Merynapoen ceunnap sa uaxeoncxn jasnx, nn1epa1ypa n xyn1ypa YHHBEP3HTET ,CB. KHPHA H METOH3~ - CKOH3E Merynapoen ceunnap sa uaxeoncxn jasnx, nn1epa1ypa n xyn1ypa Cxonje, 2007 XXXIII HAYHHA KOHmEPEHUH1A na XXXIX uerynapoen ceunnap sa uaxeoncxn jasnx, nn1epa1ypa n xyn1ypa (Oxpn, 28. n 29 VIII 2006 r.) dHHIBHCTHKA HPOLEMH HPH HPEBEYBAHETO HA MAKEOHCKH O PYIHTE COBEHCKH H HECOBEHCKH 1A3HUH H OLPATHO Mupupuuu Heneocuu HPEBOHH EKBHBAEHTH HA HEKOH KOHCTPYKHHH CO HEHHHH IAIOCKH mOPMH O mPAHHYCKH 1A3HK HA MAKEOHCKH Texa1a na xo|a enec xe acnanaxe: Hpo6ncu pu pcocoyoa- nco ua atcoouctu oo opyzuc cnoocuctu u uccnoocuctu jaauu u o6pauo, e xomne mnoxo, a xoe a ce xae n nencnnno noan|e no onoc na n:ooo1 na nooexa1nxa1a xo|a on xoea a one a:ie- ynana. Ha|nane on caxaa a n:necax nexon cnon a:xncynana n:ann :a caxa1a neneynanxa e|noc1 no 1exo1 na xo|a, nnonex, nanynaxe na noioe noconenn1e nooexn. Ce naenax exa xe ce con1e co xene, ne1noc1anyna|xn exa cn1e nne xon enec iononxe :a neneynane1o nxaxe n coone1no neneynanxo ncxyc1no, axo xaax exa neney- nane1o ne1noc1anyna ooo no:nanane na |a:nnn1e o xon n na xon ce neneyna, noceynane na yxemnoc1, nem1nna, :naene, mnoxn no:na- nana o ooac1a nn :a 1exa1nxa1a xo|a ce neneyna, no ne c oioxna eoa, xo|a xoax a |a naenax n nyoon xon caxa1a neneynanxa e|noc1, na yn n c1ac1 co xo|a xy nnoa1e na 1exc1 xo| 1eoa a one neneen, ocooeno xoia ce aoo1n :a yoanno1 nnman :oo, :a no:a1a nn :a noe:n|a1a. Toxxy :a1oa on caxaa a naiacax exa neneynane1o ne 1eoa a one caxo onoc1 nn aoo1a m1o 1eoa a ce :anmn, 1yxy ax1nnnoc1 no xo|a ce noyna1e n ce nnecyna1e ceoecn. Do cno1nnno, noooo e a ne ce :aqaxa1e co neio. Heoenno1 nacon, Hpcooouu ctouoancuu ua uctou touc- pytuu co ucnunuu znazonctu qopu oo qpauyctu jaaut ua atc- oouctu, onqaxa caxo xa e o ena nomnoxa ooac1 no xo|a xoe a ce a:ieaa1 1n nna xonc1yxnnn no qannycxno1 |a:nx: nnqn- nn1nnnn, na1nnnnnn n ieynnnnn. Coenoc1a na onne xonc1yxnnn e noenaxno ax1yena n no c1ynnno1 |a:nx n no ono| na oee1nc1nxa1a. Ce a:ona, noc1o|a1 nn|ancn xon :annca1 o ooac1a no xo|a 1ne ce |anynaa1, no ocooeno on caxaa a |a no1ennnax yoia1a na xon1exc1o1, oe: ncxynox, no cn1e noconenn cynan. 8 Hnxen1e co xon xe io nyc1nax ona xa1xo n:aiane ce n:nenenn o na|nonn n:ann|a o nenonnnno1 nena1 na qannycxn |a:nx n o eno neoaxna oo|aneno n1ea1yno eo, m1o :nann o conexenno1, nn, nnaxnnen n ax1yeen |a:nx. Koia neax nennnn iaiocxn qoxn, ne c xncax na nnqn- nn1nnnn1e xonc1yxnnn, xon ne noc1o|a1 no xaxeoncxno1 |a:nx, no xon cenax nxaa1 nonexe xonn exnnnaen1n. Kon nnn xoe a ce oaa1 n na1nnnnnn1e n ieynnnnn1e xonc1yxnnn xon ne ce noxaxy :nana|nn. Hnqnnn1nno1 e no:na1 n xaxo iaiocxa nxenxa nn nxencxa qoxa na iaioo1, onocno qoxa co no|na nnoa, 1oxxy noan xonoc1a a ce |anyna no qynxnn|a na nxencxa, no n no qynxnn|a na iaiocxa qoxa. Koia neax nxencxa qynxnn|a, 1oa in noa:ona cn1e qynxnnn no xon xoe a ce |ann ena nxencxa qoxa, noaa|xn o noxe1o1, nexy nex1nno1 n nnnex1nno1 oa1ox, nnomxo1o ononenne, a1noy1o1, n1n. Do iaiocxa qynxnn|a, na|nn1eecnn o acnex1 na neneynane1o ce xonc1yxnnn1e no xon nnqnnn1nno1 e nocn1e nn c1oo na nc1n1e, onocno e ne:anncen o yi noneen iaio. Daxnn1e nnxen nec1o ce cexanaa1 no naconn o nena1o1. Cnaa oe:nnna iaiocxa qoxa nexa o:naxn :a nne, oo| nn acnex1, ne |a no:nana xa1eion|a1a nexe n ne noc1on xonoc1 :a o:o n eqnxacno cxec1ynane na onaa qoxa no coone1en nonec. Ccnen 1oa, ne noc1on eexen1 xo| on yxaa na aienco1 na e|c1no1o, m1o no nexon cynan ononn1eno io o1enyna neneynane1o. Ha nnxe: (1) Passer la langue de bois a Krcher! Ce a:ona, ne c xoa a ce :ano:nae xon1exc1o1 :a1oa m1o no cno1nnno xoe a oone1e cocexa nonnaxna ne1c1ana no onoc na noaxa1a. H:a:o1 la langue de bois, oyxnano neneen o:nanyna opocu jaaut, xey1oa neiono1o qa:eoomxo :nanene e cocexa nonnaxno. Do ennnxo1 naoaxe exa ce aoo1n :a n:a: co ne|oa1nnno :nanene, onocno na|nec1o c1anyna :oo :a |a:nxo1 na non1nnxa1a nonaiana. Do nomnox xon1exc1, xoe a ce aoo1n n :a nannn na n:a:ynane xo| n:oonyna co c1eeo1nnnn nexoxnoxn1nanxn qoxyn 1 . 3a cexa, xon1exc1o1 nn noxaia a o:naexe exa Kame e qniya o non1nnxno1 nno1 na 4annn|a, a n:nnnnnxo1 na xa|o1 na onaa nnqnnn1nnna xonc1yxnn|a n yna1yna na qax1o1 exa ce aoo1n :a eoena, :ano- nena nn xonc1yxnn|a co xo|a ce n:a:yna nyene. Hxa|xn io nenn 1 (Pej. Langue de bois. langage fige de la propagande politique; par ext. faon de s'exprimer qui abonde en formules figees et en stereotypes non compromettants (oppose a franc-parler). 9 qax1o1 exa iaioo1 passer nxa xomne ioex oo| :nanena, ce oaa o nexoxy xonn emenn|a. Ha nnxe: (1a) Ocaocc y (unu. ooaooncc y, oajc y, ocacc y) ua Kapuc (ouoc) oa zo yopc6yoa onuuntuo apzou' na yn n: (16) Hpcucccc y ja ua Kapuc ouoca oa zo yopc6yoa onuuntuo apzou' Honey1ana1a nan|an1a ce oonna co noxom na oe:nnna xonc- 1yxnn|a: (1o) a y cc ocaou (unu. ooaoonu, oaoc) ua Kapuc (ouoc) oa zo yopc6yoa onuuntuo apzou' Haneenn1e exnnnaen1n nxynynaa1 iaiocxa xonc1yxnn|a co xo|a ce ncxayna onym1ane nn no11nxnynane a ce n:nmn eno e|c1no. C yia c1ana, noc1on xonoc1a xaxo exnnnaen1 a ce |ann iaiocxa nn oiaiocxa nxenxa: (1z) Mouoc aa Kapuc oa zo yopc6yoa onuuntuo apzou' (1o) Kapuc ua ouoc oa zo yopc6yoa onuuntuo ap- zou' (1z) Kapuc ua ouoc oa onnu (oa uc tac uuuo)' a nocenxe ym1e een nnxe, non1ono nacon o nen- onnnno1 nena1, xae n:a:nn1e nn|ancn ce cnnnn: (2) Togo. sortir de limpasse. !ne in n xonn1e exnnnaen1n: (2a) Tozo. oa cc uancac oo 6cauancao (oo cncaa ynua, oo 6caua- ocuoca), xae xaxo exnnnaen1 ce |anyna iaiocxa xonc1yxnn|a. (26) Tozo. uanca oo 6cauancao (oo cncaa ynua, oo 6caua- ocuoca), co nxencxa qoxa xo|a xomne nec1o conmeno io o1cnxyna e|c1no1o neaeno co nnqnnn1nnna qoxa. (2o) Tozo. uaooop oo onajo, xae nenqac1nnna1a qoxa co nona cexan1nnxa nan|an1a oneyna o cocexa coone1en exnnnaen1. Co cena1a xonc1yxnn|a, o 1nno1 na nxnea1nnnn1e xon eon- no |a nxynynaa1 yno1eoa1a na nnqnnn1nno1, na|nec1o ce noc1ninyna eqex1 na xaconno ooaxane o mnoxa1a nyonxa: (3) mes sensibles, sabstenir! nn m1o ce oonnaa1 cenn1e xonn exnnnaen1n: (3a) Hyocoucnuu oyuu, ooaopcc cc' 10 (36) Hyocoucnuuc oyuu pc6a oa cc ooaopa' ney1ano ooaxane co noneynane na xoaen iaio. (3o) Boaopauoc aa nyocoucnuuc oyuu' co nxencxa qoxa. Cexan1nnxo1o nomnynane nc1o 1axa xomne nec1o xoe a ae cocexa coone1en exnnnaen1: (3o) Cc pcopanyoa ooaopauoc aa nyocoucnuuc' Co nooy naneena1a nxnea1nnna xonc1yxnn|a, nax, ne ce oc1ana xonoc1 :a xoeoane n onaa nn|anca ce noc1ninyna 1oxxy co noxom na nnoio1 :a nannn: (4) Eteindre la lumiere, vite! nnnm1o exnnnaen1n on one: (4a) Bcouau uazacuu (uazacucc) zo cocnoo' (46) Bcouau oa cc uazacuc cocnoo' (4o) Hazacuu (Hazacucc), ocouau' C yia c1ana, nexy ena namana xonc1yxnn|a xoe a ce noc1nine n eqex1 na :anyenoc1, ceoencnn1ynane, xoeoane, necn- iynoc1, n, ce a:ona, a ce noc1ann namane: (4) Fabriquer du sang artificiel? xae m1o xaxo xonn exnnnaen1n xe in ce1nexe cenn1e iaiocxn xonc1yxnnn: (4a) Cc qa6putyoa (cc pouaocoyoa) nu ocuanta tpo? (46) a cc qa6putyoa (oa cc pouaocoyoa) nu ocuanta tpo? (4o) Tpc6a nu oa cc qa6putyoa ocuanta tpo? nn onne co nxencxa qoxa: (4z) 4a6putyoanc (pouaooocoo) ua ocuanta tpo? Do ocnona, nnqnnn1nno1 cexoiam yxayna na pocc, nxa|xn nenn exa xy neoc1niaa1 o:naxn1e :a nne, oo|, nexe nn acnex1. Hnnxa1nnna yoia nn neneynane1o xoe a nxa nncyc1no1o na aienc nn nmn1e na e|c1no1o xo| nonenn:no io onna neio. Hec1o na1n 1oa ce naiacenn1e nnno:axencxn qoxn, xaxo na nnxe: moi, toi, lui, elle, nous, vous, eux, elles, xaxo no xa1xa1a namana xonc1yxnn|a o 1nno1 na: Toi, maimer?, xo|a no neno on iacea: Tu c ny6uu? nn: 3ap u c ny6uu? nn: 3ap u 6u ocn oa c ny6uu?, xae na|ooa eqex1 ce oonna axo exnnnaen1o1 e iaiocxa xonc1yxnn|a, no xo|a xoe a ce nxe1ne n xoaen iaio, ce a:ona, cexoiam no coiacnoc1 co xon1exc1o1. 11 3a a:nxa o xonc1yxnnn1e no xon nnqnnn1nno1 nxa nen1ano xec1o, onocno ne1c1anyna nocn1e na e|c1no1o, nnno:axencxn1e qoxn xnoiy nonec1o ce cexanaa1 no 1.n. nnqnnn1nnnn enennnn, :a nne noc1oene nexa nc1oxncenoc1 xey qannycxn1e nninnc1n. H:necen oo| o nnn yn ce coxnenaa1 no eano1o noc1oene na ono| 1nn xonc1yxnnn. 3a m1o ce aoo1n? !en e o qannycxn1e iaxa1nnan, xaxo !ennc, ayc, Canqn n yin, cxe1aa1 exa nnc1nncxa nnqn- nn1nnna enennna e onaa no xo|a noc1on noneen iaio, o xa1eion|a1a na onne xon ncxaynaa1 nync1na, ce1nnoc1 n c., na xon ce naon:yna nnqnnn1nn nne e|c1no e ne:anncno o e|c1no1o na nonenno1 iaio n xae nec1o ce cexana nnno:axencxa qoxa (:a nex1en nexe1) xo|a noconyna na nmn1eo1 na e|c1no1o na nnqnnn1nno1. Ha nnxe: (5) Je les ecoute argumenter. nnn nenonn exnnnaen1n on one cennne: (5a) Iu cnyua tato pacpaoaa (co nannncxa :anncnocoena enennna) (56) Iu cnyua octa pacpaoaa (co ncxa:na enennna) (5o) 1a cnyua uuouaa ouctycuja (5z) Io cnyua uuouoo apzycuupanc (co nxencxn qoxn, nn m1o nnnoiaiocxa1a :axenxa e neneena co nocno|na nnancxa qoxa). Ce a:ona, ona e nnxaynane na caxo een e o xonoc1n1e xon ce |anynaa1 xaxo nenonn exnnnaen1n xa| nennnn1e iaiocxn qoxn, no1onno xa| nnqnnn1nnnn1e xonc1yxnnn, nne neneynane cexoiam ne1c1anyna nen:nnx 1oxxy noan qax1o1 m1o 1ne ne noc1o|a1 no coone1na qoxa no xaxeoncxno1 |a:nx. uaenu Xuopuneu MAKEOHCKH H IEPMAHCKH - BO OPHIHHA H BO HPEBO, HEKOKY EI3EMHAPHH CYHAH OKOY IPAMATHHKHTE OLEE1A Heneynane1o o een |a:nx na yi e eno o na|c1an1e nax1n- xynana na nonexo1 n nonem1no1o. Ha ono| nannn ce mnee n ce mna1 xy1ynn1e, naynnn1e, 1exnnnxn1e n cexaxnn ooia1c1na, o1xnnana n co:nann|a no cne1o1. enemnno1 nnaxnnen n iooan:nan cne1, n noxa| naeene1o na anincxno1 |a:nx, ne xoe a noc1on oe: neney- nane1o n nenon1e. C cno|o1 |a:nx n o xaxeoncxno1 |a:nx :naexe, ocnen 1oa, xoxy oea nann nenon1e :a a:nn1oxo1 na |a:nxo1 xaxo n1ea1yen onocno conexen c1anaen |a:nx. Heneynane1o xaxo :aana, xaxo qenoxen n xaxo nooex oc1anyna :a nac |a:nnan1e co ax1yenoc1 n on:an1noc1, a n co qacnnnan1noc1 oxoy xonoc1n1e n no1eon1e na |a:nxo1. Do namnon nnoi caxaxe a a:ieaxe nexoxy namana oxoy neneynane1o n 1oa namana na 1ancqoxann|a1a na iaxa1nnxn1e ooee|a nn m1o oninnanno1 |a:nx nn ce !nxonn1e cxa:nn (Brueder Grimm: Kinder und Hausmaerchen. Auswahl). 1 !n n:oanxe xaxo ocnona :a nama1a anan:a !nxonn1e cxa:nn o1n xncnxe exa xnoiy ce :ooyna :a onne cxa:nn. Dnxex !nx n 1axoo !nx, na|na1a xnoiy exnnen1nn naynnnnn n xy1ynn e|nn no ooac1a na iexancxno1 |a:nx n na iexancxa1a n1ea1ya, ce na|no:na1n1e n na|:nana|nn coonann n neaoo1ynann na iexancxn naonn cxa:nn. !nxonn1e cxa:nn ce neneenn na xnoiy |a:nnn. Cnne cxa:nn ne1c1anynaa1 e o yxonno1o nocnn1ynane n xy1yno1o naxe1ene na iexancxn1e ena, a nc1o1o nan xncnxe n :a xaxeoncxn1e ena. Hnnennoc1a na onne cxa:nn en n no connn1e n no |a:nnno1o oqoxynane na nc1n1e n 1oa ne caxo :a ena1a. 1 !exancxn1e yxay1n, o 1exnnnxn nnnnnn, in nnmynaxe co ne oyxnn: ae, oe, ue. 14 3a nama1a anan:a xonc1nxe na nenoa, enno1, noaxnemen neno o 1onan Lomxoncxn, a yino1, nonon o 3anxo Kone:noncxn o 1989 i. 2 Henon1e, xaxo m1o xoe n a ce onexyna, ce a:nxynaa1 no cnoe1o |a:nnno ean:nane. Toa nenam n yna1yna na nexoxy :aoeemxn oxoy nene- ynane1o n noc1ya1n1e :a nenoo1. Hamane1o na onoco1 xon oninnao1 o1cexoiam in nn1eecnao neneynann1e m1o noc1o non:eiyna o nax1nnna1a aoo1a na oninnao1 n nenoo1. Ha- mane1o ce onecyname cexoiam n na 1oa: xaxo 1eoa a ce nenece 1exc1o1 o oninnao1 no nenoo1: xexannnxn :oo no :oo, co n:necno oaenynane o oninnao1, co cxa1ynana n oa1onn, nocooono no nenecynane1o na oninnao1? 3a onne namana ce n:oenn xnoiy xoxen1an n nanna, a nayxa1a :a nenoo1 no nocenn1e enennn nac1ana1a n a:nnena ocooeno ce :annxana co 1axnn n cnnnn namana n nooexn (cn. Barchudarow 1979: 11 n cenn1e., Stolze 1994: 233 n cenn1e, Hornung n . 1974: 11). 4ax1 e exa neneynane1o oaa :naene na c1ancxno1 |a:nx, no ,caxo' oon :naena na c1ancxno1 |a:nx ne ce ononn neneynane1o a one ycnemno one|xn neneynane1o e xnoiy xoxnexcna e|noc1. Ha, xaxo a eqnnnaxe m1o :nann ,neneynane'. My ce nny- ynaxe 1yxa na . Laxyaon, xo| nen (Barchudarow 1979: 13, neno !.X.): ,Heneynane1o e nonec na ne1noynane na een noyx1 na iononno1 nnn no een |a:nx no noyx1 na iononno1 nnn no yi |a:nx nn :anynynane na nenoxene1a conna, 1.e. nenoxene1o :nanene.' Cocexa e |acno, xaxo m1o n ce nc1axnyna no nninnc1nxa1a, exa 1axno :anynynane na conna1a ce noxayna xaxo ea1nnno. Hn xey- |a:nnnn1e 1ancqoxannn oaa o n:necnn :aiyon na conncxn eexen1n. C1ononen1nn exnnnaen1noc1 ne xoe a ce noc1nine, a, cenax, naxec1o 1oa xoe a ce on xon 1oa a ce noc1nine xaxcnxano xona exnnnaen1noc1, naenena n no1ennn|ana exnnnaen1noc1 (cn. Hornung n . 1974: 20, cn. n Konecxn 1981). Toa io :naexe o nax1nxa1a, a 1oa ce iea n xoia ce c1ana neneynane1o n nenoo1 no ocnonna1a mexa na xoxynnxann|a1a, ce nnyynaxe na onm1n1e n1n no 1o| noie na Xonyni n . (Hornung n . 1974: 12-15), a nxeno: Ha|ocnonno1o cec1no :a xoxynnxann|a1a e |a:nxo1. ye1o ce cya1 co |a:nxo1 a cn in coonm1a1 een na yi cnon1e xncn, nnqo- xannn, nync1na... Ha ax1o1 na xoxynnxann|a1a 1ene no oeenn qa:n: 2 !nxonn cxa:nn no ece1 cnxonnnnn. Yennnxn ooo: Knc1nna Lenxona, Yinema Kc1nx, Dacn Kynoncxn. 3a Maxeoncxa xnnia: Ano monon. Hene 1onan Lomxoncxn. Cxon|e: Maxeoncxa xnnia, oe: noa1onn :a ionna1a. 3a1na1a n1nna / Laxa1a !nx (n:oo n neno 3anxo Kone:noncxn). Cxon|e: Mnca / Maxeoncxa xnnia, 1989. 15 Ha1nen1e no xoxynnxann|a1a xoxynnnnaa1 co een oeen |a:nx. !nno1 na1ne (1.e. exn1ynan na nnqoxann|a1a) io xona cnoe1o coonm1enne no coone1en xo, yino1 na1ne io nnxa coonm1enne1o n io a:ona (exona), one|xn na1a na1nea acnoaiaa1 co een nc1 xo (1.e. een nc1 |a:nx). Koia na1nen1e no xoxynnxann|a1a :ooynaa1 a:nnnn |a:nnn, :nann, xoia 1ne ne acnoaiaa1 co nen1nnen xo, xoxynnnnane1o e ooe:oeeno, caxo axo one nxyneno neneynane. Co 1oa ce nxynyna ena ononn1ena qa:a, n 1oa naxa: !no coonm1enne na |a:nxo1 A ce nnxa o c1ana na neneynano1 (xo| no 1o| xoxen1 e nnxan na coonm1enne1o). To| io nnxa, io a:ona coonm1enne1o, na io nexona na |a:nxo1 L (nn :anynynane1o na conna1a) xoe io exn1na onocno io noio1nyna :a na1neo1 no |a:nxo1 L (1axa nene- ynano1 ce noxayna xaxo nnxan, nocennx n na|noce xaxo exn1ynan na nnqoxann|a1a no |a:nxo1 L). Cno| na1 na xoxynnnnane xoa a qynxnnonna oe: nenxn :a a ce o|e o caxanno1 xoxynnxa1nnen eqex1, nnxane1o na coone1na1a nnqoxann|a. Hn 1oa, nen a ce no1ce1n na 1oa exa no1nono a:onane, no1nona exnnnaen1noc1 xaxo xoxynnxa1nnen eqex1 ne xoe a ce noc1nine nn no 1o| cyna| xoia exn1ynano1 n nnxano1 na nnqoxann|a1a :ooynaa1 een (nc1) |a:nx. Haxo 1oiam 1ne (exn1ynano1 n nnxano1) xonc1a1 nc1 |a:nx, xoo1 cenax nexa ancoy1na nen1nnnoc1. !en :oo, een nonx, ena enennna xoa1 a:nnno a ce 1e1naa1 (a:onaa1). ononn1eno 1yxa nn|aa1 a:nnno1o ncxyc1no, a:nnnn1e (iononn) ocoonnn, yn n einonann1e a:nxn. Ancoy1no nen1nnen |a:nnen xo :a1oa ne noc1on. Do cne1o1 na nnxano1 (na nnqoxann|a1a) ne neiyna c o ne1c1ann1e n aconn|annn1e na exn1ynano1 (na nnqoxa- nn|a1a). C yia c1ana, nnxano1 (na nnqoxann|a1a) in non:yna co nnxenno1 1exc1 n cnon1e conc1nenn ne1c1ann, nync1na n aconn|annn (cn. Hornung n . 1974: 14). C 1oa non:eiyna: no|a:nnna ycnemna xoxynnxann|a co noxom- 1a na nenoo1 ce noc1ninyna 1oiam xoia ocnonnno1 1exc1 n 1exc1o1 na nenoo1 nen:nnxynaa1 nnonno nc1 xoxynnxa1nnen eqex1. Toa co ocooena xoxnexcnoc1 nan :a neneynane1o na n1ea1yno eo no 1o| xon1exc1 n na nnxa:nn1e, nn| |a:nx e nexe1 na nameno n:aiane. Heneynane1o 1yxa :nann nc1onexeno a ce a:ona coone1no eo n a ce neco:ana xaxo eo no yi |a:nx (Ane 1983: 8, Konecxn 1981). Heneynane1o, nexonane1o, neco:anane1o, m1o :nann 1oa xonxe1no? Cexaxo ne exa xoe a ce onexyna nexo|a enoc1anna :axena na :nann1e (xaxo qoxann n cexan1nnxn ennnnn) o |a:nxo1 A co :nann1e o |a:nxo1 L. oexa conna1a 1eoa a oc1ane nnnan- |an1na, qoxann1e eexen1n, xey nnn n iaxa1nnxn1e, xoa1 (nn xoaa1) a ce xenynaa1 1ne xoa1 a ce a:nxynaa1 o |a:nx o |a:nx. 3nann, cexan1nnxa1a exnnnaen1noc1 ce noc1ninyna xonenno na nnno1o 16 na 1exc1o1 o1xoia ce cnoneenn na |a:nxo1 na nenoo1 coone1nn1e qoxano-|a:nnnn oqoxynana nene1ynana na a:nnnn1e |a:nnnn cec1na, 1.e. :ooonn1e, iaxa1nnxn1e qoxn, cnn1axcnnxn1e n 1exc1y- ann1e cec1na, yn nnnna1a cenxynnoc1 co:ana oeena cexan1nnxa conna (cn. Barchudarow 1979: 19/20). Tinyna|xn o onne co:nann|a caxaxe a a:ieaxe nexoxy !nxonn cxa:nn no noie na 1oa xaxna yoia nxaa1 no nenoo1 oeenn iaxa1nnxn cec1na. Dnonex, naa n onn exa n naconn1e na mec1e cxa:nn anan- :nann o nac a:nnno ce neneenn, xncnxe ne cyna|no, o1n 1oa xoe a e n namane na enennn|a: Icpmancunn1 nacnnn na npnua:na1a n( :npua1a na paa1a Ipnm Haensel und Gretel Rotkaeppchen Der Froschkoenig oder der eiserne Heinrich Die Bremer Stadtmusikanten Bruederchen und Schwesterchen Tischlein deck dich, Goldesel und Knueppel aus dem Sack Mauc(nncunn1 npcnn( n( 1nnan Lnmunncun Xanc n !e1nna Hnenxanne Kao1 na aon1e Lexencxn1e iacxn cnnann La1ne n cec1nnxa1a Domeona1a xacnnxa Mauc(nncunn1 npcnn( n( 3(panun Knpnc:npnncun (uaoauuc 1989 z.) Xanc n !e1a Hnenxana Kao1 aoa nn nenno1 Xa|nnx Lexencxn1e iacxn xy:nxan1n La1ne n cec1nne Macnnxe, noc1ann ce Konxe1no, xe io oonexe nnnxanne1o na cennne iaxa1nnxn ooee|a xon nn ce noxaaa xaxan1nn no coe|c1no1o ,qoxa conna, a nxeno: iaxa1nnxo1o ocnonno nexe na acxaynane, yno1eoa1a na naenn qoxn xa| nnnn1e nxnna, iaxa1nnxno1 o n xonn non:ann cexan1nnxn 1oxynana. Hajnpnnn :a npcnccynanc1n n(nncnn ynn1pca1a na rnarnncun1n npcmc - n 1na uaun npcmc na unc cc ,pacuawyna~ npnua:na1a. !exancxn1e nnxa:nn ce acxaynaa1 no ne1en1 (nxneqex1) m1o e n 1nnnnno1o, ianno1o nexe :a acxaynane no iexancxno1 |a:nx. na1a nenoa yno1eoynaa1 a:nnno ocnonno nexe :a acxa- ynane, nenoo1 na 1onan Lomxoncxn yno1eoyna xnna1o neone- eeno nexe, a nenoo1 na 3anxo Kone:noncxn xnna1o onee- eno nexe, xaxo m1o ce iea n o cennon ncenox. 17 Heneynann1e xoncexnen1no ce a1 o coone1no1o nexe xaxo ocnonno nexe na acxaynane (no nenoo1 na 1onan Lonmxoncxn xnna1o neoneeeno nexe, no nenoo1 na 3anxo Kone:noncxn xnna1o oneeeno nexe), m1o :nann exa n:ooo1 ne e cynaen, 1yxy cnecen. Do nnno1 xoxen1 n:nenayna yno1eoa1a na xnna1o oneeeno nexe no nnxa:nn1e xae m1o ncymnoc1 onexyna(n)xe yno1eoa na xnna1o neoneeeno nexe, :a ne:en1nane n acxaynane no cxnca ,Cn ono enam.... Mnna1o neoneeeno nexe ce onexyna n xoia in nxaxe nenn xaax1enc1nxn1e na ona nexe no noioex oo| c1ynn. C yia c1ana nn1eecno e a ce :aoeen exa Lae Konecxn yxayna na xona1a ney1an:ann|a na yno1eoa1a na xnna1o neone- eeno n xnna1o oneeeno nexe, yxayna n na 1oa exa xoa1 1ne ne nexnna nan:xennnno a nac1ana1 no cxa:nn1e (Konecxn 1967: 479). Do n1ono1 xoxen1 xoncexnen1na1a yno1eoa na eno1o nn yio1o nexe nexe ne n:nenayna. H 1oa, xoia io nxynynaxe |a:nnnno1 xon1exc1 no name1o a:ieynane o1n 1oiam xoexe a nnnxe xaxo 1exc1o1 co yno1eoa1a na coone1no1o eno nn yio nexe n no coe|c1no co yin |a:nnnn coniann oonna oeeno ooee|e, cnenn- qnnen nannn na ne:en1nane. Texc1onn1e co xnna1o neoneeeno nexe ce nonnaxy oqoxenn o 1exc1onn1e co xnna1o oneeeno nexe. !ne nexoxy a:nxn no noie na |a:nnnn1e coniann: Haensel und Gretel Vor einem grossen Walde wohnte ein armer Holzhacker mit seiner Frau und seinen zwei Kindern; das Buebchen hiess Haensel und das Maedchen Gretel. Er hatte wenig zu beissen und zu brechen, und einmal, als grosse Teuerung ins Land kam, konnte er auch das taegliche Brot nicht mehr schaffen. Wie er sich nun abends im Bett Gedanken machte und sich vor Sorgen herumwael:te, seuf:te er und sprach zu seiner Frau: 'Was soll aus uns werden? Wie koennen wir unsere armen Kinder ernaehren, da wir selbst nichts mehr haben? (c1. 54) Xanc n Ipc1nua (neno o 1onan Lomxoncxn) He nexo|a ioexa myxa u- occn een cnoxamen na co cno|a1a ena n co ne1e ena. Ha xamxo1o xy 6uno nxe Xanc, a na eno|ne1o !e1nna. 4axnn|a1a na nao1 n 1axa ucana xo|:nae xoxy |aene, a xoia oouna neona ionna, nao1 uc ocn a io n:- nan nn cexo|nennno1 eo. !nam noxe, xoia cc paauc- nyoan n o inn cc pcop- yoan no noc1ea1a, 1o| cc ua- ouuun n n pcton na cno|a1a ena: ,m1o xe one co nac? Kaxo xe in ieaxe namn1e xy1n ena, xoia nn :a ceoe nexaxe nexe? Xanc n Ipc1a (neno o 3anxo Kone:noncxn) Ka| ena ioexa myxa cu u- occuc een na co ena cn n co ne1e ena. !no1o 6cuc xamxo n cc outaue Xanc, a yio1o, eno|ne !e1a. Tne 6ca 1oxy cnoxacn m1o ona| cc pcxpauyoaa, na ne nno1 cyooyoaa. Koia, nax, no :ex- |a1a uacaua ioexa cxano- 1n|a, nao1 uc ocuc a :aaoo1n nn :a xoxa eo. Lc- uc xnoiy :ainen, ne:en cu ucncuc m1o a nann, na e- na nox, nen1yna|xn ce no xene1o1, n pcnc na ena cn: ,Kaxo xe ce nnee? Kaxo xe in nexannxe enana, xoia nexaxe nn cxmena naa? 18 1a:nnnn coniann no 1exc1onn1e cn mnna1n ncnnpc(cncnn npcmc nac1anynaa1 no noioex oo| encxn yxacy- nana nn acxaynane1o verba dicendi ce naoaa1 nec1o noxey ncxa- :n1e nxa noxaxy ooaxana onocno nxa ne- ne1ynane na ooaxana1a co encxn xoxen- 1n 1a:nnnn coniann no 1exc1onn1e cn mnna1n nnpc(cncnn npcmc axnen1o1 e c1anen na nnaxnnno ne1c1any- nane na 1exo1 na e|c1na1a, :a 1oa nno- necynaa1 xey yio1o noxa1xn enennnn n nay:n verba dicendi nec1o ce naoaa1 na none1oxo1 nn xa|o1 na n|aoio1 :a a ne io one- xynaa1 nnnxanne1o o 1exo1 na e|c1na1a ooaxana1a nec1o ce naoaa1 no none1oxo1 nn na xa|o1 na ennxa1a, ce xonc1a1 ooaxana1a n ennxn xaxo m1o ce cymaa1 no a:iononno1 |a:nx (eqex1o1 na nex1- noc1a na ne:en1ann|a1a) Moexe a xonc1a1naxe exa 1exc1onn1e co xnna1o neone- eeno nexe co coone1nn qoxann coniann ce xaax1en:nann co cnoe1o cncun pacuawynanc, oexa 1exc1onn1e co xnna1o oneeeno nexe noneocno ce oqoxenn xaxo 1exc1onn co een nn (pama1nunn/ (nnamnunn pacuawynanc na (cjc1na1a. Ke aexe nexoxy nyc1annn: Tischlein deck dich, Goldesel und Knueppel aus dem Sack 'Tischlein, deck dich. Augen- blicklich war es mit Speisen besetzt, so gut, wie sie der Wirt nicht haette herbeischaffen ko- ennen und wovon der Geruch den Gaesten lieblich in die Nase stieg. (105) 3 Und was sie am meisten verwun- derte, wenn eine Schuessel leer geworden war, so stellte sich gleich von selbst eine volle an ihren Platz. (105) Bnnmcna1a macnuua (1onan Lomxoncxn) ,Macnnxe, otpuj cc! D xni 6una uaonuca co |aena, 1axa yoann, co xaxnn xnxa- o1 uc 6u ocn oa ycnyu; nnnnno1 xnnc in cxoxo1xa cn1e ioc1n no noco1. H oua uo uajuozy zu ny- ocno 6uno oa: ym1e ne a ce ncna:nn nexoe n|a1o, na neiono xec1o, o ceoe, ce c1a- nao yio, nono. Macnuuc, nnc1ann cc (3anxo Kone:noncxn) ,Macnnxe, ocaou cc! Do 1o| xni xacnnxa1a cc uconuu co 1oxy oon |aena xaxnn m1o xeannn|a1a uutozau uc 6cuc azooun, a nnnnno1 nn- |a1en xnnc one o cn1e ioc- 1n... (266) Hajuozy cc nyoca toza ouooa exa m1ox xe ce ncna:nn e- na nnnn|a, na ne|:nno1o xec1o oaa yia, nona. (266) 3 Loenn1e no :aiaa o:nanynaa1 c1annna no coone1no1o eo, cxa:nn1e neneenn o 1onan Lomxoncxn ce oe: o:nanynane na c1annna1a. 19 Haensel und Gretel Als sie mitten in den Wald ge- kommen waren, sprach der Vater: 'Nun sammelt Holz, ihr Kinder, ich will ein Feuer anmachen, damit ihr nicht friert. Haensel und Gretel trugen Reisig zu- sammen, einen kleinen Berg hoch. Das Reisig ward angezuendet, und als die Flamme recht hoch brann- te, sagte die Frau: 'Nun legt euch ans Feuer, ihr Kinder, und ruht euch aus, wir gehen in den Wald und hauen Holz. Wenn wir fertig sind, kommen wir wieder und holen euch ab. (55) Dann schliefen sie ein, und der Abend verging, aber niemand kam zu den armen Kindern. Sie er- wachten erst in der finstern Nacht, und Haensel troestete sein Schwesterchen und sagte: 'Wart nur, Gretel, bis der Mond aufgeht, dann werden wir die Brot- broecklein sehen, die ich ausge- streut habe, die zeigen uns den Weg nach Haus. (56/57) Das Entchen kam auch heran, und Haensel setzte sich auf und bat sein Schwesterchen, sich zu ihm zu setzen. 'Nein, antwortete Gretel, 'es wird dem Entchen zu schwer, es soll uns nacheinander hinueberbringen. Das tat das gute Tierchen... (60) Xanc n Ipc1a Koia o|oa ce myxa, 1a1- xo1o ene: ,cnuna, ajoc na- cooee1e cynaxn, a |ac xe :a- naax oian :a a ne n:sexne- 1e. Xanc n !e1a o:o cooaa een xyn nanxn. Ta1xo1o in :anan, a xoia oino1 cnno naxna, aucaa ene: ,ca, ouc ccocc tpaj ozuoo u ooopcc cc oo ao. Hne xe 1anexe nn: myxana a na- cenexe na. Bo tc onexe io1onn, xe ce na1nxe a ne :exexe... (8) Ho1oa :acnaa, cc ccuu, a uutoj uc oojoc oa zu o6apa typuc oca. Koia ce a:- oyn|a, 6cuc pua cuua. Xanc |a 1ememe cec1nnxa1a, nee|xn n: ,C1nn ce, cec1nn- xe, oexa ne oocne xecenn- na1a. Tozau tc zu aoozncoac poutuc nc6 m1o in acq- an, a uc tc uu zo otaa ao o 1a1xona1a xyxa. (10) Ha|xa1a ce nnonn, Xanc ce xann na ne|:nnno1 io, na |a :axon cec1a cn a xy ce nn- yn. ,Hc, ua ajtaoa tc u 6uoc pccuto. Hcta uc pc- uccc cocu o cocu, ene !e- 1a. Ha|xa1a 1axa n c1on... (15) Xanc n Ipc1nua Koia c1acae cee myxa, 1a1- xo1o exo: ,Haoee1e na, oca, xe :anaax oian :a a ne nn c1yn. Xanc n !e1nna o- nee nanxn nea iaxaa. !n :anane nanxn1e n xoia oi- no1 nncoxo ce a:ioe, exa cuaa: ,A ccza nczucc cu u oonuucc cu, nne na|na1a co 1a1xo nn xe onxe n myxa a cenexe na. Koza tc cn- mnxe, xe ce na1nxe no nac... Ho1oa :acnae. Muuana octc ocncpa, a tpaj typuc oc- a ucano uoa oyua. Ce a:- oyne oypu oo cuaa uot n Xanc |a cxnn cno|a1a cec- 1nnxa, nee|xn n: ,Caxo no- nexa|, !e1nne, a n:e:e xe- cennna1a. Hocnc tc occ oa zu ououc opo6cutuc, m1o in na1omnn, aa oa uu zo ota- a ao :a oxa. H na|xa1a uaoucuua onn- naa n Xanc n cena na ioo1, na n exo na cec1nnxa1a a cene noxa| neio. ,Hc, o- ionon !e1nna, ,oa 6u 6u- no aa ajtaa pccuto, cocu o cocu tc uc pcuccc. H oo6- paa na|xa uaoucuua io c1o- na 1oa... Rotkaeppchen Da waren alle drei vergnuegt; der Jaeger zog dem Wolf den Pelz ab und ging damit heim; die Gross- mutter ass den Kuchen und trank den Wein, den Rotkaeppchen ge- bracht hatte, und erholte sich wie- der, Rotkaeppchen aber dachte: 'Du willst dein Lebtag nicht wie- der allein vom Wege ab in den Hpncnuana Cn1e 1o|na oea xomne :ao- nonn. oneno1 xy |a oa xo- a1a na noxo1 n cn o1ne o- xa. Laoa1a in n:ee ca1xn1e n io ncnn nnno1o m1o in o- nece Hnenxana, o m1o ce nonaxena. A Hnenxana cu pcnc: ,Hutozau ooctc uc ctpuuyoa o uya, xoia 1oa Hpncnuanuc Cn1e 1o|na one aocnn. oneno1 xy |a oa na no- xo1 xoa1a n cn o1nmo co nea oxa. Laoa1a |a n:ea no- iana1a n io ncnna nnno1o, m1o n io oneca Hnenxanne, na 1axa cn |a nona1na cn- a1a. A Hnenxanne ccpuoauo cu ucncno: ,Hutozau octc uc 20 Wald laufen, wenn dirs die Mut- ter verboten hat. (92) cccu oa cc oooancnyoau oo ao u caa oa pnau o uyaa, axo xa|xa 1n 1oa 1n io :aoanna. Konty nouo tc u 6cuc ua typa aa ato oc- auco oo oonnuo co' xa|xa xn xe xn io :aoann. (30) pyra1a nama :acncmua cc n(nccyna na n(pc(cnn na(cwnn qnpmn, ynn1pccnn uaj rcmancun1c nnunn nmnna. Cnne qoxn o naen1e in ce1nynaxe no na1a nenoa, yonnno yno1eoenn, naxo ne no cexo| cyna|. Mncnxe exa naenn1e qoxn xa| iexancxn1e nxnna na n:necen nannn nnonecynaa1 :a nnon- ynane na oeeno1o nne o cyma1eo1 onocno nn1a1eo1. Hoxa| 1oa yno1eoa1a na onne qoxn cexaxo ce on n na c1ncxn ocooenoc1n na acxaynane1o no nnxa:na1a. Haensel und Gretel Da packte sie Haensel mit ihrer duerren Hand und trug ihn in einen kleinen Stall und sperrte ihn mit einer Gittertuere ein: (58) Nun ward dem armen Haensel das beste Essen gekocht, aber Gretel bekam nichts als Krebsschalen. (58) ,Heda, Gretel', rief sie dem Maedchen zu, ,sei flink und trag Wasser; Haensel mag fett oder mager sein, morgen will ich ihn schlachten und kochen.' (59) Xanc n Ipc1nua !o :iannna Xauca co cnon1e xonnec1n ane n io onea no ena xaenxa n:oa, na io :a- 1nona :a :axanaena1a na1a. Taxa ua typuo Xauc xy na- ee na|yoann |aena, a !e- 1nna in oonnaa caxo oc1a- 1onn1e. ,Cyma|, Ipcuc', n nnxnaa na eno|xa1a, 1na| n oiy o- necn noa. Ln eoe nn cyn, Xauca y1e xe io :axoax n xe io cnaax.' Xanc n Ipc1a Ho1oa co cno|a1a xonnec1a a- xa io :iannn Xauc n io nnece no nenna1a, xae m1o io :a- xa1annn. (12) 3a Xauca ce io1neme yoano |aene, a :a !e1a oc1anynaa caxo 1omxn1e. (13) ,Ipco, oiy onecn noa! e- oe nn cao, y1e xe io :a- xoax Xauca, xe io cnaax n xe io n:eax.' (13) Kpann1 waa nnn ncpnnn1 Xajnpnx C1xaxo n:xnnaa een e o na1o1, na nnnno1 xy ce c1on exa nem1o ce cxmn, na ce oosna tou Xajupuxa n ene:... (66) Der Froschkoenig Und als sie ein Stueck Wegs ge- fahren waren, hoerte der Koenig- ssohn, dass es hinter ihm kreischte, als waere etwas zer- brochen. Da drehte er sich um und rief:... (25) Kpann1 na wan1c Koia noxnnae e o na1o1, nnnno1 ny exa :a io nem- 1o xy nyxnao, xaxo nem1o a ce cxmno. Ce cn1e n n:- nnxa:... Cnaa no|ana cniyno :acyyna nona1axomno a:ieynane, nc1o xaxo n no|ann1e na yin noxnnann qoxn oxoy nxnna1a. 21 Hamc1n n:naranc c rn :anpmnmc nnuawynajn uaun mnwc (ypn 1nnuynanc1n n npcnccynanc1n na rpama1nuunn1 pn( (a nnnjac na cn(pwnna1a nn npcnn(n1. Der Froschkoenig oder der eiserne Heinrich ,Deine Kleider, deine Perlen und Edelsteine, und deine goldene Krone, die mag ich nicht; aber wenn du mich liebhaben willst, und ich soll dein Ceselle und Spielkamerad sein, an deinem Tischlein neben dir sitzen, von deinem goldenen Tellerlein essen, aus deinem Becherlein trinken, in deinem Bettlein schlafen wenn du mir das versprichst, so will ich hinuntersteigen und dir die gol- dene Kugel wieder heraufholen.' ,Ach ja', sagte sie, ,ich ver- spreche dir alles, was du willst, wenn du mir nur die Kugel wiederbringst.' Sie dachte aber, was der einfaeltige Frosch schwaetzt, der sitzt im Wasser bei seinesgleichen und quakt, und kann keines Menschen Ceselle sein. (22/23) ,Was will der Frosch von dir?' ,Ach lieber Vater, als ich gestern im Wald bei dem Brunnen sass und spielte, da fiel meine goldene Kugel ins Wasser. Und weil ich so weinte, hat sie der Frosch wieder heraufgeholt, und weil er es dur- chaus verlangte, so versprach ich ihm, er sollte mein Ceselle werden, ich dachte aber nimmer- mehr, dass er aus seinem Wasser heraus koennte. Nun ist er drau- ssen und will zu mir herein.' (23) Als sie aber im Bette lag, kam er gekrochen und sprach: ,Ich bin muede, ich will schlafen so gut wie du; heb mich herauf, oder ich sag`s deinem Vater.' Da ward sie Kpann1 waa nnn ncpnnn1 Xajnpnx ,He in caxax 1non1e qyc1ann, cxanonenn1e xaxena n :a1- na1a xyna', oionon aoa- 1a. ,Ama aun mn nc1nm (cua c mc cauam, aun nanpannm (a 1n n(am opyup oo upuue, axo xe oc1annm a ceax xa| 1eoe na 1ne:a n axo xn o:- nonm a |aax o 1no|a1a :a1na nnnn|a n a nn|ax o 1no|a1a nama, xaxo n a cnn|ax no 1no|o1 xene1, xe ce cnym- 1ax na no1o n xe |a n:naax 1no|a1a :a1na 1onxa.' ,ooo, ooo!' ce coiacn xacxa1a xexa. ,Tn ne1ynax c m1o xe nocaxam, caxo n:- nan xn |a 1onxana.' Mey1oa, no ceoe cn xnceme: ,R1n nn (p(npn rnynana waa! Taa wn- ncc nn nn(a cn cnnunn wan na nca, nn ucn (cn upcuaa1, uaj mnwc 1aa (a opyupyou cn un- ncu!~ (63) ,A m1o caxa aoa1a o 1eoe?' ,Ta1o, |ac nnea cn ceen no myxa1a xa| oynao1 n cn nian co :a1na1a 1onxa, na 1aa xn nana no noa. 1ac io- xo :anaxan, a aoa1a xn |a noae 1onxa1a o no1o na oynao1 n1uaun n nc1nn oeuu ue uoee opyupu. Ano axa, |ac ne xncen exa xoe a- oa1a a n:e:e o cno|o1 oy- na. A ceia, ene |a cen ne na1a n caxa a |a nym1ax nna1e.' (64) Ho xoia 1aa cn eina n noc- 1ea, aoa1a ocxoxa o xe- ne1o1 n n ene: ,1ac cyx yxo- na n caxax a cnn|ax yoono, xaxo n 1n. 3exn xe xa| ceoe, Kpann1 na wan1c A aoa1a n exa: ,He |a ca- xax 1no|a1a ooexa, nn once- n1e n naxn1o1 n :a1na1a xo- ona. Aun mc cauam 1nnuy, (a 1n n(am opyupuu u upuju- uenuu oo upuue, a cenax nn 1no|a1a xacnnxa, a |aax o 1no|a1a :a1na nnnn|a n a cnn|ax no 1no|a1a noc1ea axo xn ne1nm 1oa, xe ce ny- nax no noana n xe |a n:naax 1no|a1a :a1na 1onxa o nea.' ,Caxax, caxax', ne1na nnn- ne:a1a, ,c 1n ne1ynax m1o n a nocaxam, caxo axo xn |a n:nanm 1onxa1a o noa1a.' A no ceoe cn xncea: ,R1n nnmn1n nnaa wacmua rny- nauua? aa1a nn nn(a cn c (nma n upcua nnupaj (pyrn upcuauun n nc mnwc (a my n- (c opyupuu na unncua.~ ,A m1o oaa aoa1a o 1eoe?' ,Cx, xnn 1a1xo, xoia ceen nnea no myxa1a xa| xae- neno1 n cn nian, xn nana :a1na1a 1onxa no noa. Ln- e|xn xnoiy nanen, aoa1a xn |a n:nan o noa. H on- e|xn na cexo| nannn oaame, n nc1nn (cua c n(c mnja (py- rapua; ne nn noxncnn exa xe xoe a o|e o noa1a. A ceia e nano n caxa a o|e xa| xene.' A xoia nexe eea no noc- 1ea1a, ocxoxaa aoa1a o nea n exa: ,Yxona cyx n on caxaa a :acnn|ax xaxo 1eoe. Kenn xe xa| ceoe, nn xe no|- 22 erst bitterboese, holte ihn herauf und warf ihn aus allen Kraeften wider die Wand. ,Nun wirst du Ruhe haben, du garstiger Frosch. Als er aber herabfiel, war er kein Frosch, sondern ein Koenigssohn mit schoenen und freundlichen Augen. Der war nun nach ihres Vaters Willen ihr lieber Ceselle und Cemahl. Da erzaehlte er ihr, er waere von einer Hexe verwuenscht worden, und niemand haette ihn aus dem Brunnen erloesen koennen als sie allein, und morgen wollten sie zusammen in sein Reich gehen. (24) ax a xy ce nonanax na 1a1- xo 1n.' A nnnne:a1a |a oo:ea 1axna y1nna m1o |a xenaa n co ce1a cna |a 1ecnaa no sno1: ,Ceia nexe xe onem xnna, uu xuo nuaueonu.' A unra waa1a na(nana na nn- (n1, nc nna ncc waa. Buac cc npcc1npnna nn npnnu cn yann n npnja1nn nun. Onnj nn ccra, nn wcna1a na upa- nn1, nejaun cuuun opyup u ux. H acxaa xaxo nexo|a oma xaecnnna io oxaocaa n exa nnxo| ne xoe a io cnacn o xaeneno1, ocnen caxa1a 1aa. H y1e n:y1nna xe :axnna1 no neiono1o xa- c1no. nn xe xy ce nonanax na 1a1- xo 1n.' Ha ona nnnne:a1a ce a:inenn, |a :iannn aoa1a n co ce1a cna |a 1ecna o sn- o1. ,Ceia xe ce cxnnm, uo- nu xuo!' Apnn ama, unra 1aa na(na (nny, ncc nc cmc wa- a, 1yuy npnnu cn npcupacnn n 1nnnn nun. Hn wcna na upa- nn1, 1nj n c1ana cuuun opyup u coupy na ncrnna1a najmana cpua. Hnnno1 no1oa n ac- xaa xaxo io xaencaa ne- xo|a naxocna nem1exa, ne1- noyna|xn io no aoa, n xaxo nnxo| ne xoe a io cnacn o oynao1 ocnen 1aa. Ho1oa o- ae exa y1e xe oa1 no ne- iono1o xac1no. (65/66) Hocenn1e nnxen noxaynaa1 cexaxo een cnennqnnen nannn na nene1ynane o iaxa1nnxn n cexan1nnxn eexen1n na 1exc1o1. Hooexn1e :a neneynane1o na cexan1nnxa1a conna non:eiynaa1 o a:nnnno1 iaxa1nnxn o na nxenxa1a ,Frosch' no iexancxno1 n nxenxa1a ,aoa' no xaxeoncxno1 |a:nx. Hn 1oa, no ono| cyna|, o cexan1nnxn acnex1, nne io ne1nonn1ynaxe nenoo1 o Kone:noncxn, xae m1o n noxa| encxno1 o na ,aoa' ce ycnena no nenoo1 a ce n:a:n 1aa (aoa1a) a one opyzap na nnnne:a1a, a opyzapyoaa 1ne a ne 1aa (aoa1a) a one opyzapta xaxo no nenoo1 na 1onan Lomxoncxn. He1a na ono| nam xa1ox ocn1 oeme ei:exnano a yxaexe na 1oa xaxna yoia xoe a nxa nonn1ynane1o n nenecynane1o na iaxa- 1nnxn1e ooee|a :a conncxo1o oqoxynane na 1exc1o1 no nenoo1. Dnonxe exa iaxa1nnxo1o nexe e eno nano n ocnonno cec1no :a co:anane na 1exc1o1, no oninnao1 n no nenoo1. 3aoeeanxe exa :a neneynane1o na iexancxn1e nnxa:nn na xaxeoncxn |a:nx nene- ynano1 nxa n:oo noxey xnna1o neoneeeno nexe n xnna1o oneeeno nexe, a yno1eoa1a na eno1o nn yio1o nexe xaxo ocnonno nexe :a acxaynane nxame nocennn no noie na c1no1 na acxaynane1o. 4 Dnonxe nc1o 1axa exa n iaxa1nnxn xa1eionn xaxo naeo1 n oo1 :acyynaa1 nnnxanne nn nenecynane1o na conncxn xoxen1n. 4 !exancxno1 nninnc1 Weinrich (2001: 28/29) :ooyna :a 1oa xaxo 1exc1onn1e, no nnnnnn, ce xaxnann cnoe oxnnan1noc1a na oeeno nexe no nnn. 23 Do ne1e a:nnnn ne:nn na nenoo1 xoexe yoano a ce :ano:- naexe co !nxonn1e cxa:nn m1o :ooyna :a xnan1e1o1 na nenon1e. A cenax na1a nenoa nn in nnonynaa1 cxa:nn1e na a:nnen nannn nonexe encxn (acxaynane no xnna1o neoneeeno nexe) onocno co nonexe nnaxnnno acxaynane co no1ennnane na 1exo1 na e|c1na1a (ianno nexe na acxaynane nn 1oa e xnna1o oneeeno nexe). Hn1eecno e cexaxo exa no nononno1 neno o 1989 i. io nxaxe nnaxnnno1o acxaynane. Ce namynaxe an ona nnaxnnno acxa- ynane xoe a ce a:ieyna n no coonoc co conexenn1e no1eon na nnnexynane na xano1 cyma1e/nn1a1e. Huuepuuypu 1. Brueder Grimm: Kinder und Hausmaerchen. Auswahl. Leipzig: Verlag Philipp Reclam jun., 1984 (Text nach: Kinder und Hausmaerchen, gesammelt durch die Brueder Grimm. 7. Auflage. Goettingen 1857 (Die letzte von den Bruedern Grimm selbst besorgte Auflage). Rechtschreibung und Zeichensetzung wurden den heute geltenden Regeln groesstenteils angeglichen. 2. Ipuoou ctaauu oo occc cnutoouuu. Yennnxn ooo: Knc- 1nna Lenxona, Yinema Kc1nx, Dacn Kynoncxn. Texnnnxn yennx: Dac1a 3aiocxn. 3aennnxo n:anne na xnnion:a- 1ec1na1a: Knneoyxqeai, Lenn; Maxeoncxa xnnia, Cxon|e; Manncxa xnnia, yonana; Hocn|e1a, 3aieo; Dyx Kaannx, Leoia. 3a Maxeoncxa xnnia: Ano monon. Hene 1onan Lom- xoncxn. Hena1eno no nena1nnna1a na 3!H Manncxa xnnia no yonana, oe: noa1onn :a ionna1a. 3. 3nauaa ua Lpataa Ipu (n:oo n neno 3anxo Kone:noncxn). Cxon|e, Mnca / Maxeoncxa xnnia, 1989. 4. Apel, F.: Literarische Ueberset:ung. Stuttgart, Metzler, 1983. 5. Barchudarow, L.: Sprache und Ueberset:ung. Probleme der allgemeinen und spe:iellen Ueberset:ungstheorie. Autorisierte Uebersetzung ins Deutsche von M. Zwilling. Leipzig, Verlag Enzyklopaedie, 1979. 6. Hornung, W. / Kretschmar, E. / Ortmann, H. / Wuesteneck, H.: Die Ueberset:ung wissenschaftlicher Literatur aus dem Russischen ins Deutsche. Ein Leitfaden. Leipzig: Verlag Enzyklopaedie, 1974. 7. Stolze, R.: Ueberset:ungstheorien. Eine Einfuehrung. Tuebingen: Guenter Narr Verlag, 1974. 8. Weinrich, H.: Tempus. Besprochene und er:aehlte helt. 6., neu bearb. Aufl. Muenchen: Beck, 2001. 9. Knnccun, L.: Ipaauta ua atcoouctuo nucpaypcu jaaut. e I n II. Cxon|e: Ky1ya, 1967. 10. Knnccun, L.: 3a occtuo pcooo. Do: H:oann ea no ceyx xnnin. Knnia ne1n1a ,3a n1ea1ya1a n xy1ya1a. Cxon|e, 1981. 24 Funuju Eojuoocuu HPHABCKHOT ATPHLYT BO HHRYBAHHTE MAKEOHCKH TEKCTOBH H BO HHBHHTE IEPMAHCKH HPEBOH Ho nnancxa cnn1aixa ce noa:ona iyna :ooonn nn|a iana e nnanxa, nxynyna|xn in iaiocxn1e nnanxn, onocno na1nnnnn1e. Cne ce a:ieyna nnancxa1a cnn1aixa yno1eoena xaxo a1noy1 na nxenxa. Do nen1ao1 na nnnxanne1o ce nnancxn a1noy1n m1o ce coc1o|a1 caxo o nnanxa, no n 1.n. a:nnenn nnancxn a1noy1n, 1.e. a1noy1cxn yno1eoenn1e nnancxn cnn1aixn no xon nnancxa1a iana nxa conc1nenn a1noy1n, onocno ca1en1n. Cno| a1noy1 io nnnexyna nnnxanne1o o nonexe acnex1n: no noie na c1yx1ya1a, coiacynane1o co nxencxa1a iana, no:nnn|a1a (ne nn :a nxenxa1a), :nann :oooe- o1 no nxencxa1a cnn1aixa, no1oa no noie na :oooeo1 no nn- ancxno1 a1noy1 n1n. C1yx1ya1a na nnancxn1e a1noy1n n:iea naxa: Hn. ocuooauu A1. noc1 A1. nex oo Icy6nuta Matcoouuja oo onczyoanco oo cuna ua oooj 3atou 6autuc [.] ocuooauu oo Icy6nuta Matcoouuja oo onczyoanco oo cuna ua oooj 3atou, [.] (3Lm 1102/15) Ce :aoeeyna exa nnancxa1a iana ocuooauu no nnancxno1 a1noy1, o cno|a c1ana, nxa na ca1en1a, on. na a1noy1a: een noc1anc1nen a1noy1 oo Icy6nuta Matcoouuja n een nexencxn a1noy1 oo onczyoanco oo cuna ua oooj 3atou. Hnancxno1 a1noy1 no na1a |a:nxa ce qex1na, n 1oa no xaxeoncxno1 no o, oo| n eyxno no ane, a no iexancxno1 |a:nx no 26 o, oo| n nae, nn m1o no onoc na onne xa1eionn ce coiacyna co naeena1a nxenxa (cn. Lo|xoncxa 2005). Ho:na1o e exa nea:nnenno1 nn1einan nnancxn a1noy1 no na1a |a:nxa oonnno c1on ne nxenxa1a, nn m1o nnanxa1a xoe a ce |ann co nen nn co yi e1exnna1o, xoe a one nnyena o nexo| cno| a1noy1, nn, nax, xoa1 a ce |ana1 nonexe nc1oenn nnanxn. 1.a. tato cyo ocap uua paacu noo (C 1H 91) 1 1.o. wie ein trockener hind durch eine leere Frucht (DS HP 133) 2.a. co anty tpcua oznco (LH H 53) 2.b. mit leicht erhobenem Kopf (BP T 88) 3.a. cocu oo6ap zpntu qun (DY K 24) 3.o. ein guter griechischer Film (VU P 173) 4.a. uua uctatou auucocuu ucu apau (LH H 48) 4.o. mit geheimen stummen Zeichen (LH H 83) Do e1xn cynan, ocooeno no yxe1nnnxon1ea1ynn1e 1exc1onn, ono| nn nnancxn a1noy1 xoe a ce |ann :a nxenxa1a: 5.a. caa uczoou aaopuuja o oooou, (C DK 107) 6.a. u uaa otnou tato otnou cncauu (LK 72) 7.a. Hooonua 6onta zo aajaoc . 6onta noocnta (DM 106) 8.a. aauo opaaa poyuu naoun ucoaua, (T! YK 67) 9.a. co otco uaunuoo zu uacpun cuc ocoojtu. (C1 D 156) 10.a. cc opya, aanncuc opoo u oyuot ocna, (C1 D 158) 11.a. opa nucjco aapcuo [aapcuu] ua ooaoyxo azopcucu. (LH HP 25,) Do iexancxno1 |a:nx, ono| nn a1noy1 ce |anyna :a nxenxa1a ym1e noe1xo o1xoxy no xaxeoncxno1 |a:nx (cn. !nie 1996: 612 n cen.). Do nneen o iexancxn1e nenonn exnnnaen1n na ioe- naneenn1e xaxeoncxn nnxen ne ce |anyna noc1no:n1nnen nea:nnen nn1einan nnancxn a1noy1, 1yxy caxo neno:n1nnen: 5.o. Seine Kinder kamen schlielich :u fremden Leuten (LS ZZ 131) 2 6.o. Und hatten Pan:er wie eiserne Pan:er, (VK L 528) 7.o. Ein beiender Schmer: durch:uckten ihn. menschlicher Schmer: (VM D 28) 8.o. denn in das Zimmer trat ein funger Unbekannter (TG VMP 178) 1 Hnxen1e ce nonenenn o xene. 2 Hocecnnyxo1 no iexancxno1 |a:nx ce noo|yna no e1exnna1on1e, a ne no nnanxn1e, xaxo no xaxeoncxno1 |a:nx. 27 9.o. mit schrgstehenden Augen (SJ E 31) 10.o. Sie waren kameradschaftlich, teilten den let:ten Bissen Brot und die let:te Zigarette, (SJ E 34) 11.o. auf die von der heien Luft verdorrten Bltter. (BI RR 154) Henn1einanno1 nnancxn a1noy1 no na1a |a:nxa ce |anyna :a nxenxa1a, oe: oie an ce aoo1n :a a:nnen nn :a nea:nnen nn- ancxn a1noy1. 13.a. Cauaa 6nuctu pujacnu, ucpaaocncuu. (C DK 47) 13.o. Sie wurden gute Freunde, un:ertrennlich. (LS ZZ 56) 14.a. Hoccuc ocnunccocua oonza uacta, uapa6ocua oo unjao- uuu 6cnu onatucua (C DK 126) 14.o. Er trug einen mafesttischen berwurf aus Ziegenfell, gearbeitet aus Tausender weisser Flocken, (LS ZZ 152) 15.a. 1yuanuuc 6un ocooo, co y6aou ycatu, uc oanu oo tpuna zaopauoou. (C1 D 159) 15.o. Ein Kerl war dieser Grovater, mit einem prchtigen Schnurbart, so gro wie Rabenflugel. (SJ E 34,31) 16.a. ucupua oooa, ocpc6pcua oo cccnuuaa (LH H 48) 16.o. das unruhige, vom Mondlicht silbern gln:ende hasser (BP T 83) Do ioex oo| cynan, no iexancxno1 |a:nx ce |anyna yi nn exnnnaen1 na nnancxno1 a1noy1 no xaxeoncxno1 |a:nx: nex1nnen a1noy1, xo| n:a:yna no1exo 17.a. cputa, accua oo uctoj caap (DY K 23) 17.o. eine Perucke aus irgendeinem Theater (VU P 172) ea1nnna enennna 18.a. nonuuuc ycoucuu oo cto ua jynctoo couc (1L HH 126) 18.o. Burgersteige [.], die von der Hit:e der Julisonne gluhten, (JB MD 46) 19.a. pa6o ua otpuoo oucua uao 6caouaa ua ynuaa (1L HH 127) 19.o. Rand des Daches [.], das uber den Abgrund des Strae hinausragte. (JB MD 46) nn nen na xoxno:n1yx 20.a. aoauctuc ctanu (1L HH 46) 20.o. die Bodentreppe (JB MD 46) 21.a. ua cncauuc pantu (1L HH 127) 21.o. der Eisenstangen (JB MD 47) 28 !no o na|nn1eecnn1e namana no ncxa co a:nnenno1 nn- ancxn a1noy1 no xaxeoncxno1 n no iexancxno1 |a:nx e neionno1 :oooe. Cnoe Mnnona-!yxona (2000: 146 n cen.), no xaxeoncxno1 |a:nx nan nanno1o: nxenxa nnanxa ca1en1 na nnanxa (na- ua(a) onua co oooa), no 1aa cxe1a exa n :oooeo1 ca1en1 na nnanxa nnanxa nxenxa xoe a ce nnqa1n, no xaxo ooeean (co oooa onua(a) naua). Do ncxa co ono| :oooe, 1aa iea na nooexa: nno, xonoc1a a o|e o na1ynynane na neo:n (Caou uctcp oo co ooou uonnuuu uuuu;) n n1oo, m1o nxencxa1a cnn1aixa ne nonnyna co nen m1o xoe a oone e1exnna1o. Kaxo ooeean 1aa io nnqaxa n :oooeo1 nxenxa ca1en1 na nnanxa nnanxa (naua(a) co oooa onua), a io o1qyna :oooeo1: nnanxa ca1en1 na nnanxa nxenxa (onua(a) co oooa naua) n :oooeo1: nnanxa nxenxa ca1en1 na nnanxa (onua(a) naua co oooa). Ce :aoe- eyna exa no nenoananno1 :oooe ce ncnone1n nexoxy yconn: xon1ax1na no:nnn|a xey nxenxa1a n nnanxa1a (axo :a nxenxa1a ne ceyna a1noy1 m1o c1on nenoceno :a nxenxa1a n ne nnancxno1 a1noy1, na nnxe, neomxn a1noy1, n. nnxe 29), xon1ax1na no:nnn|a xey nnanxa1a n ne|:nnno1 ca1en1, nexonoc1 a ce na1y- nynaa1 neo:n n xonoc1 :a nenynane na nnno1 eexen1 o nxenc- xa1a cnn1aixa, no cyna|on nxenxa1a (nauaa) nn neno:n1nnna nn- anxa (zoncaa naua). Do xaxeoncxno1 |a:nx ce :aoeeynaa1 o1c1anynana o neno- ananno1 :oooe: 22. aao uuo nctopu occo co aanccuo nuc aa pcuctuc. (C1 !H 154) 23. Hnaucjtu cc cctozau oo paoutanuu pcucuuja, co cctuaa oyua oo ccnuo6uc, oo yoapuc ua cyo6uuaa, (dC BK 76) 24. Bo yzpaa [.] otpuja ooopcuo nuc, yaouau onu, o6paccuu o6paau co 6paoa, (KH KH 214,5) 25. Ha oouc ooc ucjacuouu zcpauctuc onuunapu ja uaoo- opaaa u c yuc ucpauqutyoauaa cozoo6a oo cpaua ua atcoouctuo apnacu, (Hyc 16) 26. Haopuyoanc opa puanco [.] oc oa cc cpoococ cao aa [...] uaoocc ua uca aa aazy6cua uaoputa opaou cp ua oaoano ua uaoputaa. (3HH 1954/1/56) !oenaneenn1e nnxen io coa1 :oooeo1: nnanxa nxenxa ca1en1 na nnanxa. Coiacno co c1anano|a:nnna1a noxa, no onne nnxen on 1eoao a one :ac1anen :oooeo1: nuc aanccuo aa pcuctuc, oyua cctuaa oo ccnuo6uc, o6paau o6paccuu co 6paoa, cozoo6aa c yuc ucpauqutyoaua oo cpaua ua atc- 29 oouctuo apnacu, uaoputa aazy6cua opaou cp ua oaoano ua uaoputaa. oynaneenn1e nnxen, nax, io nyc1naa1 :oooeo1: nn- anxa ca1en1 na nnanxa nxenxa, xo| nc1o 1axa ce cxe1a :a nenn- qa1nn: 27. Icy6nutaa u zapauupa paoo ua oou aa ucotuuc u aa uccoco6uuc aa pa6oa zpazauu. (Yc1an 807/2/53) 28. Ha oypu u taj ocpuuc ,apuctu oojuuu` oo uauuo ua- onuo uctnyncu oo pocco aucuncu apnacu tc popa- 6ou cocca aa ucopuctaa oozooopuoc (3YM 20) 29. Bo oocuo ua caocuuc, ccza oo oop nau, pconoau aa notanuaa caoypaoa, (eo 6) Cnne nnxen on 1eoao a iaca1: ucotuuc zpazauu ucco- co6uu aa pa6oa, uauuo aucuncu apnacu uaonuo uctnyncu oo pocco, pconoauc aa notanuaa caoypaoa, ccza caocuu oo oop nau. Ceynaa1 nnxen co ooeeanno1 :oooe: ca1en1 na nn- anxa nnanxa nxenxa, xon iaca1: 30. A ua zp6o y 6cuc nczuao [.] tpyuo nccuo u co acja ua6ucuo opctunc. (C KHC 132,7) 31. qunoaoqujaa ua oatouc, co uacuncoo uauyocuu [.] pc- zooopu, c oty oo oa oa uca o6couuu. (C1a1 8) 32. Hpucuzuaoca ua o6apyoanco cc ootayoa co aaucuut aa opauyoanco [.] copco aatou aaocpcua pujaoa. (3HH 1943/1) 33. Hoo cocu aaco6apacn [.] cc oopaa6upa paouo unu quaun- to nuc u co uczo tauanuo, ypaoyoantu u poouuuctu oop- aauu paouu u quauntu nua. (3Lm 1092/2) Hey1anno1 :oooe no onne nnxen on iace: opctunc ua6ucuo co acja, oatouc pczooopu uauyocuu co uacuncoo, pujaoa aaocpcua copco aatou, paouu unu quauntu nua oopaauu co uczo tauanuo, ypaoyoantu unu poouuuctu. Do ono| xon1exc1 cnennqnnen e nnxeo1: 34. Ha tanopaa ncu poo ctatync, co uzna aatancu aa opoc (C1 !H 155,8) xo| con nnancxn a1noy1 co na a:noonn ca1en1a co :oooe: nxenxa ca1en1 na nnanxa nnanxa ca1en1 na nnanxa. Cno| 30 :oooe ce nnnn nnqa1nn co oie na 1oa m1o xa| nnxena1a :a ney1anno1 :oooe on ce |anne na neomxn cnn1aixn :a nnan- xa1a: ctatync, aatancu co uzna aa opoc, xaxo n co oie na 1oa m1o ce aoo1n :a nnxe o yxe1nnnxon1ea1ynno1, xae m1o e noioexa an1oona1a coooa no |a:nnnno1 n:a: o1xoxy xa| yin1e qynxnn- onann c1nonn. Do iexancxno1 |a:nx, xa| neno:n1nnnno1 nnancxn a1noy1 ce nenoanyna :oooeo1 ca1en1 na nnanxa nnanxa nxenxa. Toa io no1nynaa1 cennne iexancxn exnnnaen1n, naneenn :aeno co xaxeoncxn1e oninnan: 11. a. vrz lisjeto zamreno |zamreni| na vozduhot zgoreten. (BI CR 25) 11.o. auf die von der heien Luft verdorrten Bltter. (BI RR 154) 35.a. Hpouo pcucuco ooucccuo oo po cccu (3HH 1941/2) 35.o. Gegen einen in erster Instan: ergangenen Beschlu (GVV, Art 7) Mey1oa, ce :aoeeyna n :oooeo1: nxenxa nnanxa ca1en1 na nnanxa, xaxo m1o noxayna cennon nnxe: 14.a. Hoccuc ocnunccocua oonza uacta, uapa6ocua oo unjao- uuu 6cnu onatucua (C DK 126) 14.o. Er trug einen mafesttischen berwurf aus Ziegenfell, gearbeitet aus Tausender weisser Flocken, (LS ZZ 152) Cnoe nenoananno1 :oooe no iexancxno1 |a:nx, noce- nnon nnxe on 1eoao a iacn: Ziegenfell, aus Tausender weisser Flocken gearbeitet. Cno| 1y, xo| ne1c1anyna caxo no11nx :a ncxycn|a na onaa 1exa, noxayna xoxy xoxnexcno namane ne1c1anyna nnancxno1 a1n- oy1, ocooeno a:nnenno1, o nonexe acnex1n, a ne ce o acnex1 na neiona1a c1yx1ya, no:nnn|a n :oooe. 31 Huuepuuypu Louuuu ua tupunua. 1. Lnjunncua, !xnn|a (2005): ,Coiacynane no nxencxa1a cnn1aixa no xaxeoncxno1 n no iexancxno1 |a:nx', no: XXXI uaynua touqc- pcuuja ua XXXJII czyuapoocu ccuuap aa atcoouctu aa atc- oouctu jaaut, nucpaypa u tynypa. Oxpuo 16.-18. aozyc 2004. Cxon|e: c1. 343-359. 2. Knnccun, Lae (1976): Ipaauta ua atcoouctuo nucpa- ypcu jaaut. e I n II. Cxon|e: Ky1ya 3. Mnnnna-Iypunna, n|ana (2000): Cuuatca ua atcoouctuo cauoapocu jaaut. Cxon|e: Maio Louuuu ua nauuua. 1. Engel, Ulrich (1994): Svntax der deutschen Gegenwartssprache. Berlin: Schmidt 2. Engel, Ulrich ( 1996): Deutsche Grammatik. Heidelberg: Gross (1988). Haoopu: Haoopu ua atcoouctu jaaut Ycuuntonucpaypcu cun. 1L HH: Lomxoncxn, 1onan (1969): ,Honex na noxnno1'. no: Ha6op. Cxon|e: Maxeoncxa xnnia 1969, c1. 126-130. T! YK: !eoinencxn, Tamxo (1970): ,yn y1nncxn xonn'. Oo6pauu pactaau. Mnca 1970, c1. 67-71. LH HP: Hnanon, Laio|a (1969): ,Hneno ono'. Mana aoauypa. Cxon|e: Mnca (Maxeoncxa xnnennoc1) c1. 15-26 (nno n:anne: Hneno ono 1964) 32 C1 D: 1anencxn, Canxo (1976): ,Dnyx'. Ynua Knoouoou u nyzc. Cxon|e: Hama xnnia (Lnono1exa Dnnnn) c1. 156-160 (nno n:anne: Konnonn n ye: Cxon|e 1956) C1 !H: 1anencxn, Canxo (1976): ,!en en nonane'. Ynua Knoo- uoou u nyzc. Cxon|e: Hama xnnia, c1. 151-155 (nno n:anne: Konnonn n ye: Cxon|e 1956) LK : Konecxn, Lae (1967): ,yoon'. doajc. Cxon|e: Ky1ya (Lae Konecxn: n:oann ea no ceyx xnnin) c1. 62-85 (nno n:anne: o:|e 1955) c1. 41-46 (nno n:anne: o:|e 1955) DK : Maecxn, Dao (1969): nn1nxon Hna nene. Cuuoou. Cxon|e: Mnca (Maxeoncxa xnnennoc1) c1.101-109 (nno n:anne: ,Hna nene' no: Iypzuua anooa 1959) LH H: Henoncxn, Lanxo (1969): ,Hia'. Cpa ua opocuo. Cxon|e: Mnca (Maxeoncxa xnnennoc1) C 1H: Coen, nxn1a (1969): ,1ainxa no naxo1'. Cnooo aa Hzopa. Cxon|e: Mnca (Maxeoncxa xnnennoc1) c1. 90-100. C KHC: Coen, nxn1a (1969): ,Kyno1o na1ynane na cenxa1a'. Cnooo aa Hzopa. Cxon|e: Mnca (Maxeoncxa xnnennoc1) c1.101 112. C DK: C1aona, yan (1993): Bpcco ua toauc. Cxon|e: Mnca KH: Hamye, Koe (1968): ,Kon:ycxa nox'. Hpoaa (1945-1967). Cxon|e: Mnca (Lnono1exa Ln|ana) c1. 210-220 (nno n:anne no: Pacxa:n: 1952) Hoouuapcto-y6nuucuntu cun. eo o 20.07.2001 3YM o 10.08.2001 Hyc o 31.08.2001 C1a1 o 10.08.2001 Aouuucpauocu cun. 3Lm: 3axon :a oanxn1e n m1ennnnn1e. Cny6cu occuut ua Icy6nuta Matcoouuja o. 29 o 11.06.1996, c1. 1089-1102. 3HH: 3axon :a n:nmna1a noc1anxa. Cny6cu occuut ua Icy6- nuta Matcoouuja o. 53 o 17. 10.1997, c1. 1942-1977. 3HTP: 3axon :a nanoemno-1ioncxo1o aoo1ene. Cny6cu occ- uut ua Icy6nuta Matcoouuja o. 31 o 20.05.1993, c1. 720- 732. 33 Yc1an: Yc1an na Penyonxa Maxeonn|a. Cny6cu occuut ua Icy6- nuta Matcoouuja o. 52 o 22.11.1991, c1. 805-815. Haoopu ua zcpauctu jaaut Ycuuntonucpaypcu cun. JB MD: Boskovski, Jovan: (1976): ,Der Mann auf dem Dach'. Moderne Er:hler der helt. Makedonien. bersetzt von: M. Bronisch. Tbingen/Basel: Horst Erdmann, S.46-50. TG VMP: Georgievski, Tasko (1976): ,Verrckte morgedliche Pferde'. Moderne Er:hler der helt. Makedonien. bersetzt von: M. Bro- nisch. Tbingen/Basel: Horst Erdmann, S.178-182. BI RR: Ivanov, Blagoja (1976): ,Rotes Rondo'. Moderne Er:hler der helt. Makedonien. bersetzt von: M. Bronisch. Tbingen/Basel: Horst Erdmann, S.145-155. Tbing: en/Basel: Horst Erdmann, S.38-45. SJ E: Janevski, Slavko (1976): ,Der Enkel'. Moderne fugoslawische Prosa. bersetzt von: B. Sparing. Berlin (DDR): Volk und Welt, S. 31-37. BK L: Koneski, Blae (1976): ,Liebe'. Jugoslawische Er:hler von La:arevic bis Andric. bersetzt von:. K.Gutschmidt. Leipzig: Dieterische Verlagsbuchhandlung, S. 517-542. VM D: Maleski, Vlado (1969): ,Diptichon, Erster Abend'. Moderne Er:hler der helt. Makedonien. bersetzt von: M. Bronisch. Tbingen/Basel: Horst Erdmann, S.23-31. DS HP: Solev, Dimitar (1976): ,Himmelsschlsselschen im Park'. Moderne Er:hler der helt. Makedonien. bersetzt von: M. Bronisch. Tbingen/Basel: Horst Erdmann, S.132-144. LS ZZ: Starova, Luan (1999): Zeit der Ziegen. bersetzt von: R. Mantovani. Zrich: Unionsverlag VU P: Urosevix, Vlada (1976): ,Die Puppe'. Moderne Er:hler der helt. Makedonien. bersetzt von: M. Bronisch. Tbingen/Basel: Horst Erdmann, S.170-176. Aouuucpauocu cun. GVV: Gesetz ber das Vollstreckungsverfahren. bersetzt von: K. Schra- meyer (Manuskript) Cunounu Cuocuu OKA3HOHAH3MHTE H HHBHHOT OTCHK BO OPHIHHAHTE H HPEBOHTE O MAKEOHCKO- IEPMAHCKATA HPOBEHHEHHH1A 0. Bnnc( Hamno1 1y ne ce qoxycna nnenc1neno n: nannnnnyanno1 |a:nnen cnc1ex, naenen o e Cocn langue, 1yxy n: ax1yena1a, nnnnnyana yno1eoa na |a:nxo1, no:na1a no nninnc1nxa1a n no 1exnno1 parole. 1 Do axxn1e na nnnnyyana1a yno1eoa na |a:nxo1 cnaaa1 n 1.n. oxa:nonan:xn (a1. occasio nnioa), excnnxn ennnnn nne naynno nc1aynane ce onna no excnnxa1a neooin|a. excnnxno1 qon na cexo| |a:nx nan :a nnnnnnneno o1noen cnc1ex nne :ooia1ynane co nonn :ooonn ce ean:na no na1 na a:no- nnnn excnxoomxn nonecn (na n., :oooooa:ynane, :aexane, ne|oann|a, xenoann|a, qa:eooin:ann|a, n1n.). excnnxn1e nnonannn xoe, no ne xoa, a nnc1ana1 1a|no xon excnxono1 na een |a:nx. Tne xoe a oc1ana1 caxo na nnnnnyano nnno, onocno nnnnno1 ,n- no1en' nex a one nexencxn, noc1ono, anoncxn nxn1nan. Toxxy :a 1axnno1 nn |a:nnnn nnonannn, nc1o 1axa naenenn oxa:nonan:xn, n nnnnno1 neno na iexancxn |a:nx, xe c1ane :oo no namnon 1y. 1. Hpn:naun na nua:nnnann:mn1c n nnnna1a (cnnmn1aunja n( y:yanna1a ncucnua Hoan eyxno neycoiacenn1e eqnnnnnn, xaxo n 1exnno- omxn1e nan|annn (ad hoc :ooonn/qoxannn, neooin:xn, 1exc1yann :ooonn 2 ) 3 no c1ynna1a n1ea1ya no onoc na oxa:nonan:xn1e |a neaiaxe cenana aoo1na eqnnnnn|a. 1 Cn. Cnxocxa (2005). 2 Cnxocxa (2002). 3 Do iexancxa1a n1ea1ya ce yno1eoynaa1 naaeno nonexe 1exnnn :a ono| qenoxen, xon ce naoaa1 no n:necna xonxyennn|a: Textwort, Ad hoc-Bildung, Einmalbildung, Gelegenheitsbildung, Augenblicksbildung, Spontanbildung yn n 1exnno1 Neubildung Neologismus (neooin:ax). 36 Co 1exnno1 oxa:nonan:ax ce o:nanyna nnnexeno, cnon1ano yno1eoena, nona, neexcnxan:nana excnnxa ennnna no oeen 1exc1 co oeena xoxynnxa1nnna nn1ennn|a na an1oo1, xo|a no1en- nn|ano xoe, no ne xoa, a nnc1ann xon 1a|nno1 excnxon na een |a:nx. Cxa:nonana1a excnxa nooonnaeno ce enxn1na o y:yana1a excnxa. Ho y:yann :ooonn, nc1o 1axa naenenn excnxoncxn :ooonn (Lexikonwrter) 4 , ce noa:ona e1aonanno1 excnnxn qon na een |a:nx m1o e nn1einan, onocno excnxan:nan no (xen1anno1) excnxon(o1). 5 excnxan:ann|a1a na :ooonn ne cxee a ce n:enanyna co excnxoiaqcxo xonqnnnane, one|xn xaxo m1o nc1axnyna 1ecen- mex (Jesensek 1998, 96) no enemno nexe na nnqoxanncxo onm1ec1no y1onn|a e a ce neyna exa excnnxno1 qon na een |a:nx neocno xoe a one onqa1en no ennnnn. C 1ne nnnnnn nenoannno e a ce nnoa co e:ena xon nenqnxann|a1a na y:yanoc1a na |a:nnnn ennnnn co noxom na ennnx. Toa ne :nann naneno o1qane na ennnxo1 xaxo oo|ex1nnna nnc1annn|a :a nonexa na excnxan:ann|a1a na een :oo. 6 Ho1ennn|ano1o emenne :a nexa1a oxoy nxo1oxn|a1a y:yaen nacnexa oxa:nonaen :oo ce noxec1yna noan necniynno1 excn- xoiaqcxn xe1o xa| oenno1 ionon1e. Co|ex1nnnoc1a na xn1e- nyxn1e :a y1nynane na |a:nnna ennnna xaxo oxa:nonan:ax :nae nec1ona1n a one ea1nnn:nana co oie na ,xoncy1ann|a1a' na nnnno1 excnxon na oenno1 ionon1e. nnnn1e / xen1ann1e excnxonn na oenn1e ionon1en xoa1 a ona1 cnnnn, no ne ce nnxoiam nen1nnnn. C ioen:neceno1o non:eiyna exa nn oono1 :a xa1eionnna enxn1ann|a na y:yann o oxa:nonann :ooonn 1eoa a ce noxnnxe co n:necna qexcnonnoc1, onocno co 1ancnaen1nn iannnn. 2. Oua:nnnann:am versus ncnnnrn:am Do c1ynna1a n1ea1ya nonexeno ce n:enanynaa1 1exnnn1e oxa:nonan:ax n neooin:ax, a nninnc1n, xonm1o ne onono io 4 Cn. Motsch (2004). 5 Cnoe xnno1e:a1a :a ennc1nenoc1 na ecxnnnn|a1a na excnxoncxn n 1exc1yann :ooonn na Doqiani Mon, na1a nna :ooonn xoe a ce onnma1 co ennc1nena 1eon|a, one|xn ce aoo1n :a nnnnnnneno nen1nnnn :oooooa:ynanxn nonecn cneenn na nen1nnnn :oooooa:y- nanxn nanna. (Cnxocxa, 2002, 38; Motsch, 2 2004, 18). 6 H:no|yna|xn io xn1enyxo1 :a xonqnxann|a na excnnxno1 qon xaxo ianen :a enxn1ann|a na y:yana1a o oxa:nonana1a excnxa Xoenxayc in eqnnna ad hoc co:aenn1e qoxannn no cno|a1a aoo1na xnno1e:a xaxo (:ooo)ooa:ynana xonm1o ne ce naoaa1 no ennnnn (,Ad- hoc-Bildung Wortbildung, die nicht in Wrterbchern zu finden ist.' (Hohenhaus 1996, 30)), :a no1oa a io anc1axna `xa1en|anno1 ennnx o ,xen1anno1 excnxon na ionon1eo1/cyma1eo1' (Hohenhaus 1996, 31). 37 enxn1naa1 oxa:nonan:xo1 o neooin:xo1 neocno io ninonaa1 1exnno1 oxa:nonan:ax. Heooin:xn1e in enxn1naxe o oxa:n- onan:xn1e (ad hoc co:aenn1e xoxnexcnn :ooonn) co 1oa m1o in eqnnnaxe xaxo nonn, onocno ,xan' (Hohenhaus 1996, 29) excnxon- cxn ennnnn. nc1nnx1nnnno1 nn:nax noxey neooin:xo1 n oxa:n- onan:xo1 ce coc1on no excnxan:ann|a1a. Heooin:xn1e ce excn- xan:nann, 1.e. nnnen1nann, nnqa1enn excnnxn ennnnn, oexa cyonna1a na oxa:nonan:xn1e e na|nec1o o xa1xoonen, nonexoiam yn n o enoxa1en xaax1e. Hnoon1no oxa:nonano co:aenn |a:nnnn ennnnn ce no1ennn|ann neooin:xn. Kaxo nnxe :a neooin:xn xon cnoe namn co:nann|a ce ym1e ne ce ieneano excnxoiaqcxn onqa1enn no xaxeoncxn1e ennnnn 7 xe in naneexe :ooonn1e, tojycp, qatc, uucpuc, uucpuc-taqc, pcc-touqcpcuuja, 6un6opo, 6pcuo, 6uauuccu, 6uauuc-tnua n ., xaxo n neoxynna1a nona 1exnnooin|a cn:ana co !Y (na n., copotoccap, copopacuut, copoctcuuaa, acja-nncuta). Hnxe :a oxa:nonan:ax o nena1o1 nn nyn Ypuuctu occuut o 24 aniyc1 2006 io., nnmyna|xn :a poaa jyzooaa, :a nexoiamna1a conyia na 1ocnn Lo:, 1onanxa Lo:. Cno| nnxe ce oa:na n: no:na1a1a cnn1aixa poa oaa, xo|a e no ono| cyna| oxa:nonano :ooia1ena co enn1e1o1 jyzo- xo| ce xonxa1enna co axa. Cno| nnxe nn nyc1na exa oxa:nonanno1 nn:nax ne ce xannqec1na ncxynnno na excnnxo, axn n na qa:eoomxo nnno, coiacno 1eon|a1a na excnxono1 cnoe xo|a excnxono1 ce coc1on ncxynnno o excexn, axn n o qa:eoexcexn, onocno qa:eooin:xn (qa:exn). C cnnxonncxn acnex1 oxa:nonan:xn1e, nacnexa neooin:xn1e, ne nnonecynaa1 :a :ooia1ynane na onm1no1 excnxon na een |a:nx, 1yxy io :ooia1ynaa1, ne ce, nnnnnyanno1 excnxon :a oiannnen nexencxn neno, xo| xoe a ce nnn na cxaa o m1o1yxy ean- :nan/a1nxynan oxa:nonan:ax n nenam no1oa ncne:na1, na ce o oxa:nonan:xn xon cn ooe:oeynaa1 nacxan no 1a|nno1 (xen1aen) excnxon. o nn1ennnnnyano nomnynane na anyco1 na oxa:n- onan:xn1e xoe a o|e oxoxy oeen oxa:nonan:ax ycnee a ce naxe1ne :a nooi nexencxn neno no cnennqnnen xyi ennnnen1n. Ha nyon1en1e na oeen nnca1e oxa:nonan:xn1e yno1eoenn no neiono1o 1noem1no no1ennn|ano nx ce excnxan:nann no nnnnn1e nnnnnyann xen1ann excnxonn, no ne ce oc1annn :a noioex xyi na ennnnen1n. 3a oxa:nonan:xn1e o nn1ennnnnyaen xaax1e c1anyna na n., :oo xa| ax1yenn1e ca1nnnno-nonn:nann na:nnn :a na1ncxn1e 7 Hcxynox ne1c1anynaa1 ennnnn1e na 3o:e Myiocxn, na n., Ionc atcooucto-auznuctu pcnuut. 38 nnnannnn, xon xe ona1 ax1yenn ce oexa noc1o|a1 na1nn1e: BMIO-ou, CCM-oou, oyuuu (nnnannnn na na1n|a1a YH; 4CKYC 18.08.2006, c1. 9), poccpucnuu (nnnannnn na na1n|a1a HH; YTPHHCKH 25.08.2006, c1. 3) n . Ccooeno nncoxa qexnennn|a na oxa:nonan:xn ce :aoeeyna no xenyxn1e, nena1o1 n yoana1a xoena n1ea1ya. T.n. ,n1eann n nonnnacxn ooa:ynana' ce ooa nnxe :a oxa:nonano co:aenn qoxannn, xon ne in cea1 onm1ec1nenn1e xonnennnn :a noxnnann|a. Daxnn1e neno:na1nnn xeannn na nnca1en n nonnnan nnonecynaa1 :a excnecnnnoc1 no 1exc1onn1e. Deo|a1noc1a oxa:nonann1e ooa:y- nana a nnc1ana1 xon onm1no1 excnxon, 1.e. a ona1 nnqa1enn o ionona1a :aennna e ea1nnno xaa. Do ncxa co ona C:en nc1axnyna: Hexon oxa:nonann qoxannn cniyno xoa1 a ona1 y:yan:n- ann m1ox io oc1nina1 c1a1yco1 ,no:na1'. 3a noioexno1 e o oxa:nonann1e :ooonn cenax nan cnnno xaxo xa| enennnn1e exa ce co:aenn :aan xoxen1ana no1eoa, :a nenam no1oa a :iacna1, oe: a ona1 :aoeeann, nn nax noonm1o neno:na1n xaxo ,:ooonn'. 8 (Olsen 1986, 51) !nnc1nenoc1a na oxa:nonan:xn1e oaa o n:a: n no cennon nn1a1 o Lyxqn/Hyxax: ,Some (words) are made up for a special occasion (nonce-words) or in special circumstances, and are never used again indeed never get into dictionaries at all.' (Bloomfield/Newmark 1967, 329) 3. 3ac1ancnnc1 na nua:nnnann:mn nn 1cuc1nnn C1a1nc1nnxn noa1onn :a :ac1anenoc1a na oxa:nonan:xn1e no nnmann 1exc1onn na xaxeoncxn |a:nx, xaxo m1o nn e nax no:na1o, ne noc1o|a1. Do cexo| cyna| nn1eecnn ce e:y1a1n1e o xonm1o oaa iexancxno1 nninnc1 Xanc Dexan (Wellmann 1984, 386; !DUDEN, die Grammatik), xonc1a1na|xn exa ena 1e1nna o :oooooa:ynana1a (xoxnexcnn :ooonn, onocno :ooonn m1o ce e:y1a1 na :ooooa- :ynanxn nonecn, xaxo m1o ce ennann|a, xoxno:nnn|a, xonne:n|a) no nyonnnc1nnxn nanncn 9 na iexancxn |a:nx ne ce xonqnnnann no 8 ,Einige okkasionelle Bildungen sind sicherlich usualisierungsfhig und gehen, sobald sie den Status ,bekannt' erreichen, ins Lexikon ber. Fr den Groteil der okkasionellen Wrter gilt aber, da sie hnlich wie Stze aus einem momentanen Bedarf heraus gebildet und gebraucht werden, um gleich darauf zu verstummen, ohne aufzufallen oder gar als ,Wrter' erkannt zu werden.' (Olsen 1986, 51) 9 C1a1nc1nnxn noa1onn :a :ac1anenoc1a na oxa:nonan:xn no ycnn 1exc1onn ne1c1anyna, ce ym1e, n no iexancxno1 |a:nx ecnea1. Hcnn1ynana n: ycnn 1exc1onn, xaxo m1o e no:na1o, ce non- qnnnnn. 39 ennnnn, 1.e. ne1c1anynaa1 oxa:nonan:xn. He1noc1anynaxe exa onaa ea1nnno nncoxa oo|xa nexa a xoe a |a naxnna1 oxa:nonan:xn1e no 1exc1onn na xaxeoncxn |a:nx co oie na nonen1yano nncoxa1a :ac1anenoc1 na coenn nxenxn no iexancxno1 excnxon (ne 1e1nnn o neoxynnno1 qon iexancxn :ooonn ce coenn nxenxn) 10 , m1o naeno ne1c1anynaa1 no1ennn|ann ooacnn :a nonn oxa:nonan:xn. 3a nenqnxann|a na onaa xnno1e:a ce no1eonn, ce a:ona, ononn1enn exnnncxn ncnn1ynana n: ene:en1a1nnen xonyc xaxeoncxn 1exc1o- nn. Hameno ncnn1ynane nexa a xoe a ae cno| nnc1nncxn nnonec no 1aa nacoxa co oie na oiannnenno1 xonyc xaxeoncxn oninnann 1exc1onn :a xon noc1on an1on:nan neno na iexancxn |a:nx. Dnco- xa1a xonnen1ann|a na oxa:nonan:xn no oninnann ea nonexyna cnoennna 1enna n xoe a one nnnnna :a anc1nnennn|a na neno. 4. Hpnunnn :a rcnc:a1a na nua:nnnann:mn Yoannna1a na |a:nxo1 ce coc1on no enncn oecxonenna1a xoxon- na1onxa na excnnxn n enennnnn ennnnn. Cxa:nonan:ax ce aa no xnio1 xoia ce nmn nono nec1yx1ynane na noc1o|nn xoqoomxn ennnnn xoe e noceeno co oeena xoxynnxanncxa ne, xo|a ne xoe a ce o1cnxa co noc1o|nno1 nnnen1a. C yxe1nnnxo-c1nnc1nnxn acnex1 yno1eoa1a na oxa:nonan:xn ne1c1anyna yxonn1o, nenneno oninane co |a:nnnn1e xoqexn. Cxa:nonan:xn1e ne1c1anynaa1 oieaa na an1ocxa1a xea1nnnoc1 n nnonecynaa1 :a cnniyanoc1a na an1ocxno1 1exc1. 1a:nnno1o o1cxoxnynane o excnxan:nanno1 qon na een |a:nx io nann an1ocxno1 onyc ennc1nen. Yno1eoa1a na oxa:nonan:xn xoe a ce no1oxyna n xaxo nn na nnca1ecxo1o (an1ocxo1o) xa|c1oc1no n e :nax :a nenon1onnoc1a na an1oo1- nnnnnya. Henennn|a1a na eanoc1a e cyo|ex1nnna xa1eion|a. Hnona1nnno1o coynane na |a:nnnn1e xonxn o:nanyna nonn cne1onn nnenn ncxynnno co onn1e, nonync1nynann ncxynnno co n:oc1enn1e ce1na na an1oo1-xea1o. Ha xa|o1 na xanm1a1a, oe: oxa:nonan:xn, oe: nnnnnyana naiaoa 1exc1onn1e oc1anynaa1 oe:nnnn n oen. 11 5. Oua:nnnann:mn1 n npcnn(n1 Hexe1n1e na nameno nc1aynane, oxa:nonan:xn1e n nnnnn1e nenon, ne on one nnono onqa1enn, 1yxy nem1anxn o1xona1n o 10 Cn. Cnxocxa (2002). 11 Cxa:nonan:xn1e cnaaa1 n no noc1anxn1e :a excnnxo o1c1anynane, a 1oa, ne ynn ym1e xacnnna1a e1onxa, ce nann cec1na :a nenynane, nc1axnynane, a:neynane na 1exc1onn / ncxa:n co ne a xy ce nnen :aonoc1no na aeca1o1, nc1n1e a ona1 nonoonnnn, nonn1eecnn, noa1ax1nnnn. (Lger 1995, 104 n 136) 40 cnoe1o enm1e, oxoxy xon nnn nnc1annxe co nnc1o excnxoomxn xe1on, onocno oxoxy 1ne ce 1e1naa1 n:onano, nano o cno|o1 xo n xon1exc1. C 1ne nnnnnn anan:a1a na oxa:nonann1e |a:nnnn ennnnn |a nmnxe o 1exc1nninnc1nnxn acnex1, 1.e. xon1exc1yano1o onxyenne io nxynynaxe xaxo neonxoen ienennxn nxne1yc no ynna1eano1o cexan1nnxo exonane, xaxo n no cnoeoa1a na nenonno1 exnnnaen1 co oninnao1. Hame1o nnnxanne xe one no ona ncnn1ynane qoxycnano n: xaxeoncxn1e oxa:nonan:xn no n1e- a1ynn1e nnonn 1exc1onn :a xon noc1on an1on:nan neno na iexancxn |a:nx. Cxa:nonan:xn1e, excnennann o ea1a na xaxe- oncxn1e nnca1en, in xacnqnnnaxe cnoe cno|a1a qynxnn|a m1o |a nma1 no oninnao1 n io ncnn1ynaxe nnnnno1 nenoen exnnnaen1 co ne a o1xnexe an eqex1o1 n qynxnn|a1a na oxa:nonan:xo1 no oninnao1 n nenoo1 ce nen1nnnn. 6. mynuunn na nua:nnnann:mn1c n nnnnnn1 npcnn( a) Tcuc1yannn qynuunn na nua:nnnanna1a ncucnua " oxa:nonan:xn xaxo cpc(c1nn :a unpcqcpcnunja 12 Pacxa:o1 Hcnyptap o ain Mnxa|oncxn e coone1en nnxe :a oxa:nonan:ax no qynxnn|a na xoeqeen1. Hcnyptapo, ncymnoc1 nacono1 na acxa:o1, xoeqena co 1a1xo1o no 1exc1o1 naiaeno naenen ac. Koeqeennn|a1a noxey ac n cnyptapo (nxenxa1a ne e :ac1anena no PM1) nn1a1eo1 xoa cax a |a o1xne, one|xn xoeqeen1o1 cnyptap, ocnen no nacono1, ne ce cnoxenyna excnnnn1- no no 1exc1o1. Hcnyptapo oxa:nonano yno1eoen no acxa:o1 na Mnxa|oncxn axyxyna no ceoe nea nno1na qno:oqn|a, xo|a nn ce nenecyna na1ex no xoxynnxann|a1a, ooonaxenn1e cone1n yna1enn o 1a1xo1o o cnno1. Toxxy no nnn o:nana nn1a1eo1 exa cnyptapo ne e oonnen coonan / oieynan na nenyxn`, m1o ce onexyna o cexan- 1nnxno1 ooa:en na ennannn co cyqnxco1ap, :a xon nxa nn:a excn- xan:nann nnxen, xaxo na n., 6untap, ouuap, opoap, ja6ontap, noaap, opuaap, cnuoap, yyuap n1n. 13 C1anyna :oo :a cxoxno cym1ec1no xoe aooxo io nonn1yna nonenxno1 o, no ce namn o ,neye'. Tac, no1aionnc1o1 no acxa:o1, e no cym1nna nn|a1e na nonexo1. 12 Ho xoeqeennn|a ce noa:ona ,:aennnxo1o eqenane na na|xaxy ne excnnxn ennnnn na nc1no1 oo|ex1'. (Heinemann/Viehweger 191, 39; !Jesensek 1998, 66) 13 Xoenxayc yoenno nc1axnyna exa oxa:nonan:xn1e (xa| neio ad hoc co:aenn1e :ooonn) ne ce aon1aen e:y1a1 co:aen ,o nnm1o (,aus dem Nichts, Hohenhaus 1996, 20) 1yxy ce co:aenn n: ocnona na :oooooa:ynanxn nanna, onocno o nexe noc1o|nn xoqoomxn xa1en|a. 3oooooa:ynane1o ne e :a neio ,co:ananxa xea1nnnoc1' (schpferische Kreativitt) 13 1yxy ,xea1nnnoc1 cn:ana co nanna' (,regelgebundene Kreativitt', (Erben 1976, 301, !Hohenhaus 1996, 20). 41 Mu pcnc, ,cataj zu nyzco aa co uuo ucoj uozy. Hoonu cc u aaouonuou. Bo oanty cu co uuo onty oantyuua tc u cc occpa ua zpo6' (Henyxa, c1. 116) Henync1nn1enoc1a na ,nenyxao1' n neiona1a cnneinnna ncxa co nnoa1a oaa o n:a: n no cennon nn1a1 o Mnxa|oncxn: Ccza ua6uoc ua coua zonuuta, ua ac uutato uc y ctuyoauc oa ooaacauc, . ou oj zo auacuc cctoj tacu, cn uoo atan o yccnujaoa, uutoj onuo uc auac uo paocn, tonty azu u uccpctu oo6onyoan. (Henyxa, c1. 115) Kayc e1eq Coq, neneynano1 na Hcnyptapo na iexancxn |a:nx conmeno io cqa1n xaax1eo1 na ac, neneyna|xn io nac- ono1 xaxo Pil:freund nn|a1e na nenyxn1e`, nacnexa y:yanno1 onexynan nenoen exnnnaen1, *Pil:(e)sammler coonan na nenyxn`, e|noc1 co xo|am1o ce :annxana cnyptapo no acxa:o1. Henyxn1e no acxa:o1 ce nen1nqnxynaa1 co ye1o, 1ne xoa1 a ona1 ,...nenyxn n nenynnna, o1onnn n neo1onnn, ioexn n xan.' (Henyxa, c1. 119) ) Hparma1cun-c1nnnc1nuun qynuunn na nua:nnnanna1a ncucnua " oxa:nonan:xn xaxo cec1no :a cucnpccnnnn nc1aunynanc yan C1aona no cno|o1 oxan ,Dexe1o na xo:n1e' 14 io yno1e- oyna oxa:nonan:xo1 ,oooocpcoo` (no oninnao1 no nanonnnn, c1. 32) no nn na ,xa1aqonnen oc1on', xonen:na|xn |a no neio ne1xono xon1exc1yano na|anena1a eqnnnnn|a, ,...ooc ocpu, oouocuo ato otpaj pcnuzujaa cc uaooopac u toyuuao...' (C1aona 2001, 32). Henn- yna|xn in qa1ann1e nocennn1e na ,nonec1no1o' na Laxano1 1o| nooyna: ...ocncouuc oo ,oooocpcooo` .ua Lantauo oa oa 6uoa uajccotu, occotu oo uc uo zu oauaoa uco- pujaa oo opyzuc ocnoou ua coco. (C1aona 2001, 32) Do iexancxno1 nenoen exnnnaen1 na ,oooocpcooo' ,Glau- bens:wiespalt' (n no nenoo1 oxa:nonan:xo1 e nc1axna1 no nanonnnn, 14 Do 4annn|a ceex1nan xaxo na|ooa qannycxn n enoncxn oxan no 1997 io. Koxen1a o Aexcnc oxa, no ,n' na n:anne1o na oxano1 na xaxeoncxn |a:nx o 2001 ionna. 42 c1. 37) Pooe1o Man1onann (neneynano1 na ,Dexe1o na xo:n1e' na iexancxn |a:nx) ycnemno io nnxonona neoxynnno1 no|acnynanxn anaqonnen 15 xon1exc1 xa| C1aona, 1.e. xa1eionnno1o yneynane na 1a1xo1o na iannno1 |ynax no oxano1 no m1e1nn1e n ynnm1ynanxn nocennn na naaena1a xoei:nc1ennn|a na ne nen, onocno na ne neooinn. ,Tato u 6cuc opco yocpcu octa coua uoconozuja, oty ocpaa, y c oooonua ua noocto, ua noocuooo.` (C1aona, c1. 32) Aeion|a1a :a nenoc1oene1o xnonyonna xoei:nc1ennn|a noxey ne nen, onocno xemane1o na nea co neooin|a, |a ne1onyna Man1onann no n1ono1 xonc1n1yen1, no iex. :oo Zwiespalt (xax. noyxene), qoxycna|xn io na 1o| nannn nnnxanne1o na nn1a1eo1 n: nna1emna1a ooxa na 1a1xo1o, xo| o ena c1ana |acno ce oneeyna :a nea1a, no1nn neooin|a1a, a o yia c1ana e nn1ncna1 o onm1ec1nenno1 |aex, xo| |a nonaina neooin|a1a. Ho 1a1xo1o na iannno1 |ynax na|xnoiy c1anyna o ooctc- ocpcooo ono| :oo no cym1nna ne ne1c1anyna oxa:nonan:ax. ein1nxn1e1 :a neiono1o onqaxane no axxn1e na oxa:nonan:xn1e nn ana neiona1a ,oaxann:nana' cexan1nxa, no xo|a ne caxo m1o e ncnene1eno maenno o nen, 1yxy n nnnon1o o naon n non- 1nnxn neooinn. Man1onann |a cqaxa noaxa1a na an1oo1 n xomne eqnxacno |a ne1onyna no iexancxa1a coenxa Glaubenstwist (oyxnaen neno: necxa xania / cno). Hoiena|xn |a neacya1a :a acxa- anno1 Laxan co nenonno1 exnnnaen1 |a an1nnnnna xa1aqonnna1a conna no oninnao1, xo|a iacn: ,3a ootaa ua coojaa caa zu acauc tpoaouc pccctu ua toyuucuc co cocucuuuc oo pcnucu cuc ocpu.` (C1aona, c1. 32/33) !xcnecnnno1o n:a:ynane xa| oxa:nonan:xn1e e xnoiy nec1o :ac1aneno n xa| nnnn1e nxnna. Oua:nnnannn nmnna ce cexno1nnxn 1aonnxn :a nen en, enoxn, nexnna, nc1oncxn nnnoc1n. Hen1nqn- xann|a1a co oeenn qaxo:nn nna o cne1cxa1a nc1on|a ce nn1en- nann. 3a 1axon cyna| c1anyna :oo xa| oxa:nonano1o nxe na xo:a1a Canuuta no oxano1 ,Dexe1o na xo:n1e' o yan C1aona. Hen1n- 15 Anaqonnnn n xa1aqonnnn onocn no 1exc1o1: Co oxa:nonan:xn1e ce nocnoc1anynaa1 anaqonnnn n xa1aqonnnn ncxn co yin 1exc1yann eexen1n, 1axa m1o 1ne ne1c1anynaa1 cec1na :a xoeqeennn|a, onocno 1exc1yana xoxeennn|a. 43 qnxann|a co nx1a1oo1 C1ann e oneon|na. Cnm1ono:na1n1e enn1e1n m1o ce xono1naa1 co nc1oncxo-non1nnxo1o nxe C1ann ce o1eo1no- ynaa1 no nno1 Canuu, na1neo1 na Canuuta no oxano1. Me1axo- qo:a1a na Canuu no xo:a1a Canuuta ne1c1anyna xaec1ano-xya |a:nnna xe1aqoa, xo|a oecnexono ce nxonyna no cne1o na oxano1. Hxeno, xyxo1 na xo:a1a e na|c1ano1 oa1 na |ynaxo1 na oxano1 16 xo| neyna no xoxynn:xo1 n no C1ann, ,nenxno1 ocooon1e na naon1e' (c1. 94). Canuuta nano o xon1exc1o1 na oxano1 xoe a one xo|a ono eno|xa, xo|a xoe, no ne xoa, a ce xono1na co nx1a1oo1 C1ann. H no cyna|o1 na oxa:nonan:xo1 Canuuta ce no1nyna xy1nnnxann|a1a na xea1nnnno1 eqex1 co noxom na xon1exc1o1. H:oann|a1a na oxa:nonan:xo1 xoe a onee o neoa:onane, onocno o necoone1no a:nnnane na excnecnnnoc1a. yxonn1oc1a no C1aona1a oxa:nonana excnxa no1xaena no cyna|o1 na Canuuta co neqnne1 xyxo e nenaxnnnna, 1axa m1o n iexancxno1 neno io nnqaxa nc1o1o nxe co conencxno1 cyqnxc :a encxn nxnna (nomina propria) ta (cn., Tpcuoaqunta, Matcoouta, apuuta, o6puuta, Hocau- ta n1n.). Do onoc na yin1e ne xo:n, Lcnta n Ipoa, neneynano1 Man1onann ne n:oonyna co xea1nnnoc1, 1a in ne:exa nxnna1a o oninnao1 co oyxnaen neno no :aian nn nnnno1o nno cnoxe- nynane. Lcnta, Canuuta u Ipoa oozooopu ato u. (Dexe1o na xo:n1e, c1. 93) ,Belka (die heie), Stalinka und Grda (die Hliche)`, antwortete mein Jater. (Zeit der Ziegen, c1. 113) 3a excnecnnno nc1axnynane na cyo|ex1nnnoc1a na nenennn|a1a na oon1e cyn, xaxo xomne acnoc1ane1 xoe, xoonna1nnno- coenno1 xoxno:n1yx, xo| coennyna ne, nn nonexe oon. Cno| xoe ne noen na xoxonna1ocxn ec1nxnnn, 1axa m1o cn1e xonxa1enannn m1o ne ce :ac1anenn no excnxono1 xoe a ce 1e1naa1 xaxo oxa:n- onann: pocuo-ooputaoa oo ono-acncuutaoa (Dexe1o na xo:n1e, c1. 9). !xcxy:nnnoc1a na onne nn|ancn, onne oon, xe1a|a:nnno ce na|anyna no anaqoa, xyxnnna no caxno1 oxa:nonan:ax, :a no1oa a ce onenn:na no xa1aqoa: 16 Hexa ce nnxa cnoe nxe1o na namno1 ocooon1e, namno1 ieneancnxyc. nexa ce nnxa C1annxa' (c1. 77) 44 Hooctco oo cuuc ua toaapuc poa oo uooo cc 6ca pocuunc oo nyoccuuc uapoouu uocuu onuu cpa u cpc6po, 6nccuau oo pcnc co pctpacuu u ucouocuu 6ou, oo poeno- oopuuuou oo xonuo-aenenuuuou, 6ou uo oca oa cc ouoa cao oo nauuuctu pcocnu. (Dexe1o na xo:n1e, c1. 9) Die meisten Hirtenfrauen hatten :um ersten Mal im Leben die wunderbaren Jolkstrachten ange:ogen, voll gln:ender Gold- und Silber- fden, verwoben mit herrlichen, nie gesehenen Farben, von einem Blau mit Rottnen zu Crn, das ins Celbe spielte, Farben, wie man sie nur in den Bergregionen findet. (Zeit der Ziegen, c1, 11) Man1onann ce oneeyna nn nenoo1 :a cync1an1nnn:ann|a na oon1e, noaa|xn o 1oa exa xa| onne xaxeoncxn :oooooa:ynana n1ono1 xonc1n1yen1, coiacno neqeennn|a1a xa| iexancxn1e co- enxn, e nocn1e/iana (ani. head) na xonc1yxnn|a1a. Ho, co oie na 1oa m1o xaxeoncxn1e coenxn xoa1 a ona1 eno- n/nn ecnoiann, oc1anyna, cnoe nac, o1noeno an co nenoo1 ce oonyna nannn- cxno1 ,m1nxyni', onnman no oninnao1 xa| C1aona. Ka| yi nnxe o ono| nn nn1a1eo1 oe: 1exc1yana yne1na e xonqon1nan co oxa:nonan:xo1 6cno-anacco tpauo (Dexe1o na xo:n1e, c1. 80). Tancnaen1noc1a na onaa xoxonna1onxa na oon ne ne1c1anyna nooex nn :a nenoo1, ocnen m1o nn|ancnane1o xa| :a1na1a oo|a, noc1nina1o co noxom na cyqnxco1 cc, xo| ce oana n: nnanxa1a anacu, anacc, ne xoe a ce nonn1yna oceno no nenonno1 exnnnaen1 wei-golden. Cno| qenoxen ce on na excnnxa1a na:nnna no iexancxno1 :oooooa:ynanxn cnc1ex, xo| 1oxxy no cyna|o1 na xe1ao1 anao (Gold) a:nxyna ne ennannn golden n goldig, xon ne :nana1 no neno anacu n anacc, 1yxy golden (anacu o :a1o, goldene Kette :a1no cnnnnne) goldig (:a1en neen xaxo :a1o, goldiges Kind anauo occ). 17 Zwei fungere mit wei-goldenem, :ottigem Fell. (Zeit der Ziegen, c1, 97) Lon1e, onocno nn|ancn1e na oon1e onnmann no oxano1 Bpcco ua toauc, xon, ne ce nnxoiam |acno a:iannnenn, co:anaa1 cnen 17 Hnaxy n no iexancxno1 :oooooa:ynanxn cnc1ex eiyano ce :ac1anenn cexan1nnxn naonn1e xa| nxenxn1e m1o o:nanynaa1 xe1a, na n., Silber silbrig (wie Silber, xaxo ceoo, cpc6pcc) n silbern (aus Silber, o ceoo, cpc6pcu). 45 xon1ac1 nacnexa |acno1o oeno na xo:n1e. 3a onaa xon1ac1na cnxoonxa na oeo1o nacnexa neoc1ana1n1e xemann nn|ancn ce xne noaxa1a na nennnoc1, nnc1o1a, no1nynanoc1 na xo:n1e (oea oo|a). yin1e ecxnnnnn na oon1e / nn|ancn1e ce oxa:nonann ooacnn o 1nno1 ,...6ncooooputaouc unu onoacncuutaouc ooou ua pcta- a...` (C1aona, c1. 7) xon ce nenecynaa1 co nc1 eoce na xonc1n- 1yen1n1e na iexancxn, cn. ,...der blabluliche oder gelbgrunliche Flu` (Zeit der Ziegen, c1. 8). 18 Cnxoonxa1a na oea1a oo|a ce xannqec1na n no oxa:nonann1e qa:eooin:xn o 1nno1 6cna (toaja) uuoaauja, 6cna toupapcoonyuja (C1aona, c1. 12), m1o no1cexa na pocuaa pcoonyuja toupa- pcoonyuja. Heconnqnnna|xn in xo:n1e C1aona co:ana nn:a oxa:n- onann cnn1aixn (uuuz ua toauc, apaoa ua toauc (C1aona c1. 8)) m1o ce nenecenn co oxa:nonann coenxn no iexancxno1 neno (Ziegenversammlung, Ziegenparade, Zeit der Ziegen, c1. 9) nne :nanene oe: xon1exc1 ne on xoeo |acno a ce onna. Do cyna|o1 na naneenn1e oxa:nonan:xn xoe a ce ionon n :a cpc(c1nn :a nc:c(ynanc nn1pa1cuc1yanna xoxeennn|a. 19 " nua:nnnann:mn xaxo cec1no :a cnn1aucnuun unmnpnmnpanc, n(nncnn ynnncpn:aunja Koxno:nnncxno1 xoe no xo| ce xonxa1ennaa1 nnno nxe / oen / cne1cxa xaxa n nexe1 n:aoo1en o nea xoe a ce 1e1na xaxo nnqa1en (oxa:nonaen) xoe, naxo ne e excnxan:nan. !oexa1a ax1nnnoc1 n nnqa1nnoc1 na ono| xoe ce on na xoxnnxnana1a qoxa, nacnexa coone1na1a cnn1axcnnxa iyna, cn. tu-tc concutu (Mnxa|oncxn 2003, 287), naxec1o concutu oo aptaa tu-tc. C1o- iaqn|a1a, 1.e. a:eeno1o nnmynane na xonc1n1yen1n1e na xoxno:n- 1yxo1 xa| Mnxa|oncxn no1cexa na o1oiaqn|a1a na 1.n. anincxn o1noenn xoxno:n1yxn (ani. open compounds, cn. member state). C1oia- qn|a1a na ono| oxa:nonaen xoe no xaxeoncxno1 |a:nx ne e noxn- ana. C 1ne nnnnnn xe ce ce1ne ono| xoe no nonexe o1oiaqcxn nan|annn. Henonno1 exnnnaen1 no iexancxno1 |a:nx ne e xaxo m1o on ce onexynao xoxno:n1yxo1 / coenxa1a *Kitekat-Sal:stangen, 1yxy cnn1axcnnxa1a iyna sal:ige Kitekat. (Das lange und nicht besonders glckliche Leben des Herrn J.M. c1. 191, no: Das Haus am Ende des Dorfes) Do iexan- 18 Hacno1n namn1e onexynana exa nenon1e na ono| 1nn oxa:nonann coenxn ne on 1eoao a ne1c1anynaa1 nooex, ce noxaa exa 1oxxy oxa:nonanno1 nn:nax, nenooonnaenn1e nn|ancnana na oon1e, ne ce nenecynaa1 mexa1cxn xaxo y:yana1a excnxa, 1axa m1o nenoo1 na Man1onann oc1ana nnena1ox na necniynoc1. 19 Dexe xneaxncxn |a naeyna nn1a1exc1yana1a xoxeennn|a yn n na nn1e1exc1yana1a xoxeennn|a. 46 cxno1 neno ce nnc1anyna xon eonoxn:ann|a na oeno1 Kitekat, onocno onnxo1 ce ne1noa no anea1nn, 1axa m1o non:noo1 n oeno1 |a noca1 nen1nnna1a noxnnann|a. Haaenn cynan nxaxe no xaxeon- cxno1 |a:nx xa| onnxo1, onocno excexa1a anoa xo|a e ncymnoc1 oen/xaxa, no co nea ce o:nanyna nc1onexeno n nexe1o1, xa1n- eno1o maxnne. Tancqeo1 na onnx no anea1nn e oioionmen nonec n :anncn o qenennn|a1a na yno1eoa1a na onnxo1: m1o nonec1o, 1oxy nonnqa1nn c1anyna :a ionon1en1e. Do ncxa co xoeo1 nnno nxe / oen / cne1cxa xaxa n nexe1 n:aoo1en o nea :axynno xoe a ce nc1axne exa c1anyna :oo :a oxa:nonaen ooa:en no na1a |a:nxa co nncox c1enen na nnqa1nnoc1 o c1ana na ionon1en1e. To|, noan cno|a1a xyca xoxnnxnana qoxa, xo|a io c1ana na nno xec1o 1oxxy nxe1o na oeno1, e oxnen nn:yeen cnina no xaxe1nnio1. Cnoe ono| ooa:en ce xoenann: Nike-na1nxn, hrangler-qaxexn, Replav- xomya n . 3aunyunu: Kaxo m1o xoenxe a noxaexe n: nnxen o xaxeoncxn1e no:nn oc1naynana, oxa:nonan:xn1e ne1c1anynaa1 nonn, ney:yan- :nann, nnnnnyann 1noon co n:noneno cnna anconnncxa xox, xo|a no1ennn|ano io o1enyna nenoo1, onocno oaa o neneynano1 ononn1ena nnnen1nnnoc1 n xea1nnnoc1 :a ycnemen 1ancqe na yi |a:nx. 3a coone1no exonane na oxa:nonan:xn1e o xoenn1o :nanene e noaoonynane1o no cexno1nxa1a na :oooooa:ynanxn1e, 1exc1yann1e, xy1yoomxn1e n ncnxoomxn1e noaxn na 1exc1o1. 47 Huuepuuypu Hpuapua nucpaypa u pcooo. 1. Mnxajnnncun, .: Hcnyptap (1987). Do: Pacxa:n o mec1n xa1. H:oann n nonn, 113-121. Cxon|e: Kannxonyc, 2003. 2. Mihajlovski, D.: Der Pil:freund, in: Literaturkreis Lichtungen. Zeitschrift fr Literatur, Kunst und Zeitkritik, 94, XXIV. Jg./2003. Graz: Steirische Verlagsgesellschaft, 2003. 3. Mnxajnnncun, .: Munou (1996). Do: Pacxa:n o mec1n xa1. H:oann n nonn, 265-298. Cxon|e: Kannxonyc, 2003 4. Mihajlovski, D.: Das lange und nicht besonders gluckliche Leben des Herrn J.M., in: Blagoja Risteski-Platnar (Hg.): Das Haus am Ende des Dorfes. Zeitgenssische Erzhlungen aus Mazedonien, 163-203. Klagen- furt: Drava Verlag, 2001. 5. C1apnna, .: Bpcco ua toauc. Ma1nna xaxeoncxa. Cxon|e, 2001 20 . 6. Starova, L.: Zeit der Ziegen. Aus dem Makedonischen von Roberto Mantovani. Zrich: Unionsverlag, 1999. Haynua nucpaypa. 1. Wellmann, H.: Die hortbildung in: DUDEN, Grammatik der deutschen Gegenwartsprache. 4., vllig neu bearb. u. erweit. Auflage. Mannheim, Wien, Zrich, 386-501, 1984. 2. Hohenhaus, P.: Ad-hoc-hortbildung. Terminologie und Theorie kreativer hortbildung im Englischen. Frankfurt am Main; Bern; New York; Paris: Lang (Europische Hochschulschriften: Reihe 14, Angelschsische Sprache und Literatur; Bd. 317), 1996. 20 Hno1o n:anne na oxano1 a1na o 1993 io. 3. 3esensek, V.: Okkasionalismen. Ein Beitrag :ur Lexikologie des Deutschen. Maribor: Zora, 2, Slavisticko drustvo, Slovensko drustvo uciteljev nemskoga jezika Slowenischer Deutschlehrerverband, 1998. 4. Motsch, W.: Deutsche hortbildung in Grund:ugen. Berlin / New York: de Gruyter, 2004 5. Myprncun, 3.: Ionc atcooucto-auznuctu pcnuut, 2003 6. Cnmncua, C.: Cnocuu ucutu oo zcpauctuo u oo atcoouctuo jaaut toupacuoua auanuaa. nce1ann|a, 4noomxn qaxy- 1e1 ,Lae Konecxn' Cxon|e, 2002. 7. Cnmncua, C.: Hpcocoyoanco uacpca ontyoanco. copc- ctu pucau u ouoatuntu ocncouu, no: !onmen :oonnx na 4noomxno1 qaxy1e1 ,Lae Konecxn' Ctojc, 2004/2005, xn. 30, 121-132, 2004/2005. 48 1yu Harauua KAKO 3A HPEHECYBAME YHATA HA HAPOOT? (O oouo sa peeeveane na oesufa o +areoncru na faoncru) 1. Tyxa caxae a npercranne een cxpoen nperne mro e onen npexy cnoero ano ncxycrno na npeneynanero o axeoncxnre noercxn rexcronn na janoncxn: Koncranrnn Mnnannon, Kouo Pannn, Bnaxe Konecxn n p., a co noomra na raxnnor nperne n caxana a najee nocnrypen nar sa a rn oorarynae axeoncxo-janoncxnre eycenn paorn na npenoor no nnnna. Hpno xe rn norneae xaxo een npnep crnxonnre o B. Konecxn n nnnnnre napnjanrn npeneenn na cpncxn. O remxoro! Cypnn mro nno xe nncnar, mro ranan xe rpne co noseen exor no rpanne somro xan nyra e crncxa, no ounne somro nannpyna pexa 1 O remxoro! un pe sypnn nne nncne, un ryua rpne rerne nosenora jexa samro rpyn oje yra ryra crncne, samro n nannpe y ouna pexa, 2 Hne, sa xan, ne ce poenn ronopnrenn nn na ennor, nnrn na nropnor, ne n oxene a ro anannsnpae npeneenoro, eyroa cenax pasnpae exa snyunnor nneuarox e cocea nonnaxon, naxo nara jasnxa ro noenynaar saennuxnor ]on na soponnre nps ocnona na jyxno- cnonencxara renercxa npcxa, n, oxen, ena connjanno-ncropncxa nnn 1 Bnaxe Konecxn, ,Hspann ena no cey xnnrn', Cxonje, 1981. 2 Hpeno n npenen na Paonan 3oronnx (. Mnrpen, P. Tayronnx, H. Korencxa yp., ,Conpeena axeoncxa noesnja', Hapona xnnra, Beorpa.) 50 ernonomxo-]onxnopna xynrypna nasa xaxo anxancxnre napon sa a ce pasepar eyceno sa uyncrnoro mro ro nspasynaar crnxonnre. Hne nea a nnesee no nnreparypna anannsa, mro ne e nama saaua, no cexoj xoj rn nosnana ryxapeuennre eneenrn, cnnnara, no enanxonnuna nsnnxa na sypnnre, rpexnoro ranancxo renane n neronnor rexox pnra, nnn axnre na napoor, remxornjara na cencxnre xnnorn n na neuanapnre n p., oxe a ro noenn naoxoro uyncrno ,Maxeoncxo', axo oxee a xaxee raxa, mro opa a ce nspasn roxy na ,onoj' jasnx. A mro e, roram, ,axeoncxoro' uyncrno? ann e roa ena ancrpax- rna, nexonxperna yxonna nennna mro ne oxe a ce anannsnpa? Hnn nax nexoj nopoanrnuen nenrnrer mro ro xopncrn uecro excrpennor nanno- nannsa? Hne n caxane a nspasne raxno uyncrno xaxo nojana na ,ymara na napoor', samro cexoj napo cn na cnenn]nuen nn na nspasynanero na cnoj naunn, a ,cnenn]nuen nn na nspasynanero' e ]opanna ocoenocr mro enncrneno oxe a ce ]opnpa npexy ,jasnxor', a ne npexy nexoja yxonna ennna. ,ymara na napoor' ne e nexoe nennnnno uyncrno, ryxy noxonxpernnre jasnunn arepnjann xon n npensnnxynaar uyncrno na nyero na ena jasnuna saennna. Hpno caxae a ro nacnnxae npnepor na janoncxnor jasnx, xaxna ]opanna oconna ce onecyna na ropenaneenara ,yma na napoor', sa a ce one npercrana o uncro ]opanno rnenmre, n saeno co roa xe npercranne xaxna ]ynxnnja name npeneynauxara paora no ]opn- panero na pnnnor cncre xaj nac. 2. Bo npenoor na nposnnre rexcronn ]opannara ocoenocr noanxy ro orpannuyna onnxor na npenoor. Bo npenoor na noercxoro eno, eyroa, orpannuynanero e nocepnosno, nonexoram e ypn xpnrnuno, samro cexoj jasnx cn na cnoja rpannnja na noercxara ]opa, co mro ce npnsnana exa e ,noesnja'. Hnrepecno e exa no nexon jasnnn noercxara ]opa npno ce one- ynana o rynre jasnunn rpannnn, no raa co rexor na npeero xe ce ocnojynana xaxo rpannnonanna, onmronpn]arnnna ]opa, n xoneuno xe nacranynana na een en o yxonnara xynrypa sa nennor napo. Janoncxara noercxa ]opa e sa roa roxy een o rnnnunnre cnyuan. Knacnunara noer- cxa pna xaj nac eme nosajena o crapoxnnecxnor pnen cncre, xae een crnx ce cocron o onpeenennor poj na snann. Bo crapoxnnecxnor jasnx, xaxo nsonnpan rnn na jasnx, een snax ce cocron o een cnor n nocn eno caocrojno snauene co onpeenen axnenr, raxa mro roj e npaxrnuno een caocroen sop. A sa pasnnxa o xnnecxnor, no janoncxnor jasnx cnoronnre ne ce caocrojnn, uecro ce ]opnpann o nonexe cnoronn. Kaxo arnyrnnarnnen rnn na jasnx, nn rpeaar xonjyrannc- xnre nocrnosnrnnnn nnn naexnnre a]nxcn, nocrnosnrnnnnre noomnn 51 rnaronn, npe]nxcnre sa yurnnocr, n pyrnre pasnn eneenrn. A axnenror nax ne ce sapxyna no paxara na een cnor, ryxy ce onecyna na pasnnxara na penarnnnnre nncnnn na rononnre nncoxa/nncxa ey cocennre cnoronn. Hacnporn raxnara pasnnxa, pnnnor cncre co onpeenennre poenn na cnoronnre ce ]nxcnpane xaxo noercxa ]opa xaj nac no rexor na cxopo nnjaa ronnn. Bo noueroxor name n nn no xoj ce nonropynaar crnxonnre co onpeenennor poj na cnoronn, no ey nnn ocranane na cxparenn nna, TAHKA n XAHKY, xaxo nonnreparypnn nnonn, a necxparennre onrn rnnonn ocranane no nonaponnre, ycnnre rnnonn na necnnre. Hamara XAHKY noesnja uecro ce cnonyna xaxo najxparxa noesnja no cneror, xaxo eno uyo janoncxo. O namnor cnoronen cncre ce rnea exa cnoror na janoncxnor jasnx na rone neocrarox na cnpoamrnja na nn]opannja, a namnre npenn onoj neocrarox ro onnane xopncno, n rennjannoro acrepcrno ce xonnenrpnpano na orara nnnnxannja n narnnannja co exononjara na cnoronnre, nnn xopncrenero na anonnnre mro ce naoaar nory no janoncxnor jasnx. Taxa ce ]opnpan cocea opnrnnanen nn na pna. Baxna cnenn]nuna noercxa ]opa npoonxnrenno n nocroena cao no ena sarnopena cpenna xaj mro ce noenyna ncra xynrypa, ncro uyncrno n c]axane sa cneror, ncr naunn na xnnoror, n saennuxara nnreparypna rpannnja. Bo rexor na pxannara nsonannja no 300 ronnn, xonnannjara na (5 7) nnn (5 7 5) cnoronn, rnpo ce ]nxcnpane xaj nac xaxo ocnonna noercxa ]opa, co mro ce uyncrnyna crnxonnara pna no ycrara na napoor. 3. pacrnunara pe]opa na noercxara ]opa nn oje no oepnoro npee co sanpmynanero na pxannara nsonannja. Hpnnar no crapo- xnnecxoro nnnjanne, nn nneroa naenam panonnre na nonnre xynrypnn nnonn, ey nnn n oepnara enponcxa nnreparypa, ce pasnpa, n noesn- jara. pu+ep na uperen peeo o caporunecru ec.oeoeen cux na faoncru xnnecxn: 1snax 1cnor 1sop janoncxn: 1snax 1cnor 1sop
( xnnecxn snax, janoncxn snax sa een cnor) 52 O rpyonnre na pannre npeneynana o noesnnre na anrnncxnor, ]pannycxnor, repancxnor n p., ce nojanyname non nn na crnxonn, xaxo mro ce nenyna xaj nac ,cnoonn crnxonn', samro namnre nnreparypnn nnonn noonmro ne ea npncnoconnnn na nonoojennre crnxonn. Hpnnre namn npeneynaun, nnn noern, nnn nayunnnn na crpancxnre jasnnn n nnreparypn, opasonann na enponcxnre jasnnn, ce rpyene a ne rn ynnmrar noercxoro uyncrno n pnnnor cncre na opnrnnannre, ro seoa nonropynanero na crnxonnre co onpeenen poj na cnoronnre, raxa mro Bexcnnp, Bajpon, Iere, Bepnen, noercxnre enonn na onne najcnnnn enponcxn noern ea npeneenn no ]opnre na namnor pnen cncre, a roa e roxy npenenanero na ,ymara na napoor'. Hyero xon caxane a unraar nonn oepnn enponcxn crnxonn co cnnno rarynane sa aneunnre sanann sejn rn npnane nonnre nen, yon, ]nnoso]nja... no ]opa na nonexe naponn nnonn na noesnjara, co nonropynanero na onpeenennor poj na cnoronnre. Paul Verlaine: Chanson d'automne Les sanglots longs Des violons De l'automne Blessent mon coeur D'une langueur Monotone. npenoor na Enn Yea (no 1905) 3 a-ki-no-hi-no /ecencxn en vi-o-lo-n-no /na nnonnna ta-me-i-ki-no /nsyn mi-ni-si-mi-te /npenneryna hi-ta-bu-ru-ni /nemro nory u-ra-ga-na-si /raxno Carl Busse: ber den Bergen ber den Bergen, weit zu wandern Sagen die Leute, wohnt das Glck. 3 Bnn Yea (1874-1916) e een o najnosnarnre npeneynaun-nnreparn no oepno npee. Heronara anronornja na enponcxara noesnja ,Kajuo-on' (1905) ja cerae n en-enec sa ena o najycnemnnre npenonn paorn o enponcxnre noesnn. 53 Ach, und ich ging im Schwarme der andern, kam mit verweinten Augen zurck. ber den Bergen, weit weit drben Sagen die Leute, wohnt das Glck. npenoor na Enn Yea (no 1905) ja-ma-no-a-na-ta-no / so-ra-to-o-ku sa nnannnnre / anexy no neoro sa-i-wa-i-su-mu-to / hi-to-no-i-u cpexara xnnee / nyero xaxynaar a-a-wa-re-hi-to-to / to-me-yu-ki-te ax, jac co nyero / ornon a noapa na-mi-da-sa-si-gu-mi / ka-e-ri-ki-nu co consn / ce nparnn ja-ma-no-a-na-ta-no / so-ra-to-o-ku sa nnannnnre / anexy no neoro sa-i-wa-i-su-mu-to / hi-to-no-i-u cpexara xnnee / nyero xaxynaar Meyroa, sa nama nesroa, mro cnoror na janoncxnor jasnx oxe a nocn anxy nn]opannja, axo caxae a ce npncnocone co onxnnara na een crnx, opae a ce nspasne co noana xonnunna soponn, n roram rexnnxara na npeneynaunre ne ce naoa no norounoro npeneynane na sop no sop, ryxy no xopncrenero na pasnonnnnre nnnnxannn, xonorannn, narnnannja, mro namara rpannnja yano rn pasnnnana no neenero na TAHKA n XAHKY. A npnaunre na onne npeneynann crnxonn, xon nnaxy cnnno rarynaar sa 3ana, co poanrnunara xera xoja ne nocroeme xaj nac rn ]axane co noceno cnnna nounr, a no ycrara eme ]opara na namnre necnn, nonaponn, yano npncnocoenn na ,ymara na napoor'. 4. A npexy raxon nperne na ncropnjara na namara noesncxa ]opa, xaxo oxee a rn cnojynae axeoncxara n janoncxara noesnja? Cera nax xe ce nparne na crnxonnre na Konecxn. Hne ro snaee Konecxn xaxo noer xoj ro onpmnn naror mro ro ornopnn Koncranrnn Mnnannon n nonaray ro npoonxnne npepo- encxnre noern, crnnor na oepnara axeoncxa noesnja xaxo een o najconpmennre npnepn mro rn nosnnmynane naponnre necnn. Ene rn ococnoronnnre crnxonn o ,ojpan', npnep na omne nexen crnn co penarnnno onunn soponn, no ycnemno nspasyna naoxo uyncrno, mro oxe a ce naje uecro xaj Konecxn. Onoj crnn oxee a ro npenecee, xopncrejxn cnnuen naunn co namnre npnn oepnn npene- ynaun, co onor mro no ncrnor poj na cnoronn a ce nanpann pna. Mene n e ymre onxa, na cpnero xan n ne --- 54 ronxy naocr a nonna a esepo ne en nnen ko-u-si-te-o-mo-e-ba o-mo-u-ho-do (13) bo-ku-wa ku-ya-si-ku-te si-ka-ta-na-i (13) se-i-shu-n-mo o-wa-ro-u-to-i-u i-ma-ni-na-ru-ma-de (19) ko-no-mi-zu-u-mi-wo si-ra-zu-ni-i-ta-na-n-te (16) 4 A cnyuajor na ,Temxoro' e anxy nonnaxon. Tyxa no reara ce nspann, pnara nanncrnna xnno ja nspasyna ysnxara na oporo n exor na rananor. Hoeror e]exrno rn xopncrn namero saennuxo naerene na ysnxara n pnraor na oporo xaxo basso continuo, nps unn ocnonn ce npomnpyna een nosnnmen cnexraxn na ncropncxnre cnenn. He oxee nne sa raxna ]opa a ro xopncrne ncrnor crnn mro ro seone sa ,ojpan', n opae a nee ocra onncnn. O remxoro! Cypnn mro nno xe nncnar, mro ranan xe rpne co noseen exor --- no rpanne somro xan nyra e crncxa, no ounne somro nannpyna pexa n somro n ne a nnaua xo ere, a npennja pane, a npexpnja nnx --- sa-a te-shu-ko-o-do-ri-da, cha-ru-me-ra-ga ka-n-da-ka-i sa-ke-bi-wo a-ge (25) o-o-da-i-ko-ga ji-hi-bi-ki-ta-te-te da-i-chi-wo yu-ru-ga-su-to (22) na-ze-ka ka-na-si-i o-mo-i-ga ko-no-mu-ne-wo si-me-cu-ke (20) me-ga-si-ra-wo a-cu-ku u-ru-ma-se-ru (13) na-ze-ka to-cu-ze-n ko-do-mo-no-yo-u-ni na-ki-ta-ku-na-t-te (21) ryo-u-te-de mu-ne-wo o-sa-e ka-o-wo o-o-i (16) Ha xaj nac ncxycnja ann rpea crnxonnre cexoram a rn npe- neee xaxo crnxonn, uynajxn ja namara noercxa ]opa nnn ne. Ha npnep, Enrennj Onernn na Hymxnn, eno ynnxarno nnreparypno eno co crnxonnre co nposen nxyc, a axo nenoro ro npeneee co namara noercxa ]opa, nxycor xe ne roranno ynnmren, npenory nosnnmen, rexox a ne, xaxo a e ena ennxa. A nax, Kpann Mapxo, nncrnncxa anxancxa napona ennxa, axo ja npeneee co najonuen nposen crnn, xe nn nsnese cao nexoe copxnn- cxo ojacnynane na npnxasnara. 4 Hpenoor e nsaen o Cejynma, ,Anronornja na ncrounoenponcxnre nnreparypn', Toxno, 2006 55 3naee exa ojara npercrana ncymnocr nea norpea noceno a ja ncraxnyna, no nne caxae a nonropne exa cexoj npeneynau na noercxo eno opa saonxnrenno a ja nounryna ,ymara na napoor', sa a crnrne o ]opannara onecr. Cexoj napo cn ro ]opnpan cnojor naunn na crnxornopene, n o roj crnn ce c]axa ,ymara na napoor', a raa, ce pasnpa, pasnnuna o napo o napo, samro arepnjanor na ,ymara' ncymnocr e canor jasnx, snynnre neronn, a npexy nounrynanero na ,ymara' xe ocrnrnee o ycnemno npeneynane, saroa mro nncrnncxara yma uoneuxa e cexae ncra. Hne nnpcro nepynae exa naxno npercranynane xe nn ne nnono sa nnnre saennuxn paorn xaxo ocr sa nara omne pasnnunn jasnnn n xynrypn, sa a rn sorarynae oere xynrypn co nocrpann npenecynana npexy cexoja ,yma na napoor'. ououueuue: Cnoronna oconna na janoncxno1 jasnx 1) Cnoronen cncre Janoncxnor jasnx na npnnnuno enocranen cncre na rnaconn, snaun, na ner jacnn n connnn caornacxn unn noxannn xnannrern ne ce sacernarn o axnenror. Cornacxnre ce nax ncro penarnnno enocrannn, n saeno co ner caornacxn ce ]opnpaar cnoronnre. a i u e o pa pn py pe po ba bn by be bo a nonaray na ncrnor naunn ce ]opnpa co cornacxnre s, z, t, d, n, m, r, h, k, g, sh, n p., ocnonnara cnoronna crpyxrypa V, CV, CVn, CVtCV (tp, t, k, s, ch,) 2) Cnor n ,opa' xaxo ennnna sa axnenror (cnor/opa) ta1 c. / 1 . tan 1 c. / 2 . tanta 2 c. / 3 . taa 1 c. / 2 . tata 2 c. / 2 . tatta 2 c. / 3 . 3) Mana xonnunna na nn]opannja mro ja nocn een cnor +ar. jac ncna jac nc-na / 3 fa. watashi-wa omou wa-ta-shi-wa o-mo-u / 7 +ar. roj nsyuyna axeoncxn jasnx roj ns-y-uy-na a-xe-on-cxn ja-snx /11 fa. kare-wa makedoniago-wo kenkyuusiteiru ka-re-wa ma-ke-do-ni-a-go-wo ke-n-kyu-u-si-te-i-ru /18 4) Een cnor oxe a ne omne norysnauen, anonnnuen, nopan xopencxnre snauena seenn o xnnecxnor. o onamxa, npnna, amxn po, npe]nxc sa yurnnocr... hi ornn, en, conne, cnerno, cnopea, xpnnnunocr, nerarnnnocr, penannja... 5) Axnenrcxn cncre He oxe a ne xopncno sa npanenero pna, ce xopncrn cao penannjara nncxo/nncoxo na rononnre. 6) TAHKA n XAHKY TAHKA: Osnauyna ,xparxa necna', snaun, cxparena e o noonrnre apxanunn necnn n ce ]opnpa o na ena (5 7 5) n ( 7 7). yo-no-na-ka-wa / u-cu-ri-ni-ke-ri-na / i-ta-zu-ra-ni / wa-ga-mi yo-ni-fu-ru / na- ga-me se-si-ma-ni onoj cner / xe ce npoenynan / npasno / oero ocronncrno xe ncuesneno (ojara yannna xe nsneena) / oexa rneae ecnenno (oexa onro- rpajnnor ox npoonxyna) xenara xoja eme npouyena no nenepojarnara yannna, cera ocrapena, raryna, rneajxn ro onrorpajnnor ox, mro n nnan xnnoror npasno, ecnnono. XAHKY: Ymre noxparxa o TAHKA, ro na cao npnnor en (5 7 5) na TAHKA. fu-ru-i-ke-ya / ka-wa-zu to-bi-ko-mu / mi-zu-no-o-to crap pnnnx / xaa cxoxnana no nero / snyxor na noara noxe, rnmnna e, naenam ce sauy snyxor na cxoxnynanero na xaa no noa 56 Buuja Apusauroecra HPOEAEMH HPH HPEBEYBAHETO O MAKEOHCKH HA CAOBEHEHKH 3A3HK Bone Kora cranyna sop sa npeneynanero o een jasnx na pyr, rpea a nee cnecnn exa ncymnocr ornounynae een nponec xoj e nonexe nnn noanxy onrorpaen, apa xonnerna nocnerenocr n norornenocr sa coouynane co nnsa remxornn, apa noxpaj oporo nnaeene na crpyx- rypara na nara jasnxa n opo nosnanane na xynrypno-ncropncxnre oxonnocrn na nara napoa o unj jasnx n na unj jasnx ce npeneyna, nnn nonnaxy xaxano cranyna sop sa xynrypa na npeneynanero, n xoj nponec rpea a pesynrnpa co nponsno xoj nonexe nnn noanxy xe oronapa na anroponnor rexcr, onocno xaxo mro no ena npnroa ncraxna npo]ecopor Epnx Hpynu o Ynnnepsnreror no Ipan, npeneynauor rpea a y ne nojanen na anropor, napauarenor n npnarenor (npeanane, yana, jynn 2005). Bo onaa npnroa jac cenax xe ce sapxa na nponenre npn npeneynanero o uncro jasnuen acnexr, pasrneynann no oennn jasnunn nnnoa, mro e nonpsano na nexoj naunn co ojara npaxrnxa n ncxycrno o nacranara no conpeen cnoneneuxn n conpeen axeoncxn jasnx. Hsyuynanero na een jasnx xaxo ry jasnx snaun opo nosnanane na neronnor ]ononomxn cncre, neronara rpaarnxa n nexcnxa, xoja co rexor na npeero, oxonxy xonraxror co rynor jasnx ce opxyna, ce soraryna. Kora cranyna sop sa na jasnxa xaxo mro ce axeoncxnor n cnoneneuxnor jasnx, cnryannjara na noueroxor nsrnea nory noenocranna o roa xaxna e no peannocra. Ce paorn sa na cnonencxn, norouno jyxnocnonencxn jasnxa, xon na npn norne onnuno ce pasnpaar, na raxa nnmannor rexcr nonecno ce pasnpa, no xora rpea a ce nporonopn na rynor jasnx nnn npenoor a ce ae no nncena ]opa, no na jasnx xoj ne nn e ajunn nnn jasnx na cexojnenna xoynnxannja, remxornnre nacra- nynaar, nno no norne na ynorpeara na aena rpaarnuxa ]opa, nno 58 no norne na ynorpeara na aena nexcea, xoja no aen cnyuaj ne e na coonerno ecro ynorpeena, nejxn ja na no nara jasnxa, no nejsnnoro snauene e nonnaxno, sa na xpajor a pesynrnpa co norpemna cnnraxca, ocoeno saenexnrenna no onoc na sopopeor. Ha raxa, npn uexop no nacoxa na npeneynanero na ry jasnx e npexrnoro npeneynane na nopaxara mro rpea a ce coonmrn, onocno npexrna saena na nocrojnnre nexcen co coonernn exnnnanenrn, npexy npnena na rpaarnuxnre npannna no nacoxa na ynorpea na npannnnn rpaarnuxn r.e. op]onomxn ]opn, sa noroa xaxo napeen uexop a ce npernopn no on nexae no norcnecra, xaxo pesynrar na nexe nsyuynannor n ycnonno peueno connaannor jasnx, a ce nponajar cnnunocrnre n pasnnxnre ey nara jasnxa, ocoeno na cnnraxcnuxn nnan, n ncrnre a ce npnenar co nen pesynraror a ne xopexren rexcr, noeno pasnpnnn sa npnauor. Ho nnaeenero na rynor jasnx ne snaun cao nnaeene na neronara crpyxrypa ryxy n opo nosnanane na cnenn]nxnre na rynor jasnx xon ce n]epennnpauxn no onoc na cnojor, onocno nojonnnor jasnx. Toxy no norne na cnenn]nxnre xaj conpeennor axeoncxn jasnx rn nsenynae onne o r.n. anxancxn rnn, xon rnnonomxn ro xnacn]nnnpaar axe- oncxnor jasnx no ena pyra rpyna na rnnonomxn, a ne renercxn cponn jasnnn, n xapaxrepncrnxn xon ro oaneuynaar conpeennor axeoncxn jasnx o renercxn cponnor conpeen cnoneneuxn jasnx. Tyxa, cexaxo, ncna na naunnor na nspasynanero na naexnnre onocn, naonpsynajxn ce npnroa n na ynorpeara na npenosnre no conpeennor jasnx xon no noronenor poj cnyuan ce rpaarnxannsnpane n rn nspasynaar onne onocn, noroa xareropnjara onpeenenocr xaj nenxnre npexy ynorpeara na rpojnnor unen, pasnnxn no norne na ynorpeara na xareropnjara poj (npncycrnoro na nonna no conpeennor cnoneneuxn jasnx), mro npn npenoor o axeoncxn na cnoneneuxn n snaueno nnaeene co xonrexcror, naunnor na crenenynane na npnanxnre; pasnnennor cncre na rnaroncxn npenna no axeoncxnor jasnx (npncycrnoro na xareropnnre onpee- nenocr n neonpeenenocr, onocno npexaxanocr); ynorpeara na ynoennor npeer; na- n cy-xoncrpyxnnnre, nrn. Toxy no onoj xonrexcr noony xe ce sapxa na nexon npnepn o npenon nanpanenn o nnna xon ro nnaear cnoneneuxnor jasnx, no ononno onro npecrojynaar no axeoncxa cpenna, raxa mro jasnunara cpenna ro nanpannna cnoero, no n npnepn o nnna xon ro nsyuynane cnoneneuxnor jasnx xaxo ry jasnx, mro snaun exa ja nosnanaar axeoncxara crpyxrypa ononno opo, na rpemxnre no cnoneneuxnor npeno ce pesynrar na n]epennnjannnre xapaxrepncrnxn ey axeoncxnor n cnoneneuxnor jasnx, xon sa nnnero xoe ro nsyuynano jasnxor n najnepojarno ne npecro- jynano ononno onro no cnoneneuxa jasnuna cpenna nnn ne ro xopncrn 59 jasnxor ononno uecro, ce ouexynann. H xaj ennre n xaj pyrnre pesynraror e ncr, oxonxy ce cao no axeoncxa cpenna. 1 3a nouerox xe ce ona naxyco a ce sapxa na oennnre xapaxrepncrnxn cnojcrnenn sa nara jasnxa, rnanno n]epennnpauxn, n xon noeno npensnnxynaar nponen npn npenoor o een na pyr jasnx, no xonxpernnon cnyuaj, xaxo mro nexe cnoenane norope, na penannjara axeoncxn-cnoneneuxn jasnx. 1. Huenxn (Hojann no npcxa co nuencxn1e soponn) 1.1. Iyene na naexnre n rpaarnxannsannja na oennn npenosn co nen nspasynane na naexnnre onocn no axeoncxnor jasnx 1.1.1. Hspasynane na rennrnnnnor onoc: Kyxara e na (o) Mapxo. c.oe. To je Markova hisa. Ce nnama o nojna. c.oe. Bojim se vojne. Iocnoara e npo]ecopxa no cnoneneuxn jasnx. c.oe. Gospa je profesorica slovenscine. 1.1.2. Hspasynane na arnnen onoc (na axeoncxa crpana noeno ynorpea na ynoen npeer): My peue na Mapxo. c.oe. Rekel/rekla je Marku. My/n rene]onnpa na 3ane/Ana.c.oe. Telefonira 3anetu/Ani. 1.1.3. Bo xonrexcr na ropecnoenaroro, xaxo pesynrar na cnponeena anxera ce saenexynaar cnennre rpemxn: a) Srecala sem se z enim prijateljem od mojega moa. Koncrpyxnnja xoja oronapa na axeoncxara Ce cpernan co een npnja1en na (o) uao1 un, npn mro npenomxara xoncrpyxnnja sa nspasynane na nocecnnnocra e npexrno npeneena n ne coonercrnyna na cnoneneuxara, xoja rpea a rnacn: Srecala sem se z moevim prijateljem. ) To je hisa od 3aneta. Maxeoncxara e: Toe e xyxara na (o) 3ane(1a)./ Kyxara e na (o) 3ane(1a). Kopexrna cnoneneuxa xoncrpyxnnja e onaa co ynorpeara na nocnojna npnanxa nsneena o nnuno ne: To je 3anetova hisa. 1.1.4. Ce janynaar pasnnxn n no norne na ynorpeara na arnnnnor (nnnpexren), onocno npexrnnor (axysarnnen) npeer xaj rnaronn co ncro snauene. Ha npnep rnaronor cnyn/nocnyyna, xora no axeon- cxnor jasnx e ynorpeen co npnapnoro snauene `cnyxn/nocnyxyna nexoro (ne `y cnyxn nexoy sa nemro) npsyna npexren npeer, oexa no cnoneneuxnor jasnx neron exnnnanenr e rnaronor streci (komu) xoj npsyna 1 Hpenonre o axeoncxn na cnoneneuxn jasnx oxar a ce pasrneynaar ymre o een aron, a roa ce npenon o Cnonennn, no cnoneneuxa jasnuna cpenna, xon ro nsyuynane axeoncxnor jasnx xaxo ry jasnx, no sa roa no nexoja pyra npnroa. 60 nnnpexren (arnnen) npeer: Stree gostom. (ne Stree goste.), ax. In cnyxn roc1n1e. 1.2. Kareropnjara onnnocr e naxen eneenr oxony ynorpeara na xopexren naex; xaxo n xopexren npnnor sa ecro. Bo axeoncxnor jasnx nea pasnnxa oxonxy peuee Oau no Cxonje nnn Oau na uope n: Bo Cxonje cyu nnn Ha uope cyu; no no cnoneneuxnor jasnx o roa sanncn ann xe ne ynorpeen axysarnnor nnn noxarnnor. Monnnocra apa axysarnn: Grem v Skopje nnn Grem na morje (Kam?); oexa crarnunocra noxarnn nnn nncrpyenran co snauene na ecro: V Skopju sem nnn Na morju sem; onocno Cakam te pred hotelom. (Kje?) Hcro raxa: ojn one. One xe re uexa. cnon. Pridi sem. Tu(le)/ Tukaj sem. On 1auy. Tauy xe re uexa. cnon. Pojdi tja. Tam (tamle) sem. 1.3. Pasnnxn ce janynaar n npn ynorpeara na aenn npenosn: Ha npnep, no conpeennor axeoncxn jasnx ocoeno e ]pexnenrna ynorpeara na npenoro1 sa no cnnrarn xon ce janynaar no ynora na npeer (npenomxn npeer): Ha nemro sa 1ee. 3a 1ee sna anxy. Ke pasronapae sa c1ynn1e. 3a 1oa ne caxa a pasronapa nonexe. Cnoneneuxn exnnnanenr no npnnor cnyuaj xe ne npenoror za: Imam nekaj zate (za tebe), no no cnre ocranarn cnyuan xe ce nojann npenoror o: O tebi vem malo. Pogovarjali se bova o studijah. O tem se nocem vec pogovarjati. H no npcxa co ynorpeara na npenosnre n/no n na na axeoncxa n v, onocno na na cnoneneuxa crpana ce janynaar nponen, ocoeno xora ce rne cocranen en na nencxa cnnrara xoja ce janyna no ynora na npnnomxa onpeena, n roa sa ecro. Maxeoncxn: Oa no Oxpn/no Bnena na cnoneneuxn rnacn: Grem na Ohrid/na Dunaj, no Grem v peto nadstropje, axeoncxn: Oa na ne11n xa1. Cnnuen cnyuaj nae no npnepor: Knnrara e ojanena 1952 ronna na axeoncxn jasnx.; cnon. Knjiga je izsla leta 1952 v makedonscini (v makedonskem jeziku). Honropno pasnnxa no norne na ynorpeara na npenosnre n/no n na. 1.4. Ynorpeara na unenor no axeoncxnor jasnx, no cnoneneuxnor jasnx snaun ynorpea na noxasna saenxa no nencxa cnnrara co nen xonxpernsannja n npocropna noxannsannja, no ne n nnnna ocnena ynorpea, na np. Io nosnanam nn uonexo1 co xoro pasronapame? cnon. Poznas cloveka, s katerim si se pogovarjala? ax. Koj, uonexon / onoj uonex? cnon. Koga, tega cloveka? 61 1.5. uecrara ynorpea na nnunnre saenxn no axeoncxnor jasnx ro onronapyna cnoneneuxnor npeno, oxonxy rne npexrno nar npeneenn. Hnnnoro npncycrno no cnoneneuxnor jasnx ce npsyna ncxnyunno co narna- cynane na npmnrenor na ejcrnoro, no cnpornnno snaun peynanrnocr no npenecynanero na nn]opannjara sa npmnrenor xoj e nexe apxnpan npexy caara ]opa na rnaronor (a enyno npercranyna n connonnnrnncrnuxa nojana, ocoeno xora cranyna sop sa ynorpeara na nnunara saenxa sa npno nnne ennna, jac/cnon. jaz). 2. Inaronn (Hojann npsann co rnaronn1e) 2.1. Pasnnennor cncre na rnaroncxn npenna no axeoncxnor jasnx ncro raxa ro orexnyna npeananero na nncrnncxara ]ynxnnja n pasnnxnre no norne na npeencxnre nnjancn, npncycrnoro na xareropnjara onpee- nenocr/ neonpeenenocr, onocno sacneouenocr/nesacneouenocr, r.e. npexaxanocr. Enocranno nnaroro npee no cnoneneuxnor jasnx ce npeana co nep]exror, norpenoro narnacynane na xareropnjara sacneouenocr/ nesacneouenocr ce nocrnrnyna onncno, npexy ynorpeara na onon- nnrennn rnaroncxn ]opn nnn npeencxn npnnomxn onpeenn, o rnnor Bena1 exa..., cnon. Pravijo, da...; Hpu+epu. Pripovedovali so mi (o tem)...): Pravijo, da sem bil zelo radoveden, ko sem bil majhen. Pripovedovali so mi, da sem kot majhen otrok bil zelo radoveden. Max. Kaxo an cy nn nory yonnren. Benar exa xaxo aneuox cy nn nory yonnren. Mn pacxaxynaa exa xaxo an cy nn nory yonnren. O nnmro ne cy ce nnamen. cnon. Nicesar se nisem bal. Ho nea pasnnxa no cnoneneuxnor npeno, axo axeoncxn e ynorpe- eno nnaro onpeeneno (sacneoueno) npee (oxonxy ne ce ynorpeenn ononnnrennnre ]opn): Kora en an, o nnmro ne ce nnamen. Cnon. Ko sem bil majhen, se nisesar nisem bal. 2.2. Hponen xe ce janar n npn npenecynanero na cnre ocranarn snauena na nnaroro neonpeeneno npee no axeoncxnor jasnx, xaxo na npnep xoncrpyxnnnre o rnnor: Tee xe re cnyma, nejxn cn nn noc1ap (`nejxn nenn exa rn cn nocrap). Bo cnoneneuxnor no xonxpernnon cnyuaj xe ce ynorpen ]opara sa ceramno npee: Tebe bo poslusal, ker si starejsi. 2.2.1. Cnnuna xe ne cnryannjara n co nnnre npenna, nnaro- nno n nno npexaxano npee. 62 2.3. Hponen ce janynaar n xaj nua- n cyu-xonc1pyxnnn1e. Onne xoncrpyxnnn, rnnnunn sa axeoncxnor jasnx, xaxo pesynrar na anxancxoro jasnuno nnnjanne, no cnoneneuxnor jasnx xopecnonnpaar co coonerno rnaroncxo npee, onaxa xaxo mro e roa n co axeoncxnor jasnx (seajxn ro npnroa npenn ]axror exa nsopor na rnaroncxn npenna no conpeennor cnoneneuxn jasnx, cenax e crecner). Cenax, nnnnara ynorpea no conpeennor axeoncxn jasnx e c nouecra, na xaxo pesynrar na roa ce janynaar rpemxn npn npenoor, o rnnor: Hpu+epu. a) Za to imam pisano. Tudi on ima pisano.; xaxo npenoen exnnnanenr na ax. 3a roa nuau nnmynano. H roj nua nnmynano.; naecro: O tem sem (e) pisal. Tudi on je pisal. ) Vceraj sem ga videla na Ohridu, danes pa je bil viden v Skopju.; xaxo npenoen exnnnanenr sa axeoncxara xoncrpyxnnja: Buepa ro nnon no Oxpn, enec nax, e nnen no Cxonje.; naecro: Vceraj sem ga videla na Ohridu, danes pa so ga videli v Skopju.; nnn: n) Knjiga je bila izdata leta 1893.; naecro Knjiga je izsla leta 1893.; sa ax. Knnrara nna nsaena 1893 ronna. 2.4. a-xonc1pyxnnn1e Hpu+epu. Te ona, a y xaem! Prosim te, povej mu! (ne: Prosim te, da mu poves!) He rn npeun a cnymam? cnon. Te ne moti poslusati? (ne: Te ne moti, da poslusas?) 3. Aexcnxa 3.1. Hoxpaj nsopor na aenn nexcen n cneenero na xonrexcror xoj n oxen a npensnnxa neopasnpane o rnnor: Anne1o n eme sapyuene1o n pesynrnpa co npeno o rnnor: Lice ji je bilo rumeno., mro no npeno na cnoneneuxn snaun: Opaso1 n eme on1, nrn.; n caxana a yxaxa n na npamana o sopoopasynauxn rnn, xae mro aennor cy]nxc, ocoeno xora ce paorn sa nso]ynxnnonannocr, ro n]epennnpa snauenero. Taxon e na npnep cnyuajor co nexceara cnacn1en, onocno cnacynau no axeoncxnor jasnx co snauene `cnacyna nexoro o nemro, unj exnnnanenr no cnoneneuxnor jasnx ce nexcenre resitelj, resevalec, resilec; xae mro nso]ynxnnonannnor cy]nxc ce janyna xaxo n]epen- nnjanen no norne na nsenynanero na snauenero na aenara nexcea, na resitelj osnauyna `nnne mro cnacyna nexoro o nemro; resevalec `nnnero xoe e npaoreno no cnyxara sa psa noom; oexa nexceara resilec ce oaneuyna o ceanrnuxoro none na nomina agentis n ro osnauyna `nosnnoro sa psa noom. 63 Hnaxy, ]pexnenrnocra na cy]nxcor -ec no conpeennor cnoneneuxn jasnx sa osnauynane npmnrenn na ejcrno e najronea, onaxa xaxo mro e roa no conpeennor axeoncxn jasnx co cy]nxcor au, na enenryanna rpemxa no ynorpeara n snauena neopasnpane, np.: Ponesrecenec se je zahvalil *resilcu (resitelju/resevalcu). Max. Honpeennor y ce sanaroapn na *nosnnoro sa psa noom; cnacnrenor/npaorennor no psara noom). 3.2. H na xpajor no xonrexcr na xaxanono, n caxana a opna nnnanne na nexon ]axropn xon nrpaar ynora npn npeneynanero n nsopor na coonerna npenona nexcea, a roa ce: npncycrnoro nnn nenpncycrnoro na cooneren exnnnanenr no jasnxor na xoj ce npeneyna, noroa oporo nosnanane na oxnocrnre na canor jasnx no nponecor na aanrannja na apanara nexcea, xaxo n oporo nosnanane na xynrypno-ncropncxnre n onmrecrnenn ycnonn nns xon nnynan canor jasnx (npnanero rya nexcnxa (npexrno nnn co aanrannja), xanxnpane, nono]opnpane). 4. 3opope (Anneapnsannja na 1exc1o1) Kora cranyna sop sa peor na soponnre, ryxa ce janynaar n najuec- rnre nponen npn npenoor o axeoncxn na cnoneneuxn jasnx, ocoeno xora cranyna sop sa ynorpeara na xnnrnxnre Hpu+epu. a) He opa a ocranere nen en n nocrena, oxere a unrare n rneare renennsnja Ni Vam treba ostati cel dan v postelji, lahko berete ali gledate televizijo. ) He opa a ocranem no onnnna, oxem a cn onm oa. Ne bo ti treba ostati ostati v bolnisnici, lahko bos sel domov. n) He opa a onm na yunnnmre, axo re onn rnana. Ne bi ti bilo treba priti v solo, ce te boli glava. r) He caxame a npnsnae exa npercranara n ce onana. Ni hotela priznati, da ji je predstava bila vsec. ) Ke n ro onecee. Prinesli ji ga bomo. ) Kora ce nparnn oa, rarxo n e uexame npe nparara. Ko sem se vrnil domov, me je oce cakal pred vrati. Bo roj xonrexcr n no xonrexcr na (n pexna en o) ropenocouennre eneenrn xon ro orexnynaar npenoor o axeoncxn na cnoneneuxn jasnx, sa xpaj nsenyna een rexcr, Tann na oo1, cnon. Ples v deju, no npeno o anxernpann nnna (Maxeonnn xon ro nsyuynane cnoneneuxnor jasnx n opeen nepno npecrojynane no Cnonennja), no xon ce osnauenn nanpane- nnre rpemxn n noeno e nanpanena nnrepnennnja no nocnenara napnjanra. (nnn noony) 64 Temxornnre co xon ce coouynaar ce rnanno: no nspasynanero na naexnnre onocn, nsopor na npenosn, cnpsnnnn, naprnxynn; nsopor na npeencxara ]opa o rnaronor nnn naunncxara; emane na nnor na rnaronor; nsopor na coonerna exnnnanenrna nexcea, peor na soponnre. 5. 3axnyuox 3axnyuoxor cneyna ca no cee n ce naonpsyna na cnre rope- cnoenarn nosnnnn. Hponenre o crpyxrypanen acnexr ce janynaar roxy xaj n]epennnjannnre nprn ey onne na cnonencxn jasnxa, a rne ce najuecro o necnonencxa npnpoa. Horoa cnear no paxnre na ncxypcor nponen xon oxar a nar o xynryponomxn, connjanen, crnncxn acnexr, mro snaun opo nnaeene co aeno nopauje o jasnxor na xoj n o xoj ce npeneyna. Terc. Hpoo.e+u pu peeeveaneo o +areoncru na c.oeene:ru fasur Tanu na (nw(n1 (1961) Lnm1jan Xna(nnu Ho :anmenno1 qaxy1e1 no en|a na A!P4T (Axaexn|a :a 1ea1a, ano, qnx n 1eenn:n|a) no yonana, cnoe1o ooa:onanne io naononyna no Han: n nx acnc1na na ioexn encen xaxo m1o ce Ko maoo, 4nnn e Loxa n Pooe1 Cnoxax. 4nxcxn1e xn1nxn io o:nanynaa1 Xannx xaxo exnnen1na qniya na cone- nenxno1 qnx co nexonqoxn1nanxn 1exneaxen1 n xaax1enc- 1nnen an1ocxn onyc. Co cnon1e qnxonn nnecyna nync1nn1enoc1 n xo1nnn o nonno1 qannycxn oan na conenenxno1, onocno na 1oiamnno1 |yioconencxn noc1o. Do 1961 io cnnxa cnoe1o nnenne TAHH HA C2CT, a noonna ym1e ne1 oioxe1ann qnxonn no conenenxa noyxnn|a: H!- CCH!H 3AMCK (1962), KC!A K! C1! ADCT (1972), L!H TP!DH (1976), YLH1 M! H!2HC (1979) n DP!M! L!3 LA1KH (1986). Do conenenxo-iexancxa xonoyxnn|a (Hnan 4nx/ m1y1- ia1) Xannx in ena qnxonn1e !PCTHKCH (1963) n MA- HLPHT (1964). Hoxa| 1oa, neionno1 no1nnc c1on n no 22 xa1xn niann n oxyxen1ann qnxonn. Do 1999 |a oonna La|yona1a naiaa :a nno1no eo, 1.e. na|nec1nna1a c1ynna naiaa :a eo o ooac1a na qnxcxn1e oc1ninynana n qnxcxa1a xy1ya. Cnxao1 He1a (Mnxa Laox) e xa, xo| nexe oio xonnee no cexa. Caxa a |a ce1ne neana1a ena, conmena1a nno1na cona1nnnxa. Tea1acxa1a iyxnna Mayma (yma Honxa|), co xo|am1o He1a eonno ce coc1anyna nexe ceyx ionnn, on caxaa a nnee 65 co neio n neocno on xy ce neaa. Ho, He1a noexa ce ne:acn1yna o Mayma. Taa nonnyna a nync1nyna exa nnnna1a nyoon c1nnnaa, :a1oa ce oynyna a |a acxnne ncxa1a. Co nexe ooa|na1a c1anynaa1 cnecnn m1o n:iyone, a cenax |a:o1 xey nnnnn1e ny:nn n eanoc1a c1anyna c noioex n na1 :a na:a ne naoaa1. Do xeynexe, na ynna1a, xa na 1annyna na oo1. Moeon 1annen1e xe |a na|a1 cexa1a, xo|a He1a n Mayma 1oxy oe:ycnemno |a oaaa. 4nxo1 e aan1ann|a na oxano1 HPHH !HCDH H L! !H na oxnnnx Cxoe (1958). 3uacc, toza cc opauo oo Hapua, uajpoo uauuao oo taqcauaa Yuuou. H ay 6cuc zpoauo, c 6cuc onty ucnuco, oantauo, 6cauaocuo. Tay 6cuc Hcap Loun (cnoocucntu ucacn) u cocu apuaau oo azono, oonuo ujau, opcocuc. Bcyuuoc, c 6cuc ata zpoo u panuo, ata uo couocaouo zo uapaouo oooj qun tato uctoj ouo pocc pouo ooa uoccnc yta. Ooa c ocyu- uoc pu qun, a ouoj au ua tpajo uc c uutatoo cocon ocu, auyoajtu aauuyoaa oo cuuuaa, u oocouo tpuuncu qun pouo cocoj6aoa taj uac. Eouujun Xnuonuu Ho nono c1oionmnnna1a na conenenxno1 qnx, qnxcxn1e xn1nxn o a:nnnn ieneannn io n:oaa qnxo1 TAHH HA C2- CT na Xannx :a na|ooa conenenxn qnx na cn1e nexnna. Ho 1o| nono, 4nxcxno1 qon na Penyonxa Conenn|a n:aoo1n an1ocxa ne:n|a na qnxo1 na D, xo|am1o ce onxyna co ec1an- nann cnxa n :nyx n co oo|nn oa1onn, xey xon n a:iono co enceo1, cnnxen noceono no ono| nono. Hpeeo ua cuoeeueuru: Ples v dezju (1961) Bostjan Hladnik Po koncanih studijah rezije pri AGRET (Akademija za gledalisce, radio, film in televizijo) v Ljubljani, svoje izobrazevanje je nadopolnil v Parizu in je asistiral velikim reziserjem, kot so Klod Sabrol, Eilip de Broka in Robert Siodmak. Hladnika Eilmski kritiki oznacujejo/ocenujejo kot eminentno figuro slovenskega filma z nekonformitiracnim temperamentom in posebnim avtorskim opusom. Na slovenskem, oziroma tedanjem jugoslo- vanskem prostoru s svojimi filmi je vnesel obcutljivost in motive iz novega francoskega vala. Leta 1961 je posnel prvenec PLES NA DEZJU, kasneje pa se pet dolgometraznih filmov v slovenski produkciji: PESCENI GRAD (1962), 66 KO PRIDE LEV (1972), BELE TRAVE (1976), UBIJ ME NEZNO (1979) in CAS BREZ PRAVLJIC (1986). V slovensko-nemski koprodukciji (Piran Eilm/Studgard) Hladnik je reziral EROTIKON (1963) in MAIBRITT (1964). Poleg tega, njegov podpis je tudi na 22 kratkih igranih in dokumen- tarnih filmov. Leta 1999 je dobil Badjurovo nagrado za zivljensko delo, tj. najvisjo strokovno nagrado za delo s podrocja filmskih dosezkov in filmske kulture. Slikar Peter (Miha Baloh) je moz, ki ze dolgo hrepeni po sreco, zelel bi si srecati idealno zensko, idealno zivljensko popotnico. Gledaliska igralka Marusa (Dusa Pockaj), s katero se Peter redno sreca ze sedam let, bi zelela ziveti z njim in se mu popolnoma predala. Medtem, pocasi se Peter navelicuje Maruse. Ona cuti, da se je njuna ljubezen stisala, pa zato je odlocila koncati vezo. S casom oba postajata zavestna, kaj sta zgubila, vendar jaz med njunimi iluzijami in realnostjo postajata se vecji in ne najdeta pot (za) nazaj. Vo meduvreme na cesti, v dezju plese mladi par. Verjetno plesalca bosta nasla sreco, ki Peter in Marusa tako brezuspesno isceta. Eilm je adaptacija romana CRNE DNI IN BELI DAN Dominika Smoleta (1958). Veste, ko sem se vrnil iz Pariza, sem najprej naminal v kavarno Union. In tam je bilo grozno, vse je bilo necisto, umazano, brezupno. Tam je bil Peter Bozic (slovenski pisatelj), a neki partizan je v kotu popolnoma pijan krical. Dejansko, vse je bilo tako umazano in mracno/temno, pa sem enostavno naredil ta film kot ene vrste protest zoper to zivljenje tu. To je v bistvu crni film, pa tisti ples na koncu ni nikaksen svetel hip/moment, plesajoc odhajata v temo, in hkrati to je kriticen film zoper stanja pri nas. Ea`IJnn H1nun/I Po povod stoletnici slovenskega filma so filmske kitike razlicnih generacij izabrali Hladnikov film PLES NA DEZJU za najboljsi slovenski film za vseh casov. Po toj povod je Eilmski fond Republike Slovenije naredil avtorsko verzijo filma na DVD-ju, katera se odlikuje s restav- riranimi slikami in zvoki ter s stevilnimi dodatki, med katerimi je tudi pogovor s rezisejem, ki je posnet posebno za to priloznost. Kopnrnpan npeno na cnoneneuxn: Ples v dezju (1961) Bostjan Hladnik Po koncanih studijah rezije pri AGRET (Akademija za gledalisce, radio, film in televizijo) v Ljubljani, se je studijsko izpopolnjeval v Parizu in je asistiral velikim reziserjem, kot so Klod Sabrol, Eilip de Broka in Robert Siodmak. Hladnika Eilmski kritiki oznacujejo/ocenujejo kot eminentno 67 figuro slovenskega filma z nekonformisticnim temperamentom in poseb- nim avtorskim opusom. Na slovenskem, oziroma tedanjem jugoslovanskem prostoru, s svojimi filmi je vnesel obcutljivost in motive francoskega novega vala. Leta 1961 je posnel prvenec PLES V DEZJU, kasneje pa se pet dolgometraznih filmov v slovenski produkciji: PESCENI GRAD (1962), KO PRIDE LEV (1972), BELE TRAVE (1976), UBIJ ME NEZNO (1979) in CAS BREZ PRAVLJIC (1986). V slovensko-nemski koprodukciji (Piran Eilm/Studgard) je Hladnik reziral EROTIKON (1963) in MAIBRITT (1964). Poleg tega, njegov podpis je tudi na 22 kratkih igranih in dokumen- tarnih filmih. Leta 1999 je prejel Badjurovo nagrado za zivljensko delo, tj. najvisjo strokovno nagrado za delo s podrocja filmskih dosezkov in filmske kulture. Slikar Peter (Miha Baloh) je moz, ki ze dolgo hrepeni po srecI, zelel bi si srecati idealno zensko, idealno zivljensko sopotnico. Gledaliska igralka Marusa (Dusa Pockaj), s katero se Peter redno sestaja ze sedam let, bi rada zivela z njim in se mu popolnoma predala. Toda Peter se Maruse pocasi navelica. Ona cuti, da se je njuna ljubezen ohladila, pa zato se odloci koncati razmerje. Scasoma oba postajata zavestna, kaj sta zgubila, vendar prepad med njunimi iluzijami in realnostjo postaja se vecji in poti nazaj pa ne najdeta. Medtem mladi par na cesti/ulici plese v dezju. Morda plesalca bosta nasla/najdeta sreco, ki sta jo Peter in Marusa tako brezuspesno iskala. Eilm je adaptacija romana CRNI DNEVI IN BELI DAN Dominika Smoleta (1958). Veste, ko sem se vrnil iz Pariza, sem najprej zavil v kavarno Union. In tam je bilo grozno, vse je bilo zanikrno, umazano, brezupno. Tam je bil Peter Bozic (slovenski pisatelj), a neki partizan je v kotu ves pijan krical/tulil. Skratka, vse je bilo tako grozljivo in turobno, pa sem enostavno naredil ta film kot neke vrste protest zoper to zivljenje tu. To je v bistvu crni film, pa tisti ples na koncu ni nobena svetla tocka, odpleseta v temo, in hkrati to je kriticen film zoper to vzdusje pri nas. Ea`IJnn H1nun/I Ob stoletnici slovenskega filma so filmske kritike razlicnih generacij izbrali Hladnikov film PLES V DEZJU za najboljsi slovenski film vseh casov. Ob tej priloznosti je Eilmski sklad Republike Slovenije pripravil avtorsko verzijo filma na DVD-ju, ki ga odlikujejo restavrirane slike in zvoki ter stevilni dodatki, med katerimi je tudi pogovor s rezisejem, ki je posnet posebej za to priloznost. Huuepuuypu 1. Bedenk, K.: Prevafalski koraki. Prevafanfe kot i::iv in prei:kusnfa (predavanje, STU), Ljubljana, 2005. 2. Konecxn, E.: Ipa+aura na +areoncruo .uepavpen fasur, Kynrypa, Cxonje, 1982. 3. Konecxn, K.: 3oopooopasveaneo eo coepe+enuo +areoncru fasur, Cxonje, 1995. 4. Mnnona-Iypxona, A.: Cunarca na +areoncruo canapen fasur, Cxonje, 1994. 5. Prunc, E.: Prevafanfe kot proces in proi:vod (predavanje, STU), Ljubljana, 2005. 6. Toporisic, 3.: Slovenska slovnica, Obzorja, Maribor, 2000. 68 aeap opoecra 3A HPEBOHTE O MAKEOHCKH HA HEHKH Ha cnnuna rea na nnaroronmnara Maxeoncxo-uemxa nayuna xon]epennnja ea nonecenn nexonxy pe]eparn. Ena ana rpyna npene- ynaun o axeoncxn na uemxn, cocranena o nexonxynna, nperexno anconnenrn na rpynara Maxeonncrnxa na unnoso]cxnor ]axynrer no Bpno, nocrojano ce rpnxar a ja sanosnaar uemxara xynrypna jannocr co ocrnrnynanara na axeoncxara nnreparypa. Ho nenam na noueroxor o cnoero nsnarane opa, sa xan, a xoncrarnpa exa nonoxara no npene- ynauxara axrnnnocr o axeoncxn na uemxn remxo oxe a ce cnopen co npenonre o pyrn nannonannn nnreparypn. Hen na oeno coonmrenne ne e nopona anannsa na npeneynannre ena o pyrn jasnnn na uemxn mro ce nojanynaar na xnnxnnor nasap. Hpnunnn sa nocrojnara cocroja na nory n noanxy nnn nonexe nn ce nosnarn: xoepnnjannsannja na nasapor, orpona pexnaa na nyxparnnnnor myn, naxno cosaena noapynauxa na ena o npoceunn nnn ypn rperocrenenn anropn, nsanane na r.n. ncnenrcxa nnreparypa, xoja uecronarn nea ronen yernnuxn npenocrn, ]opcnpane na anrnxoy- nncrnuxn anropn, anane npenocr na anropn o r.n. ronen nnreparypn (npe c sananoenponcxn), na nosnarn anropn nrn. 3aroa onre pasncnynana oxony anypojnnre uemxn npenon o axeoncxn xe naar xapaxrep na oennn nayynana n onenynana. unnancncxnor npo]nr e enec no uemxara Penynnxa (n ne cao no nea ryxy no cnre ncrounn n jyroncrounn sejn) rnanen ]axrop npn cocrany- nanero na nsanauxnre nnanonn na nonexero npnnarnn nsanauxn xyxn. 3aroa, sa a nsaere enec npeno o nexoja nnreparypa na anypoen napo, opare a najere cnonsopn. Hsanauor nornnmyna oronop co cnonsopor xoj rn nnaxa rpomonnre na nsannero. Ho ne n xonopapor. Hpeneynauor ne onna nnxaxon xonopap. Paorn ecnnarno. Bo najoap cnyuaj oxe nsanauor, axo e connen, a nn nern exa xe nn nnarn 3-5 o npoaennre npneponn. 3a npenonre o axeoncxara nnreparypa n xynrypa remxo ce naoaar cnonsopn. Conpeennor uemxn unraren ne ja nosnana axeoncxara 70 nnreparypa, nejxn ocera nean oxnocr a npounra nexoja xnnra o axeoncxn anrop. Hnn a one nn]opannn sa axeoncxn anropn, unj ena naar nncoxn yernnuxn npenocrn n no oamnara cpenna onnaar nejnncoxn nnreparypnn narpan. Maxeoncxnre anropn nory remxo oxar a npopar no nsanauxnre nnanonn na uemxnre (no ne cao na uemxnre) nsanaun. Hpe nexonxy ronnn ne nan axeonncrxn n anxanncrxn npeaoa no nsanauxara xyxa Jtrne mlvnv no Bpno sa neuar nsop o ner pacxn rexcronn: no een o cpncxn, xpnarcxn n ocancxn anrop n na axeoncxn rexcra o Iopan Cre]anoncxn n ejan yxoncxn. Ho o en- enec nsopor ne e nsaen. Meyroa, no ncrara nsanauxa xyxa nsnese caocroen nsop o conpeenara cnoneneuxa pacxa xnnxennocr n nexonxy xnnrn o conpeenn cnoneneuxn anropn. Ha mro ce onxn rajnara? Enocranno na roa mro Cnonennnre naar een pxanen r.n. Tpyapon ]on n roj rn cnonsopnpa nsannjara na cnoneneuxn anropn no crpancrno. Toa e conpeen rpen. uemxoro Mnnncrepcrno sa nanopemnn paorn, na npnep, ncro raxa o cnojor yuer ]nnancnpa nsannja na uemxn xnnrn no crpancrno. Cnope oe ncnene, oexa axeoncxara pxana, noxonxperno Mnnncrepcrnoro sa xynrypa, ne npncrann xon cosanane ]on sa npenon na ena o axeoncxn anropn no crpancrno, oexa aacanre nernaecer ronnn no caocrojnocra na Penynnxa Maxeonnja ne sanounar a ce nnrepecnpaar n sa nponarannja na axeoncxara nnreparypa n xynrypa no crpancrno, ororam ecernnn axeoncxn npnnn xnnxennn ena xe n ocranar, sa xan, nenosnarn na unrarennre no Enpona n no cneror. Ho, cenax, a ne na c]arena xaxo necnncrxa, opa a xaxa exa n no raxnn remxn ycnonn, cenax, nae n nexon nosnrnnnn pesynrarn. Hpno: sa pasnnxa o nnaroro nae no uemxara Penynnxa nexonxy nan npeneynaun o axeoncxn jasnx. Tne ce anconnenrn na unnoso]cxnor ]axynrer na Kapnonnor ynnnepsnrer no Hpara n na unnoso]cxnor ]axynrer na Macapnxonnor ynnnepsnrer no Bpno. 3a ornopanero n pasnnroxor na axeonncrnuxara rpyna naar sacnyrn ey pyrnre n axeoncxnre nexropn n npnnre anconnenrn axeonncrn xonmro ocera crexnaa arncrepcxn n oxropcxn snana n nexe npesene en o nearomxnre onpcxn. H no Bpno, n no Hpara. opn ycnonn sa nponarannja n nonynapnsannja na axeoncxara n na pyrn jyxnocnonencxn nnreparypn n xynrypn n nyn na cryenrnre n na anconnenrnre na anxanncrnuxnre rpynn penynnuxoro 3pvwenue na pufae.ue na Jvwnue C.oeenu no Bpno, npe c no cnoero noe- ceunoro nnreparypno-xynrypno cnncanne C.oeencru fve (Slovansky jih). 3pvwenueo npe ecernna ronnn sanouna a nsana xnnrn no ennnjara Buo.uoera na oesufa u posa na Jvwnue C.oeenu. Bo nsnnarnre ecer ronnn 3pyxennero co ronen ycnnn naje cnonsopn n nsae rpnecer n ocy xnnrn noesnja n nposa, cnoenn n sopnnnn o 71 nayunn xon]epennnn oprannsnpann n ]nnancnpann o 3pyxennero. Mopa a nonneua exa nnry ena nsanauxa xyxa no uemxara Penynnxa no nsnnarnre ecer ronnn ne nsae ronxy xnnrn o anxancxnre cnonencxn nnreparypn. Mnanre cryenrn axeonncrn naa najopa oxnocr a rn oxaxar cnonre jasnunn n onmroxynrypnn snaena co npenon na axe- oncxn pacxasn o onmnpnara anronornja Tafnaa oafa (Cxonje 2000), cocranena n co nperonop o Karnna Kynanxona. Hsop o raa anronornja noroa ne ronnn noonna nsae 3pyxennero no nacnon Tafemna komnata (Bpno 2002). Conpeennor mnancxn nncaren Kapnoc Pyns 3a]on nannma exa pacraso e uc+o uo aeopo cu eo uuvea ca+ ceoecu. Tara cara a coouu nerou paoou, sa rouuo unarv ne ou +v nu erna.o. a ce coonmryna snaun a y ce ae na sopor n na ncnara copxnna n ]opa. ocra penpesenrarnnnara uemxa anronornja copxn 38 pacxasn. Hnan oponcxn ja ypen, nannma none n nexcnxon na sacranennre anropn n ro npenee ennnoror na Karnna Kynanxona. Pacxasnre rn npeneoa roramnnre cryenrxn axeonncrxn, enec nexe anconnenrxn, Hnana oponcxa, Onpxnmxa urnprnnuxona, apnna Knooyxona n Herpa Toannona. Taxa, anronornjara n ro npnnnxn na uemxnre unrarenn pasnnroxor n ocrnrnynanara na axeoncxnor pacxas n n nonyn xparxn crpyunn nn]opannn sa neronnre anropn. Tne ce cexaxo xopncnn xaxo sa cryenrnre o cnre anxanncrnuxn rpynn, raxa n sa nomnpoxara uemxa xynrypna jannocr. Hpenonre na pacxasnre o axeoncxn anropn naa, ey pyroro, npe c sa nen a noxaxar xaxo cryenrnre axeonncrn ro connaaa axeoncxnor jasnx. Hcronpeeno npenonre rn ornnnpaa cryenrnre, ape nononnna o nnn, n nonaray a ce sannanaar co npenon o axeoncxn na uemxn n oparno. oana exa co cnnuna nearomxa n unrarencxa nen 3pvwenueo nsae ncrara 2002 ronna ymre anronornja na conpeennor cpncxn xparox pacxas Ma.a rvufa, na xpnarcxnor conpeen pacxas Bo peeparue na peraa, na cnoneneuxnor oepen pacxas Haeop o epanuuue n ena ronna noonna ncro anronornja na yrapcxnor oepen pacxas Ce poue+e raro s+efoeu (2003). Hpenonre na cnre pacxasn cryenrnre rn xoncynrnpaa nexonxynarn co ncxycnn npeneynaun n nearosn n rn xopnrnpaa. Ho nsannero na naneennre anronornn cryenrnre npeneynaun caoxpnrnuxn rn ana- nnsnpaa n rn onennja. Hnnnara xe noxaxe xonxy o rne peuncn uernpnecer nan anxanncrn xe ce nocnerar na npenoor. Hoony xe ce ona a yxaxa na nexon saxnyuonn o xpnrnuxara anannsa na npenonre na nanre npeneynaun o axeoncxn na uemxn. Monre saxnyuonn nnxaxo ne nperennpaar a nar nornonnn nnn oon- mrynauxn. Jac cao nya npe c arepnjan sa ena noxonnexcna 72 paspaorxa na npamanara nonpsann co npenoor na rexcronn o axeoncxn na uemxn. Ha nexe cnoenarara rpera axeoncxo-uemxa nayuna xon]epennnja mro ce opxa no 2005 ronna no Oxpn, jac no cnoero nsnarane na cnnuen naunn anannsnpan nexon axeoncxn npenon na uemxa noesnja. Cocea nornuno n npnpono e exa npenoor o een cnonencxn jasnx na pyr na nnsa cnnunn saennuxn nprn. Bo npano e, cnope ene, yxpanncxnor cnanncr n noer Maxcn Pnncxn, xoj npe peuncn nononnna nex saenexa exa a ce npeneyna o een cnonencxn jasnx na pyr e noremxo orxonxy a ce npeneyna o cnonencxn na necnonencxn jasnx n oparno. Bnejxn npeero e orpannueno, xe nanea cao nexonxy npnepn xaxo no uemxara anronornja ea npeneenn nacnonnre na pacxasnre mro anxy nnn nonexe ce pasnnxynaar o nacnonnre na axeoncxnor opnrnnan. Mopa a xaxa exa peuncn cnre nacnonn ce npeneenn yxnanno. Cao nacnonor na pacxasor o nnrap Conen Cosaeane na .eeenaa npene- ynauxara ro npenee xaxo Karo eosnurnvea .eeenaa, nejxn uemxnor jasnx rn oernyna ornaroncxnre nenxn. Kaj nexon pyrn nacnonn npeneynauxnre nane cnrnn nponen, na npnep co nacnonor na pacxasor o Tpajue Kpcrencxn Eusouc. Hpeney- nauxara nspa ocra opnrnnanen, no cnenron sop Curdar. Ho raxa nacnonor onna nponnuen norrexcr mro ne xopecnonnpa nornonno co copxnnara na pacxasor nonn co uonemrnna. Honpennsen n nn cocea neyrpanen nacnon Herec epi:odnich roli. Hpeneynajxn ro nacnonor na pacxasor Oafa sa vuaa o Benxo Anononcxn npeneynauxara ce cperna co pyr npone. Maxeoncxnor sop oafa oxe a ce npenee xaxo svtnice, mro e noapxanuen nspas sa ecro xae ce xnnee, nnn co sopor komnata. Ho no nropnor cnyuaj sopor na orpannuena xonorannja (ce onecyna na ecro sa nye xon ce o connjanno nncoxn cnoenn) n enec ce ynorpeyna cao no ncropncxn xonrexcr. Tpera oxnocr sa npeno na axeoncxara oafa e sopor pokof mro enec ce ynorpeyna sa osnauynane na ecro no oepen cran no xoe ce xnnee. Ho ncronpeeno roa e xoonnen sop co snauene klid (ticho, mir). Hpeneynauxara ro nspa sopor komnata. Toj xopecnonnpa co ncropncxnor ]on na pacxasor, no ne ro nspasyna neronnor ]nnoso]cxn norrexcr. Cnope oe ncnene nory noopo n oronapan sopor pokof. Pacxasor Tovs o Epnc Ha]asanoncxn e npeneen xaxo Palice mro no conpeennor uemxn oxe a na ocra nejoparnnno crnncxo oenexje sa uonex epa e.aea ( To fe palice, palicak!) Cnope copxnnara na pacxasor noopo n oronapane apxanunnor sop kvf nnn neyrpannnor sop hul. Ha cnnuen naunn n oxen a ne npeneen n nacnonor na pacxasor C+pa na openo o Bpanxo Henoncxn. Hpeneynauxara oxeme a 73 nsepe o nara nspasn xnnxennnor nspas rad n pasronopnnor metal. Smrt metalu e no onoj cnyuaj oap, aexnaren npeno, nejxn uemxnor sop rad na nexonxy snauena: onmrecrnen cncre, nopeox, pe n p. Cnnunn npnepn na ymre nexonxy. Hnsa npamana npensnnxyna npenoor nnn npenncor na rononnn, nnunn nnna, na rypnnsn n ocoeno rpancxpnnnnjara na crpancxn nnna o axeoncxn nrn. Hnrepecno e a ce npocnen no naneenara anronornja npenoor na ]paseonornsn, naponn nspexn, na pasnn njanexrnsn nrn. Ho roa e nexe arepnjan sa pyro caocrojno nsnarane. Hauauuja Bopouuroea Erauepuua Byueeoea HPEBEYBAHETO HA COHCTBEHHTE HMHHA BO YMETHHHKHOT TEKCT (nps arepnjanor na poanor sa ena o H. K. Paynnnr ,Xapn Horep n Oajara na rajnnre') Bo crpyxrypara na yernnuxoro eno concrnennre nnna (onoac- rnxon) opasynaar noceen cnoj, xojmro npercranyna cnpsynauxn eneenr noey crnapnocra n nsncnenara peannocr. Onoacrnxonor na enoro on]axa nocena npocropno-npeencxa c]epa o yernnuxnor ynnnepsy, mro rpea a ce see npenn npn npeneynanero. Horpena e ocoena nemrnna npn npeneynanero na concrnennre nnna no rexcror naener sa ercxnor aynropny. Bo pe]eparor ce pasrneynaar pasnnunn naunnn na npeneynane na concrnennre nnna no poanor na H. K.Paynnnr ,Xapn Horep n Oajara na rajnnre' (npen. B.Borecxa-Anuencxa) o anrnncxn na axeoncxn jasnx. Bo penna cnyuan xaxo arepnjan sa cnopea ce xopncrn npenoor na pycxn. Bo nocnennre ronnn cepnja poann o pnrancxara nncarenxa H. K.Paynnnr sa Xapn Horep no xonrnnynrer ocrnrnynaar nncox pejrnnr no cnopea co pyrn cnercxn ecrcenepn. Kaxo mro e narnaceno no cnoo- nara nnrepnercxa ennnxnonenja ,Bnxnnenja', xnnrnre na Paynnnr ce npeneenn na 66 jasnnn n ce npoanaar no nonexe o 200 sejn. Cnope ornnnre na poanor, npoynenrcxara xyxa ,Warner Brothers' cnna ]nn, ce cosanaar xonjyrepcxn nrpn, ce nnmynaar ,nonun', ,ynarcrna' n ,ennnxnonenn' sa ,nonmennnn-nouernnnn'. Ha nnrepner-pexara ce nojanynaar espojnn cajronn, ce oprannsnpaar ]an-xnyonn n ]opyn, nocnerenn na rnannnor nnx Xapn Horep. Apnja ,norepoann' cexoja ronna co nerpnenne ro ouexynaar nsnerynanero na cnennor ro ananrypn o nanor nonmennx, cxpynynosno conpaar n anannsnpaar nn]opannn sa nonaraomnnor pasnoj na cnxero. Bepojarno, nnxoram nopano, sa poannre sa ena ce neame noxa- xano raxon rone nnrepec. Cera, no Bpnrannja H. K.Paynnnr na craryc na nncarenxa co najorara rnopeuxa ]anrasnja, nannynajxn rn H. P.Tonxnn, K.Hync, H.Cnn]r. Anropxara na ,Xapn Horep' sasea noeuxn 76 nosnnnn na nsnoxara ,uenrep & Bepc', xoja cynpa pesynrarn o anrnnc- xara xnnxennocr no XX n. Meyroa, jannocra no Aepnxa n no nexon enponcxn sejn ce cnpornncranyna na nponarnpane oxynrnsa xaxo naunn na xnnor, na nsonncrnoro na cennmra no yunnnmrero sa nan nonme- nnnn n na carancxnor cnon na uenoro na xepojor eneror no ]opa na onna (Bnn: Kacn+ 2001; Bonxona 2002). uenoenor na nonynapnocra na poannre o Paynnnr crana npeer na ncxycnn na unrarencxnre ]opyn, no nepnonunnor neuar, xaxo n no crpyunara nayuna cpenna (Bnn: Kacn+; Bonxona; Anrenona-axnona, Hnxonona; Exo; enxona; nnrpona n p.). Hounynaar a ce anannsnpaar npnunnnre sa nonynapnocra na ercxara xnnra xaj pasnonnen aynropny, xon ce oneynaar no npcxa co conexor sa yernnuxara npenocr na nejsnnara xanponcxa cnenn]nxa. One xe ro naneee ncnenero na H.Kacne exa H.Paynnnr ,nsnaja' non aconen xanp o ercxara nnrepa- rypa, xojamro nopano nna nacouena xon orpannuen xpyr unrarenn n saoena co ,nncoxn' nen sa nocnnranne n oyxa' (Bnn: Kacn+ 2001). Haxo npnunnnre sa nonynapnocra na poanor sa Xapn Horep oxar a nar npeer na oenno, nooeno ncrpaxynane, no pe]eparor xe ce sapxne cao nps nexonxy nponen, nonpsann co remxornnre npn npeneynanero n ronxynanero na opnrnnannnor rexcr. Bo npeneynauxara rpannnja o crapo npee nocrojar na ocnonnn naunnn na npeneynanero na ercxara nnreparypa npepacxaxynane (npepaorynane) na opnrnnanor nnn on na neronoro yxnanno npeneynane, xonxy mro oxe nonncxy o opnrn- nanor (Bnn: eypona 2002, cnon 2004). nara naunnn naar nosnrnnnn, n nerarnnnn crpann. Onnre na npepacxaxynanero na opnrnnanor n nerono npncno- coynane sa enara nocroene ymre no npeneynauxara rpannnja na XIX n. Taxa, na npnep, npnnre pycxn npeneynaun na npnxasnnre sa Annca o Hync Kepon 1 , xaxo mro oenexyna H. M.eypona, ce crpeene a y ja onnxar npnxasnara na pycxoro ere, nopan roa, no cornacnocr co crapara pycxa npeneynauxa rpannnja, rn ,rpancnonnpane' cnre nnxonn n jasnunn oconnn o opnrnnanor nps pycxoro rno (eypona 2002, cnon 2004). Ce enynane nnna, nronn n ncropncxn peannn, necnn n naponn, raxa Alice cranana Cona, coapnnara Mary-Ann Map]ymxa, Cheshire Cat Cnnp- cxnor auop nrn., a naecro naponjnnre necnn na Kepon ce seane pycxnre crnxonn (,Boponno', ,Hrnuxa oxja ne snae' n p.). Hpnxasnara na Kepon ce nocnpneana xaxo ncxnyunrenno ercxa xnnra, saroa anropnre na npnnre npenon rn apecnpane npenonre xon enara, n cao xon enara, norun- nynajxn n ce na roramnnre nnaejauxn nopn, xon uecro nne no xonnsnja co canor yx o npnxasnnre na Kepon. Tne sopynane co enara o rnena 1 ,Conx n napcrne nna' M., 1879 (anonnen npeneynau). 77 rouxa na nospacen uonex, na nopaspano cymrecrno, rn npasyynane n noyuynane. O pyra crpana, ncrnre npenon nsonnynane co cenrnen- rannocr n ncenoercxocr, co npexyepna ynorpea na raxanapeuennor ercxn jasnx (Bnn: eypona 1979: 316). Hoonna ce nojannne onn sa raxanapeuennre yxnannn npenon 2 , no npn roa npnxasnara cranynana ,pauna' n nory nemra ce ryene. Henosoxno nno rouno a ce npeaar cnre xanaypn na Kepon, ,nornuxn noecrynana', era]opn, nponnja, nejxn sa cero roa ce xpnene nanncxnre nonnn pasnnxn noey nara cncren, noey pycxnor n anrnncxnor jasnx. Anropnre na nocnennre npenon na Kepon 3 , ocosnanajxn ja cnoxe- nocra na cnojara saaua, ce onynane a ro rpancnonnpaar ,yxor' na npnxasnnre na Kepon na pycxara nouna, a ja ononar nnnnara nnpcxa n ]nnoso]cxa ooenocr, nnrnnnor ron na crnnor, onecynanero xon xepojor xaxo xon ,xoanropor', npexy ocoenocrnre na jasnxor. Haxo npeneynaunre ce crpeene a ja npeaar cnenn]nxara na nnxonnara crpyxrypa o npnxasnnre, co opnrnnannocra na excnenrpnunnre ecncnnnn, ne ja napymynane ernonannonannara cnenn]nxa na opnrnnannnor rexcr. Bo cnonre onn a ce onnxar xon opnrnnanor, rne ro couynynaar neronnor ,yx', xprnynajxn ro yxnannsor na ]opara. Cnnunn nen ce ]opnpaar no pycxara npeneynauxa rpannnx no rexor na XX n. (K.uyxoncxn, C. Mapmax, B. 3axoep, H. Hynrnna, A. Bonxon n p.). Hpeneynanero na nnreparypara sa ena, cnope ncnenero na O. A.Hosoncxa, ne ce cocron cao o rouno npenecynane na cncnara ryxy npernocranyna n npensnnxynane na cnnunn uyncrna n aconnjannn xaj unrarenor na opnrnnanor n na npenoor (Hosoncxax 2000: 538). Hpannnnoro nocnpneane na rexcror ce ocnrypyna co onmrnor ]on na snaena n saennuxnor xynrypen ]on, saroa cymrecrneno snauene no nponecor na npeneynanero xe na pasnnxara no xynrypnnre xonrexcrn, no xon ce cosana n ce nocnpnea cenornuxnor npocrop na rexcror. Tpea a ce pasnnxynaar cenornuxnre npocropn na unrarenor o opnrnnanor n o npenoor. Bo penna cnyuan rne ce npecexynaar, mro npnonecyna sa saeno pasnpane. Meyroa, npn xonraxrnpanero co rexcr o pyra xynrypna cpenna cexoram ce janynaar nsnecnn remxornn. Hosnaro e exa erero ro nocnpnea rexcror nns npnsara na cnojara noxanna xynrypa. Bo npcxa co roa oxe a ce nojann nepasnpane nnn neopasn- pane na cnenn]nunnre ]enoenn o ryara peannocr. Hocenn remxornn 2 ,Annca n crpane uyec. Hepepaoran nx pyccxnx ere A. `Axrnni. Hr.-M., 1923; ,Annca n 3asepxanie'. Hep. B.A. Asona. M.-Hr., 1924. 3 ,Hpnxnmuennx Annct n Crpane uyec. Cxasxa, paccxasannax B.3axoepo'. M., 1975. ,Hpnxnm- uennx Annct n Crpane uyec. Cxnosi sepxano n uro ra ynnena Annca, nnn Annca n 3asepxanie'. Hep. H.eypono. M., 1979. 78 no nponecor na nepnennnjara na crpancxnor rexcr ce janynaar npn raxa- napeuenara esexnnnanenrna nexcnxa, co xapaxrepncrnunnre peannn sa nannonannara cpenna (nonor ,peannja' nnn, na npnep: Bnaxon, unopnn 1980: 438; Bnnorpaon 2006: 105-118). Orpannuenoro cenornuxo ncxycrno na erero uecro cnpeuyna nepna nnrepnperannja na snannre o ryara cenoc]epa. Hocron ncnene exa najyannor npeno npe ce rpea a npensnnxyna ncrn (nnn cnnunn) aconnjannn xaxo opnrnnanor. Hpn roa oxno e rexcror a ce oaneun o opnrnnanor (ocoeno no cnyuajor xora unrarenor e ere). Toram, npenoor oxe a ne nenpennsen, aa erero xe ro one rexcror no ronea epa aexnaren na onoj mro ro unra neronnor npcnnx no opnrnnan. Hacnporn nopanemnnre npexpacnn npenon sa ena xora, xaxo mro sopyna O.Bonxona, npeneynaunre na nosnarnre ercxn xnnrn ne cao mro npeneynane xnannrerno n npannnno, ryxy uecro ro noopynane n onaro- poynane opnrnnanor, pycxnor rexcr na ,Xapn Horep' nsrnea ocra ne n cna. nneranrcxnre ,naponn' nepsnn na Hnrepner, cnope O.Bonxona, ce nocrpyunn n nonnnenrnnnn. ,Bepojarno, nps nnnnara ocnona n rpeano a ce npensae ,Xapn Horep', rexnnuxn nnceno, co yan npeno, co crpyunn xoenrapn, nannmann o cnennjanncrn, nea a ne nsnnmna n nn]opannjara sa cncnara n ernonornjara na nnna n arnunn soponn, cnojcrna na nonmenn cymrecrna n nnxn cnoenarn o Paynnnr. Tne n ja nanpannne xnnrara nonpnnneuna' (Bonxona 2002). Hperepynane n nno a sopynae sa nsnonpeen xnannrer na ,naponnre' npenon, no rne naar ena neconena npenocr cnre ce cnaenn co enemxn, xoenrapn, nexcnxonn, xon y noaraar na unrarenor a ce opnenrnpa no ]anracrnunnor cner na Paynnnr. Ocnona sa xoopnnarnre na cexaxna nsncnena peannocr, xaxo mro eme oenexano norope, no cexoja rnopa, npercranyna onoacrnxonor. Concrnennre nnna nnerynaar no rpynara peannn, rne nenynaar nocroen nnn nsncnen ojexr na ncnara, cyjexr nnn ecro, enncrnenn n ynnxarnn no cnojor nn. Ha npn norne, oxe a ce unnn exa npenoor na concrnennre nnna ne e npone, samro onuno rne ne ce npeneynaar. Hnnnnor nnan na snauenero cranyna nnan na ]opara, r.e. ,copxnnara ce opasyna no nspasor' (Crenanon 1971, 130). Hopan roa concrnennre nnna ce rpancxpnnpaar nnn ce rpancnnrepnpaar. Kaxo mro narnacyna A. B.Cynepancxa, asnunara ]ynxnnja na concrnennre nnna e nonnarnnna ,nenynaar sa a apxnpaar ojexrn o een po, sa pasnnxa o onmrnre nnna, unjamro ]ynxnnja e a nenynaar sa a coonmrar snauene, a xonornpaar' (Cynepancxax 1967: 153). Kapaxrepncrnxana na concrnenoro ne n neronara npcxa co nexoj xonxperen ojexr, cnope B.C.Bnnorpaon, ,n ja onpeenynaar na concrnennre nnna c]epara na rpancxpnnnnjara xaxo ocnonen npeneynauxn ero' (Bnnorpaon 2006: 151-152). Tpancxpn- npanero osnonyna a ce sanasn nannonannara cnoeopasnocr na sopor 79 npexy neronara ]onercxa ]opa. Cncnonnnor npeno na oou:nue concrnenn nnna nax oneyna o snauajnn nn]oparnnnn nerounocrn, nejxn nnnnara nnarpemna ]opa e saopanena, ,nspnmana', n cocea ne ce saenexyna o nocnrenor na jasnxor. Ho ononno nn e, sa c]axanero na concrnennre nnna caoro nocouynane ann roa e ne nnn nasnn? Horpemno n nno nejara a ce npomnpn sa cnre cnyuan na ynorpeara na concrnennre nnna no rexcror. Hocrojar concrnenn nnna xon ce nepasnpnnnn sa nocnrenor na rynor jasnx. Bes coonernn ronxynana, nexon cnryannn oxar a onear o nepasnpane na rexcror, oexa no ncroro npee xaj nocnrenor na jasnxor o opnrnnanor npensnnxynaar penna anysnn, aconnjannn co ]onxnop- nnre, nnreparypnnre, ]paseonomxnre, ernoxynrypnnre nsnopn. Kaxo mro sopyna B. C. Bnnorpaon, ,pasnnxnre no jasnunnre, nnreparypnnre, ernorpa]cxnre, connjanno-ncropncxnre ]ononn nonnexynaar ryene na anysnnre, norcerynanara, aconnjannnre, xon nponsnerynaar o a.vsuenue nnna no nponecor na unranero na rnopara no nannonannara cpenna, xae mro raa eme cosaena' (Bnnorpaon 2006: 181). Taxnnre nnna naar norpea o xoenrapn nnn nax o xonrexcryanno npeneynane, xonmro noaraar a ce pasncrpn nnnnara copxnna. Hocenn remxornn npn npeneynanero ce nonpsann co raxanape- uennre c+uc.oenu concrnenn nnna (,snauencxn', ,xapaxrepncrnunn'). Tne ce noceen nn snax nonpsan n co nonnarnnnara, n co xonorarnnnara ]ynxnnja. Cnope e]nnnnnjara na B. C.Bnnorpaon, ,cncnonnoro ne e een nn rpona, cnnuna co era]opa nnn cnopea, xojamro ce xopncrn co crnnncrnuxn nenn, sa xapaxrepnsannja na nnxor nnn na connyor. Hnnara co onpeenenn nenn ce nsncnynaar o anropor cnope onoac- rnuxnre rpannnn n oenn' (Bnnorpaon 2006: 162). Taxnnre nnna orcnnxynaar nexoja xapaxrepncrnxa nnn ocoenocr na nnxor mro rn nocn, saroa orxaxynanero o nnnno npeneynane, ypn n npnnnxnoro n nenpennsno npeneynane, neconeno, oneyna o enyno ryene na nn]opannja sa opnrnnannnor rexcr (Bnn: Bapxyapon 1975: 139). 3a a ce nsepe naunnor na npeneynanero, npeneynauor rpea a pemn ann nero e onronapeno co cncna no rexcror nnn ne e. Onuno, norpeara sa c]axane ce cyrepnpa o recnnor xonrexcr. Meyroa, oxnn ce cnyuan xora rpea a ce na npenn nomnpoxnor xonrexcr nnn nenoro yernnuxo eno. ,3axnyuenara no nnnara nn]opannja, cncnonna n eornnna, rpea a ne nspasena. 3nauencxoro ne apa o unrarenor na opnrnnanor n na npenoor pasnpane na nnarpemna ]opa n nepnennnja na nejsnnara nspasnocr. Heronoro rpancxpnnpane, caoro ne oxe a ro nsnpmn ncroro eornnno nnnjanne nps unrarenor. 3aroa npeneynauor ce crpen xon uynanero na eornnnara ox. Bo conpeenara npeneynauxa npaxrnxa renennnjara a ce npeneynaar cncnonnnre nnna e omne sae- nexnnna' (Bnnorpaon 2006: 164). 80 Cenax, najonmrnre renennnn n npenopaxn xon npeneynanero na concrnennre nnna na cnojcrnen naunn ce opasynaar no crpyxrypara na cexoe xonxperno yernnuxo eno, onpeenynajxn ce o neronnor xanp n o aynropnyor sa xojmro ce naenern. Poannre na H. Paynnnr, cnope c]axanara na ncrpaxynaunre, npercranynaar emane na xanponnre: ]anrasnja, rpannnonanen anrnncxn ercxn poan sa yunnnmre, npnxasna n xopop. Taxa, najnaxnnor ener na nnreparypnara ]anrasnja e cosanane non neonuen, nsncnen cner, co cnojcrna nexapaxrepncrnunn sa peannnor. Heonunoro, xaxo no npannno, npernocranyna nocroene na arnja, xoja ce ojacnyna necno n npocro. Hsncnennor nemrauxn cner n arnjara ce ocnonnn enesn na enoro no xanpor ]anrasnja. Eneenrnre na ]anrasnja no ,Xapn Horep' osnonynaar a nanpanne napanenn co pyroro cnanno eno ,Iocnoapor na npcre- nnre' o H. P.Tonxnn. Meyroa, ne rneajxn rn cnnunocrnre no rearnxara, no nenre, xeponre n ornnnre, xnnrnre ce cocea pasnnunn. ,Iocnoapor na npcrennre' e nannman o nayunnxor. Ce no rnopara najcrpororo ncnnrynane na cnre noponocrn, orponnor npnpyxen arepnjan (xponnxn, xaprn o pasnnunn enoxn, reneanornn, xanenapn, peunnnn na nnnara n nasnnnre, no npe ce, nonna nnysnja na nepoocrojnara nayuna pexoncrpyxnnja) ro naneyna nospacnnor uonex a nonepyna exa nexoram, no pyro npee, ymre no npencropncxara enoxa, xora namnor cner nn ymre na, ce nno roxy raxa xaxo mro nnmyna Tonxnn. Bo enoro o Paynnnr nemrauxnor cner nax nocron napanenno co peannnor: nonmennor cner y e cnpornncranen na peannnor cner na ,mymynrnre 4 ' (nyero es arnuxnre cnoconocrn). H nonmennor cner, n cneror na nyero ce nnnmynaar no conpeenara crnapnocr Anrnnja na npennor o XX XXI n. Peannnre o nonmennor n oepnnor cner erpo n nonmenn cranunna, xonn n uyunna, xonjyrepcxn nrpn n nonmenn nannnxn raxa nnpcro n npnpono ce sannerynaar mro enara sanounynaar a nepynaar exa nexae no namero npee, no no pyrnor npocrop, nocrojar uya n nonmennnn rpea cao a ro najem nnesor no apor ,ynnarnor xoren' n xe ce najem no pyrnor cner. Xapn Horep e onuno oue xoe na cnojor ecerrn poenen nenaejno orxpnna exa e nonmennx, exa nocron nexaxon ranncrnen cner na nonmennnn, xae roj oana e nosnar xaxo xepoj n xae na crpamen nenpnjaren. Cnope ncnenero na H.Kacne, crpyxrypara na poanor e cnnuna co crpyxrypara na xonjyrepcxara nrpa (Kacn+ 2001). Crpornre npannna na nrpara ce aenn o noueroxor. Bo nponoror ce neryna cpea co rone n yxacen npornnnnx. Onanpe e nosnaro exa Paynnnr caxa a ce orpannun co cey roa cnope xonnunnara na yuennre ronnn no 4 Bo npenoor o B.Borecxa-Anuencxa. 81 Xornoprc, yunnnmrero sa nonmennmrno n arnja o sarnopen rnn. Ce npernocranyna exa unrarenor saeno co nopacnarnor Xapn xe npennyna o nonecnoro pannmre na nrpara na nocnoxenoro, cypynajxn ce co ce nocrpamnn npornnnnnn, no nensexnoro opo ro noeyna snoro. 3a a ce sannrepecnpaar unrarennre, Paynnnr na saen nnan cecryna nemro cnnuno co pojau: Xornoprc ce enn na uernpn ]axynrern-pnnann, a npo]ecopnre onpee-nanpee ce sannanaar co cerane noenn. Boon- uaeno, ce pasnpa, noeynaar ,namnre' ]axynreror na Xapn Horep, ,Opnonan'. Ha roj naunn unrarenor oxe a ce nouyncrnyna xaxo nrpau xojmro couyncrnyna co ,nonmennre' nacrann n xepon ncronpeeno, neape cnyuajno, cnen xonnuecrno noenn xonmro ce sroneynaar n ce naanynaar nexae sa paxnre na ocnonnoro ejcrno. Cexoja erana o ,xonjyrepcxara nrpa' ce rpan cnope onpeenenara mea: npnxaxynanero ce cocron o xonner nacrann xonmro ce nonro- pynaar cexoja ronna. Yconpmynajxn ja ]opynara na poanor, Paynnnr cexoj ro ro sanounyna co cnoenynanero sa poenenor na Xapn Horep. Honaray cneyna nnco o Xornoprc co saonxnrenen cnncox na neonxo- nnre yuennnn. Horoa cexaxo xynynane nonmena onpea n npnpau- nnnn. H najnocne nosor xojmro rn onecyna yuennnnre no pyrara peannocr, xae mro na ceecrpa crynpaar arnja n nsnpmynaar xepojcxn nonnsn. He noanxy npennsna n nenpoennnna crpyxrypa na n ]nnanero. Cynpanero na pesynrarnre ce connaa co xpajor na yuenara ronna. Taxa, ,oennynajxn rn yunnnmnara ncropnja n ]anrasnjara, anropor na ,Xapn Horep' orxpnna concrnen naunn a ro cpeyna ,nonmennor' cner, a neno a ro nnnmyna no paxnre na crporo crpyxrypnpana, pannonanna, nosnara n penarnnno necrpamna yunnnmna peannocr' (Kacn+ 2001). O crpyxrypara na poanor sanncn n onoacrnxonor na enoro. Tononnnjara no poanor ce enn na peanna n nsncnena (rononnnjara na nonmennor cner), xoja nxnyuyna nnna na ynnnn n srpan (anxa, npoannnnn, aponn, cnarxapnnnn, xyxn, yunnnmra n p.). Peannnre rononnn, xaxo npannno, ce rpancxpnnpann nnn rpancnnrepnpann cnope rpannnnre na axeoncxnor jasnx (axe. Honon, Mafopra, Eeue, Po+anufa). Bro ce onecyna na nsncnennre rononnn, rne nouecro ce npeneynaar (v.uua 3e.enura, v.uua Te+nuua, ,ve.o`, ufaeona.naa v.u:ra, ,vnauo roe.` n p.). Bo nexon cnyuan oxee a saene- xne npexren npeno o opnrnnanor (,ve.o', ufaeona.naa v.u:ra, ,vnauo roe.`, v.uua Te+nuua), no pyrnre xonrexcryanen (v.uua 3e.enura). Meyroa, no onoacrnxonor na poanor noronea cncnonna onrona- penocr naar anrpononnnre, xon ce neocnopnn xononenrn no cncreor na yernnuxara nspasnocr. Hpnpono e exa cexoj anrop npn nsopor na nnnara opnyna nnnanne na nnnnara ]onernuxa n op]onomxa ]opa, mro npnonecyna sa npenecynane na excnpecnnnnre nnjancn. Onpajxn 82 rn nnnara, anropor ce opnenrnpa na peannnre nnna, na jasnunnre sopoopasynauxn oenn, co unja noom oxe a nn]opnpa sa connjan- nara nonoxa, nannonannocra, nospacra n xapaxrepncrnunnre nprn na xepojor. Anrpononnnuxnor npocrop no poannre o Paynnnr e norycrpan: neronara cenornuxa ocnona e pacnojynane na peannnor n nemrauxnor npocrop, o ena crpana, xaxo n nnarpemnara oprannsannja na nonmennor cner, o pyra. Taxa ce nsenynaar nnnara na aronn n nye, cryenrn n npo]ecopn, nnna n npexapn na yxonn; xon anrpononnnre ce npnpy- xynaar nnnara na xnnornnre n na nonmennre cymrecrna nrn. Cexoe ne o xonosnnncxo snauaen xepoj ce naoa no coonoc co copxnnara na nennor rexcr, xae mro roa e xnyuno. Hero na cexoe nnne, xoe yuecrnyna no pasnojor na cnxero, e aconnjarnnno nonpsano co pyrnre rpynn xepon, a nennor cncre raxnn nnna opasyna onoacrnuxa napanra na rexcror, japo na nonero o onoacrnuxnor npocrop, ocranarnre cpecrna na nonnannjara na nnnara nnerynaar no nepn]epnjara na nonero. Cnope ynorara no rexcror, cnre nnna na nnnara rn pasennne na ne rpynn: snauajnn n nesnauajnn. 3nauajnn ce nnnara na rnannnor xepoj n neronnre nncxn npnjarenn, ponnnn, nenpnjarenn, yunnnmnnre npo]ecopn n ocnonaunre na yunnnmrero, nexon nonmenn cymrecrna (unnoncxnor najax n ]ennxcor). Hesnauajnn ce nnnara na nropocrenennre nnna, nnenn- unna, yxonn nrn. Hpn cosananero na onoacrnxonor no poanor Paynnnr xopncrn xaxo peannn, raxa n nsncnenn nnna. Peannnre anrnncxn nnna n npesnnna, xaxo npannno, rn nocar mymynrnre n yuennnnre, xonmro norexnynaar o mymynmxnre ceejcrna (Angelina Johnson, Dean Thomas, Seamus Finnigan, Marcus Flint, Katie Bell nrn). Hanonno neyrpannn, cosaenn cnope sopoopasynauxnre oenn na npnponnor jasnx, ce nnnara na rpnre nenrpannn nnna Harrv Potter, Ron heaslev, Hermione Granger. Hsncnynajxn rn nnnara na nnna-nonmennnn, Paynnnr uecro xopncrn saexn. Taxa, o narnncxnre onmrn nnna norexnynaar nnnara Severus Snape (o nar. severus ,crpor'), Rubeus Hagrid (o nar. rubeus ,npnen'), Albus Dumbledore (o nar. albus ,en'), Filius Flitwick (o nar. filius ,cnn'), ]pannycxa ocnona naar Lucius Malfoy (o ]p. mal foi ,nom' n ,nepa, onepa'), Joldemort (o ]p. vol de mort ,ner na cprra'), Godric Cryffindor (]p. grvffon dor ,snaren rpn]on') n p. Honexero o nnnara na xeponre npensnnxynaar anysnn co nnnara na peannn ncropncxn nnna, nronomxn jynann, xaxo n co nnnara o xeponre na yernnuxn ena, anrnncxn npnxasnn sa ena. Kaxo npannno, nsncnenoro ne opasyna nexaxna cnenn]nuna npra na xapaxrepor, nanopemnocra o nnxor nnn neronara npo]ecnja, connjanen craryc, saroa na norpea nno o xoenrapor, nno o npenoor: nnncrepor sa arnn 83 Cornelius Fudge (nero na pncxnor nxrarop Lucius Cornelius Sulla), nomnor nonmennx Lucius Malfov (nnn ro nperxonnor xoenrap nnn nosoxno e o nero na pncxnor nneparop Lucius Domitius Ahenobarbus, ncro raxa ce orxpnnaar npcxn co nero Lucifer), Minerva McGonagall (Minerva pncxara oxnna na ypocra), oaxnnor Argus Filch (Argus no rpuxara nronornja e nennxan co nory oun, uynapor na oxnnara Ho. Co npenocnara cncna e yen uynap), npo]ecopxara no acrpononja Au- rora Sinistra (Aurora pncxara oxnna na yrpnncxara yrpa; Sinistra o nar. sinister ,nen', nero na snesara no cosnesnero 3njanocen), npexropor na yunnnmrero Dumbledore (cosnyuno e co anrn. bumble-bee ,yap', xepojor na nannxa rnnxo a nee, oejxn no xonnnnre na saoxor; no crapoanrn. a dumbledor e nncexr, ce cnoenyna no ,Iocnoap na npcrennre' o Tonxnn; oenor e cnnuen co Grvffindor), nero na een o ocnonaunre na yunnnmrero Helga Hufflepuff (,Ill huff and Ill puff' soponnre na nomnor nonx o anrnncxara npnxasna ,The Three Little Pigs'). Bo penna cnyuan xaxo ocnona sa cosananero na cncnonnnre nnna n npexapn anropor xopncrn n anrnncxn onmrn nnna: Cornelius Fudge (o anrn. fudge ,npann nemro xaxo-roe'); Gilderov Lockhart's (o anrn. lock ,xpmn' n hart ,cpne'); Peeves (o anrn. peevish ,nenpncnoconnn, nepymrnen, naxop'); Sprout (o anrn. sprout ,]nanxa'); Errol (jasnuna nrpa, o anrn. arrow ,crpena; nera xaxo crpena', error ,rpemxa', roll ,cnprn') n p. Bo axeoncxnor npeno o ,Xapn Horep n Oajara na rajnnre' ce oenexyna renennnjara xon rpancxpnnpane/rpancnnrepnpane na nnnara na xeponre, oamnnre nnennunna, nonmennre cymrecrna n xon npeneynanero na npesnnnara n npexapnre. Kaxo mro sopyna npeneynauxara na axeoncxnor jasnx B. Borecxa-Anuencxa, no namero npee, no npeero na rnoannsannja xora anrnncxnor jasnx cranyna ynnnepsanen, nexon o npeneynaunre opaa a rn ocranar nnnara na nnxonnre, xon naar nexaxno snauene nnn orcnnxynaar nexoja xapaxrepnc- rnxa na nnxor mro rn nocn, onaxa xaxo mro ce janynaar no anrnncxnor opnrnnan. Ho no onoj cnyuaj npeneynauxara pemn a rn cecrn nnnara no paxnre na concrnennor jasnx n rpannnja, nopan roa ro nspa npenoor (Paynnnr 2002: 295-296). Tpancxpnnpane/rpancnnrepnpane 5 ce xopncrn no cnennne cnyuan: Apaeoe, Munepea, Ceeepvc, Apevc, vorc, a.u, Epnu, oou, Kpeo, Iof., Uunu, Uop, vpe, Hepcu, Hevnufa, Pvoevc, Bepnon, Pon, To+, paro, Xep+uona, Heeu., Hopuc, Xapu, Hvuuvc, A.ovc, Poeena, Xe.ea, Iopur, Ca.asap, Mupana, Maprvc, Keu, Uacun, Anee.una, Ko.un, O.ueep, Lef+ac, A.uca, un, Kopne.uvc, Epo., vene n p. Hone- 5 Ocnonnn npannna na rpancxpnnnnjara ce anaar no ,Hpanonnc na axeoncxnor nnreparypen jasnx'. Cxonje: Hpocnerno eno, 1986. C. 68-99. 84 xoram npeneynauxara rn aanrnpa crpancxnre nnna xon op]onomxnor cncre na axeoncxnor jasnx: Mpa:naa Mupa (xencxn po, ennna, onpeenena ]opa) (o anrn. Moaning Mvrtle). Hpesnnnara no nonexero cnyuan ce npeneynaar (na perxn ncxny- uonn, na npnep, Xaepu, Hoep, Pe.oe, Ho+qpu, a+o.op, Xorupr, Vquvq, ue). Bo cnncoxor nnerynaar npesnnnara na nenrpannnre nnxonn: Xaepu, Hoep, a+o.op, Pe.oe. Hpeneynauxara saxnyunna exa e neonxono a rn ocrann no opnrnnannara ]opa, nejxn nnnara na nenrpannnre xepon o yernnuxoro eno onuno ne ce npeneynaar, ryxy ce rpancxpnnpaar. Ocoena axryannocr ona na sa rexcror, cnope unn ornnn e cnnen nonynapen ]nn, xae mro nnnara na xeponre ce cpernynaar no opnrnnanen nn, n npenoor na nexon o nnn oxe a npensnnxyna emannna. Hnrepecen e cnyuajor co nero To+ Pe.oe (no cxnonor na nero e anrnncxnor xopen n cnonencxnor sopoopasynauxn ]opanr). One npe npeneynauor cron saaua a ce uyna nojonnara naepa na anropor: npn npeecrynanero na yxnnre no nero Tom Marvolo Riddle rpea a nsnese ]pasara ,I am Lord Joldemort', nero na To+ Pe.oe, co xoe roj ce napexyname orxaxo crana eocoapo Bo.e+op (cn. axe. To+ Pe.oe Bo.e+op; pyccx. To+ Hapeo.o Pe. .op Bo.an-e- Mop 6 ). Ocranarnre npesnnna B.Borecxa-Anuencxa rn npeneyna sa a rn nanpann nopasnpnnnn sa erero: 3+ufo.ur, Op.o.ae, Iaepanor, Houorocru, 3aevoenroecru, e.ooeopcra, Cnafocru, Cunurocru, pnur(o), Pacranancru, 3afa.uecru, vuanra, Ora.rocra, Cpue- rpuru, C+aroe, Bpu+vurocra, aoecru, vroea, peouanoe, Heen- roe, Joeanoecra, Jopanoecru, Ewocru, Seon:ecra, Kpe+enroecru, Coro- .oecra, Heenroe, Ewocru, aoecru, Bpu+vurocra, 3aevoenroecru, Houorocru, Mu.enroecru n p. Hpn roa ce xopncrar nexonxy naunnn na npeneynanero, ocnonnnre ce 1) xanxnpane (Iaepanor (Ravenclaw), Cpuerpuru (Lockharts)), 2) npexrno npeneynane (vuanra (Sprout), vroea (Pince), peouanoe (hood), Joeanoecra (Johnson), Jopanoecru (Jordan), Seon:ecra (Bell), Kpe+enroecru (Flint), Coro.oecra (Goshawk), To+eecru (Thomas), Malfov (Houorocru)), 3) xonrexcryanno npeneynane (3+ufo.ur (Slvtherin), 3afa.uecru (Snape), Ora.rocra (McGonagall), Heenroe (Creevev), e.ooeopcra (Granger), Cnafocru (heaslev), aoecru (Finch-Fletchlev)). Konrexcryannnor npeno onuno ce sacnonyna nps nexaxna xapaxrepncrnuna npra na nnxor, raxa crporara npo]ecopxa Munepea MarIonaea. nocrojano nocn ounna, nopan roa ce nnxa ,Ora.rocra' (o axe. ora.ru). Hpn xoncrpynpanero na npesnnnara na nnnara npeneynauxara paorn co sopoopasynauxnre oenn na axeoncxnor jasnx. Cnope 6 Pycxara ]opa na nero Voldemort npensnnxyna aconnjannn co nnxor o M. Bynraxon. 85 cnojara op]onomxa crpyxrypa axeoncxnre npesnnna ce cocrojar o ocnonara n onoacrnuxnor ]opanr. Tpanc]opnpajxn ro cncnonnoro concrneno ne, npeneynauor xopncrn een o sopoopasynauxnre oenn: 1) uncra ocnona; 2) ocnona onoacrnuxn ]opanr. Bo ynorara na ocnonara ce cnyxn peuncn cexaxno onmro ne, concrneno ne nnn nax oennre na cnoxennre soponn (Ewocru, To+eecru, Bpu+vurocra). Cnope namero ncnene, ne eme nory ycnemna ynorpeara na ]pexnenrnnre onoacrnuxn ]opanrn npn npeneynanero na nnnara, mro oneyna o enyno ,axeonnsnpane' na opnrnnanor. Ocoeno nenpnpono snyuar anrnncxnre nnna no xonnannja co axeoncxnre npesnnna (Xep+uona e.ooeopcra, Pon Cnafocru, Hu Jopanoecru n p.). Bo axeoncxara anrononnnja, rne ce uyncrnynaar xaxo napnapnsn xon ne ce no cornacnocr co axeoncxnre npesnnna. Kaxo mro oenexyna B. C.Bnnorpaon, ,snyunoro nocnpneane na crpancxnor ronop no cnecra na cnymarennre cosana cnoeopasen ]onercxn crepeornn o een nnn pyr crpancxn jasnx. Hpeneynauor, pexoncrpynpajxn ro cncnonnoro ne, ce paxonon o crepeornnor n rpannnjara no npenecynanero na napna- pnsnre' (Bnnorpaon 2006: 169). Hpn npeneynanero o crpancxn jasnx onuno ce onpaar raxnnre ]opanrn xonmro y oronapaar na o]ope- nnor snyuen crepeornn o jasnxor-opnrnnan n cnoconn ce a nanpanar nnna cnnunn co opnrnnannnre. Axo xon ocnonara na nero ce oana nexaxon ]opanr, roram roj, xaxo npannno, ce onpa noey aprn- nannnre, perxnre eneenrn. Hpeneynauor ce onyna a rn ypanorexn nere npornnpeunn renennnn: cncnonnoro ne ne rpea a ro ycornacyna no pacnpocrpanernre jasnunn oenn n ne rpea a ro osea o concrne- nnor onoacrnuxn cncre. unrarenor, o ena crpana, opa a ncnn exa e nosoxno nocroenero na raxnoro ne no jasnxor n, o pyra crpana, a uyncrnyna exa nero e ryo. Kaxo mro nn ce unnn, najycnemnn npenon na npesnnnara no rexcror ce: 3+ufo.ur, Op.o.ae, Iaepanor, xae mro ce uyna cncnara na nnarpemnara ]opa, a nnnnnor sopoopasynauxn oen o nexoj crenen norceryna na opnrnnannnor. Bo nennna onoacrnxonor na yernnuxoro eno osnonyna a ce uyna nannonanen xonopnr na opnrnnanor, a norpemnnre naunnn na npeneynane concrnenn nnna oneynaar o neronara sarya n ncxpnnoxonuynanero na npocropnara oprannsannja na yernnuxnor rexcr. 86 Hauopu 1. Rowling 3. K.: Harrv Potter and the chamber of secrets. London: Bloomsbury Publishing Plc, 1998. 2. Ponnnr . K.: Iappu Hoep u ana ro+naa / Hep. M. .Hnrnnnono. Mocxna: POCM3H, 2002. 3. Paynnnr H.: Xapu Hoep u Oafaa na afnue / Hpen. B. Borecxa- Anuencxa. Cxonje: Kynrypa, 2002. Huuepuuypu 1. http://en.wikipedia.org/wiki/HarryPotterintranslationseries 2. http://en.wikipedia.org/wiki/HarryPotterLexicon 3. http://en.wikipedia.org/wiki/ListofcharactersintheHarryPotter books 4. http://www.ssnmd.ru/hpfiles/index.html 5. Anrenona-auunona C., Hnxonona K.: ,Xapu Hop`. uensvpaa u oov:enueo o .uepavpa http://www.liternet.bg/ ~ 6. Eapxyapon A. C.: Bstr u epeeo. Mocxna, 1975. 7. Bnnorpaon B. C.: Hepeeo. Oouue u .ercu:ecrue eopoct. Mocxna, 2006. 8. Bnaxon C., mnopnn C.: Heepeeou+oe e epeeoe. Mocxna, 1980. 9. Bonxona O.: Iappu Hoep u.... Hotra aereano pearuuu // Hnreparypa, 2002.23-30nox., X 44. 10. euypona H. M.: O epeeoe crasor Koppo..a // K+pponn H. Annca n Crpane uyec n 3asepxanie. Mocxna, 1979. C. 315-336. 11. enxona A.: vu.ocoqcrue anu na Xapu Hop. Co]nx, 2002. 12. enxona A.: Xapu Hop, oocnen sa +e.u. (Bnpocnre saae M. Boaxon). // Kynrypa, p. 16, 15 ]enpyapn 2002 http://www.online.bg/kultura/myhtml/2214/poter.htm~ (15.10.2005). 87 13. nun1pona I.:Cee corono, eua! // Kynrypa, p. 6, 15 ]enpyapn 2002 http://www.online.bg/kultura/myhtml/2214/poterg.htm~ (15.10.2005). 14. Exo Y.: Bpeu .u Xapu Hop na espacnue? // Kynrypa, p. 5, 08 ]enpyapn 2002 http://www.online.bg/kultura/myhtml/2213/eko-poter.htm~ (15.10.2005). 15. Epuononnu . H.: H+ena cooceennte na ctre stroe u rv.tvp. 3ancrnonanne n nepeaua nen cocrnenntx c rouxn spennx nnnrnncrnxn n reopnn nepenoa. Mocxna, 2001. 16. Kacn+ H.: Hapo sa Iappu Hoepa // Hnocrpannax nnreparypa. Mocxna, 2001. X 5. C.252-261. 17. Aosoncxau O. A.: Hepeeo ecro .uepavpt u rv.tvpnt ronerc // uenonex. Hpnpoa. Omecrno. Axryaninte nponet 11, 27-30 exapx 2000 r. C.-Herepypr, 2000. C. 538-539. 18. C1enanon B. C.: Ce+uoura. Mocxna, 1971. 19. Cynepancxau A. B.: Bstroeo snar u u+ cooceennoe // Hponet xstxosnannx: oxnat, coomennx conercxnx yuentx na X Mexy- napono xonrpecce nnnrnncron. Mocxna, 1967. C. 153-154. 20. Bmxona E. A. Aaynen H.B.: H+ cooceennoe e ronerce qanacu:ecroeo pouseeenu // http://www.sf.boka.ru/vk/recen/ 1999/jushkovalabunetz.htm 21. Hcnon H.: O Poouna-Boouna o +a.tua Pvcce. // pyxa napo- on. 2004, X 12. Eueua Cueuaueuro AHHHHTE HMHHA BO OPHIHHAAOT H BO HPEBOOT Bo pe]eparon o xynryponomxa rnena rouxa n na ernoncnxo- nnnrnncrnuxn nnan namnor nnrepec xe ro xonnenrpnpae na ena rea cnpsana co rpancxpnnnnjara na axeoncxnre nnunn nnna npn npenoor na pycxn jasnx. Kaxo mro e nosnaro, nnunnre nnna npercranynaar oennn nonna- nncxn ennnnn xon cnyxar sa nenrn]nxannja na nnunocra, naar nanno- nanno-xynrypna ceanrnxa n copxar naxna nn]opannja sa noxannara n sa nannonannara npnnanocr na ojexror. Bo yernnuxnor rexcr nnunnre nnna ce janynaar xaxo apxepn xon cnonnsnpaar pyra xynrypa, na rexcror y anaar nannonanen xonopnr n xapaxrepnsnpaar xonxperno nnne. Bo npeneynauxara npaxrnxa onoacrnuxnre peannn (anrpononnn n rononnn) rnanno ce rpancxpnnpaar, naxo e nosoxen npeno no mnpoxa cncna (na npnep, axo ce paorn sa ceanrnuxn, snauencxn nnna n npexapn co nnarpemna ]opa n pyrn xynrypno oycnonenn cnyuan). Hpn npeneynanero na axeoncxnre nnunn nnna na pycxn jasnx nexe na onpeenena rpannnja n nocreneno e o]opena npeneynauxara nopa xoja nopasnpa nponepenn npeneynauxn pemennja n cncre- arnunocr. Ce nosajyna ]onercxara crpyxrypa na axeoncxoro ne co noom na coonernnre rpa]nuxn cpecrna na pycxnor jasnx. Maxeoncxnor n pycxnor ce cnonencxn, renercxn cponn jasnnn. Bnncxocra na namnre jasnnn no nsnecna epa ro onecnyna npeneynanero. Bnncxocra ce sae- nexyna ne cao no nexcnxara ryxy n no nnnara n no ]onercxnor cncre, co mro ce onosoxyna axcnanno a ce onnxn o opnrnnannara ]onercxa ]opa no npenonnor rexcr. Ha npnep, no panre na Iopan Cre]anoncxn xon ce npeneenn na pycxn jasnx (,Jane 3aporas' ,ne-anayr', ,nno eco' ,nxoe xco') nncxocra na jasnnnre n onmrnre xynrypnn rpannnn osnonynaar a ce rpancxpnnpaar n a ce sanasar cnennne nnna: u+upufa nnrpn, Ceeo Creno, Anpefa Anpe (,nxoe xco'); Jane ne, Bowun Boxnn, Bacra Bacxa (,ne-anayr'). 90 Meyroa, nps ocnona na rexcryanna n nexcnuxa anannsa oxee a corneae exa no ncropnjara na xnnxennnor npeno o axeoncxn na pycxn jasnx ce saenexyna een oenr nory naxen sa namara rea, a neno ce npojanyna ena npeneynauxa nopa n ce ]nxcnpaar pasnnunn npncrann xon rpancxpnnpanero na nexon axeoncxn nnunn nnna. Hame nepno xora cnope npeneynauxnre npnnnnnn axeoncxnre nnna n npesnnna ,ce cpnsnpaa', onocno axeoncxnre rnaconn ce npeanaa co pycxnre rpa]nuxn cpecrna, no no ananornja co cpncxnor ]ononomxn cncre. Ha npnep, axeoncxara rpa]ea r ce rpancxpn- npame xaxo cpncxara rpa]ea (pycxoro npnnnxno rnaconno cooner- crno e twt) |3enuyx, Hoxanonnu-Mnxanona, Knpmona, Mapxonnu 1986: 7|. Bo axeoncxnor nnreparypen jasnx ]oneara 'r` e ex cpenonenuen a]pnxar, ce onnxyna co snaunrenna crpyjnocr. Hsronopor na norceryna na cpncxara `, no xaj axeoncxara ` ]pnxannjara e nocnaa o cpncxara |Ycnxona 2003: 35|. Tpea a ce narnacn exa no npcxa co npaxrnunara rpancxpnnnnja na cpncxnre nnunn nnna no pycxnre npenon ncro raxa ce ncxaxynaa xpnrnuxn saenemxn n npenosn (Teopnennh Ieoprnennu nnn ixpixennu). Axo ce anannsnpa onaa cnryannja nenocno, ncnne exa no nepnoor na xon]nxannjara na axeoncxnor nnreparypen jasnx eme seeno npenn ncxycrnoro na cosananero na cpncxara asyxa, n ]onenre 'r` (axeoncxa) n '` (cpncxa) na nexoj naunn ce cornacynaar, no a ce sopyna sa nnnna nornonna ]onercxa cnnunocr e nexopexrno. Kora nnnara ce nsronapaar, raa pasnnxa narneno ce eoncrpnpa. Bro ce onecyna o npeneynanero na pycxn jasnx, cerae exa rpancxpnnnnjara na axeoncxnre nnna co rpa]eara ` ne oxe a ne anconyrna, ryxy cao enyna nnn ycnonna. Hpn npeneynanero na pycxn jasnx ce apa nnnarenen n najaexnaren, najcooneren npncran. Tpanc- xpnnnnjara rpea a npennyna yonocr na nsronopor, na exnnnannjara (npoena no naexn), na ynorpeara n na opasynanero na epnnarn, narosnyunocr, xaxo n axcnanno uynane na nenrnreror na nnunoro ne. Bo pycxnor npeno na nnecara ,Jane 3aporas' (paara e npeneena o T. Honona no 1982, nroporo nsanne e no 1987 ronna) nnunoro ne Ioprufa ce rpancxpnnpa xaxo wopwe, mro ncymnocr oneyna o ncxpnnena npercrana sa nannonanno-xynrypnara npnnanocr na nero sa pycxara cpenna: E.ae +u pufae.u, Copee cu +eanufa Hpe Iopruja na ro.ena (J3, c. 23) Hpuxoue pvst u cocevuru, a pe xopxe vaue na ro.envuru. (B, c. 30) 91 Cnnuen npncran eoncrpnpaar pycxnre npenon na pacxasnre o Xnnxo unnro (ce paorn sa snpxara pacxasn ,Hoxap'). Maxeoncxnre nnna n npesnnna na nnnara ce rpancxpnnpaar coonerno co ncrnre npnnnnnn: Kuua Iop:ecra Knma opuecxau` n Apo Hcau.oecru Apo Hcannoncxn` (onocno yxnnre r` n n` |x| ce rpancxpnnpaar enaxno) n p. |unnro 1973; npeno o J. Benjaena|. Ha ncr naunn e rpancxpnnpano npesnero na nosnarnor axeoncxn ncrpaxynau n npoyuynau o onacra na xnnxennara xonaparnnncrnxa M. Iypunnon. Cranyna sop sa npenoor na neronara xnnxenna xpnrnxa (,Pannn n namero noercxo npee') no sopnnxor co nacnon ,Crnapnocr. Yernocr. Tpannnn. Hnreparypno-yernnuxa xpnrnxa no Jyrocnannja' |mpunnon 1980; npeno o J. Benjaena| (mro nonpnpono n nno M. Irp:unoe co cao- rnacxara m` sa cexnynane, nanarannsannja). Ce pasnpa, onoj ]axr ne e cnyuajnocr n ce ojacnyna co mnpox cnexrap npnunnn. Hpe ce, nepojarno roj opasyna ocoenocrn na npncranor na npeneynaunre (Tarjana Honona n Jynnja Benjaena ce cpncxoxpoarncrn no opasonanne), onocno rpea a ce na npenn connjanno-ncropncxnor xonrexcr. Ocnen roa enenryanno roa ce nspasn xaxo pesynrar na onmroro nocnpneane na axeoncxnor jasnx n xynrypa, onro npee nxnyuenn no opnrara na jyrocnonencxnor jasnuen, nonnrnuxo-annncrparnnen n xynrypen npocrop. Bo nepnoor no Bropara cnercxa nojna no paxnre na ]eeparnnna Jyrocnannja ce o ]opnpanero na nesanncna n cynepena axeoncxa pxana Penynnxa Maxeonnja cpncxoxpnarcxnor jasnx yxnname connjanen n xynrypen npecrnx sa ronopnrennre na axeoncxnor jasnx. Bo 1944 ronna, xora ce ]opnpa axeoncxara pxannocr n axeoncxnor jasnx crana o]nnnjanen jasnx, npornacenara npanna pano- npannocr na jasnnnre no nnmojyrocnonencxara pxanna saennna no npaxrnxara ne snaueme ]ynxnnonanna panonpannocr. Kon]nxannjara n pasnojor na axeoncxnor nnreparypen (cranapen) jasnx, xaxo mro nexe pexone, nana roxy na ,jyrocnonencxnor nepno'. Bepojarno na nexoj naunn onne nanopemnojasnunn ]axrn ce npoexrnpaa n no c]epara na npenoor. Meyroa, no pyrnre npenon (o P. Ycnxona, E. Bepnxnnxona axeonncrn), no nayunnre rpyonn o A. Bemxen, cnennjanncr no axeoncxa nnreparypa n xonaparnnncrnxa n p.) npncycrnyna nonnaxna renennnja rpa]eara 'r` ce rpancxpnnpa xaxo 'r` (Ieopeu). Tpea a ce ncraxne exa nnunnre nnna axeoncxnor jasnuen xonexrnn (xaxo n pyrn cnonencxn napon) rn nacnenn o onmrocno- nencxara saennna. Horoa nopan nnnrnncrnuxn n nonjasnunn ]axropn no axeoncxnor anrpononnncxn cncre xaxo n no pycxnor ce cnyuynane pasnnunn npoenn. Cnoe nnnjanne nsnpmn xpncrnjancxara npanocnanna pennrnja. Hpnanero na xpncrnjancxara pennrnja no anxancxnor apean onee o nosajynane na xpncrnjancxnre nnna o necnonencxo norexno. Hero Ieopeu e rpuxo n snaun ,sejoenen, rnopen, cosanau'; pycxnre 92 epnnarn o nero ce Eeopu, Eeop, Rpu. Ocnen roa nero Ieopeu na npcxa co nosnaroro cnercxo cnxe sa cn. Iopn, neronara opa n noea na sejor (no nxonorpa]njara, yxonnnre crnxonn, npxonnnre xnnoronncn, ]onxnopor n p.). Onoj nnx e sacranen no axeoncxara napona rpannnja (no necnn, npnxasnn, nerenn n p.). O ena crpana cn. Iopn e cner nonn, cnon na cenocra n xpapocra, a o pyra crpana roj ce janyna xaxo noxponnren na croxara, noxponnren na onnnre, ,neecen xnyuap', xoj ja ornopa sejara, nymra poca n ox, ce rpnxn sa nnonocra na nnnnre |Bpaxnnoncxn 2000: 364-366|. Co nroporo snauene e cnpsan axeoncxnor napoen npasnnx Ivproeen (23.04./06.05), nosnar xaj npanocnannnre jyxnocnonencxn napon. Bo pycxara napona xynrypa onoj npasnnx ncro raxa e sacranen n ce nnxa eni cn. Ieoprnx, Rpien eni, Eropien eni. Bps ocnona na nsnoxenono oxee a pesnnpae exa rpancxpnn- nnjara na axeoncxnre nnna co rpa]eara r` (Ioprufa) xaxo r` (Ieoprn) npn npenoor na pycxn jasnx o ]onercxa, ernonomxa n ncropncxo-xynryponomxa rnena rouxa no najronea epa oronapa na pycxara ]opa na axeoncxoro nnuno ne n na axeoncxara rpa]ea nenocno. Hpnroa naxon npncran ana oxnocr a ce pasrpannuar xaj nnnara axeoncxnre yxnn u` n ` no nnnnoro pycxo ]onercxo snyuene n xnnxno-nncena ]opa. 93 Huuepuuypu 1. Bpannoncxn T.: Pe:nur na naponaa +uo.oeufa na Mare- onuue. Cxonje, 2000. 420 c. 2. 3enuyx B. H., Hoxanonnu-Mnxanona E., Knpmona M. H., Mapxo- nnu M.: V:eonur cepooxopeacroeo stra. M., 1986. 414 c. 3. Pe:nur na fvwnoc.oeencra +uo.oeufa / Hsop, nor. I. Crojxoncxa. Cxonje, 2004. 266 c. 4. Ycnxona P. H.: Ipa++aura +areoncroeo .uepavpnoeo stra. M., 2003. 376 c. 5. mpunnon M.: Pauun u coepe+enna +areoncra oosu // ecrnnreninocri: Hcxyccrno. Tpannnn. Hnreparypno-xyoxecrne- nnax xpnrnxa n CuPR. Hep. c axe. R. Benxeno / Cocr. n om. pe. H. M. Baranono, I. . Hninno, H. B. xonneno. M., 1980. C. 163169. 6. C1eqanoncxn I.: Jane 3apoeas. ueo +eco. Cxonje, 1981. 7. C1eqanoncxn I.: Bne-oa.a+v. Hep. c axe. T. Honono // paaryprnx Rrocnannn. M., 1982. C. 583622. 8. C1eqanoncxn I.: ,Ho.e na +ece` u pveue tect. Coopnur. / Hep. c axeoncx.; Cocrann. P. Ycnxono; Hpencn. H. Baranono. M., 1987. 200 c. 9. C1eqanoncxn I.: Bne-oa.a+v. Hep. c axe. T. Honono. M., 1987. C. 1863. 10. C1eqanoncxn I.: uroe +co. Hep. c axe. P. Ycnxono. M., 1987. C. 65122. 11. Hnnro .: Hacree.ufa. Hoea Hacree.ufa. B+voenuo vx / Hpnpe. Herap T. Bomxoncxn. Cxonje, 1992. 12. Hnnro .: Howap / Hep. c axe. R. Benxeno. Hpencn. Bn. Ornena. M., 1973. Ouea Hanruua HEKOH HPAKTHHHH ACHEKTH O HPEBOOT HA MAKEOHCKATA HOE3H3A HA PYCKH 3A3HK Hpeer na oero nsnarane ce nnnrnncrnuxnre remxornn npn npeneynane axeoncxa noesnja na pycxn jasnx nps arepnjanor na anronornjara ,Hoesnja na Maxeonnja' o ennnjara ,O nex o nex', nsaena no Mocxna. Bo onaa snpxa ce sacranenn rexcronn na axeoncxn jasnx n nnnnn npenon (npenenn) na pycxn mro nory ja onecnyna xonaparnnnara anannsa. Knnrana copxn 137 necnn o 45 axeoncxn noern n coonerno ncro ronxy npenon nanpanenn o 22 pycxn npeneynaun. Ona e najronea n najpenpesenrarnnna anronornja na conpeenara axeoncxa noesnja na pycxn jasnx. Kaxo mro e nosnaro, saaua na cexoj npeneynau e a nocrnrne axcnanna ]ynxnnonanna exnnnanenrnocr ey rexcror na npenoor n rexcror na opnrnnanor. Hoaajxn o roa mro pycxara npeneynauxa rpannnja npn npene- ynane na noesnja apa couynynane na copxnnara n na ]opara, na nnnnoro enncrno, xaxo n na pnrnxo-erpnuxnre, ]onercxnre n xono- snnncxnre oconnn na opnrnnanor, nnannpan a rn pasrnea rexcronnre o rne acnexrn. Meyroa, xora nounan a rn npoyuyna npenonre, c]arnn exa no rone poj cnyuan npeneynaunre enocranno ne ja pasnpaar copxnnara na rexcror n sapan roa noonmro ne oxe a crane sop sa anannsnpane na raxnnre npenon o rope cnonarara rnena rouxa. Cnope ene, npeneynauor npe a ce one yernnuxn a ro npeononnorn noercxnor rexcr na cnoj jasnx, opa a ja c]arn neronara copxnna, a pasepe sa mro ce paorn no necnara n mro n co xaxnn cpecrna caxa a nocrnrne anropor. Onnre na npeneynauor a ja npeae ,cnnxonnrocra' na noer- cxnor rexcr, xoj o nerona crpana enocranno ne e paspan nnn e c]aren enyno nnn norpemno, oneyna o ncxpnnynane na cncnara, o 96 narpynynane na pasnn oenn npasnn ]pasn, mro ounro ce rnea o ony naneennre npnepn. Ke npenna xon nnnno pasrneynane. ony no pexana. Iope no opanana, Osnnna noneno xojsnae xoj nex . Bnns no reuenim, Bnepx no ypane, Kro neaer, xoropt nex cryuar opyxn. (88) Hpeneynauor axeoncxnor sop ,noneno' (,none' co unencxara op]ea ,-no') ro npenee na pycxn xaxo ,nenennna', nejxn no pycxnor jasnx nocron sop-xoorpa] ,noneno'. O nncr ryryn Ornapajre ropunnn xonen H co nrna nanesere n ro rpoor Or nncra raaxa Oropnnre ropixn xonen Ocrpne pacnnmnre ne ornny (154) Onoj npnep ounro ja nornpyna ncnara exa uecro narn rpemxnre npn npeneynane ce npensnnxann o nncxocra na nara jasnxa. Bo cnyuajon npeneynauor cnrypno noncnnn exa sopor ,xonen' na ncro snauene co pycxnor sop ,xonen' ( na axeoncxn ,xpaj') naecro ,nnri, nnrxa' n ypn ne opnan nnnanne exa no necnara ce ynorpeenn soponnre ,nrna', ,ornapajre', ,nanesere'. n y ja npsyna (na xonor) cnojara npna manja oxony npa1o1. H npnnxsana (xonx) cnoe uepno manim Oxono nopo1. (176) 3opor ,npar' e nseman co sopor ,npara', saroa no npenoor naecro ,mex' nae ,nopora'. 3opor ,oxony' e npeneen ,oxono' (,o') naecro ,noxpyr'. 3annnaar nerponn 1pyn tonte rpyt santnamr (94) 97 ,Tpya' no axeoncxnor jasnx osnauyna ,ysnuxn nncrpyenr'. Hpeneynauor na cnoja nnnnnjarnna xon nenxara ,rpya' ja oae npnanxara ,tonax'. Meyroa no axeoncxnor jasnx sa onoj non nocron noceen sop ,ouax'. .consa cy cao n sennna nc1nna1a. n rnasax y npanm cxopnax cnesa (46) Bo opnrnnanor e ynorpeena npnanxara ,ncrnnara' o rnaronor ,ncrnne' (na pycxn ocrtri, ocrtnyri) xoja npeneynauor ja nseman co pycxara nenxa ,ncrnna' (na axeoncxn nncrnna), npn mro naray no necnara ce ynorpeyna n sopor ,nncrnna' npeneen na pycxn ncro xaxo ,ncrnna'. a ene nax cn n ryxa xaxo cryen xnaenen xaxo cnexa xanauxa n rpenn a rt nce panno co nom xax nexno xonoen xax xpmmxa n rpane (48) Bo necnara xoja ce nnxa ,3op' noeror cnnxonnro ro cnopeyna ,sopor' co ,cryen xnaenen' n co ,cnexa xanauxa'. A no npenoor naecro rne yann axeoncxn era]opn xon n rpeano a nar npeneenn xaxo, nanpnep, ,cryent ponnx' n a peuee ,cnexax poca' unrae ,xonoen' n ,xptmxa n rpane'. Cnrypno npeneynauor pemnn exa ,xanauxa' e nnnyrnn o nenxara ,xanax' co cy]nxcor -uxa, eyroa roa e nenxa or rnaronor ,ce xane'. co ona opyxje o xpnnn ncxonano ocrpt euo, ns xpnxon ntxonannt (198) Bo pycxnor jasnx xaxo n no axeoncxnor nocron sopor ,xpnna' co nornonno ncro snauene arepnjan o xoj no crapo npee ce onname xpnuno xeneso nnn uennx. Bepojarno npeneynauor npernocrannn exa ,xpnnn' e noxnna o sopor ,xpnx' es orne na roa mro roj sop na noxnna ,xpnxonn', a ne ,xpnnn'. Mnory uecro rpemxnre nponsnerynaar o nennnarenen, nonpmen onoc na npeneynauor xon rexcror na opnrnnanor. 98 Bo opnrnnanor unrae ,uopnn jara', no npenoor ,uopcxne cran' (,opcxn jara'), (286); naray: ,ynpa no npasnnnn, nparn sarnopenn', no npenoor ,yapxmci n npasnnxn' (,ce ynpa no npasnnnn'), (198); no opnrnnanor ,nesauennnno orcycrno', no npenoor ,nesaue1noe . orcyrcrnne' (,nesaenexnnno orcycrno'), (286); no opnrnnanor ,3enara uopa ce npaxa no cnoero ope', no npenoor ,Mopu sente n cnoe nosnpamamrcx ope' (,Mopnnara senn ce npaxaar no cnoero ope') (284). Hpncrnraar 1poun npncrnraar yopennre xonn na npocropor Bsptnamrcx rpoum ycrante xonn npocropa (72) Hpeneynauor npnanxara no noxnncxa ]opa ,rpon' (,xpote') ja nseman co pycxnor sop ,rpot' (,rpexn'), n sa a na ape nexoja cncna, ymre ro oan rnaronor ,nsptnamrcx' (,excnnonpaar'). Mncna exa o nennnanne ce npensnnxann n rpemxnre o rnnor: Haecro ,nnnnnjannja' no npenoor unrae ,nnnnna1nna' (,nnn- nnjarnna'), (266); naecro ,1eneonornja' ,1eonornu' (,reonornja') (294). uecro narn cocea neonpanano no pycxnor npeno ce ynorpeynaar soponnre co ncro nexcnuxo snauene, xon eyroa no conpeennor pycxn jasnx ce nocnpneaar xaxo sacrapenn nnn o nncox crnn. Ha npnep: ,oun' ,Oun xpena' (196) ,Oun nonnam' naecro neapxnpano ,rnasa nonnam' (xoj cera sa cee xe xaxe oun nonnam?!), nnn: ,yc1a co jasnx na naja' (330) npeneeno e xaxo ,yc1a c xstxo paxona', xora, no oe ncnene, noopo n nno a ce npenee xaxo ,nacri paxona' (,ycra, uenycr'). uecro axeoncxnor sop ,ua' na pycxn ce npeneyna xaxo ,uy' naecro ,yxunna' (276). Hnrepecno e exa na n cnpornnen npnep xora axeoncxnor sop o nncox crnn ce npeneyna na pycxn xaxo neapxnpan: Bonre ce ornopnja nepn1e ce sarnopnja 99 Bot ornopnnnci nepn sarnopnnnci (144) Bo axeoncxnor jasnx sopor ,nepn' ce ynorpeyna no xonrexcror ,napcxn nepn', mro snaun exa na pycxn roj n rpeano a ne npeneen xaxo ,npara', a ne ,nepn'. Ke nanea ymre een nnrepecen npnep: Bo axeoncxara necna cranyna sop sa noxno oapnpane. Bo opnrnnanor unrae: Orpoen nncox ro nponnxyna (rpaor) co cnoero ocnno Toj orpoen nncox e snyx o annonn-oapepn n o excnnonpane na on. Bo npenoor na pycxn nae: Xano cnon nce nponnstnaer nncx eccnnix (130) Bo pycxnor jasnx ,nncx' e cna snyx, a ryxa ce paorn sa ,pen, rpoxor' (,yuana', ,rpex'). Hsrnea npeneynauor ce ocernn exa nemro ne e no pe no neronnor npenen, na saroa ja ncnymrnn onpeenara ,orpoen'. Haray xaj anropor: Kyxnre naar oun o nynno n o qocqop. Ha pycxn: Inasa oon qapqoponme xnamr nsopt (,Ounre na xyxnre ]pnaar nopnenancxn nornen'). Bo onaa necna erero pasyeno no noxno oapnpane caxa a ce cxpne o onacnocra n a ne ,nonnornanen (`rononacrnx), penrnn, pna. epnon', a na pycxn unrae ,O ecnn t crari unororononmu.' ,a ne co nory rnann'. Toa ocaeno ecro xaxo COEATA na Ban Ior 3ro onnoxoe ecro xax xonara Ban Iora (48) Bo opnrnnanor sopor ,COBATA' e nannman co ronen yxnn n na unencxa op]ea. Bo npenoor co onunn ann yxnn, eyroa ryxa cranyna sop sa cocea onpeenena coa. Hpernocranyna, sa nosnarara cnnxa ,Coa na Ban Ior no Ap'. 100 Mey crpannnnre na Ononn1e yxonnxn Ha crpannnax yxonnx nonemnx (294) Cnope ene, ryxa sopor ,Ononnre', nannman co ronea yxna, e nocecnnna npnanxa o npesnero na noeror On, xoj, nare xe oenexa, crana onrnnx na narpaara ,3naren nenen' na Crpymxnre neuepn na noesnjara no 1971 ronna. Haray no necnara: enanxonnuno a ne norcern na Ho1nconn n Eypn Menanxonnuno nanonnax ypn n yparanm (296) Hsrnea cranyna sop sa ,Sturm und Drang', mro na pycxn rpan- nnonanno ce npeneyna xaxo ,Bypx n narncx'. Honexoram npeneynaunre ncnymraar soponn, xon ce nory sna- uajnn. a peuee, no necnara ,Ha uaj no Asnja' anropor ce rpyn a ja npenece aroc]epara na asncxo orarcrno, mapara na onre: rypannre o xannxo, acara o Epene, cnnnara o Bypca Apnanononicxn cnren, menx ns Bypct (276) Bo npenoor ,acara' n ,cnnnara' ce cnonarn, a ,rypannre' ne ce, ne sna somro. Peuennnara ,np apax ua' o yxannre (een uaj, ona), xoja e xnyuna no necnara, ncro raxa e ncnymrena. Ke pasrneae ymre een npnep. Hecnara ,Ornor ne snae nenenra ne snae' na nonacnon ,Honnaxara na jarnenapor'. Honacnonor nnxaxo ne e npeneen n o raa npnunna noonmro ne e jacno o une ne ce sopyna. Inannnre nnxonn no necnara ce ,oranor' n ,nenenra'. Tne ey cee naar pasnn onocn xaxo nye (,rne ce no npenncxa') n saroa snauajno e mro sopor ,nenen' ryxa e ynorpeen naepno no xencxn po apxnpano nenenra. Bo pycxnor npeno nnxonnre ce ,oroni' n ,nenen', a n rpeano ,oroni' n a peuee ,sona' sa a nar couynann rne onocn ey ,oranor' n ,nenenra'. Ha nory rpemxn npensnnxann o roa mro no axeoncxnor jasnx, sa pasnnxa o pycxnor, nea exnnnannja. 3aroa, npeneynaunre rpea co noroneo nnnanne a rn npoyuynaar cnnraxcnuxnre onocn no peue- nnnara. 101 Ke ro nanea cnennon npnep: no necnara cranyna sop sa yann- nara nanop, cosaena o npnpoara, xoja anropor caxa a ja npenece no coara n a ja saxaun xaxo cnnxa, a y ne npe oun nocrojano. raa yannna n coa uopa a ne yxpaena Bo npenoor na pycxn unrae: +ra xpacora ns xonart nce-raxn ye1 yxpaena (,raa yannna o coara cenax xe ne yxpaena') (136) Peuennnara on cocea cnpornnno snauene. Haray no opnrnnanor: nncrnnara ne e a n ce nepyna Bo npenoor: ncrnna na ne nepnr (264) (,nncrnnara na ne nn nepyna') naecro ,nenisx nepnri ncrnne'. 3nauenero e cocea pyro. .sa a ce xpc1a1 n noxpc1ynaa1 co axnex no pacnernero. .urot xpec1n1ncu n npnnu1n xpemenne nonenye na pacnxrnn. (174) 3oponnre ,(no)xpecrnricx' n ,npnnxri xpemenne' naar ncro snauene ,ce (no)xpcrn', raxa mro nropnor npeoen rnaron ,xpcrn' noonmro ne e npeneen, eyroa roj e nory snauaen no necnara. ...Tarxo oj, auna ymo! ...Oren, nsyunnaci yma! (112) Hpeneynauor ne ja pacnosnan noxarnnnara ]opa n saroa no rexcror na pycxn ne e pasnpnnno unja yma e nsauena. Honexoram ene noonmro ne n e jacno (a npernocranyna, n na pycxnre unrarenn) o xoja nornxa noaaar npeneynaunre. Ke nanea cao na npnepa: Bo opnrnnanor unrae: .puxn o xon nonayna xococor Bo npenoor: opmnnt oonoxr nnno (328) (,puxnre xe ro nonaar nnnero') Hnn: spna . n no pasn1e n no conor .'prar sepna . no cne n n uopmnnax . npopacramr (160) (,spna no conor n no puxnre .'prar') naecro ,n oposax' H nocnennor npnep: Knoaxa na . epernnn m1o Enpona rn nann n racne no cnon1e xnan 3ro cxonnme . epernxon u1o Enpona nn1ae1 no nopax cnonx racn1 (288) (,Knoaxa na epernnn mro Enpona rn xpann no nopnmrara cnon rn racn') Bro caxan a xaxe npeneynauor sa ene e sararxa. Hare xe oenexa exa axeoncxara noesnja, sa pasnnxa o conpeenara noesnja na pyrn sejn, no ronea epa ja couynana jacnocra n ne npn]axa nemrauxo ,saarnynane' na cncnara. Ha ymre nory npnepn, nnrepecnn sa pasrneynane, eyroa co orne na npeero rpea a sanpma. Ha xpajor ymre enam caxa a narnaca exa cnre npnepn rn naneon noaajxn o noronopxara ,na omnxax yuarcx', ,na rpemxnre ce yune sa a ne rn nonropne', co enncrnena nen no nnnna npeneynaunre a ne npanar cnnunn nponycrn. Maxeoncxara noesnja e nnrepecna n orara n rpea na ocrojno nnno a n ne npesenrnpana na pycxnre unrarenn. O cnoe ncxycrno opo sna exa npeneynanero, noceno na noesnja, e remxa, eyroa nory sannnnna paora. 102 Muueua Huurpuuoea HPOEAEMH HA HPEBOOT MEIY HEHKHOT H MAKEOHCKHOT 3A3HK Kaxo nacrannnx no axeoncxn jasnx no uemxa n no uemxn jasnx no Maxeonnja, n xaxo npeneynau ey nara jasnxa uecro narn cy ce cpexanana co pasnnuen nn nponen no npcxa co npeneynanero. Bn caxana ryxa a ce sannana npe c co nponen na npenoor o c1pyx1ypno- rpaua1nuxn acnex1. Een o nsnopnre na nponenre npn npeneynanero o axeoncxn na uemxn n oparno e pasnnunara jasnuna crpyxrypa na nara jasnxa. Hoxpaj pasnnxnre na nexcnuxo nnno npeneynauor opa a ce cnaje n co pasnnu- nnor jasnuen cocran mro ce ann]ecrnpa na rpaarnuxo (op]ocnn- raxcnuxo) nnno. Ce pasnpa, co pyrn remxornn no npeneynanero ce cpexanaar cryenrn xon onpna nounynaar a ro yuar jasnxor, a pyrn opaar a rn pemanaar nexe ncxycnn npeneynaun. Kaxo npno n caxana a norcera na nexon crpyxrypnn remxornn o noeneenrapno nnno, co xon ce cpexana no rexor na paorara co axe- oncxnre cryenrn npn npeneynane na rexcr o axeoncxn na uemxn. Benam no nouernara ]asa na oyxara ce noxaxyna npone co npeneynanero na r.n. axeoncxn nua-xonc1pyxnnn, r.e. na peuennnn co rnaronor u+a no esnnuna ]opa co ersncrennnjanno snauene: Ha +acaa u+a rnuea. Bo Hpaea u+a +noev upreu. Besnnunn xoncrpyxnnn co rnaronor u+a co raxnoro ersncrennnjanno snauene no uemxnor jasnx noonmro ne nocrojar n rpea a ce xopncrn rnaronor je (byt), nnn nexoj pyr: Na stole fe (lei) kniha. JPra:e fe (se nacha:i) mnoho kostelu. Maxeoncxnre cryenrn, n roa sa xan ne cao rne o npna ronna, naar uecro renennnja sa yxnanen npeno: *J Pra:e ma mnoho kostelu, mro e anconyrno ncxnyueno. Meyroa rnaronor mit no nexon cnyuan oxe a ce xopncrn, no rpea a ne no nnuna ]opa: Praha ma mnoho kostelu. Kaj uemxnre cryenrn xora npeneynaar o axeoncxn onoj npone ne nocron, nejxn n noara nnnnoro jasnuno uyncrno, no npn npene- 104 ynanero no oparen npanen, r.e. o uemxn na axeoncxn, n rne nonexoram nenpannnno ro xopncrar rnaronor cv+, onocno e. pyr npone ncro xaj axeoncxnre cryenrn no axrnnen npeno o axeoncxn na uemxn ce esnnunn1e xonc1pyxnnn o rnnor +u ce fae, +u ce cue, +u ce ue raqe nrn. Bo uemxnor jasnx nax raxon rnn xoncrpyx- nnn ne nocron, ryxy rpea a ce npenee co: chce se mi fist, chce se mi spat, nnn mam chut na kafe. Crpyxrypno necoonercrno ey nara jasnxa npercranyna n xa1ero- pnja1a npeonoc1 (rpansnrnnnocr) xaj rnaronnre. Bo axeoncxnor jasnx e nory norone pojor na rnaronnre co npexren ojexr no cnopea co uemxnor. In na npenn xoncrpyxnnnre o rnnor: eo paca eeo, eu cenae+e eocue, .oeeuo eo v+pe safaro, fa .eena eeofraa n p. Inaronnre ynorpeenn no onne xoncrpyxnnn ce npnapno no cnonencxnre jasnnn nenpeonn, no no axeoncxnor cranynaar cexynapno npeonn no nnnjanne na pyrn npeonn rnaronn co nnn nncxn no snauene (eo eocuv- eaa eeo, .oeeuo eo vea safaro un.). Bo uemxnor jasnx ne oxe a ce oae npexren ojexr na nenpeonn rnaronn n rpea a ce xopncrn pyr rnn xoncrpyxnnja nnn pyr rnaron. Kareropnja nponearnuna sa npeno n no nara npanna e xa1ero- pnja1a npexaanoc1. Bnejxn no uemxnor jasnx onaa xareropnja noonmro ne nocron, npn npeneynanero o axeoncxn na uemxn ne oxe a ce nspasyna co rpaarnuxn cpecrna n raxa nnn ne ce nspasyna noonmro, nnn opa a ce nspasyna co nexon nexcnuxn cpecrna, najuecro co uecrnuxara prv. (C.vunae era Hae.e sa+una. sa Honon. Slvsel fsem, e Pavel (prv) odfel do Londvna., Vouenuo ce saranvea. era re eo ea ooeuneuo. Zabitv prv vvhrooval, e :bife obvinneho., Ho.uu:apo XV re eu epae. nesaroncru oouenue apu. Politik XY prv vrati ne:akonn :iskane peni:e. ) Bo axeoncxnor jasnx na oxnocr co npexaxana ]opa a ce nspasn cnnna neonepa xon copxnnara na peuennnara. Ce rnea exa roa nory uecro ro xopncrn jasnxor na neuaror. uemxnor jasnx nea oxnocr ronxy eneranrno co uncro rpaarnuxn cpecrna a nspasn neonepa, ryxy nax opa a ja ynorpen uecrnuxara prv, nnn nexoe pyro nexcnuxo cpecrno. Orcyrcrnoro na npexaxanocr no uemxnor jasnx npercranyna npone n npn npeneynanero o uemxn na axeoncxn. uecnre naar uecro renennnja no axeoncxnor a ro xopncrar nnnxarnnor npn onnmynane na oana nnarn nacrann na xon npocro ne oxene a nar cneonn. Hanp. Cvril a Metodf prisli na Jelkou Moravu roku 863. *Kupu. u Meouf cuenaa eo Be.ura Mopaeufa eo ero na 863 e. (naecro cuena.e). Ha nnno na npeneynane na uemxnre cryenrn o uemxn na axe- oncxn uecr npone npercranynaar uaxeoncxn1e npeunna, ocoeno nnarnre. uecnre najxn no cnojor jasnx cao eno nnaro npee xoe 105 ]opanno oronapa na axeoncxnor nep]exr, onocno nnaro neonpe- eneno co n-]opa, naar renennnja xon nouecro xopncrene na axe- oncxoro nnaro neonpeeneno mro no cncna oronapa na uemxoro nnaro nory perxo. (Jcera fsem potkal Pavla. *B:epa cv+ eo cpena. Hae.e. naecro aopncror eo cpenae). Kareropnja noceno remxa sa npeno o uemxn na axeoncxn sa uemxn poen ronopnren e xareropnjara onpeenenoc1. Heajxn no uemxnor naxna xareropnja, uecnre naar ronen nponen co neronara npannnna ynorpea no axeoncxnor. Ho n sa ncxycen npeneynau n poen axeoncxn ronopnren uncro o crpyxrypna rnena rouxa unenor npercranyna npone npn npeneynanero o uemxn na axeoncxn. Kaxo npnep nexa nn nocnyxn een uemxn nnn no xoj ce xopncrn nrpa na soponn na ocnona na nojnara ceanrnxa na sopor kren (1. pen, 2. ocap pupvwnur). Prifde manelskv par do restaurace. Pristoupi k nim cisnik a pta se damv, co si da. ,Jeden parek,` poruci si ena. ,A kren?` chce fest vdt cisnik. ,Kren si da takv parek.` Ocnen roa exa nnnor ne oxe a ce npenee o uncro nexcnuxn npnunnn, na n crpyxrypna npeuxa sa neronnor npeno. uncro reopercxn a npernocranne exa n ro npenene nnnor ncro co sopor ,pen`. Copvsu oaraa eo pecopan. Ke.nepo fa pauvea a+aa uo re napa:a. ,Ena eupu.a` napa:vea wenaa. ,A peu? A peuou?` cara vue a snae re.nepo. ,Peuou re se+e uco ena eupu.a.` oexa no uemxnor jasnx neajxn ja xareropnjara onpeenenocr, xennepor xe npamyna na ncr naunn n sa pen n sa pupvwnur, na axe- oncxn axo npamyna sa pen, xoncrpyxnnjara xe ne es unen, a axo npamyna sa pupvwnuro, opa a ynorpen unen, mro npercranyna ononnnrenen npone npn npeneynanero na naxnn nrpn co soponn. Toa eme cao ena ana nnycrpannja xonxy nory nponen oxe a nosnnxnar nopan xareropnjara onpeenenocr npn npeneynanero ey uemxnor n axeoncxnor jasnx. uemxnor xaxo rnnonomxn ]nexrnnen rnn jasnx na nory noronen uonoc1n sa epnnannja na nonn soponn no cnopea co axeoncxnor. Co oanane nperexno na cy]nxcn, no n na nexon npe]nxcn e cnocoen a opasyna nena penna nsneenn soponn co on]nnnpana eonnonanna 106 copxnna. a seee sa npnep epnnannn o npnanxnre he:kv ( voae). he:ounkv he:ouckv he:oulinkv prehe:kv, . nnn malv (+a.). malinkv malickv malinkatv malilinkv malilinkatv, . Kora raxna penna npnanxn naepno e ynorpeena no uemxn yernnuxn rexcr, roram coonernnor npeno na axeoncxn es ryene na eonnonannoro nosejcrno na rexcror cranyna cepnosen npone. Cy]nxcannara epnnannja n opasynane nenn pennn xaj pasnnunnre npnanxn nepojarno na npcxa co nocnnnara renennnja xon en- nyrnnnsannja no uemxnor no cnopea co axeoncxnor jasnx. Hpn roa, xora ce opasynaar ennyrnnnn nenxn, no uemxnor najuecro ce uyna poor na ocnonnara nenxa. Hanp.: :ub :oubek :oubecek, dub doubek doubecek, dum domek domecek, obra: obra:ek obra:ecek, prst prstik prsticek, papir papirek papirecek, hlava hlavinka hlavicka, trava travicka, kniha knika kniecka, noha noka noicka, ruka rucka rucicka, celo cilko celicko, msto mstecko, divadlo divadelko. Hpn npeneynanero na axeoncxn npeneynauor opa a ro pemana nponeor xaxo a ro sauyna crenenor na ennyrnnnsannja, a ncro raxa n poor na nenxara, samro xaj axeoncxnre ennyrnnn uecro oaa o nerona npoena. Hocounn nexon o nponenre npn npeneynanero o uemxn na axeoncxn n oparno rnanno o crpyxrypno-rpaarnuxn acnexr. Tne ce cao an en o nenoxynnnre nponen co xon opa a ce cooun no cnojara paora een npeneynau. Ho neno pemananero na nponenre e najro- nenor npensnnx sa npeneynauor n y ja npann neronara paora ronxy nnrepecna. 107 Huuepuuypu 1. Apcona-Hnxonn, A.: Hpeeeveane. Teopufa u parura. Cxonje, 1999. 2. Mnxajnoncxn, .: Ho Baeu.on. 3aa:aa na peeevea:o. Cxonje, 2006. 3. Cnnnonnh, M.: Opueuna. u peeo. Veo v ucopufv u eopufv peeohena. Beorpa, 1979. 4. Lev, 3.: Umni prekladu. Praha, 1978. Au Homocuu HPOLEMH HA HPEBOOT MEIY ALAHCKHOT H MAKEOHCKHOT 1A3HK Heneynane1o xaxo 1noenxn nnn o1cexoiam :a:exao :nana|no xec1o no xy1ya1a n onm1ec1no1o. Ha 1eoe1cxn nan e :nana|na ooia1a1a n1ea1ya o 19 n 2O nex xo|am1o nnnaa na xoxnaa1nnno1o n xon1ac1nnno1o n:ynynane na a:nn |a:nnn n n1ea1yn. Co|anenn ce n ce oo|anynaa1 xnoiyoo|nn c1a1nn, c1ynn, xonoiaqnn n xnnin no xon neneynane1o ce a:ieyna o a:nn acnex1n, a nooexn1e non:ann co onaa c1aa e|noc1 no ooac1a na nonenxa1a xy1ya n nnnnn:ann|a ce noynynaa1 o 1eoncxo n nax1nnno ienm1e. Hamno1 nnoi ne1c1anyna nen:nnx :a naynno noynynane o c1ana na nninnc1n1e (n ne caxo na nninnc1n1e) no ncxa co nene- ynanxa1a e|noc1 xaxo 1noenxn nnn, a noceono :a nooexn1e nn nenoo1 xon ce |anynaa1 xey aoancxno1 n xaxeoncxno1 |a:nx n ooa1no. Hne xe ce :anxe na cenn1e namana: 1. Yno1eoynane1o na xaxnann1e :ooonn no aoancxno1 |a:nx, xon nn neneynane1o no xac-xenyxn1e ce |anynaa1 no oioxen oo| 2. Dn|anne1o na xac-xenyxn1e nn neneynane1o na |a:nnnn1e n excnnxn1e cec1na o aoancxn na xaxeoncxn |a:nx n ooa1no. 3. Hannno1 na oioxen oo| :aexxn, nnoxn (nn1enannonan:xn nn enonen:xn) n qa:eoomxn n:a:n o 1yo no1exo :ac1anenn no na1a |a:nxa. Hc1o 1axa, xe naiacnxe exa 1yo1 nexa ne1en:nn a nanann 1exena nninnc1nnxa anan:a, ocooeno no ooac1a na xon1ac1nnna1a anan:a na na1a |a:nxa. 3a a:nxa o 1oa, one xe ce oonexe a yxaexe na oenn coc1o|on nn neneynane1o o aoancxn na xaxeoncxn |a:nx n ooa1no no xac-xenyxn1e na aoancxn |a:nx no Penyonxa Maxeonn|a. Hexy ono| 1y xe ce oonexe a in oonnxe nnnnn1e cexan1nnxn onxn n a onecexe xonn on1nxann emenn|a :a nannno1o nene- ynane o aoancxn na xaxeoncxn |a:nx n ooa1no. 110 Kaxo m1o e no:na1o, no none1oxo1 cec1na1a :a |anno nnqo- xnane, cnncann|a1a, yneonnnn1e n yin1e n:ann|a na aoancxn |a:nx no P. Maxeonn|a ce yno1eoynaa :a mnene n :a ycno|ynane na c1an- ano|a:nnna1a noxa xa| nac. Cec1na1a :a xaconna xoxynnxann|a n xenyxn1e ne1c1anynaa1 1nonna na mnoxn1e naonn xacn no xon coaoo1ynaa1 noqnn o a:nn ooac1n n noqecnn, nannnnn, exono- xnc1n, exan, nyonnnc1n, n1ea1n n c. !oex e o onne noqnn xa| nac co ceno n nncoxo ooa:onanne ce c1exnae na xaxeoncxn nn na cncxn nn xna1cxn |a:nx, 1axa m1o no nnmana1a en yno1eoynaa1 excnnxn n|aex1n:xn, oxann qoxn n cnn1axcnnxn xonc1yxnnn na cnoxena1n1e |a:nnn. Hoxa| onncnnnn1e xon nnmynaa1 na xaxeoncxn |a:nx, xaxo n:no :a nnqoxnane na xaxeoncxa1a |annoc1 no Penyonxa Maxeonn|a :a nac1ann1e no :ex|a1a n no cne1o1, xac-xenyxn1e (eex1oncxn1e n nena1enn1e) no ioexa xea ce cya1 co a:nn nnqoxannn o aien- nnn1e; A1A (Aoancxa 1eeiaqcxa aiennn|a), P1D Aoann|a, Aca1, 1D !a xaxo n nennno1 nena1 na aoancxn |a:nx: 4axa, 4ax1n, a|x n ., m1o :nann een e na nec1n1e n yin1e nnqoxannn no cec1na1a :a |anno nnqoxnane na xaxeoncxn |a:nx ce neneynaa1 o aoancxn |a:nx. H noxa| oncxn1e |a:nnnn ncxn n xon1ax1n xae m1o |a:nnna1a n excnnxa1a nn1eqeennn|a oaa o non n:a: no xaxeoncxno1 n no aoancxno1 |a:nx, xaxo oaxancxn |a:nnn, cenax no nnnna1a iaxa1nnxa n cnn1axcnnxa c1yx1ya noc1o|a1 on1nn a:nxn, xon, nonexoiam, nenoo1 o enno1 |a:nx na yino1 n ooa1no io nana1 nannc1nna nooexa1nnen. !en naxon nooex ce |anyna xoia no nn|anne na xaxeoncxno1 |a:nx nec1o ce yno1eoyna iaiocxa nxenxa no aoancxno1 |a:nx, xo|a e xaax1enc1nnna n :a yin1e |ynoconencxn |a:nnn, na nnxe, cn.: Duhen t bhen prpfeksfe pr gjetjen e zgfidhfeve t refa., pr ruaftfen dhe pr mbroftfen e standardit dhe pr ruaftfen e nf strukture ekono- mike.Cnne xonc1yxnnn xon ce nenannno yno1eoenn no aoancxno1 |a:nx, 1eoa a ce :axena1 co nannnn1e iaiocxn qoxn n xonc1yx- nnn: Duhet t bhen prpfekfe pr t gjetur zgfidhfe t refa nn co xonyx1nn t gfenden.xey1oa, nnxaxo:.pr gfetfen, pr ti ruaftur dhe pr ti mbroftur obfektet e rndsishme..., pr ti kryer detyrat e parashtruara (a ne:. pr kryerfen) pr t mbroftur standardin dhe pr t ruaftur nf struktur ekonomike, a ne: .pr mbroftfen dhe pr ruaftfen n . Cnnen nooex ce |anyna n xoia noiemno ce yno1eoynaa1 n nenynann1e nnanxn o 1nno1: i mundshm (ocu), i ardhshm (uocu) n ., na nnxe, cn.: Si kandidat i mundshm pr kryetar u propozua.(Kato ocu tauouoa aa pcccoacn 6cuc pconocu.). Cnaa xonc1yxnn|a na aoancxn |a:nx on 1eoao a iacn: kryetar u propozua a ne: kandidat i mundshm pr kryetar. m1o na xaxeoncxn |a:nx cocexa e nannno yno1eoena. 111 Do |a:nxo1 na cec1na1a :a |anno nnqoxnane nec1o cexanaxe n:a:n n cnn1axcnnxn xonc1yxnnn xon ne caxo m1o ne ce no yxo1 na |a:nxo1 n omo :nyna1 1yxy nonexoiam ce n ne|acnn, xonqy:nn n c., m1o :nann ne ce c1anan:nann, noxnann. He ce ononn caxo nano- nncnn1e n iaxa1nnxn1e nanna n nonncn 1yxy n n:ooo1 na aexna1- nn1e :ooonn n n:a:n n 1oa xaxo no oninnann1e 1yonn 1axa n no nenon1e. Mey1oa, n noxa| xnoiy1e nanon n ycnon :a nnc1 c1ana- en |a:nx, no xac-xenyxn1e na xaxeoncxn |a:nx ce oc1a nec1n qa:e- oomxn1e n:a:n, xaxn1e n no:a|xenn1e cnn1axcnnxn xonc1yxnnn. Hamane1o :a nannna1a yno1eoa na aoancxno1 n na xaxe- oncxno1 |a:nx no |anno1o onm1ene e noc1o|ano ax1yena 1exa. Do |a:nxo1 na cec1na1a :a |anno nnqoxnane xa| nac no nn|anne na aoancxno1 |a:nx, nexon iaion ce yno1eoynaa1 no nacnnna n no eqexcnnna qoxa naxec1o no ax1nnna. Do aoancxno1 |a:nx, xaxo n no yin1e |a:nnn, xey yio1o, nxa 1.n. uacoucua cuuatcuuta opcta na :ooonn1e n no cnn1aixn1e n no a:nn1e qa:eoomxn n:a:n. 1axa, no nn|anne na aoancxno1 |a:nx n no |a:nxo1 na nena1o1 n eex1oncxn1e xenyxn xnoiy nec1o noiemno ce yno1eoynaa1 |a:nnnn xonc1yxnnn xon ne ce no yxo1 na xaxeoncxno1 c1anaen |a:nx. Do aoancxno1 |a:nx oc1a ce nec1n cynan1e xoia o ena cnn1aixa nn qa:eoomxn n:a: ce qoxnaa1 coc1annn :ooonn (xoxno:n1yxn) n enna1n, xaxo, na nnxe: sy i zi / syzi (puoot) syzez, (puoota) bel i holl, belholl, (cuta oo cuazaa, outa ocoojta) nn kam shpres shpresof, (ua uaoc, cc uaocoa) kam frik friksohem (u+a+ cpao, cc naua+) n . Do qa:eoomxno1 n:a: Ju falemnderit (Bu 6nazo0apa+) m1o oyxnano :nann Bu cc tnana+ ia ucca, iaioo1 ce yno1eoyna no nacnnna qoxa, oexa nxenxa1a no a1nn. Mey1oa, no coc1annno1 iaio falnderof coenxa1a ce oqoxyna n: ocnona na n1ono1 e na iaioo1 nderof (ouuyoa), xo|m1o ce yno1e- oyna no ax1nnna qoxa no aoancxno1 |a:nx, n xy oionaa nex1nno1 oo|ex1, a ne nnnex1nno1 xaxo m1o e no xaxeoncxno1 |a:nx. Cnnna co ona e n yno1eoa1a na iaioo1 shrbef, no nacnnna qoxa shrbehem (cnya+, cc cnya+). Heneynann1e no xac-xenyxn1e n yneonnxacxa1a e|noc1 (mxocxn1e yneonnnn) xnoiy nec1o nn neneynane1o ne ce 1ya1 a na|a1 coone1nn n exnnnaen1nn :ooonn, n:a:n no |a:nxo1 na xo| neneynaa1, 1yxy c1oio ce nnynaa1 na n:nonno1, 1.e. na oninnanno1 1exc1. Hc1a e cyonna1a n na nn:a yin iaion no aoancxno1 |a:nx. Daxon e cyna|o1 co iaioo1 shrbef (cnyu), xo| no ax1nnna qoxa no aoancxno1 |a:nx ce neneyna co iaioo1 shrbef: I shrbef atdheut (H cnya+ ua atoouuaa). Mey1oa, no xaxeoncxno1 |a:nx ono| iaio no nacnnna qoxa nxa n yio :nanene, xonxe1no nxa :nanene na iaioo1 prdor (yopc6yoa). Do aoancxno1 |a:nx 1nnnnnn xaxn ce n:a:n1e: Shrbehem me mfete t ndryshme (Cc cnya+ co paiuu cpc0coa). Hc1o 1axa, no aoancxno1 |a:nx iaioo1 shrbef (cnyu) xoe 112 a ce neneyna n co iaioo1 shfrytzof (topucu), na nnxe: Pr konkretizimin e msimit shfrytzofm mfete t ndryshme (3a toutpcuiupanc ua uacaoaa topucu+c paiuu cpc0coa). Do a:nnnn xon1exc1n n no yin |a:nnnn cn1yannn no aoancxno1 |a:nx, iaioo1 cc cnyu no xaxeoncxno1 |a:nx ce neneyna n co yin iaion; ocnycc cc nn cnycc cc co onom|e, oexa na aoancxn |a:nx ce nen: Urdheroni merrni peme, a ne Shrbehuni me pem' m1o ce onecyna o n:a:o1: 1o| cc cnyu co anincxno1 |a:nx, na aoancxn |a:nx 1o| on 1eoao a iacn: Ai flet anglisht (1o| i6opyoa anincxn), a ne Shrbehet me anglishten (Cc cnyu co anincxno1). Ho cnno nn|anne na aoancxno1 |a:nx no xac-xenyxn1e na xaxeoncxn |a:nx xnoiy nec1o noiemno ce yno1eoyna iaioo1 cc jaoyoa (lafmrohem, naxec1o iaioo1 paraqitem). Heneynann1e ne noe|xn xnoiy ina :a cexan1nnxa1a c1ana na iaioo1 cc jaoyoa (lafmrohem) noiem- no io neneynaa1 co iaioo1 cy+ uiocccu o nexoio, a ne |ac cc jaoyoa+ na nexoio. Kaxo m1o cnoxnanxe, nexon iaion no aoancxno1 |a:nx ce yno1eoynaa1 no nacnnna qoxa, oexa no xaxeoncxno1 1ne ce no ax1nnna qoxa. 1axon e nnxeo1 co iaion1e: 0uno+upa, +azuc- pupa, 0otopupa, ccujanuiupa n nexon yin, xon no aoancxno1 |a:nx eonno ce yno1eoynaa1 no nacnnna qoxa, cn.: diplomohem, magfistrohem, doktorohem, specializohem n . Do xac-xenyxn1e na aoancxn |a:nx xaax1enc1nnnn ce n :anec1ena1a yno1eoa na nexon qa:eoomxn n:a:n coc1anenn o iaion1e disponof (paconaza), udhheq (patooo0u). Hn neneynane1o no xaxeoncxno1 |a:nx eonno ce yno1eoyna nxenxa1a co neoio1 co. Cnexa ena xexannnxa nnenn|a no xac-xenyxn1e (nena1enn1e n eex1oncxn1e) na xaxeoncxn |a:nx nec1o ce yno1eoynaa1 xonc1yxnnn co ono| neoi, cn.: Mbledhjen e hapi dhe me ate udhhoqi kruetari. (Coc1anoxo1 io o1non u co neio patooo0cuc ne1cea1eo1...). Do onaa qoxa na aoancxn |a:nx ce yno1eoynaa1 n xonc1yxnnn1e co :aexxa1a disponof (paconaza), xo|am1o no aoancxno1 |a:nx ce :axenyna co noxomnno1 iaio kam (u+a). Do ono| cyna|, nc1o 1axa, nxenxa1a m1o ceyna ce yno1eoyna oe: neoio1 me (co), no no iaioo1 disponof, xaxo m1o cnoxnanxe, no nn|anne na xaxeoncxno1 |a:nx, noiemno ce yno1eoyna nxenxa1a nnyena o neoio1 me, na nnxe: Disponon me shume libra (Iaconaza co xnoiy xnnin), naxec1o Disponon libra nn Ka shum libra, (H+a +uozy tuuzu). Do axnnnc1a1nnno-nanna1a, nonnnacxa1a n nyonnnc1nnxa1a 1exnnooin|a no aoancxno1 |a:nx nec1o ce yno1eoynaa1 n:a:n1e: 0cucc pcucua o0nyta, iatou n c., nex1no ne:exenn o xaxeoncxno1 |a:nx. 1axa, naxec1o nannnn1e qoxn na aoancxn |a:nx merret vendim, nxirret ligfi ce yno1eoynaa1 nenannnn1e qoxn sfell vendim, sfell ligfin. 113 Honexoiam no cec1na1a :a |anno nnqoxnane na xaxeoncxn |a:nx ce :aoeeynaa1 oyxnann neneynana, xaxo m1o ce: cpc0cu oct (shekulli i mesm), naxec1o mesfet nn koha e mesme, y+cpcua c+cpaypa (temperatur e matur), naxec1o temperatur mesatare, +ucna+ ua c6c (mendof n ty), naxec1o mendof pr ty. Lyxnann nenon ce n n:a:n1e: probleme t shumnumrta (+uozy6pojuu po6nc+u), naxec1o probleme t shumta. Ho nn|anne na xaxeoncxno1 |a:nx no c1no1 na nyonnnc1nxa1a nec1o ce yno1eoyna n:a:o1 vizit (occa). Do ncxa co ona 1eoa a ce nc1axne exa no aoancxno1 |a:nx no n:a:n1e occa na Aoann|a, no aoancxno1 n1ea1yen |a:nx ne nnnex1nno1 oo|ex1, ocnen xa1xa1a :axencxa qoxa, oe:yio 1eoa a ce yno1eoyna n iaioo1 bf (paou), na nnxe: I bri vizite Shqiperise nn E Jizitoi Rumanine (H uapaou noce1a na Aoann|a nn Ja occu Aoann|a). Ho nn|anne na xaxeoncxno1 |a:nx, no aoancxno1 |a:nx nec1o ce yno1eoynaa1 noiemno xonc1yxnnn1e o 1nno1: N qoft se nuk gabohem (Ato uc cc naa+), Nga shkaku se (O0 puuuua uo), Nuk do t prsritem (Hc tc cc ooopyoa+), Do t fem i shkurtr (Kc 6u0a+ tpaot) n . !oenaneenn1e nnxen na aoancxn |a:nx nannno on iacee: N qot se nuk gabof, Pr shkak se, Nuk do t prsris u tha, Do t flas shkurt ose Do t them shkurtimisht. Ho 1yo nn|anne no xac-xenyxn1e na aoancxn |a:nx ce n ena cen|a xonc1yxnnn o axnnnc1a1nnna1a 1exnnooin|a coc1anynann co nnanxa1a (oneeennx) `shtetror (0paocu) naxec1o nannno1o 'i shtetit (ua 0paoaa), cn.: Departamenti Shtetror Amerikan (]paocu ]cap+cu ua A+cputa), naxec1o Departmenti i Shtetit Amerikan, ose Sekretari Shtetror Amerikan (]paouuo Cctpcap ua A+cputa), naxec1o: Sekretari i Shtetit Amerikan. Dn|anne1o no xac- xenyxn1e na aoancxn |a:nx, cnoe name xncene, no onne nnxen e cnoe xoeo1 na xaxeoncxno1 |a:nx. Do yxo1 na aoancxno1 c1an- aen |a:nx ce yno1eoynaa1 n cnn1aixn1e o 1nno1: Npuns i shtetit (]paocu cny6cuut), Zyrtar i shtetit (]paocu uuuoouut), naxec1o noiemnn1e qoxn: Npuns shtetror, Zyrtar shtetror. Cn1e onne n:a:n xaxo n cnnnn1e qa:eoomxn xonc1yxnnn |a naymynaa1 cnn1axcnnxa1a c1yx1ya na aoancxno1 |a:nx, na :a1oa 1eoa a ce o1c1ana1. Ho:na1o e no 1eon|a1a na neneynane1o exa nn neneynanxno1 nnn een |a:nx xoe a xaxna o nexo| yi |a:nx xo| e no nenoceen xon1ax1 na een nao ono cexan1nnxn nn n:neenn xaxn. 1axa, no cec1na1a :a |anno onm1ene xaxo n no yin1e n:ann|a na aoancxn |a:nx no Cxon|e, a n no yin1e iaonn nn: Penyonxa1a ce yno1eoynaa1 naxnn xaxn, xonm1o nec1o cyee n :a :ooia1ynane na excnxa1a na |a:nxo1. Do ono| cyna| 1eoa a cnoxnexe exa o excexa1a nouocu o cncxno1 nn xna1cxno1 |a:nx n xaxeoncxno1 |a:nx n xa| nac nonna eonno a ce yno1eoyna n:neenno1 :oo risi (o i ri / nu0), naxec1o :ooo1 nouu- 114 ueu. Hc1o 1axon e cyna|o1 n co iaioo1 prfetof (0ouoyoa) n mundsof (oooi+oyoa). Do 1oxonnno1 ennnx na aoancxno1 c1anaen |a:nx ce yno1eoyna caxo iaiocxa1a nxenxa prfetim (0ouoyoanc), a ne n iaioo1 prfetof. Do nocenn1e ne enennn onne n:a:n nonnaa nec1o a ce yno1eoynaa1 n no a:nnnn1e naynnn n:ann|a n no Penyonxa Aoann|a. Cenn n:neenn xaxn o yin1e |a:nnn, na nexo| nannn, c1anaa xy1yno |a:nnno oaio n na aoancxno1 c1anaen |a:nx. Lne|xn nooexo1 na |a:nnna1a xy1ya n noxa, onocno |a:nn- na1a nnc1o1a na c1ananno1 |a:nx nxa ioexo :nanene no xac-xen- yxn1e na xaxeoncxn n na aoancxn |a:nx no P. Maxeonn|a, ona namane c ym1e e ax1yeno n :a1oa ne 1eoa caxo a ce eaina n yxayna na nnn 1yxy 1eoa n noc1o|ano a ce noceynaa1 n naonyynaa1 xonn1e iemxn nn nenon1e o aoancxn na xaxeoncxn |a:nx n ooa1no. Heneynann1e, nyonnnc1n1e, n1ea1n1e n ., noceono nnnxanne 1eoa a nx oonynaa1 na ennnnxno1 qon, na excexn1e, n:a:n1e n nnoxn1e xon ce c1anan:nae no na1a |a:nxa. Hoceoen nn1eec :acyynaa1 n :anec1enn1e :aexxn no xac-xenyxn1e no xaxeoncxno1 n aoancxno1 |a:nx, ocooeno na auznui+uc. 3a1oa nn neneynanxno1 nnn na oenn :ooonn n n:a:n o |a:nxo1 n:no (o xo| ce neneyna) no |a:nxo1 nnxa1e (na xo| ce neneyna). 1eoa a ce nac1o|yna :a een 1enen, |acen n a:onnn |a:nx no xac-xenyxn1e, ecnex1na|xn in nanonncnn1e n iaxa1nnxn1e nanna n noxn, one|xn 1oxxy nexy onne cec1na ce n:ninyna n xy1yno1o axnnm1e na cexo| noennen oeno no onm1ec- 1no1o. 115 Huuepuuypu 1. Apcnna-Huknnu, .: Tcopuja u patuta ua pcoc0yoanco, Cxon|e, 1999. 2. Muxajnnncku, .: Ho0 Baounou. 3a0auaa ua pcoc0yoauo, 2OO6. 3. Cnonnonnh, M.: Opuzuuan u pcooo Yooo y ucopujy u copujy pcoo]cna, Leoia, 1979. 4. 1LE : Pravci u lingvistici, Ljubljana, 1975. 5. Sapir, E.: Gfuha Hyrfe n studimin e ligfrimit, Prishtine, 1980. 6. Karjagdiu, A.: Dreft nf shkence t prkthimit, Jehona, nr. 10, Shkup, 1970. 7. Ffalor i gfuhs s sotme shqipe, Prishtine, 1981. 8. Grup autoresh: Gramatika e gfuhs shqipe sintaksa e gfuhs shqipe Tirane, 1998. 9. Icnuut ua atcoouctuo nucpaypcu jaaut, I-III, Cxon|e, 1968. 10. Mnnnna-Iypunna, .: Cuuatca ua atcoouctuo cauoapocu jaaut, Cxon|e, 2000. Punuu pueou HOATHBOCTA HA LHXHEPOBHOT KHHEBEH HCKYPC 3A HPEBOHA PEAH3AHH1A HA MAKEOHCKH 1A3HK Cno| 1y e nac1ana1 n: ocnona na ncxyc1nenn1e co:nann|a m1o in c1exnan xnna1a1a ionna neneyna|xn in ea1a na iexancxno1 axa1yi !eoi Lnxne (Georg Bchner 1813-1837). Henoo1 ce no|ann onaa, 2006 ionna, no n:anne na n:ananxa1a xyxa ,Hona nama xnnia' o Cxon|e. !eoi Lnxne e an1o m1o e :ac1anen no nac1annn1e noiaxn na Ka1ea1a :a iexancxn |a:nx n n1ea1ya n c1yen1n1e co :aonoc1no io nn1aa1 n ax1nnno ynec1nynaa1 na cexnnacxn1e neon na xon ce ooaoo1yna nexoe neiono eo, no, no cnoeoa co neno1o xec1o m1o co nano xy nnnaa no ooia1a1a 1annn|a na iexancxa1a axcxa xnnennoc1, 1o|, :a a, no nomnoxn axxn, e neonono no:na1 an1o no xaxeoncxa1a xy1yna cenna. 1 Ho:nanann1e na iexancxo|a:nn- nn1e xnnennn oxonoc1n in cxe1aa1 !eoi Lnxne n neionno1 cone- xennx Knc1n|an n1nx !aoe (Christian Dietrich Grabbe) :a na|:nana|nn axa1y:n o nenoo1 na Maa !exann|a n no onoc na ne|nn1e n no onoc na 1exnnnxn1e axcxn emenn|a. Lnxneonno1 anyc na nn|anne ce no1eia o cenna1a na 19 nex o no|ana1a na encxno1 1ea1a na Le1o1 Lex1. Mey1oa, nncoxno1 axa1ymxn oc1e na Lnxne e nenononnonaen co xnan1n1e1o1 na neiono1o cenxynno 1noem1no. Do cno|o1 xyc nno1 o caxo naece1 n ne1nn ionnn 1o| in nxa nann- mano caxo: 1aien|a1a ,Cx11a na an1on' (Dantons Tod), xoxen|a1a ,eonc n ena' (Leonce und Lena), axcxno1 qaixen1 ,Do|nex' (Woy- zeck), nonea1a ,enn' (Lenz-Novelle) n e1oxo1 ,Xecencxno1 noxanncxn iacnnx' (Der Hessische Landbote). Ho ooex xao, no oc1e xnnenno eo oc1o|no :a nonn1. 1 An1oo1 na 1yon e an1o n na nenoo1 na 1exc1o1 o Lnxneona1a axa ,Do|nex' m1o na 26.01.2001 ionna nexneno oeme n:neena no axcxno1 1ea1a no Cxon|e 118 C m1o c1on no nno1o1 !eoi Lnxne, o ocnonane1o na 1a|no1o ,3yenne :a nonexonn1e nana' (Gesellschaft der Menschen- rechte), co xoe, :aeno co cnon1e nnn:annnn ce oonyna a io aniana naoo1 na noxanna1a Xecen :a ax1nnna non1nnxa oooa, nnmynane1o n ac1yane1o na non1nnxno1 e1ox no xecencxn1e cea, ce1a neiona xnnenna e|noc1, xaxo n nnnyna1a exniann|a no 4annn|a n mna|- nan|a, xoe a ce nonee no oennna1a nyxancxa eoa :a conn- |ana neooa:oa na Xecen. exa no naooa:oa, no:nanan na nc1on|a1a na enoynn|a1a, ocooeno na qannycxa1a, axa1yi no noxann|a, Lnxne in ooennyna no ceoe neqnne1n1e nync1na :a exqa1nnnoc1, nc1onnnoc1 n noe1nnnoc1. Co:nanne1o o xoem1o oaa no noneco1 na cno|a1a nc1oncxa n xnnenna naooa:oa e noa:ynanxo: noiena1o nn: nc1oncxa necnex- 1nna, noc1on qa1anc1nnxa enonnnoc1 no nnoa1a na nonexono1o onecynane n noc1o|a1 nc1oncxn :axonoxenoc1n, xon ce nonexynaa1 xaxo nenoon1nn aenoc1n no cn1e nc1oncxn nac1ann. Honexo1 xaxo ennxa e caxo oyne na nc1on|a1a, xo|a nexy neio in cnoneyna cnon1e naxen. Daxno1o coieynane na nno1nn1e n nc1oncxn :axono- xenoc1n e ocnonna1a ne|a m1o Lnxne xe |a oonxyna no cno|a1a nc1oncxa axa, no xo|a, :a a:nxa o axcxa1a xonnennn|a na neionn1e ne1xonnnn, |ynaxo1 na axcxo1o e|c1no ne e noenneno1, 1yxy nc1on|a1a. Do neiona1a ennc1neno oo|anena non1nnxo-conn|ana axa, ,Cx11a na an1on', Lnxne |a yxnnyna 1annnonana1a neooin|a, nennane1o na nean1e no axa1a n nxe1nyna a:onaynanxn noie na cne1o1, io noneyna nync1no1o na nnxnn:ax, non:e:eno o neno- nenxn1e nc1oncxn oxonoc1n, xon io ooe:nenynaa1 nonenxno1 nno1 n in yma1 cn1e xoann noxn. Do oonxynane1o na axa1a ,Cx11a na an1on' 1o| ce cye co nc1oncxn n:non o 4annycxa1a oyoacxa enoynn|a. Tenm1e1o no nea 1o| io c1ana n: na1a conoc1anenn nxa: nenonnxo1 na |axoonnnn1e, oy1anno1 oixa1nna Maxcnxnan Pooecn|e, o ena c1ana, n nonnneno1, noeanno1 anc1oxa1 2o an1on, o yia. Ho :a a:nxa o xacnnna1a axa, no xo|a nxaxe |ynax n an1n|ynax xaxo nnia1en na axcxo1o e|c1no, no Lnxneona1a axa |ynann1e ne ce nnia1en na axcxo1o e|c1no, 1yxy ce xanone1n na enoynn|a1a, ne|:nno oyne :a ean:ann|a na nc1oncxn1e :axono- xenoc1n. Co naxna1a nona axcxa xonnennn|a, Lnxne io o1noa na1o1 :a co:anane xoena nc1oncxa axa. Ha c1yx1yen nan, e|c1na1a ne ce xay:ano non:ann, 1yxy ce naon:ynaa1 co oinnna noceona1enoc1. Henna1a na cnxa1a ce co:ana o n:oonc1no1o nac1ann, acnooenn|a n eqexcnn, no xon oxnnnaa1 xonoo:n. Do oenn cnenn neno:na1nn e naonno1 119 iono, nxe1na1n ce eonn o naona1a noe:n|a n ay:nn na onon|a1a, m1o nnonecyna xon noan1en1nnen xoon1 na aeno1o nexe. Hoaa|xn o onne ne1xonn xnnennn co:nann|a, neonxonn :a noneco1 na neneynane1o, neneynano1 e ncnanen ne nexoxy :aann. Ha|nane, na|coone1no a in 1ancxnona na xaxeoncxn |a:nx cn1e nxnna na nxonn1e no axa1a xon, one|xn axcxo1o e|c1no ce cynyna no 4annn|a, coiacno co iexancxno1 nanonnc, ce nannmann na qannycxn |a:nx. D1oo, a in 1ancxnona na xaxeoncxn, no a in oc1ann no oninna, onocno neneneenn, qannycxn1e :ooonn m1o nxaa1 xy1yoomxa conna no yxo1 na aeno1o nexe o 1nno1 na: eny1a1n, in:e1n, canxno1n, in|o1nna n1n. Hacno1n nnn, a in nenee nc1oncxn1e 1exnnn m1o ce 1nnnnnn :a 4annycxa1a oyo- acxa enoynn|a, xaxo: Hannonaen xonnen1, Coo :a |anna oaio- coc1o|oa, Penoynnoneen 1noyna, n1n. Ha 1o| nannn ce :ayna ocnonnno1 1on na axa1a, ce nenecyna cenxynna1a a1xocqea na axcxo1o e|c1no. Daxnno1 neneynanxn c1an coone1c1nyna n co nn1ennn|a1a na an1oo1, xo| ym1e no nna1a enennna o axa1a xy o:noyna na an1on, noxa| iexancxn, a yno1eoyna n qannycxn :ooonn: ,Hoienn xaxo yoanana iocnoa in xema xa1n1e! Dnc1nna cn |a :nae aoo1a1a; nea1 exa na conc1nenno1 xa xy io nyn cnoe1o couer (cne), a na yin1e ye carreau (xao1o). Dne on xoee a io na1ea1e nonexa a ce :anyon n no aia1a'. Do onaa qynxnn|a ce n nn:a yin qannycxn nn a1nncxn :ooonn, xaxo na nnxe: adieu (a|e), laterne (a1ena) n1n. Hacno1n qannycxn1e n c1ancxn1e :ooonn, xon no cno|o1 iono in yno1eoynaa1 nn1eex1yann1e nxonn, ne1c1annnnn1e na nonncxn1e onm1ec1nenn coenn, ye1o o naoo1, ce cya1 co xecencxn n|aex1 m1o co:ana yi nn 1emxo1n|a nn neneynane1o. Kaxo nnxe :a ona on in nanea na1a ea o necna1a m1o |a nee nea1o1 no ne1n1no1 nnn o axa1a: ERSTER HENKER: (steht auf der Guillotine und singt). Und wann ich hame geh, Scheint der Mond so scheh... HPDHCT H!AT: (cou ua zunjouuaa u cc). H xoia cn oax oxa, Mecennna1a cne1n 1oxy yoa ... ERSTER HENKER: Gleich! Gleich! Singt. Scheint in meines Ellervaters Fenster Kerl, wo bleibst so lang bei de Menscher? HPDHCT H!AT: Denam, nenam! (Hcc). Cne1n no no:oeno1 na naeo xn - Moxne, :om1o oc1ana 1oxy oio xa| xynn1e? 120 C1ena1o1o a:onane na eonn o ono| 1exc1 ne e ennc1nenno1 nooex nn neneynane1o. 3aoyna co:ana n xnonncxno1 oonx na nxenxa1a der Mensch, xo|a, cnoe iaxa1nnxo1o nanno on 1eoao a iacn: die Menschen, 1a 1axa ne1n1no1 c1nx na necnnnxa1a on 1eoao a iacn: Karl, wo bleibst so lang bei den Menschen, naxec1o bei der Menscher xaxo m1o e nannmano. 3a a ce a:oee ona, no1eono e a ce :nae exa nxenxa1a o xamxn o nooct (Mensch) xooxnn|ano n ne|oa1nnno xoe a ce yno1eon co :nanene na encxa nnnoc1. 3a no1cnynane na ne|oa1nnno1o :nanene na :ooo1 no aenno1 xon1exc1, one :ooo1 e neneen xaxo m1o e nexe noioe xaano. a naneexe ym1e een nnxe no xo| nc1no1 :oo, yno1eoen n|aex1no n xooxnn|ano, oonna nonnaxno :nanene. Taxon e cyna|o1 co :ooo1 Hafen, pucauuuc. Ha eno xec1o no axa1a ce nen: Und wie`s wieder auf die Erde wollte, war die Erde ein ungestrzter Hafen. Lyxna- nno1 neno na onaa enennna e: H toza oa catano at oa cc opau ua acja, acjaa 6una pcopcuo pucauuuc. Daxna1a c1annna m1o on nen:nnxaa xonqy:n|a no 1exc1o1 ce n:oeinyna axo ce :nae exa cnn1aixa1a ein ungestur:ter Hafen na xecencxn n|ax1 :nann pcopcuo, pcypcuo cucpc. Cec1neno na 1oa, xoex1nno1 neno iacn: H toza oa (occo) catano at oa cc opau ua acja, acjaa 6una pcypcuo cucpc, onocno, no nenocna cxnca, naee xaoc. Do onaa axa noc1o|a1 xec1a m1o nannc1nna xoa1 a io :oyna1 neneynano1 one|xn, nannyx, eonn o oenn enennnn noonm1o ne ce nxonynaa1 nn1y no cxnca1a na enennna1a m1o ce neneyna, nn1y nax no cenxynnno1 1exc1. Ha nnxe, na eno xec1o no axa1a an1on nen: ,Cc1anax c no yacen nee. Hnxo| ne ce a:ona no naeene1o. Moeon on xoeo n a ycnee axo na Pooecn|e xy in oc1anax xon1e xynn, a na Kn1on xonne cnann xoxonn.' H ceia nonex, co nano, xe ce :anama xaxo xoe nexo| a xy in oc1ann nexoxy cnon1e xoxonn. Hn, no1onno, xaxo m1o c1on no oninnao1, ,meine Waden', ,xon1e nonn nc1onn'. Toxynane1o, :a xoe xy oaioaax na noqecoo1 He1e Pay, e exa no 1oa nexe, :a yoano a nx nneiaa1 nan1aonn1e, oin caxo o no xoena, xan1e na nc1onn1e cn c1anae nem1anxn, yxe1nnnxn n:aoo1enn oa1onn. Koia onaa cnn1aixa o oninnao1 on ce nenea oyxnano, ne caxo m1o nnxoxy ne on xy ono |acno :a m1o c1anyna :oo, 1yxy 1oa on oneo o :aoyna. 3a1oa cn o:nonnxe noioexa coooa n no xon1exc1 co ne1xono eneno1o, nxeno, ,axo na Pooecn|e xy in oc1anax xon1e xynn', xe |a onmnxe enennna1a co ,a na Kn1on xonne cnann xoxonn' m1o xe |a nxa cexcyana1a aconn|ann|a m1o e na|oncxa o oninnanno1 ncxa:. Lncxa o namno1 nnoxa1cxn n:a: ,a ce noxayna nn a ne ce noxayna ne cne1o1 naxana1a ooexa', no no eno c1nn:nano :nanene, e cenana enennna: ,!PC: Taxa n cn xncen! To| xoa ym1e 121 enam a ce yn n ian n a nx noxae na ye1o oy exa nexa nennc1a ona ooexa :a noxaynane'. Cne ce xemaa1 ne nnnoa: nnno1o na oyxnano1o n nnno1o na nenocno1o :nanene. Co onaa ene- nnna !o caxa a xae exa ne a one in|o1nan, an1on 1eoa a cn io o1non cne1o, a ce non:nece :a cno|a1a nennnoc1, onocno a noxae exa nexa m1o a xne o naoo1. 3a1oa oninnana1a enennna ,.Er mu sich in den Busen greifen und den Leuten da unten zeigen, da er reine Wsche hat' (To| xoa a cn noceine n na:yna n a nx noxae na ye1o oy exa nxa nnc1a ona ooexa) e 1ancqoxnana no xnconno nonnqa1nnno1 oonx m1o xe co:ana ny:n|a :a nnc1a conec1: ,exa nexa nennc1a ona ooexa :a noxaynane'. axa1a ,Do|nex' (Woyzeck) e qaixen1 nona|en no :aoc1an- nnna1a na an1oo1 n one|xn ne noc1on oeen eqnnn1nnen eoce na cnenn1e, a:nnnn n:anann, no conc1neno naoane |a oeynae ne|:nna1a xoxno:nnn|a. 3a1oa noc1o|a1 nexoxy ne:nn n nn nene- ynane1o e yna1no a ce nanee cnoe xo|a ne:n|a e nananen nenoo1 m1o xy ce nyn na xaxeoncxno1 nn1a1e. Honyxo1 na onaa conn|ana axa e no 1oa m1o no nea, :a nnna1 no iexancxa1a axcxa n1ea1ya, cyonna1a na een xa, ooecnanen nonex c1anyna 1exa na axcxo e|c1no. Hn ne|:nno1o neneynane nanon na eno nn1eecno xec1o m1o xn nen:nnxa nnc1nncxa nexa, :a xo|a c ym1e ne cyx cniyna an nannno |a a:emnn n xo|a, xoeon, o1noa noc1o :a nona1a- xomna ncxycn|a. Hxeno, na eno xec1o no 1exc1o1 iannno1 nx, no|nnxo1 Do|nex, :a ceoe nen exa e oen na Laionen, naece11n |yn. Cnoe xa1onnxno1 (ieion|ancxno1) xaena na:nnxo1 Mari Verkndigung, onocno Laionen, nxa qnxcen 1exnn n cexo|a ionna ce cann na naece1 n ne1n1n xa1, a cnoe nanocannno1 (|yn|ancxno1) xaena na cexn ann. C xae ceia non:eiyna exa 1o| na:nnx naa na naece11n |yn, xoia ce :nae exa ce no1eonn ene1 xecenn o1xaxo anieo1 n |a coonm1n aocna1a nec1 na Man|a o aane1o na Hcyc Xnc1oc? Mo|a1a nexa ce coc1oeme no 1oa an a io oc1anax oninnanno1 1exnn nn a io :axenax co naece1 n ne1n1n xa1, coone1nno1 1exnn cnoe ieion|ancxno1 xaena, nn cexn ann, :a xo| xnc1n|ann1e co nanocanna neoncnone na|neo|a1no :naa1 exa e naneenno1 na:nnx. 1ac ce oynnn :a nna1a nan|an1a. Konnennncxn noiena1o xoxen|a1a ,eonc n ena' (Leonce und Lena) ne1c1anyna neoonnen cno| na oa|xonnn, xoxnnnn n ca1nnnnn eexen1n. Hxeno, no axxonna c1yx1ya na oa|xa e nxe1na1o xoxnnno e|c1no m1o ne1c1anyna ca1na na iexancxno1 xaoiaancxn xoa. nxonn1e o axa1a ne ce no1e1nann xaxo eann nonenxn cym1ec- 1na, 1yxy xaxo xanone1n xon onc1o|ynaa1 no oecnecnex1nnno xn|e na anc1oxa1cxn c1n na nneene. oxnnan1no1o nync1no na nxonn1e e :oennoc1a, xo|a no cno|a1a enonnnoc1 in onme iannnn1e na 122 noc1oo1 n nexe1o n ienena xna:nqno:oqcxn a:xncynana :a nno1o1, :a nyoon1a, :a cono1, :a cx11a. Tenm1e1o na xoxen|a1a e 1oxxy no axcxn1e n|ao:n xon ce onxynaa1 co nonexeco|no :na- nene. Cnaa nonexeco|noc1 ne caxo m1o |a o1enyna neneynanxa1a aoo1a 1yxy n |a c1ana na nooa ce1a yxemnoc1 na neneynano1 a ce cnann co xnoiyoo|nn1e, nana1n ne ecno oia1nnn ay:nn. 3a nyc1a- nn|a xe naneax nexoxy nnxen: Als meine Mutter das Vorgebirg der guten Hoffnung schiffte (Koia xa|xa xn noneme oxoy `P1o1 ooa Hae) 2 Und dein Vater am Kap Horn Schiffbruch litt (A 1a1xo 1n c1aame no oooox na Kan Xon) 3 Leons: Valerio, gib den Herren das Geleite! Valerio: Das Gelute? Soll ich dem Herrn Prsidenten eine Schelle anhngen? Soll ich sie fhren, als ob sie auf allen vieren gingen? eonc: Daeno, a| nx nnyoa na iocnoa1a! Daeno: 3nynna nnyoa? Teoa n na iocnonno1 ne1cea1e a xy :axanax nanonn? Teoa n a in noax xaxo a oa1 ne1no- onomxn?) 4 Lnxneona1a nonea ,enn', no xo|a, nexy 1ainnna1a cyonna na !e1eonno1 nn|a1e, nnca1eo1 1axoo Pa|nxo enn, e ooaoo1en xo1nno1 na yno, ce cxe1a :a xa|c1ocxo oc1naynane na an1oo1. H no nea, nc1o xaxo n no axa1a ,Cx11a na an1on', 1o| |a nnxenyna 1exnnxa1a na nex1no, nec1nn:nano niaynane qax1n o nnc1nn- cxn1e nac1ann, ne:exenn o :aoeemxn1e na enn. Hn nn1ane1o na nonea1a naa n onn qax1o1 exa no nea an1oo1 naxeno n:oeina a in nanee nnnnnn1e xon |a nen:nnxae ooec1a. Heionno1 nn1eec e naconen xon nnxa: na ax1yenn1e nac1ann n cnxn1oxn1e na ooec1a, ne ocne1yna|xn io ce1o ona m1o io yconno nnnno1o xannqec1nane. Hn1oa an1oo1 :a:exa no:nnn|a na qnan1on xo| co axnonnna nenn:noc1 yxee eanc1nnno a in nnxae cynynana1a, n eno- nexeno nenoceno n nenaxe1nno a nonnxne no nna1emnoc1a na nxo1 nnxayna|xn in neionn1e nna1emnn coenn. Cna nec1o xenynane na naonyynanxa1a necnex1nna, nexnnn1e o nanoemnno1 co| na 2 Hia na :ooonn: 1exnno1 gute Hoffnung io o:nanyna naneenno1 ieoiaqcxn nonx, no :nann n oexenoc1. 3 Hia na :ooonn: Kap Horn noxa| naneenno1 ieoiaqcxn nonx oyxnano :nann `1, oi. 4 Hia na :ooonn: eonc nen Geleit m1o :nann nnyoa, a Daeno Gelut, onocno snonene. 123 no|anno1o, no nna1emnno1, cxnenno1, no xo| ce onnmynaa1 nenn- ana1a na ennona1a yma, ce nananenn co n:nonena yxe1nnnxa nem1nna n cen:nonnoc1. Hn1ennn|a1a :a nnxa: na mn:oqennnna1a cnec1 na iannno1 nx an1oo1 |a ean:na co nana1n neonmenn, ncnexnna1n enennnn co cnn1axcnnxn nenannnoc1n. 3aana1a na neneynano1 e no na|ioexa xona xea a in :an n:a:nn1e xaax1enc1nxn na oninnanno1 1exc1 n enonexeno a n:na|e enennnen oonx xo| nexa a :nynn a1nqnnneno na xaxeoncxn |a:nx. Toxxy naxnno1 1nn na 1ancqoxann|a, xaxo n n:naoane1o na coone1- nn1e exnnnaen1n :a ioex oo| :ooonn ne1c1anyna ianna 1enna ne caxo nn neneynane1o na ono| Lnxneon 1exc1 1yxy n na neo1o neiono xnnenno nncxo. Eone Henuuuoucuu HPEBEYBAHETO HA HOCOBHHHTE H HOIOBOPKHTE O CTPAHCKH HA MAKEOHCKH 1A3HK Cexo| nao no cnon1e xyn n qniya1nnnn n:exn ea1nnno neno io n:a:n cnoe1o oioxno ncxyc1no, noie na cne1o1, nnoa1a, 1yo1, onm1ec1no1o, n oc1ann nen:onmnnn 1ain o cnon1e oonnan, ooen, naan, onexynana n naen. He cexo| n:a: ne1c1anyna noconnna, 1yxy caxo ono| m1o ce connaa co nannno1 na nneene n e no coiacnoc1 co xncn1e na xno:nnc1no1o. 1axnno1 n:a: xoe a onc1o|yna n|annnn ionnn n a ce nenecyna o een nex no yi, xaxo n o een |a:nx na yi n a c1ane conc1nenoc1 na onocnno1 nao n neion oa: na c1nanoc1a no xnna1o1o. Kaxo |acen n:a: na nax1nnna1a qno:oqn|a, no noconn- nn1e n noionoxn1e ce xannqec1na naona1a cnocoonoc1 :a xonxe1- no cqaxane na coenoc1a n nnaxnxa1a na nno1o1 co m1o 1ne n no conexenn1e yconn ax1nnno nnea1, neco:ana|xn ce no nona con- na nncnnnana o nononac1ana1no1 xon1exc1, na noan 1oa 1ne ce c ym1e no ax1nnna yno1eoa o cn1e coenn na xoeno1o onm1ec1no, nonnyna|xn o oonnnno1 nonex na c o onne xon ynanynaa1 co xoxnn1e xenyxn na xaconna1a xoxynnxann|a. Mey1oa, xoia 1eoa a neneexe nexo|a o noconnnn1e n noionoxn1e na xaxeoncxn |a:nx, 1oiam xe ce na|exe ne neone- xynann 1emxo1nn. Cexo| xo| ce coonyna co noneon|ann1e noynynana :nae xoxy e 1emxo a ce ooee coone1nno1 nnxe :a nyc1ann|a na aen noconnnen xon1exc1, nn nc1onexeno conaynane na |a:nnna1a oanea, xo|am1o e noceono n:a:ena nn coonynane1o co onne xa1xn anonn. 1axna1a 1emxo1n|a e cexaxo ioexa xoia 1eoa a ce oonn 1onno1o :nanene na nexo|a noconnna nn noionoxa o ona na onoc- nno1 c1ancxn |a:nx, na yn n 1oiam xoia ce aoo1n :a conn |a:nnn, ocooeno noan nninnc1nnxn1e nn1eqeennnn. Ho, ianna1a 1emxo1n|a nn neneynane1o/nenecynane1o na noconnnn1e n noionoxn1e na xaxeoncxn o c1ancxn, na nnxe o 126 anincxno1 |a:nx, ce coc1on no yxemnoc1a a ce na|e coone1en xaxe- oncxn nnxe xaxo no qoxa 1axa n no conna, 1axa m1o nn 1oa axonoen nnnnnn 1eoa a one nac1o|ynane1o a ce oecnn a:on- ane1o na c1ancxa1a noconnna xa| onne xon ne io no:nanaa1 coone1- nno1 |a:nx nn ce cya1 co neio o na|a:nnnn nnnnnn n :a a:nnnn nen. Lne|xn caxa1a |a:nnna iaoa na noconnnn1e ne cexoiam e onona :a a ce o|e o :nanene1o na ena noconnna, nec1o ce naneyna n ne|:nno1o 1oxynane na xaxeoncxn |a:nx, onaxa xaxo m1o ce ana nn naneynane1o na n:non1e o xae m1o 1aa e nnena. Hoan 1oa oinnno e nn oaane1o na xaxeoncxn1e exnnnaen1n 1oa a ce nmn no conna, onocno no :nanene, a ne no qoxa. Do 1o| cyna| ne cxee a ce :ooann exa noconnnn1e, naxo naneno ce e:nxnann ncxa:n, no cno|a1a qoxa xoa1 a ce c1ecnynaa1 n c1eiaa1 no 1exo1 na nnnna1a yno1eoa, iyoe|xn nn 1oa nexon :ooonn, xey xon n none1nn1e. Ha 1o| nannn nec1o ce naoaxe no cn1yann|a a ne xoexe a |a cqa1nxe cxnca1a na nexo|a, ocooeno xoia ce aoo1n :a noc1aa, noconnna. Hoan 1oa no1eono e a ce ne:exa1 oncenn 1ancncnnnnnann nc1aynana :a a onexe no coc1o|oa a |a oonnxe a1xocqea1a no xo|a ce nnxenynaa noconnna1a, na yn no1oa a ce :aqa1nxe co ne|:nno1o neneynane. Heneynane1o, no eqnnnnn|a, e e|noc1 xo|a ce coc1on no nenoc na conna1a na 1exc1o1 o een |a:nx co cec1na1a na yi |a:nx; :nann e:y1a1o1 na 1axna1a e|noc1 ne1c1anyna neno. Co onaa e|noc1, onocno co ne|:nnn1e 1eoe1cxn noc1anxn n on1nxn:ann|a ce :annxana ncnnnnna1a naenena nayxa :a neneynane1o (ani. translation studies; iex. bersetzungswissenschaft nnn Translationswissen- schaIt) n no ceoe nxynyna nexoxy nanna, xey xon ce n:eynaa1 1eon|a1a na neneynane1o, anan:a1a na nenoo1, xe1onxa1a na ooyxa :a neneynane. Hoceono xec1o enec :a:exa xamnncxno1 neno naynna n nc1onexeno 1exnoomxa ncnnnnna, cn:ana co nayxa1a :a neneynane1o n xoxn|y1ecxa1a nninnc1nxa. Kaxo n xnoiy yin noan|a o nnxene1a1a nninnc1nxa, neneynane1o no cno|a1a cym1nna e xy1nncnnnnnano cn:ano e ne caxo co nayxa1a :a |a:nxo1 1yxy n co nayxa1a :a xnnennoc1a, xoinn1nnnn1e nayxn, xy1y- na1a an1onooin|a, einonana1a ieoiaqn|a n aeann1e noynynana. Hynncnnnnnanoc1a na 1eon|a1a na neneynane1o n ne|:n- na1a nax1nnna nnxena yxayna na 1oa exa onaa ax1nnnoc1 ce |anyna xaxo |a:nnen, a nc1onexeno n xaxo nnnnno coen xoinn1nnen qenoxen. Hn neneynane1o o een |a:nx na yi, neneynano1 ce xonc1n xaxo co cnon1e |a:nnnn :naena n cnocoonoc1n, 1axa n co na|a:nonnnn1e exc1anninnc1nnxn no:nanana (:a qn:nnxa1a nn- oa na cne1o1, :a onm1ec1no1o n neiona1a xy1ya, :a a:nn1e cn1yannn 127 no xon nac1ana nenonno1 1exc1 xaxo n :a enennn|a1a na neionno1 neno), nn m1o e1ann1e na cqaxane1o/a:onane1o, o ena c1ana, n cnn1e:a1a na 1exc1o1, o yia c1ana, on1no ce a:nxynaa1. Do na|onm1n n1n xaano, ianna1a mexa na ocnonnn1e |a:nnnn n xoinn- 1nnnn oneannn, xonm1o io nnyynaa1 noneco1 na neneynane1o o een |a:nx na yi (o n:nonno1 |a:nx, on. ,|a:nxo1 na oninnao1 L 1 na |a:nxo1-ne, on. ,nenno1 |a:nx L 2 ), xono e a ce ne1c1ann na cenno1 nannn: C 1exc1o1 na L 1 noa1 nexoxy na1nm1a xon L 2 , xon io oa:ynaa1 qax1o1 exa nenoo1 xoe a ce oc1nayna co a:nnen c1enen na nonnxnynane no conna1a na 1exc1o1. Henoo1 nn nona nn neocna ean:ann|a ne1noaia noc1oene na nexoxy xonnen1yann ne1c1ann :a conna1a na 1exc1o1, xo|m1o xnno1e1nnxn ne :anncn o ocooenoc1n1e na ne:nno1 n n:e:nno1 |a:nx, nxa|xn io na yx 1o1an- 1e1o1 na :naena1a, xon no ncxa co xonxe1nno1 1exc1 on xoee a ona1 :exenn nenn o c1ana na neneynano1 (nn o nenona1a xamnna) :a m1o noaooxo naneiynane n a:onane na 1exc1o1 n xaxcnxano aexna1na 1ancxncn|a na neiona1a conna na yino1 |a:nx. Co yin :ooonn, neocnno1 nn nonno1 neno ne ne1c1anyna n:oo na nenonn coone1c1na, 1yxy xaxcnxano aooxo nonxane na 1exc1o1 co xoncexnen1no aane na non 1exc1 na yino1 |a:nx, nn nax, na na noceona1enn nenoa: nnnn na xnno1e1nnxn xonnen1yaen |a:nx-nocennx, a no1oa, o 1o| |a:nx-nocennx, na |a:nxo1-ne. Cxa1ena1a mexa na neneynane1o ne1noc1anyna noc1ano- nynane na nenonn xoeannn noxey :nanena1a na 1exc1o1 na n:no- nno1 |a:nx n nenno1 |a:nx; nn 1oa :nanena1a in :aynaa1 ocooe- noc1n1e na na1a |a:nxa n ne ce ne1noc1anyna noc1oene na nexaxon |a:nx-nocennx. Ha xa|o1, nn xa1xa1a mexa na neneynane1o nenonn1e coone1c1na ce noc1anonynaa1 nenoceno xey xoecnon- en1nn1e n:a:n na n:nonno1 |a:nx n nenno1 |a:nx. Cnoe ne1a, nenoo1 xoe a one o nexoxy nnonn, no xoxynnxa1nnnno1 neno ce |anyna xaxo een o na|nann1e n na|ac- noc1ane1n1e 1nnonn. 1o| ce naexyna n ,noxaen neno, 1.e. neno nn|a ne e xaxcnxano n coone1no nonn1ynane na noxn1e na |a:nxo1 L 2 , co neionn1e cec1na a xy |a nenece na aeca1o1 conna1a na n:e:no1o coonm1enne na |a:nxo1 L 1 . Hnaxy, no ocnona nen1e na nenoo1 xoa1 a ona1 n o yin 1nnonn: a) eonen neno, xo| no anio|a:nnna1a 1annn|a ce naexyna word for word translation nn :oo no :oo; o) oyxnaen neno, xo| no nc1a1a 1aa anio|a:nnna nax1nxa ce nxenyna xaxo grammar translation; n) qnoomxn neno, no:na1 ym1e xaxo ,oxyxen1aen; n i) aan1nnen (onocno noceoen, eqea1nnen) neno. 128 Hpcnc(ynancxn na nncnnnuuuxc u nnrnnnpkuxc. Hn neneynane1o na nnoxn1e, noconnnn1e n noionoxn1e noc1oene1o na exnnnaen1nn ennnnn no |a:nxo1 L 2 caxo no ceoe ne cexoiam ono:xoyna noc1niane na coone1en e:y1a1. Cexo| ncxycen neneynan :nae exa no nonexe1o cynan nac1o|ynane1o a ce conyna nenocna1a xoxnonen1a na 1exc1o1 na oninnao1 e xnoiy nano, 1axa m1o oyxnanno1 neno na coone1na1a qa:a no 1axon cyna| ce noxayna xaxo noycnemno emenne o1xoxy oaane1o na ,noxaen exnnnaen1 no L 2 . Do ncxa co 1oa ce noc1anyna namane1o, no xo| cyna| oyxnanno1 neno e o:noen, 1.e. a:onnn :a aeca1o1, a no xo| ne e 1oa. Monoc1a :a a:onane na oyxnanno1 neno na nnoxa1cxno1 n:a: na |a:nxo1 L 1 o nne1o nn| xa|nnn |a:nx e L 2 , ce oo|acnyna co noc1oene1o na yin n:a:n no L 2 , xon ce no1nnaa1 na nonxnn1e c1yx1yn n c1o|a1 nacnoeno co nnn n coone1c1nynaa1 co |a:nnnn1e n:a:n na L 1 . Hn neneynane1o na nexo|a qa:a, onocno xoxonnann|a na :ooonn, xonm1o ooa:ynaa1 eno neo n oonnno ce |anynaa1 xaxo oneeen e o enennna1a, ce cexanaxe co nooexo1 xnoiy- :nannoc1, a ceona1eno na 1oa, co neno:xonoc1a :a neno na qa:a1a nano o xon1exc1o1. Kon1exc1o1 e 1o| m1o in nann :ooo1 nn enennna1a eno:nannn. Kon1exc1 xoe a one ne caxo n1ea- no1o onxyynane, 1yxy n eana1a cn1yann|a. Konenno, xoxy nonexe ce cn:ann noxey ceoe :ooonn1e xon ce xonc1a1 :a n:a:ynane na nonxn1e, 1oxy no1onno 1eoa a ce n:a:a1 1ne nonxn. Mey1oa, xnoiy qa:n n enennnn xoa1 a nxaa1 nex1no n nenocno :nanene, na noan 1oa n:a:ynaa1 a:nnnn nonxn n xncn. 4a:n1e, onocno qa:eooin:xn1e ce nc1o 1axa xnoiy:nannn n nc1ina1n o xon1exc1o1 nexaa1 oneeena cxnca, a 1oa :nann exa ne xoa1 a ce neneynaa1. Hc1o 1axa, ne noc1o|a1 cynan xoia enennna1a cexoiam nxa caxo eno :nanene. Mey nnn ce noo|ynaa1 noconnnn1e, cen1ennn1e, aqon:xn1e n1n. Ha|nec1o onne enennnn ce ononn caxn1e :a ceoe, n nxaa1 cocexa oneeeno :nanene n :a1oa oonnno, no ne cexoiam, xoa1 a ce neneynaa1 ne:anncno o xon1exc- 1o1. Ha nnxe, anincxno1 n:a: Hot air xoe a :nann n ,1ono no:yx n ,nen:an a:iono, onocno oaane, nyc1o :ooynane. Hona1axy, Never put off till tomorrow what you can do today. 1 Hc ocaoaj zo sa ypc oa uo ocu oa zo copuu ocucc. 1 Anincxn1e nnxen ce o Oxford Dictionary of English Proverbs, 3 rd ed. By F. P. Wilson, 1970 n Rosalind Fergusson, The Penguin Dictionary of Proverbs, 1983. 129 Hn, Imagination is more important than knowledge. Boo6pascuuco c ocnato oo suacnco. (aqon:ax m1o xy ce nnnnmyna na Aoe1 A|nm1a|n) Mnoiy nec1o cnnnn1e enennnn nexe nxaa1 io1onn exnnnaen1n no yino1 |a:nx n ce |anynaa1 xaxo 1onen neno, naxo no 1o| cyna| nexa nnxaxno coone1c1no co :ooonn1e na oninnao1. Mey1oa, xnoiy nec1o, enennna1a ne n:a:yna :anmena xnca n nano o xon1exc1o1 nexa oneeeno :nanene. 1axnn1e enennnn ne e xono a ce nenea1 :a1oa m1o 1oa nen:oeno non xon |aono neneynane na :ooonn1e, a xaxo e:y1a1 na 1oa ce oonna oecxncnna n ce :anaa no xo-coxax. Ha nnxe na xaxeoncxn nxaxe oeena cn1yann|a: ,Taa cc tpcua, u oj sacaua. When she stood up, he stood up too. Ho no xon1exc1o1 ne ce aoo1n :a nea xenu, n ne :a neio uoueu, 1yxy :a eceuunuuu n :a uucounuuou. 1oiam n nenoo1 on xoe a one nonnaxon: When she rose (the Moon), it (the clock) stopped. Hennnxanne1o no onoc na xon1exc1o1 non xon iyon iemxn no nenoo1. C 1axno1o nennnxanne ce no|anna aneio1a1a :a oyxna- nno1 neno o cncxn |a:nx: ,Loo1 oeme non co ynxn (,Lo |e ono ynxe nyn). Conaynane1o na 1emxo1nn1e nn neneynane1o ce noc1ninyna co ioexo ncxyc1no, xoe oaa yxemnoc1 nn xo|a nnnxanne1o ce ncne- :na :a a ce naconn xon oenn eonn na ncxa:o1, 1axa m1o cexoiam ce nxa no nn nenna1a, 1.e. neno1 1exc1. A :a 1oa 1eoa a io nxaxe neionno1 c1oe, onocno neionno1 nan. 1oa e neonxonno1 ycon nn nenonno1 nonec. Kaxo n cexo| nonec 1oa e e|noc1, xo|a ce onnna no oeena nexencxa axxa, nn m1o 1aa e nc1oona na none1oxo1 n na xa|o1. Axo none1oxo1 na 1axna1a ax1nnnoc1 e nnxane nn enen- nn|a, 1.e. nn1ane (nn cymane) na nnno1 |a:nx, 1oiam xa|o1 na 1aa ax1nnnoc1 e enoyxnn|a, 1.e. iono (nn nncxo) na yino1 |a:nx. Ha 1o| nannn, 1ne ne e1ann (nnxane na nna1a n enoyxnn|a na n1oa1a e1ana) ecno ce n:eynaa1 no nenonno1 nonec, one|xn ce xnan1a1nnno a:nnnn. Ho 1ne e1ann 1eoa a ona1 oeenn ena o yia co oeen nexencxn nn1ena, no xo| e:y1a1o1 o e|c1no1o na nna1a e1ana xe nexnne no oo|ex1 na e|c1no1o o nocena1a e1ana. m1o xoexe a enoynnaxe, 1.e. a nx neaexe/neneexe na yin1e? Caxo 1oa m1o io :naexe, onocno co conna1a na n1oa1a 130 e1ana 1eoa a nac1ane nexnno1 na :naene1o, na 1oa m1o ono noc1ni- na1o xaxo e:y1a1 na nna1a e1ana, 1.e. xaxo e:y1a1 na nn1ane1o nn cymane1o. A 1oa e a:onane1o. 3a nexe na n1oa1a e1ana, nacnnno1o cqaxane nexnnyna no ax1nnno :naene, xoe xoexe a nx io neaexe na yin1e na |a:nxo1 xo| io naeexe. 1oxxy no nexe1o na 1aa e1ana nac1anyna n :axena1a na nnn1e co yin1e |a:nnnn qoxn. 1oa m1o cxe io nnxne na nnno1 |a:nx, 1eoa a io n:a:nxe na n1ono1, 1.e co noxom na n1ono1 cnc1ex na yconnn :nann, xon noceynaa1 cnon conc1nenn :axonn1oc1n, xon ce a:nxynaa1 o :axonn1oc1n1e na |a:nxoi na oninnao1. Ha nnxe: Nobody knows anything uutoj uuuo uc suac (oyxnano: uutoj suac cc) I wish you hadn't said it sauo u oa zo taa (naxo c nonec1o ce neneyna oyxnano: 6u catan u oa uc zo tacuc oa, naxo no nenon1e na 1eenn:n|a1a c nonec1o ce |anyna nocenana qoxa). Daxnno1 cnncox xoe a ce noon o oecxa|, naxo ne con nnc1o n:a:nn nnoxa1cxn cec1na, xaxo na nnxe noconnna1a o 1nno1: Every dark cloud has a silver lining (Cctoc sno sa oo6po), xo|a oyxnano on :nynea, xaxo ,Cctoj ccu o6nat ua cpc6pcua ocaoa, xoia nna1emnn1e :axonn1oc1n na a:nnnn1e |a:nnnn cnc1exn on one enaxnn (nn nc1n). Ha n1oa1a e1ana ce cynyna ne caxo cxena na |a:nnnn1e qoxn 1yxy n cxnconno xexon:nane na a:oano1o, n xaxo e:y1a1 na 1oa xncn1e na an1oo1 na oninnao1 c1anynaa1 xncn na neneynano1, xon 1o| ceia xoe a in n:a:n na yino1 |a:nx. Do noneco1 na cxnconno1o xexon:nane o none1ox io auanu- supac 1exc1o1, :a a oo|acnnxe o xaxnn cxnconnn eonn ce coc1on 1o| n xaxo 1ne xey ceoe ce cn:ann, a no1oa io nocnoc1anynaxe, cuuc- usupac 1oa co noxom na name1o :naene n yxeene. Anan:a1a no noneco1 na neneynane1o ce :anmyna co cyxne- cnnno ocncnc ua ctco na enoc1annn eonn sa otpuoanc ua nozunuuc opctu czy uuo, nn m1o noeoa1a na 1exc1o1 e no1eono a ce nmn na caxoc1o|nn eonn, o xon cexo| noceono ne1c1anyna neo :a ceoe. 1exc1o1 ce en o1xaxo xe ce oonn cxnca1a na eonn1e, nn|a nennnna ce oneeyna cnoe nano1 na 1exc1o1 n xonoc1n1e na neneynano1. Do nnxen1e co anincxn1e noconnnnn qoxn ce cexanaa1 1exc1onn o a:nn noan|a, na nnxe o ooac1a na c1onanc1no1o, non1nxa1a, exaxnn1e 1eenn:ncxn cno1onn n noaxn n1n., nn| |a:nx 131 no nanno e exonnonano excnecnnen. Ho c1no1 1ne c1o|a1 noxey naynna1a no:a n nyonnnc1nxa1a. Hc1o 1axa, a:nonnnn c1nnc1nnxn cec1na ce cexanaa1 no c1a1nn1e co nnc1o exonoxcxn xaax1e: n 1yxa ce xonc1n qniya1nn- na1a qa:eooin|a, noconnnn1e, noionoxn1e, xe1aqoa1a, xe1onn- xn|a1a, nia1a na :ooonn n1n. 3a a:nxa o anincxa1a, xaxeoncxa1a, ocooeno, exonoxcxa1a no:a e noxaxy exonnonana n ne|:nnno1 |a:nx e noon:ox o |a:nxo1 na naynna1a no:a, na noan 1oa, ne noxaxy, nn nenoo1 1eoa, no axxn1e na xono1o, a ce conyna n qniya1nn- noc1a n iannno1 c1nnc1nnxn xoon1 na oninnao1. a a:ieaxe nexon o nannnn1e na aexna1na 1ancxncn|a na c1nnc1nnxn1e ocooe- noc1n na oninnao1. 4niya1nnna1a qa:eooin|a na nano1 na neneynane1o xono e a ce noen na 4 iynn: 1) enennnn xon nxaa1 nonn exnnnaen1n no xaxeoncxno1 |a:nx, xaxo na nnxe: Better late then never. Hooo6po ooua otonty uutozau (nn1enannonano no:na1a noionoxa); 2) enennnn xon eyxno ce connaaa1 co nnnnn1e xaxeoncxn nan|an1n: to set one`s house in order oa cc caou pco taj cc6c, as black as coal pu tato tonc (tyyp); 3) qa:eoomxn n:a:n, noconnnn nn noionoxn, xon :a ocnona io nxaa1 anincxno1 nannn na nno1, n1ea1ynn eqeennnn (ay:nn), xon nxaa1 naaen no xaxeoncxno1 |a:nx. Ha nnxe: to carry coals to Newcastle uocu opoa oo uya. Do nexon cynan, n noxa| noc1oene1o na xaxeoncxn exnnnaen1, o acnex1 na c1no1, noooo e a ce a:|acnn cxnca1a na noio- noxa1a co noxom na onncen neno, na 1axa naneenno1 n:a: to carry coals to Newcastle xono on ono a ce nenee xaxo: pa6ou ucuo usnuuuo. Hc1o e n co noconnna1a: He came safe from the East Indies, and was drowned in the Thames. Io pcnuoan opco, cc yoajn ua tpajo. (Kao. 497). Bap. Muozy u u uajapuuo nuoan cc oaou. (Kao. 1983). H uajapuujo nuoan oj oa cc yoaj. (Kao. 1225). 4) nenenonnn ncxa:n, no xon ce xonc1a1 eann o anincxno1 nno1, :a xon nexa exnnnaen1n no xaxeoncxno1 |a:nx, neneno- nna1a nia na :ooonn1e n c. Do 1o| cyna| no1eono e a ce nnoeine xon onncen neno nn a ce xonc1n qycno1a. Hee1xo nn neneynane1o na xna1n1e :ooonn n qniya- 1nnnn1e n:a:n neneynano1 nxa xonoc1 na n:oo o ne-1n o nonexe noc1o|nn nan|an1n. 132 Do cenno1 nnxe nxaxe nan|an1n n no anincxno1 n no xaxeoncxn |a:nx: If you wish good advice, consult an old man. Cctoj capc u suanc. (H.. 3183). Bap. Toj uo uc cnyua ocap tc ocauu pocat. (MHY 6241). Kaj uo capuc uc cc cnyuaa, u Iocoo uc y oaa. (MHY 2684). Cf. If the old dog barks, he gives counsel. Capo tync to oa naj, pc6u oa ououu uno c. (Kao. 3520). Once bitten, twice shy. A burnt child dreads the fire. The scalded cat fears cold water. Koj cc oapun ua nctoo oyoa u ua acuuaa. (H.. 1567). Hoapcu ccn u oo oo 6cza. (MHY 5137). Hszopcn oo taqco, a oyoa u ua patujaa. (Hocpaoan oo nou nooct, a cc nauu u oo ucsno6uuo.). (MHY 2410). Io tcua suja, zo cpax u oo zyu- cpua. (MHY 1125). 3a ena anincxa noconnna nxaxe nonexe xaxeoncxn nan|an1n. Bacchus hath drowned more men than Neptune. Ho|xe ce ya|e n nama, o1xoxy n xoe. (Kan. 3O5O). Bap. Hojtc ypcnc oo jaocnc u ujanc, ooouno oo znao u co. (Kao. 2950a). Hoctc nyzc yupaa oo pcjaoyanc ooouo oo znaoyanc. (MHY 5085). Ipo6uuna oo znao uca. (Kao. 566). Hec1o xaxeoncxn1e noionoxn n qniya1nnnn n:a:n nxaa1 cno|a noc1o|ana n c1aonna qoxa n nn neneynane1o na c1ancxn |a:nx, na nnxe na n:a:o1: oont oo oona toa, na anincxn ce neana aexna1no oe: nnxaxnn 1emxo1nn: wolf in sheep`s clothing, a noionoxa1a: ancty oo onuc, oancty oo cpco oionaa na nen1nnna1a anincxa: Out of sight, out of mind. Ce a:ona, no oenn xon1exc1n nn oeenn qniya1nnnn n:a:n xono e a ce na|a1 n yin exnnnaen1n, no nne xe in n:oeexe caxo onne xon nonec1o ce yno1eoynaa1 no anincxno1 iono. Ho xnoiy nonec1o ce cynyna a ce ce1nexe co cn1yannn xoia na nexon xna1n n:a:n no nnno1 |a:nx oionaaa1 nexoxy anaoinn n:a:n no yino1 |a:nx. 1aa noc1anxa e xono ycnemno a ce nyc1na co nnxen nn neneynane1o/nenecynane1o na noconnnn1e, noio- noxn1e n yin1e nonyann n:a:n. Hn neneynane1o na 1axnn1e ennnnn o ionoo1 na neneynano1 nec1o xy ce cynyna a nnoeinyna xon excnecnnno-c1nnc1nnxa aan1ann|a, 1.e. xon n:necna noxena na qniya1nnna1a c1yx1ya na ncxa:o1, onocno xon n:xena xo|a |a xonc1n xaxo :axena na qoxa1a, a xo|a en no ocnona1a na nexo|a o xoxnonen1n1e na ncxa:o1. a in a:ieaxe cenn1e nnxen: One must not put one`s sickle into another`s harvest. Hc tnaoaj cp oo yza uuoa. In Rome one must do as the Romans do. Bo Iu oouccyoaj cc tato Iujauuc. Ccnonna1a 1emxo1n|a nn nenoo1 na qniya1nnna1a excnxa ne ce coc1on no neanane1o na onm1o1o :nanene na qniya1nnnno1 n:a:, 1yxy nn 1ancxncn|a1a a ce nac1o|yna a ce oaa n ae nenocna1a, xe1aqonnna1a xoxnonen1a. C neneynano1 ce oaa a io a:oee 133 no11exc1o1, a noxae yxemnoc1 a ce cqa1n cxnena1a cxnca na qniya1nnnno1 n:a:. 3a 1aa ne, nonexoiam e xnoiy nano a ce :nae no1exo1o na cnnnn1e n:a:n. 1axa, na nnxe, no:na1no1 axen- xancxn naexnooi o cne1cxn iac Ane 1e|o, no nno1o noian|e na neiona1a xnnia Hocnoouu no xoe ce :annxana co no1exo1o na noconnnn1e, noioenaneenno1 n:a: Bo Iu oouccyoaj cc tato Iu- jauuc, ce oonyna a io n:e :a xnno1e1nnna1a aneio1a :a a:ionoo1 xey Cne1n Axoo:n| n Cne1n Aniyc1nn. Cne1n Aniyc1nn xy :aoeea exa Pnx|ann1e ne noc1a1 xoia 1o| noc1n no Mnano n xoia io :anama Cne1n Axoo:n| xo| en e noc1o1 1axy, a ono| xonqoxnc1nnxn xy oionon: ,When I am here, I do not fast on the Sabbath; when I am at Rome, I fast on the Sabbath. To whatever church you come, observe its practice, if you do not wish to suffer or to create a scandal ,Koia cyx one, ne noc1ax na Caoa1, a xoia cyx no Pnx, |ac noc1ax. Ha xo|a ono nxna a n nnc1annm, nonn1yna| in ne|:nnn1e oonnan, axo ne caxam a nxam nenn|a1noc1n nn a nen:nnxam cxana (Taylor 1962: 40). Cn1e 1ne qax1on, :exenn :aeno ncymnoc1 in co:anaa1 neon- xonn1e ne1noc1anxn :a aexna1en neno na qniya1nnna1a excnxa. m1o ce onecyna nax o caxn1e xe1on na neneynane1o, xaxo m1o non:eiyna o ioenaneenn1e nnxen, ocnonna1a noc1anxa e n:ooo1 na coone1en cnnonnxen n:a: no |a:nxo1 na nenoo1 (c1anyna :oo :a n:ooen nn ceex1nnen neno) nn xonc1ene na xe1oo1 na onncen neno. 134 Huuepuuypu 1. Bachmann-Medick, Doris: Cultural Misunderstanding in Translation. Multicultural Coexistence and Multicultural Conceptions of horld Litera- ture, Erfurt Electronic Studies in English, 7, 1996. (http://webdoc.gwdg.de/edoc/ia/eese/artic96/bachmann/796.html) 2. Bassnett, Susan: The Fu::v Boundaries of Translation, in Roberto di Napoli et al. (eds.), Fuzzy Boundaries? Reflections on Modern Languages and the Humanities. London: Centre for Information on Language Teaching and Research, 67-77, 2001. 3. Belobratow, Alexandr W.: Die Kultur der bergnge. Konfliktfelder interkultureller Pro:esse, Trans. Internet-Zeitschrift fr Kulturwissen- schaften, 5, 1998. (http://www.adis.at/arlt/institut/trans/5Nr/belobra2.htm) 4. Dring, Tobias: Translating Cultures? Towards a Rhetoric of Cross- Cultural Communication, Erfurt Electronic Studies in English, 1, 1995. (http://webdoc.gwdg.de/edoc/ia/eese/eese.html) 5. Eagleton, Terry: The Idea of Culture. Oxford: Blackwell, 2000. 6. Fergusson, Rosalind: The Penguin Dictionarv of Proverbs, 1983. 7. Frow, 3ohn: Cultural Studies and Cultural Jalue. Oxford: Oxford UP, 1995. 8. Hall, Stuart: The Question of Cultural Identitv, in Stuart Hall et al . (eds.), Modernity and its Futures. London: Polity Press, 273-325, 1992. 9. Huntington, Samuel P.: The Clash of Civili:ations and the Remaking of the horld Order. New York: Simon & Schuster, 1996. 10. Oxford Dictionarv of English Proverbs, 3 rd ed. By F. P. Wilson, 1970. 11. Iser, Wolfgang: On Translatabilitv, Surfaces, vol. 4, 1994. (http://pum12.pum.umontreal.ca/revues/surfaces/vol4/iser.html) 12. Meyer, Thomas: Identitts-hahn. Die Politisierung des kulturellen Unter- schieds. Berlin: Aufbau, 1997. 13. Santos, Boaventura de Sousa: The Processes of Globalisation, 2002 (http://www.eurozine.com/article/2002-08-22-santos-en.html) 135 14. Taylor, Archer: The Proverb and an Index to the proverb. Hatboro & Copenhagen: Folklore Associates, Rosenkilde and Bagger, 1962. 15. Toury, Gideon: A Rationale for Descriptive Translation Studies, Dispositio 7, special issue (The Art and Science of Translation, ed. Andre Lefevere / Kenneth David Jackson), 22-39, 1982. 16. Tymoczko, Maria: Enlarging hestern Translation Theorv. Integrating Non-hestern Thought about Translation. 2003. (http://www.soas.ac.uk/literatures/satranslations/securearea.html) 17. Venuti, Lawrence: The Scandals of Translation. Towards an Ethics of Difference. London: Routledge, 1998. Kpuuenuu Kan. = munun Kanacn: Hapoouu ocnoouu u zaautu oo Cpyza u Cpyuto, cooa n nnen 4nnn Kanaen, Cxon|e, 4no- :oqcxn qaxy1e1, Hnc1n1y1 :a xaxeoncxn |a:nx, 1961. MHY = Matcoouctu uapoouu yooop6u, 1ox IV, xnnia 1, Hoconnnn, no eaxnn|a na Xaaaxnne Hoenaxonnx n Knn Henym- ncxn, Cxon|e, Knnion:a1ec1no ,Kono Pannn, 1954. H. . = Hcxkn nua:cxnncku, Anncxnn Hnn-1nnannncku: 3puo o spuo ozana, tacu o tacu anaa: Maxeoncxn naonn noco- nnnn n noionoxn. Cooae n nnene He1xo oxa:e1oncxn n Anoc1o Hon-1onanoncxn. 1aoannna: ,Dnmanna, 2OO2. Cuon Cuaooo HPEHECYBAHE HA TYIHTE HMHHA HPH HPEBO HA MAKEOHCKH 1A3HK !en o nooexn1e co xon ce coonynaa1 neneynann1e nn neno na xaxeoncxn |a:nx e n nannno1 na xo| ce nenecynaa1 1yn1e conc1nenn nxnna. Haxo Hpaoouco ua atcoouctuo nucpaypcu jaaut (Hoc- ne1no eo, Cxon|e 1998) nenne nnnna 1ancxnnnn|a, n na 1aa nooexa1nxa n nocne1n nen 40 c1annnn, m1o e enncn ena ne1n- 1nna o neno1 ooex na Hanonnco1, ce :aoeeyna xoeoane no onoc na nannno1 na ne1c1anynane na nxnna1a o yin |a:nnnn cennn. Hnaxy, no Hpaoouco c1on: ,Tyn1e nxnna ce nnmynaa1 co name nncxo, no nanno, onaxa xaxo m1o ce n:ionaaa1. (Co n:nono1o nncxo 1ne ce nnmynaa1 caxo no naynnn n:ann|a.) Hn 1oa nnnnn1e iaconnn ocooe- noc1n ce nnioynaa1 xoxy m1o e 1oa xono xon iaconnno1 cnc1ex na namno1 |a:nx, 1.e. iaconn1e m1o in nexa no namno1 |a:nx ce neanaa1 co cnnnn iaconn. Hexon 1yn nxnna ce ne:enn no namno1 |a:nx noceno, nexy yin |a:nnn, m1o oc1anno 1aia n: nnnnno1 n:iono.' !nnc1nen ncxynox ne1c1anyna ycxno1 |a:nx, :a1oa m1o nn nea- nane1o na ycxn1e nxnna, no nanno, ce :exa nenn nnnna1a nnmana qoxa, a ne nnnnno1 n:iono. Teoa a ce nxa nenn, xey1oa, exa Hanonnco1 ncxynnno ce :annxana co an1ononnxn n 1ononnxn, :nann ne io a:ieyna neanane1o na na:nnn n naconn. Do nooenne na|nane xe a:ieaxe nexoxy oee1nc1nnxn nenon. Do nenoo1 na xnnia1a na Ci Mannno ,Ha|ioexa1a 1a|na na cne1o1' no n:anne na n:ananxa1a xyxa ,4ennxc' o Cxon|e, 2004 ionna, 1yn1e nxnna no oeen oo| cynan ce xoex1no 1ancxnonann na xaxeoncxa xnnnna: o nocne1a1a xo|a iacn ua ojaa cua Lcu, nexy nao taunap o uc Xaquo, o ccno Buncc, Lajcp Ccj Lunouuz n1n. Cenax, ona m1o e xaax1enc1nnno :a oee1nc1nnxn1e ea neneenn na xaxeoncxn e neocenoc1a no noie na nannno1 na xo| ce nenecenn 1yn1e nxnna. Hxeno, no nexon cynan nxe1o ne e 138 1ancxnonano, 1yxy caxo e ne1c1aneno na a1nnnna: Kombined Insur- ance Companv of America (co iemxa na caxno1 none1ox - Kombined naxec1o Combined), no1oa uctonty couuu qupu u pzooctu opzauu- aauu. Coca Cola, Amwav corporation, Kraft Foods n yin 1nnaece1 xoxnannn. 3a a one neocenoc1a noioexa, nexon o nxnna1a ce 1ancxnonann, no n ce anaa1 no :aiaa no oninna, no n 1yxa nxa a:nonnnoc1. Hxeno, no nexon cynan noxa| xaxeoncxa1a 1ancxnn- nn|a no :aiaa c1on oninnano1o nxe n ne:nxe, na nnxe Toac Xatcnu (Thomas Huxlev), Bunuja auqop (hiliam Danforth), a no yin - caxo oninnano1o ne:nxe: Iajuxono Hu6yp (Niebuhr), Luopy Kapuczu (Carnegie), Xcupu oau ajt (Jan Dvke) n1n. Hn1eecno e 1oa m1o na none1oxo1 na xnnia1a oninnao1 e neocen, a no nooenne e cneen na ne:nxe1o, na xoe a ce oone nnena1ox exa nexo| n:iyon 1nenne, na emn a |a ynoc1n aoo1a1a. Haxo nexa noa1onn :a oninnanno1 nacon na xnnia1a, nexon emenn|a nn 1ancxnonane1o yna1ynaa1 na 1oa exa xnnia1a ne e neneena o anincxn oninna, 1yxy neo|a1no o xna1cxn neno. Taxa, na nnxe Horatio Alger e Kopauj Lncp co K, a ne co X. Hnaxy, nexa noa1onn o xo| |a:nx e neneena xnnia1a, nn1y an e ex1o- nana. Dexe cnoxena1n1e naconn, no cyna|on na xnnin n cnncann|a, ce neneynaa1, a ne ce 1ancxnonaa1. Ha nnxe: cucauuco Heopu- nuuen ycuex, tuuzaa Hujoneuou upooe nu coeuou n c. Do nexon cynan, noxa| nenoo1, no :aiaa ce ana anincxno1 oninna, na nnxe: tuuzaa Kuuo ce uaounuo oo neycuexou oo ycuexou oo upooux- uuu (How I Raised Muself from failure to Success in Selling - co nanonncna iemxa xa| Muself - u naxec1o y), no1oa tnacunua tuuza aa caooou Te upeouaouuyou (I Dare You), n1n. Kaxo m1o xoe a ce :aoeen, one o1cyc1nyna 1ancxnnnn|a. Do xnnia1a mnneona1a nc1a o Toxac Kennn, no n:anne na A!A H:anann, Cxon|e 2005 io., c1on oninnanno1 nacon (Schindler`s List), naxo ne c1on o xo| |a:nx e neneena n an e ex1onana. Do onoc na nannno1 na nenecynane1o na 1yn1e nxnna ce |anynaa1 nc1n1e nooexn, :nann ianno o1cyc1no na ocenoc1 no 1o| noie. Taxa, ioex oo| nxnna ce nnmynann na enn xec1a co a1nnnna, a na yin - co xnnnna: na c1. 442 Ln-on-cn e nannmano co a1nnnna (uuouuc oopo6uocu cuyoauu oo BBC), a na 438 c1. co xnnnna (toza ja cnyuua occa ua EEU). Ym1e nonyen e cyna|o1 na c1. 167, xae no ena enennna iexancxn1e !c-ec ennnnn na|nane ce ne1c1anenn co a1nnnna, a no1oa co xnnnna: Tuc uaa ua6aocuo yuuqopu ua Waffen SS, a co uuo u paoo oa zo occyoaa pccopauo Huzaucpuja pcacp- oupau aa CC... Ha 212 c1. ena axnn|a e ne1c1anena a1nnnnno Aktion (axnnon), a na cena1a 1aa e 1ancxnonana - Atuou. Hc1o1o e 139 nananeno n co nnno1 Sonderkommando, xo| cexae ce |anyna a1nnnnno, ocnen na c1. 210 - Couocptoauoo. Hocennon nnxe, nannman co xnnnna con ne x enooyio n ne naneyna na :axynox exa neo|a1no ce aoo1n :a 1exnnnxn nonyc1n, a ne :a oon :a 1ancxnnnn|a. Hoceono necoone1en nn ce nnnn nnxeo1 na c1. 470: Cpou oncoto ua cyocnco ua Ajxau ooucuuto ua nouoouctu Defli Mefl... na:nno1 na ononcxno1 necnnx e aen na a1nnnna, no ne no oninna - 1axa xaxo m1o ce nnmyna na anincxn, 1yxy onaxa xaxo m1o ce nn1a. a ce naenaxe exa n one c1anyna :oo :a 1exnnnxn nonyc1, onocno exa naxea1a na neneynano1 ona xnnnnna 1ancxnnnn|a. Do xnnia1a ouu uo uee u ue nocu co cee o Hnxoo Axa- nn1n, no n:anne na HAHHH, Cxon|e 2004, c1on exa xnnia1a e ex1on- ana n exa oninnao1 e na n1an|ancxn |a:nx (Ti prendo e ti porto via), naxo nexa noa1ox an e neneena o n1an|ancxn |a:nx. Kaxo n a e, nexe cnoxena1n1e neocenoc1n ce non1oynaa1. Taxa, no ena enennna c1on ...6ca6poj au zo ua zncoauo yen u 6apc uctontyau 1he Hitcher... C1anyna :oo :a na niann qnxa n nannc1nna e ne|acno :om1o e enno1 neneen (nn xoeon e caxo 1ancxnonan), a yino1 e aen no oninna. Hoceono :anyyna 1oa m1o ce aoo1n :a ena nc1a enennna, a :a ne a:nnnn emenn|a. Do oninna e aeno nxe1o n no yi nnxe: H, ata oca, catac oa cnyuucc toja c anoznacuaa Anopheles? Hoceono e neyoono xoia ce |anyna no1eoa o nenynane na nxe o 1yo no1exo, a 1oa e aeno no oninna: Bpaaa oo anaa cauua, ncopcca cuoa azpaoa, 6cuc aaoopcua, uo pocuaa pctnaa ua Station Bar-ou coccuc, auat octa octc c ooopcuo. oceiamnno1 ocn1 nnxaxo ne :nann exa a1nnnna1a nexa cnoe xec1o no xnnin1e neneenn na xaxeoncxn. Hano1nn, no c1ynno- naynnn nenon 1aa e nnqa1nna, a nexoiam n noena. Ha ono| qax1, nnonex, e oona1o nnnxanne n no Hanonnco1. Hononn1e xnnin ne caxo m1o coa1 ooia1a a1nnnnna ononoiaqn|a 1yxy n a1nnnnen nnexc na an1on, na :a noecno nonaoane na een an1o noeno e no xnnia1a a c1on n oninnano1o nxe. Cenax, n 1oa 1eoa a ce n:nee na na|nn- qa1nn xoen nannn. Hxeno, :a a xy ce ono:xon na cexo| :ann1e- ecnan nn1a1e nannno a io nonn1a c1ancxo1o nxe, ooo e na|nane a c1on xaxeoncxa xnnnnna 1ancxnnnn|a, a nenam no1oa, no :aiaa, n a1nnnnna1a nan|an1a. Taxa e noc1aneno, na nnxe, no xnnia1a Hcuopuju nu ueopuuue nu uoynuuuuju, o Axan n Mnme Ma1ea, no n:anne na !nn-coq, Cxon|e, 2003. Ke naneexe een nnxe: Loopujap (Baudrillard) uc zo coocnyoa oooj pcnauocu ouuaa. Hn|a1no n:nenayna nannno1 na xo| no noceno nexe ce ne1c1a- nynaa1 nxnna1a o 1yo no1exo na c1annnn1e na xaxeoncxn1e nennn necnnnn n cexnnnn cnncann|a. Hxeno, no na|ioex oo| cynan 1ne ce 140 xnnnnno 1ancxnonann (Ku Kuupun unu Cuunuu oo Ceucou u puoou u c uozy cctcaunua ua oozooopuuc oo Hucun, Aqpo- acputauctaa cjanta socaoa Eujonce Hoync aapa6ou y6a... ua uuouaa ooua nuuuja Xuyc oq oepeon. pe Houep, oupctop ua Ajuon enuepuejnenu..., Huuunu Hopuun u onuno Cuuepneno tc 6uoa zocu oo cncouaa ccaoua ua Cuuconoou, a cc couyoaa u Huju Cupujuc u ocn oo atcpuc oo Coupunoou, ...uuyoa ucocnuuto Hn Tuu, ...coccouuo tny6 Huq qeuuopu; n1n.), a noe1xo noxa| nnnna1a 1ancxnnnn|a no :aiaa c1on nnnnno1 a1nnnnen oninna (pctnaaa aa topcjctaa nuuuja Eun Hoyn (Bean Pole), Bo 1958 zoouua zo uapaoun quno Hyn uj ejau (Pull my Daisy), pucjto ua poauunuaa tocouja Cpeupuuuou (1he Heartbreak Kid), uu.). Hcxynox ne1c1a- nynaa1 ianno naconn1e na necnn, noe1xo na qnxonn, xon na|nec1o ce neanaa1 caxo no oninna (Mujun Ueucon co xuo Beat it, tnacuto ua Poo Cujyupu Do Ya 1hink I`m Sexy n1n.). Kaxo m1o xoe a ce :aoeen o naneenn1e nnxen, no nexon cynan, xoia c1anyna :oo :a naconn na qnxonn, cenn, necnn n c. ce 1ancxnona oninnanno1 nacon na xnnnna, a no yin nxa neno na xaxeoncxn. Dexe cnoxenanxe exa Hanonnco1 ne ce ocnnyna na a:nnnn1e naconn o ono| 1nn, no nooonnaena nax1nxa e 1ne a ce neneynaa1, a a ne ce 1ancxnonaa1. Do nexon cynan, ocooeno axo e nenoo1 nocoooen, oninnanno1 nacon no :aiaa e noeen, oaex nn nno1o cnoxenynane, :a a xoe a ce nen1nqnxyna qnxo1, na, na nnxe, nn1a1eo1 a nooaa ononn1enn nnqoxannn :a neio na nn1ene1. Hn ce nnnn exa cynan1e xae naconn1e ne ce neneenn, na nn ce 1ancxnonann nn ce aenn no a1nnnnen oninna ce na|nec1o nocenna na necnocoonoc1a, onocno necniynoc1a na neneynano1 nn n:naoane nenono emenne. Hnaxy, a1nnnna1a e yoenno na|:ac1anena na c1annnn1e na xecennn1e cnncann|a, xaxo n no nno:n1e na nennn1e necnnnn xon ce :annxanaa1 co 1exnoomxn namana, ocooeno axo c1anyna :oo :a xoxn|y1ecxa 1exnooin|a. Koxy :a nyc1ann|a, xe naneexe nnxen o oa1oxo1 na nennno1 necnnx Y1pnncun nccnnu, naenen 24 uaca.com, oa1ox nn| nacon con a1nnnna. !ne na|nane nexoxy naconn: Microsoft zo oopou uaoaoanco ua MP3 nccpo, Roeunu coatyupauu oo Eejpyu co oou ua SMS opatu, Nvidia oo uoouo iPod, AMD ooopuo zo yu Intel, Hc unuouu Xbox3, Hco6unua cpytypa oo Kunu ua Coogle Earth, Tccoou. iPOD Docking cauuu, o6unuu cncqouu - Samsung D520. Do nooenne xe ne1c1annxe n nexoxy n:naonn o 1exc1onn: Samsung SCH-B40 ua qooaapa co pcaonyuja oo 2 cza- utccna, LCD ctpau co oujazouana oo 2,2 uuna, a ooopyoa u Bluetooth toyuutauja, Copco uuyoanco ua Ars 1echnica ... Nintendo u Sony 141 c yuc uc cc ojaounc ua aaapo, oo Microsoft cc uaocoaa octa oo ojaoyoanco ua Playstation 3..., Ha ooccza uaoaocuuc Core 2 Duo u uoouc 1itanium 2... occzauuoo toouo uc aa ncupujaopcuuc Xeon- u 6cuc Clovertown, a aa occto tojycpuc Kentsfield. C cn1e ne1xono naneenn nnxen xoe a ce :axynn exa nexa nnxaxna nenxa nxnna1a neaenn no oninna a ce 1ancxn- onaa1. Moeon xoxen1ana1a coc1o|oa xoe a ce cqa1n xaxo ena neona qa:a, co oie na 1oa m1o ce aoo1n :a non nnoi xon nenen necnnx. Dnonex, no yin nanncn oaxna cexanaxe Cacyuz, Mutpo- coq, Huucuoo, Couu n1n. C nennena1a 1ancxnnnn|a na|nec1o ce o1c1anyna no cyna|o1 na cxa1ennnn1e o 1yo no1exo. Hnnnna m1o naneyna nexon nene- ynann a oc1ana1 na oninnao1, a a ne nanana1 1ancxnnnn|a, nn ce nnnn xncene1o na xnoiyxnna exa cxa1ennnn1e 1ancxnonann na xnnnna io iyoa1 cno|o1 nen1n1e1. Ha|nyc1a1nnen nnxe no 1o| noie na xaxeoncxa |a:nnna 1en1on|a oeme nenxenynane1o na nexoiamna1a Tcncouauja Ctojc no Matcooucta cncouauja, onocno MTB no ocaxoc1o|ynane1o na Penyo- nxa Maxeonn|a. Caxno1 n:oo na cxa1ennna1a (MTB) nane na no1cxen noan iaqnnxo1o n:enanynane co nxe1o na no:na1a1a My:nnxa 1eenn:n|a (MTV). Caxo a no1ce1nxe exa cnoe Hanonnco1 cxa1ennnn1e o 1yo no1exo ce 1ancxnonaa1 na xnnnna n ce nn1aa1 aoeneno, na 1axa na nnxe HLA (!n-oe-a), ATH (a-1e-ne), LMD (oe-ex-ne) n c. a ce nana1nxe na cnoxena1no1 cyna|. He caxo m1o Maxe- oncxa1a 1eenn:n|a no cxa1ena ne:n|a ne ona nnxoiam nnm1o ocnen MTD (x-1-n), 1yxy n My:nnxa1a 1eenn:n|a nnxoiam ne ona ex-1e-ne, 1yxy caxo ex-1n-nn. Cenax, :a nea cxoo n a ne xoe a ce ce1ne 1ancxnonana cxa1ennna cnoe namn1e nanonncnn nanna - MTD. Hn1eecno :a cnoxenynane e na|:ac1aneno1o emenne, xoe noeno ne1c1anyna na|nec1no1 nannn na xo| nennn1e necnnnn in neanaa1 cxa1ennnn1e o 1yo no1exo, a 1oa e anincxo1o cneynane na cxa1e- nnnn1e. Ha nnxe: Ha 1 aozyc F-uu-ou cnaou 25 zoouuu ococnc, Hczoouc copa6ouuu cc o6uoyoaa oa opzauuaupaa uucpojy aa autuo azaauu Uu Kjy... Kon ce nnnnnn1e :a naxna1a noc1anxa, xo|a on |a onenne xaxo cnon1ano emenne na nax1nxa1a? a io :exexe nenn nocenno1 nnxe. Hu--tjy e anincxo cneynane xoe xy oionaa na nacono1 (GQ) no xo| e no:na1o cnncanne1o Gentlemen`s Quarterlv. Maxeoncxa1a 1ancxnnnn|a co oie na o1cyc1no1o na Q no xaxeoncxno1 |a:nx on 1eoao a one !K, m1o ne1c1anyna nnnnno oaenynane o oninnao1. C11axy, xaxo na|nnqa1nno emenne ce nnnn n:oano1o, xey yio1o n :a1oa m1o nx ono:xoyna na cn1e xaxeoncxn nn1a1en nannno a io nonn1aa1 nxe1o na cnncanne1o. Moeon n ne1xono cnoxena1o1o no|c1no co Lu-6u-cu ne on ono nncy1no axo xaxo emenne ono ncxonc1eno cneynane1o. Toa cexaxo ne xoe a ce naxe1ne xaxo emenne :a cn1e cxa1ynana o 1yo no1exo, no :a onne m1o oaaa1 o anincxo1o |a:nnno noan|e, a 1ne ce yoenno na|oo|nn, n:iea cocexa nnqa1nno n xoncno. Dnonex, na 1o| nannn ce :ana:yna ocnonno1o naneo na neanane na 1yn1e nxnna. a ce no1ce1nxe: ,Tyn1e nxnna ce nnmynaa1 co name nncxo, no nanno, onaxa xaxo m1o ce n:ionaaa1.' Ha xa|o1, xe :axynnxe exa neneocna1a ycoiacenoc1 no noie na nenecynane1o na nxnna1a o 1yo no1exo na xaxeoncxn yna1yna na 1oa exa xaxeoncxno1 nanonnc 1eoa a ce ononn na 1o| nannn m1o xe ce :exa1 nenn cn1e a:nonnnoc1n n cnennqnnnoc1n na 1axno1o nenecynane. 142 1A3HHHHTE PEHHHUH HA MAKEOHCKHOT 1A3HK Tpujuo Cmu+umocuu KOH 40-IOHmHHHATA O H3EIYBAHETO HA TPHTOMHHOT PEHHHK HA MAKEOHCKHOT 1A3HK !o(nnana ce nanpmynaa1 (ne :nana|nn io(nmnnnn :a xaxe(oncxa1a nayxa :a |a:nxo1: 45-io(nmnnna1a o( n:eiynane1o o( nena1 na npnno1 1ox na Pennnxo1 na xaxe(oncxno1 |a:nx n 4O-io(nmnnna1a o( no|ana1a na neionno1 1pe1, :anpmnno1 1ox. Ho|ana1a na npn noioex pennnx na cexo| |a:nx necoxneno e nac1an m1o nxa nomnpoxn (nxen:nn: ne caxo :a nayxa1a :a |a:nxo1 1yxy n noonm1o :a nc1opn|a1a na xy1ypa1a na napo(o1. Bn:nonepo1 na cn1e axnnn na |a:nnen nan no xo(nqnxann|a1a na xaxe(oncxno1 n1epa1ypen |a:nx Lae Konecxn nxame |acna nn:n|a m1o c 1peoa (a ce c1opn no xoxne1no1o naynno xonc1n1ynpane na xaxe(oncxno1 |a:nx. Cax in oqopxn ocnononoonnnxn1e 1py(onn na cexo| |a:nx ipaxa1nxa1a n nc1opn|a1a na |a:nxo1, a no copaoo1xa co cnon xoein n npnn ynennnn npanonnco1 n pennnxo1. Ym1e co caxa1a xo(nqnxann|a na n1epa1ypnno1 |a:nx, 1o| ne(noc- xnceno yxaa (exa e(na o( na|npnopn1e1nn1e :a(ann na xaxe(oncxa1a nayxa :a |a:nxo1 xe on(e n:paoo1xa1a na e(en noioex pennnx. Ym1e no npnn1e xecenn na 1945 nn:nonepo1 ce oiacn co aneo1 Ynuucnuuc upc6a pa a6upaau qontnopcu u pcnuuntu aucpujan (,Hpocne1no (eo', I, 1945, op. 4, c.3) n Tpc6a pa cc a6upa qotnopcu u pcnuuntu aucpujan (,Hona Maxe(onn|a', III, 1946, op. 334, c. S). Ha xa(no1 1nopen xy oea |acnn yconn1e m1o 1peoa (a ce ncnona1 :a n:paoo1xa1a na nocepno:en pennnx n ooe:oe(ynane na oa:a1a o( xo|a xe ce 1pinyna. He io :a(onon Konecxn caxo aneo1 :a coonpane na pennnnxn xa1epn|a. 1o| ce no1py(n n (a nx (a(e xaxnn-1axnn nacoxn na coonpa- nn1e n in nannma ym1e n 1exc1onn1e Opuocuuuc pcnuuntu cnccuuu oo uauuou jaaut (,Hon (en', 1945, op. 3, c. 3-S) n Hctou 6cncutu oo opcta co pcnuutou ua uauuou jaaut (,Hon (en', 1946, op. 7-S, c. 35-51). 1ne co:nann|a n:nnpaa n o( neiona1a cexo|(nenna |a:nnna npax1nxa n ce(ene1o xaxo ce o(nnna nponeco1 na n:ipa(oa1a na n1epa1ypnno1 |a:nx, xaxo nepxanen1no ce :ooia1yna neionno1 excnnxn qon(. 146 Hpnpo(no, noioexa ax1nnnoc1 na ono| nan nac1anyna co oqop- xynane1o na naynnn1e e(nnnnn :a npoynynane na xaxe(oncxno1 |a:nx, npe( c na 4no:oqcxno1 qaxy1e1 ((exexnpn 1946). 1axa, naop:o ce no|ann Bpccua ucpuuonozuja, coc1anena o( Koxncn|a npn Mnnnc1ep- c1no1o :a npocne1a na Maxe(onn|a, Cxon|e 1947. Bo nea ce ooeeann ocnonnn1e 1epxnnn o( ipaxa1nxa1a, ieoipaqn|a1a, npnpo(o:nanne1o, ne(aioin|a1a, ncnxooin|a1a, xa1exa1nxa1a, qn:nxa1a n xexn|a1a. 3nann, c no qynxnn|a na :a(onoynane na npax1nnnn1e no1peon na oopa:onnno1 nponec! Hona1axomen nexop no no(io1onxn1e :a n:pa- oo1xa na pennnxo1 oeme qopxnpane1o no 1951 na Koucuja aa atc- pouctu pcnuut no coc1an Lae Konecxn, Mnxan He1pymencxn n Kpyx 1omen o( c1pana na Mnnnc1epc1no1o :a npocne1a. Ce caxame co 1oa (a ce noc1ann na nnc1n1ynnonano nnno coonpane1o na pennnnxn xa1epn|a (n:oop na 1exc1onn1e m1o xe ce excnepnnpaa1 n na xpea1a na excnepn- 1opn). Bo paoo1a1a na excnepnnn|a1a oea nxynenn, no ne(oc1ni na noonn1nn xa(pn, n npnn1e (nnoxnpann c1y(en1n no xaxe(oncxn |a:nx. O( nnnnno1 pe( oea n:opann n oopaoo1ynann1e na Pennnxo1. Kpa|na qa:a no pean:ann|a1a na Hpoex1o1 Pennnx na xaxe- (oncxno1 |a:nx oeme ocnonane1o no 1953 na Hnc1n1y1o1 :a xaxe(oncxn |a:nx (na|npnnn co caxo (na|na acnc1en1n Laio|a Kopyonn n Lopnc Mapxon, no naop:o co ym1e (na|na 1o(op nxn1poncxn n 1pa|xo C1axa1ocxn). Hnnna :a(ana oeme (a |a nononynaa1 xap1o1exa1a na :ooponno1o oaio, no xnoiy op:o co 1oa n (a |a nonna1 oopaoo1xa1a, no caxno1 none1ox na 1955 io(nna. Haop:o, no npna1a oopaoo1xa na xa1epn|ao1 co none1nn1e oyxnn (, n, Lopnc Mapxon |a nanym1n paoo- 1a1a na( Pennnxo1 n npexnna na (pyio paoo1no xec1o. Hpnoon1na n(e|a oeme (a ce n:paoo1n e(en pennnx o( cpe(na ioexnna, co oxoy 4O.OOO :ooponn n co oopaoo1xa caxo na nnnnn1e ocnonnn :nanena. Leme npe(nn(eno, nc1o 1axa, xon :ooponn1e (a ce (o(a(a1 n nnnnn1e exnnnaen1n no pycxno1 n qpannycxno1 |a:nx (1oiam npec1nen no cne1cxa1a (nnoxa1n|a). Onaa :axnca, xaxo nnponex n xnoiy (pyin ocooeno npn :acno- nynane1o na npoex1n1e o( ooac1a na excnxoipaqn|a1a, co 1exo1 na paoo1a1a ce noxaa xaxo nepeana no (na1a ceixen1a: ooexo1 n oopa- oo1xa1a o(nocno npe1c1anynane1o na :ooponn1e n co nnnnn1e coo(- ne1nnnn o( pycxno1 n qpannycxno1 |a:nx. Koxy nonexe ce naneiyname no oopaoo1xa1a, 1oxy nonexe 1aa in :aipename coc1anynann1e. Ce c1exnyname onn1 m1o npoc1o neneme xon nomnpox n:oop na :oopon- nno1 qon( n neiona nono(poona oopaoo1xa. Oopaoo1ynann1e ecno ce cnpanynaa co npooexn1e n co cexo| (en c nocniypno ce (nnea no oopaoo1xa1a na xa1epn|ao1. Haxo, co cexo| (en nnnnn1e xpn1epnyxn :a oopaoo1xa1a oea c nonncoxn n noc1poin. exa npe(nn(enno1 ooex na Pennnxo1 (aexy xe on(e na(xnna1 ce nn(e ym1e co paoo1a1a na( npnno1 147 1ox, no xo| oea nnecenn 1onno 29.359 :aiannn :ooponn. Co ioo oxo xoe (a ce nn(n c1eneno1 na oopaoo1xa1a na e(nnnnn1e o( oyxna (o oyxna, o( 1ox (o 1ox. B1o ce o(necyna nax (o onncna1a c1pana na e(nnnnn1e, 1aa no n1opno1 n 1pe1no1 1ox in nxa cn1e xapax1epnc1nxn m1o ce oapaa1 o( nnc1nncxn1e 1oxonnn pennnnn. 1 Kaxo m1o ce :nae, Pennnxo1 n:e:e co cpncxoxpna1cxn 1oxynana. Ono| qax1 npnpo(no xopame (a on(e oo|acne1 ym1e no Hpe(ionopo1 na Pennnxo1: ,Co 1oa m1o ce 1oxynana1a no ono| pennnx (a(enn na cpncxoxpna1cxn |a:nx, 1o| 1peoa (a n:npmn ym1e e(na nana xy1ypna yoia, xaxo npnpannnx m1o xe nx io oecnn (oc1ano1 xon xaxe(oncxa1a n1epa1ypa na ye1o o( (pyin1e |yioconencxn napo(n'. Ceia xe (o(a(ax: ne caxo m1o xe nx ce (oonn na |yioconencxn1e napo(n, co xon no npexe1o nneenxe no nc1a (panna :ae(nnna, 1yxy n na cn1e onne ye no cne1o1 m1o io no:nanaa ono| |a:nx, na co 1oa n xaxe(oncxno1 |a:nx nx c1anyname no(oc1anen. Ym1e n qax1o1. H npnn1e pennnnn na coce(nn1e conencxn |a:nnn oea ,nc1oxynann' n na (pyin |a:nnn: Byxonno1 (xa| Cpon1e) na iepxancxn n a1nncxn, !eponno1 (xa| Lyiapn1e) na pycxn! Hpe( oopaoo1ynann1e na pennnxo1 no c1ap1o1 ce noc1ann|a (ne cepno:nn :a(ann: no o( (a ce nononyna xap1o1exa1a n nc1onpexeno (a ce c1exnyna excnxoipaqcxn onn1. Co|y:nnx no cona(ynane1o na onne 1emxo1nn nx oeme nnnna1a |a:nnna npax1nxa xaxo npene(ynann n ex1opn no 1oiamnn1e xe(nyxn n axyxynpano1o :naene c1exnynano npn oapane1o xaxe(oncxn exnnnaen1n na 1yn1e n nenpnexnnn1e :ooponn m1o naneiynaa o1c1pana. Onn1o1 ce c1exnyname n co ynn(o1 no noioexn1e 1oxonnn pennnnn na (pyin1e conencxn |a:nnn. a ne ce :aoopann n necoxnenno1 qax1: no npexe1o na oopaoo1xa1a na Pennnxo1 nama1a yoana n1epa1ypa, n ne caxo 1aa, oeme caoo pa:nnena. Bnn- xa1enno1 npoynynan n na !paxa1nxa1a na xaxe(oncxno1 n1epa1ypen |a:nx (I 1ox 1952, II 1ox 1954) na Konecxn xe coie(a (exa oo|acnynana1a na qax1n1e no nea ce no1xpenynann ianno co npnxepn o( napo(no1o 1nopem1no n o( 1yxym1o no|anenn1e (ea o( yoana1a n1epa1ypa (nnca1en1e o( npna1a conpexena ienepann|a). Co e(en :oop, oopa- oo1ynann1e na Pennnxo1 oea n caxn1e ax1nnnn ynecnnnn no |a:nnnno1 nponec co nnmynane1o na pa:nn |a:nnnn noyxn no penncn cn1e 1oiamnn xe(nyxn (nnmann n eex1poncxn). Ho1peoa1a o( noioex pennnx na xaxe(oncxno1 |a:nx naon (a ce npnc1ann xon neiona n:paoo1xa npe( (a on(a1 (onono ncnone1n neonxo(nn1e yconn. Mopame (a ce npnc1ann xon ncnonynane na onaa 1 Tpajxo C1aua1ocxn, Tpnronnor peunnx na axeoncxnor jasnx nacnpea npennynannor ronxonen peunnx. Bo: Opana na axeoncxnor nnreparypen jasnx. Cxonje 2001, c. 83-96 148 :a(ana co ne(onono excnepnnpan xa1epn|a. A (oopo ce :nae (exa npn no(io1onxa1a na npnn noioexn pennnnn excnepnnn|a1a na xa1epn|ao1 oo|ex1nnno 1pae no(oio o( caxa1a oopaoo1xa. Onm1onpnqa1nn c1an :a neoxynna1a axnn|a na pennnnxn nan oeme no Pennnxo1, xoxy m1o ce xoe nonexe, (a on(e n:pa:ena napo(- na1a ocnona na n1epa1ypnno1 |a:nx. Ono| npnnnnn nnponex oeme qop- xynpan (enn(no o( Kpc1e Mncnpxon no neiona1a xnnia ,3a xaxe(on- nxn1e paoo1n' ,pennnnnno1 xa1epn|a (a |e1 coopa|ne o1 cn1e xaxe- (onnxn napenn|a' (c. 145), a noc1anen ym1e o( ,o:apn1e' (ece1nna io- (nnn npe( 1oa co oo|anynane1o na xaxe(oncxn pennnnxn xa1epn|a no nnnno1o cnncanne ,o:a'. O( ono| npnnnnn :a1oa ne xoeme (a nxa o1c1anynane no ei:nc1npane1o na xaxe(oncxno1 |a:nx no cooo(na1a :ex|a. Oopaoo1ynann1e na Pennnxo1 xnoiy pa:xncynaa n npn xopnc- 1ene1o na c1nnc1nnxn1e o:naxn. He oeme oam ecno no 1oa npexe, oe: noxnnynane nn: e(en npnc1oen npexencxn qn1ep, (a ce o:nann (an e e(en :oop xnnen, (n|aex1en, apxannen, pa:ionopen n1n., (an o:naxa1a e coo(ne1na na c1a1yco1 na :oopo1 no |a:nxo1 no xoxen1o1, a n no n(nnna. Bepynax (exa cexo| non oopaoo1ynan na name1o excnnxo oaio xoe (a nxa nonnaxno pa:onpane :a cqepa1a na yno1peoa1a na o(pe(en :oop. Ha :oopo1 akapn `ynayna, nonn1yna, nenn`, |ac (enecxa ne on xy |a c1ann o:naxa1a `pa:ionopen` (1axa e o:nanen n no 1oxonnnxo1 pen- nnx!), 1yxy nonpno o:naxa1a `(n|aex1en` co oie( na neiona1a yno1peoa na oipannnena 1epn1opn|a. A n na xnoiy (pyin :ooponn o:nanenn xaxo (n|aex1nn (enecxa on nx |a n:oc1ann 1aa o:naxa. Mopame no Pennnxo1 (a ce n:pa:n o(noc xon 1pa(nnnonana1a xnnna excnxa, xon 1ypnn:xn1e n nn1epnannonan:xn1e, xon neoo- in:xn1e. Mopame (a ce nnnxana xon :ooponn o( c1apa1a xnnnnna nexe ce nync1nynaa1 xaxo apxan:xn n xaxo 1axnn o:nanenn, a xon xe |a :a(pa1 n nona1axy cno|a1a xnnna yno1peoa. Ce n:ipa(n npnnnno c1poi o(noc xon 1ypnn:xn1e, co oie( na npnn1e excnxoipaqcxn npno:n na Konecxn, na npnpo(no ce :ac1anyname c1ano1 :a nnnna :axena co napo(nn exnnnaen1n. enecxa cxe nax cne(onn na penn1an:ann|a na onpe(een opo| 1ypnn:xn, ocooeno no pa:ionopnno1 |a:nx, no ,xyaoe- 1ene1o' (ypn n npe( xnxpoqon xaxo (oonynane na nn1nxen xpyi. enecxa e penncn pe(onna yno1peoa1a n no xe(nyxn1e na 1ypnn:xo1 ypnek naxec1o conencxo1o npa:eu, npnuep(nk), na n nn1epnannona- n:xo1 un(en n (p. Kon nn1epnannonan:xn1e ce n:ipa(n npnnnno 1oepan1en c1an, penncn oe: nnxaxon nypn:ax. Kaxo pe:y1a1 n na 1o| c1an (enecxa nxaxe nexon1ponpan npnnn na :ooponn o( anio- caxconcxo1o |a:nnno no(pan|e, nexon o( xon xoa1 ecno (a on(a1 :axene1n co namn exnnnaen1n. Ha|ecno nn oeme cnaoane1o co neooin:xn1e, on(e|xn oenxe cne(onn na nnnna1a no|ana, a na nexon n nnnnn an1opn. 149 Bo Hpe(ionopo1 xon Pennnxo1 ce xayna (exa ,1o| ne cn noc1anyna c1poio nopxa1nnna ne, naxo n no 1o| noie( xe n:nipa necoxnena yoia'. Ho, co caxo1o c1nnc1nnxo onpe(eynane na e(nnnnn1e n co yna1ynane1o o( e(na na (pyia, xoia c1anyna :oop :a cnnonnxn, 1oa ce noc1nia an1oxa1cxn. Pennnxo1 n:e:e no 1pn 1oxa: npnno1 no aniyc1 1961 co 29.359 :aiannn e(nnnnn oopaoo1enn na 51O c1pannnn, n1opno1 no |yn 1965 co 17.799 e(nnnnn na 595 c1pannnn n 1pe1no1 no aniyc1 1966 co 17.364 e(nnnnn na 6O6 c1pannnn. Cnope( 1oa, no Pennnxo1 ce oopaoo1enn nxynno 64.522 e(nnnnn na nxynno 1.711 c1pannnn. Ha onne c1pannnn oeme cxec1en 1py(o1 o( no oxoy 2.2OO c1pannnn o1nena1enn na nonnnapcxn npope( na cexo| o( oopaoo1ynann1e o((eno. Hena1ene1o na Pennnxo1 io n:npmn Ynnnep:n1e1cxa1a nena1- nnna, a no(np:ynane1o !paqnnxno1 :ano( ,!one enen': npnno1 1ox no aniyc1 1961, n1opno1 no |yn 1965 n 1pe1no1 no aniyc1 1966. Cnope( 1oa, xecen aniyc1 e :nanaen (en :a xaxe(oncxa1a excnxo- ipaqn|a. enecxa |a o(oeeynaxe 45-io(nmnnna1a o( n:eiynane1o na npnno1 1ox n 4O-io(nmnnna1a o( no|ana1a na 1pe1no1, :anpmnno1 1ox. Boenno1 oipoxen 1py( o( oopaoo1ynann1e n pe(ax1opo1 |a oonp:yna nama1a nayxa (a ce nanpaxa n no n(nnna (a io o(oeeyna coo(ne1no ono| nac1an. Hecpa:xepo1 no oopaoo1xa1a e nn(nn n co ioo oxo. Hacnpexa oopaoo1enn1e 29.359 :aiannn e(nnnnn no npnno1 1ox, no n1opno1 n 1pe1no1 1ox ce oopaoo1enn caxo oxoy 5.OOO e(nnnnn nonexe. Caxn1e copaoo1nnnn oea cnecnn (exa no Pennnxo1 ne ce nnecenn n o((enn noqpexnen1nn :ooponn. 3a1oa n nanpann|a nnnnnenne na (ece1nna c1pannnn (c. 597-6O6 no 1pe1no1 1ox) co oopaoo1xa na nonexe (ece1nnn :ooponn o( cn1e none1nn oyxnn. Hpn conpexena1a xoxn|y1epcxa1a oopaoo1xa na xa1epn|ao1 o( ono| Pennnx :a no1peon1e na cepno:nno1 Maxe(oncxo-anincxn pennnx, m1o io paoo1eme nc1no1 1nx :ae(no co yie(nno1 Pennna( (e Lpe|, ce noxaa (exa no oo|acnenn|a1a xon e(nnnnn1e ce yno1peoenn n :ooponn m1o nnaxy ne ce peinc1pnpann xaxo :aiannn. Pennnxo1 n:e:e no 1npa o( 1O.OOO npnxeponn, xonnec1no 1emxo cqa1nno :a (enemnn yconn. (3a cnope(oa, Tontoouuou pcnuut ua atcpouctuou jaaut, m1o no xoxen1on ce oopaoo1yna no HM1, nonpenn:no neionn1e npnn (na 1oxa n:eioa no 1npa o( no caxo 1.OOO npnxeponn). B1o xayna 1npao1 na 1pn1oxnnxo1? 1o| io o(pa:yna e(no(ymno1o cqaxane no cnoe1o npexe (exa e 1o| xnnia m1o 1peoa (a ce na|(e ne caxo no cexo|a onono1exa no :ex|a1a 1yxy n no (oxonn1e na nonyoonn1nn1e nn1eex1yann, no nnnnn1e nnnn onono1exn. Ce cqaxame 1o| n xaxo cnoenn(en yneonnx, xo| 1peoa (a nxa xec1o na paoo1na1a xaca na onne m1o ce :annxanaa1 co nnman xaxe(oncxn :oop, 150 xaxo e(en nn( onon|a no cexe|c1no1o. 1peoa (a ce :nae, nc1o 1axa, (exa 1o| ce no|ann no npexe na nenepo|a1na e(oc1 :a xnnia na xaxe(oncxn |a:nx, xoia n (pyin (ea nxaa ioex 1npa, no npexe xoia ce io1ame c m1o n:eiyna na xaxe(oncxn |a:nx. Kaxna oeme no1peoa1a o( ono| Pennnx cne(ona1 n neionn1e nonn, nen:xene1n n:(ann|a. Ha|npno, Knnion:(a1ec1no1o ,Hpocne1no (eo' no 1979 io(nna (onena1n 1.3OO npnxeponn o( npnno1 1ox, no oapane na onne m1o io nponym1ne, a nexe io nxaa n1opno1 n 1pe1no1 1ox. B1opo n:(anne na Pennnxo1, ceia coopano no e(en 1ox (na 1.7O5 c1pannnn) :apa(n nonpax1nnna yno1peoa, oo|ann|a ,Maxe(oncxa xnnia' n !pa- qnnxno1 :ano( ,!one enen' no 19S6 io(nna. Kon n:(anne1o oeme oo|anen n xa 1exc1 n :aoeemxa1a: ,Hono1o n:(anne no e(en 1ox io penpo(ynnpa qo1o1nncxn 1exc1o1 na npno1o n:(anne, no xo| ne ce npmenn nnxaxnn (pyin npoxenn, ocnen m1o ce xopninpann nexon onenn(nn nponyc1n no ipaxa1nnxn1e onpe(eon na :ooponn1e'. H ona n:(anne ne in :a(onon no1peon1e, na no 1994 io(nna Knnion:(a- 1ec1no1o ,e1cxa pa(oc1' ce |ann xaxo n:(anan na 1pe1o1o qo1o1nncxo n:(anne. H no neio nxa xpa1xa oeemxa: ,Bo 1pe1ono n:(anne e nno- nnpan caxo o((eo1 :a ieoipaqcxn1e n (pyin nxnna'. Ho|ana1a nexe na npnno1 1ox o( pennnxo1 ce npnxn o( nama1a xy1ypna n onm1ec1nena |annoc1 xaxo n:nonpe(no :nanaen nac1an, xaxo (eo m1o xe noxoine :a nona1axomno pa:ipanynane na 1nopenxn1e xonoc1n na xaxe(oncxno1 |a:nx. Haop:o ce no|ann|a o(iacn n no c1pancxa1a nepno(nxa: na Mapne Lyoona no npamxa Slavia, na C. 1anxonnx no Revue des etudes Sud-est Europeennes, na 3y:ana 1ononncxa no Zeitschrift fr Slawistic, na Hane Hnnx no 1ynoconencxn qnooi n (p. 3a ono| nono( n:onpax caxo (ne xonc1a1annn o( onne penen:nn: na 3y:ana 1ononncxa (exa ,Pennnxo1 e 1pe1a n cexaxo o( ie(nm1e1o na mnpoxo cqa1ena1a xoxnapa1nnna nninnc1nxa na|cym1ec1nena1a paoo1a, xo|a na xaxe(oncxno1 |a:nx xe xy ooe:oe(n e(no ne:anncno xec1o no cexo|a cannc1nnxa onono1exa' n na Mnxano C1enanonnx, npoqecop na 4no:oqcxno1 qaxy1e1 no Cxon|e xey (ne1e cne1cxn no|nn, (exa no Pennnxo1 e ,(a(ena, xa|c1opcxn npoopana, xaxe(oncxa1a qpa:eooin|a, m1o npe1c1anyna xomne no:n1nnna c1pana' n onena1a m1o io(n :a ,npnenoc1a na copaoo1nnnn1e, na nnnna1a (opacna1oc1 :a 1aa paoo1a n nop1nynanoc1'. Hpe1c1anena1a ooia1a qpa:eooin|a no Pennnxo1 nx nanpanna nnena1ox na xno:nna neionn xopncnnnn, na ne cyna|no Pennna( (e Lpe| n:opa 1exa o( onaa ooac1 :a cnoe1o npnc1anno npe(anane no nono( n:oopo1 :a na(nopemen nen na MAHY (n 1oa caxo qpa:eooin|a1a cnp:ana co :ooponn1e panxa n panxn). 1pn1oxnnxo1 (onece ym1e e(en ioex pe:y1a1. onpna co neio ce ono:xon oopaoo1xa1a na ioex opo| ynnnmnn (no|a:nnnn pennnnn, 151 a n na nexon noioexn co (pyia1a c1pana na pycxn, nocxn, nemxn, poxancxn. Hexame Lae Konecxn (a c1nnna1 o(iacn1e :a Pennnxo1 na xaxe(oncxno1 |a:nx xa| nac n no cne1o1, (a nonync1nyna xaxo ce npnxa 1o|, xaxno (e|c1no npmn no |a:nnna1a npax1nxa, (a io coie(a ce1o 1oa o( e(na npnc1o|na (nc1anna. O(opa (a in n:nece cnon1e noie(n n (a (a(e cno|a onena :a 1aa |a:nnna ax1nnnoc1 npe( nomnpox ay(n1opnyx na xoxne1en1nn cyma1en, xaxon m1o e necoxneno Meynapo(nno1 cexn- nap :a xaxe(oncxn |a:nx, n1epa1ypa n xy1ypa (ce(xno1, 1974). Bo :axynoxo1 1oiam n xe xae: ,Henon1opnna e xey1oa cn1yann|a1a no xo|a nac1ana caxno1 1o| Pennnx, co 1oa m1o no neio ne e co(pana caxo py1nncxa excnxoipaqcxa paoo1a, axn n nno peainpane cnpexa pn1axo1 na e(na xy1ypna npeoopa:oa n na e(en n1epa1ypen nponec no xoxen1o1 na neiono1o pa:ipanynane n oconpexenynane' (c. 191). Kaxo nonex m1o xaxo pe(ax1op |a ce(eme cexo|(nenno paoo1a1a na coc1anynann1e na Pennnxo1, na nnnno1o peainpane na |a:nnnno1 nponec m1o nenepo|a1no op:o ce o(nnname, a no xo| caxno1 1o| xnoiy ax1nnno ynec1nyname, xoeme xnoiy oo|ex1nnno (a |a onenn paoo1a1a na( Pennnxo1. !o(n xnoiy neiona1a onena (exa no Pennnxo1 ,ne e co(pana caxo py1nncxa excnxoipaqcxa paoo1a, axn n nno peainpane cnpexa pn1axo1 na e(na xy1ypna npeoopa:oa'. 1axna onena xoe (a (a(e caxo nonex m1o ce iopeme na nc1no1 oian no 1o| nponec. O( 1ne npnnnnn oopaoo1ynann1e na Pennnxo1 ne |a npnqaxaa a1nncxa1a noionopxa xoio ooionn1e xpa:a1, xy (anaa1 (a oopaoo1yna pennnx. H no((pynaa no onaa onpe(eoa ioexno1 opo| yie(nn c1pancxn ca- nnc1n m1o no 1oa npexe io noce1ynaa npn pa:nn nono(n namno1 nninnc- 1nnxn nen1ap n ce :ano:nanaa na caxo1o xec1o co oopaoo1xa1a na Pennnxo1. 2 Hexa conpmen pennnx. aexy o( 1axna onena e n npnopo(enneno no xaxe(oncxa1a excnxoipaqn|a. Caooc1n nxa n no xe1o(ooin|a1a, n no necpa:xepo1 no oopaoo1xa1a, a ocooeno no n:oopo1 na :ooponnno1 qon(. Ho, nem1o m1o ne xoe (a xy ce o(pene e neiona1a upuuunocm. 1o| xe oc1ane co 1aa o:naxa :acexoiam no nc1opn|a1a na xaxe(oncxa1a nayxa :a |a:nxo1. O( neio xe ce 1pinyna n nona1axy no oo|acnynane1o na nn:a qax1n o( ooac1a na xaxe(oncxno1 |a:nx. 1o| xe oc1ane xaxo opnen1np no ono| npanen. 2 Enae Konesxn, Maxeoncxnor peunnx. Bo: 3a axeoncxnor nnreparypen jasnx. Hspann ena no cey xnnrn (nropo ononnero jynnejno nsanne). Cxonje 1981, c. 178-191 3oae Mypoocuu OCHOBHH HPHHHHHH HPH EmHHHPAHE BO EHO1A3HHHH PEHHHHH Ha|nnnn xe ce ocnnexe na ocnonnn1e nnnnnnn nn eqnnnane no eno|a:nnnn ennnnn xon cexo| 1y m1o ne1enna na naynna n:anoc1 xoa a in nonn1yna. Ho1oa na ocnonnn1e oee:n na ooa eqnnnnn|a, n na xa|, na eqnnnane1o no :ooonnn iynn. eqnnnnn|a1a no excnxoiaqn|a1a, :a a:nxa o oinnxa1a eqnnnnn|a, io eqnnna nonxo1 no 1ecna ncxa co :ooo1 n ne1c1anyna naaqa:a na neiono1o :nanene. Cexo|a excnnxa eqnnnnn|a nno 1eoa a io eqnnna :ooo1 no onoc na iyna1a nn xaca1a conn :ooonn na xo|a nnnaa, a no1oa a in nanee ocnonnn1e nc1nnx1nnnn oee:n m1o io n:eynaa1 o yin1e ne1c1annnnn na xaca1a. Ha nnxe, :ooo1 nyma ce oneeyna xaxo nna xanxa, a no1oa nc1nnx1nnnn1e oee:n m1o io n:eynaa1 no xaca1a zonca taqcaoa ouoa anta uo uocc oo nauuuuc ua 1yua Acputa u aaaouuo ocn ua Ccocpua Acputa. Ocnnnnn npnnunnn npn (cqnnnpanc 1. 3ooo1 m1o ce eqnnna ne cxee a ce |ann no conc1nena1a eqnnnnn|a, nn1y nax cxea1 a ce yno1eoa1 neionn1e ennnann :oooqoxn nn xoxonnannn oxoxy nc1n1e ne ce onoeno eqnnnann. oxoxy ono| nnnnnn ne ce nonn1yna, na|nec1o :a nn1a1eo1 e neno:- xono a io cqa1n :nanene1o na :ooo1 one|xn e oneen no cn1yann|a a ce nnn no xyi nn nxaxe cyna| na 1.n. uptynapuoc. Cynan1e na nenonn1ynane na ono| nnnnnn no ceno:nn excn- xoiaqcxn 1yonn cexaxo 1eoa a ce 1e1naa1 xaxo e:y1a1 na nonyc1 nn eax1nane, a ne na neiono neno:nanane. !anno nnxy- anoc1a no eqnnnane1o e o na nna: a) Hnno1 ce |anyna xoia A ce eqnnna co L, a L co A, onocno :ooo1 A ce oo|acnyna co :ooo1 L, a :ooo1 L co :ooo1 A: 154 rpanua octa, ocjta oo opoo ncjua zpauta oo opoo nc1ua zpauta :nna oco6uua ua ano6cu :nncn onu co ano6a ) D1ono1 1nn na nnxyanoc1 ce |anyna xoia A ce eqnnna co A, onocno xoia no eqnnnnn|a1a ce xonc1n eqnnnenco1 nn neionn enna1nnnn, qex1nnnn nn xoxonnnann qoxn xon ne ce onoeno eqnnnann nn :ooonn m1o noonm1o ne ce nxynenn: :nncn tojuo ua ano6uu uacpu npnupa1 pccaouut ua 6upotpactuo cucc (toza 6upotpactu uc c oooocuo ocquuupau) y(nc1 puaouut ua 6youcuntaa pcnuzuja (taoc 6youc- untu uc c ocquuupau) rpnuap nooct uo cc aauuaoa co zpunapcoo rpnuapnnua cco taoc cc uapa6oyoaa zpunapctu pcocu rpnuapc1nn ocjuoc, aauac aa paocnc zpunapctu pco- cu (taoc zpunapctu unu zpunapctu pcocu uc cc ocquuupauu) Ho, ena :ooonna iyna xoe a ce yno1eon :a eqnnnane na yia (nxenxa :a yia nxenxa, nxenxa :a iaio n c.). Taxa ne1xo- nonaneenno1 nnxe xoe a ce eqnnna na cenno1 nannn: rpnuap uapa6oyoan unu pooaoan ua zpunapuja rpnuapnja caooou uu. uapaocuu oo cncua znuua rpnuapnnua pa6ounuua ua zpunap, pooaouua aa zpu- napuja rpnuapcun uo cc oouccyoa ua zpunapuja, zpunapcoo unu zpunap rpnuapc1nn ycuoc, aauac unu ocuuua aa paocnc pcocu oo cncua znuua 2. Cexo| :oo yno1eoen no eqnnnnn|a1a xoa a ce eqnnna. oxoxy ne ce nonn1yna, nn1a1eo1 e naxaxen no xo-coxax. apau 6apacn (uc c otnyncu oo pcnuuto) (cnnpnym 1pcmcnc antoxonuo nyouno (uc c otnyncu oo pcnuuto) 155 (cuncn occcu ocn oo 6cn cncu1pnncua my:nua yauta oo6ucua o cnctpoatyc- uncu a nn(cnnrpa cnctpoucta uzpa Cno| nnnnnn xoa a ce nonn1yna no onm1n1e ennnnn ne:anncno o ooexo1 na ooaoo1enno1 :ooonen qon, oexa no 1exnnnxn1e ennnnn nxa oiannnena nnxena one|xn :ooonnno1 qon no onne ennnnn e oiannnen na oeeno noe n caxo onne :ooonn m1o ce 1ecno non:ann co aena1a ooac1 xoa a ona1 nxynenn xaxo ne:nn ennnnn n eqnnnann. 3ooonn1e m1o nnnaaa1 na onm1no1 :ooonen qon no nanno ce ncxynenn o ona nanno. Do nexon ennnnn o noxa ooex, na|nec1o :aan :am1ea na noc1o n xonoc1 a ce ooaoo1a1 m1o noioex oo| :ooonn, no eqnnnnnn1e ce yno1eoynaa1 ennnann qoxn xon nexaa1 conc1nen ne:. Do naxon cyna|, nneynano1 na ennnxo1 |acno xy neonyna na xoncnnxo1 cnncox na nac1anxn co nanoxena exa :ooonn1e co:aenn co 1ne nac1anxn ne ce noceono oo|acne1n. 3. eqnnnnn|a1a 1eoa a xoecnonna co :ooonna1a iyna nn iaxa1nnxa qynxnn|a na naconnno1 :oo, a :a xnoiy naconnn :ooonn, eqnnnnn|a1a 1eoa a io :axenyna eqnnnenyxo1 no xon1exc1 (eqn- nnnn|a :a nxenxa nonnyna co nxenxa n qynxnnonna xaxo nxenxa, eqnnnnn|a :a iaio nonnyna co iaio n qynxnnonna xaxo iaio n1n.). Hennqa1nno e a ce eqnnna: a) nmcnua cn npn(anua n1npnua1crnpnnu uo c oo oopa taczopuja copco uctoja taczopuaauja c(nnmncncnnu uo ucnu, uo paaucnyoa uco tato uctoj opyz, ucoucncuut ncncu uo ua qopa ua ocuc nnmnc1 uo ua ouuc o6paaooauuc ) npn(anua cn nmcnua: cnnrnan ouo opcn: nnxe 6cnoznao opcn pcmcn cua uo c pyoua, uo uocu noo napcn xpaua puzoocua co oapcnc c(nnrp uoouo co coua zpta c(nn(nmcn paccuuc uo c co ocoou oo ooaa ona 156 n) rnarnn cn nmcnua: pnmc pocop ua toj cc yta 6ca oa cc ua aauua napn pcpa6oyoanc ua xpauaa oo cnyouuto u pc- oaa aa oa oc oa ja acuunupa r) nmcnua cn rnarnn: n1ac oc oa cuzuc, ua ouocu oa uapaou ucuo Do nax1nxa nnnnnno1 na :axennnoc1 na eqnnnnn|a1a co eqnnnanno1 :oo 1emxo e cexoiam a ce nonn1yna, ocooeno xoia c1anyna :oo :a neo:n1e, cn:nnnn1e, n:nnnn1e, a ocooeno :a :ooonn o naynnno1 n c1ynnno1 einc1a. Axo ce :nae exa no een onm1 ceonqa1en ennnx nonexe o 45 o onqa1enno1 :ooonen qon ce 1oxxy o ono| einc1a, nenam c1anyna |acno xoxy ono| nnnnnn ce nonn1yna. (na n., pn:a zpyucco paccuuc co pnc oo pooo Rose, co upuc- nuou pocuu, poaoou, onu, unu 6cnu ocoou). Mey1oa, yn n no cyna| xoia eqnnnnn|a1a ne xoe no coone1en xon1exc1 a io :axenn eqnnnanno1 :oo, cenax 1aa 1eoa a xoec- nonna co :ooonna1a iyna na eqnnnenyxo1. Ocnnnnn cnc:n na (npa (cqnnnunja 1. Hcooocucncuo oa cc ocquuupa uacnoouuo a6op: eqnnn- nn|a1a xoa a oionon na namane1o: m1o e :ooo1 m1o ce eqnnna? nex1no n nenocxnceno! He 1eoa a ce nonne co: cpuu uo oauanyoa... , cpuu uo yayoa ua... 1yxy nenam xoa a ce nonne co caxa1a eqnnnnn|a. excnxoiaqo1 xoa a ce :axncn ceoecn na xec1o na xoncnnx xo| ne :nae nnm1o :a :ooo1 n a ce oone a in ne1noc1ann cn1e xonn noiemnn :axynonn m1o nn1a1eo1 xoe a in n:nene o cexo|a ne:n|a na eqnnnnn|a1a, na 1axa, no na1 na enxnnann|a, a c1nine o ne:n|a m1o nexa a oc1ann xec1o :a noiemna nn1ene1ann|a. 2. Hpuopuc ua ocuoouuc auancna. nninnc1nxa1a n yin1e xoinn1nnnn nayxn noc1o|ano 1aiaa1 no nonn nnon no anan:nane1o n 1oxynane1o na :nanena1a n enec c nonexe ce naiacyna neon- xonoc1a no nn e a ce onnme ocnonno1o nn ocnonnn1e :nanena na :ooo1. Tannnonanno1 nno cnoe xo| 1eoa a ce onnma1 cn1e yno1eon na :ooo1 e:y1na co onnc na xnoiy cnoenn :nanena xon nec1o io :axaiynaa1 ianno1o, a nonexoiam neonanano oeno ce 157 eqnnnaa1 nexoxy xnoiy oncxn nn nen1nnnn :nanena xaxon m1o e cyna|o1 co nooynaneenn1e eqnnnnnn :a nmc n cenn1e eqnnnnnn :a :aneca: :ancca 1 - otpuota aa poaopc toja cnyu aa aauua oo couc, oo yzu ozncou u cn,. cpoc. 2 Ionco nauo uo ja ooocnyoa ccuaa oo canouo co y6nuta oo caap. 3 Cctoj ouo pczpaoa oo ta- cuuua o6cccua uao opaa u cn. 4 (pcu.) Hotpuota, otpuoan, pczpaoa He1nn1e :nanena xoa1 a ce cnea1 na caxo ne ocnonno1o apnc nauo uu. o6cccuo tato apaoau uo oc oa cc oouu uazopc unu uacpaua, ocaocuo oco6cuo ua poaopc unu czy ccuaa u zncoanuuco oo caap, n neneceno1o ucuo uo zo cotpuoa unu opcnyoa ououto, co m1o oonnaxe noxaxy no no|acno n:eenn :nanena. Hn1oa nno ce eqnnna ocnonno1o :nanene, a no1oa n yin1e oxoxy in nxa. Taxa, :a :ooo1 Lanuancu nno 1eoa a ce nanee ocnonno1o :nanene (nne m1o nnee na nn no1exnyna o Laxano1), a no1oa a ce aa1 n:neenn1e :nanena (nne co nnxn1nnnn cqaxana, nonex co iyon xannn, n1n.). 3. Louocaocu cun oo ocquuupanco. 3a cexo|a :ooonna iyna nn iyna :ooonn o nc1o nn oncxo excnnxo noe, xaxo na n. xexncxn eexen1n, ann, xenn ennnnn, n1en na ann, n1n., 1eoa a ce nxa onane y1nen n yenanen c1n na eqnnnane. Teoa a ce ooeinynaa1 1emxn n e1xn :ooonn, onocno eqnnnnn|a1a ne 1eoa a con :ooonn no1emxn o eqnnnenyxo1 (:ooo1 m1o ce eqnnna). H ona nanno cexoiam ne ce nonn1yna. Axo no ennnnn1e naxene1n :a ynene na |a:nxo1 nn no ennnnn1e :a ena ona nanno na|nec1o ce nonn1yna, no onm1n1e ceonqa1nn ennnnn no xnoiy cynan enncn neno:xono e a ce nnxenn. Hannyx enoc1annn :ooonn 1emxo e a ce eqnnnaa1 co enoc1anen |a:nx na n., nexe, nno1, cne1 n1n. 4. Kouuauoc. Hoc1o|ano 1eoa a ce nxa na yx nnnnnno1 xnnn- xyx qoxa xaxcnxyx :nanene. He cxee a ce ana1 :ooonn. Ho nanno nna1a ne:n|a na eqnnnnn|a1a cexoiam e neoia n 1eoa a ce eax1na. Cno| nonec xoe a one xnoiy xea1nnen, naxo none- xoiam excnxoiaqo1 co 1emxo cne emana oeen yoano conen |a:nnen cxon a io n:onme nn cxa1n. Hnxe :a anene :ooonn n aionen noc1o nexy neno1eono n:eynane na :nanena n non1o- ynane na :ooonn ce cenn1e eqnnnnnn :a :nnnu n nmc: 158 :nnnu op6a aa ao6 uo y cc caoa ua tono pcty znaoa toza cc xpauu co ao6 nmc 1 - nuncu uaauo uo y cc oaoa ua noocto ocouau o uczoooo pazanc, uco aacouo co pcauco. 2 uaucncuo, ucoucuucto uc ua ucacn, y6nuuc, pcoonyuoucp u op., ccooouu. 3 ooonuucnuo uc, uaauo uo y cc oaoa ua noocto, pctap. 4 occ6uo uc ua uoouu, paccuuja, ua paauu o6jct- u, uacnoou ua tuuzu, cnutu u cn. 5 uaauo, uc ooouo (pcu.) znac (oo6ap unu nou), nunua unu qaunujapua pcyauja, yznco, cnaoa. 7 (pcu) ponycua, oauaa nunuoc. 8 uu. Hnn1e ne1 n:eenn eqnnnnnn xoa1 a ce cno|a1 no ena n naxec1o 60-1nna :ooonn :nanene1o no1onno a ce ncxae co xnoiy noxaxy a6op (unu a6opoou) aa o6patanc ua unu copco toj c oaua uu. uctoj nooct, uoouo, cco, ojaoa, unu pcoc. 2 pcyauja, oco6cuo oo6pa, uu. H cena1a eqnnnnn|a :a (nna - cconcu puo oonz uctonty couu cpu u oucot uctonty cpu, naxo con ece1nna :ooonn e neneocna. eqnnnnn|a1a cconcu puo o6paayoau oo ocap, oco6cuo oo ycuua e xnoiy noxonnn:na n noneocna. 5. Tpc6a oa cc oo6czuyoa ooocucncuoc. Koia no eqnnnnn|a1a ce yno1eoynaa1 noncexnnnn :ooonn nn n:a:n, 1eoa |acno a ce nc1axne xoe :nanene e yno1eoeno. Ha n., no eqnnnnn|a1a :a eno|xa: (cnnjua 1 ... 2 - naoa cua uo ooou ny6oo co uctozo, copucuua ne e |acno an ooou ny6oo ce onecyna na conexeno1o :nanene ua cctcyanuu oouocu, nn na :ac1aeno1o ua poauunua opcta. Hamane1o na nocxncenoc1 e non:a:eno nncy1no no ennnnn xon ce no1nnaa1 na cnnonnxn nn eqnnnane1o n no onnninann1e ennnnn. cqnnnpanc nn :npnnnn rpynn Hmcnun Ha|ecnn :a eqnnnane. Ha|nec1o 1eoa a con noa1onn :a coc1an, naxena, n:ie n a in nen1nqnxyna onne ocoonnn na eqnnn- enyxo1 m1o na|ioex oo| na ionon1en in cxe1aa1 :a na|nann. 159 eqnnnnn|a1a 1eoa nenocxnceno a oionon na namane1o m1o e eqnnnenyxo1. Co ne a oionon na ona namane, xoa no caxno1 none1ox a ce yno1eon nxenxa, xonqnxynana nn ne, xo|a xe |a nen1nqnxyna xaca1a na nexe1n na xo|am1o n nnnaa. Taxa, eqnnnnn|a1a :a maca xoe a one: ocn oo c6cn co pacu zopcu ocn ocaocu opa coua unu ooctc uozantu. 3ooo1 n(nncu nax, no caxno1 none1ox ce oneeyna xaxo nonex, a no1oa nc1nnx1nnnn1e oee:n m1o io n:eynaa1 no xaca1a nooct toj uc cc pccuun o cpa ua copyzaa. Do eqnnnnnn1e o 1nno1: ananac cypocto paccuuc u noo yn(nwcp zpaocua auuua ypcu ouo opucuanua ua 1oxynano1 |a oneeyna caxo xaca1a na xo|a nnnaa eqnnnenco1, a nn1a1eo1 io ncnana ne neemnn nooex, oexa, nax, eqn- nnnn|a1a :a rpaqn1 ctc unu pc ua qacaou ua azpaou u ua opyzu o6jctu, ne ycnena a noxne nann acnex1n o :nanene1o. Ha n., exa iaqn1n1e ce neeiann, exa ce nnmynaa1 co cne|, xea, n1n., na |annn nonmnnn. A nax eqnnnnnn1e :a rnnq auznucta uzpa pu toja co opocuu antu cc ocpy- oaa onuna oo oytu, no1oa (cnnjua 1 - nuc oo cuctu on, naoo, opacuao, ucoa- cuo. 2 - naoa cua uo ooou ny6oo co uctozo, copucuua nnajcp nuc uo c cuxuntu 6onuo u cctcyanuo cc aaoo- oonyoa co ajuo zncoanc ua zonu nyzc. ce nann|ann, nenenn:nn, noiemnn, nocxncenn, a ce nannmann co nennqa1nno nonmen c1n m1o nen:nnxyna neacyn n yin nenn|a1nn nync1na. Hpn(anun eqnnnnn|a1a :a nnanxa1a nonnyna co nnanxa. Hn1oa cexo|a nnc1n1ynn|a, n:ananxa xyxa, nn yeynanxn 1nx nxa conc1nen c1n na eqnnnane na nnanxn. Co onane y1nenn nonenn nnanxn ce nnonecyna :a ynnqoxnoc1 no ooaoo1xa1a na nnanxn1e, xonnn:noc1 n xoxeen1noc1 na neno1 1y. Ha|nec1n none1nn :ooonn :a eqnnnane na nnanxn1e no xaxeoncxno1 |a:nx on one: 160 cnocooen a nananen o/a coc1anen o cnecen :a m1o nnnaa na m1o ce xonc1n :a m1o ce xaax1en:na co ncnone1/non co m1o noceyna xnan1e1/ocoonnn/cno|c1na na m1o ce onecyna na xo|m1o xoe a xo|m1o aoo1n na xo|m1o xonc1n xo|m1o c1aa o n1n. Hpnnn:n Ce eqnnnaa1 co yin nno:n nn neomxn qa:n xon no aen xon1exc1 oionaaa1 na eqnnnano1o :nanene. Ha nnxe oeonuu xoe a ce eqnnna: nc(nam 1 - ea oonuune; oo oooj oenu; ceu. 2 - neuo- cpeono uo unu noy nucuy oo: ocouau oo ptoaa, ocouau o oojuaa 3amcnun Ce eqnnnaa1 na|nec1o co xoxonnnane na nnnna1a iaxa1nnxa qynxnn|a n ecnina1nnno1o :nanene. Taxa 1nj xoe a ce eqnnna: 1nj uooeuou unu xuoounouo unu upeoeuou unu uoju- ouuu oo uuuu poo upeuxoono cuoenuu unu au uojuuo cuunyou aop Hpc(nn:n Ha|nec1o ce eqnnnaa1 co onnc na nnnnn1e noc1onn n ne- xencxn :nanena, a nenecenn1e :nanena ce anaa1 xaxo ncxynonn. Taxa, na nnxe: :a 1 - oo nucouu nu; ou cuune oo unu oo; uon. pzua aa Oxpuo. 2 - ucuuxyou oopunu, uooopuuu, nuenu unu uopucu nu: cc 6opu aa coouc paoa. 3 - uouuu unu ecuo nu oouup, coeounyoune, upuopcuyoune, unu opxene: c qau aa pata. 4 - uuo ce oonecyou nu; oo 161 opcuu co; oo oonoc nu: uuyoa aa topyujaa. 5 - nueneu; cooooeuen unu uopucen; typc aa oncuuu, uun. H:nnun Ce eqnnnaa1 co yin n:nnnn nn co onnmynane1o na nn|anne1o n: coiononnxo1/coiononnnn1e nn onnc na nna1emnn1e nync1na na ionon1eo1. Taxa, na nnxe, n:nnxo1 ncnc, xoe a ce eqnnna: ncnc uctayoa uaucuaoyoanc, ooaucupcuoc, cpao, paooc, uu. Cnp:nnun Ce eqnnnaa1 co yin cn:nnnn, nno:n, neomxn qa:n n c yio m1o xoe a io :axenn eqnnnenco1 no aen xon1exc1. Inarnnn !aion1e ce na|coenn :a eqnnnane. Kaxo nen1aen e na nenxann|a1a m1o neiyna no n in eqex1na onocn1e na yin1e na1nnnnan1n no nono:nnn|a1a, eqnnnnn|a1a :a iaioo1, noxa| xnoiyoo|nn1e excnnxn :nanena, 1eoa a ae noa1onn n :a cnn1ax- cnnxn1e ncxn; an ce |anyna n co xaxon nexe1 xoe a ce |ann, xaxon cyo|ex1 na|nec1o xy ne1xon n . Koia ce eqnnna 1an:n1nnno :nanene, eqnnnnn|a1a 1eoa a |a eqex1na 1an:n1nnna1a yno1eoa na iaioo1 n nenocxnceno a yxae exa neonxoen e oo|ex1 na yn n a o1xne nexon nc1nnx1nnnn neionn oee:n. Moe a ce xae exa 1oxxy co iaioo1 nonnyna a ce xenyna 1annnonano1o nanno exa ennnnn1e ce eqeennn|ann xnnin :a :nanena1a na :ooonn1e, n o ncxynnno excnnxn, excnxoiaqn|a1a c nonexe a ce :annxana n co cnn1axcnnxn n yin iaxa1nnxn ocooenoc1n na ne:nn1e ennnn. Huua uuupoea-Hueep, Pouau Hueep H3PAEOTKA HA BO3A3HHHH PEHHHHH (eps ronrpenuo pu+ep na eep+ancro-+areoncru pe:nur) Onm1 yno Bo nsnnarnne nernaecer ronnn ocaocrojynanero na Penynnxa Maxeonnja n nonnrnuxnre npoenn no pxanara naa opas n nps connonnnrnncrnuxara cocroja. Maxeoncxnor jasnx xaxo cnyxen jasnx (nperxono cao no CP Maxeonnja no paxnre na CuPJ) ja npomnpn cnojara ynorpea no eynaponara xoynnxannja (na npnep, npn cxny- uynane na eynaponn oronopn n cnoron ce xopncrn xaxo cnyxen jasnx). Bo nononacranarara connonnnrnncrnuxa cnryannja ce nanoxn norpeara o cosanane na nonn peunnnn, ocoeno nojasnunn, samro nexe nocrojnnre no oe n no cocran na opaorennre soponnn ennnnn nn oanexy nexe ne oronapaar na conpeennre cranapn. Ocnen nexonxy nooenn nojasnunn peunnnn xaxo co anrnncxn (Tonx, Myproncxn), noncxn (Bnoecxn, Hjanxa, Tononnncxa), poancxn, ]pannycxn n pycxn, ce ymre e npncyren nponeor n apa nrnn pemennja. onroronmnara npeneynauxa npaxrnxa na anropnre yxaxa, o ena crpana, na nrnnor neocrnr o nooeen repancxo-axeoncxn peunnx, a o pyra crpana, nn osnonyna npexy crexnaroro ncxycrno no npeney- nauxara paora a ce sa]arne co npoexror sa cocranynane na roxy raxon peunnx. 3auncna n ue1oonomxa noc1anxa Hpn nspaorxara na peunnxor xopncrne nonexe nexcnxorpa]cxn rpyonn, npe ce nexe nocrojnnre ronxonnn, npanonncnn n nojasnunn peunnnn na axeoncxn n na repancxn jasnx, xaxo n nojasnunn peunnnn xae mro nrop jasnx e nexoj jyxnocnonencxn jasnx. Hamnor peunnx (mro ce ymre e no nspaorxa) ce onpeenyna no oe na oxony 120000 sarnannn ennnnn. Toj e naener sa nory mnpox xpyr 164 xopncnnnn xonmro paorar co repancxn n axeoncxn jasnx, nounynajxn o yuennnn n cryenrn, npexy npeneynaun n ronxynaun, nnnrnncrn n pyrn nayunn paornnnn na ce o cnennjanncrn o najpasnnunn pyrn c]epn. Peunnxor e sancnen xaxo neonxoen npnpaunnx mro xe ynaryna na snauenero n ynorpeara na soponnre, nnnnnor nsronop n npanonnc, npannnnara ynorpea na ]opnre (sa mro na n ononnnrenen rpaarnuxn en no xoj ce opaorynaar rpaarnuxnre napanrn). Co orne na neronara naena, ocnonara na soponnnor ]on ja counnyna naj]pexnenrnara nexcnxa, crnncxn neyrpannnor nexcnuxn cnoj, xoj noroa ce naorpayna (xonxy mro e oxno) co pasronopna, xnnxenna n crpyuno-repnnonomxa nexcnxa. 3apan noronea ]ynxnnonannocr ce on]axaar n reorpa]cxn nasnnn, nnunn nnna, nsneenn soponn nnn cnnrarn co nnn mro ce recno nonpsann co xynrypno-ncropncxnor n nonnrnuxnor xnnor na Iepannja n na repancxoro jasnuno nopauje, nnn nax co onmrouoneuxoro xynrypno-ncropncxo nacnecrno. Heocrnror o crpyuno-repnnonomxn peunnnn, mro e rone xennxen no npeneynauxo-ronxynauxara paora, ne nanee na noncnara a rn npomnpne noonuaennre rpannnn na oeor na een nojasnuen peunnx. Hpn nsopor na ocnonnnor peunnuxn cnoj o nojonnnor jasnx ce noneynae rnanno no soponnnor ]on na nexe nocrojnn enojasnunn onncnn peunnnn mro nn cnyxar xaxo opnenrnp sa cocranor na sarnannnre ennnnn n sa onnxynanero na peunnuxnre crarnn. Ocnonara na peu- nnuxnor ]on e npeseena o npanonncnnor peunnx na repancxnor jasnx na ,yen' 1 . 3a nenre co nonexe pasnnunn snauena ce naneynaar npnepn sa nnnnara ynorpea. Ione en o rne npnepn (cnnrarn nnn nenn peuennnn) npeseae o crnnncrnuxnor peunnx na ,yen' 2 . Crpyuno-repnnonomxara nexcnxa ja nernynae nps ocnona na nperxono nspaorenn repnnonomxn cnnconn. 3a raa nen excnepnnpae repnnonomxn peunnnn, crpyunn xnnrn n cnncannja, mxoncxn n ynnnep- snrercxn yuennnn, ennnxnonencxn rpyonn n nexcnxonn, saxoncxn rexcronn, nennn necnnnn n cnncannja, ne-crpannnn o najpasnnunn c]epn. Onoj peunnuxn ]on ce axryannsnpa rexonno co nononponajenn ennnnn. 3a nponaoanero na axeoncxnre exnnnanenrn na nojonnnre repancxn soponnn ennnnn o onmrnor peunnuxn ]on noaae no rone en o jasnunnre nosnanana na anropnre crexnarn no paxnre na npene- ynauxara ejnocr n ce nornnpae na nocrojnnre axeoncxn peunnnn (ne 1 Duden Rechtschreibung der deutschen Sprache. Vllig neu bearbeitete und erweiterte Auflage, Mann- heim/Leipzig/Wien/Zrich 1996. 2 Duden Stilwrterbuch der deutschen Sprache. Die Verwendung der Wrter im Satz. Vllig neu bearbeitete und erweiterte Auflage. Mannheim/Leipzig/Wien/Zrich 1988. 165 co repancxn jasnx), no no norpara no najrounnre npenon xoncynrnpae n peunnnn na renercxn cponnre jyxnocnonencxn jasnnn. 3a axeoncxnre exnnnanenrn na ennnnnre o crpyuno-repn- nonomxara c]epa nonropno nn cnyxar ropecnoenarnre repnnonomxn cnnconn, xonmro ce co aeneno napeenn sarnannn soponn. Hae oennn cnnconn o najpasnnunn crpyunn c]epn, xaxo na npnep anaronja n ennnna, orannxa, reonayxn, exononja n ]nnancnn, sejoencrno n myapcrno, soonornja, xnnxennocr, nnxonna yernocr, arearnxa, ysnxa, npano, cnopr, ]nsnxa, xenja n pyrn). Co orne na roa exa, n noxpaj xoncynrnpannre nsnopn, nae nory npasnnnn, ce nonnxynae n na noomra na norypojnn ajunnn ronopnrenn co najpasnnunn npo]ecn- onannn opnenrannn n xonerennnn. Bo apanero na axeoncxn exnn- nanenrn no c]epara na nnrepnannonannsnre xaxo najnaxnn nn]op- arnnnn nsnopn rn xopncrne npe ce peunnnnre na Bnpnnona 3 n Mnxy- nonnx 4 , xaxo n cpncxoxpnarcxnor peunnx na crpancxn soponn na Byjax- nnja 5 . 3a ]paseonomxara nponearnxa npnne cyrecrnn o repano- cpncxoxpnarcxnor ]paseonomxn peunnx na Mpasonnx n pyrn 6 . C1pyx1ypa na peunnxo1 Oennnre sarnannn soponn no peunnxor ce rpernpaar xaxo oennn ennnnn, a ne ce rpynnpaar, xaxo mro ce npaxrnxyna uecronarn no peunnnn co noan oe, no rposonn. Ha raxon naunn ce nocrnrnyna noronea npernenocr npn apanero na ennnnnre. Heara ce ana co oenexano ecro na axnenror n co osnaxa na xnanrnreror na axnenrnpannor cnor (na np. nsehen, Abend). Hpn orcra- nynana o onmrnre npannna sa nsronopor no repancxnor jasnx no sarnannnor sop ce ana no cpenn sarpan ]onercxn npennc no cncreor na IPA, xaxo mro ce npann n no repancxnor npanonncen peunnx (na np. Appartement |apart'm:|), a ncro raxa ce oenexynaar n anrepnarnnnn napnjanrn na nsronopor (na np. augenblicklich |u: -'blik-|). Ho neara ce ana onpeena na nejsnnnor rpaarnuxn rperan. Toa on]axa, no npannno, osnaxa na nnor na sopor (na np. augenfllig adj, ll(er), -e, -es, -e pron adj, besnders adv, bei prp, bevor conj, au! interj). Kaj rnaronnre raa osnaxa copxn n nn]opannja sa xareropnnre rpansnrnnnocr n pe]nexcnnnocr (na np. btrennen vt, beistimmen vi, 3 Bnpnnona, Bennxa, Hercuron na cpancru soopoeu u uspasu. Cxonje 2001. 4 Mnxynonnx, yo, Coepe+en .ercuron na cpancru soopoeu u uspasu. Cxonje 1995. 5 Byjaxnnja, Mnnan, Hercuron cpanux pe:u u uspasa. Beorpa 2004. 6 Mrazovic, Pavica, Ruzica Primorac, Nemacko-srpskohrvatski fra:eoloski recnik. Nemacki idiomatski izrazi sa srpskohrvatskim ekvivalentima. Beograd 1991. 166 bzappeln sich vr). Horoa ce naneynaar ocnonnnre rnaroncxn ]opn, oxonxy ncrnre orcranynaar o onmrnre xonjyranncxn napanrn na cnanre rnaronn. Toa oxe a ce onecyna xaxo na ano]onnunn n era- ]onnunn nojann, raxa n na orcranynana no pyrn ]opanrn. Bo sanncnocr o xonxpernnor cnyuaj na rnaronn co ena naneena ocnonna ]opa (mro ce onecyna onuno na opasynanero na nep]exror: nrutschen, i. ange- rutscht vi; axo ne ce ana nocena nn]opannja, nep]exror ce opasyna co noomnnor rnaron haben n co naprnnnncxnor ]opanr t), co ne (mro ce onecynaar na opasynanero na nnep]exror n na nep]exror: aufbeien, biss auf, h. aufgebissen vt), nnn co rpn ]opn (mro ce onecynaar na opasynanero na 3. nnne ennna npesenr, nnep]exr n nep]exr: ngeben, gibt an, gab an, h. angegeben vt). Kaj nenxnre naecro onmr cnon sa osnauynane na nnor na sopor ce ana xonnexcna onpeena na poor n na ocnonnnre ]opn (rennrnn ennna, nonnarnn noxnna, na np.: Auerochse m, -n, -n, Abtei f, -, -en, Dreieck n, -(e)s, -e). Mera]onnjara no onaa xparxa osnaxa ce enexn co rpea nps nprnuxara. Axo ce ana cao ena ocnonna ]opa, roa snaun exa coonernara nenxa nea noxnncxa ]opa. Kaj pyrn soponn no sarpan ce ana no xypsnn nn]opannja exa noxnncxara ]opa e perxa nnn ne nocron noonmro nnn no opeenn snauena, na np.: Applaus m, -es, - e (pero eo pl), ngabe f, -, -n. 4. (oes pl) ]anauncrno, nnn nax exa coo- nernara nenxa ce nojanyna nperexno no noxnna: Antiquitt f, -, -en (naf- :eco eo pl). Pluraliatantum ce oenexynaar coonerno: Autopapiere n pl. Axo npn opasynanero na ocnonnnre ]opn ce nojanynaar npoenn no canor sarnanen sop (co ncxnyuox na ropecnoenarara era]onnja), no sarnannara ennnna no nenpoennnnnor en na sopor ce crana neprn- xanna npra, a nacranxnre na ocnonnnre ]opn ce anaar nounynajxn o ecroro oenexano co npra (na np.: Automatsmus m, -us, -en). Kaj rnaronnre, eneparnnnre n npenosnre ce ana nn]opannja sa pexnnjara: nketten vt (A/an D), bgesehen . part adv (von D), bei prp (D). Axo sa ena nea ce norpenn nonexe pasnnunn osnaxn sa nnor na sopor n sa rpaarnuxnor rperan, no sanncnocr o snauenero, roram noxonnre na xon ce onecyna xonxpernara osnaxa ce oennynaar no pncxn pojxn: Aas n, -es I. e .; II. ser . nekeln I. vt .; II. sich nekeln vr . b I. prp (D) .; II. adv . Horoa ce naneynaar oennnre snauena. Pasnnunnre snauena xon oxe a rn na repancxnor sarnanen sop ce oennynaar no noxonn co apancxn pojxn, a coonernnre axeoncxn exnnnanenrn (enenryanno co 167 npnepn sa nnnnara ynorpea, co ]paseonomxn nspasn nnn co nocenn cnyuan na nnnnara npnena no cnnrarn nnn peuennnn, xon ce orneuarenn no xypsnn): Drama n, -as, -en 1. ea. paa: das klassische moderne Drama xnacnunara / oepnara paa; ein Drama in funf Akten paa no ner unna m pl; Brechts Dramen panre f pl na Bpexr; ein Drama von Shake- speare paa o Bexcnnp; ein Drama schreiben nnmyna (A1) // nannme (E1) paa; ein Drama auffuhren spielen nsneyna (A1) // nsnee (E1a) paa, nrpa (A1) / onrpyna (A1) // onrpa (A1) paa, ana (A1) // ae (E3) paa; ein Drama ins:enieren nncnennpa (A1) ipf/pf paa, nocranyna (A1) // nocrann (H3) paa na cnena; 2. pen. paa, nosynnn nacran: das Drama der Geiselbefreiung paara na ocnooynanero na sanoxnnnnre m pl; ihre Ehe war ein ein:iges Drama nnnnnor pax eme nncrnncxa paa; die Preise sind ein Drama nennre ce xaracrpo]annn; mit den Preisen ist es ein Drama nennre ce xaracrpo]annn; mache daraus kein Dra- ma! ne npann rparenja o roa!, ne ja paarnsnpaj paorara!; die Flucht endete in einem Drama ercrno- ro sanpmn co paa, ercrnoro sanpmn paarnuno Kaj axeoncxnre exnnnanenrn, ncro raxa, ce anaar no norpea nn]opannn sa rpaarnuxara ynorpea. Kaj nenxnre ce enexn poor xora nenxnre orcranynaar o onmrnre npannna (-o m; -a f; -e, -n, -o, -y n, na np.: eo (-nnn) m, pasnonnnocr f). H noxnncxnre ]opn ce osnauynaar na cooneren naunn (na np.: non na jarynn f pl). Mnoxnncxn ]opn xon orcranynaar o onmrnre npannna ce enexar co oaronn no sarpan, na np.: norrnx (-nn), npeox (-nn), eo (-nnn) m, uonex (nye), paxa (-ne), oxo (oun), xnnorno (-nn). Cranapnnre exnn- nanncxn rnnonn ce npnxaxynaar no raena no rpaarnuxnor en na xpajor o peunnxor, raxa mro sa cexoja naneena axeoncxa nenxa e oxno cnrypno opeynane na noxnncxnre ]opn. Hcro raxa, oaronn no sarpan yxaxynaar n na npannnnnre ]opn npn orcranynana o onmrnre npannna no unenynanara ]opa, na np.: anroarnsa (-sor). Hpn raxnn orcranynana no unenynanara ]opa roa oneyna anroarcxn o roa ncroro orcranynane a ce cpexana n no noxnna (na np. anroarnsn). O raa npnunna, no onne cnyuan ne ce enexn noceno ncrara nojana n no noxnncxara ]opa. 168 Cnnuno ce rpernpaar cyncranrnnnsnpannre npnanxn xon ce naney- naar xaxo exnnnanenr na repancxn nenxn. 3a a ne jacno exa rne ce ]nexrnpaar xaxo npnanxn, n one ce naneyna unenynanara ]opa, sa a crane nnnnn npnancxnor xapaxrep, na np.: npernocranen (-nor) xaxo npeno na `Vorgesetzter. Ho cexoj rnaron no sarpan ce ana nn]opannja sa npnnanocra xon opeena xonjyranncxa napanra. Toj noarox npenpaxa xon xonjy- ranncxnre raenn no rpaarnuxnor en o peunnxor, na np.: oronapa (A1), neue (E3n), npann (H3). Bo perxn cnyuan een n ncr rnaron oxe a ce ]nexrnpa no ne pasnnunn xonjyranncxn napanrn. Toa ce oenexyna co xoca npra ey osnaxnre na napanrarcxnre rnnonn, na np.: onece (E3/ E3a), saenexn (H1/H3). Bo cnonor sa napanrarcxara npnnanocr npnara ronea yxna osnauyna ena o rpnre xonjyranncxn xnacn no rearcxnor noxan no npesenr, oexa pojxara (n enenryanno n oaenara ana yxna) yxaxyna na norxnacn n nnnnn nooenennja (na npnep co pasnn anrepnannn no rnaroncxara ocnona). Kaxo exnnnanenr na repancxn rnaron ce naneyna no npannno (oxonxy e oxno) axeoncxa nncxa nojxa. nara nncxn napnnnn ce onojynaar een o pyr co nojna xoca npra, na np.: saenexyna (A1) // saenexn (H1/H3). Bo penna cnyuan sa ennor nnn sa pyrnor nn nocrojar nexonxy anrepnarnnnn ]opn. Hcrnre ce onojynaar eyceno co enoc- ranna xoca npra, na np.: pacnocnyna (A1) / pacnocrenyna (A1) // pacnocrene (E1e), npne (E1) / npnn (H3) / ncnpnyna (A1) // ncnpne (E1) / ncnpnn (H3). Axo sa nexoj repancxn rnaron (onuno nopan neronoro snauene) nocron cao een nncxn napnnx, roram no xypsnn ce ana osnaxa sa nnor, sa a ne jacna nncxara npnnanocr, na np.: ce nsnexana (A1) ipf, ne oxe (E2) ipf a nsnese (E3n) pf (D) npe oun n pl. Toa exa nexoj axeoncxn rnaron e nonncxn ce cnrnannsnpa co xoca npra ey osnaxnre sa nara nna, na np.: anroarnsnpa (A1) ipf/pf. Hacexae xae mro repancxnor sarnanen sop nnn oenno nerono snauene nanoxyna yxaxynane na pexnnjara, cnre axeoncxn exnnnanenrn ce enexar co roj noarox, sa a ce nnar eyjasnunnre coonercrna n no oenor na pexnnjara: nketten vt (A/an D) 1. npsyna (A1) // npse (E1) co nepnra (A/xon A, sa A), npnnpsyna (A1) // npn- npse (E1) co nepnra (A/xon A, sa A); 2. npsyna (A1) // npse (E1) co oxonn m pl (A/xon A, sa A) (uonex). bgesehen . part adv (von D) ocnen (A), nesa- nncno (oA) 169 bei prp (D) 1. (pocopno) xaj (A), o (A), xpaj (A), noxpaj (A), nnsy o (A), nncxy o (A), npn (A) ... Hnaxy, npnnanocra na opeenn soponn (xaxo no repancxnor, raxa n no axeoncxnor jasnx) xon opeenn crpyuno-repnnonomxn c]epn n xon opeenn crnncxn cnoenn ce osnauyna co cxparenxn no xypsnn: Anhydrid n, -s, -e xe+. anxnpn autogen adj anroren: exn.. autogenes Schweien anroreno sanapynane; +e.. autogenes Training anroren rpennnr Konxy mro e oxno, ce onynae a ja seae npenn crnncxara npnnanocr na repancxnor sarnanen sop npn nsopor na axeoncxnor exnnnanenr. Meyroa, roa ne e oxno no cnre cnyuan, nejxn uecronarn enncrnennor snauencxn exnnnanenr no axeoncxnor jasnx na nonnaxna crnnncrnuxa npenocr, orxonxy repancxnor nojonen sop. Co paorara na onoj peunnx ce naenae exa xe aee npnonec xon repancxo-axeoncxara nexcnxorpa]nja n exa xe ycneee na mnpox xpyr xopncnnnn a n nonyne ynnnepsanno noarano sa nnnnara paora co nara jasnxa. Cuunucnuuu - Cuuuu Toqocuu 3A BPCKATA MEIY 3HAHEHATA HA IAIOOT H CEMAHTHHKATA KAPAKTEPH3AHH1A HA OL1EKTOT HA E1CTBOTO Cno| eqea1 nxa ne a io naconn nnnxanne1o na nanoc1a na cexan1nnxa1a xaax1en:ann|a na oo|ex1o1 no n:eynane1o na :nane- na1a xa| nexon o iaion1e. 3axynonn1e o xon o|on n xon in ne:en1nax one no1exnynaa1 o noynynane1o na excnnxa1a cexan- 1nxa na nnxann1e 1ennnn iaion no xaxeoncxno1 |a:nx (m1o xey yio1o oeme nexe1 na xo|a1a ox1ocxa nce1ann|a 1 ). He a nexnnax na ona m1o e nexe1 na ono| eqea1, xoax a xaax m1o noa:onax no 1ennnn iaion n xon iaion in naexynax nnxann 1ennnn iaion, naxo onemnn1e :axynonn ne ce onecynaa1 caxo na 1o| 1nn na iaion. Tcnuuuuc znazonu ce n:noenn no noceona iyna cnoe nnnno1o cexan1nnxo ou0cto :nanene n n:a:ynaa1 cnuuua ou0cta touquzypa- uja (Kaoax C., 2OO5:69; 1oqocxa, C., 1997:95), a o iena 1onxa na nctcuutoo iuaucnc o:nanynaa1 e|c1na (axnnn/nonecn) m1o 1aa1 n o xon ce onexyna a onea1 o nexaxna noxena na oo|ex1o1 nn cyo|ex1o1. 1aa noxena ne1c1anyna onexynan, onocno ne1noc1anen e:y1a1 o 1ne e|c1na. Hnxann1e 1ennnn iaion ce neennnann (xoencxn) iaion xa| xon 1ennnoc1a e niaena no xoeno1. Anan:na|xn in xonxe1nn1e excnnxn :nanena na nnxann1e 1ennnn iaion xaxo nenxa1n co oeen oo| na aiyxen1n n nane|xn nnnna cexan1nnxa xacnqnxann|a na iynn n noiynn, no coiacnoc1 co onm1a1a cexan1nnxa xacnqnxann|a na iaion1e nne :nanene ce n:yna co nonxo1 po+cua, oonynan nnnxanne na cn1e eexen1n m1o noxaiaa1 :a noooo 1oxynane na nnnno1o excnnxo-cexan1nnxo :nanene. Kaxo na|nann ce n:non|a: 1 Toqocxa, C.: Cexan1nxa na nnxann1e 1ennnn iaion no xaxeoncxno1 |a:nx ox1ocxa nce1ann|a, ooane1a na 13.10.2005 na 4noomxno1 qaxy1e1 ,Lae Konecxn, Cxon|e. 172 6pojo u cc+auuutuc tapatcpucutu (ceex1nnnn1e oia- nnnynana) na cn1e aiyxen1cxn no:nnnn xon een nenxa1 in o1noa; 6pojo u pacopc0o ua opocuc pc0utau xon 1o| in con (m1o io oneeynaa1 xaax1eo1 na e|c1no1o) n ccuquuuocuc ua ouctyoauuo pciyna, onocno uo ua ouctyoauaa po+cua. Cnoe onm1a1a xacnqnxann|a na 1nnonn1e na noxena, iaion1e xon ce n:ann co nonxo1 po+cua ce ea1 na 4 ocnonnn 1nna n 1oa iaion xon o:nanynaa1 e|c1na m1o xoe a onea1 o noxena na/no: -cziuccu- ujaa (ococnco), -cocoj6aa, pcnaujaa nn notaujaa na (cyo|ex1o1 nn oo|ex1o1 na e|c1no1o). C anan:n1e n xacnqnxann|a1a na onne iaion non:e:e exa nec1ona1n 1oxxy n: ocnona na xaax1eo1 na nexo|a o cexan1nnxn1e xoxnonen1n no c1yx1ya1a na een iaiocxn nenxa1 nn noan nnnna1a xneaxn|a no c1yx1ya1a na naaqa:a1a ce n:eynaa1 noceonn :nanena /nan|an1n na :nanena1a, xon cxe1ax exa 1eoa a ona1 ooeeann no ennnnn1e, ocooeno no eno|a:nnnn1e. Cno| c1an ne ce oa:na caxo na :axynonn1e o cnoneena1a anan:a 1yxy e no1xenen n o cn1yann|a1a no nonexe xoncy1nann eno|a:nnnn ennnnn (n. xoncy- 1nann ennnnn), xaxo n o co:nann|a1a oonenn nexy a:nnnn 1yonn xon ce onecynaa1 na excnnxa1a cexan1nxa n excnxoiaqn|a1a (Anec- |an 2OOOa, Anec|an 2OOOo, !oxoncxn 1974a n .). Ha|nec1o, ccuanxuukuxc kapakxcpucxuku na n6jckxnx na (cjcxnnxn ce 1ne xon oneeynaa1 xaxon xe one oo|o1 n xneaxn|a1a na nonoc- 1n1e nenxa1n m1o ce eexen1n na coone1nno1 iaiocxn nenxa1 n xoxy :nanena, 1.e. nan|an1n na :nanena1a 1eoa a ce n:ea1. Ke io ne1c1anax 1oa nexy nexoxy1e 1nnonn na a:eynane na :nanena1a xa| cnoxena1n1e 1ennnn iaion, m1o nen:nnxa cxec1ynane na a:nnnn1e :nanena no a:nnnn 1nnonn na onexynana noxena. He1a na ncxycn|a1a :a onne 1nnonn na :nanena xa| 1ennnn iaion ne e a in naoon nxnna1a na cn1e xonn nexe1n xon xoa1 a ce no|ana1 no no:nnn|a1a na nex1en oo|ex1 (ne ce ncnn1yna nctcuu- taa oopinuooc na iaioo1 co n:a:n xon xoa1 a ce |ana1 xaxo neion nex1en oo|ex1), 1yxy excnnxo1o :nanene na caxno1 iaio n cc+auuutaa oopinuooc na 1o| iaio co n:a:n no no:nnn|a na nex1en oo|ex1 (cexan1nnxn1e oiannnynana na n:a:n1e xon xoa1 a ona1 nex1en oo|ex1 xa| onne iaion). THH 1: xenynane na coc1o|oa1a ~ xenynane na ei:nc1ennn|a1a (oouqutauja na oo|ex1o1) ~ (tpcauja na oo|ex1) Daxon 1nn na iaion ce iaion1e m1o o:nanynaa1 e|c1no co xoe ce nmn xenynane na coc1o|oa1a na oo|ex1o1 (xonqnxann|a na oo|ex1o1), 173 nexy noxena na nexon neionn xaax1enc1nxn, nn o:nanynaa1 e|c1no co xoe ce co:ana non oo|ex1 (xeann|a na oo|ex1), axo xaxo oo|ex1o1 na e|c1no1o ce |anyna nexo| non nexe1. Hnxe :a 1axnn iaion ce iaion1e co xon ce o:nanynaa1 a:nnnn nonecn na io1nene xana: ueue, upxu, uupu n1n. !aion1e m1o o:nanynaa1 +o0uqutauja na nexo| oo|ex1 (noxena na cocoj6aa na oo|ex1o1) ce a:nxynaa1 o iaion1e m1o o:nanynaa1 tpcauja no 1oa m1o n1on1e nxnnnnaa1 aiyxen1 co cnennqnnna cexan1nnxa yoia - oop6a na e|c1no1o. Do nenxa1cxo-aiyxen1cxn1e c1yx1yn na iaion1e co xon ce n:a:yna upoenu nu cocuojuuu, 1.e. noxena na xaax1enc1nxn1e na oo|ex1o1 na e|c1no1o, 1o| oo|ex1 noc1oe n ne none1oxo1 na e|c1no1o n noxa| noxenn1e xon in ne1nyna co n:nmynane1o na e|c1no1o oc1anyna nc1no1 oo|ex1, o n:necna c1enen |a :anynyna cno|a1a cym1nna. Do nenxa1cxo-aiyxen- 1cxn1e c1yx1yn na iaion1e co xon ce n:a:yna upeuuju, xaxo nex1en oo|ex1 na e|c1no1o ce no|anyna non oo|ex1, xo| ne noc1oe ne none1oxo1 na xonxe1no1o e|c1no n ce ne1noc1anyna exa xe nonne a noc1on no :anmynane1o na e|c1no1o. 1oxxy :a1oa ono| aiyxen1 nxa yia cexan1nnxa qynxnn|a oop6a na e|c1no1o, a ne e aucuc na e|c1no1o. Cna m1o e oo|ex1 na e|c1no1o xa| ,nexea1nnnn1e' iaion, no c1yx1yn1e na xea1nnnn1e iaion nxa qynxnn|a na +acpujan o xo| ce co:ana oo|ex1o1. Hexon naynnnnn ono| qax1 io xonc1a1 no eqnnn- ane1o na xea1nnnn1e iaion xaxo ,znazonu uo uipaiyoaa 0cjcoo co toc opucjtu po+cua ua oua uo c uuepujun cc coi0aoa nou ojeuu` (cn. Konaencxa 197S:145). Do nnnnnn, cn1e iaion co xon ce o:nanyna nexo|a qa:a o n:aoo1xa1a, co:anane1o na nexo| non nexe1 xoe a oon|a1 n nono :nanene na xeann|a, axo no yoia na oo|ex1o1 na e|c1no1o ce |ann nxe1o na nonno1 nexe1 1nooa1a, nn m1o 1oiam oonnno no ncxa:n1e co nnn ce no|anyna n xa1en|ao1 o xo|m1o ce n:aoo1yna oo|ex1o1, cnennqnnen :a 1o| 1nn na e|c1no. Ha n. zo uoue T cpc6poo . uoue 2 uatu o0 cpc6po, zo peau 1 opooo . peau 2 utouocac oo oa6ooo opoo n c. Pa:nxa1a xey nenxa1n1e m1o noxaynaa1 noxena na coc- 1o|oa1a na oo|ex1o1 n noxena m1o :nann co:anane na non oo|ex1 na|ooo ce iea nn cnoeoa na enennnn co nc1n1e iaiocxn qoxn n a:nnnn excexn nn nxencxn cnn1aixn no no:nnn|a1a na nex1en oo|ex1. Ha nnxe: ueue 1 / oupu 1 ueue 2 / oupu 2 Mupa ueue toupu. JS Mupa ueue ycata oo toupu 2 2 Hxencxn1e cnn1aixn ycata oo toupu, cya oo acncunyt one ce cqaxaa1 xaxo nxe na eno |aene. 174 duouja oupu acncunyt JS duouja oupu cya oo acncunyt. Cye|xn ce co exoxno:nnn|a na nenxa1n1e, excnnxo-cexan- 1nnxa1a ene:en1ann|a na ne1e :nanene na ueue, uupu xe n:iea naxa: ueue 1 , oupu 1 (noxena na coc1o|oa): |X 3 nen:nnxyna (Y a c1ane nenen, naen)| ueue 2 , oupu 2 (xeann|a): |X io co:ana Y co |X nen:nnxyna (Y a c1ane nenen naen))| !aion1e ueue, uupu co cnon1e nnn :nanena (nonec1a yno1eoa) ce iaion xon o:nanynaa1 nexaxno e|c1no 4 m1o oneyna o noxena na coc1o|oa1a (xaax1enc1nxn1e) na oo|ex1o1 xoe xoe a ce naaqa:na xaxo `X nmn nexoe e|c1no n: Y xoe oneyna o noxena na xaax- 1enc1nxn1e na Y- Ho :anmynane1o na e|c1no1o Y tc 6uoc co ouuatou tapatcpucutu ct, oozoocu aa jaocnc uu., .c. cncu, oapcu. Ho, onne iaion nxaa1 n nomneno :nanene ooneno no na1 na excnnxa cyoonnann|a `X co:ana non oo|ex1 (Y) nane|xn noxena na coc1o|oa1a na nexo| noc1oen oo|ex1 (Z) na oneeen nannn (co cucnc, oapcnc), m1o in nann iaion na xeann|a. Pa:nxa1a no onoc na oo|ex1o1 xey iaion1e co nnexc 1 n co nnexc 2 e no 1oa m1o Y xe nonne a noc1on yn no :anmynane1o na e|c1no1o o:naneno co nnexc 2. Aiyxen1o1 m1o e oo|ex1-aucuc xa| iaion1e co nnexc 1 c1anyna +acpujan no :nanene1o na iaion1e co nnexc 2, xo| xoe, no ne xoa, a ce no|ann na nonmnna1a na ncxa:o1. Do naaqa:a1a na iaion1e co nnexc 2 xaxo naeen nenxa1 :a iyna1a ce |anyna nenxa1o1 coa0uuu, a nenxa1o1/nenxa1n1e o iaioo1 co nnexc 1 c1anyna noeen. Do ennnnn1e on 1eoaoa ce n:ea1 onne :nanena, na nnxe: no nno1o :nanene a ce con ocnonna1a naaqa:a `opuu opc0cncuo 0cjcoo opi uctoj o6jct o m1o xoe a ce onexyna noxena na coc1o|oa1a na 1o| oo|ex1 one yconno o:naneno co nnexc 1 cuc 1 , pu 1 , oapu 1 n1n., a n1oo1o :nanene a |a con naaqa:a1a `coa0uuu uoo o6jct nme|xn io e|c1no1o o:naneno co nnexc 1 n: nexo| oo|ex1 one yconno o:naneno co nnexc 2 cuc 2 , pu 2 , oapu 2 n1n. THH 2: xenynane na coc1o|oa1a ~ xenynane na ei:nc1ennn|a1a (oouqutauja na oo|ex1o1) ~ (occpytuja na oo|ex1o1) 3 Co X, Y n Z ce o:nanynaa1 aiyxen1n1e no no:nnn|a na cyo|ex1 (X) n oo|ex1n na e|c1no1o (Y, Z). 4 Cne ne ce anan:na xaax1eo1 na e|c1no1o, xoe cexaxo 1eoa a one e o excnxo- iaqcxa1a eqnnnnn|a, 1yxy caxo onexynana1a noxena, 1.e. ne1noc1anenno1 e:y1a1 o 1oa e|c1no. 175 !na o xaax1enc1nxn1e na onexynana1a noxena no coc1o|oa1a na oo|ex1o1 e 1oa exa aa po+cua uc +oc 0a 6u0c onty zonc+a ia 0a pc0uiouta po+cua u ua uczooaa qynuuju. Co noxena na qynx- nn|a1a na oo|ex1o1 oaa nn o co:anane na non oo|ex1 n nn o ec1yxnn|a/ynnm1ynane na oo|ex1o1 n: xo| ce nmn e|c1no1o. 1axnn1e iaion co xon ce n:a:yna e|c1no m1o oneyna o noxena na qynx- nn|a1a na oo|ex1o1 in xnanqnxynaxe xaxo xea1nnnn, onocno ec1yx- 1nnnn (Cn. Anec|an 2OOOa:196) Cna ocooeno ce onecyna na onaa iyna nnxann 1ennnn iaion xa| xon e|c1no1o oneyna o ua+anyoanc ua 0u+cuiuuc ua o6jcto pcty uczooo pai0cnyoanc ua 0cnoou, ua ocuuu apuuna. Ka| onne iaion, oxoxy oo|ex1o1 m1o e onqa1en o e|c1no1o e a1eqax1 (nexe1 nananen o nonexo1 nacno1n nexe1 o nnoa1a), a:e- ynane1o na eonn :nann n iyoene na neiona1a qynxnn|a, a co 1oa ne1c1anyna neiona ec1yxnn|a. Kaxo nyc1a1nnen nnxe xoe a io naneexe nenxa1o1 n:a:en co iaioo1 upuu n neionn1e :nanena tpuu 2 n tpuu 3 5 . Pa:nxa1a xey nnn e ianno no xaax1eo1 na oo|ex1o1: oxoxy e|c1no1o ce nmn n: nexe1 o nnoa1a- 1o| ne1nyna xonqnxann|a n ce aoo1n :a tpuu 2 , oxoxy e|c1no1o ce nmn n: nexe1a1eqax1 1o| ce ynnm- 1yna n ce aoo1n :a tpuu 3 . Hxeno, tpuu oaiua ce a:nxyna o tpuu ta+cu no 1oa m1o xoia on omo o onexynanno1 e:y1a1 no nnno1 cyna|, oaiuaa nexe nexa a one na:na, nexa a noc1on xaxo oo|ex1 co oneeena qynxnn|a (:a nynane nnexe), 1yxy xe one caxo xyn nannna o xa1en|ao1 o xo| ona nananena (c1axo, nonean, xeaxnxa n1n.), oexa no n1ono1 cyna|, xoia oo|ex1o1 e nexe1 o nnoa1a nn nexe1 o:nanen co xa1en|ana nxenxa (ic+ja, ta+cu, uctcp, catno, nc6 n c.) n no n:nmena1a noxena cym1nna1a na oo|ex1o1 oc1anyna nc1a, xaxeno1 oc1anyna xaxen, c1axo1o oc1anyna c1axo, noxene1n ce caxo neiona1a qoxa n neionn1e nxen:nn (oo|ex1o1 e a:een na eonn). 3nann, n: ocnona na xaax1enc1nxn1e na oo|ex1o1 1eoa a ce n:ea1 tpuu 2 o tpuu 3 . Cn. Co zonc+ uctau zo upueue ta+cuo. Taa ucpooiuo zu upuu uunuuue. Ln ono ooo no ennnnn1e onne :nanena a ce n:eenn n no ocnona na naaqa:a1a na iaion1e co nnexc 1 a ce con `X nmn 5 Hoc1on n tpuu 1 o xo| cexan1nnxn ce ennnann xmn 2 n xmn 3 , no a:nxa1a xey xmn 1 n xmn 2 e no tapatcpo ua 0cjcooo (neynanxn:ynanxn) m1o ce nmn n: oo|ex1o1, a ne no xaax1eo1 na oo|ex1o1 na e|c1no1o, na :a1oa a:nxa1a xey onne 2 :nanena ne e nexe1 na onaa c1a1n|a. 176 nexoe e|c1no o xoe xoe a ce onexyna noxena na coc1o|oa1a na Y, a xa| iaion1e co nnexc 2 `X io ynuuuyou Y nme|xn io e|c1no1o o:naneno co nnexc 1. Do cenn1e 1nnonn na n:eynane na :nanena1a na iaion1e n: ocnona na oo|ex1o1 na e|c1no1o (THH 3 n THH 4) ce aoo1n :a nonnaxna cexan1nnxa ennann|a xo|am1o yconyna noc1oene na ne nan|an1n na :nanena1a xa| nexon nnxann 1ennnn iaiocxn nenxa1n. Hxeno, iaiocxn1e nenxa1n xon ce coc1anenn o nexoxy nonoc1n nenxa1n (a 1ennnn1e iaiocxn nenxa1n ce ianno 1axnn cnoe eqnnnnn|a1a) xoe na a:nnen nannn a onnma1 ena nc1a cn1yann|a, nn m1o a:nxa1a ne e no coc1ano1 (oo|o1) na nonoc1n1e nenxa1n, 1yxy no nannno1 na nnnna1a oiann:ann|a (Anec|an 2000a:195). Tyxa cnaaa1 1nnonn1e na :nanena xon ce oeynaa1 n: ocnona na nocxa1ane na iaiocxo1o e|c1no o a:nnna necnex1nna (e|c1no n: nenna1a na nexo| oo|ex1 nn e|c1no n: nexo| xonxe1en e o oo|ex1o1 nec1o niaen no conna1a na nenxa1o1). THH 3: xenynane na coc1o|oa1a ~ xenynane na coc1o|oa1a (+o0uqutauja na nxen:nn1e (+o0uqutauja na nxen:nn1e na na (cn o nexo| oo|ex1) ncknj n6jckx nexy xonqnxann|a na neionn1e eonn) )a in noienexe nnxen1e: Toj zu uucupu zpautuc ua tpyuaa vs Toj ja uucupu tpyuaa; Toj ja uocu pcoaa (ua nuoa0aa) vs Toj ja uocu nuoa0aa, Toj +y ja cupuxe tocaa ua Munau vs Toj zo cpuc Munau Haaeno noaenn1e ncxa:n, naxo onnmynaa1 ena nc1a cn1ya- nn|a, ne |a onnmynaa1 na nc1 nannn. Hcxa:n1e o nnno1 1nn xoa1 a ce cnea1 na naaqa:a1a X paou Y 0a c o+an, a n1on1e na naaqa:a1a `X nann Y a nxa noxa/n e/onn (Y`). Toa naoyna n:eynane na ne noceonn :nanena, onocno no:nanena xa| onne iaion (tacpu 1a n tacpu 16 , tocu 1a n tocu 16 n1n.). Ccnonna1a naaqa:a na ncxa:n1e co iaion1e co nnexc 1a e `X nann nem1o o m1o onexynaxe Y a nonne a one co/ a nxa noxa e- (uucupu Tu : nann no1o a one co noxa1xn/ noxaxy ianxn; uocu Tu : nnaa1a co nonncxa/noxa1xa 1ena, cupuxe Tu : nonexo1 co noxa1xa xoca). Haxo eo1 o 1eo1o na oo|ex1o1 e 1o| n: xo| nex1no ce nmn e|c1no1o, cenax nenna1a e 1aa xo|a nonnyna a ce naoa no nona coc1o|oa (0pooo c otacpcuo, nuoa0aa c uctoccua, uoocto c ocpu- au). 177 Ka| iaion1e co nnexc 1o ocnonna :aennnxa cexa e o6jcto tc 6u0c o+an (o naaqa:a1a `X nann nem1o o m1o onexynaxe Y a nonne a one noxa. Kaxo nex1en oo|ex1 na e|c1no1o xa| onne iaion ce |anyna na|nec1o oo|ex1 no xnonna nn xa1en|ana nxenxa zpautu, pcoa, toca, na :a1oa onexynanno1 e:y1a1 e oo|ex1 m1o e noxa nn no nxen:nn (onna/ nncnna) nn no xonnec1no (zpautuc/ pcoaa/ tocaa tc 6u0a otpatu, opctu uu.). Cne yconno e neoeno co 1a a ce o:nanenn e|c1na1a co xon ce xenyna oo|ex1o1-nenna, a co 1o eo1 o 1o| oo|ex1, 1inyna|xn o nec1o1a1a na yno1eoa, no o:nanynane1o xoe a e n ooa1no no :annc- noc1 o xn1enyxo1 o xo| xe ce 1ine. THH4: xenynane na coc1o|oa1a ~ xenynane na eann|a1a xey oo|ex1n1e (+o0uqutauja na uiznc0o (ocpauyoanc na nexo| oo|ex1 o na nexo| oo|ex1 nexy o1c1a- yi, xo|m1o on neion e nn na nynane na nexo| neion e) xo|m1o ne1xono ce naoa) Do ono| 1nn cnaaa1 1axnn nnxann 1ennnn iaion xonm1o n:a:ynaa1 e|c1na co xon ce +cuyoa uiznc0o ua o6jcto na e|c1no1o co 1oa m1o o neio neocno ce o1c1anynaa1 (ce enxnnnaa1) nexon nexe1n n 1o| ce |anyna xaxo nex1en oo|ex1 na e|c1no1o. Hacnexa nnn c1o|a1 nan|an1n1e xoia co e|c1no1o ce n:a:yna ocpauyoanc ua o6jcto na e|c1no1o o nexo| yi oo|ex1, co m1o ce xenyna nnnna1a eann|a no n:nmeno1o e|c1no oo|ex1n1e nexa nexe a ona1 no xon1ax1, onocno Y nexa nexe a e e o Z. Haaqa:n1e na onne ne nan|an1n na :nanena1a xoe a ce cnea1 na: `X paou Y 0a cauc uctatoo ocpauyoajtu ucuo o0 uczo nacnexaX zo ocpauyoa Y o0 Z. H:eynane1o na ne :nanena (nan|an1n na :nanena1a) xa| iaiocxn1e nenxa1n o ono| 1nn, e neonxono 1oxxy noan a:nnna1a xneaxn|a na nonoc1n1e nenxa1n xon 1ne in coa1 (Anec|an 2OOOa:195). Do :anncnoc1 o 1oa an ce o1c1anynaa1 pc0+cu uo 6unc u+aucucu 0cn ua o6jcto nn pc0+cu tou cc uaozanc ua/opi uczo, ce n:eynaa1 2 iynn, a no nna1a iyna a:nxynaxe ne noiynn n: ocnona na xn1enyxo1 an eo1 m1o ce o1c1anyna e e o 1eo1o na nno cym1ec1no nn e o nexo| xa1en|aen nexe1. Hnxen: 1.A puuu Tu e o 1eo1o : puuu T naxna o nexo| e o 1eo1o 1L nyuu Tu |aooxo : nyuu T xoa o |aooxo 178 2 puue Tu xaca (o namnna) : puue T namnna o xaca1a eue Tu no (o onxn) : eue T onxn o noo1 1A.Do nna1a noiyna in n:no|ynax iaion1e xon o:nanynaa1 e|c1no co xoe ce o1c1anyna 0cn o0 cnoo ua uoocto unu uoo- uuc, xaxo m1o ce puuu Tu no:e, onae Tu xana,n . Hoxena1a m1o ce onexyna e oo|ex1 oe: eo1 m1o e niaen no neiona1a conna: ui6pu- ucuu no:e : uoic 6ci onatua, ui+onicua tpaoa . tpaoa 6ci +ncto n1n. 1 L. Do n1oa1a noiyna cnaaa1 iaion1e xaxo nyuu Tu |aooxo, cupyxe T m1nna/ :ao, n . xon o:nanynaa1 e|c1no co xoe ce o1c1anyna e o uctoj +acpujancu pc0+c. )eo1 m1o ce o1c1anyna e ncymnoc1 nonmnncxno1 co| o nexo| nexe1 n e niaen no :nanene1o na iaioo1. Hoxena1a m1o ce onexyna e oo|ex1 oe: neionno1 nonmnncxn co|. uinycuo ja6onto ja6onto 6ci nyua, ucpycua uua uua 6ci cnoj/-cou o0 oopuuuaa n1n. Ccnonna1a a:nxa no naaqa:n1e na onne nan|an1n na :nane- na1a xoe a ce cnee na: 1a `X nann Y (a cxanc nckaknn o1c1anyna|xn e o neio; 1o `X io nxcxpanyna Y o Z. 2. Do n1oa1a iyna cnaaa1 iaion1e co xon ce ncxayna e|c1no co xoe o6jcto tc cauc uctatoo co oa uo o0 uczo cc ocpa- uyoaa pc0+cu tou cc uaozanc ua/opi uczo. Ha iaion1e o onaa noiyna, :aennnxa nx e noxena1a m1o ce onexyna xaxo e:y1a1 o e|c1no1o oo|ex1n co nexe1n o1c1ane1n o nnn, nn m1o xaxo necynonnana nnqoxann|a :a cn1e e exa na/n: oo|ex1o1 na e|c1no1o ce naoae nexe1n xon ne one neion nxanen1en e. Coc1o|oa1a na oo|ex1o1 xe one noxene1a no n:nmynane1o na e|c1no1o: na n. +acaa tc 6u0c uuca oe: namnna, o0o tc 6u0c uuc oe: onxn n1n. Cnne :nanena na iaion1e ce o:nanenn co nnexc 1a: puue Tu xaca, eue Tu n1n. Hacnexa iaion1e co nnexc 1a o onaa iyna, c1o|a1 iaion1e xa| xon xaxo nex1en oo|ex1 na e|c1no1o ce |anyna pc0+co uo cc ocpauyoa o0 uctoj 0pyz pc0+c. 1oiam e|c1no1o ce nmn :a 0a pccauc pcnaujaa na 1o| nexe1 co yino1 nexe1: puue T (pauuua o0 +acaa), eue T (poutu o0 o0o) cupyxe 2 (pza o0 cuucpc) n1n. Cnexynana1a noxena no n:nmynane1o na e|c1no1o e pauuuaa, poutuc, pzaa a nec1ana1 a ona1 e onocno a nec1ana1 a ce naoaa1 na +acaa, o0o, cuucpco. Cna :nanene na iaion1e e o:naneno co nnexc n cnaa no iyna1a po+cua ua pcna- ujaa (n. 1oqocxa 2OO5: 222). Dan|an1a1a na :nanene1o na iaion1e o ono| 1nn no xo|am1o xaxo nex1en oo|ex1 ce |anyna pc0+co o0 toj cc ocpauyoa yi nexe1 e o:nanena co oyxna1a u (1a nn 2a no :anncnoc1 o oo|o1 na 179 :nanena na coone1nno1 iaio), a nan|an1a1a no xo|a xaxo nex1en oo|ex1 ce |anyna pc0+co uo cc ocpauyoa o nexo| yi nexe1 e ooeeana co nnexc T (o:nanynane1o e yconno). 3aknyunk: Cna oea caxo nexoxy 1nnonn na iaion xa| xon cexan1nnxno1 xaax1e na oo|ex1o1 nen:nnxyna n:eynane na noceonn :nanena, onocno nan|an1n na :nanena1a. He1eno naxnn cynan ce cexanaa1 xa| ocnonnn1e/ neneqnxcnann1e iaion (1axnn ce nnxann1e 1ennnn iaion) xon nxaa1 noxaxy cexn o nonncox ani no onoc na neqnx- cnann1e iaion o nnn ennnann, na :a1oa neneqnxcnann1e nxaa1 n nonexe :nanena. Coone1nn1e neqnxcann nannnn na nexon o onne iaion nxaa1 ne:exeno nexon o oenn1e :nanena (cn. cene: occuc, pcccuc, occuc n1n.). Cnoe xene, oenn1e :nanena n n|a1e1nnxn1e nan|an1n na :nanena1a na iaion1e m1o non:eiynaa1 o cexan1nnxno1 xaax1e na oo|ex1o1 1eoa a ona1 ooeeann no ennnnn1e (n eno|a:nnnn n no|a:nnnn) noan nonenn:no 1oxynane na iaiocxn1e excexn n coone1en neno na yin |a:nnn. Hoc1oene1o na 1nnonn na oeynane na :nanena1a xa| nexon iaiocxn excexn noxayna exa on ono xoncno excnxoiaqcxa1a ooaoo1xa na iaion1e a on cnoe nexon nnnnn :aennnxn xaax- 1enc1nxn (xaxo m1o e 1oa cyna| co yin iaxa1nnxn cnnnn oennnn- cn:nnnn1e, neo:n1e n c.), a ne no a:oynen e. 180 Huuepuuypu 1. Apresjan 3., 2000a: Semantyka leksykalna. Synonimiczne srodki jzyka. Ossolineum, WrocIaw 2000, 440 c1. 2. Anecnn ., 2000: C1yx1ya conanon c1a1n conan. nninnc- 1nnecxan 1exnnooinn conan. Joszn o0x.nn:.1nzn .os:1 .nnonn+os )..ko.o x.zk:. D1oon ninycx. (e. . . Anecnan). Mocxna 2000, VII-XLVIII. 3. Grochowski M., 1974: Rola semantyczna a predykat jako sposoby charakterystyki subiectum.|w| O predykacji.|red.| Orzechowska A., Laskowski R., IJP PAN, Ossolineum 1974, 25-35. 4. Grochowski M., 1974: Nazwy czsci ciaIa jako argumenty predykatu. |w| Studia semiotvc:ne J |red.| Pelc J., PAN Polskie towarzystwo semio- tyczne,Ossolineum 1974, 159-171. 5. Grochowski M., 1975: Znn.z.n1n .zn:a+n1In .1. 1 1nn.L .zn:a+n1I+ I11:I1.L :.nnnI.zn1.. |w| SIownik i semantyka (deIinicije seman- tyczne).|red.| E. Janus, Ossolineum 1975, 111-120. 6. Kapnnau C., 2005: Ccauuta u cpytypa ua znazonctuo ouo oo atcoouctuo jaaut. 4noomxn qaxy1e1 ,Lae Konecxn', Cxon|e 2OO5. 7. Kowalewska 3., 1978: CLnInII.I:IIn :.nnnI.znn 1 :nInII.znn .zn:a+n1In :z. |w| Polonica IJ, PAN IJP, Krakow 1978, 137-153. 8. Laskowski R., 1996: :.II n znn.z.n1. .zn:a+n1I+ (predykaty zmiany stanu) |w| Studia z leksikologii i gramatyki jzykow sIowianskich, PAN IJP , Krakow 1996, 39-49 str. 9. Tnqncua C., 1997: 3a cnunuoo ouocto auancnc oo atcoou- ctuo jaaut. XXIII Haynna ncxycn|a na XXIX MCM1K, 95-103. 10. Tnqncua C., 2001: 3a cocu u tpcauouu znazonu. Maxeoncxno1 iaio- cnnxonn|a n n|axonn|a (e. C. Dexoncxa), HM1, Cxon|e 2001, 134-142. 181 11. Tnqncua C., 2002: Ccauuta ua occpytuouuc znazonu oo atcoouctuo u onctuo jaaut. Folia philologica Macedono polonica (Ma1en|an o mec1a1a xaxeoncxo-nocxa naynna xonqeennn|a oana no Cxn, aniyc1 2002). Tox 6, Cxon|e 2006, 93-102. 12. Tnqncua C., 2005: Ccauuta ua puapuuc cnunuu znazonu oo atcoouctuo jaaut. ox1ocxa nce1ann|a, ooane1a na 13.10.2005 na 4noomxno1 qaxy1e1 ,Lae Konecxn', Cxon|e 2005, 277 c1. Peunuu 1. Tontoocu pcnuut ua atcoouctuo jaaut, Hnc1n1y1 :a xaxeoncxn |a:nx ,Kc1e Mncnxon', Cxon|e 2003. Tox 1. 2. Icnuut ua atcoouctuo jaaut o 3o:e Myiocxn, 4noomxn qaxy1e1 ,Lae Konecxn', Cxon|e 2005. 3. Rifecnik hrvatskog fe:ika. (red. Anic V.), Novi Liber, Zagreb 1998. 4. Icnuut cpctoxpoactoz tnucouoz jcauta. Ma1nna cncxa, Honn Ca 5. J.nnk n: 01.:.knx ..nk, H:a1ec1no na iacxa1a axaexnn na nayxn1e, Coqnn 1977. 6. Joszn o0x.nn:.1nzn .os:1 .nnonn+os )..ko.o x.zk:. D1oon ninycx. (e. . . Anecnan). Mocxna 2000, XVIII-XLVIII. 7. OXFORD ADJANCED LEARNERS DICTIONARY Of Current English, Fourth Edition, (Ed. A. P. Cowie) Oxford University Press 1989. Cnuouu Heneou MAKEOHCKATA EKCHKOIPAmH1A HPE HOBHTE HPEH3BHHH 3ooonnno1 qon na een |a:nx e oa: na xoxynnxa1nnnn1e no1eon na ye1o. 3ooonn1e ce e:y1a1 na conn|ano ooyconenn qax1on, na nexy nnn xoe a ce coieaa1 nc1oncxn1e n onm1ec- 1nenn1e noxenn, xaxo n ceonm1a1a xy1ya na een nao. C yia c1ana, a:nnnn1e qynxnnn na |a:nxo1 n noc1o|ann1e onm1ec1nenn noxenn no een nooi nexencxn neno oneynaa1 o :aoeen1enn noxenn no |a:nnnno1 cnc1ex m1o ce cen n na nano1 na excnxa1a. C11axy no cn1e |a:nnn xomne ioexo nn|anne ce nocne1yna na excnxo- iaqcxa1a e|noc1, nexy xo|a 1eoa a ce :anyna, a ce c1anan:na n a ce noxna :ooonnno1 coc1an na |a:nxo1 no oneeen nexencxn neno. C1anan:ann|a1a na ennnnxno1 coc1an e nyna no oneey- nane1o na cnc1excxa1a c1yx1ya na cexo| |a:nx. Maxeoncxa1a excnxoiaqn|a oeen nonexe n:ann|a xon oea no qynxnn|a na c1anan:ann|a na :ooonnno1 coc1an na xaxeoncxno1 |a:nx. Cne ne c on ce :aae na 1n1oxnno1 Icnuut ua atc- oouctuo jaaut, xo| no oneeen nexencxn neno |a nononn na:- nnna1a no axxn1e na ona nnno. Haxo no nomnoxa1a |annoc1 ono| ennnx oeme no:na1 xaxo no|a:nnen, no cnc1exa1cxa1a ooaoo1xa na nonexe :ooonnn ennnnn ce :aoeeynaa1 ennnnxn c1a1nn xon ce onecynaa1 na 1oxynane1o na :ooo1 n na neiona1a qynxnnonanoc1 na oneeeno |a:nnno axnnm1e, xaxo n neiona nncy1noc1 no oneeenn qa:e- oomxn ennnnn. Do ono| cyna| on caxae a naiacnxe exa no 1o| nexencxn neno ennnxo1 |a ncnonn na:nnna1a no excnxoiaqcxa1a e|noc1, no o yia c1ana, ne oeme onono ncxonc1en xaxo oa:a :a n:aoo1xa na cnenn|an:nann ennnnn. D: ocnona na ono| ennnx oeme n:aoo1en O6pauuo pcnuut ua atcoouctuo jaaut, xaxo neion nnexc m1o ne1c1anyna xomne qynxnnonaen no1ei :a nonnaxno nennnnane na |a:nnnno1 xa1en|a n no ioexa xea n enec cyn xaxo neoxnnnno noxaiao :a no1eon1e na noynynane na |a:nnna1a c1yx1ya na :ooonn1e. Ln io cnoxenae n Hpaooucuuo pcnuut ua atcoouctuo cauoapocu jaaut, xo| ne e caxo no qynxnn|a na einc1a 184 na nannnn1e qoxn 1yxy no neio ce nmn n oneeena xnc1an:ann|a (nonnc1ynane) na :ooonnno1 qon no onoc na noc1o|nno1 ennnx m1o e no:n1nnen nexo no c1anan:ann|a1a na xaxeoncxno1 |a:nx. Momne e ioex oo|o1 na no|a:nnnn n 1o|a:nnnn ennnnn xon no noxaa nn noioexa xea ce no1nnaa1 na noc1o|nno1 ennnx. Ccnonen nooex na cexo| excnxoiaqcxn no1qa1 ne1c1anyna ceex1nane1o na |a:nnnno1 xa1en|a, ocnona1a :a excnennn|a n n:ooo1 na xe1oooin|a1a :a ne1c1anynane na xa1en|ao1. !oexa1a na:nnna no excnxoiaqcxn1e 1yonn :a xaxeoncxno1 |a:nx xe one nonone1a co xoxne1no1o oo|anynane na Tontoouuo pcnuut ua atcoouctuo jaaut. C1anyna :oo :a ennnx na xaxeoncxn |a:nx o eno|a:nnen (1oxonen) 1nn m1o nxa :a ne a io onnme na|ax1nnnno1 :ooonen coc1an na conexenno1 xaxeoncxn |a:nx. C11axy n n:noneno ioexa1a :ann1eecnanoc1 na nomnoxa1a |annoc1 :a ona n:anne m1o |a c1ana xaxeoncxa1a excnxoiaqn|a ne nonn nen:nnnn. Hen:- nnnn1e 1eoa ne c a ce cqa1a1 xaxo no:n1nnen no11nx no onoc na ax1yan:ann|a na nonyenno1 ceex1nan xa1en|a m1o xe non xon ean:ann|a na nonexe cnenn|an:nann ennnnn (ennnx na cnnonnxn, ennnx na xoxonnxnn qoxn, qa:eoomxn ennnx n c.). Hnno1 nen:nnx no xoxne1no1o n:eiynane na ono| ennnx on on nnexco1 na Toxonnnxo1 no nn na ooa1en ennnx, co m1o xe ce :ioexn qynxnnonanoc1a na ne1c1anenno1 xa1en|a. Hoc1oene1o na Toxonen ennnx, na coone1en ooa1en ennnx n na Pennnx na 1yn :ooonn no xaxeoncxno1 |a:nx ce ooa nen:nnx n ocnona :a n:aoo1xa na 3oooooa:ynanxn ennnx na xaxeoncxno1 |a:nx. Do ennnxo1 on ce noxec1ne xo1nnnann1e :ooonn nn|a :ooo- ooa:ynanxa c1yx1ya io oneeyna :oooooa:ynanxno1 xexann:ax na xaxeoncxno1 |a:nx o acnex1 na cnnxonn|a1a. Ha 1o| nannn xe one ne1c1anen no1ennn|ao1 na xaxeoncxno1 |a:nx no nacoxa na noy- nnane :ooonn. Hn n:aoo1xa1a na naxon ennnx n nn xacnqnxann|a1a na xo1nnnann1e :ooonn on ce :aae na eqnnnane1o na nexoxy cym1ec1nenn nonxn: 1. 3npnnpa:ynauua1a napa(nrma ne1c1anyna cenxynnoc1 na enna1n xon nxaa1 nc1a xo1nnnanxa ocnona n ce onecynaa1 na nc1 c1enen na xo1nnnanoc1. Ha nnxe: 6cnc 6cnuua 6cn 6cnoc 6cnta 6cnu 6cncc 185 Hexy :oooooa:ynanxa1a naanixa xoe na noenoc1anen nannn a ce coieaa1 naanixa1cxn1e onocn m1o ce |anynaa1 xey :ooonn1e oonenn o nc1a ocnona, xaxo n enen1yana1a no|ana na n:oxoqn:xn xa| nexon enna1n. 1 2. 3npnnpa:ynauua1a nn:a ce oonna na 1o| nannn m1o ce noaa o nnxana1a xo1nnnanxa ocnona n ce on xon enna1n co c noco- ena qoxana n cexan1nnxa c1yx1ya (xaxo e:y1a1 na nnco- ennynane na a:nnnn aqnxcn), a ce :anmyna co na|coena1a. Ha nnxe: 6cn ~ 6cnu ~ o6cnu ~ o6cnyoa ~ o6cnyoanc, nn 6cn ~ 6cnu ~ o6cnu ~ o6cncu ~ o6cncuoc Co yconynane na :ooooa:ynanxa1a c1yx1ya ce oiannnyna (ce c1ecnyna) cexan1nxa1a, 1.e. :oooooa:ynanxa1a c1yx1ya na xo1nnnana1a ennnna no nn:a1a ce onecyna ooa1nonononnonano no onoc na ne|:nna1a cexan1nnxa naanixa. 3ooonn1e no :ooo- ooa:ynanxa1a nn:a ce no onoc na noceona1ena xo1nnnanoc1. Honxo1 :oooooa:ynanxa nn:a e nonon nonx no 1eon|a1a na :ooo- ooa:ynane1o n na|nec1o ce xonc1n :a a ce o1xne noneco1 na nenecynane na ocnonnn1e n nenocnn1e :nanena o een :oo no yi no axxn1e na nn:a1a. 2 Hoonc1o|nn noynynana na :oooooa:ynanxa1a nn:a nann A. C. Tnxonon, xo| xonc1a1na exa naco|ynane1o na aqnxcn |a yconyna :oooooa:ynanxa1a c1yx1ya na enna1n1e, no cexan1nnxa1a ncxa co xo1nnnanxa1a ocnona :aon1eno ce :ayna, xaxa n no a:- nnen c1enen. To| xonc1a1na exa enna1n1e no :oooooa:ynanxa1a nn:a nec1o nexnnynaa1 o ena :ooonna iyna no yia, no ce :ay- naa1 ocxn1e ncxn na :ooonn1e, 1.e. xey nnn noc1o|a1 nenocenn cexan1nnxn ncxn n xaxo e:y1a1 na 1oa nexon o :nanena1a ce no|anynaa1 no enna1n1e o cenn1e c1enenn. 3 Anan:a1a na :oooooa:ynanxn1e nn:n in o1xnna :axonoxe- noc1n1e nn ooa:ynane1o na :ooonn xon nnnaaa1 na a:nnnn iononn c1nonn, ooa:ynann cnoe a:nnnn :oooooa:ynanxn 1nnonn. 1 K. y:amnona, Jo.+oxno.:n n .:nnz +o.nos:nnx n: )osn. .osoo0:.os::.znz n::n.+, no: Conoc1ann1einoe n:ynenne conoooa:onannn cannancxnx n:ixon, Mocxna 1987, c. 14-19. 2 C. H. !xaxona, 1osoo0:.os::.zn:x .n s ..+:n:n..ko+ :.n.k:., no: Ax1yainne nooexi yccxoio conoooa:onannn, 1amxen1 1982, c. 39 41. 3 C. A. 1nxonon, 1:.:.oznz. .osoo0:.os::.znz. .nokn s .os.+.nno+ )..ko+ x.zk., Mocxna 1984. (ox1ocxa nce1ann|a). 186 3. 3npnnpa:ynauun1n rnc:(n e na|coena c1yx1yna ennnna no cnc1exo1 na :oooooa:ynane1o n |a con neocna1a ennanncxa naanixa na ena xo1nnnanxa ocnona. Do :oooooa:ynanxo1o ine:o ce ean:naa1 naanixa1cxn1e n cnn1aixa1cxn1e ncxn na :ooonn1e ooa:ynann o nc1a ocnona. 3oooooa:ynanxa1a naanixa n :ooo- ooa:ynanxa1a nn:a ce c1yx1ynn ennnnn na :oooooa:ynanxo1o ine:o. Do axxn1e na ine:o1o ce a:ieynaa1 ne1nxann1e n xon- :on1ann1e ncxn na enna1n1e, m1o ono:xoyna a ce oo|acna1 nexon conexenn nooexn no :oooooa:ynane1o o 1nno1 na noyx1nnnoc1, nan|an1noc1, excnan:nnnoc1, yno1eonnoc1, qexnen1noc1 n c. Hoynynane1o na :oooooa:ynanxn1e ine:a n na nnnna1a c1yx1ya nnonecyna :a o1xnnane1o na cnc1excxno1 xaax1e na :oooooa- :ynane1o no cn1e nnnoa na noynynane1o na oneeen |a:nx n :a1oa na|nec1o ce n:aoo1ynaa1 ennnnn cnoe :oooooa:ynanxn ine:a. 4 Do axxn1e na n:aoo1xa1a na 3oooooa:ynanxn ennnx na xaxeoncxno1 |a:nx xoe a ce noc1ana1 nexoxy nnnnnnn xaxo ocnona :a none1ox na neiona n:aoo1xa: a) Kaxo no|onna ennnna no oneeynane1o na ocnona1a na ine:- o1o on ce oneeynae nexo1nnnann :ooonn (o cnnxonncxn acnex1) xon ne1c1anynaa1 xo1nnnanxn ocnonn :a ooa:ynane na na|xaxy na enna1n, noeenn no xneaxncxn onoc na cnnxo- nncxa :oooooa:ynanxa noyx1nnnoc1. Mo1nnann|a1a xey ocnona1a n enna1n1e xoe a one nocena nn nenocena, a enna1n1e xoe a ona1 noyx1nnnn nn nenoyx1nnnn. o) Co:anane1o na :oooooa:ynanxo1o ine:o xe one e:y1a1 o c1yx1yna1a n cexan1nnxa1a anan:a na conn1e :ooonn no conexenno1 xaxeoncxn |a:nx. He1a na onne anan:n e a ce o1xn|a1 xo1nnnanxn1e ncxn na :ooonn1e einc1nann no noc1o|nn1e noxa1nnnn ennnnn. n) Xneaxncxno1 onoc na :ooonn1e no axxn1e na :oooooa:y- nanxo1o ine:o 1eoa a ce ooeen no:nnncxn n cnxoonnxn, 1.e. cexo| enna1 1eoa a c1on no/no neiona1a xo1nnnanxa ocnona, a ne1c1anynane1o na eannn1e co noxom na cnxoon xe ona1 qynxnnonann no onoc na anane1o nnqoxann|a :a iaxa- 1nnxa1a nnnanoc1 na enna1o1, xaxo n :a ncxn1e co ocnona1a. Kaxo nooexcxn namana m1o ce naxe1nynaa1 ne none1oxo1 na n:aoo1xa1a na naxon ennnx ce n:eynaa1: 4 A. H. 1nxonon, 1osoo0:.os::.zno. .n..o k:k .nnn: .n.:.+z .osoo0:.os:nnx n k:k .nnn: .:snn:.zno.o n.).nnx .:sxn.kn x.zkos, no: Conoc1ann1einoe n:ynenne cono- ooa:onannn cannancxnx n:ixon, Mocxna 1987, c. 104-111. 187 a) an no axxn1e na :oooooa:ynanxn1e ine:a a ce nxyna1 coenn1e :ooonn nn 1ne a ce n:ea1 n a ce ne1c1ana1 no noceoen e, one|xn nnnno1o ncxynynane o cnc1exo1 on ne1- c1anynao ocnoxamynane na |a:nnnno1 xa1en|a. o) an no axxn1e na ine:a1a a ona1 nxynenn cnc1excxn1e ooa:ynana, m1o ce no1ennn|ann n cnennqnnnn :a oneeena :ooonna iyna (ooa:ynane1o na nennnn1e iaiocxn qoxn uocu ~ uoccnc, uoccjtu, uoccu), a ce nenoyx1nnnn no onoc na nona1axomnn ooa:ynana. n) Do onoc na ne1c1anynane1o na nncxn1e no|xn xa| iaion1e, an a ce nnxenn nnnnnno1 na qoxanoc1 (a ce ne1c1ana1 naonn1e no cn1e cynan) nn ne1c1anynane1o a one cexan1nnxn ooyconeno (a ce ae coone1nno1 nannx caxo no cyna| xoia noc1on :nanencxa a:nxa no axxn1e na nncxno1 nannx). i) an a ce n:ea1 nn caxo nnexcno a ce ooeea1 nexon xoxonnxnn enna1n xon xoe a qynxnnonnaa1 xaxo ne :oo- onnn iynn (n. nnanxn n nno:n). ) an a ce n:ea1 ine:a1a, nn a ce ne1c1ana1 :ooonn1e nn|a ennann|a ne ce cxe1a :a c1anan:nana no conexenno1 xaxe- oncxn |a:nx (n. ooa:ynana1a co nexon aqnxcn, -apa,nopaapa, -au,touaptau, -yua,couaopyua, pocatyua , -cta, tuuzo- cta, uzpocta). Cenax c1onxe ne nen:nnxo1 n: ocnona na ooaoo1enno1 xa1en|a no Tontoouuo pcnuut ua atcoouctuo jaaut n n: ocnona na namn1e coieon a ce nnc1ann xon n:aoo1xa na 36opoo6paayoantu pcnuut ua atcoouctuo jaaut co xo| xe ce ne1c1ann nnno1 n xomne nnaxnnen nonec nexy xo| ce :ooia1yna :ooonnno1 qon na xaxe- oncxno1 |a:nx. HIHdOI Hpnxep :a :opoopa:nnanxo ine:(o o( npn(anxa1a 0en: 6cn 6cncc 6cncctc aa6cncc oua6cnyoa oua6cnyoatc ua6cnu ua6cnyoa ua6cnyoatc ua6cncu ua6cncuoc ooua6cncuoc ucooua6cncuoc 6cnu o6cnu o6cnyoa o6cnyoatc o6cncu o6cncuoc o6cnu o6cnyoa o6cnyoatc 6cnta 6cnunta 6cnyanao 6cnyanaooc 6cnuua 6cnoc 6cnunot 6cnta 188 30enuu Puupouu HPHHHHHH HA HAEOCOBEHHCTHHKA EKCHKOIPAmH1A H PEHHHKOT HA HPKOBHOCOBEHCKHOT 1A3HK O MAKEOHCKA PEAKHH1A 1. Haeoconennc1nnxa1a excnxoiaqn|a :a nocenn1e 5O ionnn onnyna :aoeen1een a:no| n noc1eneno ce xonc1n1yna xaxo caxoc1o|na cnenn|an:nana excnxoiaqcxa ncnnnnna no axxn1e na n|axonncxa1a excnxoiaqn|a. Cno| qax1 io oa:yna n ioexa1a xeynaona excnxoiaqcxa ennnxonen|a n:aena no 1n 1oxa no ionnn1e 19S9-1991 no xo|a na naeoconennc1nnxa1a excn- xoiaqn|a n ce oeyna noceono xec1o 1 . Do a:no|o1 na naeoconennc1nnxa1a excnxoiaqn|a ioexa yoia onia ne1nn1oxnno1 Icnuut ua capocnoocuctuo jasut xo| n:eiyname no Haia o 195S o 1997 ionna 2 . excnxoiaqcxa1a xonnennn|a na ono| ennnx n xe1ooomxn1e noc1anxn yconmenn no 1exo1 na neiona1a n:aoo1xa n:nmn|a ioexo nn|anne n: 1eon|a1a n nax1nxa1a na naeoconennc1nnxa1a excnxoiaqn|a. Do enemno nexe |acno e oqoxeno co:nanne1o exa nn excn- xoiaqcxa ooaoo1xa na nnno1 nncxen |a:nx na Conenn1e 1eoa a o|e o n:a: xy1yno-nc1oncxo1o :nanene na ono| |a:nx n neionn1e qynxnnn m1o 1o| in ncnonyna xaxo n1yincxn |a:nx n xaxo |a:nx na nncxenoc1a. Hc1o 1axa, nexnnonno oaa o n:a: cnennqnnnno1 xaax1e na neionno1 excnnxn n iaxa1nnxn cnc1ex xo| ce a:nnna no xonqon1ann|a co inxno1 |a:nx na neomxn1e xaxo n no xonqon- 1ann|a co oxamnn1e n|aex1nn cnc1exn, nn m1o ce oqoxyna neio- 1 F. V. Mares, Altkircheslavische Lexikographie. In:Hausmann et col., hrterbucher. Dictionaries. Dicti- onnaires. Ein internationales Handbuch zur Lexikographie. An International Encyclopedia of Lexicography. Encyclopedie Internationale de Lexicographie. I-III, Berlin New York 19S9-1991. Cn. n Cirkevnslovanska lexikografie. In: Cirkevnslovanska tradice a slavistika, Praha 2000, 632-649, co onone1a ononoiaqn|a o 199S ionna. 2 Slovnik fa:vka staroslovnskeho I-IV, red. J. Kurz, Z. Hauptova, Praha 1966-1997. 190 na1a an1onoxna c1yx1ya xaax1en:nana co xe1eoienno1 coc1an na excnnxno1 cnc1ex n nncox c1enen na nan|aonnoc1a na cn1e nnnoa. Conexenn1e co:nann|a na n|axonncxa1a excnxoiaqn|a noxa- ynaa1 exa xoxnexcna1a excnxoiaqcxa ooaoo1xa na c1ano1 |a:nx con xaxo nna1emno|a:nnna nxen:n|a xo|a oaa o n:a: nexy noaoonenno1 onnc na excnnxno1 cnc1ex co nonn1ynane na cn1e neionn cnennqnnnoc1n 1axa n nn1encnnnnnaen nnc1an xo| nea:- eno ynec1nyna no n:ana cexan1nnxa anan:a. Cnne ne nxen:nn no ooa naynno qynnan ennnx xeyceono ce naononynaa1. 3a a ce :aonoa1 cnne onne oaana, no1eono e xoxonnnane na a:nn xe1ooomxn noc1anxn xon ce nnxeenn na excnxoiaqcxa xonnennn|a n ce no coiacnoc1 co oc1niana1a na conexena1a naeo- cannc1nxa. 1oa ce no ocnona noc1anxn1e m1o in xonc1n nc1oncxa1a excnxoiaqn|a, no n oenn cnennqnnnn noc1anxn. Ha|nec1o ce aoo1n :a noc1anxn no:na1n o 1oxonna n nenona nonexe|a:nnna excnxoiaqn|a, na1axy :a nexon noc1anxn na ennnxonencxa n e1nxoomxa excnxoiaqn|a xaxo n :a noc1anxn no:na1n o ennnnn na cnnonnxn. 2. Ha nnoonnxn1e na conexena1a naeoconennc1nnxa excn- xoiaqn|a ce naon:yna n Peunuuou nu puounocnouencuuou juauu o0 uue0oncuu pe0uuuju nn|m1o nn 1ox 1yxym1o n:e:e 3 . Ma1en|ana1a oa:a na Icnuuto |a connnynaa1 oxoy na xnnona :oooqoxn, excnennann o 9.935 c1annnn, onocno o 29 1exc1onn nnmynann no xaxeoncxn1e cenonexonnn cxnn1onyxn no nenoo1 o XII o XVI nex. Mey nnn ce :ac1anenn 1exc1onn co a:na anoncxa nnnanoc1 (ononcxn 1exc1onn, xnxnoiaqcxn ea, xoxen1a xon nca1no1, n1n|a1a o nooio1, noynnn1e cona na !qex Cnnn o naene:nco1 n cona1a na 1onan axacxnn) m1o ono:xoyna excnxoiaqcxo ne:en- 1nane na excexn o a:nonnnn cexan1nnxn ooac1n. Coann1e 1exc1onn ce ene:en1a1nnnn no onoc na nnnna1a nnnanoc1, onocno non:anoc1 co nonexe xaxeoncxn xy1ynn cenm1a n1eano ax1nnnn no ooaoo1ynanno1 neno xey xon na nno xec1o cexaxo c1o|a1 Cxncxno1 n Ka1oncxno1 nen1a. Hnno1 1ox, noxa| ynonn1e eonn xon ce onecynaa1 na excn- xoiaqcxa1a xonnennn|a, na c1yx1ya1a na ennnnxa1a c1a1n|a, na n:non1e n na nnnnno1 |a:nx n1n. con 1496 :aiannn :ooonn o oyxnn1e A (52O) n L (976). 1oa e enncn no|no nonexe no cnoeoa co Icnuuto ua capocnoocuctuo jasut. 1oa ce on ne c na anon- 3 Icnuut ua ptoouocnoocuctuo jasut oo atcooucta pcoatuja, e. 3. Pnoaona, 1ox I, HM1 Cxon|e 2OO6. 191 cxno1 onqa1 na n:non1e n na nxynynane1o na 1exc1onn xon ne ce ne1xono excnxoiaqcxn ooaoo1enn nn nax ce ooaoo1enn caxo eyxno. Mey nnn cnaaa1 na nno xec1o xnxnoiaqcxn1e ea n xoxen1ao1 xon nca1no1 xon ce non:ynaa1 co na|c1aa1a nc1on|a na Cxncxa1a mxoa. 3nana|no :ooia1ynane na excnnxno1 qon nyn nooio1, no1oa naene:nco1 n ocooeno xaxeoncxno1 neno na axacxnno1. 3. Pennnxo1 in nxynyna cuxc nckccuu m1o ce naoaa1 no excne- nnann1e 1exc1onn. 1oa ce ne caxo anea1nnn1e 1yxy, co oie na xy1yno-nc1oncxo1o :nanene, n cn1e no1nenn nnnn n xecnn nxnna. Do coiacnoc1 co neiona1a nn1ene1anncxa qynxnn|a, no Pennnxo1 ce ooaoo1ynaa1 n ce xoxen1naa1 n excnnxn1e ennnnn xon no 1exc1onn1e ne ce na :aonon1een nannn no1nenn, ono no onoc na nnnna1a qoxa, ono no onoc na nnnno1o :nanene, 1.n. xoyn1en. Co 1oa no excnxoiaqcxa1a xonnennn|a ce nann xoxnoxnc xey ennnx na |a:nxo1 n ennnx na 1exc1onn1e. 4. Cn1e :aiannn :ooonn ce nnpuanu:upanu no coiacnoc1 co nanonncnn1e, qonoomxn1e n xoqoomxn1e ocooenoc1n xaax- 1enc1nnnn :a xaxeoncxa1a eaxnn|a na nxonnoconencxno1 |a:nx xon ce n:oenn no ynonno1 e o Icnuuto. 5. Do ennnnxa1a c1a1n|a ce nmn e1ana ananu:a na ccuan- xuukaxa cxpykxypa na excexn1e xo|a |a ecnex1na noooa1a na cexo|a ennnna no excnnxno1 n iaxa1nnxno1 cnc1ex na |a:nxo1. 3nanena1a ce oxyxen1naa1 co 1onno onnann nyc1a1nnnn nnxen o a:nn- nn (anoncxn, xonoomxn n 1en1on|ano) nnonn 1exc1. 3naucncxn cc (cqunupa co neno na conexen xaxeoncxn, ycxn n anincxn |a:nx xo| no no1eoa ce ononyna co onncna eqnnnnn|a na nonxo1. Hoe1ano n6jacnynanc nn xa1xo cnuuknnnc(uckn xnnky- nanc, a no ncxynox n xa1xa cxuunnnmka 6cncmka, ce xonc1n ocooeno xa| ononcxn1e n . eann n xa| 1exnnn1e, xaxo n xa| nnnn1e nxnna xon ce noceenn co nen1nqnxann|a na nocn1eo1 na nxe1o n co nexencxa (an1ononnxn) n xecna (1ononnxn) oxann|a. Cnne n yin noa1onn xa| nnnn1e nxnna ce nann :a xy1yna1a nc1on|a, ono:- xoyna|xn yonynane nncy1noc1 na xy1onn na oenn cne1nn no xonxe1na cenna. Cn1e noe1ann oo|acnynana no Pennnxo1 ce no qynxnn|a na no1onno eqnnnane na :nanene1o xoe ne xoa a one nen1nnno co ceiamno1o noan no:na1no1 qax1 exa eno1a1o1 ne ce coonecyna nex1no co eanoc1a, 1yxy co ne|:nnno1 oa: no nonexona1a cnec1. 1axa, na nnxe, axo :ooo1 rcyxzi io neneexe caxo co conexeno1o 192 ,oyxna', ne io onqaxaxe :nanene1o ,:annc, nncxo'. Do oenn cynan e nano n no:nanane1o na e1nxooin|a1a na :ooo1 onocno na nnno1o nxe :a a xoe noecno a ce a:oee neiono1o qynxnnonnane no xon1exc1o1. 1axnn ce, na nnxe, xon1exc1n1e no xon e no1neno nxe1o ruz, ruz. Hoan 1oa, xaxo n noan qax1o1 exa no axonncn1e ne1e qoxn na nxe1o ce xemaa1, |a noconynaxe a:nxa1a xey en. Avram = ,C1en (Loi) e no:nnmen' n Avraam = ,1a1xo na xnoec1no no1oxnn, naon'. Cn. u uc uc.c+ c x +cut uu +rcc rui ui rz,c+i uuc +rcc rui txc o+iq uucriiui jiixcui ucnc+u + Gn17,5 Lobk Orb, ruz ... ruz Grig Hlud; ruz rc o+zqz rziccxz cxjc+z c comPs46,10 Bon Pog. Cnne noa1onn xoa1 a nnoneca1 xon emanane na a:nn nooexn o xy1yna1a nc1on|a 1axa m1o Icnuuto xoe a ne1- c1anyna noe:no noxaiao :a nc1aynana o a:nnnn naynnn no- an|a, xaxo m1o ce na n. nc1on|a, e1nooin|a, axeooin|a, nc1on|a na nano1o, 1eooin|a, nn:an1ooin|a n . 6. Ka| cexo| :aianen :oo 1onno ce naneyna neiona1a :acxancnncx nn u:nnpuxc nn m1o cexoiam ce a:nxyna nncy1noc1a na :ooo1 no ononcxn n neononcxn xon1exc1n. 1axa na n. xa| Da1amxno1 xnne| ce non cxe1xa :a 1oa an :ooo1 e no1nen no cyon1e, no nanxnn1e, no noomxn1e nn1ana nn no eonn o 1nnnxo1 m1o ono| axonnc in con. Ce noxayna exa xa| oenn :ooonn nexon :nanena ce no1nenn no cn1e 1exc1onn, yin nax ce ennen1naa1 caxo no ononc- xn1e, nn caxo no neononcxn1e xon1exc1n. Ha nnxe, xa| nxenxa1a rtcz n nnanxn1e rtccriuz, rtccricxz :nanene1o ,no' onocno ,no- cxn, naiancxn' e oxyxen1nano caxo no neononcxn1e xon1exc1n, oexa nooonnaeno1o :nanene ,:o yx, oec, exon' e no1neno nacexae. Hn nxenxa1a rzriuc ,iea' no no:na1n1e xon1exc1n o enaniene1o yno1eoena e no qniya1nnno1o :nanene, oexa xon- xe1no1o :nanene io oxyxen1na caxo C1anncanonno1 nooi. 7. Hyno nnnxanne xy ce oonyna na inxno1 ja:uk na npc(- nnmkuxc. Coone1nno1 exnnnaen1 ce naneyna ne caxo no noxa- n:nana qoxa no :aianne1o na nacyco1, 1yxy xonxe1na1a inxa qoxa ce noconyna xa| cexo| nn1nan xon1exc1. Co 1oa ce ono:xoyna coonecynane na cexan1nnxa1a c1yx1ya na conencxno1 :oo co inxno1, yonynane na xaxn1e n na :aexxn1e n ceene na nnnnnnn1e na neneynanxa1a 1exnnxa. 8. Cnc1exa1cxn ce naneynaa1 excnnxn1e n xon1exc1yann1e napujanxu na cexo| :aianen :oo, a no oiannnen n:oo ce nn1naa1 n nonann1e xoqoomxn n cnn1axcnnxn nan|an1n. Cnne nnqoxannn 193 ce nann :a ceene na noxenn1e no 1exo1 na nncxeno1o 1anane na 1exc1onn1e o nc1 nn n xoa1 a ona1 noe:nn nn 1exc1oomxn1e nc1aynana. 9. Ka| cexo| :oo ce nmn yna1ynane na neionn1e cunnnuuu no1nenn no excnnxno1 axnn na Icnuuto. Cnne noa1onn |a nonn- 1ynaa1 cexan1nnxa1a c1yx1ya na :ooonn1e m1o :nann exa ce nmn coonecynane na oenn ennnnn na noncexncxa c1yx1ya na exce- xa1a. 1axa na n. :ooo1 nxc+ e no1nen caxo co :nanene ,iaynane, ia' noan m1o xaxo neion cnnonnx ne ce noconyna :ooo1 nxz xo| e no1nen caxo no :nanene ,noc1ene, noc1', naxo yin1e excexn co nc1no1 xoen (nxuuc, n., n.ir in no:nanaa1 n ne1e :nanena. Ha 1o| nannn ce ono:xoyna coieynane na noc1anenoc1a na excexa1a no aeno1o xnxonoe na cnnonnxn n noooo eqnnnane na cexan- 1nxa1a. Yna1ynana na cnnonnxn ono:xoynaa1 n noecno yonynane na nonexcn|a1a xo|a ne1c1anyna xaax1enc1nnna no|ana no noc1an1e e1ann o |a:nnnno1 a:nn1ox. 10. Hoe1xn1e :ooonn coa1 n noa1ox :a ucupncnncxa na acnoonnno1 xa1en|a. 1eoa a ce naiacn exa co ono| noa1ox ne ce yxayna na qexnennn|a1a n na noooa1a na excexa1a no cnc1exo1, 1yxy caxo no excnnxno1 axnn na Icnuuto xo| ene- :en1na caxo een e o 1o| cnc1ex ne caxo noan nyna1a ceex- 1nnnoc1 nn n:ooo1 na n:non1e :a ooaoo1xa 1yxy n noan oo|ex- 1nnnno1 qax1 exa ono| cnc1ex ne e no neoc1 no1nen no conynann1e 1exc1onn. Cenax, ono| noa1ox ono:xoyna ecno nen1nqnxynane na noe1xn1e :ooonn ooaoo1enn no Icnuuto xaxo n eqnnnane na cnennqnnnno1 nnonec na cexo| oeen 1exc1 no axxn1e na ooa- oo1ynanno1 xonyc. Do oo|anenno1 e o xa1en|ao1 ocooeno oaa o n:a: excnnxo1o ooia1c1no na 1nonn1e 1exc1onn n na axacxnno1. 11. Ka| cexo|a excexa ce noconyna ne|:nna1a ne1xona nckcu- knrpaqcka n6pa6nxka no 1.n. xa nn xocxoncxn ennnx na xanoncxn1e 1exc1onn, no ioexno1 1.n. namxn Icnuut ua capocnoocuctuo jasut n no nxonnoconencxno1 ennnx na Mnxomnn 4 . Cnoeoa co kannnckunx pcunuk ono:xoyna yonynane na xon1n- nyn1e1o1 na yno1eoa na :ooonn1e no1nenn no na|c1an1e, xanoncxn c1c. 1exc1onn. Lne|xn ioex e o nnn ce nennmann no Cxncxno1 n1eaen nen1a, connaana1a ce ooo :ac1anenn. 4 Capocnaonuctu cnooapi (o pytoucn X-XII octoo), e. Laxona !., Denexa P., Hen1nn P. M., Mocxna 1994; Slovnik fa:vka staroslovnskeho IIV, red. Kurz J., Hauptova Z., Praha 1966 1997; Miklosich F., Lexicon palaeoslovenico graeco latinum, Vindobonae 18621865, reprint 1963. Cnoeoa co excnxa1a ooaoo1ena no Pcunuknx na cxapncnn- ncnckunx ja:uk xo| in nxynyna n:non1e m1o |a ene:en1naa1 xnnoxe1onencxa1a 1annn|a :ac1anena no nenncn o a:nnno nexe n no1exo, io oxyxen1na naon:ynane1o na onaa 1annn|a, ocooeno no ononcxn1e 1exc1onn. Hoie n: excnnxn1e ennnnn xon ce ennen1nann caxo xa| Muknnmuu ono:xoyna yonynane na nncy1noc1 na nexon nononn a:no|nn 1enennnn :aennnxn :a nea1a nxonnoconencxa nncxenoc1 n nncy1nn n no excnxa1a na xaxeoncxn1e nxonnoconencxn 1exc1o- nn. !na 1e1nna o oo|anenno1 xa1en|a connnynaa1 :6npnnuxc mxn nc cc :acxancnu nn cnnpc(ynanuxc pcunuuu. Mey nnn, a:onnno, ce naoaa1 :ooonn m1o no ne1xonn1e ennnnn ne qniynaa1 noan anoncxno1 onqa1 na nnnnn1e n:non. Mey1oa, een e o nnn ne1c1anyna nononynana xaax1enc1nnnn :a xaxeoncxa1a nxonno- conencxa nncxenoc1, xon no oo|anenno1 e na|nec1o in no1naxe no Knnncxno1 axacxnn (rcncc+i, rur, ru.u+u c n .). 12. Lyxnn1e A n L ooaoo1enn no nnno1 1ox o Icnuuto coa1 oc1a cnennqnnna excnxa xo|a ne ono:xoyna ceene na c1yx1ya1a na excnnxno1 cnc1ex no nomnoxn a:xen. Hxeno, oyxna1a A con ianno neconencxa excnxa, na|nec1o :aexxn o inxno1, n ioex oo| nnnn nxnna. Hncy1noc1 ne caxo na c1an 1yxy n na nonn inn:xn (ncx+cz Jov Krat, n(ncucu Zag Saf Hlud, rnu Vts, (uc+cxnu Orb, c+cucuz Bit, nu Krn, r+z Krn, ucuc Krn n .) no1nyna on:ox xon1ax1 co inxno1 |a:nx n neiono1o ooo no:na- nane no xaxeoncxn1e xy1ynn nen1n no xon ce onnnaa nenn- mynanxa n neneynanxa e|noc1. 3a oyxna1a L e xaax1enc1nnna nncy1noc1 na oo|nn coenxn, ocooeno co nna1a xoxnonen1a rnrc- n rcrc- xaxo n na n:neenxn co neqnxco1 rcj-. Cnne :oooooa:ynanxn xoen ce 1nnnnnn :a xnn- nno1 co| na excnxa1a. Hnnna1a naiacena nncy1noc1 no neononcxn1e 1exc1onn in oa:yna nonn1e 1enennnn no a:no|o1 na nxonno- conencxno1 |a:nx n cooono1o xonc1ene na onne xoen nn :aono- ynane na no1eon o nonn noxnnannn. Honno1 xa1en|a m1o Icnuuto ua ptoouocnoocuctuo jasut oo atcooucta pcoatuja io ne:en1na ono:xoyna :ooia1ynane na co:nann|a1a :a excnnxno1 coc1an na nxonnoconencxno1 |a:nx nia- enn no noc1o|nn1e ennnnn n no1nyna exa c1an1e xaxeoncxn 1exc1onn coa1 ioexo n neno:na1o nn neonono no:na1o excnnxo ooia1c1no. 194 Hunjunu Muuupujocuu EKCHHKHOT CHCTEM HA HPKOBHOCOBEHCKHOT 1A3HK BO PEHHHKOT HA HPKOBHOCOBEHCKHOT 1A3HK O MAKEOHCKA PEAKHH1A Icnuuto ua ptoouocnoocuctuo jasut oo atcooucta pcoat- uja 1 , noex1 na Ceenne1o :a nc1on|a na xaxeoncxno1 |a:nx nn Hnc1n1y1o1 :a xaxeoncxn |a:nx ,Kc1e Mncnxon' Cxon|e excnxo- iaqcxn io ne:en1na |a:nxo1 na xaxeoncxn1e nxonnoconencxn 1exc1onn o XII o XVI nex. 1o| e xeynaono xoonnnan nexy Meynaona1a xoxncn|a :a nxonnoconencxn ennnnn nn Mey- naonno1 cannc1nnxn xoxn1e1. Ho nnnnn|a1nna1a na IV xeynaoen cannc1nnxn xoniec no Mocxna, aoo1a1a n: Icnuuto ua atc- oouctuc ptoouocnoocuctu ctcoou o 1964 io. ce naon:yna na excnxoiaqcxa1a xonnennn|a, cexaxo co nonn1ynane na cnennqnn- noc1n1e na namno1 excnnxn cnc1ex. Hpo6uaa coccta tou Icnuuto ua atcoouctuc ptoouocnoocuctu ctcoou e oo|anena no 197S io. Hoynynane1o na excnxa1a na xaxeoncxa1a cenonexonna nncxenoc1 ono:xoyna a ce :ano:nae ennnnxo1o ooia1c1no na nnc- xenno1 |a:nx, cnennqnnnn1e ocooenoc1n na excnnxno1 cnc1ex n c. C nyc1a1nnnno1 xa1en|a no axxn na excnnxa1a c1a1n|a xoa1 a ce nocea1 n nnonannn1e na qone1cxn, xoqoomxn n cnn1axcnnxn nan. excnnxno1 cnc1ex no Pennnxo1 |a oxyxen1na xe1eoienoc1a na excnnxa1a noxa, |a no1nyna nncy1noc1a na :aennnxn axannen excnnxn co|, m1o ne1c1anyna e o nenxoxoancxo1o xnno- xe1onencxo nacec1no, oexa nononena1a excnxa yxayna na nn|anne1o na naonno1 iono, na xon1ax1o1 co nncxenoc1a o yin conencxn cennn. Ma1en|ana1a ocnona na Pennnxo1 |a ne1c1anynaa1 1exc1onn co enino:no-xnc1n|ancxa conna n 1oa ononcxa: enanien|a, anoc- 1 Icnuut ua ptoouocnoocuctuo jasut oo atcooucta pcoatuja, 1. I, Done, x-s, i. yennx: 3. Pnoaona, eaxnn|a: . Maxan|ocxa, 3. Pnoaona, P. Yinnona-Cxaoncxa, Cxon|e 2OO6 196 1on, nca1nn n nanxe|nnnn (nn| xonyc e ne1c1anen no Huoctco tou Icnuuto ua atcoouctuc 6u6nuctu ctcoou, 19S5), a :a noio- exa anoncxa a:nonnnoc1, noxoxne1no oxyxen1nane na cexan- 1nnxa1a c1yx1ya na excexn1e no xonyco1 ce nxynenn n xnxno- iaqcxn 1exc1onn 1non n xnne|, a no:nn1e anonn ce ene- :en1nann co xoxen1ao1 xon nca1no1, n1n|a1a o nooio1 n noynnn1e cona na !qex Cnnn o naene:nco1 n cona1a na 1oan axacxnn (cn. Pnoaona, 199S :57) 2 . !xcnennn|a1a na onne axonncn e nmena co noxom na xoxn|y1ecxa noiaxa STINO. 3nanene1o na anoncxa1a nnnanoc1 na axonnco1 e necox- neno, ocooeno nn n:ooo1 na excnnxn1e cec1na :a no1onno nene- cynane na cxnca1a n conna1a. Xonoomxa1a c1yx1ya na n:non1e ono:xoyna ne:en1nane na onoco1 xon 1annn|a1a xaxo n na cnennqnnnn1e enoy1nnnn ocooenoc1n na excnnxno1 cnc1ex na xaxeoncxn1e nxonnoconencxn axonncn. Do onoc na 1en1on|ana1a nnnanoc1, excnnxno1 qon na 1exc1onn1e in oxyxen1na ocooenoc1n1e na nncxenoc1a no axxn na Cxncxa1a n Ka1oncxo-ecnoncxa1a xnnenna mxoa, a yxayna n na nn|anne1o na naonno1 |a:nx. Paoo1a1a n: ooia1no1 xonyc :a Pennnxo1 na nxonnoconen- cxno1 |a:nx o xaxeoncxa eaxnn|a nnnnna noioex oo| 1yonn nocne1enn na xaxeoncxn1e nxonnoconencxn axonncn o a:nnnn acnex1n: xonoiaqcxn 1yonn :a Paoxnono1o enaniene 3 , Ln1o- cxno1 1no 4 , Paoxnonno1 nca1n 5 , !nioonnnenno1 nanxe|nnx 6 , Maxeoncxo1o ne1nooenaniene 7 , :a excnxa1a na C1anncanonno1 nooi S , 1yonn :a Coecxno1 1no, Knnncxno1 axacxnn, Ka1on- cxo1o enaniene, Da1amxno1 xnne| n . Hnno1 1ox o Pennnxo1, m1o in onqaxa nonenn1e cnecxn n xa1en|ao1 o oyxnn1e x n s ono:xoyna a ce y1na1 oenn xe1ooomxn nooexn nn n:aoo1xa1a na Pennnxo1. Hc1o 1axa 2 Konyco1 :a Pennnxo1 ce :acnona na 9 77S excnennann c1annnn, a oo|o1 na :aiannn1e :ooonn n:necyna oxoy 2O OOO. Do ennnnxa1a c1a1n|a ce eqnnna :aiannno1 :oo co nanonncna, qonoomxa (nxynyna|xn |a n noxan:ann|a1a na 1ya1a excnxa) n xoqoomxa noxan:ann|a, conna1a na :aianne1o, onocno oneeon1e no :aianne1o na ennnnxa1a c1a1n|a, one- eynane1o na :nanene1o na :ooo1 n 1oxynana1a (co neno na ycxn n na anincxn |a:nx), noconynane1o na inxn1e exnnnaen1n, n:ooo1 na nnxen1e xaxo nyc1a1nnen xa1en|a xon :nanene1o, a ce a:ieynaa1 n xoxen1an1e xon ennnnxa1a c1a1n|a, yna1nn1e ennnnxn c1a1nn n qoxano1o acnenynane na ennnnxa1a c1a1n|a. 3 Yinnona-Cxaoncxa P., Pnoaona 3., Iaooupooo coauzcnuc, Cxon|e 19SS 4 Hon-A1anacona C., duuzoucunta auanusa ua Luonctuo puoo, Cxon|e 1995 5 Maxan|ocxa ., Iaooupoo canup, C1an 1exc1onn V, Cxon|e 1997 6 Pnoaona 3., Xayn1ona 3., Ipuzopoounco apucjuut, MAHY, Cxon|e 199S 7 Koc1oncxa D., Matcoouctoo ncoopocoauzcnuc, C1an 1exc1onn, VIII, Cxon|e 2OO4 8 1a|xona K., dctcutaa ua Cauucnaooouo ponoz, Cxon|e 2OO2 197 e:y1a1n1e o oceiamna1a aoo1a ce nnoi xon eqnnnane1o na cnennqnnnoc1n1e na excnnxno1 cnc1ex na xaxeoncxa1a nxonno- conencxa nncxenoc1 no xonyco1 na cenonexonna1a conencxa nncxenoc1, na coonoco1 co nxonnoconencxno1 |a:nx o yin1e eaxnnn, nn|anne1o na inxno1 |a:nx na neomxn1e n1n. Ce ono:- xoyna n neocen ynn no cnnonnxn|a1a n no cexan1nnxa1a c1yx1ya na excnnxn1e ennnnn. excnnxn1e nan|an1n xoe a ce oa1 na non:anoc1a na oenn 1exc1onn co a:nnnn axonncnn 1annnn; na nnnnnyann nononynana xaax1enc1nnnn :a een 1exc1 no11nxna1n o coc1o|on1e no |a:nxo1 na nennmynano1, na n|aex1na1a cn1yann|a, nn a ce n:a: na no1eoa1a o :ooia1ynane na n:a:nn1e xonoc1n na |a:nxo1 n no1eon1e o c1ncxa nqeennn|ann|a, nc1o 1axa xaxo oa: na enoynn|a1a na 1exc1o1 n c. Danane1o nn yno1eoa1a na oenn :oooooa:ynanxn qoxan1n e xaax1enc1nnno n :a c1aoconencxn1e axonncn n ne1c1anyna e:y1a1 na nncnocooynane1o na excnxa1a xon :ooo- ooa:ynanxn1e xoen nooonnaenn no oneeena cenna. 1axa na n. yno1eoa1a na cyqnxcn1e -a-, -rc+ta- ce oo|acnyna co nn|anne1o na xoancxa1a cenna nacno1n cyqnxco1 -rc+te xaax1enc1nnen :a |ynoconencxno1 |a:nnen aea (Jagic, 191S :2S1). Co oxyxen1nane1o na nc1oxoencxn :oooooa:ynanxn nan- |an1n no axonnco1, ce coieynaa1 oenn a:nxn no onoc na yno1eoa1a na :oooooa:ynanxn1e cec1na n 1oa yno1eoa na a:- nnnn nc1o:nannn aqnxcn (neqnxcn n cyqnxcn): n. u-- n s-,- 9 ; rc+ta-, -rc+te 10 nn nax nncyc1no na neqnxcn nn cyqnxcn nacno1n necyqnx- cnn ooa:ynana. Cnoco1 na nnmynano1 xon yno1eoa1a na inn:xn1e n nnnnn1e conencxn exnnnaen1n io ne:en1na nn|anne1o na inxno1 xoe n: cexan1nnxa1a c1yx1ya na :ooonn1e n yxayna na a:nnna1a xy- 1yna cenna no xo|a e co:aen nenoo1 (inon, 1966 :77). excnxa1a na xaxeoncxn1e nxonnoconencxn axonncn noxayna cnennqnnnn ocnnannn no onoc na ne1nonn1ane1o na inxno1 :oo o ne- omxa1a ne xaxa nn coooen neno. Ce no1nyna naaena yno1eoa na inxn1e :aexxn n na coone1nn1e conencxn qoxn: H. nxa naaena yno1eoa na x-z in. ogp - tz,evz, r--ux in. ;::++o r--ux erurut - erc+te ezrc+te erurue;-,-e erurue, aeoz in. :Iow2t+, :Iow2:1t+ - kevuaz - +tsa-, kvte+r in. x:wtt - ketz.-rz, xeux+z in. npwo - 9 s-,t-.-rur - u-t-.-rur, s-,ttruz - u-ttruz, s-,ttrc+ta- - u-ttrc+ta-, s-,autua- - u-autua-, s-coxtruz - u-coxtruz, s-caee.ruz - u-aee.ruz, s-caoeruz - u-aoeruz, s-caakoxruz - u-aakoxruz. 10 soxretta- - soxrettrc+te - soxrettrc+ta-; soxrecoet-ua- - soxrecoetrc+ta- - soxrecoetrc+te. 198 teut, toxcauaix in. 2oogIo - evox, evo-ua-, txtxz in. popt - aue,zi.ruakz, kx+xa-+x,ux in. xoton:tooo - ,xaeux - ,xttcx, akeux in. :Ixw+ - esx,z, cak-x in. oIx:po - aate, aa+a-, akeueuz in. tIxt+tt - aac+xtruakz, euetarqr, euerzrqr. !en o ocnonnn1e na1nm1a :a co:anane1o na neonxona1a 1exnnoomxa excnxa n :a :ooia1ynane na :ooonnno1 qon na nxonnoconencxno1 |a:nx noonm1o, ne1c1anynao xaxnane1o 1.e. ooa:ynane1o na nonn :ooonn cnoe inxn1e :oooooa:ynanxn xoen co noxom na coone1nn oxamnn xoxnonen1n. Cnoe inxn ooacnn ce co:aenn coenxn1e nn neqnxcnann1e excexn. Cn. n in. Kw+oto+t:+tnt2: - keuc+xu+aur rxz, qxarxz, qtcxr rxz, in. A:0totpwtt+ - kxuturuz ax+r, oa+ec+x+z, oa+ec+e+euz, in. M:otnttoIo - u-ceae+xuae, u-zev tkxux/tkxua. Conoc1anynane1o na coenxn1e co inxn1e naaen no1nn exa na|nec1o c1anyna :oo :a c1yx1ynn xaxn (oyxnaen neno na ne1e xoxnonen1n) 11 . Ce :aoeeyna noioexa coooa nn nene- ynane1o co cexan1nnxn nooaenen conencxn :oo, m1o ne1- c1anynaa1 aexna1no coone1c1no na yi inxn :oo. H:xene1no1 onoc na nenoo1 xon oninnao1 ne1c1anyna oonnna no|ana no neono- ncxa1a cenonexonna n1ea1ya. Ha no:ynane1o na inxn1e ooac- nn ce on ooa:ynane1o na coenn1e :ooonn co nna xoxnonen1a: soxre-, sere-, uzuere-, ese-, ctt+e-, .oettke- n1n. Yno1eoa1a na coenxn1e e cno|c1nena :a nxonnoconencxno1 |a:nx. 3a a:nxa o ononcxn1e axonncn, xaxo na n. enaniene1o, m1o ono nonexe naxone1o xon c1nnc1nnxn ney1ana1a excnxa, nn nanxe|nn1e 1exc1onn no xon nc1o 1axa excnonnanoc1a na coenxn1e e nonncxa, na neononcxn1e 1exc1onn nx e xnoiy nocno|c1neno coy- nane1o xaxo c1nnc1nnxo cec1no, na n qexnennn|a1a na coenxn1e e noioexa. !nnen1nn ce ioex oo| coenxn co ennnnna yno1eoa, nn m1o e ce neno1nenn n no yin ennnnn na c1aoconencxno1 |a:nx: soxrettc+rue, soxreteorue, sereec+eauz, sere,rtua-, trc-sox- 11 soxreesx,a- :utpIo; ,zoeketxrc+ta- xoxtup;Io z-c+eczz ox2gptxpo:t, -aue.z t+t;:+g, kxu-ueczr.ruz - 2:0txpo:t, u-zevt.a- :otnttoIo, uxoeevoruz t2u;t)ut, uzuereqturuz nt2t:t, uxroeevoa- tjut2Io, cr-seoksa- u2op;:pIo, uzueret.atz nt22o2t, ua-oiesrqr :2tntwt, aoeeuecruz xopnttpt, cxuetoxc+ruz out:jto:t, cute+te-ua- ;:2wttnt:Io, czrqettrqr xopo:t;+wotg, c+xurueoiesruz :2tj:+t; +rsoxz-uz tp:ooxp:t. Hexon coenxn ce neno na enoxoencxn inxn exnnnaen1n: teeuecz uopIo, soxrexetxua- otpt, soxreevuturc+te pto, qtoeuxa- n+op:Io, uueret.a- nt+gpIo, soxrecoet-uruz oxp:t, a nexon ne1c1anynaa1 xaxn cnoe nexe yc1anonenn n ax1nnnn xoen: oieseta ntp+t neo|a1no no nn|anne na ,zoeta xoxtnt:t, nn ce neno na ne n:a: azteaa+tkx+-or npwtt o+optt. !nxn coenxn ce neanaa1 co enoxoencxn conencxn exnnnaen1n nn co n:a:n: a,u-uxrx+a t2:;t)u:1+, attkxua- nt2u2t;Io, rettua- :u2::o, e,zoesa+a xoxtnt::1+, aacrqr xo22:;pt, xetx+a c :uop:ot:1+; ozre+x c+xec+rux oxpt;gpIo, czut-urux uxec+r ton::+tpto+g. 199 recoet-uz, trc-evorue, trc-au-ua+ruz, eso-uxz, eseaoeruz, kzc+esereea.ruz, uzuereuaoeczz, uzuere.oettkeoiesatz; aacuezate- x+-oruz. excnnxno1 qon o Pennnxo1 yna1yna na nonexe :axynonn no ncxa co yno1eoa1a na coenxn1e. Hnn1e xoxnonen1n nxaa1 a:- nnna noyx1nnnoc1 n a:nnnn xonoc1n :a n:ynane co yin ocnonn. Ha|nec1o xaxo nna xoxnonen1a ce |anynaa1: soxre- (246), sere- (214), trc-- (135), uzuere- (110), ,zoe- (76), -aue- (65), ese- (54), azte- (46), aacue- (40), oiese- (39), cxue- (36), ctt+e- (30), aue- (25), xtrue- (25), atz- (23), zte-- (22), .oettke- (20), uete- (20), zate- (19), t-oake- (14) m1o ce on n na no:ynane1o na inxn1e ooacnn. Dnena1nno e m1o xa| coenxn1e yn 64 nnn xoxnonen1n neiynaa1 caxo no eno ooa:ynane. excnxoiaqcxn ooaoo1enno1 xa1en|a no nnno1 1ox no1- nyna exa coenxn1e co nna xoxnonen1a soxre- ce connaaa1 no cnoe1o :nanene co :ooonn1e na ese- oxoxy nxaa1 nc1a n1oa xoxnonen1a. Hn1oa oonnno no inxno1 1exc1 xaxo nna xoxnonen1a ce |anyna A-. Coenxn1e na ese- ce :nann1eno noxayoo|nn n ce |anynaa1 xaxo nonon excnnxn co| no c1aoconencxno1 |a:nx no cnoeoa co coenxn1e co soxre-. C acnex1 na :oooooa:ynanxa1a c1yx1ya ce n:eynaa1 1nxoxnonen1nn1e coenxn, n. no Coecxno1 1no: seresoxret+ruz 232c34, trc-soxrecoet-uz 128d5, aacuezatex+-oruz 20a26, kzc+e- sereea.ruz 10d28, no 3aiencxno1 1no: aacuezateaex+-or 20v23, no Xyonno1 1no aacuezate+tea+a 154r22, no Da1amxno1 xnne| trc-soxreeruz 91a14, atcuecoetecoeta+a 40b2, .-+tee-c+ectt+roz 2a7, no C1anncanonno1 nooi trc-soxre.rc+rue 1v13, uzuere,zoe.rc+atz 303r21, no ecnoncxno1 naene:nc uzuereuaoeczz 4v18, no enancxno1 nca1n uzuere.oettkeoiesatz 176r6 n1n. Anan:a1a na no1nenoc1a na coenxn1e co nna xoxnonen1a soxre- yxayna exa yn 93 coenxn ne ce einc1nann no Pennnxo1 na xanoncxn1e axonncn, no ennnxo1 na Mnxomnn n no Hamxno1 connnx, a yn 95 co sere-. Pe1xn1e :ooonn, m1o ne ce e o ocnonnno1 onm1oconencxn excnnxn qon (a nxaa1 cym1nncxo :nanene nn oxan:ann|a1a na axonncn1e) noxa| no xaxeoncxn1e ononcxn, ne1c1anynaa1 xomne nec1a no|ana xa| neononcxn1e axonncn. H. no !nioonnnenno1 nanxe|nnx n noonm1o no nanxe|nn1e 1exc1onn ce naoa ioex oo| noe1xn excexn. Hexon o nnn ce no1nenn caxo no !nioonnnenno1, a yin n no yi nanxeen 1exc1. !oex oo| e1xn :ooonn :aoe- eynaxe na n. no :aiann|a1a na ne1nooenaniene1o, no xoxen1ao1 xon ncaxn1e, no xan1nxa1a n no nca1nnn1e xon1nn. H K. 4oc (1997 :90-97) nocne1yna ocooeno nnnxanne na yno1eoa1a na e1xn1e :ooonn 200 no 1exc1o1 na naene:nco1. C neieo1 na e1xn1e :ooonn no Da1amxno1 xnne| xoexe a :axynnxe exa axonnco1 io xaax- 1en:naa1 nnnnnyann nononynana no ooac1a na :oooooa- :ynane1o, nc1noynn|a1a na oneeenn neqnxcn nn cyqnxcn. Ccnnyna|xn ce na e1xn1e :ooonn n xanaxcn no axonncn1e excnennann :a Icnuuto ua ptoouocnoocuctuo jasut oo atcooucta pcoatuja Pnoaona (199S :62) yxayna exa 1ne na|nec1o ne ne1- c1anynaa1 caxo oxa:nonan:xn, 1yxy :ooonn xon ce e1xn caxo noan oiannnenoc1a na acnoonnn1e n:non. !oex oo| o nnn cnaaa1 no onm1oconencxno1 :ooonen qon (se-ua-, secz, kecux+z) ne1c1a- nynaa1 inxn xaxn (uzuereaox.-truz) nn nax aeano xaxnann excnnxn ennnnn o a:nnen nn. aionen xa1en|a :a nc1on|a1a na xaxeoncxno1 |a:nx ne1c1anynaa1 nnnnnyann1e nononynana o noonneen a1yx xon xoa1 a ce non:ynaa1 co e|noc1a na noce- nno1 nennmynan xaxo na n. neoio1 ,xz no Paoxnono1o enan- iene, keevox no oooxnono1o, kxua+a no xoxen1ao1 xon Hca1no1 n c. Hecoxneno, Icnuuto ua ptoouocnoocuctuo jasut oo atc- ooucta pcoatuja e nnoi xon eqnnnane na xaxeoncxno1 noi no a:no|o1 na cenonexonna1a conencxa nncxenoc1. 201 Huuepuuypu 1. ccnn(nna B.: Ccuqunuuc cooonoutu po6ncu pu uspa- 6otaa ua Icnuuto ua atcoouctuc ptoouocnoocuctu pato- ucu, Slovo 31 (19S1), 3aieo, 19S1, 23-31. 2. Huoctc tou Icnuuto ua atcoouctuc 6u6nuctu ctcoou Maxeonnc1nxa 4, Cxon|e, 19S5. 3. 3agic V.: Entstehungsgeschichte der kirchenslavischen Sprache, Berlin, 1918. 4. nnnn A. C.: Oncptu o nctcutc anuutoo capocnoonuctux uccuuocu, Mocxna, 1966 5. Nazor A.: Napomene o i:vorima Rfecnika crkvenoslavenskoga fe:ika hrvatske redakcife, 3o. no nec1 na Paxna Yinnona-Cxaoncxa no nono ceyxece1ionmnnna1a Cxon|e, 1997, 195-2OO. 6. Hpo6ua coccta tou Icnuuto ua atcoouctuc ptoouocnoocuctu ctcoou, Cxon|e, 197S. 7. Pu6apnna 3.: Atycnuu po6ncu oo pa6oaa ops Icnuuto ua atcoouctuc 6u6nuctu ctcoou, Cone1ynane :a aoo1a1a n: eaxnncxn1e ennnnn na nxonnoconencxno1 |a:nx no |yioco- nencxn1e nen1n, Cxon|e, 19S9, 29-36. S. Pu6apnna 3.: 4opanuo ouqcpcuupauu s6opoou co uocuunua ccauunta cpytypa u uuouoo cco oo Icnuuto, Cone1y- nane :a aoo1a1a n: eaxnncxn1e ennnnn na nxonnoco- nencxno1 |a:nx no |yioconencxn1e nen1n, Cxon|e, 19S9, 67-72. 9. Pu6apnna 3.: Oo pa6oaa ops Icnuuto ua atcoouctuc 6u6nuctu ctcoou, XVIII naynna ncxycn|a na Meynaonno1 cexnna :a xaxeoncxn |a:nx, n1ea1ya n xy1ya, Cxon|e, 1992, 157-164. 1O. Pu6apnna 3.: 3a Icnuuto ua atcoouctuc ptoouocnoocuctu ctcoou, Heanana na XXX xeynaoen cexnna :a xaxe- oncxn |a:nx..., Cxn, 1997. 11. Pu6apnna 3.: Hptoouocnoocuctuc ctcoou tato usoopu sa ucopujaa ua atcoouctuo jasut, Heece1 ionnn na xaxeon- cxa1a nayxa :a |a:nxo1, Cxon|e, 1997, 51-56. 12. Pu6apnna 3.: Hcutuo puooucc tou poynyoanco ua jasuto ua atcoouctuc ptoouocnoocuctu ctcoou, Heanana na XXX xeynaoen cexnna :a xaxeoncxn |a:nx, n1ea1ya n xy1ya, Cxon|e, 199S, 57-64. 13. Yrpunnna-Ckannncka P.: 3a uauuo yocn oo Icnuuto ua ptoo- uocnoocuctuo jasut, n1ea1yen :oo, XI, o. 2, Cxon|e, 1964, 12-15. 14. Yrpunnna-Ckannncka P.: 3a usoopuc sa Icnuuto ua atcoou- ctuc ptoouocnoocuctu ctcoou, Heanana na XII xeyna- oen cexnna :a xaxeoncxn |a:nx, n1ea1ya n xy1ya, Cxon|e, 1979. 15. Voss Ch.: Die Parnesis Ephraims des Svrers in sudslavischen Hand- schriften des 14-16 Jahrhundertds. Zur Lexik der altbulgarischen Erstber- setzung und ihrer berlieferung. (Monumenta lingvae slavicae dialecti veteris, t. XXXVIII, Weiher Verlag. Freiburg I. Br., 1997. 202 Auercaupa Iyproea AEKCHKOIPAmCKA OEPAEOTKA HA CBP3YBAHKHTE CPECTBA BO MAKEOHCKHTE HPKOBHOCAOBEHCKH PAKOHHCH 1. Bo paxnre na Peunnxo1 na npxonnocnonencxn1e paxonncn o uaxeoncxa peaxnnja cnpsnnnnre n cnpsynauxnre soponn onnaar cnoe npnpono ecro, co opaorxa no oennn peunnuxn crarnn n co coonerna nnarpemnocrpyxrypna nocranenocr. Cnpsynauxnre cpecrna npercranynaar rpaarnuxn cpecrna onocno soponn co xon ce nonpsynaar peuennunnre enonn n/ nnn en-peuennnnre n co xon ce nspasynaar cnnraxcnuxnre n ceanrnuxnre onocn ey jasnunnre ennnnn, onocno ey peuennunnre enonn nnn ey en-peuennnnre npexy nnnnoro nonpsynane. Een o najnaxnnre eneenrn no npcxa co npoyuynanero na cnps- nnnnre n cnpsynauxnre soponn npercranyna nnnnoro snauene, xoemro oxe a na naxna ynora no naunnor na nnnnara ynorpea. Toa npercranyna ]axrop cnope xojmro no nexon cnyuan ce onpeenyna rnnor na peuennnara, naxo ce cnyuyna nonexoram roa a ne ycnoneno n o snauenero na xonrexcror, no ce pasnpa, co ocnona no neronoro snauene. Co snauenero na cnpsynauxoro cpecrno e nonpsana n neronara ]ynxnnja, mro oxe a ja na no onpeenen rnn peuennnn. Toa ce ]axropnre xonmro xaxo npnapnn ja onpeenynaar crpyxrypara na ena onpeenena peunnuxa crarnja. Cnnraxcnuxoro npoyuynane na cnoxenara peuennna no npxonno- cnonencxnor e npexrno nonpsano n ncymnocr, pesynrnpa o opaorxara n anannsara na cnpsynauxnre cpecrna. 3aroa e norpeen xyc ocnpr xon ocnonnnre eneenrn na npxonnocnonencxara cnnraxca. 2. Kaxo ocnonen arepnjan sa anannsa ce sea jasnxor na npxonno- cnonencxnre paxonncn arnpann o 12 o 16 nex, mro xaxo xopnyc nper- cranyna ocnona na Peunnxor na npxonnocnonencxnor o axeoncxa peaxnnja, unjmro npn ro e nexe peannsnpan, a ce norornyna n nonaray no Oenennero sa ncropnja na axeoncxnor jasnx no HMJ. 3naun, xaxo npn ]axrop rpea a ce see ]axror exa anannsara ce nsnpmyna nps asa na xnnxennnor jasnx, jasnxor na paxonncnre, xojmro renepanno seeno, ce 204 onnxyna co o]openn n cnnraxcnuxn nenocnn nspasn, co orne na roa exa roj jasnx ce cosana npexy een ncnonen n rnopeuxn nponec n nouecro npercranyna npeno o rpuxn. Toa e nropnor naxen ]axrop mro ce naer- nyna no paxnre na cnnraxcnuxara anannsa n nopan roa cexoram ce ana napanena o rpuxnor rexcr, onay xae mro ce paorn sa npeno: xaj enanrennjara, anocronnre, enonnre o Crapnor 3aner, rpnoor, napenesncor n aacxnnor. Baxen e n acnexror na jasnuen xonraxr n nnrep]epennnja, xojmro ce onnnan na nnno na xnnxennnor jasnx npexy npeneynanero rexcronn co reonomxa n ]nnoso]cxa copxnna, no ncronpeeno n na nnno na ronopennor/ onocno naponnor jasnx. Tper penenanren ]axrop nper- cranyna nenocroenero na nopnpana cerenrannja onocno nnrepnynxnnja no crapocnonencxnre n no npxonnocnonencxnre rexcronn. Hajuecro ce xopncrn rouxara no nexaxna nosnnnja sa oenexynane na onpeenen nn naysa no rexcror onocno no peuennnara. Touxara nnn nexoj pyr snax (na npnep, cocranen o ne rouxn) ce xopncrena sa a ce onecnn unranero co orne na roa exa ce ynorpeynano cneano nnmynane no paxonncnre. Co orne na roa exa naxnara cocroja co nnrepnynxnnjara ja orexnyna cnnraxcnuxara anannsa, ryxa rpea a ce ncraxne rnnor na cnpsynauxoro cpecrno n neronoro snauene no onpeenynanero na nnonnre peuennnn n no yrnpynanero na cnnraxcnuxara ynora na cnpsynauxoro cpecrno. Onne rpn cnoenarn ]axropn naar roneo nnnjanne nps roa na xaxon naunn ce peannsnpa een cnpsnnx nnn cnpsynauxn sop no paxnre na cnnraxcnuxara crpyxrypa na npxonnocnonencxnor. Bo npcxa co nocneno cnoenarnor ]axrop rpea a ce xaxe exa no raa cncna na ceren- rnpanero na peuennnnre uecro ce npnernyna xon cnopea co cocrojara no rpuxnor rexcr xojmro ce sea xaxo napanena, naxo ne oxe cexoram a ce yrnpn cnrypnocra no npenomxara o xojamro nno npeneynano. 3. Kora ce npncranyna xon o]opynane na peunnuxara crarnja, npno rpea a ce na npenn pasnnxara mro rpea a ce nanpann ey nnonnre soponn mro nnerynaar no rpynara cnpsynauxn cpecrna. 3naun, ryxa oxe a cnaaar npe c cnpsnnnn, noroa: naprnxynn, saenxn, saencxn npnanxn, saencxn npnnosn, npamannn soponn, npnnosn xonmro ynorpe- enn saeno co saencxn ]opn o]opynaar cnpsynauxn cocrann n cn. Bo onpeenenn cnyuan cnpsynauxnre cocrann cnope cnoero snauene n ]pexnenrnocr na ynorpea xaxo cnpsnnx onocno cnpsynauxo cpecrno, ce onpeenyna xaxo oenna peunnuxa ennnna n ce opaoryna no oenna peunnuxa crarnja. Bo opaorxara na cexoj o onne nnonn soponn oenno ce sea npenn nnnnara ynorpea xaxo cnpsynauxn soponn onocno cnpsynauxn cpecrna n ce opaoryna no paxnre na peunnuxara crarnja no een oenen nacyc co nocena rpaarnuxa onpeena. 3a o]opynanero na crpyxrypara na caara peunnuxa crarnja, noxpaj nnor na sopor, ncymnocr najnaxna e neronara ceanrnxa. Taa no ronea 205 epa ja onpeenyna crpyxrypnara, no n copxnncxara xonnennnja na peunnuxara crarnja. Ha npno ecro rpea a ce nanee npnapnoro snauene na cnpsnnxor onocno ona snauene cnope xoe roj ce cpexana najuecro no excnepnnpannor arepnjan n cnope xoe e onpeenen xaxo naparaxcnuxn onocno xnnoraxcnuxn cnpsnnx, co cnenn]nnnpana ynorpea no onpeenen nn peuennnn nrn.; snaun, ce nacrojyna mro nonexe a ce naje nosnnnjara na ynorpea na cnpsynauxoro cpecrno xojamro e najrnnnuna n xojamro xe ro cecrn no nexoj onpeenen nn peuennnn. Toa npercranyna ocnonnnor xpnrepny sa onpeena na cnpsynauxoro cpecrno. Tpea one a ce oenexn exa co orne na cnenn]nunocra na cnnraxcnuxara opaorxa ncxnyunno na xnnxenen jasnx n na onpeenen poj paxonncn, raa ne oxe cexoram a rn ae cnre penenanrnn noaronn, raxa mro opaorxara rpea a ce npmn no paxnre na naxnnre orpannuynana. Cnope roa no xoja epa e cnpsynauxoro cpecrno nonncenuno, ce npmn crpyxrypnara cerenrannja na peunnuxara crarnja. Bo paxnre na oennnre nacycn mro xe ce onecynaar na pasnnunnre snauena n ynorpea na cnpsynauxoro cpecrno ce cecrynaar npnepnre co xon rpea a ce oxyenrnpaar snauenara. Bo npcxa co ona, ce seaar xpnrepnynre na Peunnxor na npxonnocnonencxnor jasnx o axeoncxa peaxnnja (2001: 171, 172), cnope xon ,pojor na nnrnpannre npnepn sanncn o norpeara sa jacno n enosnauno oxyenrnpane na snauenero'. 3naun, npno rpea a ce non cerxa sa nnycrparnnnocra na npnepnre cnope roa no xaxno snauene ce ynorpeyna cnpsynauxoro cpecrno. Henra na naxnoro nocranynane na npnepnre e a ce ae mro noronea jacnocr no onpeenara na snauenara. Kon ona rpea a ce seaar npenn npe c$ npnepnre mro ce cnnraxcnuxn npennsnn n jacnn. 3aroa najuecro e norpeno a ce nnrnpa nenara cnoxena peuennna sa a oxe a ce nnn n a ce nornpn no xaxno snauene e ynorpeeno cnpsynauxoro cpecrno. One rpea a ce nanpann ocnpr xon nsopor na npnepnre o acnexr na xanponnre. Ce sea npno npenn exa e opo a ce ana npenocr na arepnjanor o nennncxnre rexcronn, co orne na roa exa oceramnara nexcnxorpa]cxa opaorxa na nnncxnre rexcronn e ncnpnna. Bo npcxa co xanponnre, rpea a ce non cerxa sa caara cnnraxcnuxa crpyxrypa na pasnnunnre xanponn, na cnope roa nonexe e nepojarno exa xe ne norone pojor na nnrnpann npnepn o nposnnre rexcronn, xaxo mro e napenesncor, nponoror nnn aacxnnor, orxonxy o xnnorpa]cxnre rexcronn. Cenax, renepanno seeno crenenor na nnycrparnnnocr n pasnp- nnnocr na npnepor npercranyna npnnor xpnrepny sa nerono nxnyuynane no peunnuxara crarnja. 4. Hosnaro e exa rpuxnre napanenn saonxnrenno ce naneynaar no npnepnre, onay xae mro e rexcror npeneynan n no npannno ce naneyna npno najnncxnor coonernnx, a noroa n pyrnre cnope snauenero, nnor 206 na sopor n uecrorara na neronara ynorpea. Ynnor no cocrojara na rpuxnor opnrnnan e neonxoen eneenr no opaorxara na npxonno- cnonencxara cnnraxca co orne na ]axror exa caara crpyxrypa na rpuxnor e o]opena, n e o crannen xapaxrep co onpeenenn npannna. Hopan roa, canor oenr na npeneynane na npxonnocnonencxn e nory naxen nejxn roa ncro raxa npnoneno sa jasnunnor pasnnrox, ocoeno axo ce na npenn roa exa onoj rnn na rexcronn co reonomxa, ]nnoso]cxa copxnna apa een nspxan, o]open n jacen nspas, no co ynorpea na cnoxenn cnnraxcnuxn xoncrpyxnnn, co een nonncox crnn. 5. Bo npcxa co ona, npn opaorxara na npxonnocnonencxara cnnraxca rpea a ce na npenn exa xopnycor paxonncn on]axa nonexe xanponn xonmro ce cecrenn no pennrncxnor ]ynxnnonannocrnncxn xonnexc. Toa snaun exa rne ce nsnojynaar co onpeenenn crnncxn xapaxrepncrnxn n exa rne ey pyroro, oxar a nar nspasenn n co pasnnunn cnnrax- cnuxn cpecrna, xonxperno co crnncxo oenexynane na ynorpeara na onpeenenn cnpsynauxn cpecrna. Bcymnocr, crnncxnre ocoenocrn na een onpeenen paxonnc nnn na een onpeenen xanp oxar a nnnjaar nps nsopor na pasnnunn cnpsnnnn nnn cnpsynauxn soponn no nero. Kaxo npnep oxe a ce see nonncnnercxara ynorpea na xonynarnnnnor cnpsnnx u, xojmro e uecro ynorpeynan sa nocneonarenno cnpsynane na nonexe npocrn nnn cnoxenn peuennnn no ena onra nnsa, es npn roa a nar saonxnrenno ceanrnuxn nonpsann. Toa e npncyrno xaxo xapax- repncrnxa na rpuxnor rexcr na Crapnor n na Honnor saner, n cnope anannsnre na nonexe anropn (Konnep, Crox, Bnac, epynep) ce paorn sa xepensa, onocno sa jasnuna ocoenocr o xepejcxnor, npeseena co npeneynanero na paxonncnre mro copxar enonn o cnoenarnre rexcronn. Orray, onoj xepensa xaxo crnncxa xapaxrepncrnxa e npncyren n no npxonnocnonencxnor. Ce paorn sa xapaxrepncrnxa na r.n. xoopn- nnpan crnn mro nn xapaxrepncrnuen n sa najcrapara rpuxa nposa, no n sa naponnor nspas, cnope onpeennre na Apncroren (Peropnxa), xojmro nnaxy pasnnxyna xoopnnnpan crnn o ena crpana, n nepnoen crnn o pyra, mro nopasnpa cyopnnannja. Co nonncnnercxa ynorpea noperxo ce cpexana n anepcarnnnnor cnpsnnx uz/uz, no cenax ona ne n oxeno a ce onpeenn xaxo crnncxo oenexje na npxonnocnonencxnre paxonncn, nejxn naxnara ynorpea ne e cexae enaxna. Kaxo crnnnsannja oxe a ce xapaxrepnsnpa ynorpeara na cnpsnnxor uz na nouerox na peuennnara, xae mro npercranyna naprnxyna sa sacnnynane n na ]ynx- nnja a ro nspasn norrnxnynauxnor xapaxrep na copxnnara, a ro cnprn nnnannero xon ona sa mro ce sopyna n cn. Ha ona oxe a ce rnea n xaxo noxasaren na roa exa no ronea epa onne paxonncn nne naenern sa rnacno unrane, sa nnryprnja, xaxo nnreparypa naenera sa npesenrnpane npe nomnpoxa nynnxa n cn. Bo 207 xonrexcr na nsnoxenoro, npn nexcnxorpa]cxara opaorxa na cnpsynauxnre cpecrna no peunnuxnre crarnn xe rpea a ce oenexar cnre nnonn crnncxa ynorpea na onne cnpsynauxn cpecrna sa a ce one mro nonenocna cnnxa sa npxonnocnonencxara cnnraxcnuxa crpyxrypa. Hnrnpa- nnre npnepn mro ce onecynaar na nexoja crnncxa ynorpea na cnpsynau- xoro cpecrno xe nar nsnoenn no peunnuxara crarnja co snaxor npna rouxa, sa a oxe a ce one npernenocr. Hpxonnocnonencxnre paxonncn oxar, ncro raxa, a nar opao- rynann n xaxo rexcronn, no cncna na rexcr-nnnrnncrnxara. O roj acnexr, ncro raxa, naxnnre cnennjannsnpann xapaxrepncrnxn na ynorpeara na cnpsynauxnre cpecrna rpea a nar nnecenn no peunnuxara crarnja, co oenynane co snaxor npna rouxa. Kaxo npnep oxe a ce see ynorpeara na cnpsynauxnre cocrann ccrc ,u n +crc ,u xaxo xonexropn na nnno na rexcror no paxnre na xonxnysnnnnre nesanncnocnoxenn peuennnn. 6. Bo opaorxara na cnpsynauxnre cpecrna ocoeno nnnanne rpea a ce opne na nnonannnre onocno na pasnnunn cnpsynauxn cocrann mro ce janynaar no paxnre na xopnycor paxonncn, a roa ce onecyna noceno na Kpnnncxnor aacxnn xojmro e enncrnen paxonnc no xopnycor co najnono arnpane o 16 nex n npercrannnx na xanpor aacxnnn. Kaxo najxapaxrepncrnunn rpea a ce cnoenar ]nnannnre cnpsynauxn cocrann :,a ,: n ,:uc ,:, xaysannnre cnpsynauxn cocrann ,:uc :,a n ueuc+c :,a n xonnecnnnnor u:x:z :c, n ynorpeara na a,c+c xaxo relativum generale. Co orne na roa exa cnoenarnre cnpsynauxn cocrann ce sacranenn cao no een paxonnc o cnoenarnor xopnyc paxonncn, rne xe nar opaorenn no cocranen en na peunnuxnre crarnn mro ce onecynaar na ,u, juc n c, pecnexrnnno, co roa mro xe ce ncraxne aacxnnor xaxo xanp co ocoeno snauene sa pasnnroxor n nponpanero na jasnunnre nnonannn. Hapanenno co ona, rpea a ce see npenn rpuxnor rexcr na aacxnnor no xojmro o cnoja crpana ce janynaar nexon nnonannn no rpuxnor, xaxo na npnep anepcarnnnnor cnpsnnx 6q, onmrara saencxa ]opa eaeu, eaeu, ]nnannnor cnpsnnx v6, cnpsynauxnre cocrann co ]nnanno snauene te v6, n tt v6, renopannnre cnpsnnnn 6evtt, 6eu. Onne eneenrn rpea a nar nnecenn no paxnre na peunnuxnre crarnn mro ce onecynaar na coonernnre cnpsnnnn n cnpsynauxn soponn. Bcymnocr, na npnepor na aacxnnor nonnnxarnnno ce rnea nponecor na nannerynane na eneenrn o ronopennor jasnx no xnnxennnor jasnx, naxo no onoj xonxperen paxonnc Kpnnncxnor aacxnn roa ce rnea no noana epa. Ce paorn sa npamanero na jasnunnre nnrep]epennnn xoemro e eno o nenrpannnre xora cranyna sop sa axeoncxnre npxonno- cnonencxn paxonncn. Bo xonrexcr na ona, rpea a ce na npenn exa xonraxror ey jasnnnre ce onnnan na ne nnnoa: na nnnoro na xnnxenen jasnx npexy peannsannjara na npenonre, n na nnno na ronopennor jasnx 208 onocno ce paorn sa ]axropor na nrnocnja, mro ycnonynana a ce cnyuyna nnrep]epennnja na nnno na naponnor/ ronopennor jasnx. Kaxo mro e nosnaro, jasnunnor xonraxr no onpeenen oenr npensnnxynan n norrnxnynan nponecn sa o]opynane na nonn cnpsnnnn, xaxo mro e cnyuajor co exnaparnnnnor cnpsnnx exa, nnn nax pesynrnpan co npexrno saeane: cnpsnnnnre o1n, aun n cn. 7. 3a en o cnpsynauxnre cpecrna no npxonnocnonencxnre paxonncn e xapaxrepncrnuno roa mro ce rne nonncenunn n nonn]ynxnnonannn n roa cexaxo, rn onpeenyna peunnuxnre crarnn cnope crpyxrypara n cnope copxnnara. Ynorpeara na eno cnpsynauxo cpecrno no nonexe rnnonn peuennnn oxe a ne pesynrar na nonexoram neononnara nsn]epen- nnpanocr na een cnpsnnx, no rpea a ce nnnana n a ce na npenn exa nory uecro een cnpsnnx ce ynorpeyna no ceanrnuxn nncxn rnnonn peuennnn onocno no ceanrnuxn nonnna mro ce onnpaar. Kaxo najnonncenuen ce nsnojyna cnpsnnxor |:xe: ce ynorpeyna xaxo exnaparnnen cnpsnnx, noneyna npexren ronop, xaxo ]nnanen co nn]nnnrnn nnn no cnpsynauxn cocran |:xe ,:, xaxo xaysanen, xoncexyrnnen, renopanen n oanen cnpsnnx. pyrn cnpsnnnn co nonexe ]ynxnnn n snauena ce: -,:: xaxo ]nnanen, exnaparnnen cnpsnnx, a noperxo xaxo xoncexy- rnnen n xonnnnonanen; ocnen roa, ce janyna xaxo naprnxyna nneparnnna nnn excxoprarnnna; -:c: ce ynorpeyna xaxo xonnnnonanen, xonnecnnen, ncjynxrnnen n noperxo xaxo xonnnnonanno-renopanen cnpsnnx. -:c a: xonnecnnen n xonnnnonanno-xonnecnnen cnpsnnx; n pyrn. Bo nexcnxorpa]cxara opaorxa, xaxo mro eme ncraxnaro, nory naxen eneenr npercranyna snauenero na pasnnunnre cnpsynauxn cpecrna. Cnope nero nonexoram oxe a ce nnn n enonynnjara na nexoj cnpsnnx. Bo raa cncna, co ocoeno nnnanne rpea a ce rnea na cnyuanre xaxo na npnep ynorpeara na xxc, xojmro xaxo npnnor sa naunn no norexno ro uyna snauenero o nsnecen crenen n xora e ynorpeen xaxo exnaparnnen cnpsnnx, nnn xaxo npamanen cnpsynauxn sop. Bo ]opara na peunnxor e nnrepecno roa mro oxe a ce nnar naxnnre cnenn]nunocrn xaj oennn cnpsnnnn, raxa mro ce onna npernenocr no ceanrnxara na cnpsynauxoro cpecrno, neronara pasnnuna ynorpea n oxnocrnre sa pasrpannuynane no cncna na nnonnre soponn: anep, cnpsnnx, cnpsynauxn sop, naprnxyna. O pyra crpana, crenenor na ,ocnooenocr' na cnpsnnxor o cnoero snauene e een o noxasarennre sa crenenor na neronara rpaarnxann- snpanocr. Cnope roa xonxana e ]pexnenrnocra na ynorpeara na eno cnpsynauxo cpecrno no onpeenen rnn peuennnn, onocno neronara 209 ,anroarnsnpanocr' a ce ynorpen no onpeenena jasnuna xoncrenannja oxe a ce nnn xaxna e rpaarnxannsannjara na cnpsynauxoro cpecrno. Toa ce nexon o eneenrnre npexy xonmro oxe a ce ynnn pasnnroxor na cnpsynauxnre cpecrna, ocoeno xora cranyna sop sa njaxponncxa anannsa. 210 Huuepuuypu 1. a+actuuu, +atcoouctu pcooou oo 16 oo 19 oct. Hpe(ionop. n:op. pe(axnn|a n xoxen1ap Pa(xna Yipnnona-Cxaoncxa. ,Maxe- (oncxa xnnia'. Cxon|e. 1975. 2. Knucckn, L.: Hcopuja ua +atcoouctuo jaaut, ,Ky1ypa'. Cxon|e. 1982. 3. Mnunna-Iypknna, .: Cuuatca ua +atcoouctuo cauoapocu jaaut, ,Maiop'. Cxon|e. 2000. 4. Pnapnna, 3.: 1aauto ua +atcoouctuc ptoouocnoocuctu ctc- oou. MAHY. Cxon|e. 2005. 5. Yrpnunna Ckannncka P. (pe(.). Pnapnna 3., ccnn(nna B.: Icnuut ua +atcoouctuc ptoouocnoocuctu ctcoou. Hpona cnecxa. Hnc1n1y1 :a xaxe(oncxn |a:nx ,Kpc1e Mncnpxon'. Cxon|e. 1978. 6. Aristotel: Retorika, sa starohelenskog preveo, studiju i komentare sacinio Marko Visic, Naprijed, Zagreb, 1989. 7. Blass, F.: Grammatik des neutestamentlichen Griechisch, bearbeitet von Dr. phil. Albert Debrunner, Vandenhoeck & Ruprecht, Gttingen, 1959. 8. Bubenik V.: Morphological and Svntactic Change in Medieval Greek and South Slavic Languages, LINCOM Studies in Indo-European Lin- guistics 14, LINCOM Europa, Muenchen, 2001. 9. Conybeare F. C. and Stock St. G.: Grammar of Septuagint Greek, Hendrickson Publishers, 1998. Peunuu 1. Icnuut ua ptoouocnoocuctuo jaaut oo +atcooucta pcoatuja 1- 7. pe(. Pnapona 3.. Yipnnona-Cxaoncxa P.. Hnc1n1y1 :a xaxe- (oncxn |a:nx ,Kpc1e Mncnpxon'. Cxon|e. 2000-2004. 2. Icnuut ua zpnto-ptoouocnoocuctu nctcuntu apancnu. pe(. M. 211 Apinponcxn. Hnc1n1y1 :a xaxe(oncxn |a:nx ,Kpc1e Mncnpxon'. Cxon|e. 2003. 3. Capoc.aencru c.oeapt (no pyxonncx X-XI nexon), pe. P.M. Hernnn, P. Beuepxn n 3. Bnarono, ,Pyccxn xstx', Mocxna, 1994. 4. Etvmologickv slovnik fa:vka staroslovnskeho, ed. E. Havlova, Erhart, Nakladatelstvi Ceskoslovenske akademie vd, Praha, 1989?. 5. Slovnik fa:vka staroslovnskeho, I-IV, ed. Kurz J., Hauptova Z., Nakladatelstvi Ceskoslovenske akademie vd, Praha, 1966-1997. 6. Greek English Lexicon of the Septuagint, I-II, comp. by J. Lust, E. Eynikel, K. Hauspie, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart, 1992-1996. Bauepuj Coqpouueecru H YHTE MAAKY 3A EAEHETO HA 3EOPOT HA KPA3OT O PEOT Hpamanero mro e npe nac onpananocr naoa no npn]axanero na ne nory naxnn nauena o uonexonoro nocroene: crpeexor xon conp- mencrno n coopasynanero co peannocra. Taxa, co npnnor cran, onne peonn ne nposnyuynaar nsnnmno, ryxy onnaar cncna, a nnrepnennpanero no onoj en o oprorpa]njara cranyna nenncxono. Bropnor ne coouyna co namero conpene, no xoe xonjyrepcxara rexnonornja ce naernyna xaxo npnapna, a no cxopo npee n enncrnena no n co xoja xe ce ocrnapyna enexenero (nno no neuarena nnn no nrnrannsnpana ]opa) na uoneuxara ncna. Hecoopasynanero co naxnara peannocr nnn nejsnnoro penarn- nnsnpane, espyro nocn nocnennn, xon oxe a nar saneapnnnn, no oxar n a ro saanar namero nnrerpnpane no conpeennre nayunn ncnnnnnnn, xaxo nn]oparnuxara nnnrnncrnxa 1 , opaorxara na npnpo- nnor jasnx/ronop 2 n cn., nnn, ypn, oxar n cepnosno a ro sarposar nnrerpnreror na namero nnco n jasnx. Peannara onacnocr o naxnara cocroja najopo ja nnycrpnpa npnepor na nenocroene coonerna rpa]ea, onocno xapaxrep no axeoncxara nopmxa o ]onror Times New Roman sa xparxara saencxa ]opa sa nnnpexren npeer o xencxnor po. Bes a naernynae oronopn n pemennja sa naxnnor nponycr, norcerynae na nerarnnnnre nocnennn sa axeoncxnor jasnx n nnco o enenryannoro nexopnrnpane na naxnara cocroja. Heno, najxn rn npenn, o ena crpana, npoennre mro rn ycnonyna nonnor eny xae ce peannsnpa (sa)nnmynanero na uoneuxara ncna, npexy xoj ]onror ce naernyna xaxo nnco/asyxa, a o pyra, co orne na pamnpenara 1 Ipanxa o nnnrnncrnxara, xoja (rnanno reopercxn) ce nnrepecnpa sa crarncrnuxoro n nornuxo oennpane na npnponnor jasnx/ronop (npnponnor, xaxo onosnr na xoncrpynpannre jasnnn na np. nporpacxnre jasnnn, ecnepanro, nnmannor jasnx) anr. computational linguistics, ]p. linguistique informatique. 2 Cnnuno na nperxonara ncnnnnnna, co noronea npaxrnuna xonorannja: ynorpea na xonjyrepn n eron na nemrauxara nnrennrennnja sa anannsa na cnnraxcara n ceanrnxara na npnponnor jasnx/ ronop anr. natural language processing, ]p. traitement du langage naturel. 214 ynorpea roxy na onoj ]onr n co]rnepor mro ro npnpyxyna, xoj nepcnexrnnno cranyna nanenren no xonjyrepcxara opaorxa n nsanane na rexcronn, oxe a anrnnnnnpae npoena no axeoncxnor npanonnc, npexy nponec na anno ncuesnynane o nenocno ryene na onaa rpa]ea (nnn nejsnna anrepnarnnna saena) 3 . Hpejynnnpajxn ja norpeara sa npoenn no enor o npanonncor sa xoj ronopne, norcerynae na nocrojannre npoenn no ncropnjara na nncoro, 4 ycnonenn o rexnonornjara na nnmynanero, onocno, ycnonenn, npe ce, o 1) +aepufa.o na xoj ce nnmynano (xaen, pno, rnnna, eran, nocounn nnouxn, nannpyc, nepraenr, xaprnja n p.) (Thompson 1912: 8- 38) n o 2) uncpv+eno co xoj ce nnmynano (nncanxn nspaorenn o xocxn, eran, pno, rpcxa, pasnn nepynn, uerxnuxn n p.) (op. cit.: 39-43). Horcerynae na pasnnunnre nacoxn na nnmynane no nnaroro, 5 na onrnor nar no xoj soponnre ce oenynane enn o pyrn 6 n na nonexenexonnoro yrnpynane n noneynane na nnrepnynxnncxnre snann 7 . onrara n orara ncropnja na onnxor na yxnnre e cosaena no npexrno nnnjanne o rexnonornjara na sannmynane. Capitalis quadrata, maiuscula, cursiva minuscula, uncialis, semiuncialis, ce en o nasnnnre sa pasnnunnre onnnn an]aer, xon cneouar sa ycnonenocra na onnxor na yxnnre o arepn- janor nps xoj ce nnmynano n nncrpyenror co xoj ce nnmynano (Novak 1980: 78 et passim). H noneynanero na caoro enene na soponnre na xpajor 3 Mnory cnex npnep, no xoj ce orneynaar nerarnnnnre nnnnxannn o necepnosnnor rperan na ona npamane, npercranyna n ocxopemnara pamnpena ynorpea na nonynapnnor ]onr MAC C Times (n cnnunnre na nero), no xoj napeennor snax na rpa]eara sa cnoenarara xparxa saencxa ]opa eme nocranen na oparnara crpana. 3a xan, co naxa norpemna rpa]nja, o neuar nsneroa rone poj xnnrn n cnncannja, xon espyro ocrannja rparn no ncropnjara na axeoncxnor jasnx. 4 Onmronosnaro e exa n xnpnnnunoro n narnnnunoro nnco noar norexno o rpuxnor an]aer, xoj e aanrnpan o ]ojnnxncxoro nnco, a roa, nax, e oneno o ernnercxoro xnjeparcxo (oxony ona nonexe xaj Hnnencxn 2001: 19-101). 5 Hoxpaj conpeennor naunn na nnmynane oneno naecno (cf. Xepoor II. 36, 4), ncropnjara na enponcxnre nnca nosnana n pyrn nacoxn na nnmynane. Ocoeno nnrepecen e naunnor na nnmynane ovcmpoqeon (cf. Powell 1994: 121 et passim), uecro xopncren na narnncnre no apxanunnor n nperxnacnunnor craporpuxn jasnx; neronara nonynapnocr ce naanyna no xenenncrnuxnor nepno, xora n cocea ncuesnyna. 6 Pasenynanero ey soponnre n peuennnnre ce pasnnnano nocreneno; ypn n onay xae nocroeno enene ey soponnre, roa ne nopasnpano nyxno npasen npocrop, ryxy nno enexeno co ena nnn ne rouxn, co rpn rouxn no ]opa na rpnaronnnx, ena, ne nnn rpn neprnxannn nprn nrn. Bo nexon crapn nnca, xaxo ernnercxoro, xnnnecroro econorancxo, cnoronnnre nnca no Erejor, cancxpnrcxoro n p. soponnre n/nnn peuennnnre ne nne pasenynann (sa ona noonmnpno xaj Gaur 1984). Baxnara sriptura continua, npaxrnxynana no narnncxnor, a ocoeno no craporpuxnor jasnx, xoja ncuesnana ypn xon cpennara na cpennor nex, cnope ena reopnja, onpananocr sa cnoero nocroene naoa no enexenero na cncreor caornacxn no onne xnacnunn jasnnn (v. Saenger 1997). Cnope ncrara reopnja naxnnor cncre na nnmynane croen no recna npcxa co unranero narnac enncrnenoro no anrnuxnor cner, unjamro saena (unranero no cee) nna onosoxena ypn oxony VII n. no Xp. 7 Haxo ynorpeara na opeenn nnrepnynxnncxn snann no craporpuxnor jasnx e sacneouena no nexon nocrapn paxonncn (IV n. np. Xp.), nocepnosno pasnnen cncre o naxnn snann e cosaen no anexcanpncxnre mxonn (nsnaoanero y ce npnnnmyna na Apncro]an o Bnsanrnj, c. 260 ro. np. Xp.), eyroa ncrnor no nonna ynorpea nneryna ypn o IX n. no Xp. (v. Thompson 1903: 67-75). 215 o peor na cnoja ncropnja. uecro narn, sa a ce nserne, yxnnre nne nnmynann naanenn xon xpajor o peor (Thompson 1903: 65), a xora caoro nno npaxrnxynano, cneeno opeenn npannna. 8 H snaxor sa npsynane nnn .c: (hyphen), mro ja osnauyna nonpsanocra ey nara ena na noenennor sop, no noueroxor ne nna nosnara, a nejsnnara ynora ja npmena rouxara. Hprnuxara na xpajor o peor nexonxy narn ce nojannna no XI n., a no XII n. nejsnnara ynorpea cranana nocncrearnuna; no opeenn cnyuan, ce nonropynana n na noueroxor o cnennor pe (Thomp- son 1903: 67). Ce pasnpa, najronenor cxox no nncenoro enexene na uoneuxara ncna e ocrnapen co nsyor na Iyrenepr. Hpoennre mro naray xe rn cnear enponcxnre nnca n nnnnnre oprorpa]nn, crojar no recna npcxa co peannocra na nonara epa no ncropnjara na nncoro n nnmynanero. Bro ce onecyna o namero conpene n nonnnnre mro roa rn nocn, oxonxy apae sa nero napanena no ncropnjara na nnmynanero, roram, cnopeara co onaa nnonannja o XV nex ce unnn najcoonerna, no ne n enncrnena. Cnope nnrensnreror n copxnnara na npoennre, xonjyrepnsnpanero na nnmynanero rn nnrerpnpa cnre xnannrarnnnn n xnanrnrarnnnn ncuexopy- nana nns ncropnjara na nncoro n nnmynanero. 9 Orray, npecnpror mro nonara rexnonornja ro npann, osnonyna cnopea mro ce onnmyna co rnranrcxn cxox: o xaen n nero, o nenxano n xaprnja nnn o Iyren- eprona neuarapcxa amnna. Harnacynanero na ronennara na onne npoenn e co enncrnena nen: ]opnpane jacna npercrana sa nonnor oenr no ncropnjara na namero nnco n, no raa cncna, npn]axane na npensnnnnre npe xon ce nocranenn no npncnocoynanero na opro- rpa]cxnre npannna xon ycnonnre na namero conpene. Hejara sa npoenn no onoj en na oprorpa]njara nouna a ce naernyna npe ecernna ronnn, npn namara paora nps Harnncxo-a- xeoncxnor peunnx, 10 paora xoja no nornonnocr ro opasyname yxor na nonoro npee. 11 O nonexero rnopeuxo-snaneuxn cnenn]nxn mro ro 8 Bo craporpuxnor jasnx enenero onuno ce nsneynano no noxan (c-.-o), na ypn n no enocnoxen sop (o.-x); xaj nojnnre xonconanrn enenero ce npaneno no npnnor o nnn (,:a-a), a ncrnor naunn ce npaxrnxynan n no xonconanrcxn rpynn xae npnnor xonconanr e nnxnn nnn nasan (ooa/-o); xaj cnoxenxnre co npenor, enenero ce npaneno no npe]nxcor (~:oo-ci~o:), no, uecro, n no naxnn cnyuan ce npnenynano npannnoro sa noena no noxan (~:o-oci~o:). Bo narnncxnor jasnx nncrnncxara noena na cnoronnre nna npnenynana cornacno crapara ynorpea, xonconanrnre mro oaane enn o pyrn nne coonerno pacnpeenynann na nnnnnre cnoronnn rpynn (dic-tus, prop-ter, hos-pes); no noueroxor, nonexoram, nncapnre ro cneene rpuxnor cncre n soponnre rn enene no noxan (di-ctus). (Thompson 1912: 57) 9 Hpoennre ce opasynaar n nps xpenpanero n oprannsnpanero na uoneuxara ncna: necnara oxnocr sa xopexnnja na nannmanoro espyro ja enyna eroonornjara na cosananero (nnmynanero) nexaxon ncxypc. Ce pasnpa, naxnara ncnosnnnja nocn n nerarnnnn xonorannn. 10 Co]ponnencxn, B., Hamuncro-+areoncru pe:nur, Cxonje 2001. 11 Hocron orpona pasnnxa no eroonornjara ey enemnara n nexoramnara nspaorxa na nexcnxonn. enec, na np., nporpacxnre naxern sa opaorxa na rexcr n oxyenrn cocea ja saenynaar crapara, nonynapna paora co ]nmn. 216 oenexynaar cosananero na onoj (nnn xoj n a e pyr) peunnx, n nsnonne nexonxy, 12 xon ce naernynaar xaxo nneparnn npn enemnoro nnmynane naxnn ena. Hpernocranynajxn ro (sine qua non) rnoannoro nosnanane na paorara co cerauxn amnnn, xaxo n oporo nosnanane na nexoja connna anarxa sa opaorxa na rexcr n oxyenrn, n nsnonne ymre rpn xononenrn, xaxo ocoeno snauajnn no onoj en o nspaorxara na peunnx: 1) paora co axpoa n xparenxn na racrepnre, 13 nyxnn sa psa npoena na ]onror (nnn neronnor onnx) n pso nsnaoane na coonernnor xapaxrep (ocoeno sa rpuxnre xapaxrepn n narnnnunnre co coonernnor nja- xpnrnuxn snax); 2) ynorpea na rnoannara xoynnxanncxa pexa (sa npnnpane onmrn nn]opannn, xopncrene ennnxnonenn, peunnnn, on-line rexcronn, npenon n annnxannn) 14 n 3) paora co nporpan xon ro sapsynaar nsnaoanero na sopor in situ, onosoxynajxn nponepxa na snauenero no aennor xonrexcr. 15 Honara eroonornja nenepojarno ja sapsa nspaorxara na naxnnre ena, no, ncronpeeno, npensnnxa nsneynane na rpannnara ey oprorpa]njara n rnnorpa]njara, cranajxn ja n onaa nocnenara no panere na canre anropn. He nannerynajxn no ncxycnja sa onpananocra, nennc- xonocra, na ypn n ernuxara nensnja na ce noronenre nsanauxn xonerennnn xonnenrpnpann no panere na conpeennor anrop, coouenn co peannocra, xoncrarnpae cocroja no xoja nosnananero na onoj en o ypeynanero na rexcror ce nanoxyna xaxo nyxnocr, ocoeno npn nspa- orxara na ena o nncoxo crpyunn nnn recno cnennjannsnpann onacrn n, xaxo no namnor cnyuaj, npn paora co pasnnunn jasnnn, co nonexe nnca, co pojnn xapaxrepn mro naar pasnonnnn njaxpnrnuxn snann, co uecra npoena na onnxor na yxnnre nrn. 12 Ce pasnpa, noxpaj excneprcxoro nosnanane (mro ce nopasnpa) na jasnnnre o xon e counner nexcnxonor. 13 Anr. macros (application and xeyboard macros) n shortkeys. 14 O nanncrnna ronenor poj web-crpannnn xon noornaa no nspaorxara na onoj npoexr, nsnojynae cao nexonxy nosnauajnn: Perseus Profect Latin Texts, Available: http://www.perseus.tufts.edu/cache/perscollGreco-Roman.html Perseus Profect Online (Lewis and Short) Latin Lexicon, Available: http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/resolveform?langLatin Bibliotheca Augustana, Available: http://www.fh-augsburg.de/7Eharsch/augustana.html The Latin Librarv, Available: http://www.thelatinlibrary.com/ Bibliotheca Latina, Available: http://polyglot.lss.wisc.edu/classics/biblio.htm Bibliotheca Latina IntraText, Available: http://www.intratext.com/LATINA/ Corpus Scriptorum Latinorum, Available: http://www.forumromanum.org/literature/index.html 15 Basn na nsnopnn rexcronn, xaxo: The Packard Humanities Institute (PHI) CD-ROM #5.3 Latin Texts and Bible Versions, Thesaurus Linguae Latinae, Thesaurus Linguae Graecae n p. 217 Kora cranyna sop sa peunnnnre, najxn ja npenn nnnnara naena, nnsyennara xononenra, onocno nsrneor na naparpa]or xae ce cecrenn ecxpnnnnnre n snauenara na sopor, ce naernyna xaxo nory snauaen cerenr. Ce pasnpa, naxnoro apane ne e sapan nexaxon yernnuxn e]exr, ryxy na cnoja yrnnnrapna nponennennnja: peunnxor rpea a ne ypeen raxa mro nea a ro synyna n saopyna xopncnnxor, a xe y onosoxn pso nsnaoane na nocaxynannor sop, necno nnxene nns peonnre, nenoc- ncneno ronxynane na cxparennnnre, ynarynanara nnn ecxpnnnnnre n npennsen nsop na nocaxynanoro snauene. 3a a ce nocrnrne ona, yxnnre n soponnre opa a nar jacnn n unrnnnn, peuennnnre n cnnrarnre cornennnn, 16 a ncroponnre eneenrn nsnoenn n rpynnpann, no raxa mro nea a ro opeenynaar rexcror co mapennno o onnnn, ryxy, npexy oepenn xonrpacrn n rnnnsnpana pry xe ro npnnnxnar oxoro na unra- renor xon coonernara rnnorpa]cxa cnrnannsannja. 3a ononnynane na nennor e]exr, nory e naxno npannnnoro ypeynane na npasnnor, ennor npocrop. Taxa, opa a ce non cerxa sa nonnexynanara (sacennre) na naparpa]or, neprnxannnor npocrop ey xononnre, ononnnrennnor npocrop ey naparpa]nre, (noenauenocra na) npocropor ey peonnre, ey soponnre no peor nrn. Hyxno e a ce oesen npocrop ey xononnre (a ce nsernynaar ,xnaycrpo]onunn' xononn), a ne ce narncnyna npenory rexcror, a ne ce osnonar ,pexn npasen npocrop' mro ce janynaar neprnxanno nnn njaronanno no recnnre xononn npn nspaner rexcr, nnry ,ynxn' no naparpa]nre n cn. 17 3a xan, nory peunnnn, xon oxe necno a ja nonnar najcrporara nayuno-crpyuna penensnja n npercranynaar nncrnncxn ocrpenn no axe- oncxara nexcnxorpa]nja, cnonre xnnxonnn nsannja rn ouexynaar co pojnn naxnn nponycrn, xon ro enannnpaar anropcxnor rpy, penarn- nnsnpajxn ja npnapnara, ]ynxnnonanna nenncxonocr na nexcnxonor. Bo npnnosnre na xpajor o rexcror ce noecrenn cnyuajno opann npnepn o nexonxy connnn nexcnxorpa]cxn ena, no xon oaa o nspas nomoro ypeynane na npasnnor npocrop, npe ce no xonrexcr na (ne)cnponeenoro npenecynane na soponnre na xpajor o peor. Hexon o peunnnnre ce paorenn no crapara neuarapcxa rexnnxa, no, n onne nononnre, cosaenn co xonjyrepcxa rexnonornja, crpaaar o ncrnor cnnpo. O cnnxa 1 o cnnxa 6 oxe necno a ce noouar cnoenarnre rpemxn, a ocoeno onne onenn co xn]enannjara na rexcror. 18 Hnnnoro nojanynane, noxpaj ojexrnnnnre napnjann (mnpnna na xononnre, onxnna na soponnre n onnxor n nnor na yxnnre, r.e. nncoro), xaxo npnunna ro na neoc- 16 3a ona, no n nomnpoxo, sa nponenre na conpeenara nexcnxorpa]nja, norpeara o nornuno cncrearnsnpane na snauenara n nenncxono nensnonnpane na nexcnxonnre, v. Chadwick 1996: 1-30. 17 cf. Parker 2006. 18 Ha cnnxa 3 e nnycrpnpana n nenoenauenocr no npopeor ey peonnre nnn ey naparpa]nre. 218 nenoro npenecynane na soponnre na xpajor o peor. Honexoram, sa a ce nserne naxnara cnryannja, rexcror oxe a ce ocrann nenspaner, eyroa, ona pemenne ne e nory ecrercxo, a n ne e cexoram npnennnno; oronapa sa peunnnn co onoceanrnuxn ecxpnnnnn, no nonynapnn nsannja (cnnxa 7) nnn no raxnn, xae npnpoara na ojacnynanara apa cyxnecnnen nperne na nexcenre (cnnxa 8). Mey napoennre napnjann, rn cnoenane onnxor n nnor na yxnnre, onocno, no xonrexcr na nonara rexnonornja, ]onror, xoj, xaxo mro pexone, ce nsnra na nnno na nnco/asyxa. Konxana e neronara naxnocr n ynora no onnxynanero na peor nnn xonxy enaunpanero co npasnnor npocrop no peor e onpeeneno o crpyxrypara na ]onror, xe nnne o cnennre npnepn. Kaxo mro cnoenane, npe ecernna ronnn axeoncxa peannocr no nonara rexnonornja eme ]onror MAC C Times; co nojanynanero na axeoncxara nopmxa no Times New Roman, onoj ]onr ro saenn neronoro ecro. Ho, mro e roa mro onoj, a ocoeno nperxonnor ]onr, rn npann pasnnunn o narnnnunara nepsnja? Hpn ena nponsnonna cnopea na cnoenarnre ]onronn, ja on- nae cnenara cnnxa: Taoe.a 1. Ona mro nenam naa n oun e noronenor npocrop mro ro sasea axeoncxara nopmxa na Times New Roman, n ocoeno ronenre apana no onoj norne na ]onror MAC C Times. Hexaxno saenexnrenno noopy- nane no samreara na npocrop ne ce nocrnrnyna nn co nxnyuynane na onnnjara kerning. 19 Co enynane, nax, na crnnor no xypsnn, pasnnxnre no npocropor ymre nonexe ce sroneynaar: 20 19 Hponec na naroynane na npocropor na yxnara (ey ne yxnn) no nponopnnonanen ]onr (sa pasnnxa o tracking nnn character spacing, mro npercranyna annnynnpane co npocropor na rpyna yxnn sa onrnnsnpane na nexaxon nox o rexcr). Hponopnnonannnre ]onronn (nonexero xonjyrepcxn annnxannn, ey xon n word processors, xopncrar nponopnnonannn ]onronn), sa pasnnxa o nenponopnnonannnre ]onronn (xon ne xopncrar kerning), neaar ]nxcnpana mnpnna na yxnnre. 20 Hpnepnre ce nopeenn cnope peocneor na ]onronnre o nperxonara raena. 219 Taoe.a 2. Xennxenor o naxnara ncnonnpanocr oaa o nspas npn on peuennnara a ja noecrne no een pe. 3a a ro nocrnrnee ona, npnernane xon naanynane na npocropor ey yxnnre (character spac- ing). onennre pesynrarn yxaxynaar exa sa axeoncxara nopmxa no Times New Roman e norpeno rpn o uernpn narn noroneo crecnynane na npocropor, a no MAC C Times ypn ner o mecr narn: Taoe.a 3. n no xypsnn: Taoe.a 4. Onceror na ,npn]arnnnnor' tracking sa onrnnsnpane nox o rexcr ce nnxn no rpannnnre ey -0,3 n 0,3 epnn rouxn; 21 ce mro e na onne epxn cranyna npenory saenexnnno sa unrarenor, raxa mro ro napymyna rexor na unranero. Bo xonnannja co noann yxnn, xaxnn mro ce xopncrar no nexcnxorpa]njara, nannynanero na onaa rpannna ymre nonexe ja sroneyna nejacnocra na rexcror: 21 Hpnepn sa tracking: Ona e Times New Roman co tracking o 0,0 pt. Ona e Ti me s Ne w Roma n co t r acki ng o 0, 9 pt . Ona e Times New Roman co tracking o -0,9 pt. 220 Taoe.a 5. Taoe.a 6. Enenryannnre npoenn no onaa c]epa nxnyuynaar cepnosna anraxn- panocr na excneprn o pasnn onacrn, samro ncrnre ornopaar npamana o najpasnnuen xapaxrep. Bnejxn rn nannynaar namnre xonerennnn, es a npejynnnpae pemennja, ro nsnecynae concrnenoro ncnene (npara- rnuno coopaseno co npoennre no ncropnjara na nncoro n ,nrnrannara' peannocr na enemnnnara), exa npoennre na ,nrnrannnor' nsrne na xnpnncxoro nnco, onocno na oeor, mnpnnara, eennnara na yxnnre 22 no nacoxa na nnnno ncrenuynane, nsonxynane, crecnynane, nepcnexrnnno n nano nosnrnnen e]exr sa cnre xopncnnnn na ona nnco. Ho, a ja ocranne onaa neja ornopena n a ce nparne xon, nepojarno, najroneara npnunna sa nojanara na cnoenarnre rpemxn no nexcnxonnre neocneno cnponeenoro npenecynane na soponnre na xpajor o peor. Bnaroapenne na ]onenuxara ycrpoenocr na axeoncxara asyxa n, coonerno, ]nexcnnnnocra mro no onoj norne ja nyn axeoncxnor npanonnc, pemennjara npn npenecynanero na soponnre ce pasnonnnn n no ronea epa rn saononynaar oprornnorpa]cxnre apana. Meyroa, npn paorara co ann yxnn n recnn xononn, xaxo no nexcnxonnre, ce janynaar cnryannn, xora npannnara sa npenecynane ce neononnn sa yanoro nsajnnpane na peor/naparpa]or. Baxnn npnepn nsnaenn o Harnncxo- axeoncxnor peunnx ce naneenn no npnnosnre, o cnnxa 9 o cnnxa 13. Taxa, na cnnxa 9, no npnepor 1 e npnxaxana cnryannjara no xoja sopor uoc ce janyna xaxo npone npn nopanynanero na peor. Bo npnepor 2 o ncrara cnnxa, co rouxn e osnauen npocropor, mro, es xn]enannja, ro cosana nerpernpanero na peor n onoj sop. Hpnepor 3 22 3opynae sa npoena na cranapnnor nsrne na xnpnncxoro nnco, r.e. xnpnncxnor ]onr (na np. no canor Times New Roman nnn no Arial), samro napnjanrn-]onronn co najpasnnunn onnnn n onaxa nocrojar. 221 onecyna pemenne no xoe e npnernaro xon pamnpynane na yxnnre, 23 a no npnep 4 roa e n osnaueno co sacenuynane na coonerno pamnpennre ecra. Hpnepnre 5 n 6 ro onecynaar pemennero co crecnynane na yxnnre no peor, coonerno osnauenn co ronennara na nsnpmenoro crecnynane. Cnnuna napanra co enocnoxen sop e aena n na cnnxa 11. Ha cnnxa 10, nax, e nnycrpnpana cnryannja no xoja crecnynanero e nsneeno o xpaj n nennor sop e noecren no een pe, co nen a ce nserne ocaen cnor (-nn) no cnennor pe, xoj nare, no xonxpernnor npnep n ce jannn xaxo ,nonnna' 24 . Ha cnnxa 12 n 13 ce aenn npnepn no xon, noxpaj nsnpmenoro npenecynane na sopor, e cnponeeno ononnnrenno crec- nynane, nejxn ncroro e nenosoxno a ce nserne. Ce pasnpa, e]op- nrernre no nsrneor na peor nnn naparpa]or co naxa nsnpmennre npncnocoynana, oaaar ymre nonexe o nspas, xora ce naoaar no cnojara npnpona ronenna, xaxo mro e roa nanpaneno na cnnxa 14. He oxe a ce saneapn ]axror exa no axeoncxnor jasnx nocrojar nory enocnoxnn soponn, xon, cnope npannnoro, ne cear a ce enar, a xon, co orne na npnpoara na namero nnco, sa]axaar rone npocrop; o ner yxnn: poc, s.oc, c.ac, epuw, epos, crpew, e.vw, no n nexon o mecr: cpac, upafr, cpaf n p. Honexoram, cnope nyxnocr, noenara na sopor e raxna mro no peor ocranynaar nnn no pyrnor ce npenecynaar rone poj yxnn, raxa mro, npn recnn xononn, xae annnynnpanero co npocropor e orpannueno, naxnara crpyxrypnpanocr ce naernyna xaxo npone; na np. cxna-nocr, uxpan-ja, cnpor-nyna, cxnep-no, o-as-nnx, mrpan-ne, cxpnn-xa, cxpor-nnn, cxpo-nocr nrn. Maxeon- cxnor npanonnc osnonyna npenecynane na xonconanrcxara rpyna no cnennor pe, ,xora co nere npenecenn cornacxn oxe .ecno (n.sa.) a ce opasyna sop'. (Hpanonnc 1999: 64) Orray npannnoro ne oxe a naxn sa oas-nnx, naxo co cornacnara rpyna n nounynaar soponnre no` n nennnx`, nnn, ne n ceene a noenne mrpa-nne, naxo nocron sopor nnenonnja` nnn cxpo-rnnn, naxo ce cpexanaar rpn nexcen mro nounynaar co cornacnara rpyna rn-. Honexoram sopor e oeen nejxn y ce noxopyna na npannnoro, cnope xoe no pyrnor pe ne ce npenecyna caocrojna caornacxa, xaxo xaj cpv-u, na np., a nonexoram, orray mro, naxo e osnoneno, o ecrercxn, no n o pyrn npnunnn, ce nsernyna caocrojna caornacxa na xpajor o peor, xaxo xaj O-pon, na np. Ho 23 Ce pasnpa, cao na xnpnnnunnre yxnn, sa a ce couyna noenauenocra na narnncxn soponn, xon no onoj cnyuaj ce janynaar xaxo xnyunn no nexcnxonor (sa pasnnxa o narnnnunnre, na np., no ecxpnnnnjara, no cxnon na nexoja cnnrara), no n saroa mro ncrnre ce onnpann, raxa mro nnnnoro pamnpynane, a ocoeno nnnnoro crecnynane, e nory nosaenexnrenno. 24 Bo rnnorpa]njara ,nonnna' ce napexyna nocnenara nnnnja o naparpa]or, mro ce janyna na npnor o cnenara crpana (nnn xonona). uecro narn, nponeor co npenecynanero na sopor n orepynanero na pacrojannero ey yxnnre no peor e npensnnxano o naxnn cnryannn (nropara e, r.n. ,cnpaue', xora npnara nnnnja o naparpa]or ce janyna ocaena na noro o crpannnara (nnn xononara)). 222 npamane oxe a ce onee n nspxanocra na noenara xaj sna-ea, unemro nsernynane nonropno oneyna o oeen sop. Ce unnn, cnre onne, no n nory pyrn nponen, nacranynaar nopan cnao e]nnnpannre npannna sa npenecynane na sopor na xpajor o peor. Hexon nponen nacranynaar nopan ncnapnreror ey cnyxor, xoj soponnre rn enn na rpynn o snynn, n nnor, xoj rn saenexyna neronnre ceanrnuxn ennnnn (op]en) 25 . Hopannara noena na sopor e asnpana na nsronopor, na saroa npn cexaxna op]onomxa npoena ce napymyna snauencxara nennna (r.v: cranyna r.v-:en, r.v-:o-eu-en, a cee cranyna cee-o-een), r.e., op]onornjara n ]ononornjara oaaar no xon]nnxr (ron-cru, no ro-nu, v-eo, no v-eo-en). Hopan npnpoara na namnor jasnx n nnco, naxnara crpyxrypnpanocr ne npeun nory no pexoncrpynpanero na nncrnncxoro snauene. Ho cenax, oxonxy e oxno, enor mro ocranyna na xpajor o peor ne n rpeano a cyrepnpa na norpemen nsronop nnn na pasnnuen sop, xaxo no: acxa-pene (acxapene), aca-xa (acaxa), upeu-no, :era-nn, poe-joca, pou-y, saou-na, po+an-ca nrn. Maxeoncxnor npanonnc ocranyna neopeuen n no norne na cno- xenxnre, ocoeno onne co rya nponennennnja. Taxa, n noxpaj npannnoro exa ,npnencrneno none cerxa sa cocrannnre enonn' (Hpanonnc 1999: 65), ocranyna no npamane noenara xaxo qu.-anpo, ao-opuun, +on-oqa.+vc, an-opa+a, eep-ufaap n p. Hcroro ce onecyna n na npercranxnre: naxo npanonncor sopyna sa couynynane na nnnnara nenocr (ibid.), nsnecennre npnepn ce neononnn a ja pasjacnar nneara, ocoeno xaj rynre npercranxn: ra-oa, ra-eee, poc-oufa, po-cuvuufa, e-en-esa, e-ana-qopa nnn oo-ocnoeanoc, oo-uepvea, o-v:vea, o-seue nrn. Hpenopaxara ,xora npercranxara nexe ne ce uyncrnyna, enenero e oxno' (ibid.) e nory penarnnna n uecro sanncn o opasonanocra na cyjexror. O pyra crpana, npamane e ann n xoo- nnnnre onnnn ce npenecynaar pasnnuno, na np., ann no cnoero snauene na noceryna, nannyna xaj nexoro` sopor rpea a ce pasenn xaxo oo-u-vea, a xora e co snauene ncnpoyna, ncxymyna`, roram o-ou-vea. Bo cnryannja na nory neoronopenn npamana, nyxno ce naernyna nnponnsnpanero, na raxa, na cnnxa 5 nperonenor npocrop no nocnennor npnep e ocranen sa a ce nserne enenero na pojor-nponopnnja. A, nocrojar nory naxnn npamana: Kaxo ce npenecynaar, onocno, enar ronenre poenn (10.000.000), xaxo onne co ennann (3.14159265), xaxo poennre mro ncxaxynaar nexaxon oncer (2002-2006) n cn.? Kaxo a ce noenn sopor mro copxn sarpan, na np. +a(a)na? ann, sa a ce couyna 25 Ha np., sa cnyxor ne nocron pasnnxa ey pe-ou-na n pe-o-:u, no ,oxoro' npannnno rn noenyna na pe-ouna n pe-o:u. 223 ocnonara, sopor oxe n rpea a ce noenn pr-ocan n ann oxnocra ,no peor a ocrane n cao ena caornacxa' (ibid.) ce onecyna n na cao- rnacnoro p, xaxo no p-ra, p-ra:? A no enemno npee cranynaar axryennn n npamanara: Kaxo n xae rpea a ce noenn enexrponcxara apeca (na np. ukimukim.edu.mk), npe nnn no , npe nnn no rouxa? Kaxo n xae rpea a ce noenn web-apeca (n noonmro, cexaxon URL) n xaxo, axo no nea ce cpernyna nprnuxa nnn nexoj pyr snax (na np. http://www.- rosen-roses.info/~r/)? 26 Hpn enenero na sopor sa mro ce rpea a ce non cerxa n no xoj peocne? Konxy rpea a ce see no osnp ernonornjara (quo-eeo-epaqufa)? Konxy nsronopor (opoepaq-cru, no opoepaqu-fa, ne opoepa-qufa)? Kae e npenopaunnno a ce enar soponnre (na np., no npe]nxc: anu-oarepucro, a ne an-uoarepucro, nnn npe cy]nxc: xepo-usa+, no ann n eco-usa+)? ann rpea a ce cocrann noceen peunnx co nsrornena cnnan]nxannja n enena na sopor nnn ncroro a ce nanpann no paxnre na cranapnnor axeoncxn peunnx? Kon soponn ne n ceene a ce enar? nrn. Mnory naxnn npamana uexaar oronopn. Ho, nonexoram e n remxo a ce aar, nejxn, ca no cee, ne nocron ersaxren naunn sa enene na soponnre. Honexe n pexne exa nocrojar npn]arnnnn naunnn, xon sanncar o nnor n nenra na nannmanoro. Bespyro, nayunnre rpyonn apaar noroneo nnnanne npn enenero na soponnre, oomro, na np., ne]op- annnre rexcronn. Bo cexoj cnyuaj, nory e naxna xonsncrenrnocra. Moxen rpea a nocrojar nexonxy cncren sa enene na soponnre (o xon een n nn npnennnn sa nonnnapcrnoro, pyr sa nexcnxorpa]njara, rper sa axaecxnre nnn yernnuxo-nnreparypnnre rexcronn), no cexoj cncre opa a ne xonsncrenren, sa a ce nsernar oxnnre xon]ysnn. Xn]enannjara ne e nnry anapxnja, nnry nanexnocr na nperepano nean- rnnre nye n yunrennre. Kora ce xopncrn pasyno, raa ja npann crpannnara nory nonpnjarna sa oxoro. oxonxy unrarennre ce onpsann nemro a npounraar (xaxo ynarcrnara sa ynorpea), roram xn]enannjara nea roneo snauene. Ho, xora anropor caxa a rn npnnneue n sapxn unrarennre, roram opa a y opne onxno nnnanne na ona enene na soponnre na xpajor o peor, noenaxno xaxo n na cexoj pyr acnexr na xnnxennoro eno. 26 Co nojanara na axeoncxnre nepsnn (xaxo naxeror na Microsoft Office co jasnuna eynpcxa na axeoncxn jasnx) na xonjyrepcxnre annnxannn sa paora co oxyenrn n rexcronn, no xon e nrpaena ]ynxnnjara sa enene na soponnre, pemananero na naxnnre nnen onna nona nensnja. 3apsynanero na uexopor xon onne oronopn ne e nexe xannran sa nnnnara, ryxy ]axane uexop co ceramnocra. 224 HPHBO3H Cnnxa 1 nnrponcxn, T. et al., Pe:nur na +areoncruo fasur co cpncxoxpnarcxn ronxynana, (pe. B. Konecxn), Cxonje 1986 2 Cnnxa 2 Aranacon, H., et al., vpanuvcro-+areoncru pe:nur, Cxonje 1992 225 Cnnxa 3 Aranacon, H., et al., vpanuvcro-+areoncru pe:nur, Cxonje 1992 Cnnxa 4 Mnaenon, et al., Bveapcro-+areoncru pe:nur, Cxonje-Beorpa 1968 226 Cnnxa 5 Bnoecxn, B., Hjanxa, B., Tononnncxa, 3., Mareoncro-o.cru u o.cro-+areoncru pe:nur, Bapmana-Cxonje 1990 Cnnxa 6 ecnoona, B., Capoc.oeencro-+areoncru pe:nur, Hpnnen-Cxonje 1999 227 Cnnxa 7 Mnnon, 3., Mnnroncxn, K., Pe:nur ep:ro-+areoncru, Brnn 2003 Cnnxa 8 Aprnponcxn, M., Pe:nur na ep:ro-uproenoc.oeencru .ercu:ru apa.e.u, Cxonje 2003 228 Cnnxa 9 Hauncro-+areoncru pe:nur, Cxonje 2001 229 Cnnxa 10 Hauncro-+areoncru pe:nur, Cxonje 2001 230 Cnnxa 11 Hauncro-+areoncru pe:nur, Cxonje 2001 Cnnxa 12 Hauncro-+areoncru pe:nur, Cxonje 2001 231 Cnnxa 13 Hauncro-+areoncru pe:nur, Cxonje 2001 Cnnxa 14 Huuepuuypu 1. Chadwick, 3.: Lexicographica Graeca. Contributions to the lexicog- raphv of Ancient Greek, Oxford 1996. 2. Gaur, A.: A historv of hriting, London 1984. 3. Hnnencxn, H. Xp.: Hofaea u paseof na uc+oo (co oceoen ocep ron o:eouue na c.oeencraa uc+enoc), Cxonje 2001. 4. Novak, V.: Latinska paleografifa, Beograd 1980. 5. Parker, R. C.: Looking Good in Print, Scottsdale 2006 6 . 6. Powell, B. B.: Homer and the origin of the Greek alphabet, Cambridge 1994 3 . 7. Bnoecxn, E. et al.: Hpaeouc na +areoncruo .uepavpen fasur, (pe. T. nnrponcxn), Cxonje 1999 14 . 8. Saenger, P.: Space between hords. The Origins of Silent Reading, Stanford, 1997 9. Thompson, E. M.: A Handbook of Greek and Latin Palaeographv, Chi- cago 1903 (repr. 1975) 10. Thompson, E. M.: An Introduction to Greek and Latin Palaeographv, Oxford 1912 232 Hnoujex Hjunuu EKCHKATA O OLACTA HA HPHPOATA H CECKATA KYTYPA COPAHA BO MAKEOHCKO-HOCKHOT H HOCKO-MAKEOHCKHOT PEHHHK Hexe1 na name1o n:aiane e, ocnen :ooonn1e o excnnxo1o noe `nnoa, a:ieynann na xa|o1 o 1exc1o1, excnxa1a o cexan1nnxn1e nonna `onnncxn ncxn, `:annxana n :anae1n n `|aena no xaxeoncxno1 n no nocxno1 |a:nx. oxoxy no cyna|o1 na excnnxo1o noe `nnoa, :ac1anenoc1a na :aiannn1e :ooonn o onaa ooac1 no ennnxo1 :anncn caxo o neoxynnno1 n:oo na :aiannn1e :ooonn, :ac1anenoc1a na :ooonn1e nnn :nanena neiynaa1 no 1n1e cexan1nnxn1e nonna: `onnncxn ncxn, `:annxana n :anae1n, `|aena e :anncna o noc1oene1o nn nenoc1oene1o na exnnnaen1n o ne1e c1ann na ennnxo1. H:ooo1 na :aiannn1e :ooonn xoe nax a one no1noxoina1 co qexnennncxn ennnnn nn a e caxo nn1y- n1nnen. Do nexe1o xoia ce aoo1eme ennnxo1 (Dnoecxn, H|anxa, 1ononncxa 199O; nna1a eaxnn|a n:aoo1ena no ionnn1e 196S-1971 ne oeme o:noena a ce nena1n no Haona Penyonxa Hocxa!) qexnennncxn ennnnn na na1a |a:nxa ym1e ne noc1oe|a. Lne|xn ne noc1oe|a nc1o 1axa yin nocxo-xaxeoncxn n xaxeoncxo-nocxn ennnnn (ocnen na xa1xn ennnnn xon oea ncymnoc1 iocan xon oneeenn 1exc1onn), an1on1e ce axonoea o ennnnn na yin |a:nnn co cnnna ioexnna. excnxa1a no conn1e |a:nnn o onne ooac1n ce a:nxyna 1oxy nonexe, xoxy m1o oenn1e naon ce oaenne o cno|a1a na1a1- xonnna n ce name no nonn ieoiaqcxn n c1onancxo-xy1ynn yconn, noeinyna|xn nn 1oa na nocnno nn nocaoo nn|anne na 1yn1e |a:nnn (oonnno: |a:nnn co nec1n) yno1eoynann no nc1no1 noc1o. Hnxen :a nocennon cyna| ce na:nnn1e na :annxana1a n :anae1n1e no:nnxna1n (ianno no:a|xenn) no yoana1a cenna, a ocooeno na:n- nn1e na 1annnonann1e |aena xa| cn1e coenn o onm1ec1no1o. C1onancxo-xy1ynn1e yconn nn|aa1 nc1o 1axa n: nannn1e onocn no onm1ec1no1o xon ce oa:ynaa1 xey yio1o n na nnno1o na 234 cexe|c1no1o. Pa:iane1o1o na1n|axano cexe|c1no onqaxame nonexe ieneannn, a neionno1 nno1 oeme eiynan xaxo co 1annn|a1a n oonnan1e, 1axa n co nano1o xoe ce y1onnyname noc1eneno co a:- nn1oxo1 na nexencxo1o, a no1oa anno1o yeynane. Haco- nencxa1a onnncxa 1exnnooin|a na Laxano1 ce :an, co xan noxenn, ce o xa|o1 na XIX nex, one|xn n cexe|c1no1o oc1ana no cno|a1a na1n|axana qoxa. Lne|xn Maxeonnn1e nnee|a ne1 nexa no o1oxancxa1a ana, nexon conencxn excexn o onaa ooac1 ce :axene1n co 1yn :ooonn (xaxo 6anoasa xec1o *svstt nn 6aauat xec1o *svofak 1yoanen 1959: 14O-141), no cnc1exo1 oc1ana nenoxene1 noan 1oa m1o onen1anno1 cnc1ex na onnncxa1a 1exnnooin|a xy oeme oc1a on:ox na nnoon1nno1 conencxn cnc1ex. Hoxenn1e no xaxeoncxo1o onm1ec1no no 1exo1 na XX nex ne io naymn|a cnc- 1exo1 na onnncxa 1exnnooin|a, one|xn Maxeonnn1e oc1anaa nenn na cno|a1a naona xy1ya no cn1e yin ooac1n, xaxo nao- na1a nocn|a, xy:nxa, 1aneno1, ycnno1 qoxo n yio. Hocxn1e onnncxn na:nnn ne1nea ioexn noxenn no nonno1 nex, m1o ce on na :ananoenoncxo1o nn|anne, ne ce iexancxo1o, no ooac1a na anno1o yeynane n nannn1e onocn. C XVI nex noc1eneno, no :nann1eno, ce ynoc1yna cnc1exo1 na onnncxn1e na:nnn xa| Ho|ann1e (n yin1e :anann Conenn). C nocxno1 |a:nx ce no1nono ncne:na1n (ocnen oc1a1onn1e no nexon n|aex1n) :ooo- nn1e co :nanene `nexnna onnncxa ncxa (mnxnax 1966: 195), xaxo excexa1a :ic xo|a o XVI nex ce n:a:yna co :aexxa1a o iexancxno1 |a:nx s:wagier. Cnnno xaxo no iexancxno1, s:wagier :aeno co encxno1 enna1 s:wagierka (iex. Schwager m, Schwgerin f) e nenecen n na noaenno1o nexnno coc1no. Hoan noncexn|a1a na :ooonn1e s:wagier n s:wagierka coo1ne1nn1e xaxeoncxn :ooonn no 1onen neno na nocxn |a:nx 1eoa a ce neaa1 onncno, na n. ococp `szwagier (brat mza), uypa `szwagier (brat zony), coccta `szwagierka (siostra zony), sonoa `szwagierka (siostra mza), 6aauat `szwagier (mz siostry zony), japoa `szwagierka (zona brata mza), cnnno n coctop `tesc (ojciec mza), coctpoa `tesciowa (matka mza), cuu `mz ciotki, n1n. (Dnoecxn, H|anxa, 1ononncxa 199O). Honxo1 `cnaa no conexenno1 nocxn |a:nx ce n:a:yna co enna1 o cuu (svnowa ? svnowa :ona), oexa c1aonocxa1a excexa1a snecha e no:na1a caxo no n|aex1n1e, xey yio1o xaxo snes:ka. 3a `nnynn o oa1 n cec1a nocxno1 |a:nx nxa noceonn :ooonn. 1ne ce n:neenxn o nxenxn1e xon in o:nanynaa1 nnnnn1e on1en: bratanek n bratanica (noc1ao: svnowiec n svnowica, no caxo no onoc na yin1e oaxa), siostr:eniec n siostr:enica. Honxn1e :a nex1na ne1nxana xnna ncxa `eo, oaoa, nnyx, nnyxa, xa|xa, e1e, cnn, xexa, xaxo n :a xon:on1ana1a xnna ncxa 235 `oa1, cec1a n :a oannno1 na `xa, ena ce n:a:ynaa1 co nc1n1e excexn n no na1a |a:nxa. Mey1oa ena o na|:nana|nn1e excexn o onaa ooac1 oc no xaxeoncxno1 |a:nx ce yno1eoyna caxo no nenocno :nanene, no onoc na yxonno nne, oexa no ne|:nno1o ocnonno :nanene e :axene1a co nnoon1na1a xnnoxonc1nnna nxenxa co no1exo o e1cxno1 |a:nx ato, xo|a nax no nocxno1 |a:nx oc1ana xnnoxonc1nnna qoxa (tatko, noxa| nonec1n1e qoxn: tata, tatus) nacnexa c1ncxn nexaxnana1a excexa ofciec. 3a nonxo1 `oa1ynen, no oe: nnnna iaann|a xaxo no xaxe- oncxno1 |a:nx (`nnn, n1on, 1e1n oa1ynen) nxame no c1aono- cxno1 |a:nx oenn excexn nn :anynann o ne ne ieneannn qa:eoomxn oneeon: brat ciotec:nv, wufec:nv~ strvfec:nv, siostra ciotec:na, wufec:na~ strvfec:na, xon no conexenno1 |a:nx ce cneenn caxo na brat ciotec:nv n siostra ciotec:na no ncxa co iyoene1o na excexn1e strvf(ek) n strvfenka / strvfna, xaxo n wufenka / wufna no conexenno1 |a:nx, a ym1e no c1aonocxno1 |a:nx ciecin `1e1nn, n co:anane no nn|anne na iexancxno1 |a:nx na excexn wufek ciotka co ooon- m1eno :nanene `ny|xo + ny|na, 1e1nn + 1e1xa, c1nxo / nnnxo + c1nna. Do a:iononno1 |a:nx no eo1 na Hocxa xo| na c1o ionnn oeme no ycxa nac1 n:a:n1e brat ciotec:nv n siostra ciotec:na ce cxa1ynaa1 no brat n siostra, a caxo 1oiam xoia noc1on neoa:onane, ce ononynaa1 co nnanxa1a ciotec:nv / ciotec:na. Do onnmno1 iexancxn e na Hocxa ce yno1eoynaa1 n:a:n1e ku:vn n ku:vnka (no iexancxno1 xoe: Cousin n Kusine o qannycxn: cousin n cousine), m1o no onnmno1 ycxn e ce onecyna caxo na n1on n 1e1n oa1ynen. Conencxn1e :ooonn o cexan1nnxo1o noe `:annxana1a n :anae1n1e, n noxa| cn1e excnnxn a:nxn, naoaa1 exnnnaen1n no na1a |a:nxa, caxo co xan ncxynonn. Ho xoia ce anan:naa1 na:nnn1e o 1yo no1exo, ce |anynaa1 nonexe nooexn. 3a ona cexan1nnxo noe no xaxeoncxno1 |a:nx e xaax1enc1nnno naneiynane1o na ioex oo| 1ynn:xn no none1oxo1 na 1ycxo1o naeene na Laxano1. Hexon o nnn ce onecynaa1 na non:non neno:na1n no Hocxa, xaxo ,6n:auja sprzedawca buzy' co ncnaxane na ,6n:a buza (napof : mki kukurvd:ianef podobnv do kwasu chlebowego)' nn no:na1n, no caxo xaxo yno:nn: ,annauja sprzedawca chalwy' n ,anna chalwa' (Dnoecxn, H|anxa, 1ono- nncxa 199O: 29, 1S). Hexon nax o:nanynaa1 :anae1n xon no Hocxa nnxoiam ne noc1oee xaxo noceonn noqecnn, na n. tanajuja, m1o xoe caxo a ce eqnnna ,rzemieslnik, dla ktorego materialem jest cyna' (:anae1nn|a :a xoio xa1en|a e xaa|), xo|m1o :oo ne e :ac1anen no cnoxena1no1 ennnx, cnnno xaxo n 6atapuja. Mey :aexxn1e o 1ycxno1 |a:nx (ocooeno co cyqnxco1 -uja -nuja) noceona iyna ce :ooonn1e xaxo touoypauja, xon no xaxeoncxno1 n1ea1yen |a:nx ce :axene1n co conencxn n:neenxn (xaxo nconap : ncocn) n xaxo 1axnn 236 ne xoaa1 a ce :exa1 nenn no een no|a:nnen ennnx o cena ioexnna. Hc1o1o ce onecyna n na na:nnn1e na :anae1n1e xon ncne:- nynaa1 no ncxa co ioexn1e noxenn no c1onanc1no1o :anonna1n no XX nex, xaxo tyypuja (n jazncuap) no xaxeoncxno1 n wglar: no nocxno1 |a:nx. Cyqnxco1 -uja ce yno1eoyna n no cno| co conencxn ocnonn, m1o ce iea na n. xa| n:neenxa1a tocauja noxa| tocap, cn. |a nocxa1a excexa kosiar: (/ kosnik), xaxo n noouja noxa| nooc (cn. nooy). Hexon :anae1n, 1nnnnnn :a oaxancxno1 einon, no:na1n ce n oceia co cnon1e nxnna o 1ycxo no1exo: 6apoatnuja, 6ocauuja, 6ypctnuja, taqcuja, caanuja, tc6anuja, qypuauja, ntc6cuja n yin, a xey nnn n excexn co ne1ycxn ocnonn: 6uqcuja, 6ou6ouuja, cnaooncouja. Maxeoncxn ocnonn nxaa1 n nexon yin n:neenxn xaxo zoncuja, ny6oouja, cuncuja, qan6auja, xon cnaaa1 no a:ionona1a excnxa na conexenno1 xaxeoncxn |a:nx co :nanene na `nannxn, cnocoonoc1n noxa| :ooonn1e o 1ycxo no1exo, xaxo: synyuja, uuacnuja, ja6auuja, taozauja, taatnuja, tapauja, taqcuja, toapuja, aau- uja, ajanuja, apuqcnuja, asapuja, yyuuja n . Hexon conencxn na:nnn na :anae1n, :anncnn o nnonn1e yconn na :ex|a1a, cym1ec1nynaa1 caxo no een o na1a |a:nxa. H no na1a |a:nxa |a nxaxe excexa1a ncnap n ps:c:elar:, no caxo no nocxno1 |a:nx noc1on bartnik (: barc `o1na, ynxa no no xae nxaa1 ine:a nnn1e nnen; no Pennnxo1: bartnik nnea). Caxo no nocxno1 |a:nx noc1on nxenxa1a :yn `xa|c1o :a snann nenxn. Hxenxa1a :dun nno- nex io nxa nc1no1 xoen (*std-un) co xaxeoncxa1a nxenxa suoap (*sid- art), xey1oa nocena1a cexan1nnxn xy oionaa na nocxno1 :oo murar: (o iex. Maurer). Hocxno1 |a:nx |a nyna nxenxa1a paster: (> pastvrt), no:na1a n no c1aoconencxno1 |a:nx. 1aa ce |anyna no nncoxno1 c1n n ce yno1eoyna no enino:nn 1exc1onn. Do a:iononno1 |a:nx ce yno1eoyna yi enna1 o iaioo1 *pase-, pasti, nxeno pastuch. Do xaxeoncxno1 |a:nx xec1o onne :ooonn co onm1o :nanene nxaxe e cnenn|an:nann excexn, xey xon n oonooap, :oo xo|m1o nexa coone1c1no no nocxno1 |a:nx. Cnaa acnxe1n|a |a oa:yna nonnaxna1a coc1o|oa no c1onanc1no1o no ne1e :ex|n no xnna1o1o n ceia: Maxeonn|a nannncxa :ex|a co a:nneno c1onac1no n Hocxa :ex|a no xo|a neonaynaa1 axnnnn co a:nneno :ex|oec1no n co xa ye na c1onac1no1o no neoxynno1o c1onanc1no (ianno no nannncxn1e neen no |ynno1 e). Do Hocxa (xaxo n no Pycn|a) oaxna :a oane n :a :aneia cyn xono1, a noo1 e e1xoc1. C nc1n1e nnnnnn nocxno1 |a:nx |a nyna c1aa1a nxenxa rolnik (o rola *or-lfa o *orati) `onnna, oexa xaxeoncxno1 ce cyn co nonona1a coenxa scjo- ocnc. Maxeonn|a xaxo |yna :ex|a oieyna xnoiy o:|e, o11yxa e nncyc1no1o na nxenxa1a nosap n ouuozpaoap no xaxeoncxno1 |a:nx, oexa no nocxno1 |a:nx :ooo1 winiar: e oaxna :aooanen. 237 Ho cenax nea enna c1an na:nnn na cecxn :annxana n :anae1n nxaa1 no na1a |a:nxa nc1a :oooooa:ynanxa c1yx1ya n nc1o :nanene, na :a1oa 1ne xoa1 a ce a:oea1 n oe: ennnx: nooc lowca (ax. lowiec) / nonono mvsliwv (ax. mvsliwiec), ncnap ps:c:elar:, oonap owc:ar:), tpaoap krowiar: (caxo o XVI nex), tonap koniar: (ax. konar:), counap swiniar: (ax. swinar:), zyctap n zyctapta gsiarka (caxo encxn o), xaxo n zpunap garncar:, tajan tkac:, nctap lekar:, cyouja sd:ia. Hexoxy nxenxn o onaa iyna ce a:nxynaa1 caxo co qoxan1o1: pu6ap rvbak, opoap drwal, tooan kowal, pcoanta pr:dka, xaxo n yncuut uc:en (nnoon1no no :anae1nnc1no1o). Hoe1xn ce nnxen1e xoia coone1nn1e n:neenxn |a nxaa1 nc1a1a cexan1nnxo-:oooooa:ynanxa c1yx1ya, no ce a:nxynaa1 co oonxo1 na ocnona1a, xaxo: coap : coa :niwiar: : :niwo (oonnno pl t :niwa) / c1no. :eniec (xec1o :niec no nn|anne na yin1e naen, xaxo no ienn1nno1 :enca) o iaioo1 :nie, nnq. :c (*tne-, *ti; c1c. telt, no cn. nc1o 1axa nxonnoconencxn no cncxa eaxnn|a: telt `c1an :a nn1ncnynane na caxa1a na cecxa1a xoa o *tme-, *ti Do|1na- mn|eoncxa 1974: 54) nn ooocuunap : ooocuua mlvnar: : mlvn (o mlvn wodnv n conexen mlvn (mechanic:nv, elektrvc:nv) n wiatrak `ne1ena noennna, xaax1enc1nnna ianno :a axnn1e cenenn xanm1a na :ex|a1a, no1oa zoocoap : zoocoo n|a. bvdlar: : bvdlo. Ha xaxeoncxno1 :oo tpojan (: tpou) xy oionaa nocxno1 krawiec (: krafac, (s)krawac). Ho :a nc1no1 :anae1nn|a io nxaxe n :ooo1 uuoan (: uuc, (co)uuoa), nn|am1o ocnona |a naoaxe no nocxno1 |a:nx no nnoon1nno1 encxn enna1 s:wac:ka (noxa| krawcowa) o xoeno1 *stv- *siv- (n1ea1nn *ssivati) o *siti `uuc. 3om1o no nocxno1 |a:nx nexa n:neenxa o xamxn o? 1oa ce on na noeoa1a na aoo1a1a xey xan1e n enn1e no aenno1o xnna1o. 2enn1e mnee caxo ooexa (oonnno encxa), xey1oa xan1e ce :annxanae co mnene xaxo na ooexa, 1axa n na ooynxn. Hocxno1 |a:nx |a nyna nxenxa1a *stvtct > s:ewc (:a qone1cxno1 a:no| cn. |a noioe naneena1a nxenxa :eniec) caxo no n1oo1o :nanene (`xo|m1o mne ooynxn), xaxo nnonex n yin1e cenenoconencxn |a:nnn. 1aa e o oa1oconencxo no1exo: c1ao- nycxno1 :oo schuwikis io nxa nc1o1o :nanene xaxo nocxno1, oexa n1oncxno1 :oo siuvikas o:nanyna `mnnan, xo|an (Pycex 1996: 1O5). Maxeoncxno1 |a:nx nxa :a ono| :anae1 nonona n:neenxa nconap : nconu, no n cnenn|an:nann nxenxn, :anncno o nno1 na ooynxn1e: ouunap : ouutu, nusap : nusu, cnnno xaxo onm1no1 :anae1 tpojan uuoan n a6auja `xo|m1o mne ooexa o ma|ax. H na1a nocenn na:nnn o conencxo no1exo nxaa1 c1an yoe1n no:a|xenn o 1ycxno1 |a:nx: tpojan cpsuja n nconap touoypauja). Do nexon cynan na xaxeoncxno1 :oo o conencxo no1exo xy oionaa no nocxno1 |a:nx :oo o iexancxo no1exo, xaxo zooan, 238 zooanta kuchar:, kucharka (iex. Koch Kchin) nn xaxa o iexan- cxno1 |a:nx: pyoap gornik (iex. Bergmann Bergarbeiter; Berg no. gora `n; nannna). Kaxo onm1oconencxn :aexxn o iexancxno1 |a:nx (*bci, ienn1nn *bctve) ce 1e1naa1 :ooonn1e: 6onoap (: 6onoa) bednar: (: bec:ka) o iex. Butner n Butsche no oanacxno1 n|aex1 (/ |a1xoncxn 2OO5: 17O-173). !exancxa :aexxa no nocxno1 |a:nx e n :ooo1 stelmach, noxa| noc1aa1a coenxa kolod:ief na xo|a oionaa xaxeoncxa1a n:neenxa tonap (/ apa6auja o 1ycxn |a:nx; apa6a `tona). Coa1no, xaxeoncxa1a coenxa opooocnc oionaa na c1aa1a conencxa n:neenxa :a nomen agentis, no nocxno1 |a:nx ciesla o iaioo1 ciosac `onnn, xo|a no xaxeoncxno1 |a:nx ce |anyna no yio :nanene, 1. e. xaxo nomen instrumenti: xax. ccna `toporek ciesielski, cnnno n no yin conencxn |a:nnn (cncxn, xna1cxn, nemxn). C n:oeno1o ce iea exa excexn1e o ooac1a na 1an- nnonann1e cecxn (n nnoon1nn1e iacxn) :annxana n :anae1n, n noxa| cn1e excnnxn a:nxn naoaa1 exnnnaen1n no na1a |a:nxa, caxo co xan ncxynonn. Ho xoia ce anan:naa1 xaxeoncxn1e na:nnn o 1ycxo no1exo, 1axon naaen:ax ne e 1oxy nec1, one|xn ce aoo1n :a :anae1nnn nnn non:non ce cno|c1nenn na yi xy1yen xyi, xon ne ce no:na1n nano o onnma1a 1ycxa (nnoon1no a:ncxa) nxnen|a. Hc1o1o, no ym1e non:a:n1o, ce :aoeeyna xoia in anan:naxe na:nnn1e na nexanoenn1e a1nxn n na |aena1a. Ha|ocnonnno1 o nnn nc6o ce neneyna na nocxn xaxo chleb. Mey1oa 1o| o neoaxna 1oxy ce a:nxyname no ne1e :ex|n no cno|o1 n:ie n nxyc, m1o nocxn1e 1ync1n xon |a noce1ynaa Maxeonn|a ne neece1nna ionnn io nnxaa bulka, cxe1a|xn exa no 1aa :ex|a nexa nc6, 1yxy nonexe a:nnnn nnonn cnuoo. 1yxa c1anyna :oo :a nnennnnno1 eo o qyna. yi nnxe: xaxeoncxno1 :oo cya ce neneyna na nocxn xaxo rosol xo|m1o :oo nc1oncxn xy oionaa na xaxeoncxno1 :oo pacon nn paconuua. Do enno1 cyna| (nnoon1no) ce aoo1n :a cyna o coeno ionecxo xeco co :eennynn (cexoiam co xao nane :exa), a no n1ono1 :a (cox o) coena :exa co yin :eennynn. Maxeoncxno1 nonx `cyna e xnoiy 1ecen n :aeno co nonxo1 `nooa in noxnna :nanena1a na nocxa1a excexa `zupa. Mey1oa nonxo1 `zupa no nocxno1 |a:nx e ym1e nomnox, one|xn 1o| ce |anyna no coc1ann1e xaxo :upa wisniowa, cvtrvnowa, sliwkowa (oyxnano: ,cyna' o nnmnn, nxonn, cnnn') n e yin, xon ce nana1 co ca1xa nanaxa (smietana) n ce |aa1 (1onn nn c1yenn), nec1o co xaxaonn, ne ianno1o |aene, m1o :nann exa 1ne ne ce xoxno1n. yn n :upa pomodorowa ne e nc1o co nop6a oo anuauu, one|xn nocxa1a :upa ce nann o naeno xeco co :eennynn n na xa|o1 ce c1anaa1 neneenn na1nnann (nn xonnen1a1 o na1nnann) co :anmxa o oamno co :annnxn, mexe n ca1xa 239 nanaxa. Maxeonnn1e io no:nanaa1 :ooo1 6opun o ycxno1 |a:nx. Mey1oa ycxno1 6opun xnoiy ce a:nxyna o nocxno1 c:erwonv bars:c: nn bars:c: ukrainski, a ocooeno bialv bars:c: n neiona1a nan|an1a :ur :urek `nooa o cxncna1o ano nn nnennnno oamno xo|a ce |ae co naen xoxnn. Hc1o1o ce onecyna n na a:nxa1a xey nocxn1e pierogi n ycxn1e upotu, xon nc1o 1axa nx ce no:na1n na Maxeonnn1e. C naneenn1e nnxen |acno ce iea exa excnxa1a o ona cexan1nnxo noe ne xoe a ce neneyna, no1onno 1yxa nexa cexan- 1nnxn naaen:ax, a 1axy xae 1axon noc1oe, 1o| e n:onman o c1ana na noonnenno1 naixa1nnxn a:no|. Hc1o1o ce onecyna n na na:nnn1e na xaxeoncxn1e 1annnonann |aena (auu), nnnm1o na:nnn ce o 1yo (ianno 1ycxo) no1exo. Do 1axon cyna| xec1o neno no een no|a:nnen ennnx 1eoa a ce yno1eon onncna c1a1n|a, 1. e. a ce ae enen1ya :a cnexane na |aene1o, cnnno xaxo no n:ann|a1a o 1nno1 ,Haoen io1nan'. Mey1oa :a 1axnn c1a1nn no een oonnen no|a:nnen ennnx nexa xec1o, na :a1oa no a:ieynanno1 ennnx :aiannn :ooonn o ono| nn excnxa ce :ac1anenn xnoiy e1xo. Hooexn1e oxoy neneynane1o ce |anynaa1 xnoiy noe1xo no excnxa1a o ooac1a na nnoa1a. Mey1oa no ono| e o excnxa1a ce |anyna yi nooex xo| e cn:an co nc1oncxno1 nonec na noxec- 1ynane1o na :nanene1o na :ooonn1e no een o na1a |a:nxa. Connno c1anao 1oa no xaxeoncxno1 |a:nx, o1xoia nenn1e na Maxeonnn1e, no nanym1ane1o na :aennnxa1a naconencxa 1a1xonnna, ce name no nonn1e ieoiaqcxn yconn no |ynno1 e o Laxancxno1 Hoyoc1on. C naixa1nnxa iena 1onxa one na|nec1o ce aoo1n :a |a:nnnn c1annnn. Do cenenoconencxn1e |a:nnn nxa excexa (no. las) xo|a cexan- 1nnxn nx oionaa na ne1e xaxeoncxn excexn: uya n zopa. C yia c1ana xaxeoncxno1 :oo nauuua ce neneyna na nocxn co xnonn- cxa1a qoxa gorv, oexa nona1a naanixa no ennna1a gora n no xnonna1a gorv xy oionaa na :ooo1 puo, puooou. Mey1oa nocxno1 :oo polonina (o yxanncxo no1exo) :nann `nannncxo nacnm1e n ce yno1eoyna caxo no Hc1onnn1e Kana1n. Do 3anann1e Kana1n xy oionaa :ooo1 hala xo| e noe1n:ax m1o ce no|ann no XIX nex xec1o n|aex1n:xo1 hola (cn. xax. zonuua) o conanxo no1exo co aconn|ann|a na cxn1cxno1 :oo ala `puo, a no ncxa co xono1o neanne no nexe1o na oxan1n:xo1 exa none1onn1e na onnac1no1o no Kana1n1e noee xon an1nnxn1e Cxn1n-Aann (Bankowski 2000: I, 514). C1ano1 :oo :a hala polana, no:na1 ym1e no none1oxo1 na XVIII / XIX nex, e nexe :aooanen; no conexenno1 nocxn |a:nx e cnnonnx co xax. onjaua. Do namno1 ennnx :ooo1 hala e neneen co acuuc, onjauta (no nannna), oexa neionno1 nc1onen exnnnaen1 polonina n:oc1anyna. H na1a :ooa ce c1ncxn oooenn, ne:enn ce xaxo no qoxoo1 o onaa 240 1en1on|a, 1axa n no nocxa1a n1ea1ya o nexe1o na Maa Hocxa, na :a1oa nenoo1 acuuc, onjauta (cn. in nocxn1e :ooonn pastwisko, polana) e xoex1en caxo o excnnxo-cexan1nnxa iena 1onxa. H a oc1anexe ym1e no ioa1a: xax. :oo 6op o:nanyna nn no (no. sosna), oexa no. bor e nn myxa (1exna, aooxa, nncoxa), xae ianno ac1e sosna, a nc1o 1axa swierk n fodla (a 1oa no neno ce na1a nna cna, nnno1, no:na1 no nannncxn1e neen xaxo smrek, e oc1a nonyaen, a n1ono1 ac1e caxo no nannnn1e n no nexon e:ena1n). 3ooonn1e smrek n fodla |a iyoa1 no neno cno|a1a c1ncxa n / nn n1eana nenoc1 (K. Hmena-1e1xa|e, C. 2eoxcxn), axo ce n:enana1 co onm1ono:na1no1 :oo swierk `ea. Maxeoncxno1 :oo cpcta xey1oa ce neneyna na nocxn falowiec (`|aono ac1ene, nec1o nexa onom|e; cn. a1. inipers `cxexa n inix `|aonnna, Lonm 2OO5: 2O3). Hoceoen nooex ce no|anyna xoia ena nc1a excexa ce |anyna no na1a |a:nxa, a ne|:nnn1e ecnina1n ne xoa1 a ce nen1nqnxynaa1, one|xn 1ne o:nanynaa1 a:nnnn oo|ex1n xon ce a:nxynaa1 no cno|o1 n:ie, ioexnna, xec1a no xon ce cexanaa1 n enen1yana non:anoc1 co cexo|nennno1 nno1 n xy1ya1a na naoo1. Maxeoncxa1a excexa opcc ne e xnoiy no:na1a no Maxeonn|a, xaxo n caxo1o ac1enne, oexa :ooo1 wr:os io :nae cexoe nocxo e1e, a wr:osowiska, xec1a1a noacna1n co ona ac1enne noxa| myxcxn1e neen, in noce1ynaa1 xaxo no:acnn, 1axa n ena, oee|xn nenyxn, m1o e na|nec1o1o xoon xa| Ho|ann1e. Meceno1 xoia ny1a1 onne ac1enn|a ce nnxa wr:esien `cen1exnn, xaxo no nneen yi conencxn |a:nx, a xa| nocxn1e axn ena o na|oxn- enn1e oon e kolor wr:osowv, xo|a e ena nn|anca na lila rouge. Do nocxa1a n1ea1ya nonxn1e wr:os, wr:osowisko ce :ac1anenn oc1a nec1o (m1o ne e cyna| co xaxeoncxa1a n1ea1ya), a ocooeno no oo|nn1e nenon o anincxn |a:nx no xon ce onnmynaa1 cenenoanincxn1e n mxo1cxn1e ne|:an. H noxa| xnoiy1e ncxycnn na 1o|na1a an1on na cnoxena1no1 ennnx, xon in xoncy1naa cn1e 1oiam oc1annn oo1annnxn ennnnn (nc1o n na cocenn1e conencxn |a:nnn), ne xoeme a ce yc1anonn an ce aoo1n :a eno nc1o ac1enne. Deo|a1no 1oa ce a:nnnn ac1enn|a o nc1o1o cexe|c1no (,Calluna, roslina z rodziny wrzosowatych, o igielko- watych lisciach i dzwonkowatych, rozowoliliowych kwiatach' Cxoynxa n ., e. 196S: 911) xon io noca1 c1ao1o naconencxo nxe. 3a1oa no ennnxo1 ne ce :ac1anenn :aiannn1e :ooonn: wr:os n opcc. Do naxnn cynan no een onm1 no|a:nnen ennnx, xaxon m1o e Matcooucto-onctuo n Honcto-atcoouctuo pcnuut, ne e xono a ce aa1 oo|acnynana :a naixa1nnxn1e ocooenoc1n na excexn1e. 1oa e :aana na 1oxonnn1e ennnnn na oenn1e |a:nnn n na no|a:nnnn1e neneynanxn ennnnn. 241 Huuepuuypu 1. Bankowski, A.: Etvmologic:nv slownik f:vka polskiego, t. I, II, Warszawa, 2OOO. 2. Borys, W.: Slownik etvmologic:nv f:vka polskiego, Krakow, 2OO5. 3. Bu(nccku, A., Hjanka, B., Tnnnnuncka, 3.: Matcooucto-onctu u oncto-atcoouctu pcnuut, Damana-Cxon|e, 199O. 4. Wojtyla-Swierzowska, M.: Praslowianskie nomen agentis, Wroclaw- Warszawa, 1974. 5. Rusek, 3.: D:iefe na:w:awodow w f:vkach slowianskich, Warszawa, 1996. 6. Skorupka, S.; Auderska, H.; Empicka, Z.; red.: Malv slownik f:vka polskiego, Warszawa, 196S. 7. Tpy6aucn, O. H.: Hcmopun cnaonuctux mcpuuoo poocmoa, Mocxna, 1959. 8. Szymczak, M.: Na:wv stopni pokrewienstwa i powinowactwa rod:innego w historii i dialektach f:vka polskiego, Warszawa, 1966. 9. Siatkowski, 3.: Slowianskie na:wv wvkonawcow :awodow w historii i dialektach, Warszawa, 2OO5. 3oja Hauoea 3A AHHIBHCTHHKATA H EKCTPAAHHIBHCTHHKATA HHmOPMAHH1A BO MAKEOHCKO-PYCKHOT PEHHHK (2003) Maxeoncxo-pycxnre nexcnxorpa]cxn ncrpaxynana no Pycn|a naar nonexe o uernpnecerronmna rpannnja. Hpnnor axeoncxo-pycxn peunnx co oe o 30000 soponn eme cocranen o . Tononcxn n B. M. Hnnu-Cnnrnu no peaxnnja na H. H. Toncroj n ce nojann no neuaror no 1963 ronna. 1 Ona eno e ,npno sanpmeno . onnmynane na nexcnuxoro orarcrno na axeoncxnor jasnx'. 2 Peunnxor eme ojanen o sanp- mynanero na paorara na Peunnxor na axeoncxnor jasnx co cpncxo- xpnarcxn ronxynana. 3 Maxeoncxo-pycxnor peunnx na . Tononcxn n B. M. Hnnu-Cnnrnu ja opasn cocrojara na axeoncxnor jasnx o npnnre 15-18 ronnn o neronnor pasnoj no xon]nxannjara no 1945 r., copxn rone poj rypnnsn, njanexrnsn n soponn, xonmro xon xpajor na XX-rnor nex cranane apxanunn. Beme cospeana neonxonocra sa cocranynane na non axeoncxo- pycxn peunnx, xoj n ja opasnn conpeenara cocroja na axeoncxnor nnreparypen jasnx. Bo 1997 r. no Cxonje eme nsaen rpnroen Maxeoncxo-pycxn peunnx 4 (65000 soponn) cocranen o pycxn cnanncrn no peaxnnja na axaenx Pnna Ycnxona, paxononren na npoexror, co jasnuen xoncynranr Posa Tacencxa. Kaxo ocnonen nsnop na nexcnxara sa rpnronnor Maxeon- cxo-pycxn peunnx nocnyxn Peunnxor na axeoncxnor jasnx co cpncxo- xpnarcxn ronxynana (66000 soponn), xoj norynarn ce npensaname, no 1 Maxeoncxo-pyccxn cnonapi. 30000 cnon / Cocr. . Tononcxn n B. M. Hnnnu-Cnnrtu. Ho pe. H. H. Toncroro. M., 1963. 2 Ycnxona P. H. Cocroxnne n nponet axeoncxo nexcnxorpa]nn // Becrnnx Mocxoncxoro ynnnepcnrera. Cepnx 9. unnonornx. 1991. X 1. C. 9. 3 Peunnx na axeoncxnor jasnx co cpncxoxpnarcxn ronxynana / Cocranynaun T. nnrponcxn, B. Kopynn, T. Craarocxn. Pe. B. Konecxn. Cxonje, 1961-1966. 4 Maxeoncxo-pycxn peunnx /Anropn-cocranynaun P. Ycnxona, 3. Banona, M. Honapnnntna, E. Bepnxnnxona. Pe.axa. P. Ycnxona. Cxonje, 1997. 244 es npoenn n ononnynana, saroa no Maxeoncxo-pycxnor peunnx ea xopncrenn ncro raxa n noconpeenn nsnopn npanonncnn peunnnn na axeoncxnor jasnx, peunnnn na crpancxn soponn, repnnonomxn peunnnn, nojasnunn peunnnn, ey xon na npno ecro rpea a ce oenexn Maxeoncxo-pycxnor peunnx na Kcennja Ianpnm, 5 nsaen no 1969 r. Bo rpnronnor Maxeoncxo-pycxn peunnx ea nxnyuenn rone poj ]paseonornsn, a sa nnycrpannja na ynorpeara na nexcenre ea xopnc- renn nory npnepn. Tpnronnor Maxeoncxo-pycxn peunnx eme nsaen co nesna- unrenen rnpax, no Maxeonnja pso nn norpomen, a no Pycnja noonmro ne ce npoanan. Anropcxnor xonexrnn cerame exa e neonxono a cosae non axeoncxo-pycxn peunnx, seajxn ro npenn nonnor nexcnuxn arepnjan, nexcnxonomxnre n nexcnxorpa]cxnre paspaorxn o nocnennne ronnn, a ncro raxa saenemxnre n ynarcrnara na penensenrnre 6 n xonernre. Maxeoncxo-pycxnor peunnx o 2003 r. 7 (MPP) co oe o 40000 soponn nsnese no peaxnnja na P. Ycnxona n E. Bepnxnnxona. Paxononren na npoexror e P. Ycnxona, xoja o 1971 r. npeana axeoncxn jasnx na Mocxoncxnor pxanen ynnnepsnrer, nosnar ncrpaxynau na axeoncxnor jasnx, anrop na pe rpaarnxn n rpaarnuxn paspaorxn, ojanenn no Maxeonnja n no Pycnja. Peunnxor e naener sa pycxn n pycxojasnunn xopncnnnn, saroa no npnnoror xon peunnxor e copxana xparxa rpaarnxa na axeoncxnor jasnx, nannmana o P. Ycnxona. 3aauara, mro cn ja nocrannja anropnre, e a ce opasn onmro- ynorpennnara nexcnxa na conpeennor axeoncxn jasnx pxanen jasnx na caocrojna Penynnxa Maxeonnja o 1991 r., no npcxa co mro ce npomnpnja ]ynxnnnre n c]epara na neronara ynorpea. Hacrannja npoenn no nexon jasnunn c]epn, na npnep no onacra na repnnonornjara, no ynorpeara na axeoncxnor jasnx no apnjara nrn. Kaxo n nopano, sa Maxeonnja e xapaxrepncrnuna nrnocnja, ,mro ce npojanyna no cosna- rennnor nsop na ponnor nnn na neponnor jasnx (njanexr, npocropeune) no opeenn xoynnxarnnnn cnryannn'. 8 5 K. Ianpnm. Maxeoncxo-pycxn peunnx. Cxonje, 1969. 6 Knennxona I. H. Maxeoncxo-pyccxn cnonapi //Cnanxnoneenne,1998. X 5. C.101-105; Tpo]nxnna O. Hont cnonapi conpeennoro nnreparypnoro axeoncxoro xstxa //HHK. CHIY. X 38. uenpani 2000. C.10-11; Bnnn K. (Kaneppa. Ancrpanncxn coms). 3aerxn o conpeenno cocroxnnn axeoncxo-pyccxo nexcnxorpa]nn //Bonpoct xstxosnannx, 2001. X 3. C. 40-49. 7 Ycnxona P. H., Banona 3. K., Honapnnntna M. A., Bepnxnnxona E. B. Maxeoncxo-pyccxn cnonapi. Cntme 40000 cnon / Ho ome peaxnne P. H. Ycnxono n E. B. Bepnxnnxono. M., 2003. 8 Ycnxona P. H. stxonax cnryannx n Maxeonnn n xnnennx xstxono nnrep]epennnn n nrnoccnn n axeoncxo xstxe // Maxeoncxn xstx, nnreparypa n xynirypa n cnanxncxo n anxancxo xonrexcre. Marepnant exynapono poccncxo-axeoncxo nayuno xon]epennnn (Mocxna, 15- 16 cenrxpx 1998 r.). M., 1999. C. 18 245 Co ocoenocrnre na jasnxonara cnryannja no Maxeonnja ce ojac- nyna napnjarnnnocra na jasnunnre cpecrna. 9 3aroa no MPP no pe cnyuan no ena peunnuxa crarnja ce cnpsynaar no nexonxy nexcnuxn napnjanrn: ecxpaj n ecxpajnoc1 w ecxoneunocri, ecnpeeninocri; xounnp/en (~na) n xounnpon (~a) xapro]enint; upasapnnx + n upasapnnna w nennx; cuec n cueca w 1. ceci; cnnan 2. epen. ceci, cemenne, noeci; oran n ornn.; npnnnexyna n npnnneuyna necoe.; pacxonnna n pacxon- xa w.; pao1oanau n pao1oan//en (~nn).; penua w n penua1ns//au (~or) + +e. n peyua + +e..; rnynoc1, rnyno1a n rnyno1nja w.nrn. Oeor na nonnor peunnx e peynnpan sa cerxa na ncxnyuynane na apxanunn soponn, npnroa ce sauynann ncropnsn, neonxonn sa unrane na ncropncxa, ]onxnopna nnreparypa n na enerpncrnxa, n nexon rypnnsn, npennane no pasronopen crnn (o rnnor oacuca, oau, oaura, eaf.e, cafoufa n p). Hc]pnnne nory ]paseonornsn, snaunrenno ro cxparnne nnycrparnnnnor arepnjan. Cnope H. B. Buepa, n rpeano a ce naneynaar nonexe ynorpen na soponnre no peunnxor, no nopan orpann- uennor oe na nojasnunnor peunnx opane a xprnynae nemro. Bo npnnoror nea peunnx na xparenxn n na reorpa]cxn nnna (nonaxnn reorpa]cxn nnna nneroa no ocnonnnor peunnxon xopnyc). Bonennre ynarcrna ce anaar cao na pycxn. Bo MPP ncro raxa ne ce nxnyuenn nexcen, nsneenn cnope perynapnn oenn co noom na cy]nxcnre, npercranenn no rpaarnuxnor npnpaunnx (c. 815-816): nropnunn nnep]exrnnn co cy]nxcor -yna, rnaronn o necnpmen nn co cy]nxcnre - a, -ana, -na, nenxn co ennyrnnnn n ayrenrarnnnn cy]nxcn, nenxn co snauene na nnna o xencxn non co cy]nxcnre -nna, -nuxa nrn. He ce nxnyuenn npnnosnre, nsneenn o npnanxn (o rnnor uuporo, eucoro, eawno n cnnuno), nenxnre co cy]nxcor -ocr, nsneenn o npnanxn (o rnnor eawnoc, qop+a.noc). Cxparen e oeor na npe]nxcannnre rnaronn: rnaroncxnre npe]nxcn co nnnnnre snauena n npnepn ce nane- ynaar noceno. Bnejxn MPP e naener sa pycxn n pycxojasnunn xopnc- nnnn, noxpaj exnnnanenrnre-nenxn ne ce naneyna osnaxa sa poor ocnen no cnyuanre xora poor na pycxara nenxa ne ce connaa co axeoncxara. Cero roa onosoxn a ce cxparn oeor na MPP. Kaxo mro nexe oenexan, anropnre na MPP ne ce orxaxaa o pe njanexrnn, npocropeunn soponn, xon uecro ce cpernynaar no cexojnennnor ronopen jasnx, no nnreparypara n no enynre. Bo MPP mnpoxo e sacranena nayuno- rexnnuxa, cnoprcxa, noena n p. repnnonornja (no ne n recnocnenn- jannara). Tepnnonornjara na no MPP coonernn osnaxn ouo.., eoen., eeo.., .unee., .u., cop., ex., qus. nrn. Hayunnnnre ncraxnynaar exa cexoram 9 Ycnxona P. H. stxonax cnryannx n Pecnynnxe Maxeonnx n conpeennoe cocroxnne axeoncxoro xstxa // Cnanxnoneenne, 1997. X 2. C.13. 246 e ,remxo a ce najar ojexrnnnn xpnrepnyn sa nsop na cnennjannara nexcnxa sa necnennjannn peunnnn'. 10 MPP e nononner co nonn soponn n nspasn, nnesenn no axeoncxnor jasnx xon xpajor na XX nex-noueroxor na XXI nex, xon ne ce nnesenn no rpnronnor Maxeoncxo-pycxn peunnx: ronre1ep + cop. oapnp, pesynirarnnnt nrpox; aunnnr + ennnr; uonnxa pase. w n uonn- nnx + onninnx, onnint rene]on; xounjy1ep + xonimrep; xounjy- 1epnsnpa coe., necoe. xonimrepnsnponari; xounjy1epcx//n (~a) xonim- repnt; noc1ep + pexnant nnaxar, a]nma, nocrep; noc1epnop//en (~na) cnyunnmncx nocne :eeo-..; pen1axap + npoxar anroonne nrn. Bnecenn ce nonn snauena n ynorpen, pasnnenn xaj nexon soponn. Ha np., xounnannja w 1. xonnannx, coueranne 2. xonnannx, cncrea npneon 3. (+xsaenannonnt) nner no ~ cop. n ome sauere rperoro snauene n ]paseonornsor ce ononnern no MPP. Cnre soponn no MPP naar neonxona rpaarnuxa xapaxrepncrnxa. Meronxara na noneynanero na rpaarnuxnre enesn e onnmana nopono no enor ,3a xopncrene na peunnxor' (c. 5-11). Bo crpyunara nnreparypa ce onnmyna nonpsanocra na npararnuxara nn]opannja co ceanrnuxara. Henre na npararnxara ce saponne npnonrno no peropnxara, no nornxara n no ncnxonornjara, noonna ce pasnnne no pycxara nexcnxorpa]nja no 20-30-rnre ronnn na XX-rnor nex no nayunnre ena na H. H. Jaxynncxn n B. A. Hapnn. Tne nnmane sa cyjexrnnnocra na onenara na cnryannjara o acnexr na ronopnrenor n sa neronnor onoc xon nsnecennre soponn, naxo repnnor ,npararnxa' no onne rpyonn ne ce cnoenyna. 11 Ho npararnuxa nn]opannja ce nopasnpa snp pasnoopasnn onocn, onenn (ecrercxn, eornnnn, opannn, connjannn n cnnunn), nonpsann co ]ynxnnonnpanero na sopor. 12 Bo peunnxor ce xopncrar osnaxn, xon noxaxynaar eonnonanna n crnnnc- rnuxa onenxa: pase., upon., neooop., pesp., ev.te. nrn. 13 Cocranynaunre na peunnxor xopncrar nornuxn naunn na onnmynane na nexcnuxnre snauena, rpannnonanen sa nojasnunnre peunnnn. Exnn- nanenrnnor naunn na ceanrnsannjara ce xopncrn no cnyuanre na nonno connaane na snauenero na sopor no nara jasnxa: srno + ana. cycran; uneuxa w. oo. oynanunx nrn. 3nauenero na sopor ce ana n co nnsa exnnnanenrn, cnnonnnn e]nnnnnn, xon ja pasorxpnnaar nornuxo- 10 Bepxon B. H. nyxstunax nexcnxorpa]nx. CH., 1996. C. 46 11 A. B. 3enennn. Hs ncropnn npararnxn //// Hnnrnncrnuecxax npararnxa n cnonape: nnt peannsannn n cnocot onncannx. Copnnx crare. Ho pe. I.A. Cxnxpencxo. CH., 1997. C. 105. 12 Cxnxpencxax I. H. K nonpocy o npararnuecxo nn]opannn n ronxono cnonape: nosoxnt nn npararnuecxne noert? // Hnnrnncrnuecxax npararnxa n cnonape: nnt peannsannn n cnocot onncannx. Copnnx crare. CH., 1997. C.5. 13 Maxeoncxo-pycxn peunnx /Anropn-cocranynaun P. Ycnxona, 3. Banona, M. Honapnnntna, E. Bepnxnnxona. Pe.axa. P. Ycnxona. Cxonje, 1997. C. 12-14. 247 npeernara copxnna na sopor: unaunm1e c roni, onoro; nexane1 (~a) nesnant, nenpoment; cospe (~n) coe. ynneri, saernri nrn. Cean- rnuxara crpyxrypa na norysnaunnor sop ncro raxa oxe a ne npeaena co exnnnanenren npeno: ron1xa w 1. rnorox 2. rnorxa; xono c 1. xoneco 2. cepnx (usanu) 3. cop. xpyr, ryp nrn. 3nauenero na sopor ce npeana co coonerna rpyna soponn co onnmynauxo ronxynane, xon ro npennsnpaar snauenero na exnnnanenror: connja neus+., pu.., pase. ns xopome cein; xopomero nponcxoxennx, noponcrt; no1xynnnn (~a) npoaxnt, epymn nsxrxn nrn. Bo npenonnre peunnnn ce npeana npe c npeerno-nonnara copxnna. Hpnnnnnor na pasorxpnnane na copxnnara na sopor cao npexy non, npexy npeno e neocraren, ne oxe a ja opasn cera nannonanno-xynrypna oconna. Oana e oenexana ,sanncnocra na ceanrnxara na jasnxor o xynrypnara cpenna na nnnnnyor'. 14 Bpcxara na soponnre n nnnnnre snauena co ojexrnnnnor cner na npeernre n nojannre e ronxy recna mro peunnxor ne oxe a nonne es onnmynane na excrpannnrnncrnuxara nn]opannja, xoja ce copxn no jasnunara ennnna. Onaa nn]opannja no nojasnunnor peunnx rpea a ne xonaxrna, peunnxor rpea a ana ,axcny nn]opannja na nnny ecro'. 15 Ha npnep no MPP: aanax + cnoxx (+vw wenuno cecpt); ryna n ryna w 1. ryna (rpectncra rvpra us epvooeo cvrna) 2. naxnxa (. sauut o xo.oa u ow); xoneauxa w ]onix. nanouxa (. ospae.enu c poweceo+); xonax + 1. xanau 2. xonax (or.ano rpvwor . nouenu wece na eo.oee); xoun1a + uc. xonra (apusan oopeu poue Oc+ancro u+epuu); nasapnna n nasapxa w enymxa, nommax necnn n cyory Hasapx; onnnox + onnnox (rpec- tncra oovet us rowu); ony1a w xoxant mnypox nx onnnxa nrn. B. . enxnn nonnexyna: ,Cnpanount xapaxrep rpeyer nannapnocrn noaun arepnana. Cnonapi ne onxen npenpamaricx n yuente sanncxn'. 16 Bo conpeenara nexcnxorpa]nja ce ncxyrnpaar npamana nonpsann co ceanrnxara na soponnre, co crpoexor n rnnonnre na peunnuxnre e]nnnnnn, co coonocor na snauenero n ynorpeara, co eroor na nsenynane na nexcnxo-ceanrnuxn napnjanrn, co peor na ecroro na snauenara na norysnaunnre soponn no peunnnnre o pasnnuen rnn, co coonocor na nnnrnncrnuxnre n excrpannnrnncrnuxnre xononenrn no ceanrnxara na sopor. Ce cnponeynaar nayunn xon]epennnn co nexcn- xorpa]cxa rearnxa. Yuennre npnsnanaar exa ,nonpoct, cnxsannte c 14 Konen H. I. O xynirypno xononenre nexcnuecxoro snauennx // Becrnnx Mocxoncxoro ynnnep- cnrera. unnonornx. 1966. X 5. C.116-117. 15 Bepxon B. H. nyxstunax nexcnxorpa]nx. CH., 1996. C. 4. 16 enxnn B. . Hexcnxorpa]nx npoxnxrt xanp // Hexcnxa n nexcnxorpa]nx. Copnnx nayuntx rpyon. Btn. 11. M., 2000. C. 21. nccneonanne ceanrnxn cnon n nocrpoenne cnonapntx e]nnnnn, nce eme anexn or yonnernopnreninoro pemennx xax n reopernuecxo acnexre, rax n n npaxrnxe cocrannennx cnonape. Mnoroe n ceanrnuecxo xapax- repncrnxe cnona nyxaercx n conepmencrnonannn'. 17 Hpamanara nonpsann co ceanrnxara na soponnre n e]nnnpanero na peunnuxara ennnna neaar enncrneno pemenne. MPP e cosaen no rpannnnre na pycxara nexcnxorpa]nja n e eno o nosoxnnre pemennja na nnsa nexcnxorpa]cxn npamana no axeonncrnxara. 17 Kysnenona O. ., Copoxoneron u. H. Ceanrnuecxax xapaxrepncrnxa cnon n nanexrno cnonape// Hponet nexcnxorpa]nn. Copnnx crare. Ho pe. A. C. Iepa n B. H. Cepreena. CH., 1997. C. 28. 248 Lilianna Miodonska W KRJGU UWAG DOTYCZCYCH ,MALEGO POLSKO - MACEDONSKIEGO SLOWNIKA W 2001 r. na polskim rynku ksigarskim ukazala si nowa pozycja wydawnicza, ktor stanowil Malv macedonsko-polski slownik i Mal polsko- makedonski recnik napisany przez Dragiego Stefanij wraz z Emilem Tokar- zem, wydany przez ,Slsk Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe w Katowicach z pomoc finansow Komitetu Badan Naukowych. Byl on bardzo oczekiwany z tego wzgldu, iz jest dopiero drugim dwujzycznym slownikiem, ktorego wydanie nastpilo w jedenascie lat po pierwszym, calkowicie juz wyczer- panym, napisanym rowniez we wspolpracy macedonsko-polskiej, ktorego autorami byli W. Pianka, Z. Topolinska i B.Vidoeski. 1 Ze wzgldu na swe przeznaczenie dla bardzo szerokiego grona uzytkownikow, praca ta odgrywa znaczc rol w procesie szybkiego przyswajania obu jzykow przez zaintere- sowane osoby. Zamiarem pomyslodawcy niniejszego projektu D. Stefaniji bylo przygotowanie podrcznego slownika, zawierajcego absolutnie konieczne, najczsciej spotykane i powtarzajce si slownictwo, z ktorym kazdy uzytkow- nik jzyka styka si na co dzien. Podstaw opracowania stala si jego wczesniejsza praca, ktor byl Podstawowv slownik frekwencvfnv Nove Makedonife. 2 Autor, opierajc si wylcznie na tekstach tego najbardziej popularnego i prestizowego macedonskiego dziennika, publikowanych od wrzesnia do grudnia 1981 r., wyodrbnil pierwszych 4000 slow, ktore wystpuj najczsciej i zgodnie z prawem liczb stanowi 97,5 powtarzajcego si zasobu leksykalnego kazdego jzyka. Oznacza to, iz dysponujc znajomosci zgromadzonej w slowniku leksyki, jedynie 2,5 informacji prasowych, radiowych, bdz telewizyjnych moze pozostac dla odbiorcy niezrozumiane. Omawiany projekt zostal zaplanowany z ogromnym rozmachem, a jego podstawowym zamierzeniem byla popularyzacja jzyka macedonskiego wsrod 1 B. Bnoecxn, B. Hjanxa, 3. Tononnncxa: Mareoncro-o.cru u o.cro-+areoncru pe:nur. PWN Maxeoncxa xnnra. Bapmana-Cxonje1990. 2 D. Stefanija. Osnovni frekvencni slovarNove Makedonife, ZIFF, Ljubljana 1991. 250 innych narodowosci. Do tej pory Slownik ukazal si w Slowenii, Czechach, Bulgarii oraz w Chorwacji. 3 Oba jzyki, macedonski i polski, nalez do rodziny jzykow slowian- skich, jednak pierwszy z nich jest zaliczany do grupy jzykow poludnio- wowschodnioslowianskich, zas drugi do jzykow zachodnioslowianskich. Jzykiem polskim posluguje si nieporownanie wiksza ilosc uzytkownikow okolo 40 mln w Polsce oraz okolo 15 mln w innych krajach, podczas gdy jzykiem macedonskim mowi okolo 1,5 mln mieszkancow Republiki Mace- donii oraz az okolo 4,5 mln emigrantow, glownie w Europie Zachodniej, Ameryce, Australii, a takze ludnosc zamieszkujca obszary Macedonii Egejskiej i Pirynskiej, Serbii oraz Albanii. Wprawdzie przynaleznosc do tej samej rodziny jzykow decyduje o ich duzym podobienstwie, niemniej jednak trudnosc w przyswajaniu jzyka macedonskiego przez Polaka i w sytuacji odwrotnej tkwi w ich przynaleznosci do odmiennych typow jzykow. Macedonski nalezy do grupy jzykow analitycznych, w ktorych funkcje gramatyczne s wyrazane za pomoc luznych morfemow, np.: przyimkow, czsciowo przyslowkow, zaimkow oraz innych slow posilkowych. Do grupy tej zaliczany jest m. in. rowniez jzyk bulgarski, angielski, jzyki romanskie oraz chinski. Jednakze nie s one jzykami czysto analitycznymi, gdyz pojawiaj si wsrod nich rowniez konstrukcje syntetyczne. Jzyk polski zas, obok m. in. pozostalych jzykow slowianskich, jest morfolo- gicznym typem jzyka, nalezcym do grupy jzykow syntetycznych, w ktorych poszczegolne funkcje gramatyczne wyrazane s za pomoc wielofunkcyjnych afiksow fleksyjnych, bdcych integraln czsci formy wyrazowej. To podstawowe zroznicowanie obu jzykow zostalo wzite pod uwag przez autorow Slownika, w zwizku z czym opatrzono go we wstpie zarowno do czsci macedonskiej, jak i polskiej w bardzo skrotowy zarys gramatyk obu jzykow, ktory kazdemu korzystajcemu z niniejszej publikacji pozwoli zorientowac si w podstawowych zagadnieniach gramatycznych roznicujcych oba jzyki. We wstpie do Zarvsu gramatvki f:vka macedonskiego obok informacji ogolnych, dotyczcych samego jzyka, jego alfabetu macedonskiej cyrylicy, ktory jest rowniez obcy przecitnemu Polakowi, zawiera podstawowe wiado- mosci dotyczce fonologii. Jednakze najbardziej istotne s informacje dotyczce zroznicowan obu jzykow. Wazne jest stwierdzenie, iz rzeczownik, przymiotnik, czasownik, zaimek czy liczebnik mog posiadac od kilku do 3 D. Stefanija, I. Dorovsky, Makedonsko-ceski slovnik i Cesko-makedonski recnik, Brno 1994, wyd. nastpne w 1995; D. Stefanija, T. Pretnar: Mali makedonsko-slovenski slovar i Mal slovenecko- makedonski recnik. Ljubljana 1998; D. Stefanija, D. Stefanija, Mal bugarsko-makedonski recnik i Kratk makedonsko-blgarski recnik, Blagoevgrad 2004; D. Stefanija, B. Pavlovski, Mali makedonsko-hrvatski recnik i Mal makedonsko-hrvatski recnik, Pula 2006. 251 kilkudziesiciu kategorii gramatycznych, zas przyimki, spojniki, przyslowki i partykuly maj jedn form, ale mogc miec wicej znaczen, s czsto powodem roznorodnych problemow skladniowo-stylistycznych. Dalej korzystajcy ze Slownika uzyskuje wyjasnienie dotyczce istoty struktury analitycznej jzyka macedonskiego. Rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki s w nim wyrazone w formie mianownikowej, ktor moze poprzedzac przyimek, np.: analityczna odmiana rzeczownika ruuea: rnuea, o rnuea, na rnuea, rnueo, co rnuea, raf rnuea zostala porownana z odmian jego polskiego odpowiednika ksiqzka: ksi:ka, ksi:ki, ksi:ce, ksi:k, ksi:k, o ksi:ce, ksi:ko. 4 Nastpnie czytelnik odnajduje informacj o kolejnej wlasciwosci jzyka, ktor jest istnienie trojakiego rodzaju postpozytywnych rodzajnikow, okreslajcych odpowiedni form imienn, np.: 1. rod:afnik rnueaea, 2. rod:afnik rnueana, 3. rod:afnik rnueaa oraz o mozliwosci wystpowania rodzajnikow rowniez w niektorych formach zaimkowych, np.: +of- +ofoe, +ofon, +ofo; przymiotnikowych, np.: capa capaea, capana, capaa, a takze liczebnikowych, np.: ena enaea, enana, enaa. W czsci gramatycznej bardzo duzo miejsca poswicono czasownikowi, ktorego formy s znacznie bardziej skomplikowane w porownaniu z jzykiem polskim. W jzyku macedonskim posiadaj one co najmniej czternascie czasow, w tym 8 prostych i 6 zlozonych. Ponadto bardzo istotn roznic pomidzy obydwoma jzykami jest brak w jzyku macedonskim syntetycznej formy czasownika, jak jest polski bezokolicznik. Rzutuje to bezposrednio na sposob zamieszczania hasel w czsci macedonskiej Slownika, w ktorej czasownik jest wyrazony w 3. osobie liczby pojedynczej czasu terazniejszego, konczc si samoglosk -a, -e lub i. Najbardziej prawidlowe formy maj czasowniki zakonczone na -a, podczas gdy pozostale dwie grupy posiadaj swoje wyjtki. Zwraca si rowniez uwag na szczegolnie wyjtkowe formy czasownikow cv+ oue. Szczegolnie cenne jest podanie pelnej, wzorcowej odmiany czasownika :era, co pozwala si pobieznie zorientowac w sposobie odmiany mace- donskiego czasownika. Rowniez ciekawostk jzyka macedonskiego jest zachowanie starej, syntetycznej odmiany zaimka osobowego fac, zachowujcego trzy przypadki, ktorych formy zostaly rowniez podane w postaci pelnej odmiany. Ponadto odrbna uwaga zostala poswicona przymiotnikowi, a glownie jego analitycznemu stopniowaniu, polegajcemu na dodaniu do stopnia rownego prefiksow o- i naf-, np.: voae, ovoae, nafvoae. 4 Por. D. Stefanija, E. Tokarz, Malv macedonsko-polski slownik i Mal makedonsko-polski recnik, Katowice 2001, s. 11. 252 Odrbne miejsce zajmuj liczebniki, pelnice wazn funkcjonaln rol w jzyku, ktore rowniez ze wzgldu na sw najwyzsz frekwencj wystpuj bardzo czsto w omawianym Slowniku. W kwestii zas pozostalych czsci mowy, np. spojnikow i przyimkow, Zarvs gramatvki odsyla do wikszych slownikow, rozwizujcych niniejsze problemy gramatyczne. W czsci polskojzycznej Zarvs gramatvki f:vka polskiego zostal opracowany wedlug podobnego schematu jak w czsci poswiconej gramatyce macedonskiej. Z uwagi na syntetyczny charakter jzyka polskiego, w naturalny sposob sporo miejsca poswicono rzeczownikowi i jego odmianie, w ktorej przypadek stanowi specyficzn kategori gramatyczn, zawierajc informacj o stosunku grupy nominalnej wobec czasownika, a takze innych grup rzeczownikowych. Zarvs podaje spis sufiksow charakterystycznych dla poszczegolnych przypadkow rzeczownikow w rodzaju mskim, zenskim i nijakim w liczbie pojedynczej i mnogiej. Dalej zostala zamieszczona odmiana zaimkow osobowych oraz pytajco- wzgldnych kto, co. Podano takze wykaz sufiksow dla wszystkich form przypadkowych odmiany przymiotnika, ze wskazaniem na zroznicowanie form w liczbie mnogiej dla rodzaju mskoosobowego i niemskoosobowego. Zalczono rowniez wykaz podstawowych zaimkow wraz z ich podzialem oraz wyszczegolnieniem tych, ktore czsciowo odmieniaj si wedlug odmiany przymiotnikowej. Najwicej miejsca poswicono odmianie czasownika, dla ktorego charakterystycznymi kategoriami w jzyku polskim s: osoba, rodzaj, liczba, czas, tryb oraz strona. Jednakze podstawow form uzywan w slownikach jest forma bezokolicznika, konczcego si zwykle na -c, rzadziej na -c, tlumaczona w jzyku macedonskim najczsciej jako forma a, np.: peoa a oa+. Formy czasownikowe zawieraj podstaw slowotworcz oraz syntetyczny sufiks, informujcy o liczbie, osobie, czasie, a niekiedy takze o aspekcie czasownika. Zarvs gramatvki zawiera wykaz sufiksow czasownikowych w liczbie pojedynczej i mnogiej z podzialem na koniugacje. Zostala w calosci podana odmiana w czasie terazniejszym czasownika bvc, jak rowniez jako wzorzec zamieszczono odmian wszystkich form czasownika c:vtac, co podobnie jak w czsci macedonskiej, pozwala na zorientowanie si w mnogosci form odmiany czasownikowej. Szczegoln uwag poswicono formom czasu przyszlego, ktory w jzyku polskim zachowal form analityczn i mozemy go tworzyc zarowno z pomoc bezokolicznika, jak i form czasu przeszlego. Podobnie skomplikowanym zagadnieniem gramatycznym jest tworzenie form imieslowowych: przymiotni- kowych (czynnych i biernych) oraz przyslowkowych (wspolczesnych i uprzednich). Te zawile problemy gramatyczne zostaly podane w sposob mozliwie najbardziej przystpny, pozwalajcy uczcemu si jzyka na w miar szybkie zorientowanie si w gszczu form czasownikowych. Tak wic oba 253 Zarvsv gramatvk f:vka polskiego i macedonskiego zostaly opracowane w sposob bardzo przemyslany, kladc glowny nacisk na te zagadnienia w obrbie kazdego z jzykow, z ktorymi osoba sigajca po Slownik i majca po raz pierwszy kontakt z jzykiem, z cal pewnosci bdzie miala problemy, wynikajce z roznic pomidzy obydwoma jzykami, a zwlaszcza z przyna- leznosci do grupy jzykow syntetycznych i analitycznych. Ponadto obie czsci Slownika zawieraj wykaz zastosowanych w nim skrotow. Hasla uporzdkowano w kolejnosci alfabetycznej odpowiadajcej danemu jzykowi. Zostaly one pogrubione, w zwizku z czym czsc slowni- kowa jest bardzo przejrzysta. Kwalifikatory wyrozniono kursyw. Hasla rzeczownikowe zostaly opatrzone kwalifikatorami rodzajowymi, podobnie jak ich przekladowe odpowiedniki, ale tylko w przypadkach wystpienia roznicy rodzajowej. Hasla przymiotnikowe w czsci polsko-macedonskiej podano w mianowniku liczby pojedynczej rodzaju mskiego, podczas gdy w czsci macedonsko-polskiej w rodzaju mskim liczby pojedynczej bez rodzajnika. Natomiast hasla czasownikowe w czsci polsko-macedonskiej zostaly podane w bezokoliczniku, zas w czsci macedonsko-polskiej w formie 3. osoby liczby pojedynczej czasu terazniejszego. W zwizku z tym, iz material slownikowy zawarty w omawianym wydaniu opiera si slownictwie lat osiemdziesitych ubieglego stulecia, niewielka czsc zasobu leksykalnego ulegla w naturalny sposob dezaktualizacji, co wize si przede wszystkim z przemianami spoleczno-gospodarczymi, majcymi miejsce w krajach bylej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugoslawii. Nie znaczy to, iz pewne slowa zostaly wyeliminowane, ale obecnie s uzywane ze znacznie mniejsz frekwencj. Nalez do nich m.in.: qeepa- ueen, qeepa.usa+, fveoc.oeencru, eo.era, ca+ovpaevea:, ca+o- vpaeen, cpcroxpeacru, pveap, pveapra, cpenopo:en. W obecnej rzeczywistosci z cal pewnosci ich miejsce zajlyby inne, dostosowane do aktualnych realiow pocztku XXI wieku, co jest calkowicie naturalne, zwazywszy iz jzyk prasowy stanowi odzwierciedlenie zycia politycznego, gospodarczego, ekonomii, kultury i sportu. Jednakze mankamentem polskiego wydania Slownika jest pominicie w Pr:edmowie zasadniczej informacji, ktora znalazla si w wydaniach w innych jzykach. Dotyczy ona zasobu leksykalnego omawianej pozycji, jak rowniez niezwykle istotnej dla tej wlasnie publikacji informacji dotyczcej zrodla materialu leksykalnego, w oparciu o ktory powstal niniejszy slownik. Mozna si spodziewac, iz korzystajcy z niniejszej publikacji czytelnik bylby dodatkowo zmotywowany do zaglbienia si w podany material leksykalny, zdajc sobie spraw z jego wartosci uzytkowej, gwarantujcej mu niemal calkowicie swobodne poruszanie si w jzyku, ktorym operuj srodki masowego przekazu. Pomijajc jednak to przeoczenie, Malv macedonsko-polski slownik i Mal polsko-makedonski recnik stanowi bardzo wartosciow pozycj na polskim rynku wydawniczym i cieszy si duzym zainteresowaniem, zwlaszcza wsrod slawistow, zas ze wzgldu na swoj konstrukcj pozwala na szybkie opano- wanie jzyka macedonskiego przez Polakow i polskiego przez Macedonczy- kow. Mupuju Kopoup-Eenueou EEH HOHHAKOB PEHHHK HA HHHH HMHHA (Oo pa6oaa ua pocto Pennnx na nnnn1e nxnna no xaxeoncxo1o naono 1noem1no) nnnn1e nxnna no naono1o 1noem1no enncn ne one nexe1 na nomnox nn1eec no xaxeoncxa1a nayxa :a |a:nxo1, a nanoc1a na naxnn1e nc1aynana |a nanec1ne ym1e namn1e neooennnn. Tne, xon cnon1e :onxn na naonn necnn n nnxa:nn, nnoynae n cnnconn na nnnn nxnna (Mnannonnn, manxaen, Henenxon n .). Cna m1o oceia e nc1aynano ce onecyna ianno na nnnn1e nxnna no 3oonnxo1 na Mnannonnn. Tyxa xncnxe na c1a1n|a1a na Ta|xo C1axa1ocxn ,Cnnco- xo1 na conc1nenn naonn nxnna na Mnannonnn' (1984: 319-326) n na He1a Hnencxn ,Laxancxn xey|a:nnnn xon1ax1n no an1ononnxn|a1a na 3oonnxo1 o Mnannonnn' (1984: 257-270). Coieyna|xn |a no1eoa1a o naxon nn noynynana, no Hnc1n1y- 1o1 :a xaxeoncxn |a:nx ,Kc1e Mncnxon' no 2000 ionna oeme ne- oen noex1 ,Pennnx na an1ononnxn1e no xaxeoncxo1o naono 1noem1no'. Hoex1o1 oeme :axncen a in nc1an nnnn1e nxnna, nexan1e, ne:nxnna1a n ooncxn1e nxnna no naono1o 1noem1no. Do onaa qa:a na aoo1a ce oiannnnnxe caxo na nnnn1e nxnna xaxo na|xnoiyoo|nn, na|nec1n an1ononnxncxn qoxannn. 3nann, oc1anynaa1 a ce noyna1 yin1e noxnnannn, a on ono yoano a ce ooaoo1a1 n 1ononnxn1e, one|xn nexy nnn na|ooo ce o1xnnaa1 xaxeoncxn1e |a:nnnn noc1nana. Pennnxon xe ae neie na nxnna1a no na|no:na1n1e :onxn na naonn necnn n nnxa:nn, n:aenn no nocennne nonexe o na nexa (:axynno co nocena1a o 2006 io.). 3a 1aa ne ce excnennann 102 :onxn na naonn necnn n nnxa:nn o nea1a xaxeoncxa ionona 1en1on|a. Toa noa:ona exa ce nncy1nn n necnn o Hnnncxa n o !ie|cxa Maxeonn|a, o !oa (ooac1 no Con|a n no Aoann|a, no xo|am1o nnea1 Maxeonnn) n o n|acnoa1a. Ceia, xoia Pennnxo1 e no cno|a1a :anmna qa:a, xoe a ce xae exa no naono1o 1noem1no nnnn1e nxnna ce nynan na nama1a 256 nxencxa 1annn|a n ce onxynaa1 co n:a:n1a c1ncxa excnecn|a. Taa exonnonana naiacxa na nxnna1a no naono1o 1noem1no naxe1nyna nonnaxon nnc1an nn nnnno1o noynynane. Ho, ne e caxo 1aa xaa- x1enc1nxa m1o io nann ono| ennnx nonnaxon o yin1e an1o- nonnxncxn ennnnn. Taxa, no Icnuuto ua nunuuc uuna taj Matc- oouuc (C1anxoncxa 1992) n no Icnuuto ua pcauunaa taj Matc- oouuc (1. I, 1994 n 1. II 2001) co nano ce nncnc1na a ce o1xne no1exo1o na nxe1o, neiono1o :nanene n neiona1a ennanncxa c1yx- 1ya, a nn nc1aynana1a na nxnna1a no n1ea1ya1a (ne:anncno an e yxe1nnnxa nn naona, a naona1a xnnennoc1 e nc1o 1axa yxe1noc1), noxa| nnc1o |a:nnnno1 nno, 1eoa a ce oone nnnxanne n na nnnna1a c1nnc1nnxa xoxnonen1a. Toa noa:ona exa 1eoa a ce o1xne n non|a:nnno1o :nanene na nnno1o nxe, xoe non:eiyna o nxynno1o ycnemno ne1c1anynane na aenno1 nx ax1yan:nan nexy nxe1o, ona :nanene xoe in ne1c1anyna ncnxoomxn1e, exonnonann1e n yin1e xaax1enc1nxn na nxo1. 3a1oa, na|nec1o no qonncxno1 nx na nxe1o ce nene1ynaa1 aqex1nnno-ec1e1cxo1o n e1nxoomxo1o :nanene. Honexoiam, nxe1o e ancoy1no an1onoxno n cyn nonexe :a c1nxy- ann|a na n1ea1ynno1 ncxa:, 1.e. nxa ec1e1cxa nenoc1 n coe|c1nyna no axyxya1nnna1a qynxnn|a na |a:nxo1 (Pn:oncxn 2002; 52). Taxa, na nnxe, :a a ce oone noioexa n1xnnnoc1 na c1nxo1, ce yno1eoynae nxnna m1o ne in no:nana nama1a nc1oncxa an1ononnxn|a, no1onno 1ne ce xeann|a na naonno1 ne|an nn acxaynan. a in cnoxenexe: Tpoauta (no c1nxo1: ...1on, 1on Tpoautc), peyuu xa| manxaen (pcyua opcu tpaj ozau.), uou (no c1nxo1 ...czuou Iuoo, zuou y6aa... xa| Mnannonnn) n . Pa:nnnn ce cec1na1a co xon ce noc1ninyna 1aa c1ncxa qynxnn|a xa| nxnna1a no qoxoo1. Konecxn no xnnia1a 1aauto ua atc- oouctaa uapooua ocauja xe nannme exa ena o nnn e nec1a1a |o1ann|a na none1oxo1 na nxe1o (naxec1o Auzcnuua xnoiy nec1o cexanaxe qoxa 1auzcnuua). Cna 1- Konecxn (1971; 59) io naexyna yxacno 1. To| (Konecxn 1971; 57), xe nannme exa ,|a:nnna1a nia nonexoiam nocn oanane na coionn xa| nxe1o (.C| 1auo n, Lojauo, .) nn ncnym1ane na nexo| iac (.Tonxa Tooa noa ee, 1onxa Toa.)'. Taxnn no|ann nexa no yin1e ennnnn na nnnn nxnna. Pe axannnn n1n, cnennqnnnn :a |a:nxo1 na naona1a noe:n|a, nc1o 1axa ce no qynxnn|a na c1ncxa1a naiacxa. Mey nnn cexaxo cnaaa1 n oc1a1onn1e o c1aa1a qexcn|a (yno1eoa na ienn1nn, a1nn, noxa1nn). Ha n. Ccqauczo, 1ooaua, Cyncjaua, Cyjaua, ojnuuy, Kyaauy, Mapty; Hcpo; Cojauc, Hcpautc, 1ooauc, 4unuc, ojnuuc n c. Hec1a1a yno1eoa na noxa1nno1 Konecxn (1971;47) |a 1oxyna xaxo nnonec no excnecnnnno1 n:a:. 257 Koia cxe xa| axan:xn1e, a cnoxenexe exa qoxoo1 innno nyna ena c1aa naco|xa nxnna, xo|a enec e cocexa ncne:na1a, xaxo: Councua, Bapoapcuta, Bcputa, Bpytuua, Iajaua, Icpoaua, Ipouta, ccnuuta, doaa, Syuua n1n. Ce a:ona, no naono1o 1noem1no (co nc1a c1ncxa qynxnn|a) ioexa e yno1eoa1a na exnny1nnno-xnno- xonc1nnnn qoxn, ocooeno xa| ncxn1e naonn necnn. Pennnxo1 in noxaa n iannn1e ocooenoc1n na nnnn1e nxnna no xaxeoncxo1o naono 1noem1no. Tne ce nexe no:na1n. oxnnnaa1 conencxno1 eexen1 (xaxo na|c1a) n xa1xn1e qoxn na nxnna1a, ianno exnny1nnno-xnnoxonc1nnnn1e, 1.e. iaonnn1e. Toa e 1axa, one|xn co e:nn1eiann|a na coenn1e n co ynoc1ynane na xono- excexnn1e nxnna na|nec1o ce xannqec1na excnecnnna1a qynxnn|a na nxe1o, nexe cnoxena1a noioe. C neconencxn1e na|nec1n ce xnc1n|ancxn1e nxnna, xey yio1o n :a1oa m1o ioex e o nnxa:nn1e ce naona nn1ene1ann|a na a:nn xn1oomxn n xnc1n|ancxn eienn n acxa:n (o Lnon|a1a, o cenonexonna1a nxonna n1ea1ya). Ho:na1o e exa anoxnqn1e n n1n|a1a n:nmne oioxno nn|anne n: xaxeoncxo1o no:no qo- xono 1noem1no. 3a1oa qoxoo1 nn e nenon co c1ao:ane1nn n nono:ane1nn xo1nnn, no xon nnnoc1n1e ce co ononcxn nxnna, co nxnna na cne1nn n c. He1nexonno1o 1ycxo nncyc1no na Laxano1 oc1anno 1ain n: namno1 xaxeoncxn cnc1ex na nxenynane. Co ncaxn:ann|a1a ce no|a- nne n xycnxancxn nxenynana. An1on1e na Pennnxo1 oea ncnanenn ne nexa1a an a in nxyna1 no Pennnxo1 n xycnxancxn1e nxnna, co xon e nenona nama1a naona necna n nnxa:na. Dnonex, 1ne ce ne|:nn e, n 1oa :nann1een, ne:anncno o 1oa m1o ce nncy1nn, nonec1o, xaxo nxnna na noooynann n na yine1ynann. Hn1oa xoame a ce nxa nenn qax1o1 exa e o xaxeoncxa1a nonyann|a nocn xycnxancxn nxnna (1oa ce Maxeonnn1e-xycnxann, xon io nnxne ncaxo1 o na|a:nnnn nnnnnn, in cxenne conencxn1e naonn nxnna co xycnxancxn, a io :aae |a:nxo1). Maxeonnn1e-xycnxann nxaa1 |acna xaxeoncxa nannonana cnec1 n ncxynn1eno ooia1 n nnc1 xaxe- oncxn |a:nx. Hnnnn1e xycnxancxn nnnn nxnna ce e o nama1a nc1oncxa an1ononnxn|a (Ajua, 3yxpuja, Ocau n1n.). Mycnxancxn1e nxnna, nc1o 1axa, ne ce nxynenn no oceiamnn1e ioecnoxena1n ennnnn na nxnna. Hn noio1onxa1a na Pennnxon ce noxaa exa naonn1e necnn coa1 necnoenno nonexe nnnn nxnna o1xoxy naonn1e nn- xa:nn. Toa e :a1oa m1o no xaxeoncxn1e naonn yxo1noon naonn1e necnn ce na nno xec1o n no 1exa1cxa1a a:nonnnoc1 n no ceonqa1noc1a na nac1ann1e o nno1na1a na1exa na xaxeoncxno1 nao. Do nnxa:- nn1e nnnn nxnna xnoiy noe1xo ce cexanaa1. Taxy, nnnoc1n1e 258 na|nec1o ce nxenynaa1 co nexo| anea1nn (onm1a nxenxa), 1.e. co nexo|a oennna m1o yxayna na e1nnnxa1a nnnaoc1, na no1exo1o, na onnncxn1e ncxn, na noqecn|a1a, na onm1ec1nenno1 c1a1yc na nn- noc1a n1n., xaxo na nnxe: cuaa, ao, oonapo, ozoncuo 6pa, occo, oo, onaoutaa, tanyzcptaa, zocoapo, cupo- aouo n . Hpc1c1anynanc na pcunnuun1c c(nnnun nn Pcunnun1 Pennnnxa1a c1a1n|a no Icnuuto ua nunuu uuna oo uapoouoo oopcuoo con nonexe eonn. Ka| ocnonnn1e, nen:neenn nxnna, ce anaa1 nonexe nnqoxannn, one|xn xa| n:neenn1e qoxn na nxn- na1a, oonnno, ce yna1yna na ocnonno1o nxe. Ha|nnnn, nnnn1e nxnna ce nenn:no onnann. Toa noa:ona exa noxa| nxe1o c1on an1oo1 na :onxa1a (xaxo xa1enxa) n c1ann- na1a o :onxa1a xae m1o ce naoa nnno1o nxe. Ho1oa ce aenn neiono1o no1exo n neiono1o :nanene, 1.e. e1nxooin|a1a. Ka| n:ne- enn1e nxnna e ne1c1anena nnnna1a c1yx1ya (1.e. n:neoa1a o ocuooa cyqutc). H caxo o1yxa ono| Pennnx e enaxon co Icnuuto ua nunuuc uuna n Icnuuto ua pcauunaa taj Matcoouuc. Hona1axomnn1e 1oxynana na nnnn1e nxnna ce no :anncnoc1 o xon1exc1o1 na necna1a nn nnxa:na1a. Taxa nxe1o Munojta ne e xaax1enc1nnno :a xaxeoncxno1 |a:nx, a ce cexana no Pennnxo1. Ho, xoia xe ce nonn1a c1nxo1, ce iea exa eno|xa1a Munojta e Connxa o Hn:en. Hc1o 1axa, xoa a ce non cxe1xa o xae no1exnyna necna1a, 1.e. nnxa:na1a (axo necna1a e o !oa, 1oiam nxe1o ce oaame xey xycnxancxn1e nxnna). Hona1axy in ne1c1anynaxe necxn1e na:nnnn m1o namno1 nao in ooeeyna nn in ooeeyna, a cnoe xon co nexonn ce nmeo nxenynane1o xa| cn1e conencxn n neconencxn naon (na na:nnxo1 Cne1n Hnxoa e1e1o a ce nxenyna xaxo Hutona, na Cn. nxn1n| xaxo uuap n c.). Ha n. xa| nxe1o Icopzu c1on exa cn. !oin Hooeonoceno1 e noxonn1e na c1oxa1a, a neion en e !yonen, xo|m1o ce na:nyna na 6 xa|/23 ann (no nonno1, 1.e. no c1ano1 xaena). Decxn1e na:nnnn ce naneenn cnoe xnnia1a na Maxo Kn1encxn Matcoouctu paauuu; Cxon|e 2001. Ka| nexon nxnna ce nann oon nxe1o a ce non:e co namn1e neynana n oonnan. Dcymnoc1, no 1exo1 na aoo1a1a ce noxaa exa ne xoe a ce ooeine n e o nama1a xn1ooin|a. Taa ce naxe1na caxa no ceoe. Ho:na1o e exa namno1 qoxo e nyna no:oynna cnn1e:a o xn1cxn n o axe1nncxn nxnycn. menni co nano xe nannme exa an1en1nnnoc1a n an1ox- 1onoc1a na een nao |a oneeyna, ne ce, neiona1a xn1ooin|a xaxo conc1nena nnnnnyana nn:n|a na cne1o1 n xaxo cnec1 :a 1o| cne1, a 259 name1o naono 1noem1no namn1e nnxa:nn, eienn, necnn, nea- nn|a, in coa1 cn1e :exnn n neoecnn 1a|nn. Dexe e xaano exa neann|a1a :a namn1e nocne1n1en, cne1n1e oaxa Knn n Me1on|, no1oa onne :a nnnnn1e ynennnn Knxen1 n Hayx Cxncxn, nnonee no xonenno1o oqoxynane na nama1a nannonana cnec1. Cnnno e n co neann|a1a :a Aexcana Denxn. enec Anctcauoap e na|nec1o nnno nxe no Maxeonn|a, a no naono1o 1noem1no 1oa nxe e e:ennano caxo :a ioexno1 no|cxonoen. Toa io no1nynaa1 nxenynana1a m1o nxaa1 |acna e1exnnann|a xaxo Anctcauoap Matcoouctu, Anctcauoap Bcnutu, tpan Anctcauoap, Anctcauoap Cnaojauctu n c. Toa e xn1o1 na xaxeoncxno1 nao :a ienn|anno1 no|cxonoen xo| c1ana eiena. Hxe1o Anctcauoap no name1o naono 1noem1no ne ono :a oonnnn1e ye. Dnonex, nxe1o Anctcauoap 1eoao a ce :acyn, xaxo m1o 1oa io :acyne Anctcauoap Kapazynco n Anctcauoap Typyuoo, xon co cno|a1a xaooc1 n caxono1nynanoc1 ce onexonenenn o naonno1 ne|an n acxaynan. H xaxeoncxa1a 1ononnxn|a |a no1nn onaa xonc1a1ann|a. Ha|onxe caxo een nnxe, no nn|a ocnona ce naoa nxe1o Aexcana, n 1o| iacn: Lajuaa ua Bcnut Anctcauoap (axna xecnoc1 no c. Hoc1o, !nnnenaacxo) n ce onecyna na Aexcana Denxn. Cnnna neooin:ann|a nxa nxe1o Mapto, no1onno nxo1 na Kpanc Mapto. H 1oa nxe e e:ennano caxo :a ioexno1 |ynax n cnacn1e xo| na xoxen1n oonna qynxnn|a na ooec1no. 3a ono| e o Pennnxo1 io xonc1enxe Icnuuto ua uapoouaa uonozuja ua Matcoouuc o Tanac Dannoncxn (Cxon|e 2000). Ha xa|o1 o ennnnxa1a c1a1n|a (xaxo m1o yxaanxe), nnnn1e nxnna ce no1nynaa1 co namno1 1ononnxncxn xa1en|a. 3nann, aenn ce 1ononnxn1e xon no ocnona1a io coa1 coone1no1o nnno nxe. Cna nn ce nne xaxo neonxono o nonexe nnnnnn. Hno, 1ononnxn1e nnnaaa1 na na|c1aa1a excnnxa naco|xa n ce :nanaen e o naono1o 1noem1no, na coa1 n|annnn nnnn nxnna m1o o ncxona in yno1eoyna xaxeoncxno1 nao, a nexon o nnn ce ym1e nexaa1 a ona1 oia1na1n. Tononnxn1e in :eonxe o Kapoctaa ua Ooocncuuco aa atcooucta ouoacuta nn Hnc1n- 1y1o1 :a xaxeoncxn |a:nx ,Kc1e Mncnxon' no Cxon|e. Taxy xae m1o ne na|onxe 1ononnxncxn no1nn nxe1o io oaanxe xa| xaxeoncxn1e ne:nxnna, no1onno no Icnuuto ua pcauunaa taj Matcoouuc. Cnecnn cxe exa ne|a1a :a n:aoo1xa na naxon Pennnx e oaio- ona, no nc1onexeno e n xnoiy 1emxa. Taa oaa coaoo1xa na ioexa exnna o oaxanoo:n-xaxeonnc1n, no n o excne1n o enncn cn1e xyxann1ann nayxn (qoxonc1n, e1noo:n, nc1onnan, n1ea1n). An1on1e io nana1 nnno1 nexo na, nona1axy, Pennnxon xe xoe ym1e a ce ononyna n oaoo1yna. Huuepuuypu 1. Hnncncun, H.: Lantauctu czyjaaunuu touatu oo aupo- ouuujaa ua 36opuuto oo Munaouuoou, 2nno1o1 n eo1o na oaxa1a Mnannonnn, Haynen coon no nono 120 ionnn o cx11a, Cxon|e, 1984, c1. 257-270. 2. Knnccun, L.: 1aauto ua atcoouctaa uapooua ocauja, Cxon|e, 1971. 3. C1ama1ncun, T.: Cucoto ua cococuu uapoouu uuna ua Munaouuoou, 2nno1o1 n eo1o na oaxa1a Mnannonnn. Haynen coon no nono 120 ionnn o cx11a, Cxon|e, 1984, c1. 319-326. 4. Pn:nncun, .: Cunctaa qyutuja ua ouoacuntaa nctcuta oo atcoouctaa ocauja u poaa, Maxeonnc1nxa 6, Cxon|e, 2002, c1. 5-82, 5. C1anunncua, .: Icnuut ua nunuuc uuna taj Matcoouuc, Cxon|e, 1992. 6. Hnannna, O.; Knpnap-Lcnucna, M.; Mn1unn, M.; C1ama1ncun, T. (eax1o): Icnuut ua pcauunaa taj Matcoouuc, Cxon|e 1994 (1. I) n 2001 (1. II). 260 Cuoua Ipyeecra-Mauocra 3A H3PAEOTKATA HA PEHHHK HA CHHOHHMH BO MAKEOHCKHOT 3A3HK Ho Tonxonnnor peunnx na axeoncxnor jasnx, een o najno- rpennre npnpaunnnn e peunnxor na cnnonnn no axeoncxnor jasnx. Hpe a ce sanoune co nerona nspaorxa, norpeno e a ce nanpann ncrpaxynane na ncropnjaror na peunnnnre na cnnonnn, xaxo n na roa xaxnn rnnonn peunnnn nocrojar no oceramnara nexcnxorpa]cxa npaxrnxa. Pasncnynanara na co]ncror Hponx no njanoror Hpoaeopac na Hnaron, cnope xoj nexon soponn eyceno ce cnnunn, ce ceraar sa npnn nonaxnn pasncnynana sa nocroenero cnnonnnja ey soponnre. Bo 1606 ronna ce nojannn peunnxor De Differentis verborum libri quatuor (Antwerpen) na Ayconnyc Hona 1 , xoj o xpajor na XVIII nex oxnnean nexonxy ononnern n npepaorenn nsannja. Pasncnynana sa cnnonnnre ce naoaar n no Commentaires sur Desportes (1607) na Manxepep n no Remarques (1947) na Borenac. Bo 1718 ronna, ]pannycxnor cnemrennx Iapnen Xepap 2 ojannn peunnx na cnnonnn xojmro ne e nopeen no asyuen pe, a xoj ce cera sa npn oepen peunnx o naxon nn. Bo Iepannja, npnnre pasncnynana sa cnnonnnjara n npnnre peunnnn na cnnonnn ce jannne no XVIII nex 3 . 1 Hcropncxnor nperne e npeseen o Xaycan, 1989: 1067-1075. 2 La fustesse de la langue franaise, ou les differentes significations des mots qui passent pour svnonvmes, Paris. 3 J. Chr. Gottsched: Jon den gleichgultigen hrtern (Svnonvmvs) in der deutschen Sprache. In: Id. , Beytrge zur Critischen Historie der deutschen Sprache. Vol. 2,5. Leipzig, 1733, 1-23; Beobachtungen uber den Gebrauch und Mibrauch vieler deutscher hrter und Redensarten. Straburg Leipzig, 1758. S. J. E. Stosch: Jersuch in richtiger Bestimmung einiger gleichbedeutender hrter der deutschen Sprache, 3. vol. Frankfurt, 1770-75. J. A. Eberhard: Jersuch einer allgemainen deutschen Svnonvmik in einem kritisch-philosophen hrterbuche der sinnverwandten hrter der hohdeutschen Mundart, 6. vol. Halle, Leipzig, 1795-1802. J. F. Heynatz: Jersuch eines mglisht vollstndigen svnonvmischen hrterbuch der deutchen Sprache, 2. vol. A EINHALTEN, Berlin, 1795-98. J. F. Gottlieb Delbrck: Deutsche sinnerwandte hrter, verglichen in Hinsicht auf Sprache, Seelenlehre und Moral, Leipzig, 1796. 262 Bo Anrnnja Xepap e npeneen no 1762. opo nn npn]aren peu- nnxor na Hnonn 4 , a neronara paora ja npoonxnne Tejnop n Kpa 5 . Bo upannnja onor na Konnjax ocranan no paxonnc (1760), no noonna nn nxnyuen n ojanen no peunnxor na Ha]ej (1858). Ycnexor na peunnxor na Xepap co neronnre nsannja o 1808 ronna norrnxnan nonn opaorxn na narnncxnre cnnonnn. Hpnnor peunnx na cnnonnn no mnancxnor jasnx e nsaen no 1789 ronna 6 . Bo Hrannja Xepap nn npeneen no 1829 ronna o Anpexr, a najnosnar peunnx na cnnonnn no nrannjancxnor jasnx xojmro c ymre ce npoana no xnn- xapnnnnre e onoj na Toaseo 7 . Bo roa npee peunnnn na cnnonnn ce ojanenn n no ancxa 8 , no Xonannja 9 n no Bnecxa 10 . Kon xpajor na XVIII nex, noxpaj pasnnxynanero na cnnonnnre na crpyxrypen, cnnxponncxn nnan, na nnanor na snauencxnre onocn nonexa sanneryna n njaxponncxara nnnrnncrnxa (n. Herponnx, 2005:68). Bo XX nex ne ce cnyunne nexon noronen npoenn no npncranor n no pasnnxynanero na cnnonnnre no cnopea co roj na Xepap. Bo pycxara nexcnxorpa]nja npnnre onn sa nspaorxa na peunnx na cnnonnn arnpaar ymre o XVIII nex. Bo XIX nex nano nexonxy neycnemnn onn, a xoneuno no 1961 ronna Hncrnryror sa pycxn jasnx npn Axaenjara na nayxn na roramnara CCCP ja nocrannna npe cee saauara a nspaorn peunnx na cnnonnn, na raxa no 1970 ronna nsneron npnnor, a no 1971 nropnor ro. Bo Byrapnja sa npn on sa cosanane peunnx na cnnonnn ce cera roj na M. aena (1930-1934). Bo 1936 ronna nsnerno npnoro nsanne na Bz.eapcru cunonu+en pe:nur na H. Hanon, xoemro nperpneno nonexe npepaorxn n npensanana (1950-1958-1963-1968), a no 1980 ronna nsneron Cunonu+en pe:nur na czepe+ennun oz.eapcru rnuwoeen esur nspaoren o Hncrnryror sa yrapcxn jasnx no Co]nja (M. nnrpona, A. Cnacona). J. Lw: Nahlese :ur deutschen Svnonvmik, Breslau, 1798. J. Fr. Chr. Jahn: Bereicherung der hochdeutschen Sprachschat:es versuch im Gebiethe der Sinnver- wandtschaft, ein Nachtrag :u Adelungs und eine Nachlese :u Eberhards hrterbuch. Leipzig, 1806. 4 H. L. Piozzi: British Svnonvmv. 1794. 5 W. Taylor: English Svnonvms Discriminated. London, 1813. G. Crabb: Crabbs English Svnonvms arranged alphabeticallv with complete cross references throughout. London, 1816. 6 J. L. de la Huerta: Examen de la posibilidad de fifar la significacion de los sinonimos de la lengua castellana. Wien. 7 N. Tommaseo: Di:ionario dei sinonimi della lingua italiana. 4. vol. Copenhagen, 1830. 8 B. G. Sporon (1775-92). P. E. Mller (1829). 9 G. Bruining (1820). P. Weiland / G. N. Landre (1821-5). 10 A. F. Dalin (1870). 263 Bo cpncxara nexcnxorpa]nja no 1974 ronna nsneron peunnxor Sinonimi i srodne reci srpskohrvatskoga fe:ika o M. Hanennx. Peunnx na cnnonnn npercranyna enojasnuen peunnx xoj oxe a ne nopeen na na naunna: no asyuen pe nnn no ceanrnuxn rnesa. Cnope Xaycan (1989), nocrojar na ocnonnn rnna peunnnn na cnnonnn: 1. pasnnxynauxn, n 2. xyynarnnen. Pasnnxynauxnor peunnx na onra rpannnja, nounynajxn o peu- nnxor na Xepap, n no nero ce anaar excnnnnnrnn cnopen na cnnonnnre een co pyr. Kyynarnnnnor peunnx na cnnonnn na asyuna axpocrpyxrypa n nea excnnnnnrna cnopea ey cnnonnnre. Pasnnxara noey npnnor n nropnor rnn peunnnn e rnnonomxa, nejxn ce paorn sa pasnnunn npncrann no opaorxara na cnnonnnre, a ncropncxn rneano, onne na rnna peunnnn nacranane no jacno oenenn rpannnn (n. Herponnx, 2005:69). Kyynarnnnnor peunnx na cnnonnn e peunnx sa nsop na soponn npn nnmynane na rexcr. Hpn nnmynanero uecro apae cooneren sop xoj nacnnno ro snaee, no no oenror ne oxee a ce cerne na nero nnn, nax, apae cooneren sop o crnncxn npnunnn. Ho, xyynarnnnnor peunnx ne rn ana pasnnxnre noey cnnonnnre n o nero ne oxe a ce nayun ynorpeara, ]ynxnnjara na onpeenen sop no jasnxor. Cnope roa, roj e ynorpennn cao sa poennre sopynaun. Hpamanero sa nsop na eroonornja no xoja xe ce nspaoryna peunnx na cnnonnn e ocoeno xonnexcno. Toa nponsneryna o neyena- uenocra na cranonnre no norne na cnnonnnjara. Hpn nspaorxara na naxon peunnx neonxono e a ce ycornacar reopnjara n npaxrnxara n npercrany- nanero na arepnjanor a ne norxpeneno co opo paspaorena nexcnxo- nomxa n nexcnxorpa]cxa reopnja. 3a a ce sanoune nspaorxara na peunnx na cnnonnn, npno rpea rne a ce e]nnnpaar. O roa nonaray xe sanncn ann no peunnxor xe ce najar cao soponn co ncro snauene nnn n soponn co nncxo snauene. Cnnonnnre npercranynaar soponn pasnnunn no rnaconnnor cocran, no ncrn no snauene. Kaxo raxnn rne ce cnpornnnn o xoonnnre, xon npercranynaar soponn co ncr rnaconen cocran, no pasnnunn no snauene. Onocor noey cnnonnnre no jasnxor ce napexyna cnnonnnja. Bo npcxa co ncrosnaunocra, n pexne exa cnnonnnre oxar nenocno a ce noxnonynaar no ceanrnuxara crpyxrypa n roram rne npercranynaar nenocnn cnnonnn, a oxar n enyno a ce noxnonynaar, n roram rne ce enynn cnnonnn. Taxa, enosnaunnre cnnonnn xe nar nenocnn, oexa no cnryannnre xora nae cnnonnnja ey enosnauen n nonexe- snauen sop, nnn na n nonexe nonexesnaunn soponn xonmro ce noxno- nynaar no eno nnn nonexe snauena, roram rne xe nar enynn cnnonnn. Ho, cexaxo, rpea a ce ncraxne exa cerae exa cnnonnn ce cao onne 264 soponn xonmro naar ncro snauene, a ne soponn nncxn no snauene. One oxee a oaee exa o npaxrnuna rnena rouxa ne e nomo no peunnnnre a ce cranaar n soponnre nncxn no snauene, no co nasnaxa exa roa e peunnx ne cao na cnnonnn ryxy n na soponn nncxn no snauene, xaxo mro e naneeno no peunnxor Sinonimi i srodne reci srpskohrvatskoga fe:ika na M. Hanennx. Bo nexcnxorpa]cxara npaxrnxa, rnanno, ce nsenynaar rpn rnna asyuno nopeenn peunnnn na cnnonnn: 11 1. pasnnxynauxn peunnx na cnnonnn; 12 2. npeoen rnn (noey pasnnxynauxn n xyynarnnen rnn); 13 3. xyynarnnen peunnx: a) cranapen cnnonnen, 14 ) cnnonncxo-xnnonncxn, 15 Hpnep sa pasnnxynauxn peunnx na cnnonnn e C.oeapt cunonu+oe pvccroeo nstra (1970). Bo nero ce copxar cnnonnn o conpeennor pycxn cranapen jasnx, a ne nxnyuyna sacrapena, njanexrna, recno- cnennjanna n repnnonomxa nexcnxa. Cnnonnnre ce nopeenn no cnnonncxn peonn no xon nexon cnnonnn ce n crnncxn oenexenn. 3arnannnor sop e neyrpanen n najrouno ro npeana snauenero na pyrnre unenonn na peor. upaseonornsnre onuno ce anaar na xpajor na peor. Peunnuxara crarnja ne copxn op]onomxn onpeennnnn. Bo opaorxara na cnnonncxnor pe ce aenn: a) nnjancn na snauenero; ) crnnncrnuxn ocoenocrn; n) excnpecnnna n eonnonanna ooenocr; r) ocoenocrn na ynorpeara na jasnxor; ) orpannuenocr no cornacynanero co pyrn soponn. Kapaxrepncrnxara na onmroro snauene ce ana na noueroxor. Bo crarnjara ce npnneenn onmnpnn npnepn co naneenn nsnopn n anropn. Ha xpajor na peunnxor na nnexc na peunnxor co nonnc na cnre opa- orenn soponn, no es oenexena crpannna. Ene nnycrpannja na ena peunnuxa crarnja o onoj peunnx: 11 Onncor na rnnonnre peunnnn e cnope Herponnx, 2005:73-83. 12 S. J. Hayakawa: Cassells Modern Guide to Svnonvms Related hords. London, 1988. C.oeapt cunonu+oe pvccroeo nstra. To I n II. Hennnrpa 1970. 13 E. Genouvrier, C. Tristan: Nouveau dictionnaire des svnonvmes. Paris, 1977. M. Pisarcikov: Svnonvmickv slovnik slovencinv. Bratislava, 1995. 14 L. Seche: Dictionarul de sinonime al limbii romane. Editura Academiei Republicii socialiste Romania, 1982. 15 W. Mller: Duden. Die Sinn und sachverwandten hrter. Mannheim Wien Zrich, 1986. K. Pala / J. Vsiansky: Slovnik ceskvch svnonum. Praha, 1994. P. Hanks. The Collins Pocket Reference Thesaurus in A-Z Form. London, 1988. H. Hanon: Bz.eapcru cunonu+en pe:nur. Co]nn, 1968. M. S. Lalevic: Sinonimi i srodne reci srpskohrvatskoga fe:ika. Beograd, 1974. hrterbuch der Svnonvme. Mnchen: Orbis Verlag, 1993. 265 Anouannn, o1xnonenne, nenpannnnnoc1n, nenopuannnoc1n, c1panoc1n. Hapymenne n nopanino pasnnrnn, reuennn n r. n. uero-n., n pny xaxnx-n., nnnenn, npeeron n r. . Anouannn cnono nnreparypno, npenym. xnnxno peun, ynorp. uacro repn- nonornuecxn n pasnnuntx onacrnx snannn, nayxn; o1xno- nenne, nenpannnnnoc1n n nenopuannnoc1n uame ynorp. nn oosnauennn nesnaunrenintx, necymecrnenntx nsenenn, orcrynnenn or otunoro, nopaninoro nna nnn cocronnnn, reuennn, xoa uero-n.; c1panoc1n ntpaxaer onenxy npeera, nnnennn nnn nx cnocrna, xauecrna, ornnuammnecn or otu- ntx, npecrannnmmne ncxnmuenne n xaxo-n. ornomennn. Ec.u ano+a.uu, c ono copont, epexon e vpocea, o, c pveo copont, onu arwe nesa+eno pu+trar r eapuauun+, u.u unueuva.tnt+ ro.eoanun+ opeanus+a. Bopoien, Anaronn uenonexa, r. 1, c. 666... upannycxnor peunnx Nouveau dictionnaire des svnonvmes (1977) e npnep sa npeoen peunnx na cnnonnn (noey pasnnxynauxn n xyy- narnnen) nopan roa mro pasnnxynanero e cneeno na najana epa. Crpyxrypara na peunnuxara crarnja ja npanar sarnannnor sop n neronnre nsneenxn (na np., monstre, monstruex, monstruosite), noroa e naneena op]onomxara onpeennnna, na nornpara. Hornpnre ce es nasnauen nsnop. 3naxor na enaxnocr () ce crana noey soponnre co ncro snauene. Axo nexoj unen o peor e crnncxn oenexen, osnaxnre ce cranaar no sarpan. Ho snaxor V. cneynaar soponn nncxn no snauene nannmann co ronen yxnn n noceno ronxynann, no es nornpn. Horoa ce naneynaar xoonnnre, no pasenenn co pncxn poenn. Ha np.: monstre 1. (nom.) Dans sa baraque, le forain exhibait des monstres phenomene. 2. (adj.) Son discours a eu un succes monstre; prodigieux, enorme; (fam.) boeuf. a monstrx 1. V. DIFFOR- ME, INHUMAIN et LAID. 2. Les promoteurs ont fait construire des tors monstrueuses dans Paris colossal, demesure, enorme (v. se mot), gigantesque. 3. V. ABOMINABLE. a monstruosite 1. On ne peut soigner l'hermaphrodisme; !difformite, !malfor- mation. 2. Le genocide des tribus indiennes au Bresil est une monstruosite atrocite. Poancxnor peunnx Dictionarul de sinonime al limbii romane (1982) e npnep sa xyynarnnen peunnx no xoj crpyxrypara na peunnuxara crarnja ce cocron o sarnanen sop, op]onomxa onpeennnna, cnnonncxn pe n nornpn. Kaj nonexesnaunnre soponn ceanrnuxnre nonnna ce nsenenn 266 co pojxn. 3arnannnor sop, oxonxy npercranyna onnanra nnn e neyrpanen sop, e nannman co ronen yxnn, a pyrnre soponn ce cao naneenn xaxo sarnannn soponn co ynarnnna na onnanrara. Toa snaun exa cnre soponn no peunnxor ce cranenn xaxo sarnannn, a nnnnara opaorxa sanncn o nnnnnor craryc no jasnxor. Hpno ce naneynaar neyrpannnre, a noroa crnncxn oenexennre soponn n roa ocneno. Bo sarpan, npe unenor na peor, ce naneynaar crnncxn, npeencxn nnn onacnn onpeennnnn. Ha xpajor na crarnjara ce npnneenn xparxn nornpn. Ha np.: GIGANT s. colos, titan, uria, (reg.) ttar. (Un ~ din basme) COLOS s. gigant, titan, uria, (reg.) ttar. (Un ~ din basme) 2. (...) TITAN s. colos, gigant, uria, (reg.) ttar. (Un ~ din basme) URIAS s. , adj. 1. colos, gigant, titan, (reg.) ttar. (Un ~ din basme) ttar s. v. COCOS-DE-MUNTE. COCOS SLBATIC. COLOS. CURIER. GIGANT, MTUR. MESAGER. STAFET. TI- TAN. URIAS. Cnnonncxo-xnnonncxnre peunnnn ce nory pamnpenn no nexcn- xorpa]cxara npaxrnxa n ce naenern sa mnpox xpyr xopncnnnn co ennc- rnena nen a y ce noorne na xopncnnxor xora ne oxe a ce cern na nncrnncxnor sop. Onuno no naxnnor rnn peunnnn cao ce naneynaar unenonnre na peor co nnnannn nn]opannn n es npnepn. Ha np.: no peunnxor na Mnnep (1986) ce on]arenn cnre cponn soponn: cnnonnn, xnnonnn, xnneponnn, no n anronnn. Onoj peunnx e nanncrnna xopncen n o nero oxe pso a ce one norpenara nn]opannja. Peunnuxara crarnja ce cocron o sarnanen sop n cnnonncxn pe, oxonxy sarnannnor sop e onnanra. Bo nnn na xpajor o peor ce ana ynarnnna na pyrn peonn, xonmro, o cnoja crpana, anaar pyrn oxnocrn sa nsop. Osnaxara ynaryna n na nsneenn soponn n na cponn soponn cnope snauenero xonmro ne npnnaaar na ncro ceanrnuxo none, mro snaun exa ne ce cnnonnn (na np.: sarnannnor sop trinken ynaryna na austrinken, feiern, trunksichtig, Durst, Getrnk..., a axo na, ce naneynaar nnn ce ynaryna na coonernn anronnn). unenonnre na peor xon ne npercranynaar onnanrn ce naneenn xaxo sarnannn soponn, no co ynarynane na onnanrara. Ha np.: Ungeheuer, Monstrum, Monster, Ungetm, Moloch, Untier, Drache, Lindwurm; Fabelwesen, Meduse, Rohling Monstrum: Migeburt, Ungeheuer Monster: Ungeheuer Ungetm: Ungeheuer Moloch: Ungeheuer 267 Untier: Ungeheuer Drache: Ungeheuer Lindwurm: Ungeheuer Hnycrpannnre na nexonxy pasnnunn rnnonn peunnnn na cnnonnn noxaxynaar exa nocrojar pasnnunn eroonomxn ocnonn nnn noaannmra sa nexcnxorpa]cxa opaorxa na cnnonnnre. Bo sanncnocr o nexcnxo- rpa]cxnor nsop, oxe a ce xaxe exa najocnenn no cnponeynanero na saaennre xpnrepnyn ce cnennre peunnnn: 1. S. J. Hayakawa: Cassells Modern Guide to Svnonvms Related hords. London, 1988. 2. C.oeapt cunonu+oe pvccroeo nstra. To I n II. Hennnrpa 1970. 3. E. Genouvrier, C. Tristan: Nouveau dictionnaire des svnonvmes. Paris, 1977. 4. L. Seche: Dictionarul de sinonime al limbii romane. Editura Academiei Republicii socialiste Romania, 1982. 5. W. Mller: Duden. Die Sinn- und sachverwandten hrter. Mannheim Wien Zrich, 1986. Haxo no cnre peunnnn na neocraronn, cenax cnre npercranynaar ronea noom npn nnmynane na rexcronn n sa sorarynane na noxaynapor na cexoj sopynau na onpeenen jasnx, mro npercranyna ocnonna nen npn cocranynanero peunnnn (Herponnx, 2005). Hoxpaj ynorpeara na cnnonnnre xaxo erajasnuno cpecrno no cnre rnnonn peunnnn, rnannara ynora, cexaxo, ja onnaar no peunnnnre na cnnonnn, xonmro ce enn o najnorpennre enojasnunn npnpaunnnn. Peunnxor na cnnonnn oxe a ne nopeen na na naunna: no asyuen pe n no ceanrnuxn rnesa. Peunnuxnre crarnn ce cocrojar o cnnonncxn nojxn n o cnnonncxn peonn. Kaxo mro cnoenane n nperxono, no peunnnnre na cnnonnn, noxpaj cnnonnnre, uecro cnoe ecro naoaar n anronnnre n xnnonnnre. Hpn nspaorxa na peunnx na cnnonnn n rpeano: a) a ce yrnpn rnnonornjara na peunnxor; ) a ce excnepnnpa arepnjan, rnanno o nexcnxorpa]cxn nsnopn; n) a ce excnep- nnpa xopnyc na nornpn, na np. , o nennnor neuar, o enynre nejxn rne nyar axryennocr; r) a ce yrnpn onnxor n copxnnara na peunnuxara crarnja. Ene ena nnycrpannja sa roa xaxo n oxena a nsrnea ena nexcnxorpa]cxa crarnja no peunnx na cnnonnn: an1op +. 1nopen, cosanau, cosa1en, nsyun1en, nponaorau. 1. Tnopen, cosanau na nexoe eno, najuecro yernnuxo nnn nayuno. Aeop na euepa+u. Aeop na rnuea. Aeop na +anuqeco. Anonu+en aeop. 2. $ nsyun1en, nponaorau. 268 Peunnnnre npercranynaar nencnpnnn pynnnn na nexcnuxoro orar- crno na jasnnnre. Maxeoncxara nexcnxorpa]nja e penarnnno naa no cnopea co nexon pyrn, no, ocoeno no nocnennre ronnn, sapsano ro ]axa uexopor co ocranarnre enponcxn jasnnn. 3anouna nsnerynanero na nonexeronnor To.roeen pe:nur na +areoncruo fasur no nsanne na Hncrnryror sa axeoncxn jasnx Kpce Mucuproe, o neuar nsnese n Pe:nuro na +areoncruo fasur o 3. Myprocxn, a o nnn, nonaray, xe oxar a ce nspaorynaar n pyrnre peunnnn, no npn pe peunnxor na cnnonnn, a noroa n na xoonnn, anronnn, njanexrnn soponn, ryn soponn, sacrapenn soponn nrn. 269 Huuepuuypu 1. ic Fuch, M.: Semanticke i leksikografske definicife. Filologija, 22-23, 275-280. 2. Zgusta, L.: Prirucnik leksikografife. Sarajevo, 1991. 3. Petrovic, B.: Sinonimifa i sinonimicnost u hrvatskome fe:iku. Zagreb, 2005. 4. Pritchard, B.: Je:icne osobenosti i leksikografske definicife. Filologija, 22-23, 335-350. 5. Putanec, V.: Prirucnik :a proucavanfe povifesti leksikografife. Zagreb, 1992. 6. Hausmann, F. 3.: The Dictionarv of Svnonvms. Discriminating Svn- onvmv. Dictionaries, An International Encvclopedia of Lexicographv. Berlin New York: Walter de Gruyter, 1989. apro Bounaroeu KAKBH PEHHHHH HH CE HOTPEEHH 3A H3YHYBAHE HA MAKEOHCKHOT 3A3HK BO CPEH3A? 1 Bo nonnre nonnrnuxo-onmrecrnenn oxonnocrn n axeoncxnor n cpncxnor jasnx ce nonexe ce oaneuynaar n sa norynna nye xoynn- xannjara ce onnna nexe noremxo. Bo ona ce ynepnne xora rn saonnne cryenrnre o noueren xypc no axeoncxn jasnx a rn nonneuar cnre soponn no xnnrara Ho:een rvpc o +areoncru fasur sa cpanuu mro ]onercxn, op]onomxn, nexcnuxn n ceanrnuxn ce pasnnxynaar o cpncxnor. Hamara rpaa ce sronen na nexonxy crornnn npnepn. Hopan roa, a n saroa mro ce npnjarenn n cocen n mro ce ynarenn enn na pyrn, a n saroa mro eynaponara saennna o nac apa eypernonanna copaorxa, nne ce onxnn na cnre mro naar norpea sa xoynnxannja na nara jasnxa a n oesene aexnarna nnreparypa. Toa nopasnpa nspaorxa na oepnn yuennnn, npnencrneno sacnonann na xoynn- xarnnen ero na nsyuynane na crpancxn jasnnn, a ncro raxa n pasnnunn nnonn peunnnn. Cerae exa e najopo ncrn anropn a nanpanar n yuennx n peunnx. Bo pe]eparor nea a ce sannanae ronxy co reopercxn nponen, ryxy caxae a norrnxnee nnnnnjarnna sa nspaorxa na pasnnunn nnonn peunnnn mro n ce norpenn na Cpnre mro ro yuar axeoncxnor xaxo crpancxn jasnx. Bes noom na axeoncxnre xonern, raa paora ne oxe ycnemno a ce peannsnpa. Meyroa, cnecnn ce exa axeoncxnre nexcnxorpa]n crojar npe ronen npensnnnn n ronen remxornn, nejxn ymre ne e sanpmeno nnonnpanero na ronxonnnor peunnx na axeoncxnor jasnx. Toa ce oonxn nejxn copaornnnnre no Hexcnxonomxoro n nexcnxorpa]cxo oenenne, nopan rexnnara na paorara n o pyrn 1 enynara nncnnpannja sa nacnonon n pe]eparon ja najon no eno coonmrenne na 3ysana Tononnncxa (La pawu+ v pe:nurv), npounrano na eynapoen nayuen conp sa nexcnxorpa]nja n nexcnxonornja ecrpuuena .ercuroepaqufa canapnoe fesura u nene eopufcre ocnoee. Honn Ca Beorpa 2002, 33-39. 272 npnunnn (Mnrena 2004:437-438), ne ce sapxynaar onro no nero. Kora xe ce sanpmn nnonnpanero na ronxonnnor peunnx, roram o ncrnre anropn oxee a ouexynae n enoroen peunnx na axeoncxnor nnreparypen jasnx, a no nero n penna pasnnunn nonn enojasnunn n nojasnunn peunnnn. H no Cpnja ymre neae enoroen peunnx na nnreparypnnor jasnx no nsanne na Hncrnryror sa cpncxn jasnx (CAHY) nnn na Marnna cpncxa no Honn Ca, mro e oarna remxornja sa nspaorxa na nojasnunn peunnnn. Meyroa, no Maxeonnja, nnarara ronna (2005), een nexcnxo- rpa]cxn nory npoyxrnnen anrnncr 3ose Myprocxn ca nannma n nsae connen enoroen ronxonen Pe:nur na +areoncruo fasur. Ocnen xaponcxnre nponen, ronen remxornn uecro narn npens- nnxyna n neocraroxor o napn sa caoro opaorynane na arepnjanor n sa neuarene. Bropono n oxeno a ce pemn co enrnnn nsannja, xaxo mro npanar Byrapnre. Heno, rne ja naar ennnjara V:eoen o.u.ercuron, no xoja ce ojanynaar pasnnunn nnonn (ernonomxn, ronxonen, ]paseonomxn, peunnx na cnnonnn, na xoonnn, na anronnn nrn.) ann peunnnn na yrapcxn jasnx, xon ce rpernpaar xaxo yuenn noarana. Bo cexoj o nnn na noueroxor na xparox none no xoj ce ojacnynaar ocnonnnre nonn n repnnn no npcxa co nacnonor na peunnxor (anronnnja, xoonnnja, ]paseonornja nrn.). Bo nnn ce naneenn n nperxonn nexcnxonomxn n nexcnxorpa]cxn rpyonn n ynarcrno sa xopncrene na peunnxor. Ho, cera a cn oronopne na nocranenoro npamane no nacnonor na pe]eparon. Bnejxn, ocnen rpnronnor Pe:nur na +areoncruo fasur co cpcroxpeacru o.rveana, een Cpcroxpeacro-+areoncru pe:nur n een uqepenuufa.en +areoncro-cpcroxpeacru pe:nur (91-151) no yuennxor Mareoncru fesur (Bomnaxonnx 1986) n rpn pasronopnnxa (Bomnaxonnx 2005, Jonanonnh 1998 n Hnanoncxa Becrax 2004) nea nnmro pyro, oxee a cn peuee exa nn ce norpenn cnre nnonn nojasnunn axeoncxo-cpncxn n cpncxo-axeoncxn peunnnn. Tnnor na peunnxor xe sanncn o norpenre na roj mro ro nsyuyna jasnxor, a n o eronre mro ce npnenern no yuennxor sa crpannn. 3a rne mro caxaar pso a nposopar axeoncxn jasnx n e norpeen axeoncxo-cpncxn peunnx co naj]pexnenrnnre soponn. Cnope nn]op- annjara mro ja coonmrn parn Cre]annja (2003:34) na rpxanesnara aca ,Hacaea o +areoncru fasur raro cpancru. cocofou u epcerueu` nexe nocrojar axeoncxo-cnoneneuxn, cnoneneuxo-axeoncxn peunnx (Cre]annja Hpernap 1998) n noncxo-axeoncxn peunnx, a nacxopo rpea a nsnese n peunnx co xpnarcxa napanena. Tne peunnnn copxar no 4200 naj]pexnenrnn soponn. Bps ocnona na nnn, cexaxo co nsnecnn xopexnnn, nea a nar norpenn ronen nanopn, a nn cpecrna a ce nsae n cpncxa napnjanra. Cera nea a nannerynae no nponeor na xopnycor n eronre no xon ce opeenn naj]pexnenrnnre soponn, ryxy a ro npn]arne roa mro nexe nocron. Mncna exa n xonoxnnjannsnre (Jonanona-Ipyjoncxa 273 2002) rpea a cn najar cnoe ecro no peunnnnre sa pso connaynane n axrnnno sopynane axeoncxn jasnx. Hopan onronexonnnor xonraxr n nncxocra na namnne jasnnn, ncna exa n nno opo n norpeno a ce nspaorn n een xonraxro- nomxn 2 peunnx. Teopncxn nocranxn n nperne na nopanemnnre reopnn sa jasnnnre no xonraxr oxee a najee no xnnrnre na -p Jonan Ajyxonnx (2004a n 2004). Bo onaa nropa xnnra (Konraxronomxn peunnx) e anann- snpana aanrannjara na 1415 axeoncxn pycnsn. Mncna exa e npee a ce yrnpn xon soponn ce npeseenn o cpncxnor jasnx nnn npexy nero, a xon naar ncro norexno n ncrn oenn npn opasynanero, mro ce nonn renennnn no ronxynanero na onne onocn (Mnrena 2004:438-439). 3a nexcnuxnre xonraxrn ey axeoncxnor jasnx n rypcxnor (Jamap-Hacrena 2001) n axeoncxnor n rpuxnor (Taxoncxn 1951, Aprnponcxn 1998) nexe ce ojanenn snauajnn crynn. H sa cpncxnor jasnx n neronnre xonraxrn co rypcxnor (Bxanh 1979) n co rpuxnor (Hononnh 1953 n 1955) ncro raxa nocrojar snauajnn rpyonn, mro cexaxo xe ja onecnn paorara npn nsyuyna- nero na xonraxrnre n aanrannnre na soponn o onne anxancxn jasnnn no axeoncxnor n no cpncxnor. Tearcxnre nnn cncrearcxnre peunnnn anaar ronea noom no ycnojynanero na nexcnxara na een jasnx. Ymre no 1980 ronna nsnese Cuce+acru pe:nur cpcroxpeacroea fesura o Panxo Jonanonnh n Hasa Arananxonnh, a sa axeoncxnor jasnx ce opaorenn cao nexon rearcxn nennnn n roa npe ce no njanexrnre (pnomanon 2005). Kopncnn reopncxn nocranxn (11-20, 271-284), npaxrnunn pemennja n orara nnnorpa]nja (284-287) oxee a najee no Cpcro-oveapcru e+acru pe:nur (Bennxo Tpnono, 1999, 27-209), o Henxa Hnanona n Mapnana Anexcnu. Bropnor en na onaa xnnra npercranyna Hercuron +ehvfesu:rux xo+onu+a u o.uce+a (213-270). Kaxo een nn rearcxn peunnnn oxar a ce ceraar n pasronopnnnnre (Bomnaxonnh 2005, Jonanonnh 1998 n Hnanoncxa Becrax 2004). 3a norpeara sa nspaorxa na eno nnn nojasnuen ceanrnuxo- epnnanncxn peunnx nexe naar nnmynano namnre ennenrnn anropxn Iopran-Hpex (2000) n Iopran-Hpex Mnpxynoncxa (2002). Taxa, no Honn Ca (2003) nsnese npnara ceecra 1. oeer e.oeu e.a na Ce+anu:ro- epueauuonu pe:nur. Hopan saennuxnor ]on na soponn no cnre cnonencxn jasnnn, no nouernara ]asa o ycnojynanero na nrop cnonencxn jasnx ce saenexyna necno n pso nanpeynane. Bo cpenara ]asa na oyxara roj nponec nounyna a ce saanyna, a no nanpenara ]asa, nopan eyjasnunara nnrep- 2 Bo onne peunnnn ce opaoryna aanrannja na saexn n nnnnoro nxnonynane no onmr nexcnxon. 274 ]epennnja na nncxnre jasnnn, roj e snaunrenno orexnar (Hnnencxa 2000:347-348). Teopncxnre nocranxn, a n oenor sa nspaorxa na xoo- nnen peunnx oxee a rn npeseee o ropecnoenarnre anropxn (Hnanona Anexcnu 1999) n o O.C. Axanona (1974), Panh-yronnh (1991) n Hnnencxa (2000). 3a xpnrepnynre sa onpeenynane na xoonn- nre nnmynaar cnennre anropn: Tononnncxa (1984), Iopran-Hpex (2002) n Cre]anoncxn (1999), a sa xonrexcror n rnnonnre na nexcnuxa xoonn- nunocr Bnnxa (1988). 3a nnaeene co orarcrnoro na nspasnn nexcnuxn cpecrna na ajunnnor nnn na nropnor jasnx, cexaxo, xopncnn ce n peunnnnre na cnnonnn n anronnn. O enoroen ronxonen peunnx, xoj ey ocranarnre na n cnnonnncxn n anronnncxn e]nnnnnn, necno oxe a ce coepe orara rpaa. Kopncnn nn]opannn no npcxa co cnnonnnjara xe najee no rpyonnre na Anpecjan (1995, 2000) n no peunnxor na Hanennx (1974). 3a cexoj Cnonen mro yun nrop cnonencxn jasnx nory e naxno a ce sanosnae n co rpaarnuxara cnnonnnja, r.e. co cnre rpaarnuxn cpecrna co xon oxe a ja npenece ncrara nnn crnncxn apxnpana nn]opannja (Hanocxa 1985). Hperneen rpy sa anronnnre co najpenenanrna nnnorpa]nja ae anropxara Pajna parnuennh (1996), a peunnx na anronnnre no pycxnor jasnx non (1978). Hoceen npone sa ycnojynane n aexnarno npeneynane npercra- nynaar ]paseonornsnre n nopan roa n rpeano a nae een axe- oncxo-cpncxn ]paseonomxn peunnx. Hesaonxonnn rpyonn no raa paora xe nar n xnnrnre Be.euru sa +areoncraa qpaseo.oeufa o Cnexana Benxoncxa (2002), vpaseo.ourue uspasu eo +areoncruo fasur co ocep na co+acraa qpaseo.oeufa o Karepnna Benjanoncxa (2006) n vpase- o.oure e.aeo.cro-u+enu:re cunae+e v caepe+eno+ cpcroxpeacro+ fesurv o parana Mpmennh-Paonnh (1987), no xon ce aenn n orarn nnnorpa]nn o onaa onacr. Tpea a cnoenee exa nocrojar ymre n enojasnunn vpaseo.ouru pe:nur na +areoncruo fasur, o+ peu A-J o nnrponcxn T. H Bnpnnon T. (2003) n Fra:eoloski rfecnik hrvatskoga ili srpskog fe:ika o Jocnn Maremnh (1982) n nojasnunn peunnnn o onaa onacr Mareoncro-ane.ucru pe:nur na uuo+u o Myprocxn 3. (1993) n nnnannn ]paseonomxn peunnnn na cpncxnor n jasnnnre na nannonan- nnre annnncrna no Bojnonna. Maxeoncxnre cnnraxcnuapn n nexcnxorpa]n nanpannja ronen uexopn no onnmynanero na rnaroncxara pexnnja co Hnenuufa.no-cun- arcu:ruo pe:nur na +areoncrue e.aeo.u, o+ I (A-), HMJ, Cxonje 1992, o+ II (3-K), HMJ, Cxonje 1997, o+ III (H-O ), HMJ, Crofe 2000, o+ IJ (H) HMJ, Cxonje 2000, o+ J (P-C), Cxonje 2000, o+ JI (T-L), Cxonje 2000, a xaj nac oana nsnese cao een peunnx o roj rnn Pe:nur e.aeo.a ca epa+au:ru+ u .ercu:ru+ ovna+a. 3ano sa yuennxe n 275 nacranna cpecrna Beorpa, 3ano sa nsanane yuennxa Honn Ca, Cnjernocr Capajeno, 1989. 3a a ce connaa ycnemno rpaarnxara na een jasnx, neonxonn ce n rpaarnuxn peunnnn. Taxa, na Cpnre mro ro yuar axeoncxnor jasnx rone npone n npercranyna connaynanero na rnaroncxnre ]opn, ]opnre na saenxnre n pojnnre nenxn, xaxo n noxnncxnre ]opn xaj nenxnre n cn. Hopan roa, sa cexoj rnaron rpea a ce ae necnpmena (nocu) n cnpmena (onece) ]opa n onuno 1. n. ennna n 3. n. noxnna na rnaroncxnre npenna: nocu necn.: noca+, noca; (ne) re noca+, (ne) re noca u+ane+a a noca+, u+ane+a a noca; nocue, nocufa, nocee, nocea, (ne) re nocee,(ne) re nocea u+auene+aue a noca+, u+auene+aue a noca; cv+ nocu., nocu.e cv+ noce., noce.e; (ne) re cv+ noce.,(ne) re noce.e u+a.one+a.o a noca+, u+a.one+a.o a noca; oee nocu., oea nocu.e oee noce., oea noce.e; u+a+ noceno, u+aa noceno, cv+ nocen, ce nocenu. Kaj nennunnre rn. ]opn nrnn ce poor, pojor n nnor na rnaronor: nocu., nocu.e / noce., noce.e; nocen, nocena, noceno, nocenu, nocene, nocena n ymre xaj rnaroncxnor npnnor nocefru rnaroncxara rpyna. 3anonennor naunn e nnrepecen nopan nacranxnre n opasynanero na nernpannre ]opn: nocu, nocee ne nocu, ne noceene+of a nocuu, ne+of(e) a nocue. Bo ]opnre sa oxen naunn o necnpmennre rnaronn ce ynorpeynaar cao/rnanno necnpmenn n-]opn n o cnpmenn rn. cao cnpmenn n-]opn: ou noce., ou noce.e (Mnnona-Iypxona 1994:61-68). Hnunnre saenxn sa npexren n sa nnnpexren npeer rpea a naar npeno n a ce ynarenn na ocnonnara ]opa, no xoja xe ce nanear cnre onnnn: neafa ny/jy/je, n. raa ona, neafa, nefseu, co nea. Kaj poennre npone oxe a ne poor (ea ce ynorpeyna cao sa amxn, a ee sa xencxn n sa cpeen po, a no cpncxnor ea sa amxn n sa cpeen, a ee cao sa xencxn; :eeopuua osnauyna rpyna o nnna no xon ape eno e o amxn non, a no cpncxnor cnre no rpynara ce amxn). Bo peunnxor cexaxo rpea a ce najar n pojnn nenxn na +una n una co xon ce nspasyna onpeenena, onocno npnnnxna pojnocr na nye, mro no cpncxnor ce nocrnrnyna co pasnnunn cpecrna, co snpnn poenn, onocno co cy]nxcor -ar: e+una v:enuuu neropo yuennxa, eceuna .vre ecerax yn. Kaj unenynannre nenxn na +una nopara (ee+unaa) n npaxrnxara (e+unaa) ne ce noxnonynaar n roa rpea a ne ncraxnaro no peunnxor (Mnnona-Iypxona 1994:43-44). H noxnncxnre ]opn na nenxnre rpea a cn najar cnoe ecro no (nnnor) rpaarnuxn peunnx no axeoncxn jasnx naener sa cpncxn ronopnrenn, nejxn n ryxa nocrojar ronen pasnnxn, xaxo na npnep: epaa, ro.a, vca e. x.p., a no cpncxnor n. cp. p.; co pojor ea cexoram n no ax. n no cpn. on nayxan (ea oopu qu.+a na opa yuennxa), a co poenn noronen o ea no ax. ne ]opara na a axo e nenxara enocnoxna (co qu.+a cro ]nnona, a noxnna axo e nonexecnoxna 276 co e.enucro jenenona. Meyroa, no cpncxnor co poennre na, rpn n uernpn on nayxan, a o ner co rennrnn noxnna. Bo peunnxor rpea a ce najar n noxnncxnre ]opn o concrnenn nnna Hepeeuu co onncen npeno na cpncxn 1. nnme nnna xoja najy ncro ne 2. noponna nenonana npea jeno ncraxnyro unany, ncro xaxo n eoeuu, evfroeuu. H no nnnenrapor n no ncrpnynnjara na nacranxnre sa snpna noxnna ce janynaar pasnnxn: afeareauua nyrenn, .ucfe.ucfa nnmhe, eofe noe, .ueare nnnae (Mnnona-Iypxona 1994:32-33). Cnecnn ce exa cnre namn xenn n norpen, nopan pasnn npnunnn, nea nacxopo a ce ocrnapar. 3aroa npenarae sa cryenrnre-]nnonosn, mro ro yuar axeoncxnor xaxo pyr cnonencxn jasnx, a ce nspaorn een cnennjanen nearomxn peunnx co cnennne xapaxrepncrnxn: a) xopnycor rpea a ne seen o yuennxor no axeoncxn jasnx; ) peunnxor rpea a ne n]epennnjanen, no co cnncox na nenrnunn nnn saennuxn soponn; n) ]onercxn (uau nyr, eu an, cou can, xouu xyr, euoe ynor, ocupuua omrpnna), op]onomxn (upeuer ouex, uesepeu- uue nenorpemnn, yjaeu ojaen; euyeane enane, euyeau enau; epaa rpana, uouoxa nonoxaj, yueuuura yuennna, ceeuuuua cnernocr) n nexcnuxn (sapsauocu xypa, xnrna; upeuu pe.as, uaeopeuuocu cnoamnocr) pasnnunn soponn xe nar naneenn co cpncxa napanena, no ne n co xonrexcr; r) co xonrexcr xe ce aar onne nexcen mro ceanrnuxn ce pasnn- xynaar (pau par cao no ony n ajnn, a upeu pauyueu cy ena o na para, ne cecrpe nnn o para n cecrpe, a ena nnxone ene cy euopu pauyueu), noroa cnnonnn (uur-a, us-ue-a xyarn, mnxarn; auryaura / aura 1aua, Heupa ymxoana, ymxapa; uouryea / pasjac- uyea, ojacuyea cncna, snauene na nemro ryaunrn / ojamnanarn cncao, snauene neuera, 2. uouryea / oeauuyea, paseauuyea connmra, upeucraxyea ryaunrn / oronerarn cnone, npecxasn- narn; pu / puoeu/puje/puuuua pa, nnannne), noroa naponnn (uau-uur narnnx, uau-euur nahennx), anronnn (ps-o/pe-y : ae-uo pso : cnopo; nanop : nna1pe nanoy : ynyrpa, uaeopeueu / uaeopeu : euaupeueu cnoamnn : ynyrpamnn, uaeopeuuocu : euaupeuuocu cnoamnocr : ynyrpamnocr; axoeuuua . o (eoeuua) xena xoja na yxa : yonnna; eeojra / oa : oue / ouar/ epeeu, eap enojxa : 277 oax; axeua : xeueu yara : oxenen; axeua : ueaxeua yara : neyara; xeueu : uexeueu oxenen : neoxenen; epaoueu : espaoueu sanocnen : nesanocnen; cara : ue cara / pasu nonn : ne nonn /psn, euese : usuese yhn : nsahn), a ocoeno xoonnn (yra yxna, yrea cnono; sop I 1. peu, nexcea, 2. peu, oehane, oronop, II nj. caop. axeua yara, axene yanane, axe yxnh, para 1. pyxa) n rnaronn co pasnnuna pexnnja (Kora ro uauuxu Hapennop xaa ce npnnnxno Hapennopy); euaee ]pannycxn jasnx nnaa/onnaao je qpanuvcru+ fesuro+; rpancaxnnnre e uau euepuuupauu o nero nonyara nnn noapynauxara na ennsn rpancaxnnje xe nrn erepnnncane nero onvo+ nnn opawno+ ennsa; pxanara uuuepeeuupa upery xynynane n npoanane na pesepnnnre cpecrna pxana nnrepnennme rvoeuno+ u poafo+ pesepnnnx cpecrana; naxnnre ycnonn npexrno ro euepuuupaau nsnosor sa cerxa na ynosor onaxnn ycnonn npexrno erepnnnmy nsnos na pauyn ynosa; ) opo xe ne axo cnre soponn nar cecrenn no ceanrnuxo- epnnanncxn rnesa (ae-u I sapxanarn, oyronnaunrn: Baeu, a+a ne saoopaeu Oyronnaun, ann ne saopann; II aeu ce sapxanarn ce, nrn cnop, saxamnanarn; ae-ene cp.p. / ae-ex .p. sapxanane, oyronnauene; ae-uocu x.p. cnopocr; ae-eu -#ua -#uo -#uu cnop; ae-uo npnn. cnopo; ax 1. yx, cynpyr 2. uonex, ymxapan, auro euax, ymxo; axauo / axuuo yaja; axene 1. yanane 2. yaja; axe / axue 1. yxnh 2. uoneuyax; axec- ueeuocu / aurocu ymxocr, aurouuja ymxoha; axec- ueeu yxenan, onaxan; axecueeuo an. yxenno, onaxno; auru npn. ymxn; 1. no nony: amxn ena ymxa ena; 2. no cnojcrny: amxo ocronncrno ymxo ocrojancrno 3. mro npnnaa ymxapnna: amxn annmra ymxo oeno 4. ca ymxn ocon- naa, n. +aurvanra, ]pas.. +aura Jana ymxapaua; 5. mro ce onocn na cynpyra: ponnna no amxa nnnnja ponna no ymxoj nnnnjn; 6. nap. noes. n. +awoenuua; auru npnn. ymxn, jynauxn: ce ]arn amxn sa paora npnonyo je ymxn na nocao axu (ce) cnp. n necnp. yarn (ce), yanarn (ce): cecrpa n e axena cecrpa n je yara; ce axnna oa a ne cen oa yana ce oa a nnje oa (nocn.); axoe npn. yxen, yxenn; axoeuuua nap. noes. xena xoja na yxa; auryaura ymxoana, ymxapa; ) sa cnonencxnre soponn opo n nno a ce ae no sarpan crapocnonencxara nnn npacnonencxara ]opa, axo nocrojar: (eu an ini; cou can cn; uoueuor / uaueuor (po/na-kt-k) / 278 uaueura (na-k-en-ika) nouerax), a sa crpancxnre nnnnoro norexno n cnre snauena no roj jasnx (aeua amra ryp. bahe, bae nepc. b-ce e. o > nohnax; e, euro (fr. debut) npnn jannn nacryn nexor (onuno yernnxa n cnoprncre), euuuu (fr. debu- tant); epeeu 1. oax, nanh 2. nexena rpu. rpyrvq nexena, caan; ouue rpu. et ,1. onono 2. ononxa' ononxa); e) rpaarnuxnre xapaxrepncrnxn, xaxo mro nnone norope, rpea a nar, cexaxo, nnecenn no onoj cnennjanen peunnx; x) noxpaj aennre soponn rpea a ce osnaun oenor n xonrexcror no xoj ce janynaar: rpuex 1. soon. xpne, 2. nej. a. ocaan n onparan uonex, . napasnr; ruuxuuua x ]op.crnn /nnreparypa xnnxennocr; ruuxuuua x sacr. nnnorexa; suaueu apx. noer. / jynn jynn; seyxea njan. /ncryrxa nsryxnarn; axoeuuua x apx. / axena xena yara xena; s) onoacrnuxara rpaa mro na xoj nno naunn ce pasnnxyna ( Iep- auuja Heauxa, Iepaueu Hean, Iepaura Henna, Ipuuja Ipuxa, Ipruura Ipxnna, Bueua Beu, 1auouuja Janan, 1auoueu Jananan; croujaueu Cxonanan, oxpuraueu Oxpnannn); n) cxparennnnre rpea a nar pasjacnern (CHH Cnyxa sa noom n nn]opannn, BMPO-HMHE Bnarpemno axeoncxa penony- nnonepna oprannsannja eoxparcxa naprnja sa axeoncxo nannonanno enncrno, n1n. n raxa naray nr.). 279 Huuepuuypu 1. Ajyxonnh, 3.: Veo v .ercu:rv ronaro.oeufv. Teopufa aa- auufe pvcusa+a. Beorpa 20004, 364. crp. 2. Ajyxonnh, 3.: Konaro.ouru pe:nur aaauufe pvcusa+a v oca+ c.oeencrux fesura. Beorpa 2004, 770 crp. 3. Anpecun, B. .: Hercu:ecra ce+anura * Cunonu+u:ecrue cpe- cea stra. Hspante rpyt, ro I, 2-nsanne ncnpannennoe n ononnennoe. Bxona ,stxn pyccxo xynirypt' Hsarenicxax ]npa ,Bocrounax nnreparypa' PAH 1995. 4. Anpecun, B. . (pyxono.): Hoet oocnue.tnt c.oeapt cunonu+oe pvccroeo stra. Bopo etvcr. stxn pyccxo xyni- rypt. Mocxna 2000. 5. Aprnponcxn, M.: Ipuus+ue eo +areoncruo fasur. Cxonje 1998. 6. Axuanona, O. C.: C.oeapt o+onu+oe pvccroeo stra. Mocxna 1974. 7. Ennencxa, K.: Ho:een rvpc o +areoncru fasur sa cpanuu. Cxonje, 1995, 202 crp. 8. Eomxon, .: Hpueecra neeauufa pequrcu+a (ne-, a-, uc-, oes-), Ham jesnx XXV/1-2, Beorpa 1981, 63-67. 9. Eomnaxonnh, .: Mareoncru fesur. uanra. Pe:nur. Ipa+aura. Honn Ca, 1986, 182 crp. njanexarcxa xapra. 10. Eomnaxonnh, .: Ocnoenu uoeu uqepenuufa.ne +areoncro- cpcroxpeacre .ercure, 3opnnx Marnne cpncxe sa ]nnonornjy n nnnrnncrnxy XXX/1, Honn Ca 1987, 145-151. Bomnaxonnh, Bosnja- kovic, Zarko, Sa makedonskim u svet. Gramatika. Poslovni makedonski. Kompjuteri. Fraze i izrazi. Putovanja. Beograd 2005, 164 str. 11. Benjanoncxa, K.: vpaseo.ouru uspasu eo +areoncruo fasur co ocep na co+acraa qpaseo.oeufa. 2003, 154 crp. 12. Benxoncxa, C.: Be.euru sa +areoncraa qpaseo.oeufa. Cxonje 2002.181 crp. 280 13. Iop1an-Hpeux, .: Pe:nur epueauuonux enesa rao ocnoea sa vopeno ucuueane .ercu:roe cuce+a c.oeencrux fesura, XXVII nayuna xon]epennnja na XXXIII eynapoen cennap sa axeoncxnor jasnx, nnreparypa n xynrypa, Oxpn 14-15 anrycr 2000 ronna, Cxonje 2001, 19-24. 14. Iop1an-Hpeux, .; Mnpxynoncxa, M.: Ce+anu:ro-epueauuonu eofesu:nu pe:nuuu. Ce+anu:ro-epueauuonu cpcro-+areoncru pe:nur. Oe.e. XXVIII nayuna xon]epennnja na XXXIV eyna- poen cennap sa axeoncxnor jasnx, nnreparypa n xynrypa, Oxpn 13-14 anrycr 2001 ronna, Cxonje 2002, 121-131. 15. Iop1an-Hpeux, .: Jou o rpuepufu+a xo+onu+ufe pueea, Cnanncrnuxn crynn p. 10, Cxonje, 2002, 145-149. 16. Ipnnxa1, H.: Hpu.oure pe:u oc+apane rpos qeno+en anonu- +ufe, Jyxnocnonencxn ]nnonor XLV, Beorpa 1989, 1-26. 17. nun1poncxn, T.; Hnpnnon, T.: vpaseo.ouru pe:nur na +areon- cruo fasur, o+ peu A-J, Cxonje 2003. 18. parnuennh, P.: O paeu+ u+enu:ru+ u pueecru+ anonu+u+a, Jyxnocnonencxn ]nnonor LII, Beorpa 1996, 25-39. 19. Mnnona-Iypxona, A.: Cunarca na +areoncruo canapen fasur. Cxonje 1994. 20. Zgusta, L.: Prirucnik leksikografife. I izdanje. Svjetlost, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Sarajevo, 1991, 335 str. 21. Hnanona, H.; Anexcnu, M.: Cpcro-oveapcru pe:nur. Hercuron +ehvfesu:rux xo+onu+a u o.uce+a. Hsarencrno ,HHK' Bennxo Tpnono, 1999, 287 crp. 22. Cpcro-+areoncru pe:nur u paseoeopnur. (nororonxa na peunnxor: Cnernana Hnanoncxa; nororonxa na peunnxor: Jacna Becrax), Cxonje, 2004, 287 crp. 23. Hnnencxa, K.: 3a nerou raparepucuru na pvcro-+areoncrue +ervfasu:nu xo+onu+u na qono na pveue c.oeencru fasuuu, Ionmen sopnnx xn. 26, Cxonje 2000, 347-362. 24. 3amap-Hac1ena, O.: Tvpcrue e.e+enu eo +areoncruo fasur. Cxonje 2001. 25. 3onanona-Ipyjoncxa, E.: Ba.opusauufaa na ro.oreufa.us+ue eo +areoncraa fasu:na cpeuna. Cxonje 2002. 26. 3onanonnh, C.: Jesuuu oa.rancrux se+a+a (u ene.ecru). Beorpa 1998. 27. 3onanonnh, P.; A1ananxonnh, A.: Cuce+acru pe:nur cpcro- xpeacroea fesura. Marnna cpncxa, Honn Ca 1980. 281 28. Hercuro.oeu pvccroeo stra. Mocxna 1982. 29. Lalevic, M. S.: Sinonimi i srodne reci srpskohrvatskog fe:ika. Beograd 1974. 30. Annon, M. P.: C.oeapt anonu+oe pvccroeo stra, oro.o 2000 anonu+u:ecrux ap. (no peaxnne H. A. Honnxona) Mocxna 1978. 31. Matesic, 3.: Fra:eoloski rfecnik hrvatskoga ili srpskog fe:ika. Zagreb 1982. 32. Mn1ena, .: Pe:nuro na +areoncruo fasur (1961-1966) eo onoc na peue pe:nuuu eo pveue c.oeencru fasuuu, XXX nayuna xon]epennnja na XXXVI eynapoen cennap sa axeoncxn jasnx, nnreparypa n xynrypa, Oxpn, 11/13 anrycr 2003, Cxonje 2004,435- 440. 33. Mpmennh-Paonnh, .: vpaseo.oure e.aeo.cro-u+enu:re cunae- +e v caepe+eno+ cpcroxpeacro+ fesurv. unnonomxn ]axynrer Beorpacxor ynnnepsnrera, Monorpa]nje, xn. LX, Beorpa,1987. 34. Myprocxn, 3.: Mareoncro-ane.ucru pe:nur na uuo+u.(Macedonian- English Dictionarv of Idioms). Cxonje 1993. 35. Myprocxn, 3.: Pe:nur na +areoncruo fasur. Enoo+en pe:nur. Cxonje 2005. 36. Hanocxa, P.: Ipa+au:ra cunonu+ufa eo +areoncruo fasur, XVIII cennap sa axeoncxn jasnx, nnreparypa n xynrypa 1-22. VIII 1985, Cxonje-Oxpn. 37. Hononnh, H.: Hoeoep:re u cpenoep:re osaf+uue v caepe+eno+ cpcroxpeacro+ fesurv. 3opnnx paona C.A.H. XXXVI Bnsan- ronomxn nncrnryr C.A.H., xn. 2, Beorpa 1953, 199-237. 38. Hononnh, H.: Ip:ro-cpcre .uneeucu:re cvufe II. Ip:re osaf- +uue v caepe+eno+ cpcroxpeacro+ fesurv. 3opnnx paona C:A:H. XLIV, Bnsanronomxn nncrnryr, xn. 3 Beorpa 1955,111-115. 39. Hononnh, H.: Ip:ro-cpcre .uneeucu:re cvufe III. Hpoo.e+u xpono.oeufe eusanucrux u noeoep:rux osaf+uua v cpcro+ fesurv. 3opnnx paona C:A:H. XLIV, Bnsanronomxn nncrnryr, xn. 3, Beorpa 1955,117-157. 40. Panh-yronnh, M.: Mehvfesu:ru xo+onu+u u aponu+u v pvcro+ u cpcroxpeacro+ fesurv, Cnanncrnuxn sopnnx, xnnra VI, Iopnn Mnnanonan 1991, 5-149. 41. Pe:nur na +areoncruo fasur co cpcroxpeacru o.rveana (PMJ). Cxonje I (1961), II (1965), III (1966). 42. Pe:nur cpcroxpeacroe rnuweenoe fesura. Marnna cpncxa (PMC). 43. Stefanija, D.; Pretnar, T.: Mali makedonsko-slovenski slovar. Cre]a- nnja, parn, Hpernap, Tone, Ma. +areoncro-c.oeene:ru pe:nur. Ljubljana, 1998. 44. C1eqannja, .: Hacaeaa o +areoncru fasur raro cpancru. cocofou u epcerueu. 3oopnur II. Cxonje 2004, 30-34. 45. C1eqanoncxn, .: Hpoo.e+o na xo+onu+ufaa u o.uce+ufaa eo .ercuroepaqcraa oopaoora, XXV nayuna ncxycnja na XXXI eynapoen cennap sa axeoncxn jasnx, nnreparypa n xynrypa, Cxonje 1999, 65-70. 46. Taxoncxn, A. I.: Ip:ru soopoeu eo +areoncruo napoen eoeop. Hpu.oe ron eu+o.ouruo pe:nur na +areoncruo fasur. Cxonje 1951. 47. Tononnncxa, 3.: Kpuepufu xo+onu+ufe pueea, Hexcnxorpa]nja n nexcnxonornja. 3opnnx paona. Marnna cpncxa, Honn Ca-Beorpa 1984, 191-201. 48. Finka, B.: Rusko-hrvatski diferencifalni rfecnik Stfepana Ivsica, Hexcnxorpa]nja n nexcnxonornja. 3opnnx paona. Marnna cpncxa, Honn Ca-Beorpa 1984, 217-221. 49. Hnnxa, .: Konerc u uoeu .ercu:re xo+onu+u:nocu, Hau fesur XXXJIII1-2, Beoepa 1988, 55-59. 50. Sipka, D.: Osnovi leksikologife i srodnih disciplina. Matica srpska, Novi Sad 1998, 245 str. 51. Skaljic, A.: Turci:mi u srpskohrvatskom fe:iku. Sarajevo 1979. 282 Buuujaua Muooucra, paeu Cueqauuja AEKCHKATA BO EEH HOB HPABOHHC BO PM 1. Hpe ecernna ronnn o een oxpnanen onn ]oroxonnja o 17 crpannnn, osarnanena xaxo Hoeuo paeouc eo Pevo.ura Mareonufa, a no sarpaa cron: (Bo.eapo+areoncru sur). Benam ro nornenan xpajor. unra exa ona e ,3oopeeno na 14-e 3a.uovpecru c.aeucu:ru paseoeopu o 26 o 29 oro+epu 1995 eouna na e+a `Maxeoncxo1o npamane n yronc1unoenponecxa1a uannnnc1nena nonn1nxa' o cpna na Havnroecru B.au+up v.. Ia.u:uua 47 24 96000 Oxpu Pevo.ura Mareonuae.. 09637-299.' Bcymnocr, cranyna sop sa een cnanncrnuxn conp na Hncrnryror sa cnanncrnxa na Ynnnepsnreror no Cansypr (Instytut fr Slavistik der Universitat Salzburg) no ne na cnncannero C.oeencrue fasuuu (Der slawischen Sprachen), opxan o 26 29 oxronpn 1995 ronna, a oprann- snpan o nonnronnnrnncror Oro Kponmrajnep (Otto Kronsteiner), nnaxy nosnar axeono]o. Ho sa roa noonna! Tpyejxn ce a ro nponaja orneuaren roj npnnor, xojmro, xaxo mro rnpn Bnannp Haynxoncxn e npounran ray, na roa ecro n no roa npee, jac ne ro cpernan no cnonarono cnncanne sa cnonencxnre crynn. 3aroa nax no nornanjero ,Maxeoncxoro npamane' (Die Makedonische Frage) no cnncannero Die Slawische Sprachen na 14. Salzburger Slawistengesprach Eingeladen, Band 46, 1995, nocron rexcr o: ,Bnannp Haynxoncxn yn. `Iannunna 47 2/4 96000 Oxpn' ynaren o `MBP na Penynnxa Maxeonnja yn. nue Mnpuen .. 91000 Cxonje H/P na Mnnncrepor sa Bnarpemnn paorn rononn . upuxoncxn' xaxo ,HPEMET: Orxaxynane o Maxeoncxo pxanjancrno' npeneeno, na ncra crpannna n na repancxn jasnx. Bo copxnnara na onoj cnyxen oxyenr, unnmro noueronn yxnan- no rn npenecyna co npanonncnnor pe na Bnannp Haynxoncxn, nea a nanneryna, ryxy cao yxaxyna xaxon xpnrepny na nnnrnncrnuxoro cnncanne na cnanncrnxara no Cansypr noena o nonnrnuxnor nnnrnncr nonnronnnrnncror Oro Kponmrajnep! Hnaxy, Bnannp Haynxoncxn ona cnoe orxaxynane n ro nparnn n na: 284 , O]nnepor sa uoneuxn npana no PM. (?) /npamannnxon e oj/ Anxernara xoncnja sa uoneuxn npana npn copannero na PM Kanner na npercearenor na PM rocnonn Knpo Innropon Aacaa na Bonrapnja Aacaa na CA Aacaa na Pycxara ueepannja Aacaa na Iepannja' Ha onoj naunn noxaxyna exa copxnnara na ona orxaxynane n e nosnara n na oamnn n na ryn nonnrnuapn n oxe cexoj a ro npounra. Axo caxa! A jac xe ce sapxa na npounrannor, a neojanennor HOB HPABOHHC BO PEHVBHHKA MAKEOHHJA (Bonrapoaxeoncxnor snx/ nnn cxpareno: nep+. Bcymnocr, paxonncor na cnonarnon nep+, n ro npaun Bnannp Haynxoncxn. 3a onoj npanonnc cpernynae ojacnynane no unen 4. o orxasor na B. Haynxoncxn ojanen na axeoncxn n na repancxn jasnx no Die Slawische Sprachen 1 . Tay ce naneyna exa roj na 1. jynn 1995 ronna nn noxaner na Cnanncrnuxnor nncrnryr no Cansypr a yuecrnyna no ncxycnja sa axeoncxoro npamane n jyroncrounara enponcxa annnncxa nonnrnxa. 3a roa ja npnjannn reara ,Honara oprorpa]nja no Maxeonnja Bonra- poaxeoncxn snx'. Ho c nsrnea, roj e cao npercrannnx na saennuxn pe]epar nacranar ,...no npeero (Jynn 1993 Anpnn 1994 ronna), Jac co noom na ocranarnre namn unenonn Manen Pncro, Manena Banenrnna n Anpaoncxn Xapxo, pemnne n nanpannne een excnepnenranen jasnx, xoj ro napexone Bonrapo-Maxeoncxn jasnx. Excnepnenrannnor jasnx rpeame a npercranyna pe]opnpane na raxanapeuennor Maxeoncxn jasnx (n.s. xoj opo, onexae, ro nnaee B. Haynxoncxn), a noeno erana xon cosanane na non xnnxenen Bonrapcxn jasnx xoj rn oennyna Hcrou- nnre n 3anannre Bonrapcxn ronopn... (n.s. xojmro e nejacen n ne ro snaar ypn n neronnre cosanaun)'. 3a onoj excnepnenranen jasnx cosaen o nexonxynna ne rn npamane nnry Maxeonnnre, nnry nax Byrapnre. Kora jasnx n cosan een uonex, roram Iocno Bor ne xe ja cosaeme Bannnon- cxara xyna n ne xe rn nsemame jasnnnre n enxn xe nsncneme een jasnx sa cnre nye. 2. Teara npnjanena sa conpor no Cansypr Hoeaa opoepaqufa eo Mareonufa -Bo.eapo+areoncru fasur ne e enaxna co amnnonncor mro n ro npaun B. Haynxoncxn n raa rnacn: HOB HPABOHHC BO PEHVB- HHKA MAKEOHHJA (Bo.eapo+areoncru sur). 1 Ho nero Die Makedonische Frage na 14. Salzburger Slawistengesprach Eingeladen, Band 46,1995. 285 Ymre o nacnonor na noueroxor o nep+ saenexanae ena nejac- nocr copxana no nenynanero Bo.eapo+areoncru sur, a noonna ymre no npnnre peonn ce ojacnyna exa roj ,rpenr a npercranynar pac- ]opnpane na raxanapeuennor Maxeoncxn xnnxonen snx, xaxo erana sa cosanane na non xnnxonen Bonrapcxn snx xo rn oennnnr Hcrounnre n 3anannre Bonrapcxn ronopn.' A no cnenara peuennna unrae: ,Hror sa cosanane na ro xnnxonen Bonrapcxn snx nonr npes cnenane na ceramnnor xnnxonen Bonrapcxn snx n Bonrapo- axeoncxnor snx.' Kaxna cenocr n snaene!? Aje, a peue, axo ce orxaxyna uonexon o axeoncxo pxanjancrno n ce orxaxyna n o axeoncxnor jasnx (a xora nnmyna sa raxanapeuennor axeoncxn jasnx, nepojarno o nounr, npnan- cxara ]opa ja nnmyna co roneo M Maxeoncxn snx, no n Bonrapcxn snx, sannmano co roneo B. oap nenpanonncen npanonnc! Hnrepecen e ]axror exa ne ro ypnna cao aranape:enuo Mareoncru rnuwoeen sur ryxy n nncoxo nsrpaennor rnuwoeen Bo.eapcru sur. Caxajxn a n ce onopn na Byrapnre nyejxn ro axeoncxnor jasnx no een saennuxn non jasnx, xojmro rpea a ce nnxa Bo.eapo+areoncru sur, npenara a ce a]npnpa ,3anano Bonrapcxnre ronopn, npn mro sa ocnona ro sea Oxpncxoro napeue.' Axo o oxpncxoro napeuje ce orxaxane oxpnann no nero na axeoncxnor nnreparypen jasnx, xojmro ja xnnee mecrara enennja n co roa oxpncxnor ronop ne sarynn ne sna xonxy nory, a ce see neronara ocnona sa nonnor Bonrapoaxeoncxn snx oxe a ne c]areno, aa xaxo nn xe ce orxaxar Byrapnre o cnojor nncoxopasnnen n yan jasnx sa naxna axeonoyrapcxa nanasjannja?! Ha ona oronapa Bnannp Haynxoncxn no cnojor orxas o axeoncxoro pxanjancrno n na oxony 17 crpannnn, nonropno roj, co cnonre copaor- nnnn, no Hoe paeouc eo pevo.ura Mareonufa (Bo.eapo+areoncro suri). Bo orxasor o axeoncrnoro no 4. un. orxpnna nncoro na nonnor jasnx: ,Asyxara na roj jasnx na 26 yxnn, a co rne 26 yxnn ce oenexyna 32 rnaca (n.s. nounrynane na crpyxrypannsor: snax-rnac, 26-32). Co roj jasnx ea on]arenn sananoonrapcxnre ronopn, oexa nax sa ocnona ro seone Oxpncxnor njanexr...' (n.s. nonn Hpnnuennn n axeono- yrapcxo-oxpncxn xonrnoepar, axeono-yrapcxn nnnrnncrnuxn yann- sa!). Ha naxon jasnx ncnparnne n ne crynn o MAHY, BAH, Maxeoncxn nayuen nncrnryr, cnrypno no Co]nja, ne no Cxonje. Mncna exa n ennre n pyrnre, no Maxeonnja n no Co]nja, nory ce ,sapaynane' nejxn jasnxor na xoj e sannman onoj npanonnc ne e nn oxpncxn ronop, nnry yrapcxn xnnxenen jasnx. Bo ocnona roa e axeoncxara nnreparypna nexcnxa (faevea, soopoeu, I.acoeu, o+ernvea:), saunnera co oxpnnsn o rnnor na repynnyor: pacqop+upane, c.eeane, cosaeane nnn rnaronn no 3. nnne npesenr cnnrynap mro cnpmyna na : peou, ooeuneu, 286 aqup+upa, e.e, uue nnn oxpnnsnpann xnnxennn axeonnsnn: pecaevea u pecaevee (oxpncxn n nno: pecaefa, pec- aefe oopasvee,osna:ee~ cpnsor: osa+u nnn xapaxrepncrnunnre yrapcxn soponn: cuo, :ac (e.), v:acue. 3. a ce nparne na nep+ sa cosanane Bo.eapo+areoncru sur. Toj na 17 crpannnn n e noenen na neosnauen eoeo (o ecr /10/) pea n ne nornanja: ,I Hpanonnc' n ,II Bonrapoaxeoncxnor n raxanapeuennor Maxeoncxn xnnxonen snx'. Bo noneor ce sopyna sa ,pac]opnpane na raxanapeuennor Maxeoncxn xnnxonen snx... erana sa cosanane na non xnnxonen Bonrapcxn snx ...'. H ne cranyna jacno xaxo xe ce nnxa nonnor jasnx: Bonrapoaxeoncxn nnn Bonrapcxn snx. Toa snaun ce ypnnaar nara xnnxennn jasnnn: n axeoncxnor n yrapcxnor, sa a ce cosae rper!? A roa e a]npannja na oxpncxoro napeuje. Bnase n na Byrapnre, xe yuar oxpncxn! Bo I-TO nornanje: ,Hpanonnc' ce sea asyxara (rouxa 1.) co 26 yxnn co ncrn nnna, ocnen na n , xonmro es ncxnyuox rn nnxa: u rparo n ep eo.e+. Ho rouxa 2. co 26 yxnn osnauyna 32 snyxa (rnaca) n roa (naneynae cao an poj npnepn), co a aquon, aro, co oaoa, oo.ra, co n epne, eepa, co r -eo.e+, epee, co eo, ere, co x wena, weea, s: saoaea, senuua, n: use.e, u+e, : sur, vnar, x: rpa., rvr.a, n: .v.a, .a+a, : +ea, +o.ue, n: nv.a, neeeca, o: oxo, oepa, n: ee., .e+e, p: pexa, puoa, c: cvua, caoa, r: aqa, on, y: v+, vcae, ]: qvpna, qup+a, x: xpa+, xoe., n: uap, ue., u: :oeer, :opoa, m: u.e+, ua., oanajxn rn : pu, pea, xaxo n pyrnre 6 oaenn rnaconn: r (ecro x): repra, rv+vp, e (ecro ): eao., evope, u (ecro ) .voo+opa, .voue., n (ecro n): Hvopr, Heeou, s (ecro s): seeeap, suepu, n x (ecro u): weo, n weara. Kaxo caornacxn (rouxa 3.) no Bo.eapcro-+areoncruo sur (cera cnoxenxana e nannmana oenena, a ne xaxo nopano: Bonrapoaxeoncxn!) rn crana: a, e, u, o, v, . Kaj caornacxnre e oaen ymre een rnac nn, nonyrnac, xojmro no nory jasnnn e uecro noxannsnpan no nexon oenrn no pasnojor na jasnnnre n ce cnyma xaxo e, xaxo a, xaxo : cepri (no pycxnor), sarna, naparstek (no noncxnor), cpna (no yrapcxnor) n es osnaxa sa nocroene na snaxon no cpncxnor, axeoncxnor: cpna, cpr, nanpcrox. 3a ce nnmynane n ce ce cornacnne exa rpea a na ]ynxnnja no axeoncxnor jasnx xaxo een nn uoxep o xaprnre, xojmro oxe a saenn nonynsronop na nexoj noxan, xaxo na e, raxa na a. Co npn]axanero n noneynanero na no axeoncxnor conpeen jasnx, roj ne oxe a crane yrapcxn, nnry xe nsryn nory o cnojara 287 snyunocr. Tyxy nanpornn, xe onee ymre een noxan n co roa nnosnyu- nocra na namnor jasnx xe ce sronen. Toa ne snaun npnnnxynane na axeoncxnor xon yrapcxnor jasnx, nejxn ro naar n Pycnre, n Yxpann- nnre, n Benopycnre, a nocroen onro no crapnre axeoncxn rexcronn o najcrapo npee, ypn n no nnarnor nex, n xaj Cpnre. Ho o oenror xora Byxonnre npnnpsannnn ne ce ane no nannuen crpan o eoe.uo ep. A n nne ce ce ncnnamnne! Axo no onoj ,npanonnc' e nocranen no npcxa co p (noxannoro p), n oane crornnn cnryannn xora es roj rnac ne oxar a ce nsronopar pojnn rypnnsn o ronor: cr.e, ccra, cr.+a, asap.r, ua.r, Ha ftno, cp+eu. Hne ne oxee ypn nn namara xnpnnnna a ja nsronopne es . o, e, e, , n, , p, c, , samro nnaxy xe araae co nsronop xaxo no nnjanax: a, ea, a, na, a, pa... nnn xe reepeue: ee, e, pe, e, nnn enenryanno xe euxae: eu sa +, xa sa r Ho rouxa 4. (nenorpeno sa naxon npanonnc) ce naneenn eno- rnacnnre (, n, r, ...) n nornacnnre cornacxn (n, u, s...), sa a ce oje o r. 5, xae ce naneenn snyxonnre saxonn (enaxna perpecnnna xonconanrcxa acnnnannja xaxo no conpeennor axeoncxn nnreparypen jasnx): poo poceo, wewor weuro, cea ceaoa, ee.ur Be.ueen. ynojynane na cornacxn no onnp: ovra, our nnn co nnnno cnenane: paconu, pauupu. Ho r. 6. ce naneynaar npnepn co nernarn a n . uoeunusa+, qauusa+, Teap, A.ercanp. Hornanjero II e osarnaneno xaxo Bo.eapo+areoncru sur u ara- nape:enuo Mareoncru rnuwoeen sur is. na 2 rouxn. Bo rouxa 1. sopyna sa rnaconnre i . H no rouxa 2. (pyrn rouxn nea o 8.-12. crpannna, ryxy cao norrouxn cnope asyuno poene n roa cao: a, o, n) ce sopyna sa (n xparxo) o Bo.eapo+areoncruuo sur, xojmro ro saenyna j o aranape:enuo Mareoncru rnuwoeen sur. Bo norrouxa a/ jacno e nspasena npnunnara somro ce unnn raxa, a roa e cao ,nonnaxno oenexenene na een cmr rnac. H e Knnenrona yxna, a/ e yxna o Kapaxnnara'. Jann npanonncnn, ne snaar exa Byx ro nosajnn j o narnncxnre asyxn, ne o narnnnnara, nejxn no xnacnunnor narnncxn jasnx roj rnac n ne nocron n cao co i ce osnauynaar na rnaca: i n j! Onoj rnac e cranen o nnaeruncxn npnunnn, a uyno, cxopo nacexae, cnope npnnnnnnre na enemnnor axeoncxn npanonnc: Mareonua, ve, Croe, oowu, :a nnn npn saena x n : rvra, Iao.. Bo norrouxa / rnacor nexe cranyna ]onea (ep rone) panpocrpa- nera nns cnre Maxeonnn: n Bapapcxa, n Benoopcxa, n Hnpnncxa, a ne snaee somro ja npecxoxa n saopana anancxa Maxeonnja, xoja no name, co axeoncxo nacenenne e nopojna o nnpnncxara. Bo npanonncor e pe- ueno exa caornacnoro 'p e nosajeno o cpncxoxpnarcxnor jasnx n ce ce- ra sa ry eneenr. 3aroa saxnyuynaar exa cnre caornacnn p osnauenn no ax. nnr. jasnx co nncoxa sannpxa rpea a ce saenar co cocranor p: pw, 288 pcraeuua, pu, uspu. Tyxa na nexaxno onpanynane, nornpeno co ]axror exa npanonncnnre xoncnn no 1944, 1945 ronna noene nrxa sa n npornn noneynanero na no axeoncxoro nnco. Toj snax ce noneyna nacexae xaj noxannoro p: peo, rpe, Hp.u:ee nnn no xapaxrepncrnunnre oxpncxn ]opn npn saena na noconxara on: +w, pra, o, so, xaxo nropnuen noxan: up, Hep, oarp. H nonropno nono asyuno onpeenynane no npcxa co npecerynane co exnre K H I (r u r) n nnnnara saena co r n e. Taxa co r ce nnmyna: .era, rv+vp, Eeuranun, no ne n npe e n u. repra, reoa, ruopu, Larup. Horoa ce aenn npnepn xora ecro x ce nnmyna: ceaa, ceau, u nou noua nnn u: .eu:a, ceeu:a. Ha crp. 13. r cranyna ,cornacen nornacen snyx' r: eao., eon, evope, no npe e n u ce nnmyna onuno r: eeeper, ra.veep, caeu. 3a onoj snax naar n nopyra saena: x: eewa, +ewa, powa (paa)... Axo peanno ce nornenar n r, rne ce ncro raxa pasnnenn snann na nenara axeoncxa ernnuxa repnropnja, oxaxann exa nocrojar n na jyr no Conyncxo, xaxo n na cenep no Kyanoncxo, no nenrapor na Maxeonnja n ypn na ncrox. He nanpasno Barpocnan Onax no cnonre crynn sa axeoncxnre ronopn rn oenexa nocenocrnre na exnre axeoncxn r n e. Honropno nexaxna nejacna yxnena osnaxa sa saena na + n n co . n n. Onne na snaxa ce seenn o ,Kapaxnnara' (ne sna somro ronxy ronea uecr xon Kapaunx a ce nnmyna neronara asyxa co roneo K!). Toa ce nanncrnna nexon xonrponepsnn snann sa an poj soponn, sa + rpnecernna n sa n ecernna, xojmro oxene, xaxo n x n a ce oene- xynaar co napeenn snann. Ene xaxo ce npenara a ce enexn n no nep+. pvo.a, u.a:, Bu.ana, eo.a, po.a, H.o, Ko.o, oaa.on, .vooe, .vooenur, eu.vura, ou.ou., e., co.. Horoa ce naneyna oexnaroro n npe e n u. .eo, .eo, .uue, oe.u. A sa n ce npenara n. una, ceuna, Heeou, n roa xaxo sa ,nornacen snyx no Bonrapoaxeoncxnor snx' xojmro e nory peox (npannnna xoncrarannja, s.n.). Horoa ce naneenn npnnnnnn xapaxre- pncrnunn sa oxpncxnor ronop npn oana, Banap, vna nnn co anrnnnnnpano n~: oepene, aene, ron. Hpanonncnnre na nep+ npenaraar saena ,s npes 3 n npes X': seeeap, suepu, waeop, wa+. Bo cnojara nonnrnuxo nnnrnncrnuxa sacnenenocr npanonnsunnre ro nanaaar o ,Kapauuaa`, a ne snaar exa xyrpnor Byx ro nosajnn roj snax no cpncxara asyxa o poancxara xnpnnnna, xoja no Poannja nna no ynorpea o 1918 ronna n ro nanaaar enncrnennor nncrnncxn axeoncxn najcrap snax o npeero na cnern Knpnn n Meron, o npeero na Knnenr Oxpncxn n cnre axeoncxn rexcronn nns nory nexonn n ro npenaraar s Kae nn n e nounrra xon nnaroro na nnnnnre an n eonnn. 289 4. A o pyra crpana remxo n na namnre nexcnxorpa]n, na namnre peunnxornopnn n na nenara axeoncxa nexcnxorpa]nja n npanonncnn, xonmro xe opaar c a npoenar, axo rpea, ne aj Boxe, a rn ynorpear onne nenpanonncno npanonncnn npannna. Eno npee, no een rexcr emanero na yrapcxa nayxa sa jasnxor no axeoncxara jasnuna crnapnocr ja napexon o.uo.uneeucura. ann naxnoro npanonncanne ne n oxene a ro nenynae xaxo o.uu:ra opoepaqufa? 5. onnmano (p.s.): Hennon arepnjan na nep+ e nncnnpnpan o yxonnnor crpnxo na anrnaxeoncrnoro: ancrpncxnor xnasncnanncr o Cansypr Oro Kponmrajnep, unnmro nornen ce cnnunn na onne o Haynxoncxn, cao nannmann, na ,axaecxo' nnno, ce nonep]nno ,nayunn', excnnosnnno neronepanrnn n nonnrnuxo necacnn. COPHHA HPOLLMH HPH HPLBLYBAHLTO HA MAKLOHCKH O PY!HTL COBLHCKH H HLCOBLHCKH 1A3HHH H OLPATHO Mapzapua Bcncocta HPLBOHH LKBHBALHTH HA HLKOH KOHCTPYKHHH CO HLHHHH !A!OCKH dOPMH O dPAHHYCKH 1A3HK HA MAKLOHCKH ................................................................................................................ 7 Iuacna Xaopauct MAKLOHCKH H !LPMAHCKH BO OPH!HHA H BO HPLBO. HLKOKY L!3LMHAPHH CYHAH OKOY !PAMATHHKHTL OLLL21A ....................................................................... 13 L+unuja Lojtoocta HPHABCKHOT ATPHLYT BO HHBYBAHHTL MAKLOHCKH TLKCTOBH H BO HHBHHTL !LPMAHCKH HPLBOH......................................... 25 Cunoaua Cu+octa OKA3HOHAH3MHTL H HHBHHOT OTCHK BO OPH!HHAHTL H HPLBOHTL O MAKLOHCKO-!LPMAHCKATA HPOBLHHLHHH1A ....... 35 Jv+u Harau+a KAKO JA HPEHECYBAME YBATA HA HAPOOT? ....................................... 49 Huufa Apusanroecra HPOBHEMH HPH HPEBEYBABETO O MAKEOHCKH HA CHOBEHEuKH JA3HK .................................................. 57 ae+ap opoecra 3A HPEBOHTE O MAKEOHCKH HA uEBKH ............................................. 69 Haa.ufa Boponuroea, Eraepuna Hvneeoea HPEBEYBABETO HA COHCTBEHHTE HMHBA BO YMETHHuKHOT TEKCT ................................................................. 75 E.ena Ceanenro HHuHHTE HMHBA BO OPHIHHAHOT H BO HPEBOOT .............................. 89 292 O.ea Hanruna HEKOH HPAKTHuHH ACHEKTH O HPEBOOT HA MAKEOHCKATA HOE3HJA HA PYCKH JA3HK ........................................ 95 Mu.ena Huurpu.oea HPOBHEMH HA HPEBOOT MEIY uEBKHOT H MAKEOHCKHOT JA3HK ................................................................................. 103 Azu+ Honocta HPOLLMH HA HPLBOOT ML!Y ALAHCKHOT H MAKLOHCKHOT 1A3HK.......................................................... 109 Iauta Ipncoa HOATHBOCTA HA LHXHLPOBHOT KHH2LBLH HCKYPC 3A HPLBOHA PLAH3AHH1A HA MAKLOHCKH 1A3HK .......................... 117 Louc Bcnuntooctu HPLBLYBAHLTO HA HOCOBHHHTL H HO!OBOPKHTL O CTPAHCKH HA MAKLOHCKH 1A3HK ............................................................ 125 Cu+ou Caaooo HPLHLCYBAHL HA TY!HTL HMHHA HPH HPLBO HA MAKLOHCKH 1A3HK................................................................ 137 1A3HHHHTL PLHHHHH HA MAKLOHCKHOT 1A3HK Tpajto Ca+aoctu KOH 40-!OHBHHHATA O H3L!YBAHLTO HA TPHTOMHHOT PLHHHK HA MAKLOHCKHOT 1A3HK............................ 145 3oac Mypzooctu OCHOBHH HPHHHHHH HPH LdHHHPAHL BO LHO1A3HHHH PLHHHHH .................................................................................... 153 Huna u+upoea-L+ueep, Po.an L+ueep H3PABOTKA HA BOJA3HuHH PEuHHHH ....................................................... 163 Cauucnaoa Caua Toqocta 3A BPCKATA ML!Y 3HAHLHATA HA !A!OOT H CLMAHTHHKATA KAPAKTLPH3AHH1A HA OL1LKTOT HA L1CTBOTO ..................................... 171 Cnaoua Bcncoa MAKLOHCKATA LKCHKO!PAdH1A HPL HOBHTL HPLH3BHHH ..................................................................................... 183 3ocuta Iu6apooa HPHHHHHH HA HALOCOBLHHCTHHKA LKCHKO!PAdH1A H PLHHHKOT HA HPKOBHOCOBLHCKHOT 1A3HK O MAKLOHCKA PLAKHH1A ................................................................................. 189 293 dunjaua Matapujocta LKCHHKHOT CHCTLM HA HPKOBHOCOBLHCKHOT 1A3HK BO PLHHHKOT HA HPKOBHOCOBLHCKHOT 1A3HK O MAKLOHCKA PLAKHH1A.................................................................. 195 A.ercanpa Ivproea HEKCHKOIPAuCKA OBPABOTKA HA CBP3YBAuKHTE CPECTBA BO MAKEOHCKHTE HPKOBHOCHOBEHCKH PAKOHHCH........................ 203 Ba.epuf Coqponueecru H YBTE MAHKY 3A EHEBETO HA 3BOPOT HA KPAJOT O PEOT .......................................................................................... 213 Bnozu+jc Hjauta LKCHKATA O OLACTA HA HPHPOATA H CLCKATA KYTYPA COP2AHA BO MAKLOHCKO-HOCKHOT H HOCKO-MAKLOHCKHOT PLHHHK.................................................................. 233 3ofa Lanoea 3A HHHIBHCTHuKATA H EKCTPAHHHIBHCTHuKATA HHuOPMAHHJA BO MAKEOHCKO-PYCKHOT PEuHHK ............................ 243 Lilianna Miodonska W KRJGU UWAG DOTYCZACYCH ,MALEGO POLSKO MACEDONSKIEGO SLOWNIKA ................................. 249 Mapuja Kopo6ap-Lcnncoa LLH HOHHAKOB PLHHHK HA HHHH HMHHA.............................................. 255 Cu+ona Ipveecra-Maocra 3A H3PABOTKATA HA PEuHHK HA CHHOHHMH BO MAKEOHCKHOT JA3HK ............................................................................. 261 apro Bounaroeur KAKBH PEuHHHH HH CE HOTPEBHH 3A H3YuYBABE HA MAKEOHCKHOT JA3HK BO CPBHJA? ..................................................... 271 Hu.ufana Muooncra, paeu Ceqanufa HEKCHKATA BO EEH HOB HPABOHHC BO PM .................................................. 283 XXXIII HAYHHA KOHmEPEHUH1A na XXXIX uerynapoen ceunnap sa uaxeoncxn jasnx, nn1epa1ypa n xyn1ypa Inaocu u oozooopcu ypcouut. Eunnnja Hpnenxoncxa Koopouuaopu. Ka1epnna Benjanoncxa Kpnc1nna Hnxononcxa 1aaunua pcoatuja. Cnunu Ca:(nn Kopctypa. Cnunu Ca:(nn Ko+jycpcta o6pa6ota. Bna(nunp Tn(npnn Hpcoua topua. He1nopoenaniene na xanac1npo1 Cenne. XVI nex 3aoua topua. Hnnnn|a M o( Pa(oxnponno1 nca1np. XIII nex Hcnau. ,Lnpn Ipaqnka~ Cxon|e Tupa. 200 CIP Ka1aoin:ann|a no nynxann|a Hannonana n ynnnep:n1e1cxa nno1exa ,Cn. Knxen1 Oxpn(cxn. Cxon|e 821.163.3.09 : 811`255 (062) 821 : 811.163.3`255 (062) 811.163.3`255 : 821 (062) 811`255 : 821.163.3 (062) ML!YHAPOLH cexnnap :a xaxe(oncxn |a:nx. n1epa1ypa n xy1ypa (39 ; 2006 ; Oxpn() XXXIII naynna xonqepennn|a na XXXIX xeynapo(en cexnnap :a xaxe(oncxn |a:nx. n1epa1ypa n xy1ypa (Oxpn(. 28.VIII-29.VIII 2006 i.). nninnc1nxa / |ianen n o(ionopen ype(nnx Lxnn|a Hpnenxoncxa|. - Cxon|e : Ynnnep:n1e1 ,Cn. Knpn n Me1o(n|. Meynapo(en cexnnap :a xaxe(oncxn |a:nx. n1epa1ypa n xy1ypa. 2007. - 296 c1p. : nyc1p. ; 24 cm qycno1n xon 1exc1o1 ISBN 978-9989-43-246-0 1. Hpnenxoncxa. Lxnn|a a) Maxe(oncxa xnnennoc1 - Hpeno(n - Conpn ) Cne1cxa xnnennoc1 - Hpeno(n na xaxe(oncxn |a:nx - Conpn COBISS.MK-ID 69806602