TAMADUN CINA

Asal-usul, Unsur-unsur Asas & Orientasi Sistem Nilai Pengenalan Tamadun Cina juga merupakan salah satu tamadun yang tertua dan berkesinambungan hingga hari ini kerana: Memiliki sifat-sifat terbuka dalam interaksinya dengan tamadun lain. Berjaya mengekalkan identitinya. Tamadun Cina dikatakan bermula di: Lembah Huanghe di utara China. Lembah Yangzijiang di selatan China. Berdasarkan bukti penemuan arke l gi! kebudayaan a"al ini disebut Yangshao. #ni berdasarkan nama tinggalan kampung jenis tradisi kebudayaan ini yang terletak di Yangsha di "ilayah $haan%i. $elama lebih kurang &!''' tahun lamanya iaitu sejak kurun ke-( s.m telah diganti se)ara beransur-ansur leh kebudayaan Longshan. *ebudayaan Longshan dikatakan lebih maju berbanding kebudayaan Yangshao. +iberi nama berdasarkan penemuan tapak arke l gi di L ngshan di "ilayah $handung.

Unsur-unsur Asas Tamadun Cina ,erbin)angan akan merujuk kepada: -lam sekitar men) rakkan tamadun $istem pertanian purba Bahasa dan sistem tulisan ,embentukan Bangsa Ti nghua .alsafah dan agama #nstitusi p litik dan sistem pemerintahan *eluarga dan masyarakat /rientasi sistem nilai

Alam Sekitar Mencorakkan Tamadun Cina Temp h 0e litik mempunyai kedudukan perkembangan tamadun Cina:

penting

dalam

sejarah

-kti1iti pertanian telah "ujud. Terdapat benih-benih padi! bukti adanya penanaman padi se)ara besar-besaran.
1

 *eadaan )ua)a dan l kasi ge grafi memb lehkan penamanan padi. Sistem Pertanian Purba Memperlihatkan kesanggupan manusia untuk menyesuaikan diri dengan keadaan iklim dan ge grafi yang berbeza. *edua-dua jenis kebudayaan 2 Yangshao) dan (Longshan3 telah mengasaskan peradaban ber) rak pertanian. #ni menja"ab pers alan kenapa pembangunan berbentuk pertanian dititikberatkan termasuk pandangan semesta. Men) rakkan sikap dan pemikiran peradaban Cina yang berdirikari dan )intakan perdamaian.

a!asa Dan Sistem Tulisan Bahasa Cina merupakan bahasa yang masih kekal dan berkembang serta digunakan sehingga ke hari ini. Tulisan Cina yang dikenali sebagai Hanzi (tulisan Han) telah di)ipta berdasarkan kaedah: xiang xing 2lambang bergambar3. zhishi 2lambang petunjuk3. huiyi 2lambang petunjuk fikiran3. xing sheng 2gabungan bentuk-bunyi3. Zhuanzhu(mutual semantic transfer) jiajie (loan character)

*esemua kaedah tersebut dikenali4terg l ng sebagai Liushu. Bentuk tulisan Cina inilah yang telah menyumbang terhadap perpaduan bangsa Cina dan pembentukan tamadun Cina. 5alaupun terdapat banyak dialek di China yang sebutannya mungkin berbeza antara satu dengan yang lain tetapi rang Cina hanya perlu mempunyai satu sistem tulisan yang tunggal yang b leh digunakan leh semua rang Cina sebagai bahasa pengantar untuk berk munikasi. Bahasa Cina telah menjadi fakt r unifikasi utama dan amat penting bagi tamadun Cina. Pembentukan angsa Tiong!ua Berdasarkan arke l gi dan )atatan sejarah purba terdapat begitu banyak suku-suku yang "ujud. Menurut sarjana terdapat 6 kumpulan bangsa yang terbesar pada zaman purba: *umpulan Yan-Huang yang di"akili Yan +i dan Huang +i dikatakan berasal dari ka"asan di ,r 1isi $haan%i di bahagian barat China. *umpulan .eng-Yang tersebar disekitar di bahagian timur China.
2

*umpulan Mia -Man terdiri suku bangsa di selatan China.

#ntegrasi ketiga-tiga kumpulan ini dan suku bangsa lain akhirnya terbentuk bangsa Ti nghua pada hari ini. "alsa#a! Dan Agama ,erbin)angan akan menjurus kepada perkara-perkara berikut: * nfusianisme Buddhisme +a isme M isme Legalisme

$on#usianisme * nfusianisme merupakan d ktrin kenegaraan yang merangkumi aspek falsafah! keagamaan dan s si -p litik yang terdapat dalam pengajaran * nfusius 2&&7-89: s.m3. -sas * nfusianisme dikatakan berasal daripada tulisan-tulisan klasik yang diterbitkan atas nama * nfusius. $eperti yang terkandung dalam kitab Analects! pengajaran utama * nfusius menekankan pengamalan nilai dan sifat m ral yang mulia! terutama mengenai perikemanusiaan (ren), kesusilaan (li) dan ketaatan kepada ibubapa (xiao). /leh yang demikian! manusia dikatakan berp tensi untuk men)apai 8 jenis sifat yang baik iaitu: ,erikemanusiaan (ren) *e"ajaran (yi) *esusilaan (li) *earifan (zhi)

Menurut pandangan $on#usius! manusia mempunyai sifat semulajadi yang lebih kurang sama pada peringkat permulaan hayat. Mensius menegaskan sifat semula jadi manusia baik ketika dilahirkan. %un&i menyatakan sifat semulajadi manusia adalah jahat. 'ao&i menyatakan sifat semulajadi manusia tidak baik dan tidak jahat. Wulun merupakan & jenis hubungan rder s sial dalam falsafah * nfusius iaitu: raja dengan menteri ayah dengan anak suami dengan isteri abang dengan adik
3

ka"an dengan ka"an

udd!isme +iasaskan leh $iddhartha ;autama Buddha di #ndia pada kurun ke-( s.m dan disebar ke China pada kurun masehi yang pertama. -sas pengajarannya iaitu penderitaan adalah berpun)a daripada ha"a nafsu yang merupakan akar kepada pelbagai masalah manusia. Ha"a nafsu dapat dihindarkan dengan mengikuti Jalan La an La is !ulia atau Jalan "ertengahan 2mi##le $ay3 yang menggelakkan diri daripada melakukan perbuatan melampau yang terlalu mengikut perasaan. +ua )abang agama Buddha yang terkemuka iaitu: %hera&a#a - pengajarannya berasaskan d ktrin dan penyelamat hanya dita"arkan kepada $ami Buddha. !ahayana - pengajarannya membuka jalan penyelamat kepada semua insan. Daoisme +iasaskan leh dua rang pemikir iaitu La <i 2('8 s.m3 dan <huang <i 26(:=>(& s.m3 yang berpendapat: ,emeliharaan alam semulajadi. Wu$ei bermaksud melakukan perbuatan se)ara sp ntan dan tanpa sebarang usaha.

*itab 'ao#ejing merupakan sebuah karya klasik mistik bagi aliran keagamaan +a kerana ayatnya yang ringkas! penuh dengan k n tasi terbuka kepada pelbagai tafsiran selain menerangkan mengenai aspek metafizik 'ao. Moisme +iasaskan leh M <i 289:-6>7 s.m3. -ntara k nsep penting pemikiran aliran ini termasuk aspek kasih sayang sejagat 2jian(ai3! menge)am sikap suka berperang 2feigong3! menyerah kepada nasib 2feiming3 dan mengutamakan g l ngan )erdik pandai 2 shangxian3. ,enegasan aliran ini kepada sikap mengejar kepentingan 2 gongli3! menyebabkan pengikutnya menentang k nsep mandat tuhan yang dikemukakan aliran * nfusianisme. (egalisme +iasaskan leh Han .ei dan dilaksanakan semasa China di ba"ah pemerintahan dinasti ?in.
4

 Han .ei <i telah menggabungkan 6 kaedah dalam sistem pemerintahan aliran Legalis iaitu: *uasa 2)hi3. Cara 2)hu3. ,erundangan 2.a3.

Legalisme mengutamakan pemikiran s si -p litik dan kekuasaan pihak pemerintah terhadap rakyatnya. Legalisme menyarankan pemerintahan berteraskan undang-undang adalah lebih baik daripada pemerintahan etika seperti yang disarankan aliran * nfusianisme. -liran ini telah mengasaskan pembentukan kerajaan pusat aut krasi mutlak di negara China. Institusi Politik Dan Sistem Pemerinta!an ,emikiran p litik tradisi nal Cina asasnya telah terbentuk sebelum dinasi ?in. -ntara aliran pemikiran p litik: * nfusianisme +a isme Legalisme M isme

,usat pemikiran p litik * nfusianisme berasaskan perhubungan sesama manusia 2renlun3 yang berperi-kemanusiaan dan berm ral. ,emikiran p litik aliran +a isme )enderung kepada fahaman anarki dalam ertikata m den. ,engikut pemikiran +a isme menafikan peranan institusi p litik! sistem m ral dan etika yang dititikberatkan leh * nfusianisme. +a isme men)adangkan: ;aya pemerintahan tanpa menguatkuasakan sebarang usaha yang keras 2$u$ei3. *ehidupan se)ara primatif dan harm ni dengan alam. Menjadi pena"ar pada mereka yang gagal dalam peperiksaan. Tidak memberi impak yang besar dalam sistem p litik. -liran pemikiran yang beri kesan besar ialah Legalisme. Legalisme mengutamakan pemikiran s si -p litik dan kekuasaan pihak pemerintah terhadap rakyatnya. ,emerintahan berteraskan undang-undang adalah lebih baik daripada pemerintahan etika seperti yang disarankan aliran * nfusianisme. Berjaya mengubah sistem pemerintahan feudal yang ber)irikan pelbagai negeri kepada bir kratik terpusat.

$istem ini telah menyumbang kepada pengekalan pentadbiran dan kestabilan p litik dalam tamadun Cina. -liran pemikiran p litik M isme menegaskan penyelarasan peraturan dan pembentukkan kekuasaan pusat 2shangtong3.

Memenuhi kehendak lapisan pemerintah tetapi sukar diterima kerana: Menggalakkan berjimat )ermat 2jieyong3. Melantik rang yang berkelayakan dan berkemampuan 2 xuan xian yu neng3. $elepas dinasti ?in dan Han! * nfusianisme! +a isme! Legalisme dan M isme telah digabung4gunapakai. ,emerintah China biasanya men nj lkan pemikiran * nfusianisme dan Lagelisme dalam pemerintahan.

$eluarga Dan Mas)arakat 5alaupun sistem kekeluargaan tradisi nal pernah mengalami pelbagai perubahan namun asas sistem keluarga yang memusatkan kuasa bapa tetap berkekalan dan berlanjutan sehingga ke hari ini. * nsep *iao dan k nsep Zhong merupakan asas dalam sistem kekeluargaan dan sistem kenegaraan dalam aliran * nfusianisme. -ntara )iri-)iri masyarakat yang memperlihatkan pengaruh sistem kekeluargaan Cina termasuklah: 5aris sebelah bapa. ,emerintah yang memusatkan kuasa bapa4lelaki. *uasa suami yang tertinggi. Mementingkan anak lelaki berbanding anak perempuan. Mementingkan pertalian darah dan kaum kerabat keluarga.

Orientasi Sistem Nilai Terdapat k nsensus tamadun Cina ber rientasikan humanisme iaitu manusia dianggap mempunyai kedudukan yang unggul dan memainkan peranan penting dalam alam semesta. Banyak sifat khas tamadun Cina dan nilai-nilai berikut adalah hasil daripada humanisme antaranya: M ral sebagai ide l gi. Hubungan manusia dengan alam semesta.
6

Mementingkan institusi keluarga. ,endidikan diberi keutamaan. *eharm nian merupakan nilai utama.

Masyarakat dan negara harus diperintah se)ara beretika.

Bermakna akhlak memain peranan penting: *erajaan dan p litik. ,ega"ai yang berkhidmat. $istem etika * nfusianisme berasaskan kepada kekeluargaan: 0egara merupakan lanjutan daripada keluarga. Hubungan luar keluarga dianggap selaras dengan hubungan dalam keluarga. Berpegang kuat pada humanisme dan m ralisme! pendidikan diberi penghargaan yang tinggi: Mendapat perhatian yang lebih leh keluarga. ; l ngan pendidik disanjung tinggi. $aluran m biliti s sial dalam masyarakat tradisi nal.

T-M-+@0 C#0$esusasteraan, $esenian, Sains & Teknologi

a!asa Dan $esusasteraan

*esusasteraan Cina bermula sekurang-kurangnya sea"al kurun ke-78 s.m dan perkembangannya berterusan sehingga ke hari ini. ,erkembangan kesusasteraan Cina ini tidak pernah menerima gangguan atau sekatan. $ifat ini khasnya disebabkan bahasa pengantar bagi sastera Cina klasik iaitu bahasa Cina mengekalkan identitinya dari segi lisan dan tulisan "alaupun negara China pernah diperintah leh puak asing seperti rang M ng l 2+inasti Yuan! 7=9:-76(>3 dan rang Man)hu 2+inasti ?ing! 7(88-7:773. Tulisan Cina pada dasarnya bersifat grafik dan bukan f netik. Cara pen)iptaan tulisan Cina yang paling pr duktif adalah )ara gabungan bentuk-bunyi Bahasa Cina b leh disebut dalam kelainan )ara dari segi f n l gi mengikut tempat atau mengikut kesesuaian dengan perubahan zaman-zaman dalam sejarah Cina. 0amun begitu! maksud sesuatu huruf tetap sama tidak kira dalam dialek apa ia dipertuturkan. /leh itu kesusasteraan Cina dapat dinikmati dan dihayati mengenali huruf Cina. leh semua yang

0amun begitu dikatakan "utonghoa 2Bahasa @mum3 adalah Bahasa *ebangsaan China yang dibentuk berdasarkan dialek ka"asan utara.

$e*elbagaian 'enre Sastera Cina $lasik

Puisi -nt l gi puisi Cina tera"al bertajuk )hi Jing 2,uisi *lasik3. -nt l gi ini mengandungi 6'& buah nyanyian kuil! nyanyian istana dan nyanyian rakyat yang "ujud pada temp h antara zaman <h u Barat hingga zaman Musim Bunga Musim Luruh dan dikumpul dari ka"asan Lembah Huanghe 2$ungai *uning3. #a diper)ayai disusun pada masa * nfusius.

 ,uisi yang terkandung dalam )hi Jing pada asasnya adalah dinyanyikan dengan iringan muzik. ,ada keseluruhannya kebanyakan puisi dalam )hi Jing mementingkan elemen lirik lebih daripada elemen naratif. ,uisi dalam )hi Jing mempunyai fungsi p litik dan s sial selain daripada fungsi sastera. +igunakan dalam pertemuan rasmi di mana raja dan pega"ai dipl matik menyanyikan puisi sebagai pem-bayang bagi sesuatu keadaan sebenar atau untuk menyatakan maksud sebenar. +hu +i 20yanyian +hu3 yang juga berasal dari muzik dan tarian dianggap me"akili ant l gi puisi Cina a"al dari selatan di sekeliling ka"asan $ungai Yangzi. ,uisi-puisi yg berasal dari ka"asan selatan ini menunjukkan p la irama yang agak berbeza daripada )hi Jing. Misalnya baris-baris lebih panjang dan kurang tetap menyebabkan puisinya lebih sesuai dideklamasikan. +inasti Tang merupakan kemun)ak perkembangan genre ini. * leksi Lengkap ,uisi Tang mengumpulkan jumlah puisi lebih kurang &'!''' buah! hasil )iptaan dari =!''' atau lebih penyajak! termasuk penyajak agung seperti Li Bai! +u .u dan Bai Auyi. ,uisi Cina klasik mempunyai )iri-)iri tersendiri iaitu: ,uisi Cina berhubungan rapat dengan muzik. Bersifat padat dan singkat. ,uisi naratif atau deskriptif yang b leh dikatakan panjang mengikut standard sastera lain di dunia ini sangat kurang. ,uisi mempunyai fungsi s sial dan p litik selain fungsi sastera.

Prosa ;aris pemisah antara puisi dan pr sa tidak begitu jelas. Bentuk fu! genre yang me"akili dinasti Han! misalnya menunjukkan sifat puisi ber)ampur pr sa. Bahasa klasik menjadi medium bagi hampir semua penulisan pr sa disebabkan ia adalah bahasa yang dikhaskan dalam peperiksaan rasmi dan juga kerana pengh rmatan tradisi nal yang ada pada pen)apaian budaya zaman dahulu. ,r sa Cina juga mempunyai fungsi s sial dan p litik.
9

 Bagi se rang sarjana tradisi nal! khasnya sarjana * nfusian! pr sa berkualiti harus bermanfaat dari segi m ral dan etika. Drama +rama Cina berkembang agak le"at. +rama Cina yang paling menarik ialah jenis Zaju! sejenis bentuk sastera berbentuk puisi yang digubah mengikut rentak muzik tertentu dan p pular semasa dinasti Yuan. ,elbagai tema dihasilkan dan terkandung dalam karya-karya drama. +engan ini Zaju bukan sahaja memberi hiburan tetapi juga berperanan sebagai pengkritik s sial yang berjaya mendapat simpati pen nt n. +rama jenis lain yang harus diperkenalkan ialah +huan,i. +huan,i yang berkembang semasa Zaju! lebih panjang dari segi sk p iaitu biasanya berjumlah tiga sehingga empat puluh adegan 2babak3 dan lebih fleksibel dari segi muzik dan nyanyian. Menjelang le"at kurun ke-7>! drama rakyat dari berlainan daerah mula berkembang dan semakin p pular sehingga akhirnya dipentaskan di pentaspentas di Beijing. *egiatan drama ini akhirnya melahirkan pera Cina. $e)ara keseluruhannya! drama Cina lebih berke)enderungan menekankan nilai etika berbanding agama "alaupun keagamaan dan kuasa ghaib yang mendapat ilham dari +a isme menjadi tema sebilangan karya drama yang dihasilkan. "iks)en +isebabkan )erita fiksyen ditulis dalam bahasa 1ernakular maka g l ngan terpelajar tradisi nal yang memandang tinggi stail klasik se)ara rasmi tidak menganggap fiksyen sebagai bernilai untuk diberi taraf sastera. #stilah Cina merujuk genre ini ialah *iaoshuo bermaksud per)akapan ke)il atau per)akapan sia-sia. /leh itu kedudukan fiksyen tidak setanding dengan puisi atau pr sa.

10

$esenian Cina
Mu&ik -lat-alat muzik Cina dikateg rikan mengikut bahan akustik yang digunakan dan )ara sesuatu alat itu dimainkan. $istem mel di muzik Cina klasik adlh k mpleks. ,ada dasarnya bahan-bahan ini termasuk l gam! batu! tanah liat! kulit! sutera! kayu! labu dan buluh. Cara alat muzik dimainkan dapat diklasifikasikan kepada kateg ri meniup! genderang! memetik dan menggesek. ,erbin)angan dan rujukan terhadap muzik terdapat dalam buku-buku klasik seperti Li Ji 2Bek d -itual3 C )hi Jing. Muzik memaparkan enam jenis em si iaitu: *esedihan. *epuasan. *egembiraan. *emarahan. *etaatan. *e)intaan. $aligra#i *aligrafi dianggap mempunyai keunikan dalam memba-yangkan kemurnian dan kualiti sese rang ahli kaligrafi dari segi pemupukan pers naliti. Menggunakan bahan antaranya dak"at! berus dan kertas. Berus yang tajam di hujung diperbuat daripada bulu kambing! rusa atau serigala. *ertas xuan 2sejenis kertas mudah menyerap dak"at3 yang berpelbagai gred 2kualiti3 atau penggunaan sutera. Dmpat stail tulisan yang digunakan hari ini termasuklah: .aishu atau stail biasa iaitu setiap pergerakan berus dan garis 2str ke3 ditulis dengan jelas. Lishu iaitu sejenis stail yang dikembangkan pada asalnya untuk kegunaan kerani! tulisannya lebih berbentuk segi empat! dengan pergerakan berus dan garis berdatar lebih panjang sedikit daripada pergerakan berus dan garis tegak.

11

*ingshyu atau stail berlari iaitu bentuknya seakan-akan /aishu tetapi tangan seperti berjalan )epat atau bergerak dengan laju apabila menulis! dengan ini menghasilkan tulisan yang bersifat kurang teratur. +aoshu atau stail rumput yang telah mendapat namanya berdasarkan rupa bentuk iaitu sejenis rumput ditiup angin yang nampaknya berselerak tetapi pada hal adalah teratur.

+ari segi teknikal! kaligrafi Cina amat bergantung kepada kemahiran dan imaginasi sese rang pakar kaligrafi untuk menghasilkan bentuk str ke yang menarik lalu menggubah struktur yang )antik berdasarkan str ke-str ke ini. #nspirasi asas bagi kaligrafi Cina ialah alam semulajadi. Seni (ukis Lukisan mempunyai hubungan yang rapat dengan kaligrafi dan juga puisi. Biasanya sebuah puisi berkaitan dengan sesuatu lukisan ditulis di sudut ruangan k s ng supaya men)apai tahap Ekesatuan di antara puisi! kaligrafi dan lukisanF. $ebuah lukisan Cina merupakan k mbinasi seni puisi! kaligrafi! lukisan dan juga seni ukir )ap 2seal engra&ing3. Lukisan Cina tradisi nal b leh dibahagikan kepada dua kateg ri iaitu: *ieyi 2bebas tangan4freehan# 0rush$or/3. ;ong0i (menggunakan str ke halus dan teliti dengan memberi perhatian kepada butir-butir3.

. rmat lukisan biasanya dalam bentuk skr l panjang yang digantung se)ara tegak atau melintang yang berbeza panjangnya! kadang-kadang sepanjang lima belas meter. Menilai lukisan berdasarkan kriteria sama yang digunakan untuk menilai kaligrafi. Lukisan yang bernilai harus menunjukkan pergerakan berus yang penuh dengan tenaga dan perasaan serta k mp sisi yang bersifat harm ni se)ara keseluruhan. Bagi peminat lukisan Cina! tandatangan pelukis! puisi dan )ap merupakan bahagian k mp sisi yang juga diperlukan. Lukisan landskap merupakan jenis lukisan utama. Lukisan mengenai tumbuhtumbuhan dan binatang juga digemari selain lukisan p tret dan figura. $e)ara umumnya! dapat disimpulkan mengenai beberapa aspek penting dalam bidang bahasa! kesusasteraan dan kesenian dalam tamadun Cina:
12

,en)apaian kesusasteraan dan kesenian Cina telah memperkayakan tamadun Cina. ,enggunaan bahasa Cina menyebabkan perkem-bangan sastera Cina berterusan tanpa gangguan. *esusasteraan Cina mempunyai fungsi s sial dan p litik selain fungsi sastera. $ifat harm ni diutamakan. Banyak memperlihatkan )iri-)iri +a isme dan Buddhisme.

Sains Dan Teknologi

Matematik /rang Cina juga banyak men)apai kemajuan dalam bidang matematik. *ebanyakan matematik Cina terkandung dalam karya agung Jiuzhang )uanshu 2Matematik $embilan Bab3 leh <hang Cang 2kurun kedua $M3. Perubatan Bangka asas te ri perubatan Cina tradisi nal ialah te ri k smik dualistik yin dan yang dan juga te ri lima elemen. Yang, prinsip lelaki adalah bersifat aktif dan )erah sedangkan yin! prinsip perempuan adalah bersifat pasif dan gelap. *eseimbangan se)ara harm ni kedua-dua kuasa yin dan yang menentukan banyak aspek manusia seperti sifat! kerjaya dan kesihatan. Te ri lima elemen menganggap baha"a dunia ini pada asasnya terdiri daripada lima elemen iaitu l gam! kayu! air! api dan tanah. Berdasarkan ini! tumpuan ra"atan bukan setempat tetapi juga pada keseluruhan badan dengan tujuan meyelaras-kan semula keseimbangan badan. -kupuntur penting dalam perubatan Cina tradisi nal. ,engamalan akupuntur bermula sejak kira-kira =!&'' s.m atau lebih a"al dan benar-benar bersifat Cina dari sudut perubatan. 1encao 2angmu 2.armak peia -gung3 yang ditulis leh Li $hizhen ialah farmak peia Cina teragung dan mengan-dungi &= jilid yang masih dianggap ber"iba"a sehingga masa kini.

13

+m*at Ci*taan Agung ,en)apaian tekn l gi Cina purba yang paling berguna dari segi sumbangan terhadap tamadun dunia ialah: Teknik membuat kertas ,en)etakan bahan letupan * mpas

$emerosotan Dan Ciri-ciri Sains Cina

5alaupun tamadun Cina banyak menyumbang dalam bidang sains dan tekn l gi terutamanya sebelum kurun ke-78! namun selepas itu dikatakan sains dan tekn l ginya mengalami tahap kemer s tan. Beberapa )iri berkaitan dengan kemer s tan b leh di-rumuskan seperti berikut: $ifat rang Cina yang pragmatik dan praktikal. Cara berfikir Cina yang mengutamakan pengalaman. .alsafah Cina yang mementingkan aspek humanisme. *esan sistem peperiksaan perkhidmatan a"am. ,endekatan h listik terhadap kehidupan.

Penutu*
*esusasteraan klasik C kesenian merupakan hasil budaya Cina yang bernilai. +ari segi sains C tekn l gi! tamadun Cina telah mempel p ri pen)iptaan kertas! per)etakan! bahan letupan C k mpas. Tamadun Cina merupakan salah satu penyumbang ketamadunan manusia.

14

15