FONKSYONEL BESNLER

Prof. Dr. Glay Koolu Tp Fakltesi Halk Sal A.D.

Fonksiyonel Besinler
Geliim

Yalanan nfus Artan salk harcamalar Saln korunmas ve gelitirilmesinde bireysel etkinlik, salk bakmnda zerklik Diyetin hastalk prevelansn ve progresyonunu deitirdiine zg artan bilimsel almalar Beslenme alkanlklarnn deiimi
J Am Diet Assoc 2004;104:814-26

Fonksiyonel Besinlerin Tanm

erdikleri fizyolojik aktif bileenleri ile salkl beslenmeye katkda bulunmann yan sra iyi hal ve sal gelitirici, hastalk riskini azaltc etkileri olan besinlerdir

International Life Sciences Institute (ILSI),2002

Foods for Specified Health Use- FOSHU (1991)

Fonksiyonel Besinlerin Bileenleri Makro besin eleri Mikro besin eleri Besin deeri olan bir besin bileeni Besin deeri olmayan bir besin bileeni

Br J Nutr 2002;88:S133-S38 ILSI Europe Concise Monograph Series, 2002

Fonksiyonel Besinler Besindir, kesinlikle ila deildir Normal diyet rnts iinde yer almaldr Besin deeri/temel beslenmenin dnda hedef ilevler zerinde pozitif etkisi olmaldr Yaam kalitesini ykselten iyi hal ve sal gelitirici, hastalk riskini azaltc etkisi olmaldr Etkinlii objektif, gvenilir, bilimsel almalar ile gsterilmelidir
Bri J Nutr 2002;88:S133-S38

Fonksiyonel Besinlerin retimi Tanmlama /eliminasyon Besinin doal olarak ierdii besin esi/bileeninin konsantrasyonunu artrma Besinin doal olarak iermedii, ancak salk zerine yararl olduu bilinen bileenleri ekleme Besin elerinin yerine geen bileenler ekleme Besin bileenlerinin stabilitesini ve bioyararlln artrma
Br J Nutr 2002;88:S133-S38 ILSI Europe Concise Monograph Series, 2002

Fonksiyonel Besinlerin Salkla lgili Hedef levleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. Byme, gelime ve farkllama Sbstrat metabolizmas Oksidatif strese kar savunma Kardiyovaskler fizyoloji Gastrointestinal fizyoloji Davransal ve psikolojik ilevler
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

1) Byme, Gelime ve Farkllama

Hamilelik ve emziklilik dneminde maternal adaptasyon skelet geliimi Nral tp geliimi Byme ve vcut bileimi mmn ilev Psikomotor ve bilisel geliim
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

2) Sbstrat Metabolizmas

Uygun vcut arlnn korunmas nslin duyarllnn ve kan glukoz dzeyinin kontrol Trigliserid metabolizmasnn kontrol Fiziksel aktivite srasnda optimal performans Sv homeostaz
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

3) Oksidatif Strese Kar Savunma

DNA nn fonksiyonel aktivitesi ve yapsnn korunmas DYA nin fonksiyonel aktivitesi ve yapsnn korunmas Lipoproteinlerin fonksiyonel aktivitesi ve yapsnn korunmas Proteinlerin fonksiyonel aktivitesi ve yapsnn korunmas
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

4) Kardiyovaskler Fizyoloji Lipoprotein homeostaz Endotelyal ve arteriyal btnlk Trombojenik potansiyelin kontrol Hipertansiyon kontrol Homosistein dzeyinin kontrol
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

5) Gastrointestinal Fizyoloji

Optimal intestinal ilev ntestinal mikroflora bileimi Barsaklara elik eden lenf doku (GALT) ilevinin kontrol
Fermantasyon rnlerinin kontrol
Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

6) Davransal ve Psikolojik levler

tah, tokluk ve doygunluk Bilisel performans Ruhsal durum ve canllk Stres ynetimi

Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

Biyoaktif Bileenler
Karotenoidler
Bileen Lutein/ Zeksantin Mekanizma AOx, makular dejenerasyon riskinde azalma (Kalp, kanser, katarakt)
International Food Information Council (IFIC), 2004 J Am Diet Assoc 2004;104:814-26

Besin Ispanak Msr Yumurta

Karotenoidler
Bileen Laykopen Mekanizma Besin

Domates ve AOx, antimutajen rnleri LDL-K ve LDL-K oksidasyonu Apoptozis (prostat, serviks, kolon, zefagus, rektum ve mide) (Kalp, kanser)
Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Diyet/Fonksiyonel Posa
Bileen Diyet/ Fonksiyonel Posa
-Glucan Pectin Psyllium

Mekanizma Tmr oluumu ve geliimi TK ve LDL-K ve TG Divertikler hastalklar Kan glikoz dzeyinin reglasyonu (Kalp, kanser, diyabet, barsak)

Besin Yulaf, Kepekli tahl rnleri Sebzeler Meyveler Kurubaklagiller

Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

sothiosiyanatlar
Bileen sothiosiyanat Mekanizma nhibe etme(Sitokrom P450) Tmr oluumu/geliimi Karsinojen aktivasyonu Karsinojen detoksifikasyonu ??? (Kanser) Besin Brokoli, lahana, karnabahar

Phenethyl (PEITC) Benzyl (BITC) Sulforaphanes

Biomed Pharmacother 2003;57:251-260 Am J Med 2002;113;S71-S88

Monoterpenler
Bileen Monoterpen
d-Limonen Perillic acid

Mekanizma nhibe etme

(farnesyl-transferaz enzim)

Besin

Turungiller

Karsinojen detoksifikasyon Tmr oluumu/geliimi TK ve LDL-K oksidasyonu HMG CoA redktaz (Kalp, kanser)
Biomed Pharmacother 2003;57:251-260 Am J Med 2002;113;71S-88S

Flavonoidler
Bileen Flavonon
Tangeritin Naringenin Hesperidin

Mekanizma AOx, antimutajen Tmr oluumu/geliimi (deri, meme,karacier, akcier, mide, kolon) (Kanser)

Besin Turungiller

Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Flavonoidler
Bileen Flavonol
Quarcetin Kaempherol Myricetin

Mekanizma AOx, antimutajen Tmr oluumu/geliimi TK , LDL-K oksidasyonu HDL-K ,platelet agregasyonu ekosanoid sentezi (Kanser, kalp)

Besin Soan, Elma, ay Brokoli, Marul ilekgiller, Krmz arap

Biomed Pharmacother 2003;57:251-260 Am J Med 2002;113;S71-S88

Flavonoidler
Bileen Flavanol
Epicatechin EGK E-3-gallate EGKG

Mekanizma AOx, antimutajen Tmr oluumu/geliimi Karsinojen detox Apoptozis LDL-K oksidasyonu Platelet agregasyonu (Kalp, kanser)

Besin Yeil/siyah ay, Kakao/ikolata

Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Flavonoidler
Bileen Mekanizma AOx, antimutajen Tmr oluumu/geliimi Karsinojen detox Apoptozis LDL-K oksidasyonu Platelet agregasyonu (Kalp, kanser)
Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Besin

Antosiyaninler
Petunidin Peonidin Delfinidin Siyanidin

Elma, ilek, zm, armut, kiraz, vine, eftali, erik

Fitostrojenler
Bileen Lignanlar Kumestran Mekanizma LDL-K ,AOx, strojen/antistrojen Yan etki:pro-oksidan aktivite ??? Besin Keten tohumu Yonca

Enterolactone Enterodial Coumestrol

Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Fitostrojenler
Bileen Mekanizma Besin Soya, Kurubaklagiller

soflavon nhibe etme (Sitokrom P450 ) AOx, strojen/antistrojen, Genistein Daidzein antimutajen, anjiogenez ,apoptozis TK , LDL-K , LDL-K oksidasyonu TG ,HDL-K , trombozis (Kalp,kanser, Osteoporozdan korunma)

Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Kkrtl Bileenler
Bileen S l bileenler Mekanizma AOx Karsinojen detoksifikasyon Tmr geliimi TK ve LDL-K , TG Kolesterol ve ya asidi sentezi Kan basnc , trombozis ??? (kalp, kanser, HT) Besin Soan Sarmsak Prasa

Allicin, diallyl sulfide, diallyl disulfide, allyl mercaptan

Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Sterol/Stanol
Bileen Bitki sterolleri
Sitostanol Stigmasterol Campesterol

Mekanizma TK ve LDL-K , AOx Kolesterol emilimi Yan etki: karotenoid emili (Kalp)

Besin Soya fasulyesi ya, pirin kepei ya

Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Biyoaktif Bileenler
Bileen Inlin, FOS Mekanizma Gastrointestinal sal gelitirebilir Gastrointestinal sal ve immn sistemi gelitirebilir Besin Buday, soan,muz, sarmsak, prasa, enginar, yer elmas, kukonmaz,hindiba Yourt, dier st rnleri

Laktobasilli Bifidobakteri

International Food Information Council (IFIC), 2004

Biyoaktif Bileenler
Bileen PUFA-n-3; DHA/EPA Mekanizma TG, kalp hastalklar, kalp ile ilgili lmler, miyokardial infarkts zihinsel ve grme ilevini srdrmede katkda bulunabilir Besin Su rnleri

International Food Information Council (IFIC), 2004

Ayrca;
Nane, kekik, ada ay, anason, defne yapra, maydonoz, dere otu, rezenede bulunan baz Uucu yalar hipertansiyon, sindirim ve solunum sistemi hastalklar, kanser, kalp hastalklarndan korur.

PROBYOTKLER nsanlarn veya hayvanlarn doal mikroflorasna ait zellikleri gelitiren, tketilmeleri sonucunda azda, gastrointestinal sistemde, st solunum yollarnda ya da regenital kanallarda yararl etkileriyle sala ve iyilemeye yardmc olan tek veya kark mikroorganizma kltrleridir.

Endojen patojenleri durdurma

rritable Barsak Sendromunun kontrol

nflamatuar barsak hastalklarnn kontrol Dengelenmi immn yant

nfant besin alerjisi semptomlarn azaltma Doal immniyeti glendirme

Kolonizasyona diren Eksojen patojenleri durdurma

ntestinal mikroflorann normalizasyonu

mmnomodlasyon

Probiyotikler Probiyotikler
Metabolik Etkileri
Barsaklarda toksijenik/mutajenik reaksiyon seviyesini azaltma

Serum kolesteroln drme

Barsak epitellerine vitaminler (rn, folik asit) ve KZYA salama

Safra tuzlarnn dekonjigasyonu ve sekresyonu

Laktozun hidrolizi Laktoz toleransn gelitirme

Kolon kanser riskini azaltma

Int J Food Microbiol 2002 15;78:99-117

PROBYOTKLERN

ETKLER

I- mmnomodlasyon Dengelenmi immn yant nflamatuar barsak hastalklarnn kontrol nfant besin alerjisi semptomlarn azaltma Doal immniyeti glendirme

II- ntestinal mikroflorann normalizasyonu rritable Barsak Sendromunun kontrol Kolonizasyona diren Endojen patojenleri durdurma

III- Metabolik Etkileri

Safra tuzlarnn dekonjigasyonu ve sekresyonu Serum kolesteroln drme Laktozun hidrolizi Laktoz toleransn gelitirme Barsaklarda toksijenik/mutajenik reaksiyon seviyesini azaltma Barsak epitellerine vitaminler (rn, folik asit) ve KZYA salama Eksojen patojenleri durdurma Kolon kanser riskini azaltma

Probiyotikler
Diyare

Diyare sresini ksaltma 0.7 (0.3-1.2) gn Diyare skln azaltma 1.6 (0.7-2.6) dk/gn

Dig Dis Sci 2002;47:2625-34 Pediatrics 2002;109:678-84

Fonksiyonel Besinlerin nerilen Tketim Dzeyi

Besin Yeil/siyah ay Soya protein
Sarmsak

Tketim Dzeyi 4-6 fincan/gn 25 g/gn: kan lipitleri 60 g/gn: menopozal s

600-900 mg/gn: kan basnc 1 di serum kolesterol 5-9 por kanser riski kan basnc

Sebze-meyve

Besin Fruktooligosakkaritler Probiyotik rn Balk

Tketim Dzeyi 3-10 g/gn 1 SB/g 180 g/hafta

kalp has

Fonksiyonel Besin Piramidi

Kakao/ ikolata Bal

Yalar ve ekerler Et, Tavuk, Balk, Yumurta,Kuru baklagil ve Yal tohum

Elma, muz, ilek, brtlen, greyfurt, meyve sular, limon, portakal

St, Yourt ve Peynir

Brokoli, Brksel lahanas, havu, lahana, karnabahar, kereviz, sarmsak, turp, enginar, soan, prasa, soya fasulyesi,domates

Sebzeler

Meyveler

Tam buday rnleri ,msr rnleri, yulafl rnler, pirin, keten tohumu

Ekmek, Tahl, Pirin ve Makarna

Yeil veya siyah ay

Sv

Southern Illinois University, Functonal Foods For Health Program ,2004