitif dnem, hal kanunu" kavramlar, Marx'n "alt yap, st yap, snf atmas, emek" vb. kavramlaryla bn-i Haldun'un "mlk, asabiyet, bedevilik, hadarilik, mran" kavramlar ayn mantn yani toplumsal/tarihsel alanda bir takm "yasalarn" bulunduu, bunlarn tecrbeyle aranp bulunabilecei mantnn rndr. te yandan "mrann kanunlarn bulma" noktasnda bir Rnesans aydn gibi dnen bn-i Haldun, Rnesansn sonucu

Sma" ?! Bilim, klt, Lnat Z ^ T " ^editum aJan/ar "snai" urasi r .n 5 ' ' k S t J VS" r e t i m e dayal Haldun'un W fa** ?ekim bile bn

** -

yaralclk C

T
BU

^RI?TE
gaye, aktr: retim, i ' s . i h d a m T t C T ?
e en

^ m

^ yaparsa k a l k , m Z Z ,

"8""

Bunu

hang,

' t ' S ! n a " r e t , n ) i? k o , , a r ^ 7 o T 7 , , a " ^ d U r " H e r f a n tadan kalkar. iyi v c k a | i ( c J i m a J ; f r J " a n S ' na S P olur, i s i z , i k o r . SZden Veri yaparlar. Giderek dnyanm baSka v C ^ ^ ihra edersiniz. Byle k e S ^ ballar sa tutun Jam da ortadadr: "Eer bir ll T (retim) * " "lkede

;AB ?yyz

"

RAMUR HAJE GE,IR

" sznn ansna yaratcZ

bn-i Haldun "mran" L-, - bir u f a u u C ^ ^ ^ 6 ^ i ^ gemi m u k a d d i m e J e r d e ele aldi konular esas itibariyle unlardr Genel Mukaddime; Tarihin douu 1-Mukaddime,-Toplumun douu 2" Mukaddime; mrann douu 3" Mukaddime; Irklarn douu 4-5- Mukaddime; Ahlakn douu
6"

Mukaddime; D i i n douu

Mukaddime; ehirlerin douu

3 6 8

| MLK

YAZILARI

BN-I

HALDUN'DAN

MLK

DERSLER

olan "modernitenin insan ahlak zerindeki etkileri" konusunda ise post-modern syleme yaklar. bn-i Haldun bir anlamda yle demektedir: "Bedevilikten hadarilie gei u kanunlara gre olur. Ama hadariliin insan ahlakn bozduu, kt sonular dourduu da bir gerektir. Bu adan eletirilmedir..." Bu noktada bn-i Haldun "hadariliin ahlaki bozulmaya yol at" dncesiyle 15. yzyl sonras ykselen moderniteye (bn-i Haldun jargonuyla yeni bir hadarileme) ilk ciddi eletirileri ynelten J.J. Rousseau'ya benzer. Rousseau, "Bilim ve icatlarn gelimesiyle insanlar sadelikten ve doallktan uzaklam, kendine yabanclamtr. Ahlak ve erdem yerine bilgilik nem kazanmtr. nsanlar duygusuz kuru aklc bir yaratk haline gelmitir..." diyordu. bn-i Haldun hadariliin, Rousseau da modernitenin sonular konusunda hemfikirdir. Ancak her ikisi de bunu btn kt sonularyla beraber bir olgu olarak kabul eder. Bu durumdan kurtulmann yolu tekrar eski doal hale dnmektir. Ancak ehirli toplumlarn tekrar kyllemesi de mmkn deildir. Yani medeniyetin tersine evrilmesi de imknszdr. Bunun iin yaplmas gereken ey her ikisine gre de "ehirde doall korumak"tr. Bunu bn-i Haldun "Kanunlar zora, baskya ve korkuya dayanrsa, bu, halkn tesirli metanetini krar, mukavemet kabiliyetini yok eder. Zulme uram (ehir) insanna tembellik ve bezginlik ker..." eklinde aklar. Rousseau ise "Devletin grevi insanlarn doalln korumak ve gelimelerini salamaktr. Bu da ancak toplum ile devlet arasnda gerekletirilecek bir szlemeyle mmkn olur..." der. Grlyor ki, her iki dnr de "ehirde zgrlk'ten yanadr. Bylece insanlarn ilk doal hali korunmu olacak, kendine gvenen, cesur, yaratc bireyler toplumsal gelimenin dinamii olmaya devam edeceklerdir. Yine bn-i Haldun'un "ehirdeki baskc kanunlarn insanlar krelttii, bezginletirdii, yaratcl ldrd, ehirli hadarinin kaypak, kurnaz, rkek hale geldii" gr inli filozof Lautse'nin "Baskc lkelerin insanlar riyakar olur" szyle de rtr.

Keza bn-i Haldun'un birinci mukaddimede anlatt "Mlkn (devlet, hkmdar) ortaya k tabi/ftridir" gr, Huig de Groot'un "doal devlet" gryle, "nsanlar ehirdeki i blm, yaban hayvanlardan ve hemcinslerinin tecavzlerinden korumak iin kudretli bir el (hkmdar, devlet) ihtiyac iine girerler" gr, Locke'un "Devletin grevi savunma ve kar atmasn dzenlemek/adalet, hukuktur" gryle, "klimin (corafyann) insan karakteri zerinde etkileri vardr" gr, Montesquie'nn "Kanunlar milletlerin manevi yaplarna gre olmaldr, her milletin yaad corafyann etkisiyle oluan manevi bir tabiat vardr" gryle, "Deer o mal meydana getirmek ( tahsil ) iin harcanan emein deerine denk ve eittir" sz de Marx'n "metann kullanm deeri" dedii eyle tpa tp ayndr. Dorusu Mukaddime yi okuduka bu eseri yazan kiinin hangi ada yaad konusunda insan olduka aryor. Evet, bu satrlarn yazar 1408 ylnda vefat etmitir! Tam altyz sene nce sylenmi szlerdir bunlar... slam dnyasnda hadisinden kelamna, tasavvufundan tefsirine; Gazzal, E'ar, Sufi, Selefi, i, Snn yzlerce, binlerce ekol olumasna ramen neden bn-i Halduncu bir ekol olumamtr? Meta, mal, emek, altn, gm, sermaye, infak, kenz vb. onlarca kavram dorudan Kur'an'da gemesine ramen neden fkhn muamelat ksmn aamayarak Kur'an'a dayal bir ekonomi-politik bu topraklarda yeerememitir? bn-i Haldun, altyz sene nce (14. yzyl) bunu balatmt, neden devam etmedi, edemedi? bn-i Haldun'un fikirleri neden bat topranda boy att da, islam topranda yeeremedi? Dnn...

KORKU IMPARATORLUU

nsanolunu korku ve kayglarndan esir alan bir korku saltanat bu. Trkiye'yi korkular ynetiyor... Dnyay korkular ynetiyor... nk "insan" korkular ynetiyor. "Dardaki atma" diyor Mahmud Muhammed Taha, aslnda "teki atmann davurumudur. Asl korku insann iindedir..." Ne korkusu? tr "kadim korku" olduundan bahsediyor: 1- Ne yiyeceim? Ne giyeceim? Ya hastalanrsam? Nerede tedavi olacam? Yani "Kahrolas u hanede evld-u iyl var" korku ve kayglar... 2- Ya tutuklanrsam? Ya hapse atarlarsa? Yani "Erzurum'da evirdiler yolumu/Be on polis baladlar kolumu" korku ve kayglar. .. 3- Ya lrsem? Mezarn tesinde ne var? Yani "Ben kimim ve bu hal neyin nesi" korku ve kayglar... M. Muhammed Taha'nn projesine gre iteki bu korkularn dar vurmasyla insanolu bu tr korku ve kaygnn esiri ol-

ERYZNDE bir "Korku imparatorluu" hkm sryor.

374|M L K

YAZILARI

KORKU

MPARATORLUU

375

makta... Tarih boyunca her tr smrc sistemler birinci korkudan, her tr baskc, despot diktatrlkler ikinci korkudan, her trden nihilist akmlar da nc korkudan beslenmekte... nsanolunun bu korkular yenmesi halinde smrc sistemler ortadan kalkacak, baskc diktatrlkler yklacak, nihilizm de sona erecektir. M. Muhammed Taha'ya gre, amzda bu korkular ancak eitliki, toplumcu bir dzen (itirkiyye), tam demokrasi ve dinin (maneviyat) el ele vermesiyle yenilebilir. nk ona gre toplumcu bir dzen (itirkiyye) birinci korkunun, tam demokrasi ikinci korkunun, din ve maneviyat da nc korkunun panzehiridir. 1985 ylnda Sudan diktatr Numeyri tarafndan "irtidat" (dinden kma) sulamas ile 76 yanda idam edilen M. Muhammed Taha, buna "slam'n ikinci mesaj" demekteydi. Kendisi "Baz yasak kitaplarn verdii din duygular" familyasndandr. (Mahmud Muhammed Taha'nn hayat, fikirleri ve projesi hakknda ayr bir makale yazacam ) Demek ki, dnyadaki "korku impatorluunu" kendi iinde mantki tutarla sahip btncl bir sistem dhilinde yenmek ve alaa etmek mmkndr. Bu yle bir btncl sistem olmal ki, insanolunun hem ekonomi-politik korkularn, hem siyasi ve sosyal korkularn, hem de ontolojik yalnzlk korkularn yenebilmeli. Bunu tek bana ne itirkiyye (sosyalizm), ne demokrasi, ne de tek bana 7. yzyl artlarnda "Medine dnemi ahkm" ile olumu slam'n "birinci mesaj" salayabilir. Bunu ancak slam'n (zellikle Mekke dnemi ayetlerinde ortaya konan) evrensel mesajlarn amza getirerek, ekonomi-politik ayetlerini ortaklaac/toplumcu, siyasi ve sosyal ayetlerini tam demokrasi temelinde yorumlayan ve tek insana (bireysel ruha) ynelik ayetlerini de Allah'a ve ahiret gnne iman temelinde ele alp ibadetle talandran "slam'n ikinci mesaj" salayabilir. Bylece ehrin bezgin insan glenmi, Kurann "Onlar iin korku yoktur ve znt (kayg, endie, tasa) da duymayacaklar-

dr" mjdesi gereklemi, slam'n ekonomik, politik ve ontolojik ierii "an idraki iinde" ete kemie brnm olacaktr. Grld gibi M. Muhammed Taha'nn "korku imparatorluuna" kar nerdii alternatif en azndan tartlmaya deer grnyor. .. Kuranda srekli tekrar edilen "replik"lerden birisi de "Onlar iin korku yoktur, znt de duymayacaklardr" (ve l havfun aleyhim ve l hum yehzenn) ayetidir. Korku ve hzn (endie, kayg, tasa)... Kur'an bunlarn olmad bir dnyadan bahsediyor. Buras "cennet" olsa bile dnyadan bamsz deildir. nk cennet, Kur'an'n ayn zam an Ha dnyev topyasdr. topya "hi olmayacak yer" deil, "u anda olmayan, ama alld takdirde olmas pekl mmkn olan yer" demektir. Bu anlamda "cennet" snfsz toplumu ifade ediyor. Orada "tevhid" yani snfsz tek toplum var. nsanolu orada i, dolaysyla da d korkularn yenmitir. A ve akta kalma, siyasal despotizm, sosyal bask, ontolojik yalnzlk korku ve kayglar yoktur. Bu anlamda cennetin (doal toplumun) zgr insan korkularn fethetmi insandr. Onun iin onda "korku ( h a v f ) yoktur, kayg da (hzn) olmayacaktr. nsann zgrce kendini gelitirmesi ve yceliklere ulamas iin nce bu ilkel korku ve kayglarn yenmesi lazm. Aksi halde korku ve kayg cehenneminin ukurlarnda drtleri ile yaayan hayvan gibi debelenip dururuz. "Cehennem" ise snflara ayrlm, paralanm toplumu ifade ediyor. Orada "irk" yani paralamalar, blmeler, snflamalar, kastlar, kabileler vardr. nsanlar kavmiyet, milliyet, meslek, mlkiyet, cinsiyet ayrmclklarna tabi tutulurlar. Keskin elikiler derinleir, a ve akta kalmamak, tedavi olmak gibi en tabi ihtiyalar, ana diliyle konumak, kendini ifade etmek, kimlii ile tannmak, sayg grmek gibi en tabi haklar iin bile debelenip durmak zorunda kalrz. Hayat yk olmaya balar, insanda yaama sevinci brakmaz. Domak anlamsz bir tekrara, yaamak gerek-

3 7 4

| MLK

YAZILARI

KORKU

MPARATORLUU

3 7 5

siz bir uzantya dnr. Artk domak dnyaya atlmlk, lmek de tezek olmakla edeerdir. ktisad uurumlar, yklmaz otoriteler, almaz duvarlar, ebedi statler... Bylesi bir topluma/lkeye/dnyaya korku ve kayg egemendir. nsanlar yneten kendileri deil; korku ve kayglardr. Oysa bunlarn hi birisi "cennette" (doal, zgr toplumda) yoktur... Peki, yukardaki kadim korkunun (havf) ve kaygnn (hzn) panzehiri acaba nedir? 1- "Mallarn gece ve gndz, gizli ve ak infak edenler, karlklarn Allah'tan mutlaka alacaklardr. Onlar iin korku yoktur, kayg da duymayacaklardr." (Bakara: 274) Yani: Ya a ve susuz kalrsam? Ya hastalanrsam? ocuum nerede okuyacak? Nerede tedavi olacam? "Kahrolas u hanede evld-u iyl var" korku ve kaygsnn panzehiri gece ve gndz, gizli ve ak infak; vermek, paylamak, blmektir. Bu, bir toplumda alk, susuzluk, barnma, salk, eitim gibi tabi ihtiyalarn garanti altna alnd bir dzeni ifade eder. Burada infak insafa braklm nafile bir ibadet olarak deil; oluturucu, dzenleyici, yaptrm ifade eden ekonomi-politik ilke olarak okuyoruz. Byle olunca toplum fertlerinin a ve akta kalma, barnma, hastalk, yallk, eitim ve salktan kaynaklanan korkular olmayacak, kayg da duymayacaklardr. Mallarn gece ve gndz, gizli ve ak infak edilmesinin Allah'tan gelecek karl ( ecr ) bu deilse nedir? Bu cennetin dnyev yzdr. Uhrev yzne gelince O'nun iman bizde, bilgisi Allah katndadr. Kur'an, bylesi bir dzenin eninde sonunda (hir) kurulacan, saduyunun bunu gerektirdiini, saduyu sahiplerini dile getirerek yle aklar: "Saduyu sahipleri (ashbu'l-a'rf) simalarndan tandklar bir takm adamlara diyecekler ki: 'Ne zenginliiniz, ne kuru kalabalklarz, ne de byklk taslayp durmanz ie yaramad. Allah bunlarn yzne bile bakmaz (rahmet etmez) diye yemin ettiiniz (yoksullar) bunlar myd?' Girin cennete! Onlar iin korku yoktur, kayg da duymayacaklardr." (Araf: 48-49)

Burada "Ashabu'l-A'raf' insanln saduyusu olarak okuyoruz. Saduyu unu syler: nsanlardan bir ksmnn a ve akta kalmas, yoksun ve yoksul braklmas, gven, sayg ve onurdan yoksun bir ekilde korku ve kayg iinde yaamas, buna karn dier bir ksmnn mal ymas, tekebbr iinde marmas zulmdr. .. te cennet (doal, zgr toplum) bu zalim ayrmn, korkunun ( h a v f ) ve kaygnn (huzn) ortadan kalkt yerdir. Bunun iin deniyor ki: Saduyu sahipleriyle birlikte girin cennete... 2- "Firavun ve adamlarnn errinden korktuklar iin, nceleri Musa'ya halknn bir ksm (genlerinden) baka iman eden olmad. nk Firavun, yeryznde gc ele geirmi acmasz bir despottu." (Yunus: 83) Yani: Ya tutuklanrsam? Ya hapse atarlarsa? "Erzurum'da evirdiler yolumu/Be on polis baladlar kolumu" korkusunun panzehiri, Firavun rneinde grld gibi, lkede/yeryznde gc ele geirmi "korku imparatorluunun" sona erdirilmesidir. Despotluk, tiranlk ve diktatrlklerin alaa edilmesidir. yle ki, bu diktatrlkler srekli olarak korku yayarlar: "Firavun 'brakn beni ldreyim Musa'y da Rabbine dua etsin (de kurtarsn onu). nk dininizi/devletinizi deitirmesinden veya ayaklanma kararak lkede karklk (fesat) karmasndan korkuyorum' dedi." (Mmin: 26) Grld gibi bylesi lkelerde, lkeyi yneten diktatrn/ diktatrln korkulardr. Bir korku kumkumasna girmilerdir. Halk da diktatrln korkularndan korkmakta ve ancak bir ksm (cesaret sahibi genler vs.) bu korkuya teslim olmamaktadr. Bylesi korku imparatorluklarnda, bn-i Haldun'un tabiriyle halkn "tesirli metaneti" krlr. inli bilge Laotse'nin dedii gibi de "Baskc lkelerin halk kaypak ve ikiyzl olur." Bu durumda diktatrn korkak olmas da tabidir. te bylece "korku" bir lkeyi teslim alr. Akllar ve dimalar iletmez, gzleri grmez, kulaklar duymaz hale getirir. Bundan kmann yolu korkunun yeermedii, kaygnn da bitmedii bir dzen kurmaktr. Onun iin cennette (doal dnya, zgr top-

374

| MLK

YAZILARI

KORKU

MPARATORLUU

375

lum) korku ( h a v f ) yoktur, kayg (huzn) de olmayacaktr... 3- "Rabbimiz Allah'tr deyip, doruluk ve drstlk yolunda yryenler iin korku yoktur, kayg da duymayacaklardr." (Ahkf: 13) Yani: Ya lrsem? Mezarn tesinde ne var? "Ben kimim ve bu hal neyin nesi?" korku ve kaygsnn panzehiri, Allah'a ve ahirete iman ile erdemli ve drste yaanm bir hayattan ( amel-i slih) bakas deildir. Byle bir insan lmden neden korksun? Mezardan sonra ne olacandan neden endie etsin? Dnyann sama, hayatn anlamsz olduu nihilizmine neden kaplsn? Drste bir hayat srdkten sonra ona kim ne yapabilir? Gizli gnahlar olmayan birisinden daha gl kim olabilir? nsan esir alan asl kendi gnahlar deil midir? Ortaya kacandan korkmadn bir "antaj kasedin" yoksa senden daha cesur kim olabilir? "Ya yalan, iftira?" denirse onun mumu yatsya kadar yanar. "Ya haset, ekememezlik?" denirse o da sahibini atein odunu bitirdii gibi yer bitirir, sana hibir ey olmaz. nsan ontolojik yalnzlk korkusundan kurtaran "Allah'a iman" nasl bir eydir? Bu bir teoloji mi, yoksa yaayan, canl bir tecrbe mi? "Hi kimse iki efendiye kulluk edemez. Ya Allah'a tapacaksnz, ya da (para tanrs) Mamon'a" diyen sa acaba ne demek istiyor? man, "emniyet, gven" kknden gelir. Bir eye inanmak, "ona gvenmek, itimad etmek" demektir. Dnn... Hayatta Allah'a m yoksa paraya m daha ok gveniyorsunuz? Hangisi size gven veriyor? Hangisinin adn duyunca yznz glyor, iinize gven doluyor? "Pein paray duyunca nasl da glyor" veya "Paray sevmem ama stresimi alyor" sznden de anlalaca gibi aslnda biz Allah'a inanmyoruz, imansz yayoruz. nk imann yars risktir; d dnyada "nesne" olmayan bir eye inandmz sylemekteyiz. Soru u: "Yarn ne yiyeceim" diye sorulduunda "u paray al, sana bir ay yeter, korkma" diyen birisi mi, yoksa "Allah var, kork-

ma" diyen birisi mi size daha ok gven veriyor? Aslnda neye iman ettiimizin belli olmas iin, zorlayc bir ikinlikle iki ktan sadece birini iaretleyin... Ne oldu? Zorlanyorsunuz deil mi? Evet, iman byle bir ey ite. "Allah var, korkma" demek, aslnda "hayat var, toplum var, tabiat var, toprak, su, hava, ate, rzk ve rzk kaynaklar var, kardelerim var, bunlar daha byk, kalc, scak, gvenmeye ve dayanmaya daha layk..." demektir. te byle bir toplumda (cemaat/ comun) yaayan iin korku ( h a v f ) yoktur, kayg (huzn) da olmayacaktr. Korku ve kayg dolu zihin, bunlara inanmayan zihindir. nk paradan baka kimseye gvenmemekte, olmaynca fakir kalmaktan, olunca fakir dmekten d kopmaktadr. Her daim korkarak yaamaktadr. Korkularnn esiri olmu, kayglar onu teslim almtr. kadim korkunun (ekonomik, politik, ontolojik) penesinde kvranan insanolu... Bu korkular sebebiyle smrc sistemlere, despotik idarelere teslim olan ve hiiliin ukurunda debelenen insanolu... imdi byle bir insan zgr mdr? Neydi zgrlk? Korkularn fethetmek, kayglarndan kurtulmak... Korkunun remedii, kaygnn tremedii bir dnya kurmak. .. Korku imparatorluklarna, kayg saltanatlarna son vermek... Ya sonra? Sonra m? Asl i ondan sonra balyor.

1 MILYAR INSAN HANGI SUUNDAN DOLAY A?

"Birlemi Milletler (BM) dnyada alk sorunu yaayan insan saysnn 1 milyar getiini aklad. BM Gda ve Tarm rgt (FAO) ile Dnya Gda Program'na (WFP) yaynladklar ortak raporda, dnyada alkla mcadele eden insan saysnn, 2009 ylnda 100 milyon artarak, 1 milyar 20 milyona ulatm bildirdi. Raporda, bu saynn son 40 yldaki en yksek a says olduu ifade edildi. FAO Genel Sekreteri Jacques Diouf rapor aklanrken, 'A insanlarn saysndaki art tahamml edilemez noktada' dedi. Diouf, 'Alk sorunun yok edilmesi iin ekonomik ve teknik olanaklarmz var, ancak al sonsuza kadar yok etmek iin eksik olan siyasi iradedir' diye konutu..." Grld gibi 1 milyar 20 milyon insan "yeryznn" sokaklarnda a dolayor. Oysa kssalarn anasnda ne deniyordu: "Orada (yeryznde) a kalmazsnz, plak olmazsnz, susuzluk ekmezsiniz, gnein scanda yanmazsnz." (Taha: 118-119) Yani "yasak aalardan" (adam ldrmek, hrszlk, yolsuzluk, fuhu, zulm, igal, iddet, smr vb.) yediiniz takdirde alk, plaklk, susuzluk, yanma; ate, kaos ve krizden kurtulamazsnz.

6 Ekim Dnya Gda Gn nedeniyle BM haberi:

380

| MLK

YAZILARI

MLYAR

NSAN

HANG

SUUNDAN

DOLAYI

A?

3 8 1

Bunlar olmad takdirde yeryz sizin iin "cennet" aksi halde "cehennem" olur... Yeryznn cennete veya cehenneme evrilmesi bizim kendi ellerimizle yaptklarmzdan dolaydr... Her kim her sabah zerine gnein yeniden doduu, ieklerin at, nehirlerin akt, kuzularn meledii, kularn uutuu, insanlarn cvld ad bu yeryz cennetini "yasak aalara" dokunarak "cehenneme" evirirse ettiini bulacaktr. Her kim de cehenneme evrilmi yeryzn tekrar cennete dntrmek iin alrsa karln eksiksiz bulacaktr... te dnyaya bylesi bir baka Ali eriati "Tevhidi Dnya Gr" diyor. Yani kozmosu bir ve btn halinde kavrama, yeryzn bir ve btn halinde kavrama, insanln bir ve btn olduuna; renk, rk, kavmiyet, milliyet, cinsiyet, mlkiyet bakmndan Allah'n nnde eit ve zgr olduuna inanma... Tm insanl Ehlullah (Allah'n ailesi) gibi grme... Buradan baklnca tevhid ve irk bu birlik ve btnlkle ilgili olur. nsanlar renk, rk, kavmiyet, milliyet, cinsiyet ve mlkiyet bakmndan ayran ve paralayanlar Allah'a (bire/btne) irk komu olurlar. Burada "Allah" teolojik bir kavram deil; bilakis sosyolojik ve antropolojik bir kavraytr. Hasan Hanefi'nin dedii gibi Kur an'a baktmzda Allah'n kendisini teorik deil, "pratik" bir dzeye yerletirdiini grrz. Allah bir logos deil, fakat daima bir fiil halindedir. Allah, aklla kavranabilen bir obje, bir fikir, bir kategori deil, fakat bir "davran" ve "vaziyet al"tr. Allah, tanmlamadan uzak fakat varln yannda olup epistemolojiye deil ontolojiye dhildir. Bu durumda diyebiliriz ki, "Allah" insanlarn dnyasnda ihtiya, umut ve araylarda ortaya kmaktadr. Muhammed'in Allah'tan ald, okyanustan kabna dolan kadardr. htiyacnz,

umudunuz ve araynz orannda kabnz doldurabilmektesiniz. Siz ihtiya hissetmez, umut balamaz ve aramazsanz kabnz bombo olacaktr. Yani dnzda deil, iinizde Allah yok demektir. Kr asndan gne neyse ihtiyasz, dertsiz, umutsuz ve araysz biri iin de Allah odur... Madem Allah ihtiya, dert, umut ve aray orannda insanlarn dnyasnda tecelli ediyor, u halde Allah, insann en temel ihtiyac neyse onun araynda grnr (mzahir) oluyor. Bu ise, kssalarn anasnda deinen an, plan, susuzun ve yanan adamn araynda ortaya kyor. Demek ki, Allah an, plan, (maddi ve manevi) susuzun ve yanan adamn ruhu ve umudu olarak inkiaf ediyor; yani kef ve mahade olunuyor ("Fakirin neyi var Allah'tan baka" veya "Umut fakirin ekmeidir")... Kanmca bunun byle olmasn Allah istemi grnmektedir. Sanki insanlarn dnyasnda dipten gelen bir aray dalgas halinde mzahir (kural, ilke ve deerleriyle grnr hale gelen) olmak istemektedir... Bu nedenle tarih boyunca peygamberlerin hep "yoksulun, an, plan, susuzun ve gnein scanda yanan adamn" sesi ve soluu olarak ortaya ktn gryoruz. Ne garip bir cilvedir ki, yoksullarn ve alarn sesi olmak tarihte ilk defa modern ada materyalist ve Allahsz' bir ideolojiye kalmtr. Bu nedenle de tutmuyor. nk eitlik sylemi biraz 'irrasyonel' ve fakat imknsz deildir. nsanolunu dnyann acmasz dnen ark karsnda, ancak bitmek tkenmek bilmeyen derin bir maneviyatla beslenen adalet zlemi ve eitlik aray ayakta tutabilir. Aksi halde teker teker yklr ve teslim olur. Kuaklar boyu sremez. "Mmkn, gerekten daha fazla gerektir." Bu nedenlerledir ki, "yeryznde 1 milyar a" meselesi her eyden nce "Allah" davas ile ilgilidir. Kur an perspektifinden bakarsak bu tevhid-irk konusuna girer. nk Kuranda irk kavramnn getii ilk yer "Bahe sahipleri" kssasdr. "Keke Rabbime irk komasydm" diyen Bahe sahibi zengin dindarlk iddiasnda ve fakat bahesine (sermayesine/tarlasna/parasna/

380

| MLK

YAZILARI

MLYAR

NSAN

HANG

SUUNDAN

DOLAYI

A?

382

mlkne) tapmaktayd. Demek ki, bugn peygamber gelse, 14 asr nce "Bu kz ocuklar hangi suudan dolay ldrld?" diye aa seslendii gibi, bugn de "1 milyar insan hangi suundan dolay a?" diye soracakt. Gelen ilk ayetler buradan balayacakt. Allah ilk buradan aa seslenecek, yoksullarn ve alarn lehine, mlk sahiplerinin ise aleyhine olarak tarihin akna mdahil olacakt. lk 23 surede o gnn 9 byk mlk sahibi kabile aasn; Velid b. Muire, Umeyye b. Halef, Ebu Cehil, Ebu Sfyan, Ebu Leheb, Utbe b. Rabia, Ebu Amr es-Sakafi vb. eletirerek ie balad gibi balayacakt. nk bunlar bir tanrya inanan, namaznda niyaznda insanlard. Kbe'nin yeniden yapmnda Velid b. Muire "haram para getirilmemesini" istemiti... Ebu Cehil be vakit (evet be vakit) namaz klyordu. "Vay o namaz klanlarn haline" ayetinin yer ald Maun suresi onun hakknda nazil olmutu... Bunlarn ou Kbe'yi yedi defa tavaf eder, cnp olunca boy abdesti alr, Ramazan aynda oru tutarlard... (bn-i Habib'in elMuhabber adl eseri cahile dnemi Araplarnn dini hayatna dair ok kymetli bilgilerle doludur. Oradan anlalyor ki, slamda dini ibadetlerin ( nusuk ) hi birisi yeni deildi; hepsini bata yukardaki elebalar olmak zere cahiliye Araplar yapyordu). Demek ki, bugn olsa, rnein Trkiye'nin en zengin 9 byk ailesini; Ko ailesi (6 milyar dolar zeri), Sabanc ailesi (6 milyar dolar zeri), ahenk ailesi (5-6 milyar dolar), lker ailesi (5-6 milyar dolar), Doan ailesi (4-5 milyar dolar), Tara ailesi (4-5 milyar dolar), Eczacba ailesi (3-4 milyar dolar), Yazc ailesi (3-4 milyar dolar), Dinkk ailesi (3-4 milyar dolar) gibi byk mlk sahiplerini ayn onlar eletirdii gibi eletirerek "ilk mesajlar" balayacakt... Ayn ekilde yeryznn 9 byk mlk sahibini; Warren Buffett (Yatrmc/62 milyar dolar), Carlos Slim Helu (Telekom/ 60 milyar dolar), Bili Gates (Microsoft/58 milyar dolar), Lakshmi Mittal (elik/ 45 milyar dolar), Ingvar Kamprad (Ikea/31 milyar dolar), K. R Singh (Gayrimenkul/ 30 milyar dolar), Oleg Deripaska'y (Aluminyum/28 milyar dolar) eletirerek kresel

apta "ilk mesajlar" balayacakt... nk amzn yerel ve kresel apta "Bahe sahipleri" bunlar ve bunlarn "zuhruf 'una (altna, paraya, lkse, atafata) zenen daha yzlercesidir... Bunlara sorsan nceki alarda olduu gibi "Mallarmz zerinde dilediimiz gibi hareket edemeyeceimizi sana namazn m emrediyor ey uayb?" (Hud: 87) diyecekler, "sterse Allah'n doyuraca kimseleri mi biz mi doyuracaz?" (Ya-sin: 47) diye mstanileecekler, "Yanlarndaki ile eit hale gelmekten" (Nahl: 71) dleri kopacak ve "Zenginlii kendi aralarnda dnp dolanan bir devlete" (Har: 4) dntrdkleri iin onu korumak adna her yola bavuracaklardr. Bunun byle olacan grmemek iin Kuran teberrrken ve llerin arkasndan okuyup durmak lazmdr(!). te an peygamberne misyonu bunlarn karsna dikilip "Lehu'l-mlk" diyen sylemdir. Yani Mlk Allah'ndr (herkesindir/kamunundur). Allah'n topra, suyu, meras, otla, ba, bahesi, doalgaz, petrol, alimunyumu insanln ortak mlkdr. Bunlar zerinde tekel oluturulamaz, adilce paylalmaldr. Hi kimse tek bana bunlarn baronu ve aas olamamaldr. BM raporlarna gre Afrika ktasndaki alk sorununu zmek iin 40 milyar dolara ihtiya var. Yukardaki listeye bakn, rnein ilk sradaki Warren Buffett'in tek bana serveti 62 milyar dolar! Mesele gayet ak deil mi? Yeryznde 1 milyar insan a dolayor, te yandan bir adam tek bana bir ktann alk sorununu zecek servete sahip! "Bugn peygamber olsa, ie "1 milyar insan hangi suundan dolay a?" diye sorarak balard" ne demek anlalyor olmal... nk Kurandan okuduuma gre sylyorum, Allah' en ok rahatsz eden ey, kendi yaratt dnyas zerinde "a, plak, susuz ve gnein scanda yanan" insanlarn bulunmasdr. Tevhid asndan birinci ve ilk mesele budur. Yeryznde dikili putlar bile sonraki meseledir. nk "put" dediiniz alarn ve yoksulla-

272

| MLK

YAZILARI

rn emei ve alnteri zerine dikilen eydir. Allah' en ok honut eden ey ise, zenginler ve yoksullar arasndaki uurumun giderildiinin grlmesidir. Yeryznn btn tapnaklarndan ykselen ayinler, okunan dualar, kesilen kurbanlar bile bundan daha nemli deildir. Madem Allah insanlarn ihtiyac, umudu ve araynda mzahir oluyor, kurtarc beklemeye ne gerek var? Umudu ve aray diri tutmak, canlandrmak, yaymak ve rgtlemek Allah'n gren gz, iiten kula ve yryen ayaa olmak demek deil mi? Ve bu hemen yan bamzdan balamal deil mi? "1 milyar insan hangi suundan dolay a?" sorusu, bu nedenle an insan ve ilah sorusudur. "Bu kz ocuklar hangi suundan dolay diri diri gmld?" sorusunun aa tercmesidir. "Yaayan Kur'an" aa bu soruyu sorar, peine der, dava eder. Ta ki, son a doyuruluna, son plak giydirilene, son susuz suya kavuana, son yangn sndrlene kadar... Ve bunlara neden olanlar alaa edilene kadar...

"EBUZERLEMEYELIM INALLAH

HTYATAN fazla mal haramdr, hrszldktr... Alar, yoksullar dururken villalar almyor, ciplere biniliyor... Altn ve gm yoksullar zerinde hegomonya kurmak iin kullanlyor... nfak edilmiyor... Mlkte irk kouluyor... Bahe sahipleri kssas llerin ardndan okunup duruyor... Krkta bir diye bir ey tutturulmu gidiyor... Komusu aken tok yatmamak iin zengin mahallelere tananlar var... Sokaktaki atan, yoksuldan haberiniz var m? Bu din yeryznn sokaklarnda a gezen 1 milyar insan iin ne diyor hocam? Bu din fekku ragabe (klelere zgrlk!) diyerek balamad m hocam?..."

evresinde tefsir sohbetleri, fkh dersleri yapmasyla nl hocaefendi, yanna gelen gencin bu trden heyacanl konumalar karsnda once yutkundu, sonra ensesini kad, verecei cevab dndkten sonra syle dedi: "Tamam seni anlyorum, gensin heyecanlsn. imdi namaz vakti, namaza kalkalm inallah..." Namazdan sonra karken kapda gencin kulana eilerek kafa konforu rahat o esasl nasihatini verdi: "Ebuzerlemeyelim inallah!" "Ebuzerlemeyelim..." Bu sz, uyumu, asude "dindar zihnin" klasik repliidir. slam tarihinin btn imparatorluk fkhn zetler. Bu kafaya gre Ebuzer arln addr.

3 8 6

I MLK

YAZILARI

EBUZERLEMEYELM

NALLAH"

3 8 7

Bu tr refleksif tepkilerle dindar zihin kendi kendine kafa konforunu iade etmek ister. Buna benzer bir ka refleks daha var. Bizzat ahit olmuumdur. Kurann ilk 23 suresinden rnekler vererek anlatyorum mesela. Yanma yaklayor ve yle diyor: "Bunlar senin ahsi fikirlerin Kur'an yle demiyor deil mi? Ben de diyorum ki: "yle desem rahatlayacak msn? yi o zaman... He bunlar benim ahsi fikirlerim. Kur'an yle demiyor. Alak suresi zenginlikle tuyan arasnda iliki kurarak balamyor. Kalem suresinde ilk bahe sahipleri kssasn anlatmyor. Mlk sahiplerini srarla eletirmiyor... Bunlar tamamen indi grlerim. Kur'an'n ilk meselesi mlk deil; havadan sudan bahsediyor. Bahe sahiplerini llerinizin arkasndan okuyasnz veya geceleri uykudan nce iyi gelir diye anlatyor. Bankadaki paracklarna, yengenin kollarndaki altn ve bileziklere bir ey olmayacak, merak etme(!)" Byle deyince "Oh be!" diyor ve gayet rahatlam ve kafa konforu iade edilmi bir halde gidiyor. Veya ayn tornadan km gibi baka bir refleks; "Bunlar solculuk, slam'da byle eyler yok. Sen solculardan etkilenmisin..." Ona da "Ya evet, 30 yl nce Mamak'ta solcularla yatmtm, oradan kalm, Kurtulamadm gitti yani" diyorum. Dindar zihin kendi Kitab ile yzyze gelmekten kayor! Bunun iin zihni, refleksif olarak rahatlayaca bir bahane aryor. Kendisini rahatlatacak, gerekle yzlemekten kurtaracak bir argman buldu mu ona sarlyor ve kafa konforunu bozacak "tehlikeli fikri" dna atyor... "Ebuzerlemeyelim inallah" bunun tipik rnei. Ebuzerleince ne olacaksa?

A ve akta kalacan, elinde avucunda ne varsa infak edeceini, Hint fakirleri gibi olacan, oluk ouunun sersefil olacan sanyor. Sanki biz bunu sylyoruz. Tam tersi Ebuzerlemeyelim dedii ey, bunlar olmasn diyedir. Ama kendi celladna glmsersen byle oluyor. 1- "(Ortalamasndan) bir ev, bir binek (araba) saliha bir e, yllk 4 bin dirhem (aylk 3-5 bin TL) gelir. Ve bunlar alabilecek, evirip evirebilecek bir i, ticaret, ortaklk vs." her yetikine farzdr. (Bunlar sahih rivayetlerden hesaplanarak karlmtr). 2- " Bunlar temel ihtiyatr, mlkiyet deil. htiyatan fazlas mlkiyet olup kanmca Mslmana haramdr, hatta hrszlktr. Mlk Allah'ndr!" 3- "Bundan fazlasn biriktirmeyecek, infak edecek, paylaacak, bleceiz. Bireysel kurtulu ve ke dnmeyi deil; toplumsal kurtulu ve dayanmay esas alacaz. Badireleri ancak byle aabiliriz. Peygamberimiz byle yaparak zulm emberinim krmad m?" 3- "Dinimizin atar damar buradadr. Bunu yapmayan kendini batan aa gzden geirmelidir..." te bu aktelletirerek aa tadmz sylemlere "Ebuzerleme" diyorlar. "Ne srtyorsun, anlattm senin hikyen" diyen Ebuzer sylemine "Ebuzerlemeyelim" demek... Hep kahr, hep kahrr... "Hep kahr, hep kahr" dedirtecek baka bir rnek daha: Yalova'da konferans vermi stanbul'a evine dnyordu... Oturduu koltukta cep telefonunu unuttuunu otobsten inince anlad. Telefonunu almak iin bir hamleyle otobse doru kotu. Tam o esnada geriden gelen bir otobsn arpmasyla otagarn yamurdan slak parkeleri zerine serileverdi...

EBUZERLEMEYELM 3 8 8 I
M L K

NALLAH'

3 8 9

YAZILARI

zerine gazete ktlar rttler. "urada bir adama otobs arpt, lm galiba" sesleri duyuldu.
"Profesrm, b r a h i m C a n a n yazyor" dediler... Gazeteler "Profesr cep telefonu uruna ld" diye yazdn-

da o defnediliyordu. Ah benim gzel hocam! Byle yalnz ve gariban lmlere dayananam. Nitekim haberi duyduumda dayanamadm. Otogarlar bilirim, ok gelip giderim yle. Yalnz biner, yalnz inerim. Yalnzlk bana hep mmetin o grkemli yalnzn hatrlatr. Issz lde yalnz yatan Ebuzer... Bu ismi duyunca elektrikleniyorum. imin derinlikleinden bir heyecan dalgas ykseliyor. Titriyorum ve haykrasm geliyor. Ah benim gzel hocam! Sen yle yalnz ve gariban otogar kelerinde lmeyesin diye meydanlara atlan, saraylarn duvarlarn inleten Ebuzer hakknda aadaki szleri syleyen sen mi olmalydn? Beni tarifsiz elemlere garkettin. Kahrma kahr kattn. Senin lmne mi yanaym, stanbullu Ebuzer'in ifarl Ebuzer iin sylediklerine mi yanaym, "klasik dindar zihnin aadaki szlerinde kendini ele veren hal-i pr melline mi yanaym, neye yanaym... Bakn otogar kelerinde lp zerine gazete ktlar rtlen stanbullu Ebuzer Canan hoca, ifarl Ebuzer hakknda neler yazm; "Zamanmzda solcu fikirlere bulaanlar, sermaye dmanl-* na Ebu Zerr'i rnek vererek slam'n da zenginlere, ferdi zenginlie kar olduunu sylemektedirler. Burada hataya dlmektedr Evet Ebu Zerr, ashabdandr, hemde byklerinden. Ve Rasulul-

lah ashabnn hepsinin doru yolda olduklarn sylemitir, bu da dorudur. Ancak gzden kaan bir husus var. Hz. Muaviye de ashabdan, Hz. Osman da, Ebu Hureyre (r) da. Hz. Osman devrinde hayatta olan ve Ebu Zerre katlmayan byk ounluk niye grmemezlikten geliniyor. slam'n bir baka dusturu da ihtilafl hususlarda ounluun iltizam edilmesidir. mmet-i Muhammed de srat mstakim olacak. Geni cadde "Hz. Osman ve Hizbi'nin yoludur. Ebu Zerr Hazretlerinin gr ferdi kalmaktadr. Cadde-i Kbra olamamaktadr. Her isteyen o ferdi, o dar yolda gidebilir, kimse slam adna o yolda gideni itham edemez, mani olamaz. Ama o yolu beenip tercih edenler de br yolu, ounluun yolunu itham edemez, buna haklar yoktur. Ve mmet ferdi patikalara deil, byk ounluun cadde-i kbrasna sevkedilir. Dinimiz zekt, sadaka gibi emirler yerine getirildii taktirde servete kar deildir..." (Prof. Dr. brahim Canan, Ktb- Sitte Muhtasar, c. 3, s. 540) "Ashab arasnda ihtilafl meselelerde mmete rehber olacak esas ekseriyetin grdr. Ferdi anlaylarda srar etmek, slami espiriye uymaz. Ebu Zerr'in grne sayg duyulur ama slam budur denemez. Belki 'slama aykr deil, dileyen tatbik edebilir, onu tatbik etmeyen itham edilemez" denebilir. Zira ashab olsun, tabin olsun, zekt vermek kaydyla para biriktirmenin caiz olduunda ittifak ederler. Ashabdan byk zenginler bile kmtr..." (Prof. Dr. brahim Canan, Ktb Sitte Muhtasar, c. 7, s .337). Ah benim gzel hocam, ah! te bizim hl-i pr mellimiz bu. "A sabahlayp da klcn ekmeyene aarm" diyen Ebuzer, sen byle olmayasn diye savamt. imdi o lde yatyor, bak onun yerine sylyorum: "Otogar kelerinde len yoksul bir ilahiyat profesrnn, zenginleri savunan birisi olduuna aarm." Ne hazin bir durum! te bunlar slam'n yaman elikisidir. Yoksullarn, ezilenlerin, alarn, alnp satlanlarn, klelerin ta-

MLK

YAZILARI

EBUZERLEMEYELM

NALLAH-

3 9 1

rihteki son din l olarak, "fekku ragabe (klelere zgrlk!)" diyerek domu, ilk 23 surede mlk sahiplerini bombardmana tutarak, okurlarna ilk bahe sahipleri kssasn anlatarak balam, "Lehu'l-mlk" sesleriyle servet kalelerini, "Lailahe illallah' nidalaryla imparatorluk duvarlarn ykm bir dinin sonraki hocaefendileri, profesrleri, ehyleri, mollalar, tutar o yklan kalelerin ve duvarlarn savunucusu ve hatta koruyucusu haline gelirler. Kendisi de bir Ebuzer'dir, ama Ebuzer'i alktan ldrenlere vgler dzer. "Kendi celldna glmser." Yaad hayata bakmaz, ilhamn hayatn iinden almaz. "700 yllk eserlerlerle averelik eder." Srf "Byle grdk dedemizden" kr gelenekilii yznden Seyyid Kutup'un tabiri ile "haraketu'lfkh" retmez; "varakatu'l-fkh" tekrar eder durur. Oysa o varakatu'l-fkh (eski kitaplarda/sahifelerde yazl fkh) mer'i vuranlarn, Ebuzer'i le gmenlerin, Ali'yi hanerleyenlerin, Hseyin'i susuz brakanlarn, Harre'de Medine'yi yamalayarak 900 sahabe kadnna tecavz edenlerin ve Kbe'yi mancnkla atee verenlerin fkhdr. O fkhtan bir ey kmaz. Zenginlerin, kodamanlarn, cariye ve kle sahibi olma peine dmlerin, "fekku ragabe"yi tersine evirenlerin fkhdr. O fkhtan bir ey kmaz. Sultanlarn, saray ahundlarnn, harem aalarnn, zindandan mam- Azam'n krbatan morarm cesedini karanlarn, hile-i er'iyecilerin, krkta bircilerin fkhdr. O fkhtan bir ey kmaz. nk maharref bir Ehl-i Kitap fkh haline gelmi durumdadr. Defteri drlmeli, tarihe intikal etmeli ve "Mslman Ehl-i Kitap fkh" muamelesine tabi tutulmaldr. aa "hareketu'l-fkh" lazmdr. Yani ilhamn dorudan douya Kurandan alan, sokan tozuna toprana bulanm, hayatn atardamarlarndan fkrp gelen, suyu ilk kaynandan ien; Peygamberin, mer in, Ali'nin, Ebuzer'in dt yerden kalkan, da-

ima yoksulu, ezileni, mazlumu, dlanm, yalnz, garibi, aznlkta kalan koruyan ve kollayan yaayan fkh... Yaayan Kur'an fkh bu olmak icap eder. Yazlarndaki bu zenginlik anti-patisi nedir byle diyeceksiniz... Okuduum Kur'an'da zengini ven ve zenginlii tevik eden bir tek ayet grmedim. Varsa bilen meydan okuyorum, gstersin Ovulen ve tevik edilen srekli olarak paylama, verme ve blmedir. slam' ykan eyden (3m) ilki kesinlikle mlk meselesidir. Hz. Peygamber mmetin irke deceinden korkmam ama mal mlk sevgisinden korkmutur. Hasan- Basri bu metin putunun mal tutkusu olduunu sylemitir. "Vermek iin zengin olmalym" laf ii bo bir avuntudur Byle olanlar nedense sonra hep "Ebuzerlemeyelim" demeye balyorlar. Kanmca kiinin kendisine "Ben zenginim" demesi bile Kur'an'n hem lafzna hem ruhuna aykrdr: " Siz yoksulsunuz, Allah'tr zengin olan." (Muhammed: 47/38) Allah'n srekli olarak "mlk O'nundur, zengin O'dur aziz O'dur, byk O'dur, kibriya O'dur" vb. ekilde kendini yceltmesi, tabiri caizse "kibirli" konumas, aslnda, bizdeki kibri krmak iindir. "Birbirinize tanrlar gibi davranmayn, oturun oturduunuz yerde, ne olduunuzu sanyorsunuz siz? Sonunda lnce gn sonra leiniz kokacak, dhi sandnz o beyninizi mezarda kurtlar-bcekler yiyecek..." dedirtmek iindir... Bu halk bunlar renmeli. Hocalar, eyhler, mollalar uyanmal. Otogarlarda lp giden yoksul profsrler, lmeden nce gemie eletirel bakmal, yaayan fkh retmeli. slam kalkarsa buradan ayaa kalkacak... Aksi halde "Ebuzerlemeleyim inallah" sz ile daha ok uyutulacaz...

DEVRIMCI Z A H I T L I K

L eriati'nin "Devrimci zahittik" dedii mlk (iktidar ve mal) ile ilgili alglay ve duru, Kuranda ok yerde ele alnr ama en apc olan Hadid suresindedir... Bakn nasl.

"Biliniz ki, dnya hayat bir oyun, elence, ss, aranzda vnme, g ve zenginlik yarndan ibarettir. Yamuru dnn... Bitirdii ot iftileri imrendirip heyecanlandrr. Bir de grrsn ki, sararp solmu sonra da erp olmu! Ahirette ise ya iddetli bir azap, ya da bir balama ve honutluk vardr. Dnya hayat gelip geici bir zevkten baka bir ey deildir... Bu nedenle siz Rabbinizin affna nail olmaya bakn. Allah'a ve Peygamberine iman edenler iin hazrlanm olan yerler ve gkler kadar geni cennet iin yarn. te bu Allah'n ltfudur ki, onu lyk grdne verir. Allah ok byk ltuf sahibidir... Yeryznde ve insan hayatnda size isabet eden hi bir ey Bizim irademiz olmadka meydana gelmez. Bu Allah'a gre kolaydr; bundan hi pheniz olmasn... Bu undan dolaydr; elinizden gidene zlmeyesiniz ve elinize geenle de tmarmayastmz. nk Allah kendini beenmi marklar sevmez... Bunlar hem cimrilik ederler hem de insanlara cimrilii emrederler. Her kim vermekten kanrsa bilsin ki Allah zengindir, vgye layk olan O'dur." (Hadid: 20-24) Demek ki, bir oyun, elence, ss, aramzda bbrlenme (tefhur beynekum), g ve zenginlik yar ( teksr amvlkm

3 9 4

| MLK

YAZILARI

DEVRMC

AHTLK

3 9 5

ve evldukum) olan, er pe dnen baheye benzeyen, gelip geici bir zevklenmeden ibaret olan "dnya mal" elimize getiinde marmamal, gemediinde de kederlenmemeliyiz. Bilakis "dnyada adalet" istemeli ve buna talip olmalyz. Hemen sonraki ayetlerde buna geilir: "Biz peygamberlerimizi sze dayal apak delillerle gnderdik. Onlarla birlikte insanlkta adalet daim yaasn diye kitab ve mizan indirdik. Ve kendisinde hem etin bir sertlik, hem de insanlar iin birokfaydalar olan demiri indirdik. Btn bunlar, Allah'n kendisine ve peygamberlerine itenlikle/gyabnda yardm edenlerin kimler olduu bilinsin diyedir. Allah ok gldr, stndr; bundan hi pheniz olmasn." (Hadid: 25) Demek ki, dnyadan el etek ekmek bir yana, bilakis iine iine dalp bir taraftan "hak ve adalet" istemeli, bunun iin "kitab" rehber almal, insanlar arasnda hassas teraziler (mizan) kurmal; sadece adaletten yana taraf olmal, ayrmclk, kayrmclk yapmamal, adaletin "demir" yumruunu sadece ve yalnzca zulme indirmeli, dier taraftan da bunlar yaparken oyuna, elenceye, sse, gsterie, bbrlenmeye, g ve zenginlik yarna kendimizi kaptrmamalyz. G (demir) elimize geince marmamal, gemeyince de karalar balamamalyz. Emvl (mal, mlk) ve evld (adam, g, evre, an, hret) hrsndan arnmal ve fakat adalet cokusu ile dopdolu olmalyz... Hemen sonraki ayette de devrimci zahidliin, miskin zahitlie (ruhbanlk) dnmemesi iin dikkat ekeliyor ve uyarlarda bulunuluyor; "Sonra onlarn ardndan teki peygamberlerimizi gnderdik. Keza Meryem olu sa'y gnderdik. Ona ncil'i verdik ve ona uyanlarn kalplerinde bir efkat, sevgi ve merhamet meydana getirdik. Rahiplie gelince, onu onlar uydurdular. Biz onlara byle bir ey emretmedik. Allah'n rzasn aramak amacyla byle yaptlar, fakat gereini de yerine getirmediler. Biz de ilerinden iman etmi olanlara mkfatlarn verdik, ama ou yol-

dan kmt." (Hadid: 27) Demek ki, zhd, ruhbanlk demek deil. Zhd, ne olursa olsun bir yere gelmeyi (kariyerizm) ve iine girdii (makam, mevki, mal, mlk) kabnn biimini almay reddetmek demek. "Eline geince marma, gemeyince zlme" denmesinin anlam bu... Bunun iin Hz. Peygamber, Hz. Ebubekir, Hz. mer ve Hz. Ali birer "devrimci zahid" idiler. Mal ve mlk nlerinde seriliydi, isteseler Karun gibi zenginlemeleri iten bile deildi. Bilinli bir ideolojik duru ve asil bir tavrla bambaka bir yol tuttular ve ne olursa olsun bir yere gelmeyi ve iine girdikleri kabn biimini almay (kariyerizmi ve konformizmi) reddettiler. Bunu anlamayanlar, bu dinden hibir ey anlayamazlar ve "1400 yl ncesine mi dneceiz" der dururlar... Demek ki, "Canm o zaman yleydi, imknlar azd, fakr-u zaruret iindeydiler, ama imdi yle deil..." diyorsanz fena halde yanlyorsunuz. Tam tersi; frsat ellerine getii halde bile isteye byle yaadlar. nk eya ile ilikileri, varolusal durular farklyd. Dnyann tam iindeydiler. Evet, hatta zerine zerine yrdler ama ona bambaka bir yerden bakyorlard. Dahas tam bir M'min yreine ve imanna sahiptiler. Allah'a gvenleri muazzam, ahire te imanlar derin, lmle yzlemeleri korkusuzdu. Malla, mlkle kendilerini gvene ve garantiye alma derdine decek kadar "dm" deildiler. u kapitalist an insanlar ve hatta Mslmanlar olarak onlar anlamakta ne kadar da zorlanyoruz deil mi? Demek ki, zhd, tespih ekmekle, zikir yapmakla, abdestsiz gezmemekle, sarkla, cppeyle, trbanla, kandil geceleriyle, gl yayla, haclara su datmakla, Kbe'nin rtsn deitirmekle, krk kez hacca gitmekle ilgili bir ey deil. Mlk (iktidar ve mal) ile kurduun ontolojik ilikiyle ilgili... Eyaya balanan, iktidara snan, gveni malda gren zgr

272|M L K

YAZILARI

olabilir mi, bununla ilgili... Ne olursa olsun bir yere gelme (kariyerizm) ve geldii yerde iine girdii kabn biimini alma (konformizm) ile ilgili... Kuran okuyun, hangi sayfada olursa olsun boyuna bizi bundan kurtarmaya altn grrsnz. Mslmanlarn dt yer burasdr. Kalk da buradan olacaktr.