Osobine zagadjenih voda

Osobine otpadnih – crnih (fekalnih) voda

Zagađene vode su mješavina tečne i čvrste faze. Količina tečnog fluida, kod fekalnih voda zavisi od
količine upotrebljive vode, odnosno specifične potrošnje vode.

Čvrstih materija, s obzirom na uslove prijemnih uređaja (sifoni, rešetke i sl.), ima malo, obično 0,1% po
težini, ali one predstavljaju osnovni problem u održavanju kanalizacione mreže i prečišćavanju zagađenih
voda.

Čvrste materije

Količina čvrstih materija (organskih i mineralnih) u zagađenoj vodi određuje njen kvalitet. Nestabilne
zagađene vode su one koje sadrže veliku količinu čvrstih materija, naročito organskog porijekla, dok
zagađena voda sa malo čvrstih materija može da se okarakteriše kao stabilna.
Razlikujemo:
- suspendovane i
- rastvorljive čvrste materije.

Suspendovane materije mogu biti uklonjene iz zagađene vode fizičkim ili
mehaničkim putem (sedimentacijom ili filtracijom), jer se sastoje od taložljivih i koloidnih supstanci. Sadrže
oko 70% organskih i 30% neorganskih materija.
Taložljive materije dio su suspendovanih materija koje su dovoljne veličine i težine da se mogu taložiti.
Sadrže oko 75% organskih i 25% neorganskih materija.
Koloidne suspendovane materije obuhvataju otprilike 2/3 organskih i 1/3 neorganskih supstanci. Oni se
uklanjaju hemijskim i biološkim postupcima prečišćavanja. Podložne su brzom trulenju i igraju veoma važnu
ulogu u tretiranju i dispoziciji zagađenih voda. Sadrže cca 40% organskih i 60% neorganskih materija.

Rastvorljive čvrste materije ustvari su uslovno rastvorljive, jer su oko 90% u pravom rastvoru, a 10%
u koloidnom stanju. Rastvorljive čvrste materije, u cjelini sadrže oko 40% organskih i 60% neorganskih
materija.

Biološki sistem

Zagađena voda sadrži veliki broj živih organizama od kojih su većina mikroskopski malih veličina.
Prisustvo ovih živih organizama, kao dio organskih materija u zagađenoj vodi igra najvažniju ulogu, budući
da su oni jedan od razloga za prečišćavanje zagađenih voda, a njihove aktivnosti (dekompozicija) zavisi i
uspjeh prečišćavanja.

Razlikujemo:
- bakterije (sl. 1.) i druge,
- kompleksnije organizme.

Bakterije su slične biljkama po funkciji i životnim procesima. Oblik bakterija može
biti: loptast, štapičast ili končast. Bakterije se razmnožavaju diobom jedne ćelije na dvije nove.

Razlikujemo:
- parazitne i
1 
- saprofitne bakterije.

Parazitne bakterije normalno žive na račun drugih živih organizama (domaćina).
Među parazitnim bakterijama izdvajaju se posebni tipovi koji za vrijeme njihovog razvoja u tijelu
domaćina produkuju toksična jedinjenja. Ovo su patogene bakterije.
U grupu crijevnih bakterija spada i Escherichia coli, koja sama po sebi ne preuzrokuje oboljenja, ali
njeno prisustvo u vodi ukazuje na neposredno zagađenje fekalijama, odnosno pategenim mikroorganizmima.

Saprofitne bakterije hrane se mrtvim organskim materijama. U životnom procesu one formiraju
otpadne supstance koje se sastoje od organskih i neorganskih materija. Zbog ove aktivnosti one su od velike
važnosti u procesu prečišćavanja zagađenih voda. U njihovom odsustvu dekompozicija organskih materija u
zagađenoj vodi ne bi bila moguća.
Saprofitne bakterije mogu biti: aerobne, anaerobne i fakultativne, svaka od njih ima specifičnu ulogu u
razgradnji organskih materija u zagađenoj vodi.
Da bi se mogle održati u životu, saprofitne bakterije pored hrane i kiseonika, zahtijevaju vlagu i
odgovarajuću temperaturu. Veći dio saprofitnih bakterija tzv. mezofilne najbolje uspijevaju na temperaturi
20-40°C.

Tzv. termofilne na temperaturi 55-60°C, a vrlo mali broj tipova bakterija tzv. psihrofilne na 0-5°C.
Vidi se da je temperatura od velike važnosti za odvijanje procesa prečišćavnja zagađenih voda.
Pored mikroorganizama, postoje i mnogo krupniji organizmi koji takođe imaju ulogu u dekompoziciji
organskih materija.
To su tzv. makroskopski organizmi koji se mogu vidjeti golim okom, prije svega crvi i insekti
različitog stepena razvoja. Oni aktvino djeluju u procesu prečišćavanja, dok se neki pretežno nalaze u
vodotocima koji su jako zagađeni.
U zagađenoj vodi ima i virusa, što je više od interesa za one koji rukuju radom postrojenja za
perčišćavanje, nego li za samo prečišćavanje.

Biološka aktivnost

U zagađenoj vodi nastaju mnoge promjene koje utiču na hemijski sastav čvrstih materija.
Ove promjene ne pokazuju samo aktivnost mikroorganizama nego i stepen dekompozicije čvrstih
materija.
U biohemijskim procesima, odnosno promjenama u zagađenoj vodi rastvoreni gasovi igraju važnu
ulogu. To su specijalno odnosi na rastvoreni kiseonik (O2) koji, kad se nalaze u zagađenoj vodi (ili je dodan
uređajim za aeraciju), obezbjeđuje život i aktivnost aeroobnih mikroorganizama.

Aerobi razlažu organsku materiju (supstancu) radi dobijanja enegrije koja im je neophodna za rast i
razmnožavanje, ali samo u prisustvu rastvorenog kiseonika. Ustvari radi se o eksponencijalnom rastu
bakterija.

Važan zaključak: Brzina udaljenja supstrata (tj. prečišćavanja zagađenja) je proporcionalna bakterijskoj
koncetraciji (koncetraciji aktivnog mulja).

U odsustvu rastvorenog kiseonika dozali do procesa anaerobne degompozicije i brzog formiranja
sepštičkog stanja u zagađenoj vodi, uz razvijanje neprijatnog mirisa i karakterističnog izgleda zagađene vode.

Anaerobi oksidiraju organsku materiju pri potpunom odsustvu rastvorenog kiseonika, koristeći ga iz
drugih jedinjenja, npr. iz nitrata i sulfata.

Fakultativne bakterije koriste rastvoreni kiseonik, kada je to moguće, inače, pri njegovom odsustvu,
žive na račun energije anaerobnih procesa.

2 
Pri prečišćavanju zagađene vode aerobni mikroorganizmi se razvlijaju u aktivnom mulju ili biološkoj
opni-biofiltera, dok anaerobni preovladavaju u procesima vrenja (fermentaciji). Fakultativnih bakterija ima
kako u aerobnim tako i u anaerobnim jedinicama postrojenja.

Rastvoreni gasovi

Zagađena voda sadrži rastvorene gasove različitih koncetracija. Mađu najvažnijim je O2, koji se nalazi
rastvoren u vodi za piće i koji tako dospijeva u kanalizaciju. Izvjesna količina O2 dobija se iz vazduha,
kontaktom vazduha i površine zagađene vode, kao i procesom fotosinteze.
Zagađena voda često sadrži i gasove kao što su CO2, koji nastaje dekompozicijom organskih materija u
zagađenoj vodi, zatim N iz atmosfere, H2S koji nastaju dekompozicijom organskih i nekih neorganskih
sumpornih jedinjenja, itd.
Ovi gasovi, mada se nalaze u malim količinama, igraju veoma važnu ulogu u dekompoziciji i tretiranju
čvrstih mateija u zagađenoj vodi, H2S- npr. utiče na biohemijsku reakciju prečišćavanja, a korozivno djeluje i
na kanalizacione cijevi i druge konstrukcije:

Biohemijska potrošnja kisika (BPK)

Stepen zagađenosti vode organskim jedinjenjima definisan je količinom kisika koji je potreban za
oksidaciju koju vrše aerobni mikroorganizmi. Tu količinu kiseonika nazivamo biohemijska potrošnja
(potreba) kisika – BPK. Potrebna količina proporcionalna je prisutnoj količini organskih mate4rija, s tim da
se proces dekompozicije org. Materija odvija u dvije faze
:
1. prva faza, u kojoj dolazi do oksidacije ugljenika do CO2 i vodika do H2O, traje 7-10 dana
2. druga faza, u kojoj azot oksidira najprije u nitrite-NO2, a zatim u nitrate-NO3 – nitrifikacija, traje
znatno duže

Nitrificirajuće bakterije oksidiraju azot amonijaka u nitrate u dvostepenom procesu:
Nitrifikacija nastaje pri biološkom prečišćavanju zagađene vode u uslovima niske opterećenosti org.
materija i relativno visoke temparutere. Iako nitrifikacija obezbjeđuje stabilnije osobine efluenta, ipak je treba
izvbjegavati da bi se smanjila potrošnja O2 za prečišćavanje i spriječilo isplivavanje mulja u sekundarnim
taložnicama.
Sa porastom temperature vode, raste i brzina potrošnje O2, odnosno biohemijska oksidacija. Obično
vrijeme inkubacije traje 5 dana na temperaturi od 20°C, što je uzeto za jedinicu (BPK5=68% BPK pot).
Utvrđeno je da BPK svakog dana stoji kod iste temperature (oko 20°C) u određenom odnosu sa BPK
ma kog drugog dana prve faze i sa ukupnim BPK prve faze. Takođe je utvrđeno da isto vrijede i kod drugih
temperatura.
Količina kisika koju mikroorganizmi troše za potpunu oksidaciju (C) i (H) do CO2 i H2O zove se
potpuna biohemijska potrošnja kisika – BPK pot. U opštem slučaju vrijednost BPK proporcionalan je
količini (C) i (H) u organskoj materiji, odnosno koncetraciji organske materije.
BPK je osnovni pokazatelj koji služi takođe i kao indikator pretpostavljenog uticaja zagađenih voda na
vodu recipijenta (prijemnika) u kome dolazi do sniženja sadržaja rastvorenog kisika.
Kao pravilo važi da se kod određivanja stepena prečišćavanja zagađenih voda na postrojenjima – u
efluentu postigne takva BPK vrijednost koja neće smanjiti sadržaj rastvorenog O2 nizvodno u vodotoku.

Hemijska potrošnja kiseonika (HPK ili KPK)

Opšta količina kisika, neophodna za transformaciju ugljenik-organskih jedinjenja u ugljenu kiselinu,
vodika u vodu, azota u amonijak, sumpora u suporni anhidrid, naziva se hemijskom potrošnjom kiseonika
(HPK ili KPK).
I ovaj pokazatelj, kao i prethodni, služi za ocjenu koncetracije zagađenja u vodi, naročito ako su
prisutne značajnije količine industrijske vode. Pri ovom, treba naglasiti, da vrijednost HPK, koja inače daje
pravilnu predstavu o sadržaju organskih materija, može nekad da ne pokaže stvarnu vrijednost. Npr., ako se u

3 
zagađenoj vodi nalaze bilo kakve redukcione materije, utrošak O2 biće veći nego što je potrebno za oksidaciju
organskih materija.
Prema podacima ispitivanja BPK pot. iznosi od 0-93% HPK, a BPK5 od 0-100% BPK pot.
Organske materije kod kojih se vrijednost BPK pot. malo razlikuje od veličine HPK, a BPK5 od BPK
pot. su materije koje lahko oksidiraju. Materije sa izrazito različitim vrijednostima BPK i HPK, a naročito
BPK5 i BPK pot. teško oksidiiraju.

Reakcija pH

Ako su u zagađenim vodama prisutne industrijske vode, to po parametru pH može donijeti zaključak o
neophodnosti prethodne neutralizacije industrijskih voda prije njihovog ispuštanja u gradsku kanalizaciju.
Ukoliko se nebi izvršila neutralizacija, postojale bi smetnje kod prečišćavanja zagađenih voda na
postrojenju. Sanitarne vode imalju pH, najčešće oko 7 (neutralna vrijednost).

Hranjive materije

U zagađenim vodama u značajnim koncetracijama prisutni su N i P – elementi koji ulaze u sastav živih
organizama. Uobičajenim procesima prečišćavanja zagađenih voda, sniženje ovih elemenata je neznatno. Pod
uticajem ovih elemenata, naročito u jezerima (akumulacijama) i ušćima rijeka intenzivira se produkcija algi i
priobalnog rastinja, čime nastaju u vremenu poznati procesi eutrofikacije.

Teški metali

U zagađenim vodama, posebno onim kje vode porijeklo od industrije, mogu se nalaziti različite
hemijske supstance, koje narušavaju proces prečišćvanja i pogoršavaju stanje voda u vodnom recipijentu. Tu
spada olovo, cink, bakar, arsen živa, i dr. npr. prisustvo bakra u istaloženom mulju narušava proces njegove
obrade u metan – tankovima.

Sposobnost dezinfekcije

Ukoliko je zagađene vode nužno dezinficirati, važno svojstvo tih voda je sposobnost za dezinfekciju.
Ovo svojstvo je u funkciji koncentracije zagađujućih materija u vodi. Što je veći stepen prečišćavanja to je
potreba za dezinfekcijom efluenta manja.

Ostali pokazatelji

Ako u zagađenim vodama ima plivajućih primjesa (ulja, masti i sl.), tada mogu nastati značajni
problemi u korištenju mulja, a i povratnom korištenju samog efluenta. Zbog toga je u svim slučajevima gdje
postoje ovakvi zagađivači nužno prije ispuštanja u kanalizaciju ugraditi separatore za njihovo odvajanje.
Prisustvo deterdženata u zagađenoj vodi (od ovog izvora dolazi cca 30-40% akvatičnog fosfora)
izaziva u vodnim recipijentima pojavu pjene i poslije prečišćavanja. Zbog toga je u mnogim zemljama
zakonom o vodama zabranjena upotreba tzv. tvrdih deterdženata, pošto se teško izdvajaju u procesu
prečišćavanja.
Slične teškoće nastaju ako su zagađene vode sa visokom temperaturom, sa radioaktivnim supstancama,
fenolima, naftnim derivatima i dr., koji mogu prouzrokovati razna trovanja akvatičnih bića, kasnije u lancu
ishrane uticati i na čovjeka. Posebno su opasne eksplozivne pare i sl., što zahtijeva naročite mjere
predostrožnosti na postrojenjima za kondicioniranje.

4