You are on page 1of 14

1.

Temel Elektrik Bilgisi (Cenel Terimler)



1.1 Elektrik Enerjlsi

Elektrik enerjisiyle diger enerji formlan arasmda iki onemli fark mevcuttur:

a) Elektrik enerjisi kolayca tasmabilir ve bu sayede hemen her yerde kullarnlabilir.

b) Elektrik enerjisi, bilyiik bir problemle karsilasilmaksrzm lSI, isrk, mekanik enerji v.b. gibi diger enerji formlanna donil~tiiri1lebilir.

Elektrik enerjisi, santrallarda diger enerji formlanndan kazanihr:

... mekanik enerjiden (hidroelektrik santrallannda)

• kimyasal enerjiden (komur, petrol, dogal gaz vb. kullanan termik santrallarda)

• gunes enerjisinden vs.

)

1.2 Elektrlk Aknm

Elektrik akinu sadece kapah bir akim devresinde akar. Devre, en azmdan bir akim Iireteci (pil, kaynak akim Ureteci, vb.), bir tuketici (ampul, ark, vb.) ve gidis ve doni.i~ iletkenlerinden (metaller, bazisrvtlar) meydana gelmek zorundadir.

Telmlk akml yonii

......

hetken

~~

Elektr.,nlann ylinH

+

+

Tiiketim

Akun iiretecl

Akirn, metallerde serbest haldeki elektronlann ileri hareketiyle meydana gelir. Elektronlar, negatifkutuptan pozitif'kutba dogru hareket ederler.

Elektrik devresindeki akimm y6nO eskiden bu konuda tam bir bilgiye sahip olunmadan pozitif kutuptan negatif kutba dogru oldugu seklinde kararlastmlnusti.

Akrm siddeti Amper cinsinden verilir. Bir iletkenin kesitinden bir saniyede I Coulomb, yani 6.24 x 1018 adet elektron, gecmesi durumunda bir Amper akmis olur.

Akim siddetini ifade eden kisaltma: I Birimi: A (Amper)

1.04 Temel Elektrik Bilgisi

ODTU{J).KTM

1<)56

ODTO Kaynak Teknolojisi Merkezi 'nin yazilt izini olmadan bu notlartn herhangi bir yontemle ('oialli/ma.n VI' dniattlmast l'n<I1V!1r

Jirik baZlaklm siddeti degerleri:

Elektrik ampuli.i:

Ark kaynagi:

Yakma alm kaynagi:

Direnc nokta kaynagi:

Yildmm:

0.2 A" 2 A

5 A - 1,000 A 4,000 A - 60,000 A 100,000 A' e kadar 200,000 A

2

Elektrik akmu gozle gorulemez, sadece etkileri He fark edilebilir:

ISltma etkisi:

Isitma etkisi, akimm bir iletken uzerinden gectigi her durumda ortaya cikar. Bu durum, kayiplara yol acacagmdan, akmun "transfer edildigi" durumlarda istenilmez.

Diger durumlarda ise isitma etkisi istenir: Ornegin, elektrikli finn, iitii, telli sigortalar ve benzerleri ...

Manyetik etki:

Isitma etkisi gibi, akirnm manyetik etkisi de her zaman meydana gelir. Bu etki, ornegin elektrik motoru, zil, regulator gibi yerlerde kullamlmaktadir.

Kimyasal etki:

Akirmn kimyasaletkisi sayesinde, omegin akii, galvaniz banyosu gibi yerlerde akmu ileten srvilar aynsabilmektedir.

I§lketkisi:

Istk etkisi, gazlar ve yan iletkenlerde meydana gelir. Ornegin: Fluoresan lambalar, LED (isik diyodlan), vb,

Fizyoloj ik etkisi:

Bu etki, insan ve hayvanlarda karsnrnza cikar. Aknn, pozitif ve de negatif etkiler yapabilir. Bu etki, ornegin nbbi cihazlarda kullamlmaktadrr.

1.04 Temel Elektrik Bilgisi

ODTlJ (I) KTM

19S()

ann I Kaynak Teknolojisi Merkczi 'nin yazili izini olmadan bu notlartn herhangt IHr yO/l!f'llIie cogalutmas, ve daibtIlmasl vasaktir.

1.3 Elektriksel Gerllim

Bir yaYI gererken karsmuza cikan l~ ve mesafe iliskisinde oldugu gibi, elektrik yuklerini birbirinden uzaklastirabilmek icin de kuvvet gerekmektedir, Elektrik yukleri, tekrar birlesrnek, yani, dengelenmek uzere hareket etme egilimindedirler. Bu demek oluyor ki, gerilim alnndadirlar.

Gerilimi ifade eden kisaltma: U Birirni: V (Volt)

Tipik bazl gerilim degerleri:

Sebeke gerilimi: 230 V, 400 V

Pillerdeki gerilim: 1.5 V - 24 V

Arktaki gerilim: 15 V - 40 V

Direnc nokta kaynagi: 2 V-I 0 V

Yuksek gerilim hatlannda: 750,000 V'a kadar

)

1.4 Elektriksel Diren~

Her iletken, akmnn gecisine karsibir engel teskil eder. Bu engelin ustesinden gelinirken elektrik, isrya donil§tiiri11ilr. Elektrik hatlannda kayiplarm (isrnmanm) az olmasi istenir. Elektrigin kullamlacagi yerde ise mnmkun oldugunca biltOn enerji donil§tilrillmelidir;

(Ornegin: ismcr, ark vb.).

Bir elektrik hattmm direnci, iletkenin uzunlugu artnkca bnynr, iletkenin kesit alam artnkca kilyiilil.r. Direnc, malzemeye bagh bir faktor olan "oz direnc'lin btiyiik olmasi nispetinde fazla olacaktir.

Bu iliski asagrdaki formulde ifade edilmektedir:

R. x p R::=-A

Uzunluk x Oz direnc Direnc ::= -------Kesit alarn

Direnci ifade eden kisaltma: R Birimi: n (Ohm)

3

BaZl malzemelerin oz direny (p) degerleri:

Bakir Aluminyum Gilmil~ Demir

0.01786 0.0278 0.0167 0.1

[Oomm2/m] [Q .. mmvm] [O-mm2/m] [Qomm2/m]

Uygulama omegi:

Uzunlugu 10 m ve kesit alani 35 mrrr olan bakir bir kaynak iletkeninin direncini hesaplayin, Hattm direnci nedir?

1.04 Ternel Elektrik Bilgisi

ODTu{I)KTM

1956

OD70 Kaynak Teknolojisi Merkezi 'mil yazili izini olmadan bu notlartn herhangi bir yontemle coiialulmasi ve da~/Illmasl vasnkttr.

Elektrik Hatlarmm Hesaplanmasi
Bu hesaplamalarda asagidaki hususlar onem tasimaktadir:
l. Izin verilen gerilirn
2. Mekanik dayanc
3. Izin verilen ismma duzeyi
Bir iletkenin ismma duzeyi, iletkenin Almm2 cinsinden yuklenme miktanna, soguma kosullanna
ve de ortam sicakhgina baghdir. iletkenleri asm ismrnaya karst korumak icin her bir iletken kesit
alam basamagi icin sigorta degerleri belirlenmistir.
Burada uc grup soz konusudur:
Grup 1: Boru ioerisine yerlestirilen tek kablolu iletkenler
Grup 2: Cok kablolu iletkenler (Ev hatlan)
Grup 3: Havada duran tekkablolu iletkenler
Kesit alam Oda sicakhgmdaki bakir iletkenler icin
[mnr'] sigorta anma degerleri, (25 DC'a kadar)
Grup 1 Grup2 Grup3
1 10 15 20
1.5 15 20 25
2.5 20 25 35
4 25 35 50
6 35 50 60
10 50 60 80
16 60 80 100
25 80 100 125
35 100 125 160
Ozellikle uzun kablolarda .. .. biiyiik bOlilmii kablo direncinin yuksek olmasi nedeniyle
gucun
kaybclacagmdan, kaynak iletkenlerinde yeterli biiyiikliikte bir kesitin kullarulrnasma dikkat
edilmelidir,
Kaynak isleri icin 'kilavuz degerler (% 60 devrede kalma suresi icin):
Kaynak akmu Iletken uzunlugu
[A] ve kesit alam [mm']
< 10m <20m < 100m > 100m
100 25 35 50 70
200 35 50 70 95
300 50 70 95 120
400 70 95 120
500 95 120
600 120

ODTU (J)KTM 1.04 Temel Elektrik Bilgisi 4
1956
. . Olrl U Kaynak Teknolojisi Merkezi 'nin yazih izini olmadan bu notlann herhangi bir yontcmle fo,~nltdmaSI ve da,~lIllma,,, yasakttr .

Devre SemboUeri

5

Devre sembolu A~iklamaSI Devre sembolu Aeiklamasr
Akim turlen Salterler
-- Dogru akim ~ a) tek kutuplu
I""V Alternatif akrrn
- BUtUn akrmlar Q b) elle kumanda edilen
rv Dogru ve altematif akim 1--v1
3 r-;: Trifaze akim q c) tuslu, elle kumanda edilen,
Iletkenler t-~-1 otomatik geri atma sistemine
sahip
lletken (genel) r-EB-f\:-i
iletken kesisimi d) trifaze, elle kumanda edilen
I a) baglannsiz

f b) sabit baglantil) 61r,:iinl araclan
Iletken baglanulan @ Akun ols:er
f t a) sabit baglannh ® Gerilim olcer
) t b) sokulebilir baglannh GUs: olcme araclan
®
E3 Aknn sigortasi a) gostergeli
J- ToprakJarna (genel) ~
b) yazicih
Devre elemanlart
Direncler Sayaclar
--c:=:::r--- a) genel ~
~ b) basamakli ayarlamr a) Amper-saat sayaci
-t=/=!r- c) basamaksiz ayarlamr ~
__&W~_ d) induktif direnc b) Watt-saar sayaci
- e) demir cekirdekli indUktif
-- direne
Transformatorler Gerilim kaynaklan
'--' a) demir cekirdeksiz ~r-=- a) galvanik gerilim kaynag:
~ (element, aku)
: .~ b) demir cekirdekli ~60~ - b) bataryalar
6 I- - I-
c) semboli.l Makinalar
® ® a) dogru akim jeneratoru
Kapasitorler ® ® b) alternatif akrm jeneratoru
--il-- Kondansator
-#- Kondansator ® ® c) trifaze aktm jeneratoru
(basamakstz avarlanm ODTU{lJKTM

1956

1.04 Temel Elektrik Bilgisi

ODT() Kaynak Teknolojisi Merkezi 'nin yazilt izini olmadan bu notlann herhangihir yontemle cogalulmast ve dagiulmasi yasakur.

1.S Ohm Kanunu

"Ohm Kanunu", akim siddeti, direnc ve gerilim arasmdaki iliskiyi ifade etmektedir. Bu kanunun varhgi ilk defa 1826'da Georg Simon Ohm tarafindan ispatlanrmsnr.

U 1= - R

Gerilim Alum siddeti =

Direnc

6

Uygulama ornegi:

Bir cubuk elektrod, 22 V gerilim ve 110 A akim siddeti altmda erimektedir. Arkin direnci nedir?

Veriler:

Formiil:

Cozurn:

1.6 Sed Baglanml~ Direncler

Seri baglantida, her bir direnc uzerindeki akrm siddeti aym biiyiiklilktedir.

ODTu(J)KTM

1956

1.04 Temel Elektrik Bilgisi

onn) K aynak Teknolojisi Merkczi 'nin yaziltizini olmadan bu notlarin herhongi bir yontemle cognlulmasi ve dagltrim(lSI yasakur.

Seri baglantida devredeki toplam gerilirn, her bir direnc tizerinde olculen gerilim degerlerinin toplamma esittir.

Utoplam= UI + U2 + U3

Seri baglantida devredeki top lam direnc, direnelerin.aritmetik toplarmna esittir,

"

) 1.7 Paralel Baglanml~ Dlreneler

Paralel baglantida devredeki toplam akim siddeti, her bir direnc uzerinde Olc;i.ilen akirn siddeti degerlerinin toplarnmaesittir.

7

Paralel baglantida, her bir direnc uzerindeki gerilim aym buyukluktedir

Utoplam == U1 - U2 = U3

ODTU (1;. KTM

1956

1.04 Ternel Elektrik Bilgisi

otnu Kaynak Teknolojisi Merkezi 'nin yazilt izini olmadan bu not/ann herhangi bir yontemle cogalutmas: ve da,p;lItlmaSI yasakur.

Paralel baglantida dcvredeki top lam direncin tersi, direnclerin terslerinin toplamma esittir.

Rtop,am

1 + -

1

1

Paralel baglannus iki direnc icin asagidaki ifade gecerlidir:

Rtoplam =

1.8 Akim 'fijrleri

1.8.1 DoW Aktm (DC)

Dogru akimda elektronlar hep aym yonde ve aym siddette hareket ederler.

t j ~
-
.-=
~
'0
'0
'Ii!-
! 8

Zaman t

ODTO (J; KTM

1956

1.04 Temel Elektrik Bilgisi

OD7 U Kaynak Teknolojisi Merkezi '1IIn yazili iziniolmadan btl notlann herhangi bir yiintemle (:ogaltllmosl ve dagltlimasl yasakur.

.4~
t
....
':I
.,
'tI
'tI
.~
~ Zaman t ~--III~1JlIo-

1.8,2 AItematif Aklm CAC)

t

) SinUs sekilli altematif akim:

Zaman t -~-III"iI'"

Altematif akimda akim siirekli olarak yon ve siddetini degistirir.

t

1 f=T

Frekans =

1

Periyod siiresi

I __ 1_ c. if Maksimum deger

eff -:J2 EleIch akim= ..fi

MaIislmum dejier

Sebeke akmnmn efektif gerilimi 230V'dur. Bununla beraber, maksimum degeei 325V, periyod suresi ise 20 ms'dir.

Sebeke akmunm yonii ve kutuplan saniyede 100 defa degismektedir. Bu durumda saniyede 50 periyoddan veya 50 Hz'den soz edilir,

9

Periodendauer T

ge§itli altematif aktmlar Caltematif gerilimler):

t

.. t.
....
'II""
"---

~, ODTU{I)KTM

1956

1.04 Temel Elektrik Bilgisi

t

ooni Kaynak Teknolojisi Merkezi 'nin yazili izini olmadan bu not/ann herhangi bir yontemle cogalnlmasi ve daibtdma.n vasaktir.

Trifaze Aklm

Trifaze akimda (uy fazh alternatif akim), frekansi aym olan ve aym sekle sahip uc adet alternatif akirn birbiri uzerine eklenmistir.

t

L1 L2

Trifaze aknnda, fazlar (Ll, L2, L3) arasmdaki gerilim 400V, fazlarla notr arasmdaki gerilim ise 230V'duf.

Trifaze aknn yUksek dUzeyde gUy gerektiren cihazlarda kullamlmaktadrr.

10

Hattar araSl gerilimler

L1 l2 L3

N

..

i 400V

...

1 230V

230V

t230V

y

.

y

1.04 Temel Elektrik Bilgisi

ODTU{lJKTM

1956

otrn) Kavnak Teknolojisi Merkezi 'nin yauli izini a/mar/lin bu notlann herhangi bir yontemle cogalulmast Ve dagtulmasi yasnkur.

You might also like