1

~~ eer: ~~

nefjoeme mebmke=le evLeceeuee

40
eerpeerJeveeLeowJe%eeCeerle:

YeeJeekeeMe:
`YeeJeyeesefOeveer' efnvoerJeeKeeHesle:
JeeKeekeej:
eer Heb. Heg<HeueeuePee peewefle<eeeee&:
(ns[HeefC[le-meesvee Jeeuee neF& mketue, ceWnceoeyeeo, Kes[e)

eewKecyee mebmke=le meerjerpe DeeefHeme

JeejeCemeer
1998

efJe<ee-meteer
efJe<eee:
cegKe He=
efJe<eeeveg$eceefCekee
1. meb%eeOeee:
cebieueeejCeced
efJe<eeeJesMe:
2. YeeJeHeuekeLeveeOeee:
mete&YeeJeHeueced
evYeeJeHeueced
kegpeYeeJeHeueced
yegOeYeeJeHeueced
iegYeeJeHeueced
Meg$eYeeJeHeueced
MeefveYeeJeHeueced
jengYeeJeHeueced
keslegYeeJeHeueced
3. levJeeefoYeeJeefJeeejeOeee:
YeeJeefJeeejefJe<eee:
eoMeYeeJekeejkee:
4. jJeeefoYeeJeHeoeLe&keLeveeOeee:
eoMeYeeJekeejkeefJeeej:
jJeeefoeneCeeb HeoeLe&keLeveced

He=ebkee: efJe<eee:
1
5. levJeeefoeoMeYeeJeefJeeejeOeee:
2
levegYeeJeHeueced
OeveYeeJeHeueced
4
menpeYeeJeHeueced
5
elegLe&YeeJeHeueced
HeeceYeeJeHeueced

He=ebkee:

11
15
19
23
27
31
35
40
44

DeHeg$ekejeesie:
yengHeg$ekejeesie:
ve=HeesHeceHeg$eeesie:
ce=leJelmeeeesie:
Heg$eueeYeesHeeeekeej:
<eYeeJeHeueefJeeej:
meHleceYeeJeHeueefJeeej:
DeceYeeJeHeueefJeeej:
veJeceYeeJeHeueefJeeej:
oMeceYeeJeHeueefJeeej:

60
60
63
62
63
67
69
74
75
79

49
49

ueeYeeueeYeHeueefJeeej:
JeeYeeJeHeueefJeeej:
6. eesieeOeee:

84
87

51
53

efJeefJeOeeesieHeueefJeeej:
veHegbmekekejeesie:

88
92

54
56
57
57
59

efJe<eee:
7. m$eerpeelekeeOeee:
meewYeeieeesie:
kegueeeesie:
JewOeJeeesie:
efJeefJeOeMegYeeMegYeeesiee:
m$eermeecegefkeue#eCeeefve
8. oMeeHeuekeLeveeOeee:
enoMeeefveHeCeced
Devleo&Meeeeveeveced
mHegeegefJe&eejekeej:

He=ebkee: efJe<eee:
JeesMeoMeeHeueced
93
meHlecesMeoMeeHeueced
94
DemleieleoMeeHeueced
94
veereieleenoMeeHeueced
95
ueivesMeoMeeHeueced
101 efleereeefoeoMesMeoMeeHeueced
efJeMes<eefJeeej:
104
106
107

9. oMeeHeueeOeee:
metee&efoveJeenoMeeHeueced

131

GeieleenoMeeHeueced
mJeie=nieleenoMeeHeueced
efce$e#es$eieleenoMeeHeueced
Me$eg#es$eieleenoMeeHeueced
<esMeoMeeHeueced
DecesMeoMeeHeueced

134
134
134
135
135
135

10. Devleo&MeeHeueeOeee:
Devleo&MeeHeuekeLeveced
11. elevleo&MeeHeuekeLeveeOeee:
elevleo&MeeHeuekeLeveced
12. ogeneCeeb
oeveHeeefokeLeveeOeee:
metee&efoeneCeeb oeveJeeefCe
metee&efoeneCeeb oef#eCeeJeeefCe
metee&efoeneCeeb peHemebKee
og<enMeevleLee&efve Deew<eOeeefve
evLekeejHeefjee:

He=ebkee:
135
136
136
136
137
137
139

140

151

143
145
145
146
146

~~ eer ieCesMeee vece: ~~

YeeJeekeeMe:
YeeJeyeesefOeveerefnvoerJeeKeesHesle:
DeLe me_%eeOeee:
Jevos efmevotjHetjeYeb HeeJe&leervevoveb meoe ~
elegYeg&peb ke=HeeefmevOegb ieCesMeb Jejob cegoe ~~ 1 ~~
efmevotj meMe keeefvle Jeeues, elegYe&pe, oee kes meeiej, DeYeer Jej osves
Jeeues, HeeJe&leerHeg$e eer ieCesMe peer kees ceQ (peerJeveeLe) emeVeleeHetJe&ke vecemkeej kejlee
ntB ~~ 1 ~~
veJeervepeueoefJe: eJejieesHeieesHeerJe=le:
eeC[efjHegceo&ke: mekeueYegefecegefeeo: ~
JekeemegjefJeoejkeefm$eefJeOeleeHemebIeejke:
me SJe ie[OJepees peeefle YeekeuHegce: ~~ 2 ~~
veJeerve cesIe kes meceeve efJe Jeeues, es ieesHe-ieesefHeeeW mes egle, yeueJeeved
Me$egDeeW (je#emeeW) kes ceo&ke, mekeue Yeesie Deewj cees#e kes oeeke, Jekeemegjmebnejke,
leeHe$eeveeMeke leLee YeekeuHegce eerke=<Ce keer pee nes ~~ 2 ~~
eHeguuekeceueevevee mekeueJesoefJeeeOejer
keJeervjmeveeeiee HejceMegYeHeeemevee ~
mecemlemegjJeefvolee efJeceuekegvocegeeJeueer
kejervMeefMemeefVeYee peeefle meejoe Meejoe ~~ 3 ~~
efJekeefmele keceue kes meMe cegKeJeeueer, mecHetCe& Jeso-efJeee kees OeejCe
kejves Jeeueer, es keefJeeeW keer efpee Hej efveJeeme kejves Jeeueer, MJesle keceueemeve
Jeeueer, mekeue osJeieCe mes Jevoveeree, mJe kegvo, ceesleer SsjeJele SJeb evcee kes
meceeve MegYekeeefvle Jeeueer leLee leJe%eeve kees osves Jeeueer eer Meejoe keer pee
nes~~3~~

emeesoes peielHeeb efJekemelesJe meJe&le: ~

meleleb lecenb Jevos egceefCeb ef$epeievceefCeced ~~ 4 ~~
efpemekes Goe nesves mes mebmeejHeer keceue efJekeefmele neslee nw Gve leerveeW
ueeskeeW kes ceefCemJeHe eerYeieJeeved mete& kees ceQ efvejblej vecemkeej kejlee ntB ~~ 4 ~~
Hegje ieie&JeemeeJeveefceefnjeewce&efveJejw:
Heueb levJeeoerveeb eJejceJejb e enke=leced ~
jnmeb eled eese leefon ieCekeevevopevekeced
eJe#es eJeeb Keueg efMeKeefjCeerefYe: Hejcenced ~~ 5 ~~
HetJe& keeue ceW ieie&, Jeeme, eJeve Deewj efceefnj Deeefo es cenef<e&eesb ves leveg
Deeefo eoMe YeeJeeW kes enke=le efpeve ieesHeveere MegYeeMegYe HeueeW kees kens nQ Gve
HeueeW kees ceQ peesefleef<eeeW kes eceesoeLe& mHeHe mes efMeKeefjCeer vo ceW
kentBiee~~5~~
celeb efJeueeskee Jeee&Ceeb peerJeveeLesve Oeercelee ~
YeeJeekeeMe: ef$eeles owJe%eeveeb cegos ceee ~~ 6 ~~
ceQ (peerJeveeLe) HetJee&eeeeX kes cele kees osKekej peesefleef<eeesb kes efJeveesoeLe&
`YeeJeekeeMe' veeceke evLe kees yeveelee ntB ~~ 6 ~~
levegOe&veb lelees Yeelee megKeb Heg$eefjHegefm$ee: ~
ce=legYee&ieb jepeueeYeew Jeees YeeJee: $eceeefoces ~~ 7 ~~
leveg, Oeve, menpe, megKe, Heg$e, Me$eg, peeee, ce=leg, Yeeie, jepe (kece&),
Deee Deewj Jee mes $ece mes eoMe YeeJe nQ1 ~~ 7 ~~
1 ueiveb cetefle&mleLeeb levegoeJeHeg:keuHeceeeb lele: mJeb,
kees<eeLee&Keb keggcyeb OeveceLe menpeb Yeele=ogefekeemeb%eced ~
Decyee Heeleeuelege efnyegkeie=nmegenveb eevemeb%eced,
yevOJeeKeb eecyegveerjb peueceLe leveeb yegefefJeeelcepeeKeced ~~ 1 ~~

kegpeMeg$e%eeveke&yegOeMeg$ekegpee: $eceeled ~
peerJees cevo: MeveerpeeaJees ces<eeoerveeceOeerMJeje: ~~ 8 ~~
JeekemLeeveb Heeceb meeevegpeceLe efjHegs<eerJewefj#eleeKeb,
<eb peeefce$ecemleb mcejceoveceoetvekeeceeefYeOeeveced ~
jvOeeegefMeeceb efveOeveueeHeob eeceb ce=legjveod,
iegJee&Keb Oece&meb%eb veJeceefcen MegYeb meeeceesceeie&meb%eced ~~ 2 ~~
leelee%eeceevekecee&mHeoieieveveYeesJeesceces<etjCeeKeced,
ceOeb JeHeejceteo&MececeLe YeJeb eeieceb eeefHleceeeced ~
FlLeb eevleeefvleceeKeb cegvee Fn lelees eoMeb efj<Heceeng
ee&eb yegee eJeerCewe&oefOekececegle: meb%eee leme lee ~~ 3 ~~
1 DeLe&:ueive, cetefle&, De, leveg, Goe, JeHeg, keuHe, Deee es eLece YeeJe
kes veece nQ ~
2 mJe, kees<e, DeLe&, keggcye, Oeve es efleere YeeJe kes veece nQ ~
3 menpe, Yeelee, ogefMekee es le=leere YeeJe kes veece nQ ~
4 Decyee, Heeleeue, lege&, efnJegke, ie=n, mego, Jeenve, eeve, yevOeg, Decyeg,
veewj, peue, megKe es elegLe& YeeJe kes veece nQ ~
5 levee, yegef, efJeee, Deelcepe, Jeeked, Hebece, levegpe es Hebece YeeJe keer
meb%eees nQ ~
6 efjHeg, s<eer, Jewjer, #ele, <e es <e YeeJe kes veece nQ ~
7 peeefce$e, Demle, mcej, ceove, ceo, etve, keece es meHlece YeeJe kes veece
nQ ~
8 jvOe, Deeeg:, ef, eece, efveOeve, ueeHeo, Dece, ce=leg es Dece
YeeJe kes veece nQ ~
9 ieg, Oece&, veJece, MegYe, leHe, ceeie& es veJece YeeJe kes veece nQ ~
10 leele, Dee%ee, ceeve, kece&, DeemHeo, ieieve, veYe, Jeesce, ces<etjCe,
ceOe, JeeHeej, oMece es oMece YeeJe kes veece nQ ~
11 YeJe, Deeiece, eeefHle, Deee es veece ieejnJeW YeeJe kes nQ ~

12 eevle, Deefvlece, eoMe, efj<He es veece yeejnJeW YeeJe kes nQ ~

Fme ekeej meye YeeJe kees meb%eeDeeW keer yegefceeved Heg<e kees peevevee eeefnS
leLee efvepe yegevegmeej Fve YeeJeeW mes efJeMes<e veece kees Yeer efJeeejsb ~ pewmes Heg$e, yegef
leLee efJeee kes efpeleves veece neWies Jes mecHetCe& HeeceYeeJe kes veece neWies ~
cebieue, Meg$e, yegOe, ev, mete&, yegOe, Meg$e, cebieue, ieg, Meefve, Meefve Deewj
ieg es $eceMe: ces<e Deeefo jeefMeeeW kes mJeeceer nQ ~~ 8 ~~
ces<ees Je=<eesLe cekej: kevee kekeex Pe<emleguee ~
Dekee&ogeb lelees veereb meHleces Heefjkeerefle&leced ~~ 9 ~~
Fefle eerpeerJeveeLeke=les YeeJeekeeMes meb%eeOeee: ~~ 1 ~~
ces<e, Je=<e, cekej, kevee, keke&, ceerve Deewj leguee es $ece mes metee&efo en
keer Ge jeefMeeeB nQ leLee Fvemes (DeLee&led DeHeves-DeHeves Ge mes) meHlece jeefMeeeB
meye eneW keer veere jeefMeeeB nQ ~
(ueive, elegLe&, meHlece, oMece, mLeeve kee kesv eleg<Heo Deewj keCke
veece nw, Heece, veJece keer ef$ekeesCe meb%ee nw ~ le=leere, <e, oMece, SkeeoMe keer
GHeee meb%ee nw ~ <e, Dece, eoMe keer ef$eke meb%ee nw ~ elegLe&, Dece keer
elegje meb%ee nw ~)
DepeJe=<eYece=ieeveekegueerje Pe<eJeefCepeew e efoJeekejeefolege: ~
oMeefMeefKecevegegefeLeerefveebMewefm$eveJekeefJebMeefleefYee lesmleveeree: ~~

e.
GejeefMe
DebMe veerejeefMe
DebMe
met. ces<e
10 leg.
10
e. Je=.
3
Je=efe.
3
ceb.
cekej
28 keke&
28
yeg.
kevee
15 ceer.
15
ye=.
keke&
5
cekej
5
Meg. ceerve
27 kevee
27
Me. leg.
20 ces<e
20
je. efceLegve
Oeveg

kes. Oe.
efceLegve

ieespeeefMJekeke&efceLegvee: mece=iee efveMeeKee: He=esoee efJeefceLegvee: keefLeleemle SJe ~

Meer<eexoee efoveyeueeMe YeJeefvle Mes<ee ueiveb meceslegYeele: He=Legjesceegiceced ~~
Deye jeefMeeeW keer jele, efove meb%ee Deewj He=esoe, Meer<eexoe meb%ee kees
kenles nQ ~ Je=<e, ces<e, Oeveg, keke&, efceLegve, cekej es HeeBe jeefMe jeef$emeb%eke nQ Deewj
jeef$e ceW yeueer nQ ~ efceLegve kees es[kej FvneR jeefMeeeW kees He=esoe Yeer kenles nQ ~
efmebn, kevee, leguee, Je=efMeke, kegcYe es Meer<eexoe nw ~ ceerve cegKe Deewj HetB mes
Gefole neslee nw leLee efove Deewj jeef$e oesveeW ceW yeueer nQ ~ pees efMej mes Gefole nesleer nQ
GvnW Meer<eexoe kenles nQ Deewj pees He= mes Gefole nesleer nQ GvnW He=esoe kenles nQ ~
DeLee$e ces<eeefoeoMejeMeerveeb mJeeefceve: ~
ceW. ceb. Je=. Meg. efce. yeg. ke. eb efmeb. j. ke. yeg. leg. Meg. Je=. ceb. Oe. ye=. ce. Me.
keg. Me. ceer. ye=.
DeLe nesjee$eefceoced ~
ces. 5 j. Je=. 4 e. efce. 5 j. ke. 4 eb. efmeb. 5 j. ke. 4 e. leg. 5
j. Je=. 4 eb. Oe. 5 j. ce. 4 eb. ke=. 5 j. ceer. 4 eb. jeefMe DebMe 15
ces. eb. 4 Je=. j. 5 efce. eb 4 ke. j. 5 efmeb. eb. 4 ke. j. 5 leg. eb.
4 Je=. j. 5 Oe. eb. 4 ce. j. 5 ke=. eb. 4 ceer. j. 5 DebMe 15

DeLe s<keeCee$eefceoced ~
ces. 1 ceb. Je=. 2 Meg. efce. 3 yeg. ke. 4 eb. efmeb. 5 j. ke. 6 yeg. leg.
7 Meg. Je=. 8 ce. Oe. 9 ye=. ce. 10 Me. keg. 11 Me. ceer. 12 ye=n.
jeefMe DebMe 10
ces.5 j. Je=. 6 yeg. efce.7 Meg. ke. 8 ceb. efmeb. 9 Je=. ke. 10 Me. leg.
11 Me. Je=. 12 Je=. Oe. 1 ceb. ce. 2 Meg. keg. 3 yeg. ceer. 4 eb.
jeefMe DebMe 20
ces. 9 ye=. Je=. 10 Me. efce. 11 Me. ke. 12 ye=. efmeb. 1 ceb. ke. 2
Meg. leg. 3 yeg. Je=. 4 eb. Oe. 5 j. ce. 6 yeg. keg. 7 Meg. ceer. 8 ceb.
jeefMe DebMe 30
DeLee$e veJeceebMee$eefceoced ~
ces. ceb. ye=. Me. efce. Meg. ke. eb. efmeb. ce. ke. Me. leg. Meg. Je=. eb. Oe. ce.
ce. Me. keg. Meg. ceer. eb. Deb 3 keb 20
ces. Meg. ye=. Me. efce. ce. ke. j. efmeb. Meg. ke. Me. leg. ce. Je=. j. Oe. Meg.
ce. Me. keg. ceb. ceer. j. Deb. 6 ke. 40
ces. yeg. ye=. ieg. efce. ieg. ke. yeg. efmeb. yeg. ke. ieg. leg. ieg. Je=. yeg. Oe. yeg.
ce. ieg. kegb. ieg. ceer. yeg. Deb. 10 ke. 00
ces. eb. ye=. ce. efce. Me. ke. Meg. efme. eb. ke. ceb. leg. Me. Je=. Meg. Oe. eb.
ce. ce. keg. Me. ceer. Meg. Deb. 13 ke. 20
ces. j. ye=. Meg. efce. Me. ke. ceb. efmeb. j. ke. Meg. leg. Me. Je=. ceb. Oe. j.
ce. Meg. keg. Me. ceer. ceb. Deb. 16 ke. 40
ces. yeg. ye=. yeg. efce. ieg. ke. ieg. efmeb. yeg. ke. yeg. leg. ieg. Je=. ieg. Oe. yeg.
ce. yeg. kegb. ieg. ceer. ieg. Deb. 20 ke. 00
ces. Meg. ye=. eb. efce. ceb. ke. Me. efmeb. Meg. ke. eb. leg. ceb. Je=. Me. Oe.
Meg. ce. eb. kegb. ceb. ceer. Me. Deb. 23 ke. 20
ces. ceb. ye=. j. efce. Meg. ke. Me. efmeb. ce. ke. j. leg. Meg. Je=. Me. Oe. ceb.
ce. j. keg. Meg. ceer. Me. Deb. 26 ke. 40

10

ces. ieg. ye=. yeg. efce. yeg. ke. ieg. efme. ieg. ke. yeg. leg. yeg. Je=. ieg. Oe. ieg. ce.
yeg. kegb. yeg. ceer. ieg. Deb. 10 keb 00
eoMeebMee$eefceoced ~
ces. ceb. ye=. Meg. efce. yeg. ke. eb. efmeb. j. ke. yeg. leg. Meg. Je=. ceb. Oe. ye=.
ce. Me. kegb. Me. ceer. ye=. Deb. 2 ke. 30
ces. Meg. ye=. ye=. efce. eb. ke. j. efmeb. yeg. ke. Meg. leg. ceb. Je=. ye=. Oe. Me.
ce. Me. kegb. ye=. ceer. ceb. Deb 5 ke. 00
ces. yeg. ye=. eb. efce. j. ke. yeg. efmeb. Meg. ke. ceb. leg. ye=. Je=. Me. Oe. Me.
ce. Je=. kegb. ceb. ceer. Meg. Deb 7 ke. 30ces. ceb.
DeLe ef$eMeebMee$eefceoced ~
ces. ye=. efce. ke. efmeb. ke. leg. Je=. Oe. ce. keg. ceer.
5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5
ce. Meg. ce. Meg. ce. Meg. ce. Meg. ce. Meg. ce. Meg.
5 7 5 7 5 7 5 7 5 7 5 7
Me. yeg. Me. yeg. Me. yeg. Me. yeg. Me. yeg. Me. yeg.
8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8
ye=. ye=. ye=. ye=. ye=. ye=. ye=. ye=. ye=. ye=. ye=. ye=.
7 5 7 5 7 5 7 5 7 5 7 5
yeg. Me. yeg. Me. yeg. Me. yeg. Me. yeg. Me. yeg. Me.
5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5
Meg. ceb. Meg. ceb. Meg. ceb. Meg. ceb. Meg. ceb. Meg. ceb.
Fefle YeeJeyeesefOeveer JeeKeeeeb eLece: meb%eeOeee: ~~ 1 ~~

11

DeLe levJeeefoieleenHeueced
le$eeoew mete&YeeJeHeueced
eoe ueivemLeeveb ieleJeefle jJeew eme peveves
leHeslkeevleeJeiee&efvvepemenpeJeiee&oefHe ceve: ~
JeHeg:keb efHeeeefveueefOejjesiesCe Hejceb
efJeosMeJeeHeejeod Jepeefle OeveceuHelJeefYele: ~~ 1 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW mete& leveg YeeJe ceW nes Jen efm$eeeW mes leLee
YeeF&-yevOegDeeW mes mevleHle neslee nw ~ efHee, Jeeeg Deewj jeefJekeej kes jesie mes Mejerj
ceW ke leLee efJeosMe ceW JeeHeej mes Oeve keer #eefle nesleer nw ~~ 1 ~~
peveg:keeues efJeeb ieleJeefle eoe JeemejceCeew
leoe Yeeieb leme emejefle keggcyew: keefuejefHe ~
MegYes efJeeeHeeees eefHe HeefLe legjOJeefvejueb
ie=nejs ocYeeod Jepeefle MegYeke=leb ve Hejceced ~~ 2 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW mete& Oeve YeeJe ceW nes Jen ye[e YeeieMeeueer
neslee nw ~ yevOeg-yeevOeJeeW kes meeLe keuen, meoe MegYeceeie& ceW OeveJee, ie=nej Iees[esb
kes Meyo mes megMeesefYele neslee nw ~ efkevleg Gmemes DenbkeejJeMe Gece (mLeeeer) MegYe
keee& veneR neslee nw ~~ 2 ~~
le=leeres eC[ebMeew YeJeefle peveves efJe$ecekeuee
eefJemleejes emeelegueyeueceueb leerLe&ieceveced ~
efJeHe#eeCeeb #eesYe: meHeefo mecejs YetHeke=Heee
eleeHemeeefOekeeb menpeieCelees og:KeceefveMeced ~~ 3 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW mete& le=leere YeeJe ceW nes Gmekes Heje$ece kee
efJemleej neslee nw ~ Jen yeueer, leerLe& ee$ee kejves Jeeuee, mebeece ceW Me$egDeeW kees MeerIe
peerleves Jeeuee Deewj jepee keer ke=Hee mes DeefOeke eleeHeer neslee nw efkevleg meesoj YeeF&eeW
mes meJe&oe og:Ke Heelee nw ~~ 3 ~~

12

legjeres ceele&C[s vejHeeflekegueeoLe&efveJenes

YeJesvceeveJeele: keefuejefHe e yevOees: emejefle ~
efJeHe#eeCeeb egs YeJeefle efJepeees peeleg ve YeJesled
leLee efeeb Hegbmeeb Jepeefle ve efn Meeefvble Keuepeveeled ~~ 4 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW mete& elegLe& YeeJe ceW nes Gmes jepekegue mes
Oeve Deewj ceeve keer eeefHle nesleer nw efkevleg YeeF&eeW mes keuen, eg ceW Me$egDeeW keer
efJepee DeLee&led DeHeveer Hejepee Deewj ogpe&veeW mes meoe efee Gefive jnlee nw ~~ 4 ~~
eoeefolesHeles eLeceleveees eeefle efJeueeb
kegMeeee Jew yegef: keHeHegleeleerJe efJelelee ~
emeefece&v$eeCeeb eYeJeefle jefleJe&eveHeje
leLee leme $ees[eceeefveJenYeesiesve efveOeveced ~~ 5 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW mete& Heece YeeJe ceW nes Gmekeer eLece
mevleeve ve nes peeleer nw ~ Jen kegMeeeyegef, keHe kejves ceW Delevle elegj, cev$eefJeee kee esceer, otmejeW kees ieves ceW HetCe& lelHej esie mes ce=leg eeHle kejlee
nw~~5~~
efoJeeYelee& <es eyeueefjHegnlee& Jeeeeb
OejeYeleg&o&C[eeflepeveJeMeeeeefHe kegles ~
pevevee iees$eeefle&ie&peJe=<elegjeefo<eg efJeHeled
eeeCes efYeuueeewye&nglejefJeJeeoes peefveceleeced ~~ 6 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW mete& <e YeeJe ceW nes Jen Me$egDeeW kee veeMe
kejlee nw ~ jepeoC[ mes leLee efce$eeW kes keejCe mes Yeer Oeve Jee kejlee nw ~ Gmekes
ceele=kegue ceW ke Deewj neLeer, yewue, Iees[s Deeefo eleg<Heeo peerJeeW keer Heer[e SJeb
HejosMe keer ee$ee ceW efYeuue Deeefo peeefleeeW mes efJeJeeo neslee nw ~~ 6 ~~

13

eeC[ebMeg: keeces pevevemecees eme YeJeefle

efeeeee: mevleeHeb meHeefo kegles leme meleleced ~
leee keb osns efo HejceefevleeceefHe Keuee
oveuHeJeeHeejeoefHe e Hejceeeeefle ve Oeveced ~~ 7 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW mete& meHlece YeeJe ceW nes Gmeer m$eerke,
efvejvlej Mejerjke, og<eW kes eje ceeveefmeke efevlee leLee HetCe& JeeHeej kejves Hej Yeer
HetCe& OeveueeYe veneR neslee nQ ~~ 7 ~~
ce=leeJekex kekexMJejlevegmecee keeefvleefJejefle:
ef$eeenervee yegef: eYeJeefle Jemeg#ewCeceefYele: ~
iegos jesieeefOekeeb Keueg HegjJeOetefYee jceCeb
efJeosMes mebJeeme: keefuejefHe pevewe&me peveves ~~ 8 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW mete& DeceYeeJe ceW nes lees Jen evcee kes
meMe (ogye&ue leLee Heg) keeefvle Jeeuee, ef$eeenerve yegef Jeeuee leLee Oeve mes #eerCe
neslee nw ~ iegoe ceW (yeJeemeerj Deeefo) jesie, Hejeer kes mebie jceCekelee&, efJeosMe ceW
Jeeme Deewj ueesieeW mes keuen Yeer neslee nw ~~ 8 ~~
peveg:keeues pevleesve&JeceYeJeves JeemejceCeew
yeefneexiesveeueb mekeuepeveHetpelJeceefYele: ~
leLee efevleeefOekeeb YeJeefle menpewjvecevegpew:
eJeemeeogefiveb oeceefHe leHleb ef#eefleleues ~~ 9 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW mete& veJece YeeJe ceW nes Jen yeefneexie kes
eje meye ueesieeW mes Hetefpele neslee nw ~ SJeb meesoj YeeF&eeW mes leLee Deve ueesieeW mes Yeer
efevlee, melele eJeeme kes keejCe ceve Gefive jnlee nw ~~ 9 ~~

14

efoveeOeerMes jepes pevevemecees leme pevekes

peveveeceeefle&: meeefon efn efveefye[e eme menmee ~
eceeled efmeef: meJee& ef#eefleHeefleke=Heekeerefle&jleguee
keue$eeHeleeewYe&Jeefle efJeOegje yegefjefveMeced ~~ 10 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce kes mecee ceW mete& oMece YeeJe ceW nes Gmekes ceeleeefHelee kees DeefOeke ke, Heefjece mes menmee keee&-efmeef, jepee keer ke=Hee leLee
Delegue keerefle&-ueeYe neslee nw ~ efkevleg m$eer-Heg$eeefo mes Denefve&Me keuegef<ele yegef jnleer
nw ~~ 10 ~~
eoe ueeYemLeeveb ieleJeefle jJeew eme meleleb
OeveeveeceeefOekeeb ef#eefleHeefleke=HeelemlevegYe=le: ~
eleeHeeiveew MeMJeled Heleefle efjHegJe=vob e Heefjle:
mJeHeg$eelmevleeHees YeJeefle yengOee JeenvemegKeced ~~ 11 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW mete& ieejnJeW YeeJe cesb nes Gmes jepeeDeeW keer
ke=Hee mes HetCe& Oeve kee ueeYe Deewj Gmekes eleeHeeefive mes Me$egDeeW kee veeMe neslee nw ~
Gmes Jeenve (Iees[e-meeFkeue-ceesj Deeefo) kee efJeMes<e megKe neslee nw ~ efkevleg DeHeves
Heg$e mes ke neslee nw ~~ 11 ~~
Jees esoeefoles pevegef<e veeves keceefOekeb
#eeflecee&iexkemceeefVepeJeHegef<e Heer[e e efveefye[e ~
efjHetCeeb mebeeces YeJeefle efJepeeeermlevegYe=le:
efmLeefleveex eeeueeevekemenpeeefle&e cenleer ~~ 12 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW mete& yeejnJeW YeeJe ceW nes Gmes ves$e ceW
DeefOeke ke, Dekemceeled ceeie& ceW Oeve#ee, Mejerj ceW efJeMes<e JeLee, Me$egDeeW kes
mebeece ceW efJepee, DeefOeke eeuelee kes keejCe DeefmLej mJeYeeJe Deewj DeHeves eeee
mes Jewceveme neslee nw ~~ 12 ~~

15

DeLe evYeeJeHeueced
ef$ees legs mJe#ex eYeJeefle efJeueives efncekejes
efJeOees meJee{eb vejcelegueceesoeJe=leceefHe ~
ieoJeeleweg&eb pe[ceOececeve#e&ie Gle
efeee nerveb efveleb JeefOejceefHe meJewefJe&jefnleced ~~ 1 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW evcee ces<e, Je=<e ee keke& kee neskej
ueive ceW nes Jen HetCe&yeue leLee Oeve mes ege neskej Delegue Deevevo kees eeHle kejlee
nw~ eefo Fvekes Deefleefje efceLegve, efmebn, kevee, leguee, Je=efMeke, Oeveg, cekej, kegcYe
Deewj ceerve jeefMe kee neskej ueive ceW nes lees jesieege, pe[ (cetKe&), oefj, yeefOej
Deewj yeuenerve neslee nw ~~ 1 ~~
peveg: keesMeeieejb ieleJeefle MeMee*dkes levegYegleeb
Oeveef&: Heee#eerjeflejeflemegKeb OeeveefveJenw: ~
YeJesleereflemlege efvepeHeefjpeves efJe<CegJeefvelee
meceeeeefle mJewjb efveefKeueYeJeveevle: ecegefolee ~~ 2 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW evcee Oeve-YeeJe ceW nes Gmes Oeve keer Je=ef,
keceue kes meceeve ves$e Jeeueer m$eer ceW eerefle, Oeve Oeeve mes HetCe& megKe, DeHeves HeefjpeveeW
ceW mJeuHe esce leLee Gmekes Iej ceW emeVeleeHetJe&ke ue#ceer mJeeb Deekej efveJeeme kejleer
nw ~~ 2 ~~
meneslLes MeerleebMeew pevegef<e yeefueles efJe$eceJeMeeod
Oeveeveeieefvle eJejJeefveleeme*diecemegKeced ~
eleeHeef&: Hegbmeeb menpeieCele: meewKeceefOekeb
leHemee mebmeejs yegOepevevecemee eYeJeefle ~~ 3 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW evcee le=leere YeeJe ceW nes Gmes DeHeves
Heje$ece mes Oeve kee ueeYe neslee nw ~ megvojer m$eer kes meceeiecemes megKe, Heje$ece keer
Je=ef, meesoj YeeFeeW mes HetCe&megKe, leHemee (Oece& keee& ceW eJe=efe) Deewj mebmeej ceW
mecceeve neslee nw ~~ 3 ~~

16

megKeeieejs eves YeJeefle meyeuees eme pevevesefOekeejes YeeC[ejs eyeueJemegOeeYeleg&jefveMeced ~

Jeemeees efkeefeled megKeceefHe lelees vetleveuelee
efJeueeme: Heg$eeCeeb megKeceueceuebkeejefveJenw: ~~ 4 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW yeueer evcee elegLe& YeeJe ceW nes Jen jepee
kee YeC[ejer (kees<eeOe#e) neslee nw ~ Gmes yeeueeJemLee ceW DeuHe megKe leLee
egJeeJemLee ceW m$eer, Heg$e, Deueej kee HetCe& megKe neslee nw ~~ 4 ~~
peveg:keeues eves YeJeefle eefo mevleeveYeJeves
leoe Hegbme: keevleemeglemegKeceue*dkeejefvekejw: ~
meoe ee efJeee vejHeeflekegueeosJe JemegOee
ogketueeLee&: mJewjb OeveceefHe kegmeerosve efvelejeced ~~ 5 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW evcee Heece YeeJe ceW nes Gmes DeuejCeeW
mes ege m$eer, Heg$e kee megKe neslee nw ~ Jen Gece efJeeved neslee nw ~ jepekegue mes
Yetefce, Jem$e, Oeve kee ueeYe Deewj Jeepe (meto) mes Yeer HetCe& Oeve kee ueeYe neslee
nw~~5~~
DeefjmLeeves eves YeJeefle mekejes pevcemecees
eleeHeeiveew Me$egpJe&ueefle Heefjlemleme Hejle: ~
HegveYet&eeoe efjHegefjn efpeleesefHe ef#eefleleues
megKeb ceeleg: mJeuHeb eYeJeefle ieoeveeceeflejefle: ~~ 6 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW HetCe& yeueer evcee <e YeeJe ceW nes Gmekes
eleeHeeefive mes Me$egieCe MeerIe ner Yemce nes peeles nQ ~ Jen He=LJeer Hej yeueJeeved Me$egDeeW
kees Yeer peerlelee nw ~ Gmes ceele=megKe DeuHe Deewj yeerceejer DeefOeke nesleer nw ~~ 6 ~~

17

eoe keevleeieejb ieleJeefle ce=iees peefveceleeb

keje$eevleskemceeveceefHe YeJesled m$eerpevekegueeled ~
Deve*dieeeyeueb Jejveiejveejerjeflekeuee
eJeerCees Jew OeerjOJeefveceeflejleerJe eYeJeefle ~~ 7 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW meHlece YeeJe ceW HetCe&yeueer evcee nes Gmes
efkemeer m$eer-kegue mes Dekemceeled Oeve keer eeefHle nes ~ keece keer eyeuelee, veiej keer
megvojer efm$eeeW kes meeLe jeflekeuee ceW eJeerCe, Delevle iecYeerj OJeefve Deewj yegef
Jeeuee neslee nw ~~ 7 ~~
eoe ce=legmLeeveleJeefle MeMees yeueegles
cenejesieele: eyeueefjHegMee e YeJeefle ~
keJeefeled keJeeLeb cegodieesokeceefHe Heevleern efYe<epe:
meoe meweeveeb keuekeuejJemleme meoves ~~ 8 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW Dece YeeJe ceW yeueer evcee nes Gmes
cenejesieeW kee Deelebke (Yee), yeueJeeved Me$egDeeW kee mevosn yevee jnlee nw ~ Gmekes
Iej ceW Jeweesb kes kee{e, cetBie keer oeue kee petme yevelee jnlee nw leLee ye[s ye[s Jeweesb
([ekejeW) kee peceeJe Yeer neslee jnlee nw DeLee&led Gmekes Iej ceW DeefOeke yeerceejer nesleer
nw ~~ 8 ~~
leHe:mLeeves jekeeHeefleefjn eoe pevcemecees
mlegJeefvle Jeeceesneled eyeueefjHeJeeeefHe ke=efleve: ~
leceLee&veeceeefHle: Hejcekeceveereb cegKeceueb
megKeb ees jekeeHeefleJeoefceleb leme meleleced ~~ 9 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW evcee veJece YeeJe ceW nes Gmekes yeueJeeved
Me$egieCe Jeeceesefnle (efkebkee&JeefJecet{) neskej leLee efJeppeve (mevleieCe) Yeer mlegefle
kejles nQ ~ Gmes Oeve kee ueeYe, HetCe&ev kes meceeve megvoj cegKe Deewj evcee kes
meceeve ner Meejerefjke megKe neslee nw DeLee&led efpeme ekeej evcee #eerCe leLee HetCe& nesles
jnles nQ Gmeer ekeej Gmekee Meejerefjke yeue Yeer Ielee ye{lee jnlee nw ~~ 9 ~~

18

eoe kece&mLeeve*dieleJeefle leceerMes peefveceleeb

mJeyevOegYe: meewKeb vejHeeflekegueeoLe&efveee: ~
veJeerveeefYeefve&leb veiejJeefveleeefYe: megjlepeb
megKeb HetJee&Heles eYeJeefle megKeb vewJe meleleced ~~ 10 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW oMece YeeJe ceW evcee nes Gmes DeHeves
yevOeg-yeebOeJeeW mes megKe, jepekegue mes Oeve kee ueeYe, efvele veJeervee veeefjeeW mes
jeflemegKe neslee nw, Heje DeHeves pes Heg$e mes megKe veneR neslee nw ~~ 10 ~~
leceerYelee& ueeYes YeJeefle peveves eme meyeuemleoe He=LJeerYeleg&: eYeJeefle OeveeveeceefOeke=efle: ~
efee: esCeer yeeuee uemeefle meoveevle: ecegefolee
eefle<e keeevleb Jepeefle efJeYeglee YetHeefleke=lee ~~ 11 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yeueer evcee ieejnJeW YeeJe ceW nes Jen
jepee kes Oeve kee DeefOekeejer neslee nw, Gmekes Iej ceW ecegefolee ue#ceer leLee megvojer
m$eer efveJeeme kejleer nw ~ Gmekeer efoievleJeeefHeveer (eejeW Deewj Hewueves Jeeueer) eeflee
Deewj jepee kes eje eYeglJe kee ueeYe neslee nw ~~ 11 ~~
JeemLeeveb eeles pevegef<e jpeveerMes peefveceleeb
efjHeesYeeaefleefevlee veeveegieues jesieHeueer ~
efJeefevlee e%eeoew Jeee Gleevleb efHele=keguee
eLee ceelegJeMeeleYeJeefle efJe<eeoe megjleeled ~~ 12 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW evcee JeeYeeJe ceW nes Gmes Me$eg kee Yee,
efevlee, ves$eeW ceW Deveske ekeej kes jesie, e%eeefo keeeeX ceW DeefOeke Jee, efHele=kegue,
ceele=kegue mes Jeekeguelee Deewj jefle (m$eer-meceeiece) mes Keso eeHle neslee nw ~~12~~
Fefle evYeeJeHeueced ~~

19

DeLekegpeYeeJeHeueced
OejeHeg$es ueiveb ieleJeefle eoe pevcemecees
enejes ueewnem$eeoveueMejoC[eoefHe Yeeced ~
efJeveeMees Yeeee&ee: efMejefme veeves jesieHeueer
eleeHemlemeeefHe eYeJeefle ce=iesvsCe e mece: ~~ 1 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW cebieue ueive ceW nes Gmekes THej ueewnem$e
kee enej neslee nw ~ Gmes Deefive, yeeCe, ueeer mes Yeer enej kee Yee neslee nw ~ m$eer
kee veeMe, efMej Deewj DeeBKeeW ceW jesie neslee nw efkevleg Jen efmebn kes meceeve Heje$eceer
neslee nw ~~ 1 ~~
keggcyes ceense: eYeJeefle eoe eme peveves
eueyOes efJeesMes mJepevepevele: efkeb Heueceueced ~
eLee cegeenejb ef#eefleHeeflepevewjefHe&leefceceb
ieues met$eeevles meleleceefYelees ceke&ieCee: ~~ 2 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW cebieue Oeve YeeJe ceW nes Gmes DeHeves yevOegyeevOeJeeW mes Oeve efceueves Hej Yeer keee ueeYe nes mekelee nw DeefHeleg keg Yeer venerb,
keeeWefke efpeme ekeej jepeHeg<eeW mes HenveeF& ieF& ceesleer keer ceeuee kees Jeevej meeOeejCe
met$e mecePe kej ieues mes lees[ HeWkevee nw Gmeer ekeej Jen Yeer Gme Oeve kee ogHeeesie
kej ve kej oslee nw ~~ 2 ~~
eoe iees$eeHeg$es eYeJeefle meneslLes levegYe=leeb
yeueb yeees: HetCe efvepecegpeyeuesvewJe meoves ~
efmLeje efJe<Cees: keevlee uemeefle menpes keceefOekeb
leHeeee& Jeee& YeJeefle e meHeee&efJeefOejefHe ~~ 3 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW cebieue le=leere YeeJe ceW nes Jen HetCe& yeueJeeved
leLee DeHeves yeengyeue mes ner Iej ceW meJe&oe ue#ceer kees efmLej jKelee nw ~ (DeLee&led
DeHeves Heje$ece mes OeveesHeepe&ve kejlee kejlee nw) Deewj Jen efJeefOeHetJe&ke leHemee,
YeieJeovegeveeefoke Oeeefce&ke keee& Yeer kejlee nw ~~ 3 ~~

20

elegLex YetHeg$es YeJeefle peveves eme meyeue:

efkeceves jJeeee: melelecevegketueemlevegYe=le: ~
megodJeiee&lmeewKeb eYeJeefle ve efkeefeefVepeie=neled
$eHee Me$ees: #eesCeervejHeefleke=HeeJem$eHeueer ~~ 4 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW cebieue elegLe& YeeJe ceW nes Gmes yeueJeeved
metee&efo en Devegketue jnkej Yeer keee MegYe Heue os mekeles nQ ? DeefHe leg veneR ~
efce$eJeieex Deewj DeHeves Iej kes ueesieeW mes Yeer keYeer megKe veneR neslee nw ~ Me$egDeeW mes Yee
neslee nw, Heje jepee (Oeveer-eser Deeefo) keer ke=Hee mes Jem$eeefoke kee ueeYe neslee
nw~~ 4 ~~
DeHeles #ceeHeg$es YeJeefle pejeives: eyeuelee
ve mevleeHees peerJeleefHe eefo e peerJeleefHe ieoer ~
meoevle:mevleeHe: Keueg ceeflejveuHeeIeefveees
ke=lesefHe mJeiee&efHleve&efn peefveceleeceLe&efveJen: ~~ 5 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW cebieue Heece YeeJe ceW nes Gmekeer pejeefive
eyeue nesleer nw (DeLee&led Jen DeefOeke Yeespeve Heeeves Jeeuee neslee nw) ~ Gvekeer mevleeve
veneR peerleer nw ~ eefo peerleer Yeer nw lees jesieer jnleer nw ~ meoe oe mevleHle Deewj yegef
ye[er nesleer nw ~ Gmes HeeHemeee kejves Hej Yeer keoeefeled mJeie& keer eeefHle nes mekeleer
nw efkevleg Jen OeveJeeved veneR nes mekelee nw DeLee&led meJe&oe efveOe&ve ner jnlee nw ~~ 5 ~~
eoe Me$egmLeeveb ieleJeefle kegpes pevcemecees
Heueeevles Yeerlee: meHeefo mecejs Me$egefveJene: ~
efJeeej%ee e%ee YeJeefle ve megKeb ceeleguekegues
efJeueerevles eeLee&: HegvejefHe HejeLee&efHlejefYele: ~~ 6 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW cebieue <e YeeJe ceW nes, Gmekes Me$egieCe
YeeYeerle neskej mebeece mes ner Yeeie peeles nQ ~ efJeeejMeerue yegef nesleer nw ~ ceele=kegue
ceW megKe veneR neslee Deewj meef_ele Oeve ve neslee nw ~ Heje HetJe& Oeve kes ve nesves kes
yeeo MeerIe ner Hegve: Deve OeveeW kee ueeYe neslee nw ~~ 6 ~~

21

kegpes keevleeieejb ieleJeefle peveesleerJeueIegleeced

meceeOees egs eyeueefjHegCee me#eleleveg: ~
leLee keevleeIeeleer HejefJe<eeJeemeer Keueceefle
efve&Je=ees JeeefCepeeoefHe HejJeOetjefvejle: ~~ 7 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW cebieue meHlece YeeJe ceW nes Jen Delevle
ueIeglee kees eeHle kejlee nw DeLee&led Yeeienerve neslee nw ~ eg ceW eyeue Me$eg mes #eleefJe#ele Mejerj neslee nw DeLee&led Me$eg mes Hejeefpele neslee nw, Yeeee&nerve, Deve
efJe<eeemee Deewj og<yegef neslee nw ~ JeeHeej kees es[ kej Hej m$eer kes meeLe jceCe
kejlee nw ~~ 7 ~~
#eceeHeg$es ce=leew keefJeiegyegOee: efkeb levegYe=le:
ekegeg&ex eeves eYeJeefle efJeOeevesefHe efvelejeced ~
Keueeevles leme mJepeveefveJene: efkeb ve menmee
eelves eelesefHe eJejieopee efJeIveHeueer ~~ 8 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW cebieue Dece YeeJe ceW nes Gme ceveg<e kes
yegOe, ieg, Meg$e Deeefo Deve MegYeen (efJeOeeve) Yeeieeefo MegYe mLeeve ceW jnkej Yeer
keee MegYe Heue os mekeles nQ ~ Gmekes DeHeves yevOegyeevOeJeieCe Yeer menmee Me$eg nes peeles
nQ Deewj eelve (efeefkelmeeefo) kejves Hej Yeer jesieeW kee efJeIve neslee ner nw ~~ 8 ~~
eoe YeeiemLeeveb ieleJeefle kegpes pevceefve ceefle
ce&neseeYeeieew OeveceefHe ceneseb levegYe=leeced ~
leLee pes: Meeuees veefn menpemeewKeb e Heefjle:
ke=lesHegeesies meeVe leg HeueefJeHeeke: Keueg Ye=Meced ~~ 9 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW cebieue veJece YeeJe ceW nes Jen Geyegef,
YeeieJeeved leLee OeveJeeved neslee nw ~ Gmes pes Meeuee (m$eer kee ye[e YeeF&) Deewj
DeHevee menesoj YeeF& kee megKe veneR neslee nw ~ Geesie kejves Hej Yeer Heue Gece veneR
efceuelee nw ~~ 9 ~~

22

eoe kece&mLeeveb ieleJeefle kegpes eme peveves

#eceeYe=leeeceef#eefleHeeflekegueeJeeHleefJeYeJe: ~
mJele: efme: MeMJeleYeJeefle mecevleelHejcemeew
eleeHeJeelesve Jepeefle menmee efmebnmeceleeced ~~ 10 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW cebieue oMece YeeJe ceW nes Gmes Yetefce Ye=le
(veewkej) eece Deewj jepekegue mes Oeve eeHle neslee nw ~ efvejvlej meye keeeeX ceW meHeue
Deewj efmebn kes meceeve HetCe& Heje$eceer neslee nw ~~ 10 ~~
eoees ceense: eYeJeefle yeueeosJe mecejs
peeleeMe$etveefHe megleefJe<eeosve efJekeue: ~
Oeveeece#eesCeereHeuelegjieevevoke=oMeew
HejeLe&JeeHeejel#eefleceeflelejecesJe ueYeles ~~ 11 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW cebieue SkeeoMe YeeJe ceW nes Jen DeHeves
Heje$ece mes ner mebeece ceW Me$egDeeW kees peerlelee nw ~ Heje DeHeves Heg$e kes efJe<eeo mes
efJekeue jnlee nw ~ Oeve, eece, Yetefce Deewj (ebeue) megvoj Iees[e Deeefo JeenveeW mes
Deevevo eeHle kejlee nw ~ efkevleg otmejeW kes efueS JeeHeej kejves mes Delevle #eefle
(Oeve keer neefve) nesleer nw ~~ 11 ~~
kegpeesHeees eme eYeJeefle eoe pevcecemees
leoe efJeeeHeeeb meHeefo kegles leme meleleced ~
keueeKeeefleb efHeMegvepeveleMeewjkeguelees
Yeeb Jee Mem$eeosjefHe efjHegke=leb og:KeceefOekeced ~~ 12 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW cebieue eoMe YeeJe ceW nes Gmekee Oeve MeerIe
ner ve nes peelee nw ~ efvejvlej egieueer kejves JeeueeW kes eje Gmekes keuebke keer
Keeefle nesleer jnleer nw ~ eesj Deewj Mem$e mes Yeer Yee neslee nw ~ leLee Me$egDeeW mes
DeefOeke og:Ke neslee nw ~~ 12 ~~
Fefle kegpeYeeJeHeueced ~

23

DeLe yegOeYeeJeHeueced
eoe ueivemLeeves efncekejmegles eme peveves
ve efkeb meJee&efjb efJeniepeefveleb ieefle ueeced ~
meoe Heb eeceerkejefveYeceue*dkeejueefmeleced
eeflee mebmeejs eYeJeefle Jeefje levegYe=leeced ~~ 1 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOeueive ceW nes Gmekes enpeve DeefjeW kee
keee veeMe neslee nw ? DeefHeleg mekeueeefjeW kee veeMe neslee ner nw ~ Gmekee meoe
DeeYet<eCeeW mes megMeesefYele megJeCe& kes meMe keeefvleceeve He jnlee nw ~ Deewj mebmeej ceW
meYeer kes yeere Gmekeer Deer eeflee nesleer nw ~~ 1 ~~
efJeOees: Heg$es efJees eJejceeflej%eesefHe ke=efleveeb
meceepemLees JeeemHeefleefjJe meoe Yeemele Fefle ~
eleeHeer ieerle%ees Yecej FJe Yeesieer ef#eefleleues
cenesoej: MeMJelmegjleefjJeeerHeeflemece: ~~ 2 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee cesb yegOe Oeve YeeJe cesb nes Jen cetKe& nesles ngS Yeer
ye[e yegefceeved neslee nw ~ meYee ceW meJe&oe ye=nmHeefle kes meceeve megMeesefYele (Jeee)
neslee nw ~ eleeHeer, mebieerle kees peeveves Jeeuee, Yecej kes meceeve Yeesieer, He=LJeer Hej Decej
keuHeJe=#e kes meceeve ceneved Goej Deewj HetCe& OeveJeeved neslee nw ~~ 2 ~~
le=leeres eme %es emejefle JeefCeked Je=efejefYele:
meoe ogJe&Meeveeb YeJeefle e JeefMelJeb efveefOeefOeee ~
megKeeveeceeefOekeeb efvepemenpeJeiee&vegMejCee
eleesvles Jewjeieeef<eeHeueerieefle ueeced ~~ 3 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOe le=leere YeeJe ceW nes Gmekes JeeHeej keer
eejeW lejHe mes (HetCe&) Je=ef nesleer nw ~ Jen Oeve keer yegef (ueesuegHelee) mes og
yegefeeW kes JeMe ceW jnlee nw ~ Gmes DeHeves menesoj yevOegJeieeX kes DevegMejCe mes
DeefOeke megKe neslee nw Deewj Devle (Je=eJemLee) ceW Jewjeie mes efJe<ee JeemeveeSB uegHle
nes peeleer nQ ~~ 3 ~~

24

elegLes& Deme %es eJejpevecew$eer ef#eefleleues

efOekeejesefHe ejs YeJeefle megOeeYeleg&jefYele: ~
leoe%eele: meJezefve&peHeefjpevewefue&Kele Gle
eelveeeekeeb efkeHeefce ve megKeb Hewle=keOeveeled ~~ 4 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOe elegLe& YeeJe cesb nes Gmes mebmeej ceW es
ceveg<eeW mes cew$eer nesleer nw ~ jepeojyeej ceW DeefOekeej eeHle neslee nw ~ Gmekeer Dee%ee
mes HeefjJeej kes ueesie Gmekes JeeveeW kee meceeoj kejles nQ ~ Heje Gmes DeHeves Hewle=ke
Oeve mes keg Yeer megKe veneR neslee nw (DeLee&led DeHeves yeengyeue mes ner Jen DeLeexHeepe&ve
kejlee nw ~~ 4 ~~
leceerYeleg&: Heg$es ieleJeefle peveg: Heg$eYeJeveb
Jeemeees eme eLecemegleieYe&#eeflejefHe ~
ceveer<eemeefeJeJeefleefJeOesjLe&elegje
Keueme Jee*dieelkeHeHeueer ve=leefle megKes ~~ 5 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee cesb yegOe Heece YeeJe cesb nes Gmekeer eLeceeJemLee
ceW Gmekeer m$eer kee eLece ieYe& ve neslee nw ~ DeLee&led DeefOeke DeJemLee ceW mevleeve
nesves mes ve veneR neslee nw ~ Gmekeer OeveesHeepe&ve cesb elegj yegef Des Oeve kes JeJenej
cesb ueieer jnleer nw leLee ogeW kes menJeeme mes Gmekes cegKe ceW keHe Yejer JeeCeer jnleer
nw~~ 5 ~~
efJejesOees yevOetveeceefjieCeefvejesOemlevegYe=leeb
efjHeew %es Jeeetveeb eYeJeefle efJekeejesefHe pejs ~
eleerveeb mecyeesOe: meHeefo MegYeceeiex Jeeeees
JejeCeeb jlveeveeb JeJeeflejleerJeeLe&peveveer ~~ 6 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOe <e YeeJe cesb nes Gmekees yevOeg yeevOeJeeW
ces efJejesOe, Me$egDeeW kee efvejesOe Deewj Hes ceW Jeeeg kee efJekeej neslee nw ~ Gmes mebveemeer
(yee%eeveer) mes %eeve eeHle neslee nw Deewj Gmekes yeeo MeerIe ner Oeeefce&ke MegYe keeceeW
ceW Oeve kee Jee leLee Gece jlveeefo kes JeeHeej mes Oeve kee ueeYe Yeer neslee
nw~~6~~

25

yegOes ojeieejb ieleJeefle eoe eme peveves

lJeJeMeb MewefLeueb kegmegceMejj*dieeslmeJeefJeOeew ~
ce=iee#eerCeeb Yeleg&: eYeJeefle eoekexCe jefnles
leoe keeefvleeelkevekemeMeer ceesnpeveveer ~~ 7 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOe meHlece YeeJe ceW nes Jen m$eermebYeesie ceW
DeJeMe efMeefLeue neslee nw DeLee&led Gmekee Jeere& efveye&ue neslee nw ~ Heje Jen Delevle
megvojer ce=ieveeveer m$eer kee mJeeceer neslee nw ~ eefo yegOe mete& kes meeLe veneR nes lees ceve
kees ceesefnle kejves Jeeueer megJeCe& kes meceeve osoerHeceeve keeefvle nesleer nw ~~ 7 ~~
ce=leeJeypeeHeles eYeJeefle eoe pevcemecees
efejb Jew peerefJelJeb efvepeHejHegjs leme menmee ~
eefJeKeeefle: MeMJeVejHeeflekegueeoLe&efveee:
Hejm$eerefYe: $eer[e: megjlepeefvelee eme meleleced ~~ 8 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOe Dece YeeJe ceW nes Jen oerIe&peerJeer
DeHeves osMe Deewj HejosMe ceW efJeKeele neslee nw ~ jepekegue mes Oeve kee ueeYe Deewj
Hejefm$eeeW mes jefle$eer[e kejlee nw ~~ 8 ~~
yegOes Oece&mLeeveb ieleJeefle megOecee& yegOeJejes
vejes ie*dieeYeees epeveefvejle: meefjefYele: ~
Heleekee JebMeme eYeJeefle vejsMeeoefHe meoe
eleeHeer mevleeHeer efHeMegvecevegpeeveeb OeveHeefle: ~~ 9 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOe veJece YeeJe ceW nes Jen Oecee&lcee, Gece
efJeeved, iebiee kee Yee, e%ekeee&, meppeveeW kee mebie kejves Jeeuee, DeHeves kegue keer
Heleekee (es, jepee mes Yeer DeefOeke eleeHeer, ogpe&veeW kees mevleeHe osves Jeeuee Deewj
HetCe& OeveJeeved neslee nw ~~ 9 ~~

26

yegOes Oece&mLeeveb ieleJeefle eoe pevcemecees

efHelegefJe&eJeelew: megKeceeflelejeceMJeHeueer ~
iepeesCeerYe=leeJejceefCeMeeueecyejee:
Hejeveerefle: #eesCeerHeefleefJeefnleJe=efemlevegYe=le: ~~ 10 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee cesb yegOe oMece YeeJe ceW nes Gmes Hewle=ke OeveeW mes
HetCe& megKe, Iees[s, neefLeeeW kee megKe, veewkej, Gece jlve, Jem$e, cekeeve Deeefo
JemlegDeeW kee megKe neslee nw ~ Jen Gece veerefleMeem$e kees peeveves Jeeuee Deewj jepee mes
peerefJekee HeevesJeeuee (jepee kee es< kece&eejer) neslee nw ~~ 10 ~~
kegle: keveeoeveb YeJeefle meoves ueeYeYeJeves
efJevee %eb efJeeeefHle: keLece=CeefJecegefe: keLeceefHe ~
mecevleeodYetosJee: keLeceefHe efJele=<Ceee YeefJeveeb
keLeb Heb efoJeb keLeceefjkegueeLee&HenjCeced ~~ 11 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOe SkeeoMe YeeJe ceW venerb nw Gmemes
keveeoeve kewmes nes mekelee nw ? Gmes Oeve keer eeefHle, $eCe mes efJecegefe, yeeeCeieCe
HetCe& He mes mebleg, efoJe mJeHe Deewj Me$egDeeW mes Oeve kee ueeYe Deeefo MegYe Heue
kewmes nes mekelee nw ~ DeLee&led efpevekes pevce mecee ceW yegOe SkeeoMe YeeJe ceW nes Gmes
GHejese Heue eeHle nesles nQ ~~ 11 ~~
yegOeesHeees eme eYeJeefle ve eseme meoveb
keLeb efJe%eJeelees Yepeefle HeefjleesefHe efpeieCe: ~
keLeb egb eeefvle eyeueefjHeJees Jee efJecegKeleeced
keLeb kees<eeHeee: eJejepeves leerLe&efJe<ees ~~ 12 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOe eoMe YeeJe ceW venerb nw Gmekes Iej ceW
efJeeved leLee yeeeCe ueesie kewmes Dee mekeles nQ ? Deewj yeueJeeved Me$eg ieCe eg mes
kewmes efJecegKe nes mekeles nQ, leLee Gece e%e leerLe&ee$ee Deeefo Oeeefce&ke keeeexb ceW Oeve
kee Kee& kewmes nes mekelee nw ? DeLee&led efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOe eoMe
YeeJe ceW nes Gmes GHejese meYeer Heue eeHle nesles nQ ~~ 12 ~~
Fefle yegOeYeeJeHeueced ~

27

DeLe iegYeeJeHeueced
ieglJeb ueeskeeveeb efvepeiegCeieCewjsJe meleleb
megKeb YeJee keeefvle: eYeJeefle levegmLes megjiegjes: ~
Jepeefvle JeeefCe JeeceefceleYeeiesve ke=efleefYeie&efleeevles efevlee cegjnjHegjs leme YeefJelee ~~ 1 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW ye=nmHeefle ueive ceW nes Gmes DeHeveer iegCeieCeeW
mes ner meJe&oe ueesieeW ceW ieglee (eslee) eeHle nesleer nw ~ megKe, ceveesnj mJeHe,
efJeefJeOe ekeej kes YeesieeW ceW Oeve kee Kee& Deewj Devle ceW efJe<Cegueeske kees peelee
nw~~1~~
OevemLes keeJeeveeb mejmejeveeeeHeglee
efOekeejes oC[eveeb eJejJemegOeeHeeuemeoves ~
meoeeemeeoLee&iece Gle peveeveeb cegKejlee
ueYesvvees ueeskesYe: efmLeefleceefHe Oeveb JeemeJeiegjew ~~ 2 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW ye=nmHeefle Oeve YeeJe ceW nes Gmes mejme megvoj
keeJe kes efvecee&Ce ceW Heglee nesleer nw ~ es jepee kes ojyeej ceW (DeHejeOeer peveeW
kees) oC[ osves kee DeefOekeejer (ceefpem^s-keuekej, pepe Deeefo veeeeOeerMe) neslee
nw ~ eelve mes Oeve kee ueeYe, ueesieeW kes yeere (meYee) ceW DeefOeke yeesueves Jeeuee neslee
nw ~ Heje ueesieeW mes efmLeefle (eeflee) leLee Oeve keer eeefHle veneR nesleer nw ~~ 2 ~~
eoe Jew ogefMekees megjHeefleiegjew pevcemecees
ke=leIvees efce$eeLe&s eYeJeefle ueIetveeceefleueIeg: ~
meoe mJeYeele=Ceeb eJejmegKekeueeCeke=oeb
ieleesefHe eKeeefleb vejHeefleie=ns vewJe megKeYegked ~~ 3 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW ye=nmHeefle le=leere YeeJe ceW nes Jen DeHeves
efce$eeW kes eefle ke=leIve (GHekeej kees ve ceeveves Jeeuee) neslee nw ~ ess mes Yeer ese
oe Jeeuee (veere eke=efle kee) neslee nw ~ meJe&oe DeHeves YeeFeeW kees Gece megKe
Deewj keueeCe kejves Jeeuee neslee nw ~ Hejvleg jepee kes eneB eefmeef Heekej Yeer mJeeb
megKe Yeesieves Jeeuee veneR neslee nw ~~ 3 ~~

28

meoesew: etevles efveieceIeveIees<ee efpecegKeeod

iepeeMJeeoerveeb Jew keuekeuejJees eefj Heefjle: ~
megKemLeeves eme eYeJeefle iegjeJesJe meyeues
1
eeflemHeeaYetceeJelegueHeefjeee& efJelevegles ~~ 4 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yeueJeeved ye=nmHeefle elegLe& YeeJe ceW nes Gmekes
eneB meoe yeeeCeeW kes cegKe mes JesoeW kee IeveIees<e Deewj neLeer, Iees[esb kee keuejJe
(keuekeue Meyo) megveeF& He[lee nw ~ leLee Fme He=LJeer Hej eeflemHeea (Me$eg) ieCe Yeer
Gmekeer Heefjeee& (mesJee) ieCe Yeer Gmekeer Heefjeee& (mesJee) kejles nQ ~~ 4 ~~
1. eeflemHeef&ve: kegJe&les Heefjeeced, Fefle ecelkeejefevleeceefCe: ~
eoe e%eemLeeves pevegef<e cevegpees YeesiekegMeue:
meoLee&veeb Jeee meoefme e meleke&: megjiegjew ~
meoLe&: mecHetCe&: eJejke=efleefYeMeeefHe ceefnle:
meoe eesieeYeemeer leveeleveeevevoefJecegKe: ~~ 5 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW ye=nmHeefle Heece YeeJe ceW nes Jen Yeesieer,
meYee ceW leke&mebiele meoLe& (Gefele) yeesueves Jeeuee, Gece OeveeW mes HeefjHetCe&, es
ceneHeg<eeW mes Hetefpele Deewj eesieeYeemeer neslee nw ~ efkevleg Heg$e Deewj kevee kes megKe mes
efJecegKe jnlee nw ~~ 5 ~~
efjHeeJeepeew peslee efjHegjefleyeueeeme Hegjlees
ve eflelee Jew YeJeefle peveveer jesieefveJenw: ~
HeefjJeee efveleb veefn menpeJeiex<eg kegMeueb
pevevee pecYeejsieg&jceuekeevleejefleleefle: ~~ 6 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW ye=nmHeefle <e YeeJe ceW nes eg ceW Me$egDeeW
kees peerleves Jeeuee neslee nw ~ Gmekes Deeies eg ceW yeueJeeved Me$eg Yeer venerb njlee nw ~
Gmekeer ceelee meoe jesieeW mes keuesefMele jnleer nw ~ Deewj ceelee kes yevOegJeieexb DeHeves
ceecee Deeefo) ceW Yeer kegMeue veneR jnlee nw ~ Heje megvojer m$eer mes jefle megKe neslee
nw~~ 6 ~~

29

iegjew oejeieejs pevevemecees eme YeJeefle

Jepelegew: Hegbme: meHeefo HejcelJeb ve=Hekegueeled ~
efJeYetefle: e%eeefHe eYeJeefle e JeerHeueJeleer
jefleye&erJeOJee: HejceceoveeefOekeeceefYele: ~~ 7 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee cesb ye=nmHeefle meHlece YeeJe ceW nes Jen MeerIe ner
Hejce Ge mLeeve kees eeHle kejlee nw ~ Gmes jepekegue mes HetCe& Oeve kee ueeYe neslee nw
leLee Gmekeer yegef yengle Heueoeefeveer nesleer nw ~ m$eer mes jefle megKe DeefOeke neslee nw
Deewj Jen yengle keeceer neslee nw ~~ 7 ~~
iegjew ce=legmLeeves pevegef<e ve JemeslHewle=keie=ns
efej_peerJeer efkevleg eYeJeefle ieoelees& efn cevegpe: ~
kegueeuecyeer emeeeueceeflejmeew megvojleveg:
meoe Jew osnevles Jepeefle nefjmeeegpeHeoJeerced ~~ 8 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW ye=nmHeefle Dece YeeJe ceW nes Jen efHelee kes
ie=n ceW veneR jnlee nw ~ Jen yengle efove leke peerves Jeeuee neslee nw efkevleg meoe jesieer
jnlee nw ~ DeHeves kegue kee DeJeuecyeve kejves Jeeuee, efmLejyegef, megvoj Mejerj Jeeuee
neslee nw Deewj osnevle nesves Hej efJe<Ceg kes meeegpe cees#e kee ueeYe kejlee nw ~~ 8 ~~
eleg:Meeueb HeerleeCenefjleefe$eb Keueg ie=nb
meoe #eesCeerYeleg&ye&nglejke=Hee yeevOeJeieCee: ~
efJeveerlee e%eeueer megjHeeflemegjew Oece&YeJeves
ceoeefOekeeb leme eYeJeefle leHemee ueIegleje ~~ 9 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW ye=nmHeefle veJece YeeJe ceW nes Gmes Heeruee,
ueeue, njs jbieeW mes efeef$ele eleg:Meeue (eewkeesj, HeesKeje Heeve) cekeeve neslee nw ~
meoe jepee keer yengle ke=Hee jnleer nw ~ yevOeg-yeevOeJe ieCe efJeveerle nesles nQ ~ yengle e%e
kejlee nw ~ DeefOeke ceo Deewj leHemee Lees[er nesleer nw ~~ 9 ~~

30

eoe jepemLeeves megjHeefleiegjew eme peveves

HeleekeeefYeefMe$eb epeveYeJeveb keeeveceeced ~
eleeHemeeefOekeeb leveemegKeceuHeb efpeieCee:
mecevleeod ieg_pevles ceOegjceefveMeb keerefle&jleguee ~~ 10 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW ye=nmHeefle oMece YeeJe ceW nes Gmes HeleekeeDeeW
mes megMeesefYele mJeCe&cee e%eceC[He neslee nw, eleeHe keer Je=ef leLee mevleeve megKe
DeuHe neslee nw ~ Gmekes ej Hej yeeeCeieCe Denefve&Me ceOegj MeyoeW (Jesoeefo cev$eeW)
kee GeejCe kejles nQ ~ leLee Gmekeer Delegue keerefle& nesleer nw ~~ 10 ~~
iegjeJeeeeieejs uemeefle e efJemeejs pevegef<e leb
mlegJeefvle eercevle: meoefme mekeuee YetmegjieCee: ~
DeueYeb efkeb Yetceew meHeefo mecejs eeefvle efJecegKee:
efJeHe#ee: melHe#eecegefolecevememleme menmee ~~ 11 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yeueJeeved ye=nmHeefle SkeeoMe YeeJe ceW nes
Gmekeer meYee ceW OeveJeeved leLee yeeeCe ieCe mlegefle kejles nQ ~ He=LJeer Hej Gmekes efueS
keg Yeer DeueYe venerb jnlee nw ~ Me$egieCe mebeece ceW MeerIe ner efJecegKe neskej Yeeie
peeles nQ Deewj DeHeves He#e kes ueesie menmee emeVe nesles nQ ~~ 11 ~~
DeHeees pecYeejsieg&jefHe ve Yeb YegefJe eMees
Ye=Meb ocYeeefOekeeb levegYe=le GleeLe&Jeeee: ~
ceefleJe&ee efveleb YeJeefle HejefJeeeHenjCes
iegCeeb yevOetveecegHeke=efleefJeOeeves efMeefLeuelee ~~ 12 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW ye=nmHeefle eoMe YeeJe ceW nes Gmes keueeCe
Deewj He=LJeer Hej eMe venerb neslee nw ~ Jen DeefOeke Denejer neslee nw ~ JeLe& ner Kee&
keer DeefOekelee Deewj meoe otmejs kes Oeve kee DeHenjCe kejves cesb yegef Jee jnleer nw ~
ieg leLee yevOegpeveeW kee GHekeej kejves ceW efMeefLeuelee (Deeueme) nesleer nw ~~12~~
Fefle iegYeeJeHeueced ~

31

DeLe Meg$eYeeJeHeueced
meceereerveb Heb levegYeJeveies oeveJeiegjew
meceereerve: me: eyeueefjHegYeMe menmee ~
1
Deefle$eer[e efveleb nefjCeveeveeefYemlevegYe=le:
meceereerveb kece& eYeJeefle e keueeCeceefYele: ~~ 1 ~~
1. jefle$eer[e mecegefele: Hee: ~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e ueive ceW nes Gmekee Delevle megvoj
mJeHe neslee nw ~ melHeg<eeW kee mebie Deewj eyeue Me$egDeeW kee menmee veeMe neslee nw ~
megvojer ce=ieveeveer efm$eeeW mes efvele jefle-$eer[e nesleer nw ~ Gece kece& kees kejves
Jeeuee Deewj Gmes meoe keueeCe neslee nw ~~ 1 ~~
keggcyemLes Meg$es Hejcekeceveereb peefveJelees
cegKeb Heb Oeveb eYeJeefle ceveer<ee e cenleer ~
meoe efcee JeeCeer eHeueveeveeveeb efeekejer
ogketueeLe&Jeelewle Je=leceueb kees<eYeJeveced ~~ 2 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce cemee ceW Meg$e Oeve YeeJe ceW nes Gmekee cegKe Deewj
Mejerj megvoj neslee nw ~ yegef yengle leerJe nesleer nw ~ meoe eeue ves$e Jeeueer efm$eeeW
kees emeVe kejves Jeeueer ceOegj JeeCeer nesleer nw ~ Deewj Jem$e leLee Oeveeefo mes YeC[ej
HeefjHetCe& jnlee nw ~~ 2 ~~
ieles Yeeleg: mLeeveb pevegef<e eefo Meg$es levegYe=lee
ceefle: eerefle: MeMJelkeceueceoveeeeb meglemegKes ~
ve le=efHle: HetCexefHe ekeOeveoeves ke=HeCelee
ve mesveeOeerMelJeb jCeYegefJe ve MetjlJeceefOekeced ~~ 3 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e le=leere YeeJe cesb nes Gmes keceuecegKeer
megvojer efm$eeeW ceW efvejvlej Delevle esce neslee nw ~ HetCe& Heg$emegKe nesves Hej Yeer le=efHle
veneR nesleer nw ~ HetCe& Oeveoeve kejves ceW ke=HeCelee nesleer nw ~ Jen jCemLeue ceW ve
mesveeOeerMe neslee nw Deewj ve Metj ner neslee nw ~~ 3 ~~

32

megKemLeeves Meg$es eYeJeefle eoe pevcecemees

cenlJeb HetpelJes YeJeefle e mecelJeb levegYe=le: ~
1
meoe s legs pevevemeceeevceelegjefOekeb
megKeb ieesceeleeJejlegjw: meewKeceefOekeced ~~ 4 ~~
1. efkeb peveweeHejw wmlegwefjefle ecelkeejefevleeceefCe: ~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e elegLe& YeeJe ceW nes Jen ceneved Hetpeveere
neslee nw ~ otmejeW kes Jee leg jnves Hej Yeer Jen meoe Ske meceeve ner jnlee nw ~
pevce mecee mes ner Gmes ceele=megKe DeefOeke neslee nw ~ leLee ieee, neLeer Deewj Gece
Iees[es kee DeefOeke megKe neslee nw ~~ 4 ~~
meglemLeeveb Meg$es ieleJeefle eoe pevcemecees
gleb Heg$eeeefHle: eJejOeveueeYeesefHe menmee ~
peHeeeflmeef: meJee& eYeJeefle peveeveeceefHe cevees:
1
keefJelJes HeeefC[leb melelecegle efceeMevemegKeced ~~ 5 ~~
1. DeOeerlesve efkeb eslkeefJelJes ve Meefeefjefle le$ewJe ~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e Heece YeeJe ceW nes Gmes MeerIe ner Heg$e
keer eeefHle leLee menmee eegj Oeve kee ueeYe Yeer neslee nw ~ cev$e kes peHe mes meye
ekeej keer efmeef nesleer nw ~ ueesieeW kes ceOe ceW keefJelee kejves keer Meefe nesleer nw
Deewj meoe efceeVe Yeespeve kee megKe neslee nw ~~ 5 ~~
eoe Me$eew Meg$es YeJeefle peveves eme Heefjle:
megOeeefmeeejeefle: meleleefcen efJeeJeeee: ~
leLeeke=leb elveeoefHe e Keueg mecHeeefoleHejb
eCeMelee Jew, kegcevegpeHelees veMeefle kegueced ~~ 6 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e <e YeeJe ceW nes Gmes Dece=le mes
efmeef_ele Me$eg Jeie& nesles nwb DeLee&led Gmekes Me$egDeeW kee keYeer veeMe veneR neslee nw ~
efvejvlej Oeve Jee keer Je=ef nesleer nw leLee elve mes mecHeeefole keee& Yeer MeerIe ner ve
nes peelee nw Deewj kegcev$e kes peHe mes kegue kee veeMe neslee nw ~~ 6 ~~

33

keJeew keevleeieejleJeefle keue$eeoeflemegKeb

keefeevles keb YeJeefle efJe<eceb Jeelepeefveleced ~
DeHeleeveeb meewKeb jeflejefHe Jejm$eerefYejefOekee
ve kes Jew cegeefvle eJejjefmekeemleme keueee ~~ 7 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e meHlece YeeJe ceW nes Gmes m$eer mes HetCe&
megKe, kecej ceW Jeeegpeve DeefOeke ke, mevleeveeW kee megKe Deewj megvojer efm$eeeW kes
meeLe DeefOeke jefle nesleer nw ~ Gmekeer keuee mes keewve jefmeke es ueesie ceesefnle veneR
nesles nQ DeefHeleg meye ceesefnle nesles nQ DeLee&led Jen es keueekeej neslee nw ~~ 7 ~~
eoe Meg$es ce=legb ieleJeefle keesjeueHeveb
efejb Jew peerefJelJeb iepelegjieieesYe=leefvekejw: ~
megKeb keeoLe&: HegvejefHe OeveCe levegYegle:
eJe=efb meleefHe efjHegpee: kekejCeeled ~~ 8 ~~
eqpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e Dece YeeJe cesb nes Jen keesj Jeeve
yeesueves Jeeuee Deewj efejbpeerJeer neslee nw ~ Gmes neLeer, Iees[e, ieee Deewj veewkejeW mes
megKe neslee nw ~ ke mes Oeve kee ueeYe, keYeer Oeve keer Je=ef Deewj keYeer $eCe keer
Je=ef leLee ke mes Me$eg Hej efJepee nesleer nw ~~ 8 ~~
Ye=ieew YeeiemLeeveleJeefle kegmeerosve veiejs
ooerjVeemcew kes meleleceefHe Je=efb efkeue eoe ~
HeleekeeefYeeg&eb epeveYeJeves Mele Fn
eotjeod Yeele=Ceeb megKeceleguece*diesve e megKeced ~~ 9 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e veJece YeeJe ceW nes Gmekes eece ceW
keewve Ssmes ceveg<e neWies pees Jeepe (meto) mes Fvekes Oeve keer Je=ef ve kejles neW DeefHeleg
meye ueesie Gmekes $eCeer nesles nQ ~ DeLee&led Jen yengle ye[e OeveJeeved neslee nw ~ otj mes
ner HeleekeeDeeW mes megMeesefYele mes Gmekeer e%eMeeuee efoKeeF& He[leer nw ~ YeeFeeW kee
megKe Deewj Meejerefjke megKe Yeer DeefOeke neslee nw ~~ 9 ~~

34

Ye=ieew kece&mLeeveb ieleJeefle kegueb veMeefle leoe

leLeeefJeeleeieeleYeJeefle meoe efJeYeceieCe: ~
efpeeveeb JeeJe=ee efjHegpeveefJeJeeosve e ueeb
Hejb ielee MeleHeueefceleb mJeCe&ceefYele: ~~ 10 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e oMece YeeJe ceW nes Gmekes kegue kee
veeMe neslee nw ~ Oeve kes leeie (Kee&) mes Deveske Yece GlHeVe nesles nQ ~ leelHee& en
nw efke YeceJeMe HeeBe kes mLeeve ceW oMe osles jnves mes meoe Gmekee Oeve ve neslee jnlee
nw ~ DeHeves ojJeepes Hej mes yeeeCeeW kees DeHeceeefvele kej ueeweves mes leLee Me$egDeeW kes
meeLe efJeJeeo kejves mes Ske meew leesuee meesvee ve neslee nw DeLee&led DeleefOeke Oeve ve
neslee nw ~~ 10 ~~
Ye=ieeJeeemLeeveleJeefle megMeeruelJeefOekeb
Hejb eetHeb meoefme Heglee eeLe&efJeYeglee ~
cenerYeleg&: MeMJeodJepeefle Keueg keerefle&mlevegYe=leeb
mecegevleb Yee eYeJeefle ve efvee YegefJe efjHees: ~~ 11 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e SkeeoMe YeeJe ceW nes Jen Delevle
megMeerue neslee nw ~ Gmekee mJeHe Delevle osoerHeceeve, meYee ceW JeekedHeglee Deewj
HetCe& OeveJeeved Yeer neslee nw ~ Gmes jepeeDeeW keer Deemecegevle efvece&ue keerefle& efvejvlej
eeHle nesleer nw ~ DeLee&led Jen jepee DeLeJee jepee kes meceeve neslee nw Deewj He=LJeer Hej
Gmekes Me$egDeeW kees efvee veneR nesleer nw DeLee&led Me$egieCe Gmemes melele YeeYeerle jnles
nQ~~ 11 ~~
keoeefeefeeefHle: eefleefoveceHeeemlevegYe=le:
efmeles efj<Heeieejb ieleJeefle eoe pevcemecees ~
meoe keece$eer[e eYeJeefle cenlkece&kejCeb
iegCeeveeceuHelJeb efnlepeveefJejesOeMe menmee ~~ 12 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meg$e eoMe YeeJe ceW nes Gmes keoeefeled Oeve
kee ueeYe neslee nw efkevleg Kee& eefleefove neslee nw ~ meoe keece$eer[e (jefle-efJeueeme)

35

nesleer nw ~ Jen es keceex kees kejlee nw ~ iegCeeW keer DeuHelee nesleer nw Deewj efce$eeW mes
efJejesOe neslee nw ~~ 12 ~~
Fefle Meg$eYeeJeHeueced ~
DeLe MeefveYeeJeHeueced
eoe cevos ueiveb ieleJeefle OevewjsJe ueefmelees
efJe<eeoer Jeeosve eyeueefjHegoe lees<ejefnle: ~
meoe JeeMeC[: MeefveefjJe leoe HeMeefle vej:
Hejeslke<ee&mee: kegMelevegjeb JeeefOeieCele: ~~ 1 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meefve ueive ceW nes Jen Oeve mes megMeesefYele
(HeefjHetCe&) efJeJeeo mes Kesefole, yeueJeeved Me$eg ieCeeW kee Yeer veeMe kejves Jeeuee Deewj
Demevlees<eer neslee nw ~ meoe Jee, $eesOeer, Meefve kes meceeve (oes<e ege ef< mes)
osKeves Jeeuee, otmejs kes Glke<eexb kees veneR menves Jeeuee Deewj Deveske ekeej keer
JeeefOeeeW mes ogye&ue Mejerj Jeeuee neslee nw ~~ 1 ~~
keggcyeleeesefHe eYeJeefle keggcyes eefo Meveew,
efJeosMes meefvkeefceefle veefn Yeg*des efeelececed ~
meoe efceb efce$ewjefHe men meoe efleeJeeveb
eJeefe mJeeLe vee meHeefo Heefjie=ndCeeefle e Mejced ~~ 2 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meefve Oeve YeeJe ceW nes Jen keggcye
(HeefjJeej) mes lee neskej Yeer HejosMe ceW peekej meoe efceeVeeefo efee JemlegDeeW kee
keee Yeesie venerb kejlee nw ? DeLee&led HeefjJeej kees es[kej HejosMe ceW peekej meye
DeYeer JemlegDeeW kee ueeYe kejlee nw ~ efce$eeW kes meeLe meoe ogJe&eve ner yeesuelee nw
Deewj mJeeLe& kes efueS MeerIe ner Mej (Mem$e) enCe Yeer kejlee nw DeLee&led Jen Hejce
mJeeLeea neslee nw ~~ 2 ~~

36

eoe Yeeleg: mLeeveb ieleJeefle Meveew pevcemecees,

Oeveeveeb JeeHeejeVeefn Hejcen<ees& peefveefceleeced ~
YeJesodYeeieb les<eeb keLeefcen ceneslHeelejefnleb,
ke=les melkeejsefHe emejefle KeuelJeb e Heefjle: ~~ 3 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meefve le=leere YeeJe ceW nes Gmes OeveeW kes
JeeHeej mes DeefOeke Deevevo veneR neslee nw DeLee&led JeeHeej mes HetCe& Oeve veneR efceuelee
nw~ Gmekee Yeeie efJeIve-yeeOeeDeeW mes jefnle kewmes nes mekelee nw DeLee&led Gmekes
YeeieesVeefle ceW Deveske efJeIve-yeeOeeeW nesleer nwb Deewj mecceeve kejves Hej Yeer Gmekeer
oglee elegefo&#eg Hewueleer nw DeLee&led Jen mecceeve kejves JeeueeW mes Yeer oglee ner kejlee
nw FmeefueS Jen Hejce og neslee nw ~~ 3 ~~
eoe ceeleg: mLeeveb ieleJeefle efoJeeveeLelevees
Oeveb eleeeerveb ie=nceefHe efJeotjb Jepeefle leled ~
efvepeeveeb yevOetveeb meleleceHeJeeob HeMegYeeb
mJeefHe$ees: mevleeHe: eYeJeefle e Jeeleeefle&jefOekee ~~ 4 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce-mecee ceW Meefve elegLe& YeeJe ceW nes Gmekee Henues kee
(efHele=mebefele) Oeve Deewj ie=n Yeer ve nes peelee nw ~ DeHeves yevOeg JeieeX ceW DeHeJeeo,
HeMegDeeW kee Yee, DeHeves ceelee-efHelee kees ke Deewj Jeele jesie mes DeefOeke Heer[e nesleer
nw ~~ 4 ~~
eoe cevosHeleb ieleJeefle keLeb Heg$epevele:
megKeb Mege yegef: keLeceefHe efJeYetefleMe Hejcee ~
keefueefce&$ew: efkeb vees YeJeefle pesj efkeb veefn pe:
meHeee& osJeeveeb keLeeefle e Jeee& peefveceleeced ~~ 5 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meefve He_ece YeeJe ceW nes Gmes Heg$epevcepeve megKe kewmes nes mekelee nw ? DeLee&led Gmes Heg$e venerb neslee nw ~ efvece&ue
yegef leLee DeleefOeke mecHeefe kewmes nes mekeleer nw ? efce$eeW kes meeLe keuen keee veneR
neslee nw ? Hes ceW jesie keee venerb neslee nw ? DeefHeleg GHeeg&e meYeer DeMegYe Heue osles

37

nwb Deewj Gmemes osJeleeDeeW keer Gece Hetpee kewmes nes mekeleer nw DeLee&led Jen veeefmleke
neslee nw ~~ 5 ~~
Dejew cevos eewjeoefHe ve=Hekeguee$egieCele:
keLeb Yeerefle: Hegbmeeb pevevemecees mecYeJeefle esled ~
keLeb eese egs cenefle Hegjleefmleefle yeuee
vceefn<eeosuee&Ye: meleleceefYele: keerefle&jefOekee ~~ 6 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meefve <e YeeJe ceW nes Gmes eesj mes,
jepekegue mes Deewj Me$eg mes Yee kewmes nes mekelee nw DeLee&led Gmes efkemeer mes Yeer Yee
veneR neslee nw ~ Yeej eg ceW Yeer Gmekes Deeies eese ueesie kewmes nj mekeles nQ
DeLee&led Jen Hejce yeueJeeved neslee nw ~ Gmes YeQme, ieee, yewue Deeefo kee ueeYe Deewj
meJe&oe elegefo&#eg HewuevesJeeueer Delegue keerefle& nesleer nw ~~ 6 ~~
eoe oejeieejb ieleJeefle efoveeOeerMelevees
ieowjelee& oeje yeueceefHe keglees efJeeceefOekeced ~
Deveglmeen: ke=les YeJeefle ke=MeleeleerJe YeefJeveeb
ieoeveeceeefOekeeb meHeefo eHeuee yegefjefYele: ~~ 7 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meefve meHlece YeeJe ceW nes Gmekeer m$eer jesieeW
mes Heeref[le jnleer nw ~ Gmes yeue leLee DeefOeke Oeve keneB mes nes mekelee nw ? DeLee&led
Jen efveye&ue SJeb Oeve jefnle neslee nw ~ keee&cee$e ceW Deveglmeener, osn ceW Delevle
ke=Melee, MeerIe ner jesieeW keer DeefOekelee Deewj yegef eeue nesleer nw ~~ 7 ~~
eoe jvOemLeeves efovekejmegles pevcemecees
efJeveeMees efJeeeveeb efvepepeveefJeeesie: menpele: ~
meoe Je$eekeeje ceeflejeflelejeb Jee elegjlee
ieoJeeleele*dke: eYeJeefle keue*dkeMe YeefJeveeced ~~ 8 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meefve Dece YeeJe ceW nes Gmekes Oeve kee
efJeveeMe neslee nw Deewj DekeejCe ner DeelceerepeveeW kee efJeeesie neslee nw ~ meJe&oe
Gmekeer Je=ef kegefue jnleer nw ~ Jen Delevle elegj, jesieeW mes Deelebefkele (YeeYeerle)
Deewj keuebkeer neslee nw ~~ 8 ~~

38

eoe Oece&mLeeveb ieleJeefle Meveew pevcemecees

megodJeiee&od og:Keb eYeJeefle ieeflemleerLe&efJe<ees ~
ie=nejb oerveefpeHeefjJe=leb Meeruececeueb
Jeeesvles Jewjeieb jeflejefHe e eesies levegYe=leeced ~~ 9 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meefve veJece YeeJe ceW nes Gmes efce$e JeieeX mes
og:Ke neslee nw ~ leerLe& ee$ee ceW DeefYeefe nesleer nw ~ ie=nej oerve yeeeCeeW mes DeeJe=e
jnlee nw ~ Gmekee mJeYeeJe Delevle efvece&ue neslee nw Deewj Je=eJemLee ceW Jewjeie leLee
eesieceeie& ceW esce jnlee nw ~~ 9 ~~
1
Depee ceelee yeengpe&veke Gle keueeCeceefYele:
Meveew jepemLeeveb ieleJeefle peemleme mecejs ~
eYeglJeb kees<eme ef#eefleHeefleie=ns ogcevemee
efOekeejes eme mJeb veefn efceueefle HetJee&efpe&leceefHe ~~ 10 ~~
1. ``Depee leme ceelee efHelee yeengjs<e Fefle ecelkeejefevleeceefCe: ~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meefve oMece YeeJe cesb nes Gmekeer ceelee
yekejer nesleer nw DeLee&led yeeueeJemLee ceW ner Jen ceele=megKe mes nerve nes peelee nw ~
Gmekee DeHevee yeeng ner efHelee neslee nw DeLee&led Jen efHele=megKe mes nerve leLee DeHeves
Heje$ece mes ner meye keg kejves Jeeuee neslee nw ~ Gmes Deveske ekeej mes keueeCe
neslee nw ~ jepee kes Iej kees<eeOe#e leLee og peveeW kees oC[ osves kee DeefOekeejer
(veeeOeerMe) neslee nw ~ Heje Gmekee HetJee&efpe&le Oeve veneR efceuelee nw ~~ 10 ~~
eoe ueeYemLeeveb ieleJeefle Meveew eme peveves
efmLejb efJeeb efeeb efmLejceefHe efej_peerJeefle e me: ~
eHeemeeefOekeeb jCeYegefJe e MetjlJeceefOekeb
keglees jesieeYeesie: kegle Gle meglemleme YeJeefle ~~ 11 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ces Meefve SkeeoMeJeW YeeJe ceW nes Gmekee Oeve,
efee Deewj Deeeg Yeer efmLej (efejeeg) nesleer nw ~ Jen DeefOeke eHeeer Deewwj mebeece ceW
efJeMes<e Heje$eceer neslee nw ~ Gmes jesieeW kee Yeesie keneB mes nes mekelee nw ? DeLee&led Jen

39

veerjesie neslee nw Deewj Gmes Heg$e kewmes nes mekelee nw ? DeLee&led Jen meHeg$e ner jnlee
nw~~11~~
JeemLeeves cevo: eYeJeefle leoe keelej Gle
$eHeenerve: MeMJegYeke=efle efJeOeew efvegjceefle: ~
me esomJeeceer HejefJe<eeieeceer ecegefole:
meoe Me$egOJebmeer epeveke=omeew efJeeHe FJe ~~ 12 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW Meefve eoMeJeW YeeJe ceW nes Jen keelej,
efveue&ppe leLee MegYe keee& cesb keesj yegef Jeeuee neslee nw ~ Meefve eefo ueivesMe neskej
eoMeJeW YeeJe ceW nes lees Jen HejefJe<eeieeceer, Me$egDeeW kees veeMe kejves Jeeuee Deewj
kegJesj kes meceeve e%e kejves Jeeuee neslee nw ~~ 12 ~~
Fefle MeefveYeeJeHeueced ~

40

DeLe jengYeeJeHeueced
eleeHeeoveme eYeJeefle meceLe&mlevegieles
eYeeJeeoves<eeb leHeefme menmeeeoeefle me: ~
efvepeeLee&veveeLee&veefHe e efJeieleeefj: ke=efleHejes
efYeeeex Jee&m$eerieCeHeefjJe=lees Jeeoefvejle: ~~ 1 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng ueive ceW nes Jen otmejs kes eleeHe mes
meeceLe&Jeeved leLee otmejs kes eYeeJe mes ner DeHeves Deewj otmejs kes Oeve kee menmee
GHeYeesie kejlee nw ~ Me$egjefnle neskej DeHeves keee& ceW lelHej jnlee nw ~ oes m$eer
Jeeuee neslee nw leLee Deveskeeveske megvojer m$eer iegCeeW mes Yeer DeeJe=le efJeJeeo ceW lelHej
jnlee nw ~~ 1 ~~
keggcyes jengMesodYeJeefle OeveHeeueesefHe efJekeue:
meoe efceLeeJeeoer efvepepeveefJejesOesve cevegpe: ~
Yeeb Me$ees: Mem$eeoefHe e ueYeles efveYe&eceefle:
HejeLee&OeervelJeb efJe<eceve=HeoC[b e Keuele: ~~ 2 ~~
eqpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng Oeve YeeJe ceW nes Jen kegyesj kes meceeve
Oeveer nesves Hej Yeer efveOe&ve neslee nw ~ DeHeves yevOeg-yeevOeJeeW ceW efJejesOe kes keejCe meJe&oe
efceLee Yee<eCe kejves Jeeuee neslee nw ~ Gmes Me$eg leLee Mem$e mes Yeer Yee neslee nw ~ Jen
efveYeeake yegef Jeeuee, HejeOeerve leLee ogpe&veeW kes keejCe keefve jepeoC[ Yeer Heelee
nw~~ 2 ~~
eoe efmebnerHeg$es YeJeefle menpes pevcemecees
peievcew$eer efveleb eJejceefHe Yeeieb eYeJeefle ~
ceneuemeb HegbmeecegHeke=efleefJeOeevesve efkeefceefle
eleeHeeeyeueeef<ecemecejs efmebnmecelee ~~ 3 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng le=leere YeeJe ceW nes Gmes mebmeej ceW
meJe&oe meyemes cew$eer Deewj Gece Yeeie neslee nw ~ HejesHekeej kejves ceW Deeueme Deewj
keefve mebeece ceW Yeer eleeHe keer eyeuelee mes efmebn kes meceeve (Heje$eceer) neslee
nw~~3~~

41

megKes ceeleg: keb YeJeefle eefo jengmlevegYe=le:

meoevle: mevleeHe: keLeceefHe yeefn: Meerleueceueced ~
Mejerjs jengMesod ieefJe yegOeYe=ieesMevYeJeves
ef$eesefHe #eewCeerMew: eYeJeefle efnlelJeb e Heefjle: ~~ 4 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng elegLe& YeeJe ceW nes Gmekeer ceelee kees
ke neslee nw ~ DeHeves Mejerj ceW keoeefeled yeenjer Meerleuelee (emevvelee) nes Yeer
mekeleer nw efkevleg meoe Yeerlej mevleeHe neslee nw ~ eefo jeng Je=<e, efceLegve, kevee, keke&
DeLeJee ces<e jeefMe kee neskej elegLe& YeeJe ceW nes lees jepeeDeeW kes eje efnle neslee
nw~~4~~
megles efmebnerHeg$es pevegef<e megleueeYe: eYeJeefle
meoe Jew keevleeee GoeYeJejesiewefJe&keuelee ~
leLee efevlee leeHe: emejefle peveeveeceeflelejeb
efJevee owJeb elvew: efkeefceefle yengueeYe: ef#eefleHeles: ~~ 5 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng Heece YeeJe cesb nes Gmes Heg$e kee ueeYe
neslee nw ~ m$eer meoe Hes kes jesie mes Heeref[le jnleer nw ~ efevlee Deewj mevleeHe keer
DeefOeke Je=ef nesleer nw ~ efyevee Yeeie kes Deveske elve kejves Hej Yeer jepee mes keee
DeefOeke ueeYe nes mekelee nw ? DeefHeleg veneR nes mekelee nw ~ DeLee&led Jen YeeieJeeved
veneR neslee nw ~~ 5 ~~
eoe efmebnerHeg$es ieleJeefle peveg: Me$egYeJeves
eleeHeeiveew efveleb pJeueefle efjHegJe=vob peefveceleeced ~
yeueb %eeveb efJeeb eYeJeefle leoeOeerveceefOekeb
efHele=Jeeoscee&leg: menpeieCele: efkeb megKeceefHe ~~ 6 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng <e YeeJe ceW nes Gmekeer eleeHeeefive ceW
Me$eg mecetn efvele peueles nQ (DeLee&led Jen Me$egDeeW kee veeMe kejves Jeeuee neslee nw) ~
yeue, %eeve Deewj Oeve efJeMes<eleee Gmekes DeOeerve ceW jnles nQ ~ eeee, ceecee Deeefo mes
keee megKe neslee nw ? DeLee&led venerb neslee nw ~~ 6 ~~

42

ieles keevleeieejb pevegef<e MeefMeceef&veefHe eLee

keenmLeb Jeb pJeueopeuelees veMeefle leLee ~
efJeveeMeb Yeeefcevee: meHeefo e ueYesjved Keueg pee
efJeYeeiees yevOetveeb emejefle keue*dkees peefveceleeced ~~ 7 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng meHlece YeeJe ceW nes Gmekeer m$eer kee
jesieeW mes Gmeer ekeej efJeveeMe nes peelee nw efpeme ekeej ke[en ceW jKee ngDee Je
(Ie=leeefo) peueleer ngF& Deefive kes leeHe mes ve nes peelee nw ~ yevOeg-yeevOeJeeW kee
efJeeesie Deewj keue kee efJemleej neslee nw ~~ 7 ~~
eoe ce=legmLeeveb ieleJeefle leceerveeekeefjHeew
lepeefvle mJesele: leceefHe megpevee eme peveves ~
keJeefeod YetceerYeleg&: HejceOeveueeYe: keJeefeoefHe
eCeeMeeeLee&veeceefveueYeJeieesueesefHe pejs ~~ 8 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng Dece YeeJe ceW nes Gmes meppeve ueesie
DeHeveer Fe mes efJevee keejCe ner es[ osles nQ ~ keoeefeled jepee mes eegj Oeve kee
ueeYe neslee nw Deewj keYeer Oeve kee veeMe Yeer neslee nw ~ Gmekes Hes ceW Jeeeg ieesuee kee
jesie neslee nw ~~ 8 ~~
eoe efmebnerHeg$es veJeceYeJeves pevcemecees
iegCew: Hetpees efJe%ees YeJeefle e oeeueg: ef#eefleleues ~
meoLee&veeb oelee lepeefle ve ke=leb HegCeke=omeew
mJeJeiee&Ceeb MeMJeoeflejceuekeerefle&: Keueg peve: ~~ 9 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng veJece YeeJe ceW nes Jen mebmeej ceW DeHeves
iegCeeW mes Hegpe, efJeeved Deewj oeeueg neslee nw ~ Des OeveeW kee oeve osves Jeeuee,
eejefcYele keee& kees ve leeieves Jeeuee, HegCe kejves Jeeuee, DeHeves HeefjpeveeW kes ceeie&
Hej eueves Jeeuee Deewj efvece&ue keerefle& Jeeuee neslee nw ~~ 9 ~~

43

Deieew efJeeeHeeeesefOekeceveJeOeevesve oMeces

cenlmeewKeb cueseleYeJeefle kegieJe&mlevegYe=le: ~
leLee efevleeefOekeeb mJepevepevekew: efkeb megKeceueb
meoe jC[eveejermegjleceJejeereflejefYele: ~~ 10 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng oMece YeeJe ceW nes Gmes DemeeJeOeeveer mes
DeefOeke Oeve kee Jee, eJeveeefo nerve peeefleeesb mes DeefOeke megKe, JeLe& kee Denbkeej
leLee DeefOeke efevlee nesleer nw ~ Gmes DeHeves HeefjpeveeW leLee efHelee mes keee HetCe& megKe
neslee nw ? DeefHeleg veneR neslee nw ~ Jen efJeOeJee efm$eeeW mes meoe mecYeesie kejlee nw
Deewj ogpe&veeW mes esce kejlee nw ~~ 10 ~~
Deieew ueeYemLeeveb pevegef<e YeefJeveeb cueskeguele:
meoe efJeeeeefHleMelegjpevecew$eer e Hejcee ~
megleeveeceglHeefe: meHeefo HejefJeeeHenjCes
ceefleeC[es ieJe&: eYeJeefle ieefle: efke*dkejieCew: ~~ 11 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng SkeeoMeJeW YeeJe ceW nes Gmes cues
(eJeveeefo nerve) kegueeW mes meoe Oeve keer eeefHle nesleer nw ~ yegefceeved ceveg<eeW mes cew$eer
nesleer nw Deewj MeerIe ner Heg$eeW keer GlHeefe nesleer nw ~ Gmes otmejs kes Oeve kee DeHenjCe
kejves keer yegef Deewj yengle Denej neslee nw ~ leLee Jen veewkejeW kes meeLe eueves
Jeeuee neslee nw ~~ 11 ~~
eoe efj<Hes jengpe&vegef<e YeefJeveeb owveceefOekeb
leLee Metueb Heeex oekeceues eeefveueke=leced ~
ke=les elvesveLe&: eYeJeefle efJejeces MegYeHeueb
Keuewcez$eer MeMJeled HejceefjHeglee meppeveieCew: ~~ 12 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jeng eoMeJeW YeeJe ceW nes Gmes DeefOeke
oervelee, Heee& Deewj oe ceW Jeeegpeefvele Metue neslee nw ~ eelve kejves Hej Yeer (Deeefo
ceW) Deefve Heue leLee Devle ceW MegYe Heue neslee nw ~ Gmes efvejvlej ogeW mes cew$eer SJeb
meppeveeW mes Hejce Me$eglee nesleer nw ~~ 12 ~~
Fefle jengYeeJeHeueced ~

44

DeLe keslegYeeJeHeueced
eoe keslegue&ives pevevemecees yeevOeJepevew
ce&nekeuesMe: MeMJeodYeeceefHe meoe ogpe&vekegueeled ~
ceveefevleeefOekeeb eYeJeefle keue$eeefle&jefOekee
peveeveeb Jewkeueb melelecegojs keceefOekeced ~~ 1 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg ueive ceW nes Gmes DeHeves yevOegpeveeW mes
efvejvlej ceneved keuesMe Deewj ogpe&veeW mes meoe Yee neslee nw ~ ceeveefmeke efevlee keer
DeefOekelee m$eer kees ke, efJekeuelee Deewj Hes ceW (oo& Deeefo) Heer[e DeefOeke nesleer
nw~~ 1 ~~
ceefleJe&ee efveleb YeJeefle ve=HelesjLe&YeJeves
lece:Hegs Oeeve#eeflejefHe ceefueyee&vOeJepevew: ~
leLee #ee JeeCeer meoefme efvepeHe#eeefle&jefYele:
mJeYes meodYes leefmceVeefcelemegKeceLe&e YeefJeveeced ~~ 2 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg Oeve YeeJe ceW nes Gmekeer yegef meoe
Jee jnleer nw ~ jepee mes Oeve keer neefve nesleer nw ~ yevOegyeevOeJeeW kes meeLe keuen
neslee nw ~ meYee ceW #e JeeCeer yeesuelee nw ~ Gmekes DeHeves He#eJeeueeW kees eejeW lejHe
mes Heer[e nesleer nw ~ Oeve YeeJe eefo DeHeveer jeefMe (ces<e) kee nes DeLeJee MegYe en keer
jeefMe kee nes lees Delegue megKe Deewj Oeve eeHle neslee nw ~~ 2 ~~
le=leeres eslkeslegYe&Jeefle megKenslegmlevegYe=leeb
Oeveeveeb Yeesieeveeb Hejcecenmeeb eeefHe peveves ~
efJeveeMe: Me$etCeeb eJejmecejs yeengegieues
JeLee Yeerefleefevlee efvepemegefo Heer[e e Heefjle: ~~ 3 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg le=leere YeeJe ceW nes Gmekes megKe kee
keejCe (kesleg) neslee nw ~ OeveeW kee, YeesieeW kee Deewj Hejce lespe kee Yeer keejCe
(kesleg) neslee nw ~ DeLee&led le=leere YeeJe ceW kesleg nes lees megKe, Oeve, Yeesie Deewj lespe,
yeue Deeefo kees oslee nw ~ Yeer<eCe mebeece ceW Me$egDeeW kee veeMe neslee nw ~ yeeneW ceW
JeLee, Yee, efevlee Deewj efce$eeW kees ke neslee nw ~~ 3 ~~

45

megKes kesleg: Hegbmeeb YeJeefle veefn ceeleg: megKeceueb

megiee&osJe Jepeefle efJeueeb Hewle=keOeveced ~
mJeiesns vees Jeeme: meHeefo e efveJeemesve keuenes
efvepeeses mJe#es$es me leg YeJeefle yevOees: megKeceueced ~~ 4 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ces kesleg elegLe& YeeJe ceW nes Gmes ceelee kee HetCe&
megKe venerb neslee nw ~ efce$e Jeiees kes eje ner Hewle=ke Oeve kee veeMe neslee nw ~ Gmekee
Jeeme DeHeves Iej ceW keYeer veneR neslee, eefo Jen Jeeme kejlee nw lees MeerIe ner (Iej ceW)
keuen neslee nw ~ eefo kesleg elegLe& YeeJe ceW neskej DeHeves Ge ceW nes ee DeHeves ie=n
ceW nes lees yevOegDeeW kee HetCe& megKe neslee nw ~~ 4 ~~
eoe jenes: Hegs YeJeefle efkeue mevleeveYeJeves
meneslLeeveeb Mem$e#elepeefvelekeb efn yengOee ~
mJeyegee Heer[eefHe eYeJeefle peveeveeceeflelejeb
leLeeHeleeouHeb megKecevegefoveb lelkeuenle: ~~ 5 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg Heece YeeJe ceW nes Gmekes menesoj
YeeFeeW kees Mem$eeIeelepeve ke yengOee mecYeJe jnlee nw ~ DeHeveer yegef mes
DeleefOeke Heer[e Yeer nesleer nw ~ efvejvlej Heg$e kes meeLe keuen nesves kes keejCe Heg$e
megKe veneR neslee nw ~~ 5 ~~
lece:Hegs <es pevevemecees ceeleguekegueeled
meoe ceeveeuHelJeb eYeJeefle eleg<HeelmegKeceueced ~
leLeejesieb JeeefOe#ee Gle OeveeveeceHeee:
eeC[ejsvee&Me: meHeefo mecejs JeeokejCeeled ~~ 6 ~~
eqpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg <e YeeJe ceW nes Gmes ceele=kegue mes
megKe (mecceeve) DeuHe neslee nw ~ ieee, yewue, Yewbme, Iees[e Deeefo mes HetCe& megKe neslee
nw~ Deejesie, JeeefOe kee veeMe, Oeve kee eme Deewj (Jeeo efJeJeeo He) mebeece ceW
efJeJeeo kejves mes MeerIe ner Yeebkej Me$eg kee Yeer veeMe neslee nw ~~ 6 ~~

46

lece:Hegs veejerYeJevecegHeeeles peefveceleeb

leoe ceeiee&odYeereflepe&uepeefveleYeerefleMe Hejcee ~
HejeJe=eeLee&veeb eYeJeefle 1efJejeceesefueYeJeves
meoe keevleekeb Jeeee GleeLee&ceuemegKeced ~~ 7 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg meHlece YeeJe ceW nes Gmes ceeie& ceW leLee
peue ceW Yeer DeefOeke Yee neslee nw ~ eefo meHlece YeeJe kee neskej Je=efeke jeefMe ceW nes
lees ueewe ngDee Oeve efmLej jnlee nw ~ meoe m$eer kees ke<, Kee& keer Je=ef nesleer nw
efkevleg Oeve mes Gece megKe DeJeMe eeHle neslee nw ~~ 7 ~~
1. eneB Hej keg erkeekeejeW ves `efJejece' Meyo kee `veeMe' DeLe& efkeee nw
efkevleg e. efe. ce. ceW mHe nw efke`YeJeslkeerie: meJe&oe ueeYekeejer' Fmemes GHeeg&e
DeLe& keer Demebieefle nes peeleer nw ~ efJeMes<e efJe%epeve mJeeb efJeeej kejW ~
eoe kesleew jvOes pevevemeceesMee&efopeefveleb
iegos keb efveleb eYeJeefle HeMetveeceefHe Yeeced ~
mJeefJeeeveeb jesOe: Keueg efceLegvekeveeuepeJe=<es
leoeefHle&JeeCeeb ef#eefleHeeflekegueeosJe YeefJeveeced ~~ 8 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg Dece YeeJe ceW nes Gmes meJe&oe iegoe ceW
DeMe& (yeJeemeerj, Yeievoj) Deeefo jesiepeefvele ke neslee nw ~ HeMegDeeW kees Yee, DeHeves
Oeve kes Deeiece ceW keeJe nesleer nw ~ eefo kesleg Dece YeeJe kee neskej efceLegve,
kevee, Je=efMeke, ces<e, Je=<e FveceW mes efkemeer Ske jeefMe kee nes lees efveefele jepekegue
mes ner Oeve eeHle neslee nw ~~ 8 ~~
lece:Hegs Yeeieb ieleJeefle megleeLe&mlevegYe=leeb
meoe cueseuueeYe: Keueg efveefKeuekeeHenjCeced ~
meneslLeeveeb keb yengefJeOeieoes yeengegieues
leHeMeee&oeveeYeJe GHenemeMe meleleced ~~ 9 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg veJece YeeJe ceW nes Gmes Heg$e Deewj Oeve
ueeYe neslee nw ~ meJe&oe cueseW (veere peeefleeeW) mes ueeYe Deewj meye keeW kee veeMe
neslee nw ~ menesoj YeeFeesb kees ke oesveeW yeeneW ceW Deveske ekeej kes jesie nesles nQ ~

47

leHemee Deewj oeve Deeefo Oeeefce&ke ke=leeW ceW meoe GHeneme neslee nw ~ DeLee&led Gmekeer
leHeeee& leLee oeve Meem$eefJeefOe kes Devegmeej ve nesves kes keejCe GHenemeemHeo neslee
nw~~ 9 ~~
eoe efmebnerHeg$es oMeceYeeJes eme peveves
efHeleg: keb efveleb eYeJeefle kegHelJeceLeJee ~
DeJeMeb oewYee&ie legjieiepeveesefYeYeeceueew
Je=<es <es ces<es Jepeefle efJeueeb Me$egHeueer ~~ 10 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg oMece YeeJe ceW nes Gmekes efHelee kees
ke neslee nw ~ DeLeJee Jen mJeeb kegHe neslee nw ~ efveee ner Gmekee Yeeie Kejeye
neslee nw ~ Iees[e neLeer ieee yewue Deeefo mes Yee neslee nw ~ efkevleg eefo kesleg oMece
YeeJe kee neskej Je=efMeke, Je=<e, kevee, ces<e FveceW mes efkemeer jeefMe kee nes lees
Me$egDeeW kee veeMe neslee nw ~~ 10 ~~
efMeKeer ueeYemLeeves pevegef<e YeefJeveeb YeeieceefOekeb
eYeeefOekeeb efJeee meleleceveJeeeke=eflejefHe ~
eMemleb Jem$eb e eYeJeefle iegos keceefveMeb
leLee veeveeLee&efHle: HejceefJekeuee mevleefleleefle: ~~ 11 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg SkeeoMe YeeJe ceW nes Jen HetCe&
YeeieJeeved neslee nw ~ efJeMes<e keeefvle, Gece efJeee, efvece&ue Deeke=efle Deewj Gece Jem$e
OeejCe kejves Jeeuee neslee nw ~ iegoe ceW melele ke neslee nw ~ Deveske ekeej kes Oeve
kee ueeYe Deewj mevleeve Jeie& Delevle efJekeue neslee nw ~~ 11 ~~
eoeHeeeeieejb pevegef<e eefo kesleeJegHeieles
ceneHeer[e ieges Heoveeveeesvee&efYeefvekes ~
peees Jeeos efveleb vejHeefleJeosJeeceuemegKeb
vejeCeeb keueeCeeb Jeefle e ve ceeleg: menpele: ~~ 12 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW kesleg eoMeJeW YeeJe ceW nes Gmes iegoe, ves$e
Deewj veeefYe kes Heeme ceW DeefOeke Heer[e nesleer nw ~ Jeeo-efJeJeeo ceW meJe&oe pee Deewj
jepee kes meceeve HetCe& megKe neslee nw ~ efkevleg ceecee mes megKe veneR neslee nw ~~ 12 ~~

48

mJe#ex legs Heueb HetCe Heeoesveb efce$eYes meces ~

DeOe efjHegie=ns veeres Keb eefle en: ~~ 13 ~~
Fefle eer peerJeveeLeefJejefeles YeeJeekeeMes metee&oerveeb eoMeYeeJeHeuekeLeveeOeee: ~~
enDeHeveer jeefMe ceW Deewj DeHeves Ge ceW jnves Hej HetCe& Heue kees oslee nw~
efce$e ie=n ceW elegLeeMe nerve (leerve Yeeie) Heue Deewj mece en keer jeefMe ceW DeeOee Heue
oslee nw ~ Me$eg ie=n ceW elegLeeMe Heue Deewj veere jeefMe ceW Metve Heue oslee nw ~ Fme
ekeej HetJeexe Heueesb kees mecePekej HeueeosMe kejvee eeefnS ~~ 13 ~~
Fefle YeeJeyeesefOeveeb eoMeYeeJeHeuekeLeveeOeee: mecHetCe&: ~

49

DeLe levJeeefoeoMeYeeJeefJeeejefJe<eekeLeveeOeee:
peeeflejeeg: megKeb og:Kece*dkeeefokeb
JeCe&efJe%eeveefveeueeevele: ~
mJeCe&cegeeefokeeveeb $eees efJe$ee:
keesMelees Yeele=lees Yeele=Ye=leeefokeced ~~ 1 ~~
ueive mLeeve mes peeleke keer peeefle, Deeeg, megKe, og:Ke, Mejerj ceW efe
(JeCe, efleue) Deeefo, JeCe& (ieewj, Meece Deeefo) kee %eeve, efvee Deewj mLeeve kee
efJeeej kejvee eeefnS ~ Oeve YeeJe mes meesvee, eeBoer, ceesleer Deeefo jlveeW kes $eeefJe$ee kee efJeeej kejvee eeefnS ~ le=leere YeeJe mes YeeF&, veewkej, Heje$ece Deeefo
kee efJeeej kejvee eeefnS ~~ 1 ~~
mego: megKeceeuees legjeres efveefOemebmLeeveke=ef<emJeceele=meewKeced ~
veJeJeenveJeeefkeeieceeosie=&nueeYeb e efJeefevleesled eJeemeced ~~ 2 ~~
elegLe& YeeJe mes, efce$emegKe, Oeve, mLeeve, Kesleer, DeHeveer, ceelee kee megKe,
veJeerve Jeenve, yeieeree ee$ee Deeefo, ie=nueeYe Deewj eJeeme (HejosMe) kee efJeeej
kejvee eeefnS ~~ 2 ~~
Heg$ecev$eJeeveeJeerCelee, ieeHeeceefleJe=efcepeeled ~
ceelegueeoefjeleg<HeoJeCeJeeleYeereflemecejeefo efevleesled ~~ 3 ~~
Heece YeeJe mes Heg$e, cev$e (yeewefke efJeeej), JeekeHeglee, iee-Hee jevee
Meefe Deewj yegef keer Je=ef kee efJeeej kejvee eeefnS ~ <e YeeJe mes Me$eg,
eleg<Heo, JeCe, jesie, Yee Deewj eg Deeefo kee efJeeej kejvee eeefnS ~~ 3 ~~
DeveeieceJeefCekedef$eeeveeegcevceLekeueee1 meHleceeled ~
jesieegcejCeeefjJeeefnveer, efvecveieelejCeYeereflejceeled ~~ 4 ~~
1. `Deveekesefue' Fefle Hee: ~
meHlece YeeJe mes m$eer ueeYe (efJeJeen), JeeHeej, m$eer efJeJeeo Deewj keecekeuee kee Yeer efJeeej kejvee eeefnS ~ Dece YeeJe mes jesie, eg, ce=leg, Me$egmesvee
Deewj veoer Deeefo peueeMeeeW ceW lewjves mes Yee kee efJeeej kejvee eeefnS ~~ 4 ~~

50

osJeleeueepeueeMeeeefokeb, HegCeleerLe&ieceveb eHeeefokeced ~

ceeie&meceveYeeieJeOe&veb, Oece&ke=leceefHe Oece&lees Jeosled ~~ 5 ~~
veJece YeeJe mes osJeeuee, peueeMee, HegCeleerLe& keer ee$ee, eosMe ee$ee,
YeeieJe=ef, Deewj Oeeefce&ke ke=le kee Yeer efJeeej kejvee eeefnS ~~ 5 ~~
jepeueeYepevekeecyegJe<e&Ceb, #eesefCeHeeuekegueefJeeJeOe&veced ~
cegefkeeefHleHeoJeerHeoeHlee:, keee&efmeefjefHe kece&YeeJele: ~~ 6 ~~
oMece YeeJe mes jepeueeYe, efHelee, peueJe=ef<, jepekegue mes Oeve keer Je=ef,
JeueeYe, HeoJeer keer eeefHle Deewj keee&efmeef kee efJeeej kejvee eeefnS ~~ 6 ~~
memeeeveueueveeveJeecyej-%eeve-JeenvemegKeeefve ueeYele: ~
meodJeeeefokeceYeer<efevleveb, JewefjjesOevejeeveceefvleceeled ~~ 7 ~~
ieejnJeW YeeJe mes Oeeve, eeve (Iees[e-iee[er-meeFefkeue-ceesj Deeefo
meJeejer), m$eer, vetleve Jem$e, %eeve, Jeenve (Iees[e-neLeer) Deewj megKe kee efJeeej
kejvee eeefnS ~ Jee YeeJe mes oeve Deeefo ceW meodJee kee efJeeej, ceveesefYeueef<ele
Jemleg keer efevlee, Me$egDeeW kees jeskeves kee Gheee, Heeuekeer Deeefo meJeejer kee efJeeej
kejvee eeefnS ~~ 7 ~~
Deleerleceefvleceeos<eb efJeeYeeled eefJeueeskeesled ~
jenesjleerleb jefJelees YeeefJe meeceleefcevogle: ~~ 8 ~~
Fefle eer Heb. peerJeveeLeefJejefeles YeeJeekeeMes levJeeefoYeeJeefJeeejkeLeveeOeeemle=leere:~~ 3 ~~
Deleerle (Yetle) kee efJeeej Jee YeeJe mes, YeefJe<e kee efJeeej Oeve YeeJe mes
kejvee eeefnS ~ leLee jeng mes Yetle, mete& mes YeefJe<e Deewj evcee mes Jele&ceeve kee
efJeeej kejvee eeefnS ~~ 8 ~~
Fefle levJeeefoeoMeYeeJeefJeeejefJe<eekeLeveeOeeemle=leere: ~~ 3 ~~

51

jJeeefoYeeJeHeoeLe&keLeveeOeee:
DeLe eoMeYeeJekeejkee:
lejefCejcejcev$eer ceueMevmeewceew
iegjLe MeefveYeewceew Meg$e Deeefke&: $ecesCe ~
DecejiegefovesMeew cevoYeeveg%epeerJee:
megjiegjefHe cevo: keejkee: megefJe&ueiveeled ~~ 1 ~~
mete& leveg YeeJe kee, ye=nmHeefle Oeve YeeJe kee, cebieue Yeele= YeeJe kee, evcee
Deewj yegOe efce$e YeeJe kee, ye=nmHeefle Heg$e YeeJe kee, Meefve Deewj cebieue Me$eg YeeJe kee,
Meg$e m$eer YeeJe kee, Meefve ce=leg YeeJe kee, ye=nmHeefle Deewj mete& Oece& YeeJe kee, Meefve,
mete&, yegOe Deewj ye=nmHeefle kece& YeeJe kee, ieg ueeYe YeeJe kee Deewj Meefve Jee YeeJe
kee keejke nw ~~ 1 ~~
le. Oe. me. megled Heg$e efjHeg m$eer ce=. Oece& kece& ueeYe Jee YeeJee:
met. yeg. ceb. eb.yeg. Me.ceb. Meg. Me. yeg.met. Me.met. ye=. Me. keejkee
yeg.ye=.
DeLe jJeeefoeneled efJeeej:
efHele=eleeHeejesieeCeeb ceve: MegsefJe&eejCee ~
yeueeefYeceeveeesyeg&s: keeee&Jeezefo&Jeekejeled ~~ 2 ~~
mete& mes efHelee, eleeHe, Deejesie, ceve:Megef, yeue, DeefYeceeve Deewj yegef kee
efJeeej kejvee eeefnS ~~ 2 ~~
OeJeueeecejkeerefle&oeeceve: megKekeueepeveveercevemeeceefHe ~
efJeOegyeueeyeueeesieeefJeceMe&le: ke=eflekeueeefveHegCe: megKeceeefoMesled ~~ 3 ~~
evcee kes yeueeyeue eesie mes MJesle eecej kes meceeve keerefle&, oee,
ceeveefmeke megKe, keuee, ceelee, ceve, ke=eflekeuee ceW efveHegCelee Deewj megKe kee efJeeej
kejvee eeefnS ~~ 3 ~~

52

HejeHeJeeoenJemeenmeeefve mesveeefOeHeleb eYeglee meneslLeced ~

Heje$ecelJeb kejJeeuekegvleenejefJeKeeefleceefnb cenerpeeled ~~ 4 ~~
cebieue mes HejeHeJeeo, eg, meenme, mesveeHeeflelJe, eYeglee, YeeF&, Heje$ece,
leueJeej, Yeeuee Deeefo enej keer Keeefle Deewj Yetefce mecyevOeer efJeeej kejvee
eeefnS~~ 4 ~~
efJeveeyeevOeJeceeleguemevleefleeJejkeeJeHeglJeceueb yegOeeled ~
ieefCeleJesoefJeveesokeueeefokeb eJejyeesOeceve: MegefeceeefoMesled ~~ 5 ~~
yegOe mes vecelee, yeevOeJe, ceecee, mevleeve (Heg$e-kevee), Gece keeJeHeglee,
ieefCele, Jeso, Deevevo, keuee, Gece%eeve Deewj ceve:Megef Deeefo kee efJeeej kejvee
eeefnS ~~ 5 ~~
JeeveHeglJelegjcemeewKeb lev$eefJeeejve=HeeueefJeveesoced ~
mevleeflemeewKeceueb efveieceeLe&%eevecegleeyeueb iegleMe ~~ 6 ~~
ye=nmHeefle mes JeekedHeglee (JeeKeeve Meefe), Iees[s kee megKe, lev$eefJeeej,
jepee mes Deevevo, mevleeve megKe, JesoeLe&%eeve Deewj Meejerefjke yeue kee efJeeej kejvee
eeefnS ~~ 6 ~~
meerlemeeefnlekeueekeueeHeeeokeevleejefleve=eJeeeced ~
keue$emeewvoe&efJeveesoefJeeeyeueeefve Jeeree&efCe keJes: mekeeMeeled ~~ 7 ~~
Meg$e mes meerle, meeefnle, keueeFve meYeer kes Deevevo kee efJeeej m$eermegKe, ve=e, Jeee, m$eer keer megvojlee, efJeveeso, efJeee, yeue Deewj Jeere& kee efJeeej
kejvee eeefnS ~~ 7 ~~
ueesceceesnefJe<eeeefveueHeer[e ogce&eflelJeHejJeeveMeefe: ~
cevolees efveOeveeesieefJeeejes peerJeveb e Keueg peerJeveJe=efe: ~~ 8 ~~
Meefve mes ueesYe, ceesn, efJe<ee, Jeele-JeeefOe, ogye&eflee, otmejs kees ieves keer
Meefe, ce=legeesie, Deeeg Deewj peerJeveJe=efe (DeepeerefJekee) kee efJeeej kejvee
eeefnS~~ 8 ~~

53

eodYeeJekeejkemlegs mJeYes efce$eeuees YeJesled ~

lelkeejkeHeoeLee&veeb owJe%ees ueeYeceeefoMesled ~~ 9 ~~
efpeme YeeJe kee keejke en DeHeves Ge Jee mJeie=n Jee efce$e ie=n ceW nes lees
Gme keejke en kes HeoeLeexb kee ueeYe kenvee eeefnS leLee veere Jee Me$eg ie=n ceW nes
lees neefve kenvee eeefnS ~~ 9 ~~
SJeb jJeeefoKeseveeb HeoeLe&Heefjefevleveced ~
yeueeyeueefJeJeskesve kegee&oeeexece: meoe ~~ 10 ~~
Fme ekeej metee& eneW kes yeueeyeue kes efJeeej mes ner Gve eneW kes HeoeLeeX
kee efevleve es peesefleefJe&oeW kees kejvee eeefnS ~~ 10 ~~
YeJeefvle yeuemebegee YeeJeYeeJesMekeejkee: ~
leoeHetCe oueb eYeeceskesveeuHeb Heueb Jeosled ~~ 11 ~~
Fefle eer Heb. peerJeveeLeeCeerleYeeJeekeeMes jJeeefoYeeJeHeoeLe&keLeveeOeeeelegLe&:~~4~~
eefo YeeJe, YeeJesMe Deewj keejke es leerveeW yeue mes ege neW lees HetCe&Heue, oes
yeueer neW lees DeeOee Heue Deewj Ske yeueer nes lees mJeuHe Heue kenvee eeefnS ~ leLee
eefo YeeJe, YeeJesMe, keejke leerveeW efveye&ue neW lees HeueeYeeJe kenvee eeefnS ~~11~~
Fefle YeeJeyeesefOeveerJeeKeeeeb elegLeexOeee: ~~ 4 ~~

54

DeLe levJeeefoeoMeYeeJeefJeeejeOeee:
le$eeoew levegYeeJeHeueefJeeej:
eoe ef$ekeieleesHe: Keueeglemleoe osefnveeb
megKeb veefn Mejerjpeb eefo efvepe#e&iemleeMe: ~
leLeeefHe ve megKeb JeosefVepeyeuesve nerveesHe:
Keueemlevegielee vejes YeJeefle jesieMeekegue: ~~ 1 ~~
eefo ueivesMe HeeHeen mes ege neskej ef$eke (6~8~12) mLeeve ceW nes lees
Gme ceveg<e kees Meejerefjke megKe veneR neslee nw ~ eefo leeMe (HeeHeen mes ege
6~8~12 mLeeve iele) ueivesMe DeHeveer jeefMe ceW nes lees Yeer osn-megKe veneR neslee nw
Ssmee kenvee eeefnS ~ eefo ueivesMe efveye&ue nes Deewj HeeHe en ueive ceW nes lees ceveg<e
jesie-Yee mes Jeekegue jnlee nw ~~ 1 ~~
eoe efvepeYeieesHees YeJeefle kesviees Jee egle:
MegYewjLe efvepeeseYes veJeces efn lewJeeaef#ele: ~
leoe pevevele: megKeer mekeuemecHeoe eme esled
me SJe meefeJe: megOeerjceueHeeves$ees YeJesled ~~ 2 ~~
eefo ueivesMe DeHeveer jeefMe ceW Jee kesv (1~4~7~10) ceW nes Deewj MegYe
en mes ege nes DeLeJee DeHeveer Ge jeefMe ceW nes DeLeJee veJece mLeeve ceW nes leLee
MegYe en mes osKee peelee nes lees Jen pevce mes ner megKeer, meye mecHeefe mes ege,
jepecev$eer, efJeeved Deewj keceue kes meceeve megvoj ves$e Jeeuee neslee nw ~~ 2 ~~
eoe $etjes ueives KeueKeejYes pevcelevegHe:
Keueevle: mLeevemLeew jefJeefncekejew Jee ceoveie: ~
kegpeMevekee&Yeeb efJeoefHe eefo He=esoeielees
cevemJeer ves$eevOe: HejegJeefleie: HeeHekemeew ~~ 3 ~~
eefo ueive ceW HeeHeen nes ueivesMe HeeHeen keer jeefMe ceW nes, mete& Deewj
evcee HeeHeeneW kes ceOe ceW nes, DeLeJee evcee mete& mes meHlecemLeeve ceW cebieue nes,
yegOe He=esoe (ces<e, Je=<e, keke&, Oeveg, cekej) jeefMe ceW nes lees Jen ceveg<e cevemJeer,
DevOee, Hejeerieeceer Deewj HeeHekece& kees kejves Jeeuee neslee nw ~~ 3 ~~

55

ueives $etjes ueiveie: HeeHeiesns $etjevle:mLeew mete&evew YeJesleeced ~

He=LJeerpevcee etveeeeer jJeerves: MeMeeefMeseme He=esoemLe: ~~
ves$eevOe: mees ogkecee& cevemJeer HeeHeemee: Heg<e: #eerCeosn:~~ 4 ~~
Fme Mueeske kee DeLe& HetJeexe le=leere Mueeske kes meceeve ner nw ~ en
Hegvee %eele neslee nw ~~ 4 ~~
eodYeeJeveeLeefm$ekeiees efJeueiveeeodYeeJeog:Keb eLeceb kejesefle ~
YeeJeeefOeHeMesefVepeYeeJelees Jee ef$eke#e&iees og:Kelejb efJeOees ~~ 5 ~~
efpeme YeeJe kee mJeeceer ueive mes ef$eke (6~8~12) mLeeve ceW nes Gme YeeJe
kee og:Ke Henues osles nQ ~ DeLeJee YeeJesMe DeHeves YeeJe mes ef$eke (6~8~12) jeefMe
ceW nes lees MeerIe ner og:Ke oslee nw ~~ 5 ~~
Fefle levegYeeJeHeueced ~

56

DeLe OeveYeeJeHeueced
keesMeeOeerMe: mJe#e&iees peerJeege: kesvs jeefMe: mecHeoeb eme me: meeled
keesMemJeeceer peerJeegeefm$ekes esled keuesMeer efJeewJe&efpe&lees ceeveJe: meeled
Meg$emesvogMesefl$ekemLees efveMeevOees ueivemJeeceer meeke&Meg$e: meoevOe: ~~ 1 ~~
eefo Oeve YeeJe kee mJeeceer ye=nmHeefle mes ege neskej DeHeveer jeefMe ceW nes
DeLeJee kesv (1~4~7~10) ces nes lees ceveg<e mecHeefeeeW kee efveOeeve neslee nw ~
eefo Oeve YeeJe kee mJeeceer ye=nmHeefle mess ege neskej ef$eke (6~8~12) ceW nes lees
ceveg<e og:Keer Deewj oefj neslee nw ~ eefo Meg$e, evcee mes ege neskej ef$eke ceW nes
lees jeef$e ceW DevOee jleeQOeer) neslee nw ~ Deewj eefo ueive kee mJeeceer mete&, Meg$e kes
meeLe ceW nes lees pevce mes ner DevOee neslee nw ~~ 1 ~~
ef$ekeieleew JeeefJeeHeleer eoe levegHeMeg$eegleew veeveecee: ~
Oeveiele: meKeue: keefJemebeglees efncekejes eefo ves$eefJeJeefpe&le: ~~ 2 ~~
eefo eoMesMe Deewj efleeresMe ueivesMe Deewj Meg$e kes meeLe ef$eke
(6~8~12) ceW nes lees ves$e ceW jesie neslee nQ ~ eefo HeeHeen Deewj Meg$e mes egle
neskej evcee Oeve YeeJe ceW nes lees ves$enerve neslee nw ~~ 2 ~~
leelemenesojpeveveer megleefvepeJeefveleeYeHeeefm$ekemLeeves ~
keefJejefJeegeemles<eeceeosMeb ves$ecevolJeced ~~ 3 ~~
efHelee, menesoj YeeF&, ceelee, Heg$e Deewj m$eer Fve YeeJeeW ceW efpemekee mJeeceer
Meg$e mes ege neskej ef$eke (6~8~12) mLeeve ceW nes Gmekees ves$enervelee kenvee
eeefnS ~~ 3 ~~
Fefle OeveYeeJeHeueced ~

57

DeLe menpeYeeJeHeueced
meneslLesMeYeewceew YeJesleeb ef$ekemLeew, meneslLesve nerve: MegYewJeea#eceeCes ~
mJeiesns meneslLeeefOeHes keCkesefHe, mJele: mJeevegpew: meewKecesJeb ve HeeHew: ~~ 4 ~~
le=leeresMe Deewj cebieue eefo ef$eke (6~8~12) ceW nes lees menesoj YeeF& mes
nerve neslee nw ~ le=leeresMe DeHeves ie=n ceW nes DeLeJee kesv ceW nes Deewj MegYe en mes osKes
peeles neW lees DeHeves ess YeeFeeW mes megKe neslee nw ~ efkevleg HeeHeen mes eefo nes lees
Yeele=megKe veneR neslee nw ~~ 1 ~~
Fefle menpeYeeJeHeueced ~
DeLe elegLe&YeeJeHeueced
megKesMe: megKes YeeieveeLesve ege:,
MegYesveeefHe meecevle Fleen ieie&: ~
JeenvesMeesefHe peerJesve esiees,
jepeHetpees pevees ceeveJeeveeb YeJesled ~~ 1 ~~
eefo elegLexMe YeeiesMe Deewj MegYe en mes ege neskej egleLe& YeeJe ceW nes lees
Jen jepee neslee nw ~ Ssmee ieiee&eee& kenles nQ ~ elegLexMe ueive ceW nes leLee ye=nmHeefle
mes nes lees Jen ceveg<e ueesieeW kes ceOe ceW jepeHetpe neslee nw ~~ 1 ~~
peerJe: megKesMees eoe ueeYeiees, Jeenveeveecejb meceoes megKeced ~
e$e keg$eefmLelees peerJe: mJeYeb, HeMeleerlLeb megKesMemleoe lelmegKeced ~~ 2 ~~
eefo elegLexMe ye=nmHeefle mes neskej ueeYe mLeeve ceW nes lees MeerIe ner
JeenveeW kee megKe oslee nw ~ efpeme efkemeer Yeer YeeJe ceW efmLele elegLexMe ye=nmHeefle mes
neskej DeHeves mLeeve (elegLe&) kees osKelee nes lees JeenveeW kee megKe neslee nw ~~ 2 ~~

58

megKesMe: mJe#es$es levegHeefleeglees pevcemecees

megef: meewneo YeJeefleYeJeveeefHleve& Hejces ~
ef$ekemLee eeJevle: megKeoMeceefJeeJeeYeHew
eg&lee: HeeHee pevleesjveueJeMeiee: keuesMeYeeoe: ~~ 3 ~~
efpemekes pevce ceW ueivesMe ege elegLexMe elegLe& mLeeve ceW nes Gmekeer efce$eeW mes
cew$eer { jnleer nw leLee ie=n ueeYe neslee nw ~ efkevleg elegLexMe eefo otmejs keer jeefMe ceW
nes lees en Heue veneR neslee nw ~ efpeleves HeeHeen elegLexMe, oMecesMe, efleeresMe,
eoMesMe mes ege neskej ef$eke (6~8~12) ceW nes Gleves yeej peeleke kees Deefive mes
keuesMe Deewj Yee neslee nw ~~ 3 ~~
eeJevle: megKeiee: HeeHee: MegYeeueeskeveJeefpe&lee: ~
leeJevleesefHe efJejecee: megJee&nveeveeb ve mebMee: ~~ 4 ~~
MegYe eneW keer ef< mes Jeefpe&le efpeleves HeeHe en elegLe& YeeJe ceW neW Gleves ner
JeenveeW kee efveMee veeMe neslee nw ~ FmeceW mebMee venerb nw ~~ 4 ~~
legjereYeJeveefmLeleew levegHeefle#eHeeveeekeew
MegYeenegles ef#eleew megKeHeeflee&oe ueiveie: ~
leowJe veJeceefvojef#eefleefveKeeleefJeeeiece:
megKeeefOeHeoMeeieces levegYe=leeceveeeemele: ~~ 5 ~~
ueivesMe Deewj evcee elegLe& YeeJe ceW neW leLee MegYe en mes egle Jee nesb
Deewj megKesMe ueive ceW nes lees elegLexMe keer oMee ceW ner Deveeeeme ceveg<e kees veJeerve
Iej, Yetefce, ie[e ngDee Oeve Deeefo efceuelee nw ~~ 5 ~~
Fefle megKeYeeJeHeueced ~

59

DeLe HeeceYeeJeHeueced
eoe pevegef<e peefvceveeb HeecemLeeveHees
ieg%emeefnleesLeJee ef$ekeielees ve efJeee YeJesled ~
me SJe eefo keCkes leHeefme Jee efvepe#ex yeefue
leoe YeJeefle osefnveeb meHeefo JesoefJeeeceuee ~~ 1 ~~
ceveg<e kes pevce mecee ceW eefo HeecesMe Dekesuee DeLeJee ye=nmHeefle Deewj
yegOe kes meeLe ef$eke (6~8~12) mLeeve ceW nes lees Gmes efJeee veneR nesleer nw ~ Jener
HebecesMe eefo kesv (1~4~7~10) DeLeJee veJece, Hebece ceW nes lees MeerIe ner Gece
efJeee keer eeefHle nesleer nw ~~ 1 ~~
efoJeekejkeje$eevlee peerJe%emeglejeefMeHee: ~
e%eeuHelee eJeeJee efvepe#ex veeuHelee YeJesled ~~ 2 ~~
eefo ye=nmHeefle, yegOe Deewj HebecesMe mete& kes meeLe Demle nes lees DeuHe yegef
nesleer nw ~ efkevleg mete& kes meeLe Demle neskej Yeer DeHeveer jeefMe ceW yewe nes lees DeuHe
yegef veneR nesleer nw, DeefHeleg yegefceeved neslee nw ~~ 2 ~~
HeecesMees iegJee&efHe ef$ekes cetkelJece*defieveeced ~
leeleeefomLeeHevee egeemleeYeeb less<eeb e cetkelee ~~ 3 ~~
HeecesMe DeLeJee ye=nmHeefle eefo ef$eke (6~8~12) ceW nes lees ceveg<e cetke
(ietBiee) neslee nw ~ Fmeer ekeej efHele= Deeefo (ceelee, yevOeg, m$eer) mLeeve kes mJeeceer eefo
HeecesMe Deewj ye=nmHeefle kes meeLe ef$eke (6~8~12) ceW neW lees Gmekes efHelee Deeefo
(ceelee, YeeF&, m$eer) keer Yeer cetkelee peeveveer eeefnS ~~ 3 ~~
iegjesjHeleYeeJeHees efjHegJeeeiees ve=Ceeb
levegef$ekeesCeHeeefm$ekes megleme vewJe mecYeJe: ~
megleeOece&YeeJeHee ieg%eMeg$emebeglee
mleoeefJeuecyelees peveme peeeles megleeiece: ~~ 4 ~~
ye=nmHeefle efpeme jeefMe ceW yewe nes Gmemes Heece mLeeve kee mJeeceer eefo <e,
Dece, eoMe mLeeve ceW nes Deewj ueivesMe, HeecesMe, veJecesMe, ef$eke (6~8~12)

60

ceW nes lees Heg$e mecYeJe veneR neslee nw ~ HeecesMe, ueivesMe, veJecesMe eefo ye=nmHeefle, yegOe,
Meg$e mes egle nes lees ceveg<e kees efJeuecye mes Heg$eeslHeVe neslee nw ~~ 4 ~~
mJeYes evs Heg$es YeJeefle YeefJeveeb pevcemecees
leoe keveeefOekeeb eefceleleveeesefHe OegJecejced ~
iegjes: Heg$es $etjmlevegle Gle Heg$es megjieg
mleoeHeg$eeYeeJe: eJejceefleceefefve&ieefole: ~~ 5 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW evcee DeHeveer jeefMe (keke&) kee neskej
Heece YeeJe ceW nes lees Gme ceveg<e kees efveefMele MeerIe ner DeefOeke kevee Deewj mJeuHe
Heg$e nesles nw ~ ye=nmHeefle mes Heece YeeJe ceW HeeHe en nes Deewj ueive mes Heece mLeeve ceW
ye=nmHeefle nes lees Gmes Heg$e veneR neslee nw, Ssmee efJeeveeW ves kene nw ~~ 5 ~~
MeefveMeslHeeces kegcYes HeeHeg$ee: Meefvece=&ies ~
Heeces kevekeeefmlee: le$e Yeewcemmegleem$ee: ~~ 6 ~~
eefo Heece YeeJe ceW kegcYe jeefMe kee Meefve nes lees Gmes HeeBe Heg$e Deewj Heece
YeeJe ceW cekej jeefMe kee Meefve nes lees leerve keveeSB nesleer nwb ~ leLee eefo cekej jeefMe
kee cebieue Heece YeeJe ceW nes lees leerve Heg$e nesles nQ ~~ 6 ~~
yegOe: Meg$eMevcee e keveeoelee megleeuees ~
HeeHeg$ee: meglemLesve iegCee kesJeuesve e ~~ 7 ~~
yegOe, Meg$e Deewj evcee Hebece YeeJe ceW nes lees keveeeo nesles nwb Deewj
kesJeue Dekesuee ye=nmHeefle Hebece YeeJe ceW nesves mes HeeBe Heg$e nesles nw ~~ 7 ~~
ces<es kekex Je=<es JeeefHe jeng: keslegMe Heeces ~
efJeuecyees veefn JeeJees Oeercelee leveeeieces ~~ 8 ~~
Hebece YeeJe ceW ces<e ee Je=<e DeLeJee keke& jeefMemLe jeng ee kesleg nes lees
mevleeveeslHeefe ceW efJeuecye nQ, efJeeveeW kees Ssmee DeeosMe veneR kejvee eeefnS ~ DeefHeleg
MeerIe ner mevleeve nesieer Ssmee kenvee eeefnS ~~ 8 ~~

61

HeeHeenesLeJee peerJe: megKes evesces megles ~

efJe%eseefm$eMeoyoevleb Heg$eeefHleeefleyevOeke: ~~ 9 ~~
HeeHeen DeLeJee ye=nmHeefle elegLe& YeeJe ceW nes Deewj Dece DeLeJee Heece ceW
evcee nes lees Heg$eeslHeefe ceW leerme Je<e& leke eefleyevOe (efJeuecye) nw, Ssmee peevevee
eeefnS ~~ 9 ~~
eerefJe<CegJebMeeJeCeevegjeieeoke&Jeleeod JeeefHe njeefYe<eskeeled ~
mevleeveieesHeeuecevegepeeeeled mevleeveueeYees efvelejeb peveme ~~ 10 ~~
eer nefjJebMeHegjeCe kes eJeCe mes DeLeJee eer mete& YeieJeeved kes Jele mes DeLeJee
mevleeveieesHeeuecev$e kes efvejvlej peHe mes ceveg<e kees efveMee mevleeve kee ueeYe neslee
nw ~~ 10 ~~
HeeceYeJeveb HeeHeHejerleb pevceefve eme eYeJeefle iegle: ~
JeeemHeeflejefHe KeueKeieege: Heg$ees peerJeefle efkeb Keueg Hegjle: ~~ 11 ~~
efpemekes pevce mecee ceW ye=nmHeefle mes Heece YeeJe HeeHeeneW mes Dee$eevle nes
Deewj ye=nmHeefle Yeer HeeHe en mes ege nes lees Gmekee Heg$e veneR peerlee nw ~~ 11 ~~
SJeb eveoefHe efJe%ese: eceoelees Jee levegle: meef: ~
SkesvewJeeleerJe efJeuecyees eYeeb peelees veMeefle MeerIeced ~~ 12 ~~
ef$eefYejefHe Mee keeefHe ve efJeef: mebefJe%esee leme elegefYe&: ~
nefjJebMeme eJeCeb kegee&openslees: keveeoeveced ~~ 13 ~~
Fme ekeej evcee mes meHlece YeeJe mes Deewj ueive mes Yeer efJeeveeW kees
efJeeej kejvee eeefnS ~ DeefYeeee en nw efke evcee ee meHlece YeeJe ee ueive mes
Hebece YeeJe HeeHee$eevle nes Deewj mJeeb evcee ee meHlece YeeJe, ee ueive HeeHeege nes
lees Heg$e veneR peerlee nw ~ Fve HetJeexe eej eesieeW ceW mes Ske eesie neslee nes lees efJeuecye
mes mevleeve nesleer nw ~ oes eesie nesves Hej mevleeve MeerIe ner cej peeleer nw ~ leerve DeLeJee
eejeW eesie neW lees mevleeve efveefMele ner veneR nesleer nw, FmeceW keg Yeer mebMee venerb nw ~
Dele SJe mevleeve kes efueS eernefjJebMeHegjeCe kee eJeCe Deewj keveeoeve kejvee
eeefnS ~~ 12-13~~

62

yegOemle=leeres Keueg yeeuekeeced kejesefle kevee$eecesJe pevlees: ~

iegjew meneslLes eefo HeeHeg$ee: eveke&peew Yeeleefj Heg$ejske: ~~ 14 ~~
eefo ceveg<e kes pevce mecee ceW yegOe le=leere mLeeve ceW nes lees Gmes oes Heg$e,
leerve kevee, eefo ieg le=leere mLeeve ceW nes lees HeeBe Heg$e Deewj evcee meefnle Meefve nes
lees Ske Heg$e neslee nw ~~ 14 ~~
Ye=iegmle=leeres $ee SJe Heg$ee: keveeeb le$e kegpes ve Heg$e: ~
le=leereYeeJes Keueg jengevew ve Heg$emeewKeb eJeoefvle mevle: ~~ 15 ~~
eefo Meg$e le=leere YeeJe ceW nes lees leerve Heg$e nesles nQ ~ cebieue eefo le=leere
YeeJe ceW nes lees oes keveeSB nesleer nQ, efkevleg Heg$e Ske Yeer veneR neslee nw ~ eefo le=leere
YeeJe ceW jeng Deewj evcee neW lees Gmes Heg$e megKe veneR neslee nw, cenef<e&eeW ves Ssmee kene
nw ~~ 15 ~~
keue$eYeeJes keefJejsJe Hegbmeeb kejesefle keveeecesJe mee: ~
Heg$e$eeb ueiveieleew YeJesleeb keJeerveHeg$eeJeefHe leosJe ~~ 16 ~~
efpeme ceveg<e kes meHlece YeeJe ceW eefo kesJeue Meg$e ner nes lees Gmes oes kevee
MeerIe nesleer nw ~ Fmeer ekeej eefo Meg$e Deewj Meefve oesveeW ueive ceW neW lees leerve Heg$e
nesles nQ ~~ 16 ~~
ogye&uees HeeHemebeges HeecesMesmleiesefHe Jee ~
Deelcepees ve YeJeseme peeleesefHe efceeles #eCeeled ~~ 17 ~~
HebecesMe ogye&ue nes leLee HeeHeen mes ege nes DeLeJee Demleiele nes lees Gmes
Heg$e veneR neslee nw ~ eefo neslee Yeer nw lees GlHeVe nesles ner cej peelee nw ~~ 17 ~~
vevoves ceuees peeleb peeleb nefvle megleb yeueeled ~
nleeHeleb ce=leeHeleb kegles Heeces jefJe: ~~ 18 ~~
Hebece YeeJe ceW cebieue nes lees yeej-yeej GlHeVe ngS Heg$eeW kee veeMe kejlee nw ~
Deewj eefo Hebece YeeJe ceW mete& nes lees nleeHele (GlHeVe neskej cej peevee) ce=leeHele
(ceje ngDee) GlHeVe kejlee nw ~~ 18 ~~

63

ieYe&neefveb megles cevoes jengJee& Heeces efMeKeer ~

Hetpeee cev$epeeHesve peveeveeb Heg$epeb megKeced ~~ 19 ~~
Hebece YeeJe ceW Meefve ee jeng DeLeJee kesleg nes lees ieYe& kee veeMe kejlee nw ~
Fve eesieeW ceW Hetpee, cev$epeHe, Devegeveeefo mes Heg$e megKe neslee nw ~~ 19 ~~
Hejcelegieles MegYeJeeref#eles megleefvekesleveies Heg<eebMeies ~
megleHeleew KeueeesieefJeJeefpe&les peefveJeleecegefolee yenJe: meglee: ~~ 20 ~~
HebecesMe DeHeveer Hejceese jeefMe ceW Heg<e en kes veJeceebMe ceW neskej Hebece
YeeJe ceW nes Deewj MegYe en mes nes leLee HeeHe en mes egle veneR nes lees ceveg<e kees
yengle Heg$e nesles nQ ~~ 20 ~~
GoevevoveueeYeefvekesleveemHeoleHe: eceoeueeiee: eefo ~
keefJemegjspeyegOee: efvepeceeseiee ve=Hemecemlevegpees yengefJeeHe: ~~ 21 ~~
eefo Meg$e ye=nmHeefle Deewj yegOe DeHeveer jeefMe kee DeLeJee DeHeves Ge kee
neskej ueive, Heece, SkeeoMe, oMece, veJece, meHlece Fve YeeJeeW ceW neW lees yengle Oeve
kee mJeeceer jepee kes meceeve Heg$e neslee nw ~~ 21 ~~
legkesvefmLelew: meJezjeref#eles eefo Heeces ~
vejHeeuemece: Heg$ees peeeles vee$e mebMee: ~~ 22 ~~
meye en DeHeves Ge ceW DeLeJee kesv (1~4~7~10) ceW neskej Hebece
YeeJe kees osKeles nesb lees efveee ner jepee kes meceeve (SsMJee&Meeueer) Heg$e neslee
nw~~22~~
megleHeew megles meeleeceskes<keeCeieew eefo ~
yeueesHesleeefJeceew eme melJejb vevoveeiece: ~~ 23 ~~
efpeme ceveg<e kee yeueJeeved HeecesMe leLee ueivesMe Ske ner s<keeCe kee
neskej Heece YeeJe ceW nes Gmes MeerIe ner Heg$e neslee nw ~~ 23 ~~
ueives MegYeens Heg$es MegYee$eevles meglees YeJesled ~
Heeces oMeces ueeYes iegjew Jee yeuemebegles ~~ 24 ~~
ueive leLee Heece YeeJe ceW MegYe en nes DeLeJee yeueJeeved ye=nmHeefle Heece,
oMece, SkeeoMe YeeJe ceW nes lees Gmes MeerIe Heg$e GlHeVe neslee nw ~~ 24 ~~

64

eeJeefvceleeveeefcen e: meg: mevleeveYeeJes Heg<eeneCeeced ~

leeJevle SJe eYeJeefvle Heg$ee: keveeefceefle: m$eerenef<leguee ~~ 25 ~~
efpeleves Heg<e eneW keer ef< Heece YeeJe Hej nes Gleves Heg$e nesles nQ ~ leLee
efpeleves m$eer eneW keer ef< Heece YeeJe Hej nes Gleveer keveeSB nesleer nw ~~ 25 ~~
elmebKekeveJeceebMes Heg$eeOeerMees YeJeefvle leeJevle: ~
Heg<eveJeebMes Heg$ee: m$eerveJeYeeies leg kevekee: Jeeee: ~~ 26 ~~
Heg<e en kes veJeceebMe ceW HeecesMe efpeleves mebKeke veJeceebMe ceW nes Gleves
Heg$e leLee m$eer en kes veJeceebMe ceW veJeceebMemebKee legue kevee GlHeVe nesleer nwb, leLee
kenvee eeefnS ~~ 26 ~~
Heg$eeuees vevoueJee: ee: elmebKekew: HeeHeKeiewye&efuew: ~
leeJevle SJe eueeb eeeefvle ieYee& ve eslmeewceegles ef#eleemles ~~ 27 ~~
efpeleves mebKeke yeueJeeved HeeHeen Heece YeeJe kes veJeceebMe ceW neW leLee eefo
Jes MegYeen mes ve neW lees Gleves ner ieYe& kee veeMe neslee nw ~~ 27 ~~
Deeefole: Heg$eceskeb $eeceefHe e MeMeer yeeefuekeeveeb eleg<keb
ceense: meceoeel$eeceLeMeefMepe: Hegef$ekeeHeekeb Jew ~
Heg$eeCeeb Heekeb Jee megjiegjLeJee leeleg<keb peveeveeb
kevee<edkeb eleg<keb keefJejLe jefJepemlJeskeHeg$eb yeueer esled ~~ 28 ~~
yeueJeeved mete& Heece YeeJe ceW nes lees Ske ee leerve Heg$e, yeueJeeved evcee nes
lees eej kevee, yeueJeeved cebieue nes lees leerve kevee, yeueJeeved yegOe nes lees HeeBe kevee
DeLeJee yeueJeeved ye=nmHeefle nes lees HeeBe ee eej Heg$e, yeueJeeved Meg$e nes lees : ee
eej kevee Deewj yeueJeeved Meefve nes lees Ske Heg$e neslee nw ~~ 28 ~~
eoe mJe#ex jvOes leHevejefJepeew eme peveves
leoe JevOJee Yeeee& yegOeefncekejeJeceieleew ~
meoes<ee ees<ee Jew efveOeveYeJeves esod iegkeJeer
ce=leeHelee HelesefHe e ce=efleieles Jee OejefCepes ~~ 29 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW jefJe Deewj Meefve DeHeves ie=n kee neskej
Dece YeeJe ceW nesb lees Gmekeer m$eer JevOee nesleer nw ~ yegOe, evcee Dece ceW neW lees

65

m$eer oes<e (eoj Deeefo) egee nesleer nw ~ eefo ye=nmHeefle, Meg$e Hebece ee Dece ceW neW
DeLeJee cebieue Heece DeLeJee Dece ceW nes lees Gmekeer m$eer ce=leJelmee nesleer
nw~~29~~
ef#escesMes meyeues peveme Heg<Heb ve efJevoleyeueemegleeoced ~
esocesMes efJeyeues Hej#ex Heg<Heb Hejb efJevoefle ieYe&Oeejkeced ~~ 30 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW yeueJeeved DecesMe De<ce YeeJe ceW nes
Gmekeer m$eer Heg$e kees GlHeVe kejves Jeeues jpe kees OeejCe veneR kejleer nw ~ DeLee&led
jpemJeuee veneR nesleer nw ~ Deewj eefo yeuenerve De<cesMe otmejs YeeJe ceW nes lees m$eer
ieYe& OeejCe kejves eesie jpe kees OeejCe kejleer nw DeLee&led jpemJeuee nesleer
nw~~30~~
nefjJebMees jJeew eese: keveeoeveb leg jengCee ~
keslegvee keefHeueeoeveb Hee: Meveew kegpes ~~ 31 ~~
eefo jefJe mevleeveyeeOeke nes lees nefjJebMe eJeCe mes, jeng yeeOeke nes lees
keveeoeve mes, kesleg yeeOeekeejke nes lees keefHeuee ieeeoeve kejves mes Deewj Meefve,
cebieue mevleeve yeeOeekeejke neW lees eefYe<eske kejves mes mevleeve keer eeefHle nesleer
nw~~31~~
evs leg osJeleeoes<e: efHele=oes<eeske&peerJeees: ~
ceues e#eke=es<e: meewces YetleYeJees cele: ~~ 32 ~~
evcee mevleeve yeeOeke nes lees osJelee oes<e, mete& Deewj ye=nmHeefle yeeOeke neW
lees efHele=oes<e, ceue yeeOeke nes lees e%e oes<e Deewj yegOe yeeOeke nes lees Yetle (esle)
oes<e mes mevleeve keer GlHeefe ceW yeeOee mecePevee eeefnS ~~ 32 ~~
Meg$es Meg$eke=lees oes<ees cevos eesefveke=lees YeJesled ~
jenew kesleew YetCenlee oes<e: meefefve&efHele: ~~ 33 ~~
Meg$e mevleeve yeeOeke nes lees Jeere& oes<e, Meefve nes lees jpe oes<e Deewj jeng,
kesleg yeeOeke neW lees YetCenlee (ieYe&ve) oes<e mes mevleeve veneR nesleer nw ~~ 33 ~~

66

Yetoeveb ie=noeveb Jee owJes osJeee&veb celeced ~

efHele=oes<es efJeMes<esCe veejeeCeeryeefue: mce=le: ~~ 34 ~~
osJelee oes<e ceW Yetefceoeve, ie=noeve Deewj osJelee kee Hetpeve kejves mes Deewj
efHele= (efHelej) oes<e ceW efJeMes<ele: veejeeCeer yeefue, ieeeee Deeefo kejves mes mevleeve
nesleer nw ~~ 34 ~~
e#eoes<es eelvesve e#emLeeHeveceeefoMesled ~
efJe<CegHetpee efJeMes<esCe kele&Jee Heg$eefcelee ~~ 35 ~~
Heg$eeefYeuee<eer ceveg<e kees e#e kes oes<e ceW elveHetJe&ke e#e keer mLeeHevee,
Hetpeve Deewj efJeMes<e kej efJe<Ceg kee Hetpeve kejvee eeefnS ~~ 35 ~~
Jeere&oes<es eesefveoes<es Yew<epeb eJejw: mce=leced ~
veejeeCeyeefueMewJe kee&Je: MegYeefcelee ~~ 36 ~~
Jeere&oes<e Deewj jpe oes<e ceW Gece Jewe kee Deew<eOe Deewj veejeeCeer yeefue
MegYe eenves JeeueeW kees kejvee eeefnS ~~ 36 ~~
Fefle HeeceYeeJeHeueefJeeej: ~

67

DeLe <eYeeJeHeueefJeeej:
eoe jesieeOeerMes KeueKeieegles jvOeYeJeves,
efJeueives Jee pevlegJe&CeieCeHejerlee efJekeue: ~
levegmLes <esMes efjHegefveJennvlee Oeveiele:
megleeHleeLeex Yeelee&efHe efjHegHeleew eecejefnle: ~~ 1 ~~
eefo HeeHeen mes ege <esMe Dece YeeJe ceW DeLeJee ueive ceW lees ceveg<e
JeCe (IeeJe, Hees[e, Hegbmeer) Deeefo jesie mes Heeref[le neslee nw ~ ueive ceW <esMe nes lees
Me$egDeeW kee veeMe kejlee nw ~ Oeve YeeJe ceW nes lees Heg$e Deewj Oeve kee veeMe kejlee nw
leLee le=leere YeeJe ceW nes lees eece jefnle neslee nw ~~ 1 ~~
jefJeeveoe: meJex <esMeemlevegjvOeiee: ~
mJemJemLeeveefJeMes<esCe peveeveeb JeCekeejkee: ~~ 2 ~~
jefJe, ev Deeefo meYeer en eefo <esMe neskej ueive kee Dece YeeJe ceW neW
lees ceveg<e kees DeHeves-DeHeves Je#eceeCe efJeMes<eeW ceW JeCekeejke nesles nQ ~~ 2 ~~
efMejesosMes Yeevegceg&KeHeefjmejs Meerleiegjueb
OejeHeg$e: keCs peveeefle iegvee&efYeefvekes ~
yegOees Je#eespeevle: keefJejefHe leg He=s veeveees:
Meveerjeng: keslegJe&CeceOejosMeWefIeegieues ~~3 ~~
eefo mete& JeCekeejke nes lees efMej ceW, evcee JeCekeejke nes lees cegKe ceW,
cebieue JeCekeejke nes lees keC ceW, ye=nmHeefle JeCekeejke nes lees veeefYe kes Heeme ceW,
yegOe JeCekeejke nes lees oe kes THej, Meg$e nes lees Heer ceW, Meefve nes lees ves$eeW ceW,
jeng Dees ceW Deewj kesleg HewjeW ceW JeCe kejles nQ ~~ 3 ~~
ueiveeceHeleew <es ves$ejesieer Ye=ieeJejew ~
vejes o#eeef#ejesieer e Heeojesieer MeveeJejew ~~ 4 ~~
eefo ueivesMe, De<cesMe <eYeeJe ceW nes lees ves$ejesieer, Meg$e <e ceW nes lees
oeefnves ves$e ceW Deewj Meefve <e YeeJe ceW nes lees Hewj ceW jesie neslee nw ~~ 4 ~~

68

ovles eew<s lece: <es keslegJee& jesieoeeke: ~

kegpe%eYesHees : Me$egCeee&meves pe: ~~ 5 ~~
eefo jeng Jee kesleg <e YeeJe ceW nes lees oeBle Deewj Dees ceW jesieoeeke neslee
nw ~ eefo ueivesMe cebieue Jee yegOe keer jeefMe ceW nes Deewj Me$eg mes nes lees iegoe ceW
jesie neslee nw ~~ 5 ~~
KeueKeieeges evs ueives JeeefHe efjHegmLes jesieefJeueemeer ~
MegYeKeieef<efJenerves HeeHes kesvmLeeves jesieHejerle: ~~ 6 ~~
HeeHeen mes ege evcee ueive ceW nes DeLeJee <eYeeJe ceW nes lees ceveg<e
efveefele meoe iCe jnlee nw ~ eefo kesv (1~4~7~10) ceW HeeHeen nes Deewj MegYe
en keer ef< mes efJenerve nes lees Yeer jesieege neslee nw ~~ 6 ~~
le$e e HeeHes Meg$e#es$es kegpekeefJepeeJeMee Heefjnerves ~
jesieer Jee Heg<eenjeMeew <esMes Keues legs ~~ 7 ~~
HeeHeen Meg$e keer jeefMe (Je=<e, leguee) ceW nes, cebieue, Meg$e Deewj ye=nmHeefle
keer ef< mes jefnle nes DeLeJee <esMe Heg<e en keer jeefMe ceW Jee DeHeves Ge jeefMe
ceW nes leLee HeeHe en mes < nes lees ceveg<e jesieer neslee nw ~~ 7 ~~
eoMes eefo <esMes jengegesLeJeeefjHes ~
efj<Heies jefJeCee eges veereJe=efeve&jes YeJesled ~~ 8 ~~
eefo <esMe jeng mes DeLeJee mete& mes ege neskej eoMe YeeJe ceW nes lees
ceveg<e veere Je=efe kejves Jeeuee neslee nw ~~ 8 ~~
Fefle <eYeeJeHeuece ~

69

DeLe meHleceYeeJeefJeeejefJe<ee:
efJene eeJevlees ceoveYeJeves HegefkejCee
eoe e oejeYeJeveefJeYegvee pevcemecees ~
efJeJeenemleeJevlemlevegYe=le GleslLeb ke=efleJejw:
keggcyesefHe %esee yeueegleKeieeveeb egefleJeMeeled ~~ 1 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW efpeleves yeueJeeve en meHlecesMe mes
neskej meHlece YeeJe ceW neW Gme ceveg<e kes Gleves efJeJeen nesles nw ~ Fmeer ekeej es
owJe%eeW kees yeueJeeved eneW kes eesieJeMe mes keggcye (Yeelee, efHelee Fleeefo) kes efJeJeen
kees Yeer peevevee eeefnS ~~ 1 ~~
efJeMes<eeneB Hej keg erkeekeejeW ves ``efpeleves yeueer en keggcye (efleere)
YeeJe ceW efleeresMe mes neW Gleves efJeJeen Yeer mecePevee Fme ekeej kee DeLe& efkeee
nw ~ efkevleg `peelekeeue*dkeej' kes `%eseefcelLeb keggcyes' (pee. Yee. De. 23) kee
DeLe& peesefleefJe&od eernjYeeveg Megkeue peer ves ``SJeb cegeekeejsCe keggcyes pevekeYee$eeoew
%eseced Ssmee efkeee nw leLee Deve erkeekeejeW ves Yeer Fmeer DeLe& kees enCe efkeee nw ~
efJeMes<e efJeppeve efJeeej kejW ~
jJeew eefo efJeueiveies ceoveies efovesMeelcepes,
megleeefven efveleefcyeveer keLeceefHe emetles Ye=Meced ~
efoJeekejMeveer ceos oMeceie: #eHeeveeekees
efveefuecHeiegCesef#elees ve e keLeb emetlesvee ~~ 2 ~~
eefo ueive ceW mete& Deewj meHleceYeeJe ceW Meefve nes lees Gmekeer m$eer yengle mes
Heg$eeW kees kewmes GlHeVe kej mekeleer nw DeLee&led Gmes Heg$e veneR nesiee SJeb mete& Deewj Meefve
meHlece YeeJe ceW neW leLee ye=nmHeefle keer ef< mes jefnle evcee oMeceYeeJe ceW nes lees
Gmekeer m$eer kewmes emetlee nesieer DeLee&led GHeeg&e eesie ceW eefo ye=nmHeefle mes
evcee nes lees emetlee nesleer nw ~~ 2 ~~

70

Mesx jefJecevoew efjHegieeves yegOesve mev: ~

mettles ve eceoe Jee ceuecevoeJejeeflepeueYemLeew ~~ 3 ~~
mete& Deewj Meefve MeeOe (Dece YeeJe mes ueive Hee&vle) ceW nes, yegOe mes
evcee <e YeeJe ceW DeLeJee cebieue, Meefve <e Jee elegLe& YeeJe ceW nes lees Gmekeer m$eer
emetlee (mevleeveJeleer) veneR nesleer nw ~~ 3 ~~
iegjew eefo efJeueiveies MeefMeefve keeefceveerceefvojs,
ce=leeJeefHe ve keCkes Keueg YeJeefvle HeeHeene: ~
efveMeekejmeceeYee efJeceuejlveYet<eeJe=lee,
eHeguuekeceueevevee levegYe=leeb YeJesovee ~~ 4 ~~
efpeme ceveg<e kes pevcemecee ceW ueive ceW ye=nmHeefle Deewj meHleceYeeJe ceW
evcee nes, DeceYeeJe Deewj keCke (1~4~7~10) ceW HeeHeen veneR nes lees
Gmekeer m$eer megvoj, megJeCe& jlve Deeefo kes DeeYet<eCe mes ege, evcee kes meceeve
keeefvleJeeueer Deewj efJekeefmele keceue kes meMe emeVeJeovee nesleer nw ~~ 4 ~~
eoe legs evs eYeJeefle efJeueives levegYe=leecegleees Jeeefoles yeueJeefle Keies efJeeefHe JeOet: ~
iegCeJeeleesHeslee jefleHeefleefJeveesoepeveveer
Hejerlee cegeeueerleveeleveeeueerefYejefYele: ~~ 5 ~~
eefo GemLe (Je=<ejeefMe iele) evcee ueive ceW nes (DeLee&led Je=<e ueive nes
leLee Gmecesb evcee nes), yeueJeeved mete& SkeeoMe YeeJe ceW Deewj yegOe oMece YeeJe ceW nes
lees Gmekeer m$eer Deveske iegCeeW mes ege keece-efJeveeso kees GlHeVe kejves Jeeueer,
DeeYet<eCe SJeb Heg$e-Hegef$eeeW mes ege nesleer nw ~~ 5 ~~
eceoekeejKese: kesvs keesCes YeJeefvle cevegpeeveeced ~
efJeeeceoeOeerMeew mJeYes efJeJeenes YeJesoske: ~~ 6 ~~
ceveg<e kee m$eerkeejke en eefo kesv (1~4~7~10) DeLeJee keesCe
(9~5) ceW nes, OevesMe Deewj meHlecesMe DeHeveer jeefMe ceW nes lees Ske efJeJeen neslee
nw~~6~~

71

meMeg$e: keesMekeevlesMe: ef$ekes eeJeefjeref#ele: ~

leeJeleeb leg keue$eeCeeb neefve: HeeHeenweg&le: ~~ 7 ~~
Meg$e meefnle efleeresMe Deewj meHlecesMe ef$eke (6~8~12) ceW efmLele neskej
efpeleves HeeHeeneW mes egle neW Gleveer ner efm$eeeW kee veeMe neslee nw ~~ 7 ~~
eoe oejeYeeJes pevegef<e yeueegee peefveceleeb,
#eceeHeg$eeefoleeKejkejpevceeve Fn esled ~
leoe yeeueeJe=vob leHeveleveeemeesojHeob
gleb ielee keefJeiegyegOeeueeskevece=les ~~ 8 ~~
ceveg<e kes pevce mecee ceW eefo yeueJeeve cebieue, mete& Deewj Meefve meHlece
YeeJe ceW neW leLee Meg$e, ye=nmHeefle yegOe keer ef< mes jefnle neW lees Jen ceveg<e efpeleves
efJeJeen kejs Gmekeer meYeer efm$eeeB MeerIe ner ce=leg kees eeHle kejleer nQ ~~ 8 ~~
legeefeles eme legjereYeeJes efveMeeHeleew osJeieges ~
efJeeeOejer eeiegCewHeslee cenesoee leme JeOetjleerJe ~~ 9 ~~
efpemekes elegLe& YeeJe ceW GemLe evcee ye=nmHeefle mes nes Gmekeer m$eer
efJeog<eer, meye Gece iegCeeW mes ege, ueyOeeeflee nesleer nw ~~ 9 ~~
meeiejeieYeJeves Keueens Yeeie&JeesefHe jefnlees yeuesve esled ~
keeefceveer veefn peveme peerJeefle eefCeefle eyeuemeewceJeeref#eles ~~ 10 ~~
efpeme ceveg<e kes meHlece Deewj <e YeeJe ceW (DeLeJee elegLe& Deewj meHlece
YeeJe ceW) HeeHeen nes leLee Meg$e yeuejefnle nes lees Gmekeer m$eer veneR peerleer nw ~ efkevleg
yeueJeeved MegYe en mes nes lees peerleer nw ~~ 10 ~~
meHleceeefcelee veeeex eeJeef: meHleceeefOeHe: ~
eglesef#elee jJeeewmleeJele: eceoe ve=Ceeced ~~ 11 ~~
meHleceeefOeHeefle efpeleves metee&efo eneW mes egle Jee neslee nw Gmekeer mebKee
kes Devegmeej Gmekeer efm$eeeB nesleer nQ ee meHlece efmLeefle jeefMe kes leguemebKeke
efm$eeeB nesleer nw ~~ 11 ~~

72

efmebnermegles YeJeefle meHlececeefvojsefHe

eeees ve peerJeefle yeueeoyeuee peveeveeced ~
HegCeeuees e ceoves keefJepeerJemeewcew
eg&esef#eles megeefjlee cegefoleeeg<ee mee ~~ 12 ~~
efpemekes meHlece YeeJe ceW jeng nes Gvekeer m$eer eee: veneR peerleer nw ~ eefo
veJece Deewj meHlece YeeJe yegOe, ye=nmHeefle, Meg$e mes egle Jee nes lees m$eer megeefj$ee,
emeVee Deewj Deeeg<celeer nesleer nw ~~ 12 ~~
keeefceveerceefvojs Yetmegles eeefCeveeb
melJejb megvojerYeesieyeeOee YeJesled ~
cevosyeueeceefvojs ce*dieues
keeefceveer HeeleeceeMeg ieleueced ~~ 13 ~~
ceveg<e kes meHlece YeeJe ceW cebieue nes lees MeerIe ner m$eer megKe ceW yeeOee nesleer
nw~ eefo meHlece YeeJemLe cebieue kees Meefve osKelee nes lees Gmekeer m$eer MeerIe ner cej
peeleer nw ~~ 13 ~~
Oece&Heececeoeuees eoe, oeveJespeefoJemeeefOeHeew leoe ~
keeefceveermegKeefJeveesoYeoew, peefvceveeb eefo ve meewceJeeref#eleew ~~ 14 ~~
eefo ceveg<e kes veJece, Heece DeLeJee meHlece YeeJe ceW mete& Deewj Meg$e neW
leLee es MegYe en mes ve neW lees m$eer megKe efJeveeso kees Ye kejves Jeeues nesles
nQ~~14~~
keveeueives efoJeeveeLees ceerves cevo: efmLelees eoe ~
ve peerJeefle leoe Yeeee& peerJeleefHe ieoelegje ~~ 15 ~~
kevee ueive ceW mete& nes Deewj ceerve ceW Meefve nes DeLee&led kevee ueive nes leLee
Gmecesb mete& nes Deewj meHlece (ceerve) ceW Meefve nes lees Gmekeer m$eer veneR peerleer nw ~ eefo
peerleer nw lees peerJeve Hee&vle iCe jnleer nw ~~ 15 ~~

73

<es Yeewcesces cevos meHleces efmebefnkeemegles ~

ve peerJeefle leoe veejer efJeefOevee jef#eleeefHe esled ~~ 16 ~~
s YeeJe ceW cebieue, DeeJeW Meefve Deewj meHlece ceW jeng nes lees Gmekeer m$eer
eefo yeee mes jef#elee nes lees Yeer cej peeleer nw ~ DeLee&led en eyeue cebieueer eesie
nw~~16~~
meHlecesMes OeveebMemLes Hegbeueer keeefceveer YeJesled ~
MeefveMeg$eew mcejs eme HegveYet&j*dievee celee ~~ 17 ~~
meHlecesMe eefo Oeve (efleere) YeeJe kes veJeceebMe ceW nes lees Gmekeer m$eer
Hegbeueer nesleer nw ~ eefo Meefve Meg$e meHlece YeeJe ceW neW lees Gmekeer m$eer efleere efJeJeen
Jeeueer nesleer nw DeLee&led Fme Heg<e kes meeLe Gme m$eer kee otmeje efJeJeen jnlee nwSsmee
mecePevee eeefnS ~~ 17 ~~
Hegbmeeb e: meHlecees jeefMe: meHleceeefOeHeefje e: ~
leefefMe meeefJeenmleg leeese&: eyeueeefOeke: ~~ 18 ~~
Heg<e kes ueive mes meeleJeeB jeefMe Deewj meHlecesMe en Fve oesveeW ceW pees
DeefOeke yeueJeeved nes Gmekeer efoMee ceW efJeJeen neslee nw ~~ 18 ~~
efJeJeenkeejke: Keses eMe meHlecejeefMeHe: ~
Sleeesye&efueve: Heekes efJeJeenb eJeosod yegOe: ~~ 19 ~~
efJeJeen (meHlece YeeJe) keejke (Meg$e) en Deewj meHlecesMe Fve oesveeW ceW pees
yeueJeeved nes Gvekeer oMee-Devleo&Mee ceW efJeJeen kenvee eeefnS ~~ 19 ~~
Fefle meHleceYeeJeHeueefJeeej: ~

74

DeLeeceYeeJeHeueefJeeej:
efmLej#ex jvOes Jee iegkeefJeyegOee eme me peve:,
meoe mleyOees oerve: keefveke=oLees ueeYeYeJeves ~
ce=leerMes og:Keeleex YeJeefle efveeleb HetJe&Jeeefme
mJeeb HeMeeosJeeveJejlemegKeer Oece&efvejle: ~~ 1 ~~
efpeme ceveg<e kes pevce mecee ceW efmLejjeefMe ceW DeLeJee Dece mLeeve ceW
ye=nmHeefle, Meg$e Deewj yegOe neW Jen mleyOe, oerve (oefj) Deewj keefve kece& kejves
Jeeuee neslee nw ~ eefo DecesMe ieejnJeW YeeJe ceW yews neW lees Jen yeeueeJemLee ceW
efveefele og:Keer Deewj Heeeled DeveJejle megKeer leLee Oece&efvejle neslee nw ~~ 1 ~~
YeJeefle efveOeveYelee& HeeHe DeeesuHeceeeg:
MegYeefJenieegleMesled HetCe&ceeeg: me SJe ~
JeeefjHegYeJevemLe: HeeHeegeesuHeceeeg
mlevegHeeflemeefnleMese$e levvejeCeeced ~~ 2 ~~
eefo Dece YeeJe kee mJeeceer HeeHe en nes leLee ieejnJeW YeeJe ceW nes lees
peeleke DeuHeeeg neslee nw ~ Jener DecesMe eefo MegYe en mes ege neskej ieejnJeW
YeeJe ceW nes oerIee&eg neslee nw ~ eefo HeeHeen mes ege DecesMe yeejnJeW ee s mLeeve
ceW nes lees DeuHeeeg neslee nw ~ DeLeJee DecesMe ueivesMe mes ege neskej 6~12
mLeeve ceW nes lees Yeer DeuHeeeg neslee nw ~~ 2 ~~
ce=efleYes efveOevesMees Jee efejceeet jJes: megle: ~
efJees ce=legHeeflepee&lemlemkejmlJesJe peeeles ~~ 3 ~~
DecesMe DeLeJee Meefve Dece YeeJe ceW nes lees peeleke oerIee&eg neslee nw ~
eefo DecesMe Oeve YeeJe ceW nes lees peeleke efveefele eesj neslee nw ~~ 3 ~~

75

eoe efveOeveueiveHeew efveOeveMe$egYeeJeefmLeleew

yeuesve jefnleew vejew Jepeefle keerefle&Mes<eb jCes ~
gleb eefo yeueeslkeew YeJele SJe leew mejs
peeer YeJeefle ceeveJe: eyeueMe$egHe=LJeerOej: ~~ 4 ~~
eefo DecesMe Deewj ueivesMe efveye&ue neskej Dece DeLeJee <e YeeJe ceW neW
lees Jen ceveg<e mebeece ceW keerefle&Mes<e (ce=leg) kees eeHle kejlee nw ~ efkevleg eefo Jes ner
DecesMe Deewj ueivesMe yeueJeeved neskej Dece Jee <eYeeJe ceW nesb lees mebeece ceW
efJepeeer neslee nw Deewj Me$egDeeW keer Yetefce kees DeHeves DeefOekeej ceW kejlee nw ~~ 4 ~~
Fefle DeceYeeJeHeueefJeeej: ~
DeLe veJeceYeeJeHeueefJeeej:
veJeceYeJeveYelee& ueiveiees peerJees
YeJeefle ve=HeefleJevees ceeveJees cele&ueeskes ~
levegmegKeYeJevesMeew HeMele: HetCe&ee
efvepeYeJevecegoej: meJe&mecHeefeYeesee ~~ 1 ~~
eefo veJecesMe ye=nmHeefle mes neskej ueive ceW nes lees Jen ceveg<e Yetleue ceW
jepeHetpe neslee nw ~ ueivesMe Deewj elegLexMe eefo DeHeves-DeHeves ie=n kees HetCe& ef< mes
osKeles neW lees peeleke Goej Deewj meJe& mecHeefeeeW kee Yeesieer neslee nw ~~ 1 ~~
megKesMees eefo jvOemLees Yeeienervees pevees YeJesled ~
YeeiesMes ueeYeYeeJemLes jepeJevees YeJesod IegJece ~~ 2 ~~
eefo elegLexMe Dece mLeeve ceW nes lees ceveg<e Yeeienerve neslee nw ~ efkevleg
eefo veJecesMe SkeeoMe YeeJe ceW nes lees efveefele jepeHetpe neslee nw ~~ 2 ~~
efJeeHees efJeeiees ueiveiees JeenvesMe: megKes Oece&iees ueiveie: ~
jepeefmebnemevees ceeveJeeveeb leoe ceeveJeesleerJeJeeex$e ees peeeles ~~ 3 ~~
OevesMe OevemLeeve ceW, ueivesMe ueive ceW, elegLexMe elegLe& mLeeve ceW Deewj
veJecesMe ueive ceW nesb Ssmes eesie ceW pees ceveg<e GlHeVe neslee nw Jen ceveg<e jepeefmebnemeve
kee Yeeieer leLee ceveg<eeW ceW es neslee nw ~~ 3 ~~

76

eesiekeejkeKeseveeb ees enes yeuemebegle: ~

YeJeseme oMeekeeues eewefiekeb Heueceefveeced ~~ 4 ~~
eesiekeejke eneW ceW pees en meyemes yeueJeeved nes Gmekeer oMee Devleo&Mee
keeue ceW eesieeW kee Heue ceveg<e kees neslee nw ~~ 4 ~~
iegkeJeer megKeHesve meceefvJeleew veJeceHeecekeCkeueeYeies ~
YeJele SJe vejes vejHeeueleeb Jepeefle ceefvojJeenveYetegle: ~~ 5 ~~
elegLexMe mes ege neskej eefo ye=nmHeefle Deewj Meg$e veJece, Heece, kesv
(1~4~7~10) Jee SkeeoMe Fve mLeeveeW ceW mes efkemeer mLeeve ceW neW lees Jen ceveg<e
ceefvoj (jepeemeeo), Jeenve Yetefce mes ege vejHeefle neslee nw ~~ 5 ~~
YeJeefle YeeieHeefle: mJeie=ns megKes, eefo eglees Ye=iegCee iegCeeefHe esled ~
vejHeefle: kevekeecyejYet<eCew: Heefjeglees veJeceefvojJeenvew: ~~ 6 ~~
eefo veJecesMe mJeie=n (veJecemLeeve) ceW DeLeJee elegLe&mLeeve ceW nes leLee
ye=nmHeefle Deewj Meg$e mes ege nes lees megJeCe&, Jem$e, DeeYet<eCe, vetleve ie=n Deewj JeenveeW
mes egle vejHeefle neslee nw ~~ 6 ~~
esefl$ekeesCeYeJeves efvepeeuees, osJeleeHeefleiegjew vejes YeJesled ~
eerceoegleHeoegleece=lemveeveoevekegMeueesveueesHece: ~~ 7 ~~
eefo osJemJeeceer ye=nmHeefle DeHeveer jeefMe kee neskej veJece, Heece YeeJe ceW nes
lees ceveg<e YeieJeeved efJe<Ceg kes ejCe mes efvekeueer ngF& iebiee ceW mveeve, oeve kejves Jeeuee
leLee Deefive kes meceeve lespemJeer neslee nw ~~ 7 ~~
Yeesieb efJeOeee menmee men keeefceveerveeb
Je=vosve yevOegefveJensve e veekeueeskeced ~
eesieb mecesle cevegpees Jepeefle mJelegs
peerJes leHeesYeJeveies levegYeeJeiesefHe ~~ 8 ~~
eefo GemLe (keke&mLe) ye=nmHeefle veJece YeeJe DeLeJee ueive ceW nes lees
peeleke m$eer Deewj yevOeg-yeevOeJeeW kes meeLe megKe Yeesiekej Devle ceW eesieyeue mes mJeie&
ueeske kees peelee nw ~~ 8 ~~

77

Hejerles HeeHesve eYeJeefle leHeesceefvojieles

efmeles Jee MeerleebMeew peieefle iegveejerjeflejle: ~
vejes Oecee&OeerMes YeJeefle eefo veeres keefJeegles
melee Jee veereebMes mJepeveJeefveleeYeesieefvejle: ~~ 9 ~~
eefo HeeHeen mes ege Meg$e Jee evcee veJece YeeJe ceW nes lees Jen ceveg<e
iegHelveerieeceer neslee nw ~ eefo veJecesMe DeHeveer veere jeefMe DeLeJee veerejeefMe kes
veJeebMe ceW nes lees DeHeves ner yevOeg-yeevOeJeeW keer m$eer mes Yeesie kejlee nw ~~ 9 ~~
Je=e*dieveejleew meees Oece&ies #eCeoeHeleew ~
Demelee eefo mebmees efJeMes<esCe vejes YeJesled ~~ 10 ~~
HeeHeen mes ege evcee eefo veJece YeeJe ceW nes lees Jen ceveg<e Je=e m$eer kes
meeLe mecYeesie kejlee nw ~~ 10 ~~
Mele$eleesie&gjew Ye=ieew efvepeeseceefvojs mJeYes ~
meguueJes leHe:Heleew veeOJepees pevees YeJesled ~~ 11 ~~
ye=nmHeefle, Meg$e Deewj veJecesMe eefo DeHeveer GejeefMe, mJeie=n DeLeJee efce$e
kes veJeceebMe ceW nesb lees ceveg<e ceneved veerefle%e neslee nw ~~ 11 ~~
OeveeOeerMes ueeYes veJeceYeJeves ueeYeYeHeleew,
Oeves Oecee&OeerMes ieieveYeJevemJeeefcemeefnles ~
meoe peelees efHeeJepe-iegCe-megKe-eecemeefnlees,
cenerYeleg&cee&vees YeJeefle efkeue Oece&OJepeJej: ~~ 12 ~~
efleeresMe SkeeoMe YeeJe ceW nes, SkeeoMesMe veJece YeeJe ceW nes, oMecesMe
meefnle veJecesMe Oeve YeeJe ceW nes lees Oeve, iegCe, eeceeefo megKe meefnle jepeceeve Deewj
Ge keesef kee Oecee&lcee neslee nw ~~ 12 ~~
menpemJeeefcevee eges OecexMes Jeeref#eles MegYew: ~
MeesYeveebMeieles YeelegOe&veeod Yeeieesoees YeJesled ~~ 13 ~~
le=leeresMe mes ege veJecesMe eefo MegYeen kes veJeebMe ceW nes leLee MegYeen mes
nes lees YeeF& kes Oeve mes Yeeieesoe neslee nw ~~ 13 ~~

78

Heg$esMes Yeeieies YeeiemJeeefcevee mebeglesef#eles ~

Heg$elees YeeieJe=efe Heg$emLes1 Yeeiekeejkew: ~~ 14 ~~
1. `Heg$ekeejkew:' Fefle Hee: ~
veJecesMe mes egle Jee HeecesMe veJece mLeeve ceW nes Deewj Yeeiekeejke en
Heece ceW nes lees Heg$e mes Yeeie Je=ef nesleer nw ~~ 14 ~~
keggcyeeefOeHeleew Yeeies YeeiesMesefHe keggcyeYes ~
keggcyekeejkee$eevles keggcyeeod YeeieJeOe&veced ~~ 15 ~~
elegLexMe veJece YeeJe ceW nes Deewj keggcyekeejke en mes ege veJecesMe elegLe&
ceW nes lees keggcye (yevOegJeieeX) mes Yeeie keer Je=ef nesleer nw ~~ 15 ~~
keue$ekeejkeeod JeeefHe keue$esMeeled leLee Jeosled ~
DejerMes veJeces JeeefHe keejkes Me$egle: megKeced ~~ 16 ~~
Fme ekeej m$eerekeejke Deewj meHlecesMe mes Yeer Heue kenvee eeefnS ~
DeLee&led m$eerkeejke en DeLeJee meHlecesMe veJece ceW nes leLee m$eerkeejke en mes ege
veJecesMe meHlece ceW neW lees m$eer kes eje Yeeieesoe neslee nw SJeb Me$egkeejke en
DeLeJee <esMe veJece ceW nes leLee veJecesMe <e ceW nes lees Me$eg mes megKe neslee
nw~~16~~
Fefle Oece&YeeJeHeueefJeeej: ~

79

DeLe oMeceYeeJeefJeeej:
ueivesMeeod ieieveeefOeHesefOekeyeues meewceweg&les keCkew1pe&eflemleeleJeMeevegie: efHele=pevewMeslHe_eces2 mecYeJe: ~
emeeeb efHele=keee&cesJe keglesMes<eb vejes Jee efHeleg:
kece&#ex pevekesve legue Gle Jee leeleeLe&Yeeseevegpes ~~ 1 ~~
1. keejkew: Fefle Jee Hee: ~
2. Deces Fefle Hee: ~
eefo ueivesMe mes HetCe& yeueJeeved oMecesMe MegYeen mes ege neskej kesv ceW nes
lees peeleke efHelee kes DeOeerve jnlee nw DeLee&led efHelee kee Dee%eekeejer neslee nw ~ efHelee
kes pevce ueive Jee pevce jeefMe mes Heece jeefMe Jee ueive ceW pevce nes lees peeleke efHelee
kes meYe keeeeX kees kejves Jeeuee neslee nw ~ DeLeJee oMece ceW pevce nes lees efHelee kes
meceeve iegCeJeeuee neslee nw ~ eefo le=leere ceW pevce nes lees efHele= Oeve kee Yeesee neslee
nw~~1~~
efHeleg: <esces peele: Me$egjsJe ve mebMee: ~
OeveOecee&eYes peele: meoe leeleJeMeevegie: ~~ 2 ~~
efHelee kes pevceueive Jee pevcejeefMe mes <e Jee Dece ueive Jee jeefMe ceW
pevce nes lees peeleke efHelee kee efveefele Me$eg neslee nw efkevleg efleere, veJece Jee
SkeeoMe ueive Jee jeefMe ceW pevce nes lees efHelee kee Dee%eekeejer neslee nw ~~ 2 ~~
Meefve#es$ees peele: efHelegjceceefvojs ~
ekejesefle efHelegoea#eeb Heg$eHeew$emegKeeefvJele: ~~ 3 ~~
efHelee kes pevce ueive mes DecemLeeve ceW Meefve kee ie=n (cekej, kegcYe) nes
Deewj Gme cekej Jee kegcYe ueive Jee jeefMe ceW yeeueke GlHeVe nes lees Jen peeleke efHelee
kes DeeosMe kee Heeueve kejlee nw ~ leLee Heg$e, Heew$e Deewj megKe mes ege jnlee
nw~~3~~

80

efHelegJe&es eoe peelemleobMes Jee efJeMes<ele: ~

meblee*de efHelejb otjs lelees ieefle ceeveJe: ~~ 4~~
efHelee kes pevceueive DeLeJee pevcejeefMe mes yeejnJesb ueive ee jeefMe ee
veJeebMe ceW pevce nes lees peeleke efHelee kees Heerkej otj osMe euee peelee nw ~~ 4 ~~
eoe ceeves ceerves iegkeefJecenerpewe efceefueles
Mejerjevles cegefe: megjHeefleiegjew evmeefnles ~
peue#ex ceerve#ex YeJeefle nefjHeee peefveJeleeb,
meoe e_eodYeefeog&efjleoueveer cegefepeveveer ~~ 5 ~~
oMece YeeJe ceW ceerve jeefMe nes, GmeceW ye=nmHeefle, Meg$e, cebieue neW lees Gmes
cejves Hej cegefe efceueleer nw ~ eefo elegLe& YeeJe ceW ceervejeefMe nes, GmeceW evcee meefnle
ye=nmHeefle nes lees keuce<eveeefMeveer cegefeoeefeveer iebiee peer ceW Yeefe nesleer nw ~~ 5 ~~
kegpes kece&ies #es$eefevlee ef$ekemLes
Oejevevoves meewKeefevlee peveeveeced ~
ef$ekes JeekedHeleew e%eeeveeefoefevlee
ef$ekemLes keJeew $eefevlee efJeOeew Jee ~~ 6 ~~
cebieue oMece YeeJe ceW nes lees #es$e (Yetefce kee ueeYe leLee Gmekeer JeJemLee
Deeefo) keer efevlee, eefo cebieue ef$eke (6~8~12) ceW nes lees megKe keer efevlee,
ye=nmHeefle ef$eke ceW nes lees e%e, meJeejer Deeefo keer efevlee, Meg$e Jee evcee ef$eke ceW
nes lees $e keer efevlee nesleer nw ~~ 6 ~~
iegjew Oece&ies Heg$eefevlee meglemLes yegOes yegefpee leeJeepeekex ef$ekeesCes ~
eeeCeeefoefevlee megleetveOecex keJeew Heg$eefevlee iegjew HeecemLes ~~ 7 ~~
eefo ye=nmHeefle veJece YeeJe ceW nes lees Heg$eefevlee, yegOe Heece YeeJe ceW nes lees
yegef keer efevlee, mete& veJece Jee Heece ceW nes lees efHele=efevlee, Meg$e Heece, meHlece Jee
veJece ceW nes ee ieg Hebece mLeeve ceW nes lees Heg$e keer efevlee nesleer nw ~~ 7 ~~

81

efveye&uees eefo peveme kece&Hees vewJe efmeeefle leoe ceveesjLe: ~

leg*dieYes efvepeie=ns MegYeweg&le: melJejb efn meHeuees ceveesjLe: ~~ 8 ~~
peeleke kee eefo oMecesMe efveye&ue nes lees Gmekee ceveesjLe efme veneR neslee
nw~ eefo oMecesMe DeHeves Ge ee mJeie=n ceW nes DeLeJee MegYe en mes egle nes lees MeerIe
ner ceveesjLe meHeue neslee nw ~~ 8 ~~
eoe ueeYes kesvs leHeefme levees ueiveefveOeveJeCesMee oerIee&eg: HeCeHejle=leereecyegefve ielee: ~
KeueeMesvceOeeeg: eYeJeefle eoeHeesefkeueceielee
Gleeceer nerveeeg: MegkecegefvecelesvewJe cevegpe: ~~ 9 ~~
eefo ueivesMe, DecesMe Deewj <esMe SkeeoMe, kesv (1~4~7~10),
veJece, Heece ceW neW lees peeleke oerIee&eg neslee nw ~ HeeHeen eefo HeCeHej
(2~5~8~11), le=leere ee elegLe& ceW neW lees ceOeeeg Deewj eefo HeeHeen
DeeHeesefkeuece (3~6~9~12) ceW neW lees Megkecegefve kes cele mes Jen peeleke DeuHeeeg
neslee nw (64 Je<e& kes THej oerIee&eg, 32-64 leke ceOeeeg Deewj 32 Je<e& leke
DeuHeeeg nesleer nw ~~ 9 ~~
ueivesMekecexMeMevewejeCeeb jvOeefmLeleeveeefcen eesuHeJeere&: ~
Deeegve&jeCeeceefHe leMeevleb Jeoefvle mevle: Keueg Meem$eefJe%ee: ~~ 10 ~~
ueivesMe, oMecesMe, Meefve Deewj Dece mLeeve efmLele eneW kes ceOe ceW pees en
DeuHeyeueer nes DeLeJee Dece mLeeve efmLele ueivesMe, oMecesMe Deewj Meefve Fvekes ceOe
ceW pees en DeuHeyeueer nes Gme en keer oMee-keeue leke peeleke keer Deeeg nesleer nw ~
Ssmee Meem$e%eeW kee kenvee nw ~~ 10 ~~

82

keJeew kesvs legs eYeJeefle efJemeejs megjiegjew

leoe ie*dieeYeefeve&JeceYeJevesMes peueYeies ~
MegYew&s kesvs yeueJeefle peveeveeb megjOegveerpeuemveeveb MeMJeled eYeJeefle efJecegefeMe YeefJelee ~~ 11 ~~
yeueJeeved Meg$e Jee ye=nmHeefle DeHeves Ge Jee kesv ceW neW lees iebiee keer Yeefe
nesleer nw ~ yeueJeeved veJecesMe peueej jeefMe kee neskej kesv ceW nes lees ceveg<e kees
efvele iebiee mveeve Deewj Devle ceW cees#e eeHle neslee nw ~~ 11 ~~
yegOes mepeerJes eefo kece&iesns kecexMJejsCeeefHe egles ceveg<e: ~
le[eieketHeeefo kejesefle Yetceew efMeJeeueeb MewueefMeueeceeb Jee ~~ 12 ~~
ye=nmHeefle Deewj oMecesMe mes ege yegOe eefo oMece mLeeve ceW nes lees Jen
ceveg<e He=LJeer Hej le[eie, ketHe, yeeJeueer Deeefo DeLeJee HelLejeW kes efMeJeeuee Deeefo
osJe-ceefvojeW kee efvecee&Ce kejJeelee nw ~~ 12 ~~
eefo kece&efCe Yeevegvevoves efceefuelesn: Heeflevee KeueebMekes ~
efJeleleeefjke=leemelee meleeceHekeerefle&: meleleb Oejeleues ~~ 13 ~~
eefo mete& kes meeLe Meefve oMece YeeJe ceW HeeHeen kes veJeebMe ceW nes lees ogpe&ve
Deewj Me$egDeeW eje Gme ceveg<e keer mebmeej ceW DeHekeerefle& Hewueleer nw ~~ 13 ~~
eefo kece&efCe osJeleeiegjew efvepelegs keefJevee meceefvJeles ~
nefjovleielee uelee lelee FJe keerefle&: ef#eefleceC[ues meoe ~~ 14 ~~
eefo Meg$e meefnle ye=nmHeefle DeHeves Ge (keke&) efmLele neskej oMece mLeeve
ceW nes lees Gme ceveg<e keer keerefle& uelee kes meceeve meoe oMeeW efoMeeDeeW ceW Hewueleer
nw~~14~~
ueiveeeveo*defieveeceLe&ueefyOe
cee&veskee&ew: Kesejw: Heekekeeues ~
leeleevceeleg: Me$eglees efce$eJeiee&od
Yeeleg: m$eerle:1 Heg$ele: meeled $ecesCe ~~ 15 ~~
1. Ye=lele: Fefle keJeefelHee: ~

83

ueive mes leLee evcee mes oMece mLeeve ceW mete& Deeefo en neW lees Gvekeer
oMeekeeue ceW $ece mes efHelee, ceelee, Me$eg, efce$e, YeeF&, m$eer Deewj Heg$e mes Oeve kee ueeYe
neslee nw ~ pewmes ueive kee evcee mes oMece mLeeve ceW mete& nes lees efHelee mes, ev nes
lees ceelee mes, cebieue nes lees Me$eg mes, yegOe nes lees efce$e Jeie& mes, ye=nmHeefle nes lees YeeF&
mes, Meg$e nes lees m$eer mes Deewj Meefve nes lees Heg$e mes Oeve kee ueeYe neslee nw ~~ 15 ~~
levJeke&-ev-oMecesMe-veJeebMeveeLe
Je=ee OeveeefHlejLeJee HeefjkeuHeveeree ~
keccee&efOeHees YeJeefle eme veJeebMeceOes
leeguekecce&kejCeeoefHe kece&efmeef: ~~ 16 ~~
ueive mes oMecesMe, mete& mes oMecesMe SJeb evcee mes oMecesMe en efpeme
veJeebMe ceW nes Gme veJeebMeeefOeHeefle en kes Devegmeej Je=efe mes Oeve kee ueeYe neslee nw ~
DeLeJee ueive mes oMecesMe efpeme en kes veJeebMe ceW nes Gmekes Devegmeej Je=efe (kece&)
kes kejves mes keee& keer efmeef nesleer nw ~~ 16 ~~
kecyeuekevekele=Ceew<eOeJeiezjke&ueJes Keueg peerJeveJe=efe: ~
evueJes ke=ef<eJeefveleepeuepewYeeQceueJesveuemeenmeMem$ew: ~~ 17 ~~
eefo oMecesMe mete& kes veJeebMe ceW nes lees kecyeue (Tve Deeefo), megJeCe&, le=Ce
(Yetmee Deeefo) leLee Deew<eOe Deeefo kes JeeHeej mes, evcee kes veJeebMe ceW nes lees Kesleer,
m$eer kes Deeee mes leLee peueeslHeVe (ceKeevee, efmebIee[e, Deeefo Jemleg kes JeeHeej mes,
cebieue kes veJeebMe ceW nes lees Deefive (ieueeF&, {ueeF& Deeefo) mes, meenme mes leLee Mem$e
mes peerefJekee nesleer nw ~~ 17 ~~
yegOeebMes keeJeefMeuHeeefoieefCelewjsJe peerefJekee ~
iegJexMes efpeosJeeefoOecezjepeerefJekee celee ~~ 18 ~~
oMecesMe yegOe kes veJeebMe ceW nes lees keeJe (efJeee mecyevOe) mes, efMeuHe
(keejeriejer) Deeefo mes leLee ieefCele efJeee kes mecyevOe mes, ye=nmHeefle kes veJeceebMe
ceW nes lees yeeeCe, osJelee leLee Oeeefce&ke (e%e, Devegeve Deeefo) keee& mes
peerefJekee nesleer nw ~~ 18 ~~

84

Meg$eebMes ceefn<eerjlvejewHeieesefYee keerefle&lee ~

MevebMes veereefMeuHeeefoYeejeceyegOew:1 mce=lee ~~ 19 ~~
1. JeOew: Fefle Hee: ~
Meg$e kes veJeebMe ceW oMecesMe nes lees jlve, eevoer, ieee Deewj Yewbme mes, Meefve kes veJeebMe
ceW nes lees veere kece& (ueewn, keeseuee Deeefo kee keee&), efMeuHe Deeefo, Yeej {esves leLee
ece (Hee. JeOe) kejves mes DeepeerefJekee kejves Jeeuee neslee nw Ssmee kene ieee
nw~~19~~
oMeceleveeOece&mLeeveveeLee: mJeiesns
e Fn e meyeueMeseme Heekes efJeMes<eeled ~
eYeJeefle cevegpeeveeb leerLe&ee$eeveiesns
ve YeJeefle efjHegYemLees ogye&ueesmlebielees Jee ~~ 20 ~~
ueive mes oMece, Heece, veJece mLeeve kes mJeeceer (DeLee&led oMecesMe,
HebecesMe, veJecesMe) DeHeves-DeHeves ie=n ceW nes lees FveceW pees en meyemes yeueer nes Gmekeer
oMee-keeue ceW ceveg<e keer leerLe& ee$ee nesleer nw ~ efkevleg eefo Deveie=n (otmejer jeefMe)
ceW Jee Me$egie=n ceW ogye&ue SJeb Demlebiele nes lees leerLe&ee$ee veneR nesleer nw ~~ 20 ~~
Fefle oMeceYeeJeHeueefJeeej: ~
DeLe ueeYeYeeJeHeueefJeeej:
ueeYesMes meyeues meewces HeeHes Jee legYes efvepes ~
leoe mecemleefJeeeveeb ueeYees YeJeefle osefnveeced ~~ 1 ~~
ueeYesMe (SkeeoMesMe) MegYeen nes ee HeeHeen nes efkevleg yeueJeeved Deewj
DeHeves Ge ceW nes (DeLee&led yeueer ueeYesMe Ge ceW nes) lees ceveg<e kees meye OeveeW kee
ueeYe neslee nw ~~ 1 ~~
leoerMes ogye&ues veeres efoJeekejkejefmLeles ~
ef$ekemLes veefn ueeYe: meeled kesvs keesCes eeemele: ~~ 2 ~~
eefo ueeYesMe ogye&ue nes, DeHeveer veere jeefMe ceW nes, mete& mes Dee$eevle
(Demle) nes, ef$eke (6, 8, 12) ceW nes lees Oeve kee ueeYe veneR neslee nw ~ efkevleg

85

ogye&ue Deeefo nesves Hej Yeer eefo kesv ceW nes Jee veJece, Hebece ceW nes lees eeeme kejves
mes Oeve kee ueeYe neslee nw ~~ 2 ~~
ueeYeeueeb pevceefve Yeevegvee esegeb eb OeveueefyOejsJe ~
YetHeeuelemlemkejJeie&lee eleg<Heoeos: keefLelee vejeCeeced ~~ 3 ~~
pevce mecee ceW ueeYe mLeeve mete& mes ege Jee nes lees ceveg<e kees jepee
mes, eesj, [eket Deeefo mes leLee eleg<Heo (HeMeg) Deeefo mes Oeve kee ueeYe neslee
nw~~3~~
evsCe keevlee-iepe-Jeeefpe-JeeefjepeeHelees efJeeefJeJeOe&veb meeled ~
Yeewcesve Yet<eeceefCensceleeceHeJeeueee$eesecelees OeveeefHle: ~~ 4 ~~
eefo ueeYe mLeeve evcee mes egle Jee nes lees m$eer, neLeer, Iees[e leLee
peueeslHeVe JemlegDeeW mes Oeve kee ueeYe neslee nw ~ cebieue mes egle Jee nes lees
DeeYet<eCe, ceefCe, meJeCe&, leecee, cetbiee, ee$ee kejves mes Deewj Gece mes Oeve keer eeefHle
nesleer nw ~~ 4 ~~
yegOesve efueHee keefJeleekeueeHeeyeesOeefMeuHeJleJenejleesLee&: ~
peerJesve e%eef#eefleHeeuemeeOege%eeyeueeoLe&efJeJe=efee ~~ 5 ~~
eefo ueeYe mLeeve yegOe mes egle Jee nes lees keefJelee keueeHe (uesKe Deeefo)
mes, %eeve, keejeriejer Deewj JeJenej (uesve osve, yevOekeer Deeefo) mes Oeve neslee nw ~
ye=nmHeefle mes egle Jee nes lees e%e, jepee, cenelcee Deewj yegefyeue mes Oeve keer
eeefHle nesleer nw ~~ 5 ~~
ueeYeeueeb Ye=iegpeJeie&ieleb eb
egeb efmelesve peveves efkeue eme pevlees: ~
JeejeveejpeleMegYeogketuecegee
JeeHeejlees OeveceleerJe ieceeiecewJee& ~~ 6 ~~
pevce mecee ceW eefo DeHeves Jeieexece efmLele Meg$e mes oMece YeeJe egle Jee
nes lees ceveg<e JesMee kes mecyevOe mes, eevoer, MJesle Jem$e, ceesleer Deeefo kes JeeHeej mes
leLee ee$ee mes HetCe& Oeve kee ueeYe kejlee nw ~~ 6 ~~

86

cevoJeie&meefnleb eglesef#eleb Yeevegpesve eefo ueeYeceefvojced ~

veerueueewnceefn<eeriepeeceeecelees Oevemeceeiecees ve=Ceeced ~~ 7 ~~
ueeYe mLeeve ceW Meefve kee Jeieexece nes DeLeJee ueeYe mLeeve Meefve mes egle Jee
nes lees veerue (veerue jbie keer Jemleg) mes, ueesne, YeQme, neLeer kes JeeHeej mes leLee
Heefjece Deewj eeceeW mes Oeve kee ueeYe neslee nw ~~ 7 ~~
ueeYeeuees MegYew&s eges Jee MegYeJeie&ies ~
yengOee OeveueeYe: meeoLeJee mekeueenw: ~~ 8 ~~
ueeYe mLeeve (SkeeoMeJeeB YeeJe) MegYe en mes ege Jee nes DeLeJee MegYe
en kes Jeie& ceW nes DeLeJee meye eneW mes egle Jee nes lees Deveske ekeej mes Oeve kee
ueeYe neslee nw ~~ 8 ~~
Fefle ueeYeYeeJeHeueefJeeej: ~

87

DeLe JeeYeeJeHeueefJeeej:
JeeeceHeleer <es egleew cevosve jengCee ~
keslegvee Jee leoe Hegbmeeb leMeeeeb JeCeb efoMesled ~~ 1 ~~
JeesMe (eoMesMe) Deewj DecesMe eefo Meefve leLee jeng Jee kesleg mes ege
neskej <emLeeve ceW nes lees Gve eoMesMe Deeefo keer oMee-keeue ceW JeCe (Hees[e,
Hegvmeer Deeefo) jesie kenvee eeefnS ~~ 1 ~~
elegLexMees eoe <es cevoeewjJeueesefkele: ~
Jeenveeeewjlees JeeefHe Mem$eee ce=legceeefoMesled ~~ 2 ~~
eefo elegLexMe <e YeeJe ceW nes Deewj Meefve, jeng Jee kesleg mes nes lees $ece
mes Jeenve mes Jee eesj mes DeLeJee Mem$e mes ce=leg nesleer nw ~~ 2 ~~
leHe:mLeeveeefevlee pevevemecees Yeeiepeefvelee
eJeeJee efveleb oMeceYeJeveeepepeefvelee ~
He=efLeJeeosefMevlee eJejieCekewuee&YeYeJevee
oJeeHles: meJex<eeb JeeYeJevele: keuce<eefJeOes: ~~ 3 ~~
Fefle eer MecYetveeLeowJe%eelcepepeerJeveeLeowJe%eefJejefeles YeeJeekeeMes
eoMeYeeJeefJeeejkeLeveeOeee: Heece: ~~ 5 ~~
pevce mecee ceW ueive mes veJece mLeeve mes Yeeie kee efJeeej, oMece mLeeve mes
jepe, Yetefce Deeefo kee efJeeej, SkeeoMe mLeeve mes meye Jemleg keer eeefHle kee efJeeej
Deewj Jee mLeeve mes HeeHemecyevOeer efJeeej kejvee eeefnS ~~ 3 ~~
Fefle JeeYeeJeHeueefJeeej: ~

88

DeLe eesieeOeee:
eneOeervees YeJeseesiees eesieeOeerveb Heueb ele: ~
Delees eesiecenb Je#es ieCekeevevokeejkeced ~~ 1 ~~
eneW kes DeOeerve eesie nesles nQ Deewj eesieeW kes DeOeerve ner Heue nw DeleSJe ceQ
owJe%eeW kees Deevevo osves Jeeues eesieeW kees kenlee nBt ~~ 1 ~~
Oece&Me$egefveOeveeefOeHee eoe eme HeeHeKeejw: meceefvJelee: ~
esodYeJeefvle menmee efJeueesefkeleemleme peejefvejlee meoe*dievee ~~ 2 ~~
efpeme peeleke kes veJece, <e, Dece Fve YeeJeeW kes mJeeceer efpeme efkemeer Yeer
mLeeve ceW efmLele neskej HeeHeen mes egle Jee nes lees Gme peeleke keer m$eer meoe
HejHeg<eieeefceveer nesleer nw ~~ 2 ~~
Je$een#e&cemegjsviegjes: eeeles
meerceefvleveermegjlelees<ekej: me ve meeled ~
peeeeieleb Ye=iegmegleb levegHe: eHeMesled
mJe#ex e vees megjlej*dieHeg: efeeeee: ~~ 3 ~~
Jekeer en keer jeefMe ceW Meg$e nes lees Jen Heg<e megjefle mes m$eer kees mevleg
veneR kej mekelee nw ~ DeHeveer jeefMe ceW yewe ngDee ueivesMe eefo meHlece YeeJemLe Meg$e
kees osKelee nes lees m$eer kes meeLe keece-keuee ceW Heg veneR neslee nw DeLee&led jefle ceW m$eer
kees mevleg veneR kej mekelee nw ~ es Ske ekeej mes `Meg$eeuHelee' eesie nQ ~~ 3 ~~
efJeMes<eeneB `lees<ekejes vece: meeled' en Hee efkemeer-efkemeer Hegmleke ceW nw
efkevleg ``eeles Je$een#ex pevegef<e Ye=iegmegles ceeveJemlees<eoeeer meerceefvlevee jles, meevve
Keueg Fme peelekeeueej kes eesieeOeee Muees. 19 mes mHe neslee nw efke GHeeg&e
Hee erke veneR nw ~

89

DemeodefYejefHe mebegles efoveHeleeJejeefleeYee

yeueb megKecegHeeieles efo leoe cenekecHelee ~
jmeeleuecegHeeieles pevegef<e leeMes efce$epes
iegjeJeefHe leLee*defieveeb YeJeefle ke=<CeefHeeJeLee ~~ 4 ~~
eefo <esMe mete& HeeHeen mes ege neskej elegLe& mLeeve ceW nes lees oe ceW
kecHejesie neslee nw ~ eefo Meefve Jee ye=nmHeefle <esMe neskej HeeHeen meefnle elegLe&
mLeeve ceW neW lees ceveg<e kees ke=<CeefHee jesie neslee nw ~~ 4 ~~
yegOes ueiveies1 cevometee&JeefjmLeew
eowkeebMeieew %eevenervees vej: meeled ~
#eHesMeb kegpeb ueiveieb HetCe&ee
eHeMesodyegOees yegefnervees vej: meeled ~~ 5 ~~
1. `ueiveHes' Fefle keJeefeled Hee:, levve egeced, `ueivemLes jewefnCeses' Fefle
peelekeeueej GelJeeled ~
eefo yegOe ueive ceW nes Deewj Meefve mete& Ske ner DebMe ceW <e< YeeJe ceW nes lees
ceveg<e %eevenerve neslee nw ~ DeLeJee ueivemLe evcee Jee ueivemLe cebieue kees yegOe HetCe&
ef< mes osKelee nes lees Yeer ceveg<e yegefnerve neslee nw ~~ 5 ~~
ieieveefJeueeoejeceefvojs Meg$emeewceew
pevegef<e eefo YeJesleeb ceeveJees uecHe: meeled ~
kegpeovegpekeguespeew ceevekeeceeueemLeew
oMecemegKeielees Jee JeejJeeceevegjeieer ~~ 6 ~~
eefo pevce mecee ceW Meg$e Deewj yegOe oMece, Dece, meHlece Fve mLeeveeW ceW
nes lees Jen ceveg<e uecHe (Hejm$eerieeceer) neslee nw ~~ cebieue Deewj Meg$e oMece,
meHlece mLeeveeW ceW DeLeJee oMece, elegLe& mLeeveeW ceW nes lees Jen Heg<e JesMeeieeceer neslee
nw ~~ 6 ~~

90

efnyegke#e&ielees efveMeeHeefleb eefo He=esoeieb efJeueeskeesled ~

jefJepees*dieHeefle ef$ee#e&iees cevegpees Jeeceve SJe peeeles ~~ 7 ~~
eefo evcee (ces<e, Je=<e, keke&, Oeveg, cekej) jeefMe ceW nes leLee elegLe&
YeeJemLe Meefve mes Deewj ueivesMe ces<e jeefMe ceW nesb lees ceveg<e Jeeceve (ess Deeke=efle
kee) neslee nw ~~ 7 ~~
efJeMes<eeneB Hej yengle meer HegmlekeeW ceW `efnyegke#e&ieleb' Ssmee Hee nw,
efpemekee DeLe& neslee nw `He=esoe-jeefMeiele-elegLe& YeeJemLe evcee kees ces<e jeefMeiele
ueivesMe Meefve osKelee nes' pees egefemebiele veneR nw ~ Dele SJe `peelekeeuebkeejeseevb He=esoemLeb efnyegkeie=niele: mete&Heg$e:' kes DeeOeej Hej cetue Hee jKee ieee nw ~
peueejs eefo efJeeieles efJeOeew jefJemeglesve egles levegies jJeew ~
eKejogieosve efveHeeref[lees cegefveJejwefoleeeJeveeefoefYe: ~~ 8 ~~
eefo peueej, (keke&, ceerve, cekej kee Geje&) jeefMeiele Meefve meefnle
evcee Oeve YeeJe ceW nes leLee ueive ceW jefJe nes lees Jen ceveg<e oeojesie mes Heeref[le
neslee nw Ssmee eJeveeefo cegefveeeW ves kene nw ~~ 8 ~~
jesiesMJejs jeef$eJeleew Keuesve egesef#eles Hueerneglees ve meewcew: ~
keecee*dieHes HeeHeKeiesve s evs leoe Hueernpeeefo&le: meeled ~~ 9 ~~
<esMe evcee eefo HeeHeen mes egle Jee nes efkevleg MegYe en mes ve egle
nes ve nes, lees Hueerne ueerJej) jesie mes egle neslee nw ~ DeLeJee meHlecesMe Jee ueivesMe
neskej evcee HeeHeeen mes nes lees Yeer Hueerne jesie mes Heeref[le neslee nw ~~ 9 ~~
HeeHesve s eefo ueiveiesns Meveew leoe HueernefveHeeref[lee ~
HeeHeeefo&les ueiveieles Meveew Jee megKesve nerveesefveueieesuejesieer ~~ 10 ~~
HeeHeen mes Meefve eefo ueive ceW nes Yeer Hueerne jesie mes Heeref[le neslee nw ~
DeLeJee HeeHeHeeref[le (Hejeefpele) Meefve ueive ceW nes lees megKe mes nerve leLee Jeeegieesuee
jesie mes Heeref[le neslee nw ~~ 10 ~~

91

kesvs<eg HeeHee efJekeuees vej: meeoske$e kesvs eefo mete&evew ~

leLeeefHe HeMeseefo mete&Heg$e:1 keefJeb levegmLeeveieleb e Kee: ~~ 11 ~~
1. eneB Hej `mete&Heg$eb, keefJemlevegmLeeveiele:' Ssmee eeeerve Hee nwefkevleg
``efkeb Jee ueiveb eHeMesled keefJeefceve levee: Fme peelekeeuebkeejese mes efJejesOe
He[lee nw ~
eefo kesv (1~4~7~10) ceW HeeHeen nes DeLeJee mete&, evcee Ske
jeefMe kee neskej kesv ceW nes lees ceveg<e efJekeuee neslee nw ~ eefo ueiveefmLele Meg$e
kees Meefve osKelee nes lees ceveg<e uebie[e neslee nw ~~ 11 ~~
Yeeie&Jemlege&iees e$e keg$eefmLelees ceuees Jee MeefveevHeg$ees eoe ~
osJeHetpesve : kejs kedeOeesjesieyeeOeekej: HeeocetuesLeJee ~~ 12 ~~
eefo Meg$e elegLe& mLeeve ceW nes leLee ye=nmHeefle mes cebieue Jee Meefve DeLeJee
yegOe efpeme efkemeer Yeer mLeeve ceW efmLele nes lees neLe, keef (kecej) kes veeres DeLeJee Hewj
ceW jesie neslee nw ~~ 12 ~~
Oeccee&cesMeew eefo HeeHeKeseelegLe&ieew HeeHeegleew YeJesleeced ~
peeeosMes yengJeeleyeeOeeb Jeoefvle mevle: meleleb peveeveeced ~~ 13 ~~
veJecesMe Deewj De<cesMe HeeHeen mes elegLe& mLeeve ceW nes leLee HeeHeen mes
ege nes lees Gme ceveg<e keer peeBIe ceW DeefOeke Jeeeg jesie neslee nw Ssmee ceveeref<eeeW ves
kene nw ~~ 13 ~~
kegpecevoegles jenew jJeew jesies e He*dieglee ~
Jeeieew cevo<esMeew HeeHeew e He*dieglee ~~ 14 ~~
jeng cebieue Deewj Meefve mes egle nes leLee mete& <e mLeeve ceW nes lees Hebieg
(uebie[e) neslee nw ~ DeLeJee Meefve Deewj <esMe Jee YeeJe ceW nes leLee HeeHeen mes
nes lees Yeer Hebieg neslee nw ~~ 14 ~~

92

eveke&Mevee: <es eeces kejeesJe&Lee ~

efmebns ev: kegpe: kegcYes keeCees YeJeefle ceeveJe: ~~ 15 ~~
evcee mete& Deewj Meefve <e< DeLeJee Dece mLeeve ceW nes lees neLeeW ceW Heer[e
nesleer nw ~ eefo evcee efmebn jeefMe ceW nes leLee cebieue kegcYe jeefMe ceW nes lees ceveg<e
keevee neslee nw ~~ 15 ~~
kekex jefJe: kegpees ve$es keeCeeesie: ekeerefle&le: ~
ces<eefmebneefuecekejs eefo Oece&Heleew leoe ~~ 16 ~~
keke& jeefMe ceW mete& nes Deewj cekej jeefMe ceW cebieue nes leLee ces<e, efmebn,
Je=efMeke ee cekej jeefMe ceW veJecesMe nes lees ceveg<e keevee neslee nw ~~ 16 ~~
Deces meefmeles Yeewces ceg<keJe=ef: epeeeles ~
Yeeie&Jes kegpeYes egesme=pee ceg<keefJeJe&veced ~~ 17 ~~
Meg$e meefnle cebieue eefo Dece mLeeve ceW nes DeC[keesMe keer Je=ef nesleer nw~
eefo cebieue keer jeefMe (ces<e, Je=efMeke) ceW cebieue mes ege Meg$e nes lees MeesefCele kes
oes<e mes DeC[keesMe keer Je=ef nesleer nw ~~ 17 ~~
meceemece#e&ieew eoe #eHeekejeYeekejew
eHeMeleew efceLemleoe veHegbmekees vejes YeJesled ~
leees: megleeJeefHe OegJeb eoewpeiees Oejemegle:
mece#e&ieb efoJeekejb efJeueeskeesvveHegbmeke: ~~ 18 ~~
mecejeefMe iele evcee Deewj efJe<ece jeefMeiele mete& nes Deewj oesveeW HejmHej
osKeles neW lees ceveg<e veHegbmeke neslee nw ~ eefo yegOe mece jeefMe ceW Deewj Meefve efJe<ece
jeefMe ceW nes, oesveeW HejmHej osKeles neW lees Yeer ceveg<e efveMee veHegbmeke neslee nw ~ eefo
efJe<ece jeefMeiele cebieue mecejeefMeiele mete& kes osKelee nes lees veHegbmeke neslee
nw~~18~~

93

eoerpeieew kegpesef#eleew efJeueivejeef$eHeeJeefHe

#eHesMeevpeew meceemece#e&ieew kegpesef#eleew ~
DeLesvogueiveYeeie&Jee: Hegce=#eYeeieieeefceve
mleoe veHegbmekees vej: ekeerefle&le: Hegjelevew: ~~ 19 ~~
eefo ueive Deewj evcee efJe<ece jeefMe ceW nes leLee mecejeefMeiele cebieue mes
nes Jee mecejeefMemLe evcee Deewj efJe<ece jeefMemLe yegOe kees cebieue osKelee nes
DeLeJee evcee, ueive Deewj Meg$e Heg<een keer jeefMe Jee veJeebMe ceW nes lees Jen ceveg<e
veHegbmeke neslee nw ~~ 19 ~~
keveejeefMeieles ueives yegOecevoefJeueesefkeles ~
Meefve#es$eieles Meg$es efveyeeape: Heg<ees YeJesled ~~ 20 ~~
Fefle eerpeerJeveeLeefJejefeles YeeJeekeeMes eesieHeueeOeee: ~
kevee ueive nes, Meg$e Meefve kes ie=n (cekej ee kegcYe) ceW nes leLee yegOe,
Meefve mes nes lees Hegg<e Jeere&nerve (veHegbmeke) neslee nw ~~ 20 ~~
Fefle eesieeOeee: ~
DeLe m$eerpeelekeeOeee:
OeJes<eg HeefjJeeJeb veejerCeece#eceb Heueced ~
eeosJe efJeMes<esCe #eceb leemJeefHe Oeercelee ~~ 1 ~~
pees Heue efm$eeeW ceW DemecYeJe nes Jen Heue Gvekes HeefleeeW ceW kenvee
eeefnS~ leLee pees Heue efm$eeeW kes efueS mecYeJe nes Jen efm$eeeW kes efueS yegefceeveeW
kees kenvee eeefnS ~~ 1 ~~
emeJe: Heeces veeee&: Mejerjb ueiveevees: ~
meewYeeieb meHlecemLeeves JewOeJeb eeceeuees ~~ 2 ~~
m$eer kes Hebece mLeeve mes mevleeve, ueive Deewj evcee mes Mejerj, meHlece
mLeeve mes meewYeeie Deewj Dece mLeeve mes JewOeJe kee efJeeej kejvee eeefnS ~~2~~

94

YeJeefvle ceoceefvojs megjieg%eMeg$ee yeueweg&lee: megkeguemegvojer mekeuemeodiegCewjefJevlee ~

Deve*diejefleJeef&veer megKelejefCeer keeefceveer
meoe HeefleefJeueeefmeveer ceOegjYeeef<eCeer mee YeJesled ~~ 3 ~~
eefo m$eer kes meHlece YeeJe ceW yeueJeeved ye=nmHeefle, yegOe, Meg$e nes lees Jen
kegueerje, megvojer, mekeueiegCeegee, keece$eer[e kees ye{eves Jeeueer, megKe osves Jeeueer,
HeefleJelee Deewj ceOegjYeeef<eCeer nesleer nw ~~ 3 ~~
Skesve HeeHeefJeniesve ceoefmLelesve
eee: HejsCe jceles efveYe=leb ce=iee#eer ~
HeeHeesve lejmee ceoefJeueeer
HeeHe$eesCe keguee efJeHee eceee ~~ 4 ~~
eefo m$eer kes meHlece YeeJe ceW Ske HeeHeen nes lees iegHleHe mes, oes HeeHeen
neW lees ele#e He mes HejHeg<e kes meeLe jceCe kejleer nw ~ eefo meHlece YeeJe ceW leerve
HeeHeen neW lees Jen keguee, efveue&ppee SJeb eceee nesleer nw ~~ 4 ~~
JewOeJeb ueYeles yeeuee ceues ceoves gleced ~
HeefleleeeveHelee e jJeew ceoveies eoe ~~ 5 ~~
meHlece YeeJe ceW cebieue nes lees Jen m$eer MeerIe efJeOeJee nesleer nw ~ eefo meHlece
YeeJe ceW mete& nes lees Heefle mes leee DeLeJee mevleevenervelee nesleer nw ~~ 5 ~~
veejer efJeuecyelees cevos meHleces meOeJee YeJesled ~
jengCee keslegvee JeeefHe efJeHeg$ee ogYe&iee meoe ~~ 6 ~~
Dece YeeJe ceW Meefve nes lees Gme m$eer kee efJeuecye mes efJeJeen neslee nw ~ jeng
Jee kesleg meHlece YeeJe ceW neW lees DeHeg$ee Deewj ogYe&iee nesleer nw ~~ 6 ~~

95

cevoeiegceueefoJeekejevegeb
keeceeueeb efJeceueHeeMeesyeueeee: ~
meKe: ekecHeoee: Heefjceepe&eefvle
yeeueeefJeueesevepeueeefve efvepee_euesve ~~ 7 ~~
efpeme m$eer kes meHlece YeeJe ceW Meefve, jeng, cebieue, mete& Deewj evcee nes Gme
m$eer kes DeeBmegDeeW kees Gmekeer keefcHele oe Jeeueer meefKeeeB DeHeves DebeueeW mes
HeeQleer nQ DeLee&led Jen MeerIe ner efJeOeJee nes peeleer nw ~~ 7 ~~
efvepe#ex legs Jee ceoveYeJevesMees eefo levegb
eHeMeso*diesMees ceovemeoveb HetCe&efkejCe: ~
leoe yeeuee nejwjceueceefCecegeeefJejefelew
Heslee vecee*dieer YeJeefle Jejme*dieerlekegMeuee ~~ 8 ~~
eefo meHlecesMe DeHeveer jeefMe Jee DeHeves Ge neskej ueive kees osKelee nes
leLee yeueer ueivesMe meHlece YeeJe kees osKelee nes lees Jen m$eer Gece ceefCe, cegee
(ceesleer) Deeefo mes jes nejeW mes ege, veleeer Deewj mebieerleefveHegCee nesleer nw ~~ 8 ~~
pevegue&ives emee efncekejegles JeemeJeiegjew
kegueerjs HeeleeuesmegjHeefleiegjew ceeveYeJeves ~
Oejepes yeeueseb efveeleceJeveerYeleg&jyeuee
meoe eeeeceerkejefvekejcegeeHeefjJe=lee ~~ 9 ~~
efpemekes pevceueive keke& ceW evegle ye=nmHeefle nes (DeLee&led efpemekee pevce
ueive keke& nes Deewj GmeceW evcee, ye=nmHeefle nes) elegLe& YeeJe ceW Meg$e nes Deewj
oMece YeeJe ceW cebieue nes lees Jen kevee efveefele jepee keer m$eer (jeveer) nesleer nw Deewj
ceefCe-cegeeDeeW mes ege jnleer nw ~~ 9 ~~

96

DeLe ces<eeefoueiveeslHeVem$eerCeeb HeueefJeeej:

$eesOeekeguee efvegjJeeieHeereb
YeJesefjee mJepevespepeelee ~
Je=<ee*diepee meJe&keueemeg o#ee
meleeefvJelee mee HeefleJeuueYee meeled ~~ 10 ~~
efpeme m$eer kee pevce ces<e ueive ceW nes Jen m$eer $eesOe kejves Jeeueer,
efvegjYeeef<eCeer Deewj mJepeveeW mes He=Leked jnves Jeeueer nesleer nw ~ Je=<e ueive ceW pevce nes
lees meye keueeDeeW ceW efveHegCe, meleJeeefoveer Deewj Heefleefeee nesleer nw ~~ 10 ~~
keeceemeee iegCeJeefpe&lee e keHeekeguee egiceYeJeevee meeled ~
kegueerjpee Meerueeglee iegCe%ee epeeJeleer meJe&megKew: meceslee ~~ 11 ~~
efceLegve ueive ceW pevce nes lees keeceHejeeCee, iegCeenervee Deewj keHe mes Heeref[le
nesleer nw ~ keke& ueive ceW GlHeVe m$eer megMeeruee, iegCeJeleer, mevleeveJeleer Deewj meye
megKeeW mes ege nesleer nw ~~ 11 ~~
efmebnesJee jesieHejerleiee$ee keefueefeee leer#Celeje megJes<ee ~
kevee*diepee eeiegCewHeslee cenesoeeveskemegKew: meceslee ~~ 12 ~~
efmebn ueive ceW GlHeVe m$eer jesieegee, keuenkeeefjCeer, GemJeYeeJee Deewj
megvoj Jes<e OeejCe kejves Jeeueer nesleer nw, kevee ueive ceW GlHeVem$eer megvoj iegCeeW mes
ege, cenesoee Deewj meye megKeeW mes ege nesleer nw ~~ 12 ~~
leguee*diepee m$eer efJeveesve nervee ieoelegje keeefvlekeueeefJenervee ~
DeefueemetleeceueHeeves$ee HeefleJelee melejlee megMeeruee ~~ 13 ~~
leguee ueive ceW GlHeVe m$eer efJevee ceW nerve, jesefieCeer, kegHee Deewj keuee mes
efJenerve nesleer nw ~ Je=efeke ueive ceW GlHeVe m$eer keceue kes meceeve ves$e Jeeueer,
HeefleJelee, meleYeeef<eCeer Deewj megMeeruee nesleer nw ~~ 13 ~~

97

eeHeesJee leer#CelejeefleieJee& keefueefeee mJeeefcemegKesve nervee ~

ce=ieemetlee megYeiee iegCe%ee leerLee&vegjee eefLelee megkesMeer ~~ 14 ~~
Oeveg ueiveeslHeVe m$eer GemJeYeeJee, ieJe&egee, keuenkeeefjCeer Deewj mJeeceer kes
megKe mes nerve nesleer nw ~ cekej ueive ceW GlHeVe m$eer meewYeeieJeleer, iegCeJeleer, leerLeeX mes
esce kejves Jeeueer (Oece&Jeleer), eefme Deewj megvoj kesMe Jeeueer nesleer nw ~~ 14 ~~
kegcYeemetlee HeefleJeuueYeseb iegCeefJeeegee efvepeyevOegceevee ~
ceervee*diepee yeevOeJeYe=leHetpee Heefleefeee eeiegCewHeslee ~~ 15 ~~
kegcYe ueive ceW GlHeVe m$eer Heefleefeee, iegCeJeleer, OeveJeleer Deewj DeHeves
yevOegpeveeW mes Deeoj-melkeej Heeves Jeeueer nesleer nw ~ ceerve ueive ceW GlHeVe m$eer DeHeves
yevOeg Deewj oeme-oemeer Jeie& mes megKe Heeves Jeeueer, Heefleefeee Deewj meye meodiegCeeW mes
egee nesleer nw ~~ 15 ~~
efceLees Jeeref#eleew Meg$ecevoew YeJesleeb
efceLees Yeeieieew Meg$eYess IeebMes ~
mJekevoHe&Meeefvleb kejesleern veejer
vejekeejOe=kekeeefceveerefYe: meowJe ~~ 16 ~~
eefo Meg$e Deewj Meefve HejmHej Ske otmejs kees osKeles neW leLee HejmHej Ske
otmejs kes veJeebMe cesb (Meg$e kes veJeebMe ceW Meefve, Meefve kes veJeebMe ceW Meg$e) neW Deewj
Meg$e keer jeefMe (Je=<e, leguee) ueive ceW kegcYe kee veJeebMe nes lees Jen m$eer meoe Heg<e
keer Deeke=efle yeveeeer ngF& efm$eeeW kes eje DeHeveer keeceJeemevee kees Meevle kejleer
nw~~16~~
HejmHejebMeeHeieleew YeJesleeb ceenseMeg$eew peveves*dieveeee: ~
HejsCe efveleb jceles efveleevleb keeceekeguee mewJe efJeueesueves$ee ~~ 17 ~~
efpeme m$eer kes pevce mecee ceW cebieue, Meg$e HejmHej Ske otmejs kes veJeebMe ceW
nes lees Jen keeceelegje neskej meoe Hej-Heg<e kes meeLe jceCe kejleer nw ~~ 17 ~~

98

Meg$eJe$ejpeveerkeje ceos keeefceveerHeefleefveosMele: meoe ~

uecHesve efvejlee megue#eCee eeuee efJekeeHepes#eCee ~~ 18 ~~
eefo Meg$e, cebieue, evcee meHlece YeeJe ceW nes lees Jen keceueveeveer
eeuee, megue#eCee m$eer DeHeves Heefle kes DeeosMe mes uecHe HejHeg<e kes meeLe jceCe
kejleer nw ~~ 18 ~~
cevoYeewceYeJeves #eHeekejs ueiveies Ye=iegmeglesve mebegles ~
Jeeref#eles KeueKeiesve eeuee ceele=efYe: men HejsCeceesoles ~~ 19 ~~
Meg$e meefnle evcee, Meefve, cebieue, keer jeefMe (cekej, kegcYe, ces<e,
Je=efeke) ueive ceW nes Deewj HeeHeen mes nes lees Jen m$eer DeHeveer ceelee meefnle
HejHeg<e kes meeLe jceCe kejleer nw ~~ 19 ~~
yeueJeleeke&meglesve efJeueesefkeles kegpeueJes eefo cevceLeceefvojs ~
MeefMecegKeer efvepeeesefvepeeefo&lee Hejkegueb keguee Jepeefle #eCeeled ~~ 20 ~~
meHlece YeeJe ceW cebieue kee veJeceebMe nes Deewj Gmekees yeueJeeved Meefve osKelee
nes lees Jen m$eer eesefve-jesie mes Heeref[le SJeb keguee neskej MeerIe ner otmejs kegue ceW
eueer peeleer nw ~~ 20 ~~
Heeleeues ceoves ueives Jees efveOeveceefvojs ~
ceues efJeOeJee veejer iegeesies#eCeb efJevee ~~ 21 ~~
elegLe&, meHlece, ueive, eoMe Deewj Dece Fve YeeJeeW ceW mes efkemeer YeeJe ceW
cebieue nes leLee ye=nmHeefle mes egle Jee veneR nes lees Jen m$eer efJeOeJee nesleer nw ~
DeLee&led eefo ye=nmHeefle mes Jee egle nes lees efJeOeJee veneR nesleer nw ~~ 21 ~~
cevoebMes cevojeMeew YeJeefle pe[ceefleeeefHe Je=: kegpeebMes
m$eerueesue: $eesOeHetCe&: eLecemegjiegjesjbMekesleerJekeevle: ~
meewceebMes meewcejeMeew mekeueyegOeieg: keeJeefJeeeveJeeevebMes keeceueerueeefveHegCe Gleiegjese&%eke=elHeefle: meeled ~~ 22 ~~

99

efmebns meenefmekees ueives meHleces Jee leobMekes ~

veleYegJeeb Jeefmeeew: Heueb jeMebMepeb mce=leced ~~ 23 ~~
meHlece YeeJe ceW Meefve kee veJeebMe Jee Meefve keer jeefMe (cekej, kegcYe) nes lees
Gme m$eer kee Heefle cetKe&, cebieue keer jeefMe (ces<e, Je=efeke) nes Jee veJeebMe nes lees Je=,
Meg$e keer jeefMe (Je=<e, leguee) nes Jee veJeebMe nes lees Hejeerieeceer, $eesOeer Deewj megvoj,
yegOe keer jeefMe (efceLegve, kevee) nes Jee veJeebMe nes lees efJeeveeW kee ieg (es
efJeeved), keeJe efJeee ceW efveHegCe, evcee keer jeefMe (keke&) nes Jee veJeebMe nes lees
keece-keuee ceW efveHegCe, ye=nmHeefle keer jeefMe (Oeveg, ceerve) nes Jee veJeebMe nes lees
e%ekeee&, efmebn (mete& keer) jeefMe nes Jee veJeebMe nes lees meenmeer neslee nw ~ Fme ekeej
JeefMe Deeefo cegefveeeW ves meHlece YeeJe ceW jeefMe leLee Gmekes veJeebMe kee Heue kene
nw~~ 22-23 ~~
$etjensceieles meefle ce=legveeLees
emeebMeiees YeJeefle leme oMeeieces mee ~
JewOeJecesefle efveeleb eefo efJeejeMeew
meewcesces KeueKeies mJeecesJe ce=legced ~~ 24 ~~
eefo HeeHe en Dece mLeeve ceW nes DecesMe efpeme en kes veJeebMe ceW nes
Gmekeer oMee-Devleo&Mee ceW Jen m$eer efJeOeJee nesleer nw ~ eefo efleere YeeJe ceW MegYeen
nes Deewj Dece ceW HeeHeen nes lees Jen kevee mJeeb cej peeleer nw ~~ 24 ~~
ev%eMeg$ee eefo efveye&uee meg: Mes<ee yeuee{dee jefJepe: mece#ex ~
Deespe#e&ueiveb Keueg pevcekeeues leowJe veejer vejJeleieuYee ~~ 25 ~~
evcee, yegOe, Meg$e efveye&ue neW Deewj Mes<e en (mete&, cebieue, ye=nmHeefle,
Meefve) yeueJeeved neW, Meefve mece jeefMe (Je=<e, keke&, kevee, Je=efeke, cekej, ceerve) ceW
nes Deewj ueive efJe<ece jeefMe (ces<e, efceLegve, efmebn, leguee, Oeveg, Deewj kegcYe) kee nes lees
Jen m$eer Heg<e kes meceeve mJeYeeJe Jeeueer nesleer nw ~~ 25 ~~

100

eeefCevees iegkegpe%eYeeie&Jee: ueiveYee mecejeefMeieb leoe ~

DeLe&veerefleelegje Heje meleer yeeJeeokegMeuee keueeJeleer ~~ 26 ~~
ye=nmHeefle, cebieue, yegOe Deewj Meg$e yeueJeeved neW leLee mece jeefMe kee ueive nes
lees Jen m$eer DeLe&-veerefle ceW elegj, yeeJeeefoveer Deewj keuee Deeefo peevevesJeeueer nesleer
nw~~ 26 ~~
eoe Meg$ees ueives efJeceueefkejCesveeefHe efJeOegvee
eglees veejer Yeeke=eflejceueYet<eeHeefjJe=lee ~
iegCe%ee ev%eew yengefJeOekeueeleerJeelegje
keefJe%eew Oece&%ee MeefMekeefJeyegOee jepeceefn<eer ~~ 27 ~~
eefo Meg$e Deewj HetCe& yeefue evcee ueive ceW nes Jen m$eer megvoj Deeke=efle
Deewj Gece DeeYet<eCeeW mes ege nesleer nw ~ eefo evcee Deewj yegOe ueive ceW nes iegCe kees
peeveves Jeeueer, Deveske ekeej keer keueeDeeW ceW Delevle elegj leLee Meg$e, yegOe ueive
ceW nesb lees Oece& kees peeveves Jeeueer Deewj evcee, Meg$e, yegOe ueive ceW neW lees Jen m$eer
jepeceefn<eer nesleer nw ~~ 27 ~~
Fefle m$eerCeeb ces<eeefoueivepeeleHeueefJeeej: ~

101

DeLe m$eermeecegefkeue#eCeeefve
He<ejescekegueekegueefJeene He=Legkeje cegKejeefHe e ovlegje ~
YeJeefle MetHe&Heoe KejkegvleueeefveeleYegiie=efnCeer ve megKeeJene ~~ 1 ~~
efpeme m$eer kee Mejerj keefve jesceeJeefueeeW mes ege nes, ceess-ceess neLe neW,
pees yengle yeesuevesJeeueer nes, ye[s-ye[s oeBle Jeeueer, metHe kes meceeve (eew[s) Hewj Jeeueer,
Oetmej kesMeJeeueer leLee DeefOeke Yeespeve kejves Jeeueer nes Jen m$eer megKe osvesJeeueer veneR
nesleer ~~ 1 ~~
uecyeveemee mJekeevleevegpeb meJe&Lee
keevleleelebb e uecyeesojer megvojer ~
oerIe&ieguHee gleb nefvle keevleb eoe
esled ef$eefYeue&#eCewue&ef#eleeveLe&ke=led ~~ 2 ~~
uecyeer veeefmekee Jeeueer DeHeves osJej kees, uecyes Goj Jeeueer eMegj kees Deewj
uecyes IegveeW Jeeueer m$eer DeHeves Heefle kees MeerIe ner veeMe kejleer nw ~ efpeme m$eer ceW es
leerveeW ue#eCe neW Jen DeveLe&keeefjCeer nesleer nw ~~ 2 ~~
DeuHeefvelecyee egJeleer ueIegeesefve: meJe&Lee ke=efleefYe: ~
uecyeieueeefHe ke=leIveer vees HeefjCesee keHeesleHeeslee#eer ~~ 3 ~~
ueIeg efvelecye Jeeueer, ess iegHlee Jeeueer, uecyes ieues Jeeueer, GHekeej ve
ceeveves Jeeueer Deewj keyetlej kes meceeve ves$e Jeeueer egJeleer mes efJeJeen venerb kejvee
eeefnS ~~ 3 ~~
ketceexojer og:Kekejer HegjvOeer keHeesueketHee nefmelesHeYeJee ~
SleeMeer legkegueesodYeJeeefHe leepeeke=efle%ewjyeuee efn otjeled ~~ 4 ~~
kegS kes meMe Gej Jeeueer, og:Ke osves Jeeueer, ienjs keHeesue Jeeueer Deewj
pees nBmeves Hej Yeer kegHee ceeuetce nes Ssmeer m$eer eefo Ge kegueeslHeVee nes lees Yeer
efJeeveeW kees eeefnS efke Gmes otj mes leeie oW DeLee&led Ssmeer m$eer mes efJeJeen ve
kejW~~4 ~~

102

mebeeefle leppe&veerceskee eflee&esKeeeg<ees celee ~

De*diegleppe&veerceOes eflee&iewMJee&mebef%ekee ~~ 5 ~~
SleeesjefHe HeglJes leeesjefHe e Heglee ~
De*diegcetues veejerCeeb keveejsKee ke=Mee YeJesled ~~ 6 ~~
Heg$ejsKee YeJeslHege #eerCee esvce=legjsleees: ~
Jeeces kejs leg veejerCeeb vejeCeeb oef#eCes kejs ~~ 7 ~~
keefvekee kes veeres mes lepe&veer Debiegueer Hee&vle eflejer jsKee Deeeg jsKee
kenueeleer nw leLee Debieg Deewj lepe&veer kes ceOe ceW eflejer jsKee Ssee& veece keer
jsKee nw ~ Fve oesveeW jsKeeDeeW (Deeeg jsKee Ssee& jsKee) keer Heglee mes Gvekeer (Deeeg
Deewj See& keer) Heglee nesleer nw ~ efm$eeeW kes Debiets kes veeres Heleueer jsKeeeW kevee
keer Deewj ceeser jsKeeSB Heg$e keer nesleer nw ~ FveceW efpeleveer jsKeeSB Heg< neW Gleves Heg$e
Deewj keveeSB peerefJele leLee efpeleveer #eerCe jsKeeSB Heg< neW Gleveer Heg$e-keveeDeeW kee
cejCe peevevee eeefnS ~ efm$eeeW kes yeeeW neLe Deewj Heg<eeW kes oeefnves neLe keer jsKee
osKeveer eeefnS ~~ 5-7 ~~
egveefe jsKee eefo HeeefCecetueeowMJee&jsKeeefMeKejsCe meeOe&ced ~
ee meeefHe lemee: efHele=JebMejsKee kejesefle Hege yengJebMeJe=efced ~~ 8 ~~
efpemekes kejcetue mes efvekeueer ngF& jsKee Ssee& jsKee kes DeeYeeie kes meeLe
efceueleer nes Deewj Jen efHele=jsKee eefo Heg nes lees Gmekes JebMe keer Je=ef kejleer
nw~~8~~
HeeefCecetueeoveeceevleb ee ielee meesOJe&jsefKekee ~
jepeb ooeefle HegCeeKee peerefJeleeveeefcekeevlejs ~~ 9 ~~
kejcetue mes Deveeefcekee Hee&vle ieF& ngF& jsKee TOJe&jsKee kenueeleer nw leLee
DeeegjsKee Deewj Deveeefcekee kes ceOe ceW HegCejsKee nesleer nw ~ es jsKeeeW jepe osves
Jeeueer nesleer nQ ~~ 9 ~~

103

iepe-OJepeeoMe&-mejespe-celme-eer-Je=#e-Jee-JepeveeleHe$ew: ~
eerJelme-ceeueeMJeIeebkegMeeefmlebYewejepeb kejHeeomebmLew: ~~ 10 ~~
eefo neLe DeLeJee Hewj ceW neLeer, OJepee, oHe&Ce, keceue, celme, mJeefmleke,
Je=#e, Jee, eecej, $e, eerJelme, ceeuee, Iees[e, keueMe, DebkegMe, HeJe&le Deewj
mlecYe keer jsKee nes lees jepe osves Jeeueer nesleer nw ~~ 10 ~~
emee De*diegceOemLees eJees eefo efJejepeles ~
eMeefmJeveer mee efJe%esee efJeeeue*dkeejceefC[lee ~~ 11 ~~
efpeme m$eer kes Debiets ceW eJe kee efe nes Jen eMeefmJeveer, Oeve Deewj
DeeYet<eCeeW mes ege nesleer nwSsmee peevevee eeefnS ~~ 11 ~~
DeeJele&: keCosMes eYeJeefle keguee He=Yeeies HeefleIveer
emee: mee JeejJeecee mJeHeefleceefHe yeueeefvle peejesHeosMeeled ~
meercevles YeeueosMes meHeefo ce=ieMees veeefYeosMes e meJee
ueescveeveeJele&keMesled ke=efleve Fn otjlemleeb lepeefvle ~~ 12 ~~
efpeme m$eer kes keC ceW jesce kee DeeJele& (YeBJej) nes Jen keguee, He= Yeeie
ceW nes lees Heefle kees ceejves Jeeueer nesleer nw ~ efpemekes meercevle (ceeBie) ceW, Yeeue ceW,
veeefYe ceW yeece DeeJele& neslee nw Jen ogeeefj$ee m$eer HejHeg<e keer Dee%ee mes DeHeves Heefle
keer Yeer yeueelkeej mes nlee kejleer nw ~ DeleSJe efJeeved ueesie Ssmes ue#eCe Jeeueer
kevee kees leeie osles nQ DeLee&led Gmemes efJeJeen veneR kejles ~~ 12 ~~
Hegje njee&veb efveefuecHeefvecveieece=lew: Hejb
efveceppeveb efmeleeefmeleeeflemeces eee ke=leced ~
Oeveb OejecejsefHe&leb eleefHe&leb iegjes: kegueb
meowJe mee$e keeefceveer YeJesvve=HesvYeeefceveer ~~ 13 ~~
Fefle eerpeerJeveeLeefJejefeles YeeJeekeeMes m$eerpeelekeeOeee: ~
HetJe& pevce ceW efpeme m$eer ves iebieepeue mes YeieJeeved efMeJe keer Hetpee keer nw, iebiee
Deewj ecegvee kes mece (eeeie keer ef$eJesCeer) ceW mveeve efkeee nw, yeeeCeeW kees Oeve oeve
efoee nw Deewj iegpeveeW keer mesJee keer nw Jener m$eer Fme pevce ceW meJe&oe meewYeeieJeleer,
megvojer, OeveJeleer, Heg$eJeleer Deewj jepejeveer nesleer nw ~~ 13 ~~

104

Fefle m$eerpeelekeeOeee: ~
DeLe oMeeHeuekeLeveeOeee:
MegYeeMegYeb oMeekeeues eneCeeb peeeles Heueced ~
Delees enoMee ieewjerpeelekeesee efveHeles ~~ 1 ~~
eneW kes oMeekeeue ceW ner MegYe-DeMegYe Heue nesles nQ Dele SJe
ieewjerpeelekeevegmeej enoMee kee efveHeCe efkeee peelee nw ~~ 1 ~~
oMee eevleo&Mee ewJe elevlejoMee lele: ~
efJeoMee met#cecegefee HeeOee keerefle&lee yegOew: ~~ 2 ~~
oMee, Devleo&Mee, elevleo&Mee, efJeoMee Deewj met#ceoMee-Fme ekeej
efJeeveeW ves oMee kes HeeBe Yeso kens nQ ~~ 2 ~~
oMeeeceeCesve nleb Yeeeleb YeYeesievee[ee efJeleb Heueb eled ~
Deyoeefokeb YegecegMeefvle Oeerje Yeesieb oMeeyoevleefjleb oMeeee: ~~ 3 ~~
Yeeele kees Je#eceeCe oMeeHeefle kes oMeeJe<e& eceeCe mes iegCee kejkes YeYeesie
Ieer mes Yeeie osves Hej pees ueefyOe nesleer nw Gmes Je<ee&efCe Yege Heue kenles nQ ~ Gme
Yege Je<ee&efo kees oMeeJe<e& ceW Ieeves mes oMee kee Yeesie Je<ee&efo neslee nw (GoenjCe
Mueeske 5 kes yeeo osKeW) ~~ 3 ~~
YeevegevkegpejenJe: $eceeppeerJecevoyegOekesleg Yeeie&Jee: ~
ke=efekeeefole Goerjlee Fces MebYegvee peefveJeleeb oMeeefOeHee: ~~ 4 ~~
ke=eflekee ve#e$e mes $ece mes mete&, ev, cebieue, jeng, ye=nmHeefle, Meefve, yegOe,
kesleg Deewj Meg$e es leerve DeeJe=efe kejkes ceveg<eeW kes oMeeefOeHe nesles nQ ~~ 4 ~~
lekee& 6 DeeMee 10 veiee 7 Oe=lees18YetHee16 SJe veJesvoJe:19 ~
veieeve 17 veiee 7 efJeMee 20 oMeeyoe: meg: $eceeJes: ~~ 5 ~~
mete& mes $eceMe: 6, 10, 7, 18, 16, 19, 17, 7, 20 meye
eneW kes oMeeJe<e& nQ ~~ 5 ~~

105

mHeeLe&-oMee-yeesOekee$eced ~
oMesMe met. eb. keg. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg.
ke=efe. jesefn. ce=ie. Deee&. Hegve. Heg<e. Dee}s. ceIee. Het.Hee.
ve#e$e G.Hee. nmle efe$ee mJeeleer efJeMee. Deveg. pes<e cetue Het.<ee.
G.<ee. eJeCe Oeefve Mele Het.Yee. G.Yee. jsJeleer Deefe. YejCeer
Je<e& 6 10 7 18 16 19 17 7 20
GoenjCeeer mebJeled 2011 Meekes 1806 Heeuiegve ke=<Ce veJeceer
yegOeJeej ob. 23~50 pese ve#e$e ob. 60~00 JeeIeele eesie ob. 13~39
GHeefj n<e&Ce eesie eermeteexoeeefoIeeeefo 17~37~30 efceLegve ueive ceW efe. eer
nefjMebkej peer kee pevce ngDee ~ Yeeeled 19~13, YeYeesie 65~57, mete&
10~4~5~56 ~
eneB Hej Yeeele 19~13 kees Skepeeleere efkeee lees 1153 ngDee,
Fmekees oMesMe yegOe keer ceneoMee eceeCe 17 mes iegCee efkeee lees 19601 ngDee,
FmeceW YeYeesie kes Skepeeleere Heue 3057 mes Yeeie efoee lees ueyOe Je<ee&efo
4~11~13~15~36 ngDee ~ Fmekees oMeeeceeCe ceW Ieeves mes Yeesie Je<ee&efo
12~00~16~40~24 ngDee, Fmekees pevcekeeefueke mebJeled-mete& ceW pees[ves mes
2023~10~20~50~20 ngDee ~ FmeceW Deefece oMeeJe<e& $eceMe: pees[vee
eeefnS ~

2030

2050

Me.
19
00
00
00
00
2126

2023

ye=.
16
00
00
00
00

2107

2051

mete& mete&
jeefMe 10
DebMe 4
keuee 5
efJekeuee56

je.
18
00
00
00
00

2081

Meg.
20
00
00
00
00

2073

kes.
7
00
00
00
00

2066

yeg.
12
00
16
44
24

2056

oMesMe
Je<e&
ceeme
efove
oC[
Heue

ceneoMeee$eced
met. eb. keg.
6 10 7
00 00 00
00 00 00
00 00 00
00 00 00

mebJeled

106

mete& mete& mete& mete& mete& mete& mete& mete& mete&

10 10 10 10 10 10 10 10 10
20 20 20 20 20 20 20 20 20
50 50 50 50 50 50 50 50 50
20 20 20 20 20 20 20 20 20
Devleo&Meeeeveeveced
oMee oMeenlee keeee& efJelee Hejceeeg<ee ~
Devleo&Mee YeJesosJeb elevlejoMeeefHe e ~~ 6 ~~
efkemeer en kes oMeeceeve kees Deueie-Deueie Deve eneW kes oMeeceeve mes
iegCee kej 120 kes Yeeie osves Hej ueefyOe Je<ee&efo He=Leked He=Leked Devleo&Mee nesleer nw ~
Fme ekeej Devleo&Mee kees eneW kes oMeeceeve mes iegCee kej 120 mes Yeeie osves Hej
ueefyOe ceemeeefo He=Leked He=Leked elevleo&Mee nesleer nw ~ Fmeer ekeej elevleo&Mee ceW
efJeoMee Deewj efJeoMee ceW met#ce oMee nesleer nw ~~ 6 ~~
GoenjCemete& keer oMee kee 6 Je<e& nw ~ Fmekees 6 mes iegCee lees 36
ngDee~ FmeceW 120 kee Yeeie efoee lees ueefyOe 0 Je<e& efceueer, Mes<e 36 kees 12 mes
iegCee lees 432 ngDee FmeceW Hejceeeg 120 kee Yeeie efoee lees ueefyOe 3 ceeme
efceueer, Mes<e 72 kees 30 mes iegCee lees 2160 ngDee Fmecesb 120 kee Yeeie efoee

107

lees ueefyOe 18 efove efceueer ~ mete& keer oMee ceW mete& kee Devlej Je<ee&efo 0~3~18
ngDee, Fmeer ekeej mete& keer oMee ceW evcee kee Devlej efvekeeuevee nw lees mete& keer
oMee kes Je<e& eceeCe 6 kees evcee keer oMee kes Je<e& eceeCe 10 mes iegCee lees 60
ngDee, FmeceW Hejceeeg 120 kee Yeeie efoee lees ueefyOe Je<ee&efo 0~6~0 efceueer~
Fmeer ekeej meye eneW keer oMee ceW mecemle eneW keer Devleo&Mee yeveeJeW ~~
ekeejevlej mes Devlej kee GoenjCeceue keer oMee 7 Je<e& keer nw ~
Fmekee <eebMe Je<ee&efo 1~2 ceue keer oMee ceW Meg$e kee Devlej ngDee ~ Fmekee
yeermeJeeB DebMe Je<ee&efo 0~0~21 ngDee, Fmekees Meg$e kes Devlej 1~2~0 ceW nerve
efkeee lees Meefve kee Devlej 1~1~9 ngDee FmeceW OegJee 21 efove kees Ieeee lees
jeng kee Devlej 1~0~18 ngDee, FmeceW OegJee 21 efove kees Ieeee lees yegOe kee
Devlej 0~11~27 ngDee, FmeceW OegJee 21 efove Ieeee lees yegOe ieg kee Je<ee&efo
Devlej 0~11~6 ngDee, Meg$e kee Devlej Je<ee&efo 1~2 nw, Fmekee DeeOee evcee
kee Devlej ngDee, evcee kee Devlej 0~7 nw Deewj yegOe kee Devlej 0~11~27
nw, Fve oesveeW kee Devlej Je<ee&efo kesleg leLee ceue 0~4~27 ngDee, jeng kee Devlej
1~0~18 nw, Fmekee le=leereebMe mete& kee Devlej 0~4~6 ngDee Fme ekeej
mecHetCe& eneW kees yeveeJes ~
DeLe mHegeegefJe&eejekeej:
ve#e$eme celee vee[ees JesoOvee jeceYeeefpelee: ~
ueyOeb Hejeegef<e leepeb mHegeeg: Heefjkeerefle&leced ~~ 7 ~~
Yeeele kees 4 mes iegCee kej leerve mes Yeeie osves Hej pees ueefyOe nes Gmes
Hejceeeg 120 ceW Ieeves mes mHe Deeeg nesleer nw ~~ 7 ~~
GoenjCeYeeele 19~13 kees 4 mes iegCee efkeee lees 76~52 ngDee,
FmeceW leerve mes Yeeie efoee lees ueefyOe 25 Je<e&, Mes<e 1~52 kees 12 mes iegCee lees
12~624 DeLee&led 22~24 ngDee, FmeceW Hegve: 3 mes Yeeie efoee lees ueefyOe 7
ceeme, Hegve: Mes<e 1~24 kees 12 mes iegCee kej 3 mes Yeeie efoee lees ueefyOe 5
efove, Fme ekeej Hegve: Mes<e kees 12 mes iegCee kej 3 mes Yeeie osves Hej $eceMe:

108

ueefyOe Ieer 6, Heue 12 ngDee ~ Fmes Hejceeeg 120 ceW Ieeee lees 1202575~6~12 94~4~24~53~48 en mHegeeg ngF& ~
mHegeeg: <eebMe: keefJeefjn keJesefJeMeefleueJeeceeCeesve: Meg$e: MeefvejefHe leotve: Meefvejieg: ~
leotveesieg: meewcees yegOe Gle leotvees iegjieesefm$eYeeieeske&Mev: keefJeouemece: meodefYeefole: ~~ 8 ~~
yegOeevevlejb kesleg: kegpeesefHe efMeefKevee mece: ~
SJecevleo&Mee %esee leleesHeveevegHeelele: ~~ 9 ~~
GHeeg&e mHeeeg kee <eebMe Meg$e keer oMee nesleer nw ~ Meg$e keer oMee kes
yeermeJeW Yeeie kees Meg$e keer oMee ceW ner Ieeves mes Meefve keer oMee nesleer nw ~ Hegve: Gmeer
yeermeJeW Yeeie kees Meefve ceW Ieeves mes jeng keer oMee, Hegve: Gmeer yeermeJeW Yeeie kees jeng ceW
Ieeves mes yegOe keer oMee, Hegve: Gmeer yeermeJeW Yeeie kees yegOe ceW Ieeves mes ieg keer oMee
nesleer nw ~ jeng keer oMee kee le=leereebMe mete& keer oMee Meg$e keer oMee kee DeeOee
evcee keer oMee nesleer nw ~ yegOe Deewj evcee kee Devlej cebieue leLee kesleg keer oMee
nesleer nw ~ Fmeer ekeej oMee ceW Devleo&Mee Devleo&Mee ceW elevleo&Mee Deeefo peevevee
eeefnS ~~ 7-9 ~~
GoenjCemHegeeg 94~4~24~53~48 Fmekee <eebMe
15~8~24~8~058 en Meg$e keer oMee ngF&, Fmekes yeermeJeW Yeeie
00~9~13~12~26 kees Meg$e ceW Ieeee lees 14~11~10~56~32 en
Meefve keer oMee ngF&, FmeceW Hegve: GHeeg&e yeermeJeeB Yeeie Ieeee lees
14~1~27~44~6 jeng keer oMee ngF&, FmeceW yeermeJeeB Yeeie Ieeves mes
13~4~14~31~40 yegOe keer oMee, FmeceW Hegve GHeeg&e yeermeJeeB Yeeie Ieeee
lees 12~71~19~14 en ye=nmHeefle keer oMee ngF&, jeng keer oMee kee le=leereebMe
4~8~19~14~42 mete& keer oMee, Meg$e kee DeeOee 7~10~12~4~29
evcee keer oMee ngF& ~ yegOe, evcee kee Devlej 5~6~2~27~11 cebieue Deewj
kesleg keer oMee ngF& ~ pese ve#e$e ceW pevce nesves kes keejCe yegOe keer oMee Henues ngF&~
Fmekes yeeo Heefle $ece mes veeme kejvee eeefnS ~

2025

2030

2046

eb.
0
10
0

Me.
14
11
10
56
32
2106

2211

met.
0
3
18

Je=.
12
7
1
19
14

2091

mebJeled

10
4
5
56

je.
14
1
27
4
6

2078

Meg.
15
8
24
8
58

2054

kes.
5
6
2
27
11

2059

yeg.
13
4
14
31
40

2051

oMesMe
Je<e&
ceeme
efove
oC[
Heue

mHegeege$e ~
met. eb. ceb.
4 7 5
8 10 6
19 2 2
14 4 27
42 29 11

jeMeeefo mete&

109

2 8 5 2 00 6 8 3 2
18 21 15 4 16 19 16 18 28
37 4 13 28 32 00 44 3 59
36 47 45 27 56 7 13 27 59
mete& keer oMee ceW jJeeefo meye eneW keer Devleo&Mee ~
eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. ees. Oeg.
0 0 0 0 0
0
0 1 6 0
6 4 10 9 11 10 4 0 0 0
0 6 24 18 12 6
6 0 0 18
evcee keer oMee ceW eveefo meye eneW kee Devleo&Mee ~
ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. ees. Oeg.
0 1 1 1 1 0 1 0 10 0
7 6 4 7 5 7 8 6 0 1
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

110

ceb.
0
4
27
je.
2
8
12
ye=.
2
1
18
Me.
3
0
3
yeg.
2
4
27

ceue keer oMee ceW ceueeefo meye eneW keer Devleo&Mee ~

je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ees.
1 0 1 0 0 1 0 0 7
0 11 1 11 4 2 4 7 0
18 6 9 27 27 0 6 0 0
jeng keer oMee ceW meye eneW keer Devleo&Mee ~
ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. ees.
2 2 2 1 3 0 1 1 18
4 10 6 0 0 10 6 0 0
24 6 18 10 0 24 0 18 0
ye=nmHeefle keer oMee ceW meye eneW keer Devleo&Mee ~
Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ees.
2 2 0 2 0 1 0 2 16
6 3 11 8 9 4 11 4 0
12 6 6 0 18 0 6 24 0
Meefve keer oMee ceW meye eneW keer Devleo&Mee ~
yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. ees.
2 1 3 0 1 1 2 2 19
8 1 2 11 7 1 10 6 0
9 9 0 12 0 9 6 12 0
yegOe keer oMee ceW meye eneW keer Devo&Mee ~
kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. ees.
0 2 0 1 0 2 2 2 17
11 10 10 5 11 6 3 8 0
27 0 6 0 27 18 6 9 0

Oeg.
0
0
21
Oeg.
0
1
28
Oeg.
0
1
18
Oeg.
0
1
27
Oeg.
0
1
21

111

kesleg keer oMee ceW meye eneW keer Devleo&Mee ~

kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. ees. Oeg.
0 1 0 0 0 1 0 1 0 7 0
4 2 4 7 4 0 11 1 11 0 0
27 0 6 0 27 18 6 9 27 0 21
Meg$e keer oMee ceW meye eneW keer Devle&oMee ~
Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. ees. Oeg.
3 1 1 1 3 2 3 2 1 20 0
4 0 8 2 0 8 2 10 2 0 2
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
elevlej yeveeves keer efJeefOe:Devlej kes Je<e&ceemeeefokeeW kees efove yeveeJes,
Gmekees efpeme en keer elevlejoMee efvekeeueveer nes Gmekes Je<e& eceeCe kes DeeOes mes
iegCee kejkes efHej GmeceW 60 kee Yeeie osves mes ueyOe efove neslee nw ~ Mes<e Ieer nesleer
nw ~
GoenjCemete& kee 3 ceeme 18 efove Devlej nw ~ Fmekee efove efkeee ieee
lees 108 ngDee ~ Fmekees mete& kes oMeeJe<e& eceeCe kes DeeOes 3 mes iegCee efkeee lees
324 ngDee, FmeceW 60 kee Yeeie efoee lees 5 efove ueefyOe efceefue ~ Mes<e 24 Ieer
jner, ener mete& kes Devlej ceW mete& kee elevlej ngDee ~ Deewj mete& ceW evcee kee
Devlej 6 ceeme nw ~ Fmekee efove efkeee lees 180 ngDee, Fmekees 3 mes iegCee efkeee
lees 540 ngDee, FmeceW 60 kee Yeeie efoee lees ueefyOe 9 efove efceueer, ener mete& kes
Devlej ceW evcee kee elevlej ngDee ~ Fmeer ekeej mes Deve eneW kee Yeer elevlej
yeveevee eeefnS ~
Devlej Deeefo kee Yeer 6 JeeB efnmmee Meg$e elevlejeefo neslee nw ~ Meg$e kes
elevlejeefo kee yeermeJeeB efnmmee OegJee nesleer nw ~

112

1. mete& keer ceneoMee mete& keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg.
0 0 0 0 0 0 0 0 0
5 9 6 16 14 17 15 6 18
24 0 18 12 24 6 18 18 0
2. mete& keer ceneoMee evcee keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met.
0 0 0 0 0 0 0 0 0
15 10 27 24 28 25 10 0 9
0 30 0 0 30 30 30 0 0
3. mete& keer ceneoMee ceue keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb.
0 0 0 0 0 0 0 0 0
7 18 16 19 17 7 21 6 10
21 54 48 57 51 21 0 18 30
4. mete& keer ceneoMee jeng keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb.
1 1 1 1 0 1 0 0 0
18 13 21 15 18 24 16 27 18
36 12 18 54 54 0 12 0 54
5. mete& keer ceneoMee ye=nmHeefle keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je.
1 1 1 0 1 0 0 0 1
8 15 10 16 18 14 24 16 13
24 36 48 48 0 24 0 48 12

ees. Oeg.
3cee. 0
18efo. 0
Ie. 54
ees.
6cee.
efo.
Ie.

Oeg.
0
1
30

ees.
4cee.
3efo.
Ie.

Oeg.
0
1
3

ees. Oeg.
10cee.0
24efo. 2
Ie. 42
ees. Oeg.
9cee. 0
18efo. 2
Ie. 24

113

6. mete& keer ceneoMee Meefve keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. ees. Oeg.
1 1 0 1 0 0 0 1 1 11cee.0
24 18 19 27 17 28 19 21 15 12efo. 2
9 27 57 0 6 30 57 18 36 Ie. 51
7. mete& keer ceneoMee yegOe keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. ees. Oeg.
1 0 1 0 0 0 1 1 1 10cee.0
13 17 21 15 25 17 15 10 18 6efo. 2
21 51 0 18 30 51 54 48 27 Ie. 33
8. mete& keer ceneoMee kesleg keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. ees. Oeg.
0 0 0 0 0 0 0 0 0 4cee. 0
7 21 6 10 7 18 16 19 17 6efo. 1
21 0 18 30 21 54 48 57 51 Ie. 3
9. mete& keer ceneoMee Meg$e keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. ees. Oeg.
2 0 1 0 1 1 1 1 0 12cee.0
0 18 0 21 24 18 27 21 21 efo. 3
0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ie. 0
10. evcee keer ceneoMee evcee ner keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. ees. Oeg.
0 0 1 1 1 1 0 1 1 10cee.0
25 17 15 10 17 12 17 20 15 efo. 2
0 30 0 0 30 30 30 0 0 Ie. 30

114

11. evcee keer ceneoMee Yeewce keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ees. Oeg.
0 1 0 1 0 0 1 0 0 7cee. 0
12 1 28 3 29 12 5 10 17 efo. 1
15 30 0 15 45 15 0 30 30 Ie. 45
12. evcee keer ceneoMee jeng keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. ees. Oeg.
2 2 2 0 1 3 0 1 1 18cee.0
21 12 25 16 1 0 27 15 1 efo. 4
0 0 30 30 30 0 0 0 30 Ie. 30
13. evcee keer ceneoMee ye=nmHeefle keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ees. Oeg.
2 2 2 0 2 0 1 0 2 16cee.2
4 16 8 28 20 24 10 28 12 efo. 4
0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ie. 0
14. evcee keer ceneoMee Meefve keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. ees. Oeg.
3 2 1 3 0 1 1 2 2 12cee.0
0 20 3 5 28 17 3 25 16 efo. 4
5 45 15 0 20 30 15 30 0 Ie. 45
15. evcee keer ceneoMee yegOe keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. ees. Oeg.
2 0 2 0 1 0 2 2 2 17cee.0
12 29 25 25 12 29 16 8 20 efo. 4
1 45 0 30 30 45 30 0 45 Ie. 15

115

16. evcee keer ceneoMee ceW kesleg keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye= Me. yeg. ees. Oeg.
0 1 0 0 0 1 0 1 0 7cee. 0
12 5 10 17 12 1 28 3 29 efo. 1
15 0 30 30 15 30 0 15 45 Ie. 45
17. evcee keer ceneoMee Meg$e keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. ees. Oeg.
3 1 1 1 3 2 3 2 1 20cee.0
10 0 20 5 0 20 5 25 5 efo. 5
0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ie. 0
18. evcee keer ceneoMee mete& keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. ees. Oeg.
0 0 0 0 0 0 0 0 1 6cee. 0
9 15 10 27 24 28 25 10 0 efo. 1
0 0 30 0 0 30 30 30 0 Ie. 30
19. ceue keer ceneoMee ceue keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ees. Oeg.
0 0 0 0 0 0 0 0 0 4cee. 0
8 22 19 23 20 8 24 7 12 27efo. 1
34 3 36 16 41 34 30 21 15 Ie. 13
30 0 0 30 30 30 0 0 0 He. 30
20. ceue keer ceneoMee jeng keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. ees. Oeg.
1 1 1 1 0 2 0 1 0 12cee.0
26 20 29 23 22 3 18 1 11 18efo. 3
42 24 51 33 3 0 54 30 3 Ie. 9
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0

116

21. ceue keer ceneoMee ye=nmHeefle keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ees. Oeg.
1 1 1 0 1 0 0 0 1 11cee.0
14 23 17 19 26 16 28 19 20 6efo. 2
48 12 36 36 0 48 0 36 24 Ie. 48
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
22. ceue keer ceneoMee Meefve keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. ees. Oeg.
2 1 0 2 0 1 0 1 1 13cee.0
3 26 23 6 19 3 23 29 23 9efo. 3
10 31 16 30 57 15 16 51 12 Ie. 19
30 30 30 0 0 0 30 0 0 He. 30
23. ceue keer ceneoMee yegOe keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. ees. Oeg.
1 0 1 0 0 0 1 1 1 11cee.0
20 20 29 17 29 20 23 17 26 27efo. 2
0 49 30 51 45 49 33 36 31 Ie. 58
30 0 0 0 0 30 0 0 30 He. 30
24. ceue keer ceneoMee kesleg keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye= Me. yeg. ees. Oeg.
0 0 0 0 0 0 0 0 0 4cee. 0
8 24 7 12 8 22 19 0 20 27efo. 1
34 30 21 15 34 3 36 16 49 Ie. 16
30 0 0 0 30 0 0 30 30 He. 30

117

25. ceue keer ceneoMee Meg$e keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. ees. Oeg.
2 0 1 0 2 1 2 1 0 14cee.0
10 21 5 24 23 26 6 29 24 efo. 3
0 0 0 30 0 0 30 30 30 Ie. 30
26. ceue keer ceneoMee mete& keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. ees. Oeg.
0 0 0 0 0 0 0 0 0 4cee. 0
6 10 7 18 16 19 17 7 21 6efo. 1
18 30 21 54 48 57 51 21 0 Ie. 3
27. ceue keer ceneoMee evcee keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. ees. Oeg.
0 0 1 0 0 0 0 1 0 7cee. 0
17 12 1 28 3 29 12 5 10 efo. 1
30 15 30 0 15 45 15 0 30 Ie. 45
28. jeng keer ceneoMee jeng keer ner Devleo&Mee ceW elevlej ~
je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. ees. Oeg.
4 4 5 4 1 5 1 2 1 32cee.0
25 9 3 17 26 12 18 21 26 12efo. 8
48 36 54 42 42 0 36 0 42 Ie. 6
29. jeng keer ceneoMee ye=nmHeefle keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ees. Oeg.
3 4 4 1 4 1 2 1 4 28cee.0
25 16 2 20 24 13 12 20 9 24efo. 7
12 48 24 24 0 12 0 24 36 Ie. 12

118

30. jeng keer ceneoMee Meefve keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=.
5 4 1 5 1 2 1 5 4
0 25 29 21 21 25 29 3 16
27 21 51 0 18 30 51 54 48
31. jeng keer ceneoMee yegOe keer Devleo&Mee ceW elevlej
yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me.
4 1 5 1 2 1 4 4 4
10 23 3 15 16 23 17 2 25
3 33 0 54 30 33 42 24 21
32. jeng keer ceneoMee kesleg keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg.
0 2 0 1 0 1 1 1 1
22 3 18 1 22 26 20 29 23
0 0 54 30 3 42 24 51 33
33. jeng keer ceneoMee Meg$e keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes.
6 1 3 2 5 4 5 5 2
0 24 2 3 12 24 21 3 3
0 0 0 0 0 0 0 0 0
34. jeng keer ceneoMee mete& keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg.
0 0 0 1 1 1 1 0 1
16 27 18 18 13 21 15 18 24
12 0 54 36 12 18 54 54 0

ees. Oeg.
34cee.0
6efo. 8
Ie. 33
ees. Oeg.
30cee.0
18efo. 7
Ie. 39
ees. Oeg.
12cee.0
18efo. 3
Ie. 9
ees. Oeg.
36cee.4
efo. 9
Ie. 0
ees. Oeg.
10cee.0
24efo. 2
Ie. 42

119

35. jeng keer ceneoMee evcee keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. ees. Oeg.
1 1 2 2 2 1 1 3 0 18cee.0
15 1 21 12 25 16 1 0 27 efo. 4
0 30 0 0 30 30 30 0 0 Ie. 30
36. jeng keer ceneoMee ceue keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ees. Oeg.
0 1 1 1 1 0 2 0 1 12cee.0
22 26 20 29 23 22 3 8 1 18efo. 3
3 42 24 51 33 3 0 54 30 Ie. 9
37. ye=nmHeefle keer ceneoMee ye=nmHeefle keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ees. Oeg.
3 4 3 1 4 1 12 1 3 25cee.0
12 1 18 14 8 8 4 14 25 18efo. 6
24 36 48 48 0 24 0 48 12 Ie. 24
38. ye=nmHeefle keer ceneoMee Meefve keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. ees. Oeg.
4 4 1 5 1 2 1 4 4 30cee.0
24 9 23 2 15 16 23 16 1 12efo. 7
24 12 12 0 36 0 12 48 36 Ie. 36
39. ye=nmHeefle keer ceneoMee yegOe keer Devleo&Mee ceW elevlej
yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. ees. Oeg.
3 1 4 1 2 1 4 3 4 27cee.0
25 17 16 10 8 17 2 18 9 6efo. 6
36 36 0 48 0 36 24 48 12 Ie. 48

120

40. ye=nmHeefle keer ceneoMee kesleg keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. ees. Oeg.
0 1 0 0 0 1 1 2 1 11cee.0
19 26 16 28 19 20 14 23 17 6efo. 2
36 0 48 0 36 24 48 12 36 Ie. 48
41. ye=nmHeefle keer ceneoMee Meg$e keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. ees. Oeg.
5 1 2 1 4 4 5 4 1 32cee.0
10 18 20 26 24 8 2 16 26 efo. 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ie. 0
42. ye=nmHeefle keer ceneoMee mete& keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. ees. Oeg.
0 0 0 1 1 1 1 0 1 9cee. 0
14 24 16 13 8 15 10 16 18 18efo. 2
24 0 48 12 24 36 48 48 0 Ie. 24
43. ye=nmHeefle keer ceneoMee evcee keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. ees. Oeg.
1 0 2 2 2 2 0 2 0 16cee.0
28 28 12 6 16 8 28 20 24 efo. 4
0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ie. 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
44. ye=nmHeefle keer ceneoMee ceue keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ees. Oeg.
0 1 1 1 1 0 1 0 0 11cee.0
18 20 14 23 17 19 26 16 28 6efo. 2
36 24 48 12 36 36 0 48 0 Ie. 48
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0

121

45. ye=nmHeefle keer ceneoMee jeng keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. ees. Oeg.
4 3 4 4 1 4 1 2 1 18cee.0
9 25 16 2 20 24 13 12 20 24efo. 7
36 12 48 24 24 0 12 2 24 Ie. 12
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
46. Meefve keer ceneoMee Meefve keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. ees. Oeg.
5 5 2 6 1 3 2 5 4 36cee.0
21 3 3 0 24 0 3 12 24 3efo. 9
28 25 10 30 9 15 10 27 24 Ie. 1
30 30 30 0 0 0 30 0 0 He. 30
47. Meefve keer ceneoMee yegOe keer Devleo&Mee ceW elevlej
yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. ees. Oeg.
4 1 5 1 2 1 4 4 5 32cee.0
17 26 11 18 20 26 25 9 3 9efo. 8
16 31 30 27 45 31 21 12 25 Ie. 4
30 30 0 0 0 30 0 0 30 He. 30
48. Meefve keer ceneoMee kesleg keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. ees. Oeg.
0 2 0 1 0 1 1 2 1 13cee.0
23 6 19 3 23 29 23 3 26 9efo. 3
16 30 57 15 16 11 12 10 31 Ie. 19
30 0 0 0 30 0 0 30 30 He. 30

122

49. Meefve keer ceneoMee Meg$e keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes.
6 1 3 2 5 5 6 5 2
10 27 5 6 21 2 0 11 6
0 0 0 30 0 0 30 30 30
0 0 0 0 0 0 0 0 0
50. Meefve keer ceneoMee mete& keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg.
0 0 0 1 1 1 1 0 1
17 28 19 21 15 24 18 19 27
6 30 57 18 36 9 27 27 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
51. Meefve keer ceneoMee evcee keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met.
1 1 2 2 3 2 1 3 0
17 3 25 16 0 20 3 5 20
30 15 30 0 15 45 15 0 30
0 0 0 0 0 0 0 0 0
52. Meefve keer ceneoMee ceue keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb.
0 1 1 2 1 0 2 0 1
23 29 23 3 26 23 6 19 3
16 51 12 10 31 16 30 57 15
30 0 0 30 30 30 0 0 0

ees. Oeg.
38cee.0
efo. 9
Ie. 30
He. 0
ees. Oeg.
11cee.0
12efo. 2
Ie. 51
He. 0
ees. Oeg.
19cee.0
efo. 4
Ie. 45
He. 0
ees. Oeg.
13cee.0
9efo. 3
Ie. 19
He. 30

123

53. Meefve keer ceneoMee jeng keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. ees. Oeg.
5 4 5 4 1 5 1 2 1 34cee.0
3 16 12 25 29 21 21 25 29 6efo. 8
54 48 27 21 51 0 18 30 51 Ie. 33
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
54. Meefve keer ceneoMee ye=nmHeefle keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ees. Oeg.
4 4 4 1 5 1 2 1 4 30cee.0
1 24 9 23 2 15 16 23 16 12efo. 7
36 24 12 12 0 36 0 12 48 Ie. 66
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
55. yegOe keer ceneoMee Deewj yegOe keer ner Devleo&Mee ceW elevlej ~
yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. ees. Oeg.
4 1 4 1 2 1 4 3 4 32cee.0
2 20 24 13 12 20 10 25 17 9efo. 7
49 34 30 21 15 34 3 36 16 Ie. 13
30 30 0 0 0 30 0 0 30 He. 30
56. yegOe keer ceneoMee Deewj kesleg keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. ees. Oeg.
0 1 0 0 0 1 1 1 1 11cee.0
20 29 17 29 20 23 17 26 20 27efo. 2
49 30 51 45 49 33 36 31 34 Ie. 58
30 0 0 0 30 0 0 30 30 He. 30

124

57. yegOe keer ceneoMee Deewj Meg$e keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. ees. Oeg.
5 1 2 1 5 4 5 4 1 34cee.0
20 21 25 29 3 16 11 24 29 efo. 8
0 0 0 30 0 0 30 30 30 Ie. 30
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
58. yegOe keer ceneoMee Deewj mete& keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. ees. Oeg.
0 0 0 1 1 1 1 1 1 10cee.0
15 25 17 15 10 18 13 57 21 6efo. 2
18 30 51 54 48 27 21 51 0 Ie. 33
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
59. yegOe keer ceneoMee Deewj evcee keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. ees. Oeg.
1 0 2 2 2 2 0 2 0 17cee.0
12 29 16 8 20 12 29 25 25 efo. 4
30 45 30 0 45 15 45 0 30 Ie. 15
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
60. yegOe keer ceneoMee Deewj ceue keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ees. Oeg.
0 1 1 1 1 1 1 1 0 10cee.0
20 23 17 26 20 20 29 17 29 27efo. 2
49 33 36 31 34 49 30 51 45 Ie. 58
30 0 0 30 30 30 0 0 0 He. 30

125

61. yegOe keer ceneoMee Deewj jeng keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. ees. Oeg.
4 4 4 4 4 5 1 2 1 30cee.0
7 2 25 10 23 3 15 16 23 18efo. 7
42 24 21 3 33 0 54 30 33 Ie. 39
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
62. yegOe keer ceneoMee Deewj ye=nmHeefle keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ees. Oeg.
3 4 3 1 4 1 2 1 4 27cee.0
18 9 25 17 16 10 8 17 2 6efo. 6
48 12 36 36 0 48 0 36 24 Ie. 48
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
63. yegOe keer ceneoMee Deewj Meefve keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. ees. Oeg.
5 4 1 5 1 2 1 4 4 32cee.0
3 17 26 11 18 20 26 25 9 9efo. 8
25 16 31 30 27 45 31 21 12 Ie. 4
30 30 30 0 0 0 30 0 0 He. 30
64. kesleg keer ceneoMee kesleg keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. ees. Oeg.
0 0 0 0 0 0 0 0 0 4cee. 0
8 24 7 12 8 22 19 23 20 27efo. 2
34 30 21 15 3 3 36 16 49 Ie. 58
30 0 0 0 30 0 0 30 30 He. 30

126

65. kesleg keer ceneoMee Meg$e keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes.
2 0 1 0 2 1 2 1 0
10 21 5 24 3 26 6 29 24
0 0 0 30 0 0 30 30 30
0 0 0 0 0 0 0 0 0
66. kesleg keer ceneoMee mete& keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg.
0 0 0 0 0 0 0 0 0
6 10 7 18 16 19 17 7 21
18 30 21 54 48 57 51 21 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
67. kesleg keer ceneoMee evcee keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met.
0 0 1 0 1 0 0 1 0
17 12 1 28 3 21 12 5 10
30 15 30 0 25 5 15 0 30
0 0 0 0 0 0 0 0 0
68. kesleg keer ceneoMee Yeewce keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb.
0 0 0 0 0 0 0 0 0
8 22 19 23 20 8 24 7 12
34 3 36 16 49 34 30 21 15
30 0 0 30 30 30 0 0 0

ees. Oeg.
14cee.0
efo. 3
Ie. 30
He. 0
ees.
4cee.
6efo.
Ie.
He.

Oeg.
0
1
0
0

ees.
7cee.
efo.
Ie.
He.

Oeg.
0
1
45
0

ees. Oeg.
4cee. 0
27efo. 1
Ie. 13
He. 30

127

69. kesleg keer ceneoMee jeng keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. ees. Oeg.
1 1 1 1 0 2 0 1 0 12cee.0
26 20 29 23 22 3 18 1 22 18efo. 3
24 24 51 33 3 0 54 30 3 Ie. 9
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
70. kesleg keer ceneoMee ye=nmHeefle keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ees. Oeg.
1 1 1 0 1 0 0 0 1 11cee.0
14 23 17 19 26 16 28 19 20 6efo. 2
48 12 36 36 0 48 0 36 24 Ie. 48
0 0 0 0 0 0 0 0 0 He. 0
71. kesleg keer ceneoMee Meefve keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. ees. Oeg.
2 1 0 0 1 1 0 1 1 13cee.0
3 26 23 6 19 3 23 29 23 9efo. 3
10 31 16 30 57 15 16 51 12 Ie. 19
30 30 30 0 0 0 30 0 0 He. 30
72. kesleg keer ceneoMee yegOe keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. ees. Oeg.
1 0 1 0 0 0 0 1 1 11cee.0
20 20 29 17 29 20 23 17 26 27efo. 2
34 49 30 51 45 49 33 36 31 Ie. 58
30 30 0 0 0 30 0 0 30 He. 30

128

73. Meg$e keer ceneoMee Meg$e keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes.
6 2 3 2 6 5 6 5 2
20 0 10 10 0 10 10 20 10
0 0 0 0 0 0 0 0 0
74. Meg$e keer ceneoMee mete& keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg.
0 1 0 1 1 1 1 0 2
18 0 21 24 18 27 21 21 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
75. Meg$e keer ceneoMee evcee keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met.
1 1 3 2 3 2 1 3 1
20 5 0 20 5 25 5 10 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
76. Meg$e keer ceneoMee ceue keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb.
0 2 1 2 1 0 2 0 1
24 3 26 6 29 24 40 21 5
30 0 0 0 30 30 0 0 0
77. Meg$e keer ceneoMee jeng keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb.
5 4 5 5 2 6 1 3 2
12 24 21 3 3 0 24 0 3
0 0 0 0 0 0 0 0 0

ees. Oeg.
40cee.0
efo. 10
Ie. 0
ees. Oeg.
12cee.3
efo. 0
Ie. 0
ees. Oeg.
18cee.0
efo. 5
Ie. 0
ees. Oeg.
14cee.0
efo. 3
Ie. 30
ees. Oeg.
36cee.0
efo. 9
Ie. 0

129

78. Meg$e keer ceneoMee ye=nmHeefle keer Devleo&Mee ceW elevlej ~

ye=. Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ees. Oeg.
4 5 4 1 5 1 2 1 4 30cee.0
8 2 16 26 10 18 26 24 20 12efo. 8
1 0 0 0 0 0 0 0 0 Ie. 0
79. Meg$e keer ceneoMee Meefve keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
Me. yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. ees. Oeg.
6 5 2 6 1 3 2 5 5 27cee.0
0 11 6 10 27 5 6 21 2 6efo. 9
30 30 30 0 0 0 30 0 0 Ie. 30
80. Meg$e keer ceneoMee kesleg keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. ees. Oeg.
0 2 0 1 0 2 1 2 1 14cee.0
24 10 21 5 24 3 25 6 29 efo. 3
30 0 0 0 30 0 0 30 30 Ie. 30
81. Meg$e keer ceneoMee yegOe keer Devleo&Mee ceW elevlej ~
yeg. kes. Meg. met. eb. ceb. je. ye=. Me. ees. Oeg.
4 1 5 1 2 1 5 4 5 34cee.0
24 29 20 21 25 29 3 16 11 efo. 8
30 30 0 0 0 30 0 0 30 Ie. 30
efJeoMee yeveeves kee ekeej: elevlej kes ceeme efove Ieer Deeefo kees
Ieer yevee ues, Gmekees efpeme en keer efJeoMee yeveeveer nes, Gmekeer oMee kes DeeOes
eceeCe mes iegCes, iegCeveHeue ceW 60 kee Yeeie osves mes ueefyOe efJeoMee keer Ieer efceuesieer,
Mes<e Heue jnsiee~
GoenjCemete& kee 5 Ieer 24 efove elevlej nw ~ Fvekeer Ieer yeveeee
lees 324 ngF&, efHej Fmekees mete& kes oMee eceeCe 6 Je<e& kes DeeOes 3 mes iegCee lees

130

972 ngDee ~ FmeceW 60 kee Yeeie osves mes ueefyOe 16 Ieer efceueer, Deewj Mes<e 12
Heue jne ~ en mete& keer efJeoMee ngF&, Fmeer ekeej DeewjeW keer Yeer peeveveer eeefnS ~
efJeoMeee$eced
met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. ees.
Oeg.
0 0 0 0 0 0 0 0 0 Ie.
0
16 27 18 48 43 51 46 18 54 6He. 2
12 0 54 36 12 18 54 54 0 24efo. 42
efJeoMee kes efove Ieer Deeefo kee Heue yeveekej efHej Gmekees efpeme en keer
met#ceoMee yeveeveer nes Gmekeer oMee kes DeeOes eceeCe mes iegCes, iegCeveHeue ceW 60 kee
Yeeie os ueyOe met#ce kee Heue neslee nw ~ Mes<e efJeHeue jnlee nw ~
GoenjCemete& keer efJeoMee 16 Ieer 12 Heue nw ~ Fmekee Heue yeveeee
lees 972 ngDee ~ Fmekees mete& keer oMee kes DeeOes 3 mes iegCee lees 2916 ngDee
FmeceW 60 kee Yeeie efoee lees 48 Heue ueefyOe efceueer, Mes<e 36 efJeHeue jne ~ ener
mete& keer met#ceoMee ngF& ~
DeLe met#ceoMeee$eced
met. eb. ceb. je. ye=. Me. yeg. kes. Meg. ees.
Oeg.
0 1 0 2 2 2 2 0 2 16Ie. 0
1 21 56 15 2 36 17 56 42 12He. 8
12 0 54 36 12 18 54 54 0 efo.
6

131

DeLe oMeeHeueeOeee:
MegYeb mJeHeekes kesvsMeefm$ekeesCesMeevlejs efoMesled ~
leLee ef$ekeesCeYeeJesMe: kesveOeerMeevlejs MegYeced ~~ 10 ~~
kesveOeerMe DeHeveer ceneoMee ceW ef$ekeesCesMe keer Devle&oMee Deeves Hej MegYe
Heue osles nQ ~ leLee ef$ekeesCesMe Yeer DeHeveer ceneoMee ceW kesveOeerMe kes Devleo&Mee
keeue ceW MegYe Heue osles nQ ~~ 10 ~~
le$eeoew jefJeoMeeHeueced
efJeJeeoes oeeeowYe&Jeefle eHeuee yegefjefYelees
OeveeveeceuHelJeb efoveHeefleoMeeeeceefjYeeeled ~
meoe*dies efHeeefe&: KeuekegueYeeb Jee JeCeYeeb
efveHeele: keevleerveeceJeefveHeeflekeesHee YeefJeveeced ~~ 11 ~~
mete& keer oMee ceW ceveg<e kees oeeeoeW mes efJeJeeo, yegef ceW eeuelee, Me$eg kes
Yee mes Oeve keer neefve, Mejerj ceW meMee efHee jesie, ogpe&veeW mes Yee, JeCe (Hees[eHegvmeer-efHe[keer Deeefo) mes Yee, keeefvle#ee Deewj jepee kee keesHe Yeer neslee
nw~~11~~
DeLe evoMeeHeueced
oMee eever Yeteelkeueeefle efJeYetefleb peefveJeleeb
ogketueeLe&Jeelew: eJejJeefveleeieerlepeefveleced ~
megKeb ees<ee Yet<ee megKecelegueceecejieCewce&Keeslmeenevevob kevekeJejcegeeHeuemegKeced ~~ 12 ~~
evcee keer oMee ceW ceveg<e keer SsMJee&, Jem$e, Oeve Deeefo Je=ef, Gece
efm$eeeW (ieeefekeeDeeW) kes ieeve megKe, m$eer megKe, DeeYet<eCe megKe, osJeieCe mes ege
(DeLee&led osJelee mecyevOeer) e%eeW ceW ee, Glmeen SJeb Deevevo Deewj meesvee, ceesleer
Deeefo mes megKe neslee nw ~~ 12 ~~

132

DeLe YeewceoMeeHeueced
oMee Yeewceer eewjeveueefjHegYeeb YetHeefleYeeb
cenele*dkeb efees peveeefle OeveeveeceHeeeced ~
JeCeJeelew: Heer[eceefveMeceglejeeceeYeeb
leLee ogmlekezce&efleeHeueleeb Jew peefveJeleeced ~~ 13 ~~
cebieue keer oMee ceW ceveg<e kees eesj, Deefive, Me$eg Deewj jepee mes Yee neslee
nw ~ efee ceW Deele, Oeve kee eme, JeCeeW mes melele Heer[e, jeefJekeej mes jesieYee
Deewj kegeflmele efJeeejeW mes efee ceW eeuelee nesleer nw ~~ 13 ~~
DeLe jengoMeeHeueced
OeveeveeceuHelJeb efjHegpeveefJeJeeosve YeefJeveeb
efHeleg: ke: Je#eeflejefHe iegCeeveeceHeee: ~
leLee keb ce=lees: mececegle euelJeb efvepecelesjieesHeekes ueeskes pejkegnjs JeeleefJeke=efle: ~~ 14 ~~
jeng keer oMee cesb ceveg<e kees Me$egDeeW kes meeLe efJeJeeo (Peie[e) mes efHelee
kees ke, Je keer #eefle, iegCeeW kee eme, ce=leglegue ke, yegef keer eeuelee Deewj
Hes ceW JeeleefJekeej neslee nw ~~ 14 ~~
DeLe iegoMeeHeueced
iegjes: Heekes ueeskes HejceefJeYeglee YetHeefleke=lee
OeveeveeceeefOekeeb YeJeefle efJejuee JewefjHeueer ~
megKeb keevleeHeleeegjiegCeceeveeLe&efveJenw:
eeflee keeevleb Jepeefle YeefJeveecesJemeleleced ~~ 15 ~~
ye=nmHeefle keer oMee ceW ceveg<e kees jepee mes DeefOekeej, Oeve kee HetCe& ueeYe
neslee nw ~ Me$egDeeW kee veeMe neslee nw ~ m$eer, Heg$e, iegCe, ceeve, Oeve Deeefo mes megKe
Deewj meye efoMeeDeeW ceW eeflee nesleer nw ~~ 15 ~~

133

DeLe MeefveoMeeHeueced
ieoJeeleele*dkee JeHegef<e efjHegMe*dkee peefveJeleeb
efJeJeeoes yevOetveeceHeee Gleele*dkeefveJen: ~
efJejecees efJeeeveeceefveuepeefvelee jeieueer
Meves: Heekes Yeeee&leveeleveees ieoYeeced ~~ 16 ~~
Meefve keer oMee ceW ceveg<e kees Mejerj ceW jesieYee, Me$egYee, yevOeg-yeevOeJeeW mes
efJeJeeo, neefve, Deele, Oeve kee veeMe, Jeelepeve jesie Deewj m$eer-Heg$e-keveeDeeW kes
Mejerj ceW jesieYee neslee nw ~~ 16 ~~
DeLe yegOeoMeeHeueced
efJeo: Heekes ueeskes HejceefJeYeglee YetHekeguele:
HeMetveeceeefOekeeb JemeveJemegOeee%eHeueer ~
veJeeieejs keevleeeJejkeefJeleeieerlepeefveleb
megKeb He=LJeerYeleg&: meleleceefYele: keerefle&jleguee ~~ 17 ~~
yegOe keer oMee ceW ceveg<e kees jepekegue mes DeefOekeej, HeMeg keer Je=ef, Jem$e,
Yetefce, e%e, vetleve ie=n, m$eer, Gece keeJe Deewj ieevepeve megKe, leLee jepee kes eje
elegefo&#eg ceW Delegue keerefle& nesleer nw ~~ 17 ~~
DeLe keslegoMeeHeueced
cevemleeHeb leeHeb keueeefle keefue Yetmegjpevew
o&Mee evejelesojYeJeHeer[eceefHe ve=Ceeced ~
euelJeb efJeeeveeb KeuepeveJeMesve OegJeceueb
leLee keevleekeb gleceefHe efJeve<b ke=leceefHe ~~ 18 ~~
kesleg keer oMee ceW ceveg<e kees ceeveefmeke leeHe, pJej, yeeeCeeW mes keuen, Hes
ceW Heer[e, ogeW eje Oeve kee eme, m$eer kees ke Deewj efkeee ngDee keee& Yeer MeerIe
ner ve nes peelee nw ~~ 18 ~~

134

DeLe Meg$eoMeeHeueced
ce=iees: Heekes Hegbmeeb YeJeefle efJeieleejeefleHeueer
legjeueewkeevleeleveeleveeeLe&JepemegKeced ~
ce=oJeeme: HegjJeefveleee ieerlepemegKeced
ceKeejcYees JesoOJeefvejefYele DeevevoefveJen: ~~ 19 ~~
Meg$e keer oMee ceW ceveg<e kes Me$egDeeW kee veeMe neslee nw ~ Iees[e, m$eer, Heg$e,
kevee leLee Oeve mecetn mes megKe neslee nw ~ Gece ieeefekee kes ieerle SJeb ce=oeefo
JeeeeW kee megKe, e%e kee DeejcYe, Jeso OJeefve Deewj HetCe& Deevevo keer eeefHle nesleer
nw~~ 19 ~~
DeLeeseieleenoMeeHeueced
GeefmLelemeeefHeoMeemeg pevleesJe&megvOejeeeceefJeYet<eCeeefve ~
oejeogketueeueeJeenveeefve YeJeefvle keerefle&: eJeje mecevleeled ~~ 20 ~~
ceveg<e kees GeefmLele en keer oMee ceW He=efLeJeer, eece, DeeYet<eCe, m$eer,
Jem$e, ie=n, Jeenve Deewj keerefle& kee ueeYe neslee nw ~~ 20 ~~
mJeie=nieleenoMeeHeueced
oMeeefvepeeieejieleme efveleb veJeecyejeieejefJenejmeewKeced ~
veJeerveees<ee yengYetefceYet<ee eMees efJeMes<eeoefjJeie&neefve: ~~ 21 ~~
DeHeves ie=n (jeefMe) efmLele en keer oMee ceW ceveg<e kees efvele vetleve Jem$e
kee ueeYe, ie=nmegKe, egJeleer m$eer kee megKe, Yetefce, DeeYet<eCe Deewj eMe kee ueeYe leLee
efJeMes<ele: Me$egDeeW keer neefve nesleer nw ~~ 21 ~~
efce$e#es$eieleenoMeeHeueced
keue$eHeg$ewjefHe e$e efce$ewjleerJemeewKeb efnlejeefMeieme ~
oMeeefJeHeekes Jemeveb ve=HeeueeefMes<elees ceeveefJeJeOe&veb meeled ~~ 22 ~~
efce$e ie=n (jeefMe) efmLele en keer oMee ceW m$eer, Heg$e Deewj efce$eJeieeX mes megKe,
Jem$eueeYe Deewj jepee mes efJeMes<e mecceeve eeHle neslee nw ~~ 22 ~~

135

DeLe Me$eg#es$eieleenoMeeHeueced
ceveespeJesiees efjHegJeie&Yeerefle: ke=MelJeceLe&#eeflejeefHleyeeOee ~
oMee eoejeefleie=nefmLeleme leoe vejme eke=efleeuee meeled ~~ 23 ~~
Me$eg ie=n (jeefMe) efmLele en keer oMee ceW keece keer eyeuelee, Me$egDeeW mes
Yee, ke=Melee, Oeveneefve, ueeYe ceW yeeOee Deewj eke=efle eeue nesleer nw ~~ 23 ~~
DeLe <esMeoMeeHeueced
jesieeOeerMeoMeeyeueepevekeefueb jesieeieceb peefvceveeceeefOeJeeefOeceefjJepeJeCeieCeeleb keueb Keueeled ~
ceeveOJebmeceefle#eeb keueeefle %eeveeLe&veeMeb leLee
efees JeekegueleeceHeeeJeMele: kees<e#eeb eeeMe: ~~ 24 ~~
<esMe keer oMee ceW ceveg<e kees m$eer mes keuen, jesie, ceeveefmeke efeblee,
Me$egYee, JeCe (Hees[e-efHe[keer Deeefo) kee Yee, ogpe&veeW kes eje keue, DeHeceeve,
yegefveeMe, %eeve Deewj Oeve kee veeMe, efee ceW Jeekeguelee leLee Kee& keer DeefOekelee
mes kees<e kee veeMe neslee nw ~~ 24 ~~
DeLe DecesMeoMeeHeueced
efveOeveYeeJeHelesjJeveerHelesjefleYeeb ieome*dIeYeeb oMee ~
keueeefle mJepeveme efJeveeMeleeb1 efveOeveleeceefHe JeeleYeeb ve=Ceeced ~~ 25 ~~
1. Deuemelee Fefle keJeefeled Hee: ~
DecesMe keer oMee ceW ceveg<e kees jepee mes DeefOeke Yee, Deveske jesieeW kee
Yee, mJepeve kee veeMe, Jeele jesie kee Yee SJeb ce=leg kee Yeer Yee neslee nw ~~25~~
DeLe JeesMeoMeeHeueced
efJee#eeflejJeveerMeeoeefoJeeefOeJe&esMeHeefjHeekes ~
keb ce=legmeceeveb YeJeefle kegeeveb kegmeielees Yeerefle: ~~ 26 ~~
JeesMe (eMesMe) keer oMee ceW jepee kes eje Oeve kee veeMe, efevlee,
jesieYee, cejCelegue ke, Mejeye meJeejer Deewj kegme mes Yee neslee nw ~~ 26 ~~

136

DeLe meHlecesMeoMeeHeueced
peeeeHeefleHeefjHeekes jesiepJeeuee efo efmLelee YeJeefle ~
efjHegieCepeefvelee yeeOee efJeeefJeveeMees vejsMelees Yeerefle: ~~ 27 ~~
meHlecesMe keer oMee ceW esie Me$egDeeW mes yeeOee, OeveveeMe Deewj jepeYee
neslee nw ~~ 27 ~~
DeLeemleieleoMeeHeueced
oMeeOeerMes lJemleb ieleJeefle efJejesOees yeueJelee
meoe jesieeieejb oekegnjs JeeLe pejs ~
DejsjeefOeJeeefOeJe&mevecegle ceeve#eeflejLees
efJejecees efJeeeveeceJeefveHeeflekeesHee_peefveceleeced ~~ 28 ~~
eefo oMeeOeerMe en Demleiele nes lees Gmekeer oMee-keeue ceW ceveg<e kees
yeueJeeved mes efJejesOe, oe Jee Hes ceW meJe&oe jesie, Me$eg mes efevlee, JeeefOe, Jemeve,
ceeveneefve Deewj jepee kes keesHe mes Oeve kee veeMe neslee nw ~~ 28 ~~
DeLe veereieleenoMeeHeueced
veereeefeleme Kesme oMeekeeues cenodYeeced ~
meefeleeLe&#eefle: Hegbmeeb yevOeveb ceeveKeC[veced ~~ 29 ~~
veere jeefMe efmLele en keer oMee ceW ceveg<e kees ceneYee, mebefele Oeve kee
veeMe, yevOeve (pesue) Deewj DeHeceeve neslee nw ~~ 29 ~~
oMeeeJesMeb meyeue: MeMeees oMeeHeueb MemleceleerJe pevlees: ~
DeleesveLee esefHejerleceeezoerefjleb evJeMeelHeueb leled ~~ 30 ~~
oMee kes DeejcYe keeue ceW eefo evcee yeueer nes lees ceveg<e kees MegYe Heue
Deewj efveye&ue nes lees DeMegYe Heue neslee nw ~ leLee ceOe yeueer nes lees efcee Heue neslee
nw ~ Fme ekeej evcee mes MegYeeMegYe HeueeW kees es DeeeeeeX ves kene nw ~~30~~
yeueJevlees oMeeOeerMee efoMeefvle mekeueb Heueced ~
efveye&uee vewJe kegJe&efvle ceOeb ceOeyeuee ve=Ceeced ~~ 31 ~~
oMeeOeerMe yeueJeeved nes lees HetCe& Heue, efveye&ue nes lees mJeuHe Heue Deewj
ceOeyeueer nes lees ceOe (DeeOee) Heue oslee nw ~~ 31 ~~

137

DeLe ueivesMeoMeeHeueced
veeveeYejCeYegeeceJeeefkeejceCeeefovee ~
megKeb efce$eefJeveesoe ueivesMJejoMee eoe ~~ 32 ~~
ueivesMe keer oMee ceW efJeefJeOe ekeej kes DeeYet<eCe, Jem$e, Yetefce, eece,
yeieeree, jceCe Deeefo kee megKe Deewj efce$e kes meeLe efJeveeso neslee nw ~~ 32 ~~
DeLe efleeresMeoMeeHeueced
OeveOeevemegKeb Hegbmeeb osnkeb efJeMes<ele: ~
OeveeOeerMeoMeekeeues efce$eHe#eeLe&JeOe&veced ~~ 33 ~~
efleeresMe keer oMee ceW ceveg<e kees Oeve-Oeeve kee megKe, efkevleg Mejerj ceW
ke Deewj efce$e He#e mes Oeve keer Je=ef nesleer nw ~~ 33 ~~
DeLe le=leeresMeoMeeHeueced
le=leeresMeoMeekeeues efJe$eceeoLe&meee: ~
Ye=leeoerveeb megKeb Hegbmeeb osnkeb efJeMes<ele: ~~ 34 ~~
le=leeresMe keer oMee ceW ceveg<e kees Heje$ece mes Oeve kee ueeYe, veewkej meesoj
YeeF& Deeefo mes megKe, efkevleg osn ceW ke neslee nw ~~ 34 ~~
DeLe elegLexMeoMeeHeueced
veeveemegKeb Jeenveeveeb ie=neeceeefHlejeojeled ~
elegLexMeoMeekeeues efce$eJeie&megKeb cenled ~~ 35 ~~
elegLexMe keer oMee ceW JeenveeW kee megKe, mecceeveHetJe&ke ie=n, eece-Yetefce kee
ueeYe Deewj efce$e Jeie& kee megKe neslee nw ~~ 35 ~~
DeLe HeecesMeoMeeHeueced
HeecesMeoMeekeeues %eeveJe=ef: epeeeles ~
Heg$emeewKeb JeueeYees ieewjJeb vejHeeuele: ~~ 36 ~~
HebecesMe keer oMee ceW %eeve-yegef keer Je=ef, Heg$emegKe, JeueeYe Deewj jepee
mes mecceeve eeHle neslee nw ~~ 36 ~~

138

DeLe <esMeoMeeHeueced
efjHegjesieYeeb Ieesjb efJeeneefve: keefueYe&Jesled ~
jepeYeerefle: meoe efevlee jesieeOeerMeoMee eoe ~~ 37 ~~
<esMe keer oMee ceW Me$egYee, jesieYee, Oeveneefve, keuen, jepeYee Deewj
meJe&oe efevlee nesleer nw ~~ 37 ~~
DeLe meHlecesMeoMeeHeueced
meHlecesMeoMeekeeues keevleeHeg$eeLe&JeOe&veced ~
keb jesieYeeb efveleb ke=MelJeceyeueekeefue: ~~ 38 ~~
meHlecesMe keer oMee ceW m$eer, Heg$e, Oeve keer Je=ef nesleer nw ~ efkevleg ke,
jesieYee, ke=Melee Deewj m$eer mes keuen nesleer nw ~~ 38 ~~
DecesMeoMeeHeueced
DecesMeoMeekeeues efJeJeeo: mJepevewjefHe ~
ceneJeeefOeYeeb Mem$eeoefjYeerefleJe&ees ceneved ~~ 39 ~~
DecesMe keer oMee ceW DeHeves yevOeg-yeevOeJeeW mes Yeer keuen, cenejesie kee
Yee, Mem$eYee, Me$egYee Deewj DeefOeke Jee neslee nw ~~ 39 ~~
DeLe veJecesMeoMeeHeueced
OecexMJejoMeekeeues YeeieJe=efjLeesvveefle: ~
JeueeYees cenlHegCeb leerLe&ee$ee ceneMe: ~~ 40 ~~
veJecesMe keer oMee ceW YeeieJe=ef, HeoesVeefle, OeveueeYe, efJeefMe HegCe,
leerLe&ee$ee Deewj ceneved eMe kee ueeYe neslee nw ~~ 40 ~~
DeLe oMecesMeoMeeHeueced
kecexMJejoMeekeeues kece&efmeef: ef#eleerMele: ~
ceueb JeueeYee Heg$eefce$emegKeb cenled ~~ 41 ~~
oMecesMe keer oMee ceW jepee mes keee& keer efmeef, Iej ceW ceeefueke MegYe
keee&&, JeueeYe, Heg$e Deewj efce$e kee ceneved megKe neslee nw ~~ 41 ~~

139

DeLewkeeoMesMeoMeeHeueced
veeveemegKeb JeueeYees efce$eHe#ee_peees ve=Ceeced ~
Jem$eeYejCepeb meewKeb ueeYesMeme oMee eoe ~~ 42 ~~
ueeYesMe keer oMee ceW ceveg<e kees efJeefJeOe ekeej kee megKe, JeueeYe, efce$e
He#e mes efJepee, Jem$e-DeeYet<eCe-peve megKe neslee nw ~~ 42 ~~
DeLe JeesMeoMeeHeueced
JeesMeme oMeekeeues MeeskeceesnOeve#eefle: ~
efjHegjepeYeeb Ieesjb keb ce=legmeceb ve=Ceeced ~~ 43 ~~
JeesMe keer oMee ceW ceveg<e kees Meeske, ceesn, Oeve kee veeMe, Me$egYee,
jepeYee Deewj ce=leg-legue ceneved ke neslee nw ~~ 43 ~~
DeLe efJeMes<eefJeeej:
YeeJeeefOeHees yeueeglees efvepeiesnieeceer
legef$ekeesCeMegYeJeie&ieleesefHe HetCe&ced ~
pevlees: Heueb Keueg kejesefle eoeefjveere
mLeeveefmLeleesMegYeHeueb efJeyeuees efJeMes<eeled ~~ 44 ~~
Fefle eerpeerJeveeLeefJejefeles YeeJeekeeMes oMeeHeuekeLeveeOeee: ~
YeeJe kee mJeeceer eefo yeueJeeved neskej DeHeves ie=n (jeefMe) ceW nes Jee Ge,
ef$ekeesCe (9~5) DeLeJee MegYe en kes <e[dJeie& ceW nes, lees HetCe& MegYe Heue osles nQ ~
Deewj eefo Me$eg ie=n Jee veere jeefMe ceW nes, efveye&ue nes lees DeMegYe Heue osles
nQ~~44~~
Fefle meJe&enHeueeOeee: ~

140

DeLeevleo&MeeHeueeOeee:
oMeemJeeefcevees efce$eKesevlejsefHeeMemleb efjHeesjeMemleb mecemleced ~
meceeveb mecemee$e Jeiee&vegmeejelHeueb mebJeosleeefCeveeceee&Jee&: ~~ 1 ~~
oMeeOeerMe DeHeves efce$e en keer Devleo&Mee ceW Yeer MegYe Heue Deewj Me$eg en
keer Devleo&Mee ceW DeMegYe Heue leLee meceen keer Devleo&Mee ceW mece Heueoeeke nesles
nQ ~ Fme ekeej Jeiee&vegmeej ceveg<eeW kes HeueeW kees es ueesie kenW ~~ 1 ~~
oMeeOeerMJejs mJeme JeiexLe efce$eenmeebMeies leme Yegefe: MegYewJe ~
leLee HeecemeebMeies Oece&Yeeies megKeebMesefHe Yegefe: Keieeveeb eMemlee ~~ 2 ~~
oMeeOeerMe DeHeves Jeie& ceW nes Jee efce$e kes veJeebMe ceW nes lees Gmekeer Devleo&Mee
MegYe nesleer nw ~ leLee pees en Heece YeeJe kes veJeebMe Jee veJece YeeJe kes veJeebMe
DeLeJee elegLe& YeeJe kes veJeebMe ceW nes lees Gvekeer Devleo&Mee Yeer MegYe nesleer nw ~~2~~
<eeceJeesMeeveeb oMee keeoe celee ~
SJecevleo&Mee Hegbmeeb keoeefjeMeeskeoe ~~ 3 ~~
<esMe, DecesMe Deewj JeesMe keer oMee-Devleo&Mee ke, oefjlee Deewj
Meeske kees osves Jeeueer nesleer nw ~~ 3 ~~
<e<sMeegees eefo ueiveHe: meeemeeefHe YegefepJe&jYeerefleoe meeled ~
jesiesMeegees eefo ueiveveeLees Jeiex MeMeeme YeJesopeerCe&: ~~ 4 ~~
eefo ueivesMe <esMe mes ege nes lees Gmekeer oMee ceW pJej jesie kee Yee
neslee nw ~ Deewj eefo <esMe egle ueivesMe evcee kes Jeie& ceW nes lees DepeerCe& jesie
neslee nw ~~ 4 ~~
jesiesMeegees ueivesMees yegOe<e[dJeie&mebefmLele: ~
leodYegewpee&[eces<eg keHeJeeleekeesHele: ~~ 5 ~~
eefo ueivesMe jesiesMe (<esMe) mes egle neskej yegOe kes <e[dJeie& ceW nes lees
Gmekeer oMee ceW keHe Deewj Jeele kes ekeesHe mes Mejerj ceW peke[ve nesleer nw ~~ 5 ~~

141

iegJeie&iele: Hegbmeeb jesie: meeod efpeoes<ele: ~

eves Jee eefo ueivesMe: Meg$eJeiexefHe leeMe: ~~ 6 ~~
ueivesMe Jee evcee eefo ye=nmHeefle DeLeJee Meg$e kes <e[dJeie& ceW nes lees
yeeeCe kes ekeesHe (MeeHe) mes Gmekeer oMee ceW jesie neslee nw ~~ 6 ~~
meefvveHeeleYeJees jesie: Hegbmeeb Jee JeelekeesHele: ~
MeefveJeiex ceneJeeleekeesHemleeMeesHe: ~~ 7 ~~
Fmeer ekeej ueivesMe eefo <esMe mes egle neskej Meefve kes <e[dJeie& ceW nes lees
Jeele ekeesHe mes meefvveHeele Jee ceneJeele jesie neslee nw ~~ 7 ~~
ueivesMejesiesMeeglee eefo megMesvcevoefmebnermeglekesleJeesefHe ~
leovlejs pevceJeleeb efJeMes<eeefkekeeefJemeteereYeJees ieo: meeled ~~ 8 ~~
ueivesMe <esMe mes egle eefo Meefve, jeng Deewj kesleg neW lees Gvekes Devleo&Mee
keeue ceW ceveg<e kees efnkekee (efnekeer), efJemetefekee jesie neslee nw ~~ 8 ~~
SJeb leeleeefoYeeJeeveeb mJeeceer <esMemebegle: ~
eneCeeb Jeie&eesiesve les<eeb leelHeueb efoMesled ~~ 9 ~~
Fmeer ekeej efHele= (oMece) Deeefo YeeJeeW kes mJeeceer <esMe mes egle neskej
efpeve eneW kes <e[dJeie& ceW neW Gve eneW kes Devegmeej DeHeveer-DeHeveer oMee-Devleo&Mee
keeue ceW efHelee Deeefo kees MegYeeMegYe Heue neslee nw ~~ 9 ~~
Fefle Devleo&MeeHeueeOeee: ~
DeLe elevleo&MeeHeuekeLeveeOeee:
jesieeHeeJeceYeeJeHesve egleew eoe keejkeKesejsCe ~
ce=lebMeieew leefoMee vejeCeeb keeoe peerefJeleneefjkee Jee ~~ 1 ~~
<esMe leLee ueivesMe eefo DecesMe DeLeJee ceejkesMe en mes egle nes ee
Dece YeeJe kes veJeebMe ceW nes lees Gvekeer efJeoMee ceveg<e kees ke osves Jeeueer leLee
cejCe osves Jeeueer nesleer nw ~~ 1 ~~

142

ueivesMJejmeebMeHeeflece=&leerMeYeeieeefOeHeeeefjYeJesve egeew ~
ces<eme <e[dJeie&ieleeefJeceew eseodYegefekeeues efvenle: e=ieeueeled ~~ 2 ~~
ueivesMe kee veJeebMeHeefle Deewj DecesMe kee veJeebMeHeefle (DeLee&led ueivesMe
Deewj DecesMe efpemekes veJeebMe ceW neW Jes) <esMe mes egle neW Deewj ces<e kes <e[dJeie& ceW
neW lees Gvekeer elevleo&Mee keeue ceW e=ieeue kee Yee neslee nw ~~ 2 ~~
leeJesJe Je=<eJeie&mLeew Je=efekeeod YeeceeefoMesled ~
JeevejeegiceJeie&mLeew jemeYeelkeke&Jeie&ieew ~~ 3 ~~
efmebnJeiex Yeeb JeeIeeled keveeJeiex e Yeuuegkeeled ~
legueeJeiex iepeeodYeerefleeeefueJeiex ceneieoeled ~~ 4 ~~
OevegJe&iex Yeeb YetHeevcekejs veefKeveeb Yeeced ~
kegcYeJeiex Yeeb ieesefYeceeaves eeneodYeeb efoMesled ~~ 5 ~~
Fefle eerpeerJeveeLeefJejefeles YeeJeekeeMes elevleo&MeeHeuekeLeveeOeee: ~
Jes ner oesveeW eefo Je=<e kes Jeie& ceW nesb lees efyet mes Yee, efceLegve kes Jeie& ceW neW
lees Jeevej mes Yee, keke& Jeie& ceW neW lees ieons mes Yee, efmebn kes Jeie& ceW neW lees JeeIe mes
Yee, kevee Jeie& neW lees Yeeuet (jer) mes Yee, leguee kes Jeie& ceW nes lees neLeer mes Yee,
Je=efeke kes Jeie& ceW neW lees ceenjesie mes Yee, Oeveg kes Jeie& ceW neW lees jepee mes Yee,
cekej kes Jeie& ceW neW lees JeeIe Deeefo veKe Jeeues pevlegDeesb mes Yee, kegcYe kes Jeie& ceW
neW lees ieee-yewue mes Yee Deewj ceerve kes Jeie& ceW nesb lees en (Ieef[eeue) Deeefo peuepevlegDeeW mes Yee Gvekeer oMee-Devleo&Mee-elevleo&Mee-efJeoMee ceW neslee nw~~3-4~~
Fefle elevleo&MeeHeuekeLeveeOeee: ~

143

DeLe ogeneCeeb oevepeHeeefokeLeveeOeee:

esefHe ogHeuekeejkee enemlesefHeHetpeveeefovee oevepeHeHe: ~
meledHeueb HeefjefoMeefvle nef<e&lee Jeefce oeveefJeefOeceeojeole: ~~ 1 ~~
og Heueoeeke pees en nQ Jes Yeer oeve, peHe, Hetpee Deeefo mes emeVe neskej
MegYe Heueoeeke nesles nQ ~ Dele SJe DeeojHetJe&ke Gvekes oeve-efJeOeeve kees kenlee
ntB~~ 1 ~~
le$eeoew mete&oeveJeeefCe
ieesOetceevveb ieg[b leeceb keeeveb jeevoveced ~
ceeefCekeeb jeJem$eb e ieecekee&e efveJesoesled ~~ 2 ~~
iesntB, ieg[, leece, megJeCe&, jeevove, ceeefCekee, je Jem$e Deewj ieee jefJe
kes efueS oeve kejvee eeefnS ~~ 2 ~~
DeLe evoeveJeeefCe
leC[gueb JebMeHee$emLeb cegeeb jewHeb efmeleebMegkeced ~
Ie=lekegcYeb mekeHet&jb Je=<eb evee eeHe&esled ~~ 3 ~~
JebMeHee$e ceW MJesle eeJeue, ceesleer, Hee (eeBoer), MJesleJem$e, Ie=lekegcYe,
keHet&j Deewj meHeso yewue evcee kes efueS oeve kejvee eeefnS ~~ 3 ~~
DeLe YeewceoeveJeeefve
ieesOetceieg[leeceeefCe eJeeueb kee_eveb Je=<eced ~
jeb cemetjb Jem$eb e evoveb kegpensleJes ~~ 4 ~~
iesntB, ieg[, leece, ueeue cetBiee, megJeCe&, ueeue yewue, cemetj, ueeue Jem$e Deewj
je evove cebieue kes efueS oeve kejvee eeefnS ~~ 4 ~~
DeLe yegOeoeveJeeefCe
veerueebMegkeb meJe&Heg<Heb iepeovleb e kee_eveced ~
yegOeee oemeer cegodieepes keebmeb oeeleelvele: ~~ 5 ~~
veerue Jem$e, meye Heg<He, neLeer kee oeBle, megJeCe&, oemeer, cetBie, Ie=le Deewj
keebme yegOe kes efueS oeve kejvee eeefnS ~~ 5 ~~

144

DeLe iegoeveJeeefCe
nefjeb Meke&jeb HeerleOeeveb kee_evececyejced ~
ueJeCeb Heg<Hejeieb e legjieb eerlees iegjes: ~~ 6 ~~
nuoer, Mekekej (eerveer), Heeruee Oeeve, megJeCe&, Heerle Jem$e, ueJeCe, HeesKejepe
Deewj Iees[e ye=nmHeefle kes efueS oeve osvee eeefnS ~~ 6 ~~
DeLe Meg$eoeveJeeefCe
mJeCe efe$eecyejb jewHeb Oesveg MJeslelegjceced ~
Jeeceepeb leC[gueebe keHet&jb eerlees Ye=iees: ~~ 7 ~~
megJeCe&, efe$e, Jem$e, Hee (eeBoer), MJesle ieew, MJesle Iees[e, nerje, Ie=le,
MJesle leC[gue Deewj keHet&j Meg$e kes efueS oeve kejvee eeefnS ~~ 7 ~~
DeLe MeefveoeveJeeefCe
veeruejlveb efleuee veeruee: keguelLee ceefn<eer Meves: ~
efleuelewueb ke=<CeJem$eb ueesnb esefle efJeogyeg&Oee: ~~ 8 ~~
veeruece jlve, keeuee efleue, keguLeer, Yewbme, efleue lesue, keeuee Jem$e Deewj
ueesne Meefve kes efueS oeve osvee eeefnS ~~ 8 ~~
DeLe jengoeveJeeefCe
ieescesoceMJeb lewueb e efleueeveefHe e kecyeueced ~
veerueJem$eb e ueewnb e jenesoe&veb yegOee efJeog: ~~ 9 ~~
ieesceso jlve, Iees[e, lesue, efleue, kecyeue, veerue Jem$e Deewj ueesne jeng kes
efueS oeve kejvee eeefnS ~~ 9 ~~
DeLe keslegoeveJeeefCe
Jewote&jlveb lewueb e efleuekecyeueceHe&esled ~
Mem$eb ce=ieceob veerueHeg<Heb keslegenee leled ~~ 10 ~~
Jewote& jlve, lesue, efleue, kecyeue, Mem$e, kemletjer Deewj veerue Heg<He kesleg kes
efueS oeve kejvee eeefnS ~~ 10 ~~

145

DeLe oef#eCeeJeeefCe
Oesveg: Mees Je=<ees je: mJeCe Heerleecyejb $eceeled ~
MegYemlegjes ieew: ke=<Cee Ke[dieespees oef#eCee jJes: ~~ 11 ~~
metee&efo eneW keer $ece mes ieee, Me, ueeue yewue, meesvee, HeerleJem$e, MJesle
Iees[e, keeueer ieew, Ke, yekeje es oef#eCee nw ~~ 11 ~~
DeLe metee&oerveeb peHemebKee
jJeew meHlemeneeefCe efJeOeeJeskeeoMewJe leg ~
Yeewces oMemeneeefCe meneveJekeb yegOes ~~ 12 ~~
SkeesveefJebMeeflepeeaJes Yeeie&Jes efJebMeefle: Meveew ~
megje Oe=eflejieew meHle kesleew peHeefceefle: mce=lee ~~ 13 ~~
mete& keer-7000, evcee keer-11000, cebieue keer-10000, yegOe
keer-9000, ye=nmHeefle keer-19000, Meg$e keer-20000, Meefve keer33000, jeng keer-18000 SJeb kesleg keer-7000 peHe mebKee kener ieF&
nw~~ 12-13 ~~
ogskexeele: megOeerefYejs ceeefCekeeb Hejceke&cev$eMegced ~
ogsypes Jejceewefkelekeb eJeeueb Yeewces %es JejHeeefejlvecesJe ~~ 14 ~~
osJespes Keueg Heg<Hekeb leg Meg$es Jeeb YeevegpensleJes megveerueced ~
ieescesob MeefMeceefo&efve eelveewote efMeefKeefve cegoe meoe megKeeLe&ced ~~ 15 ~~
mete& og nes lees mete& cev$e mes Meg efkeee ngDee ceeefCekee OeejCe kejvee
eeefnS ~ evcee og nes lees ceesleer, cebieue og nes lees cetBiee, yegOe og nes lees HeVee,
ieg og nes lees HegKejepe, Meg$e nes lees Jee (nerje), Meefve nes lees veeruece,
jeng og nes lees Jewote& DeHeves-DeHeves cev$eeW mes DeefYeceefv$ele kejkes OeejCe kejvee
eeefnS ~~ 14-15 ~~

146

DeLeew<eOee:
ueppeeJeleerkegyeueeefeeIevewMe efmeeLe&efveMeeesve ~
kelesveleesesve e Hegee MegYeb mveeveb efn ueesOesCe Keieeefo&leeveeced ~~ 16 ~~
Fefle eerMecYegveeLeowJe%eelcepeeerpeerJeveeLeowJe%eefJejefeles
YeeJeekeeMes ogeneCeeb oevepeHeeefokeLeveeOeee: ~
ueepeJeleer, ket, Jeefjeej, keewveer (Kejser), ceesLee, Heeruee mejmeeW, nefje,
MejHeeWkee Deewj ueesOe Fve Deew<eefOeeeW kees peue ceW efceueekej og enMeevleLe& mveeve
kejvee eeefnS ~~ 16 ~~
Fefle ogeneCeeb oevepeHeeefokeLeveeOeee: ~
DeLe ievLekeejHeefjee:
ieC[keee DeefHe HeefMeces megjOegveerleerefjejs meJe&le:
eercelmJeCe&Hegjs Jejb nefjnj#es$eb ekeeefmle ef#eleew ~
Jelexles peieleeb Heleer nefjnjew e$ewJe cegefeeoew
letCe e$e celeHegJemecegejesefHe peele: Hegje ~~ 1 ~~
ieC[keer veoer kes Heefece Deewj iebiee kes Gej le Hej peieefKeele mJeCe&Hegj
(meesveHegj) ceW nefjnj #es$e nw ~ peneB Hej cegefe kees osves Jeeues peieled kes mJeeceer eer
nefj Deewj nj efJeeceeve nQ ~ peneB HetJe& keeue ceW eer YeieJeeved efJe<Ceg ves een mes
iepejepe kee Gej efkeee Lee ~~ 1 ~~
Fefle eerYeeJeekeeMekeleg&mlelke=leHeefjee: meceeHle: ~
lemceelHeeefueHeg$eveeceveiejb $eesMe$eeeYevlejs
eelmeewOekeocyekeesefJeoOejeOeerMeeJe=leb meJe&le: ~
le$eleesueJejef#eleerMeefJeyegOees veerueecyejes ieesueefJeeppes: efHele=ueyOeyeesOeefvekej: eerpeerJeveeLe: ke=leer ~~ 2 ~~

147

ke=lJee leeefpekeoHe&Ceb eLecele: HeejeMejerJeemeveeb

jceb YeeJekegletnueb e Hejle: keerueeueeesieeJeueerced ~
yeerpeesoenjCeb leleesefHe peveg<e: He$eerefJeOeeveb lelees
oer#eeeee efJeefOeb ceveesjefHe lele: eerJeemlegjlveeJeueerced ~~ 3 ~~
Mekes leke&vevoeieefJeMJecYejeefYeie&les ceeIeceemes Jeue#es oMeceeced ~
efJeOeesJee&mejs meesefHe YeeJeekeeMeb cegos keesefJeoeveeefceceb meekeej ~~ 4 ~~
Fefle eerYeeJeekeeMekeleg&mlelke=leHeefjee: meceeHle: ~
JeneB mes HeeefueHeg$e (Hevee) veiej leerve keesMe kes DeYevlej ner nw ~ peneB
ecekeles ngS ye[s-ye[s cekeeve nQ leLee ye[s-ye[s efJeeved SJeb jepee-cenejepee efveJeeme
kejles nQ ~ JeneR (HeeefueHeg$e ceW) efveJeeme kejves Jeeues DeueJejvejsMe kes ieesueJesee
jepepeesefle<e eer veerueecyej Pee kes pes menesoj Yeelee ceQ peerJeveeLe Pee ves DeHeves
efHelee mes peesefle<eMeem$e kee DeOeeve kej $ece mes leeefpekeoHe&Ce, HeejeMejerJeemevee,
YeeJekegletnue, keer ueeue (megOee) eesieJeeueer, yeerpeieefCele kee GoenjCe,
pevceHe$eefJeOeeve, cev$eenCeefJeOeeve (oer#ee ekeeMe) Deewj JeemlegjlveeJeueer Fve evLeeW
keer jevee kes Heeeled Fme `YeeJeekeeMe' veeceke evLe kees Meekes 1796 ceeIe
Megkeue oMeceer meesceJeej kees efJeppeve kes eceesoeLe& yeveeee ~~ 2-4 ~~
Fefle evLekeejHeefjee: ~