urw.

iJERAi^

Digitized by the Internet Archive

in

2010 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operadogmaticaseOOatha

BEQUEST OF
HEV.

CANON SCADDING,
TORONTO,
1901.

D.

&.

BIBLIOTHECA

PATRU3I GRAECORUM
DOGMATICA.
AD OPTIMORUM LIBRORUM FIDEM EDENDAM

CURAVIT

JOAWES CAROLVS
rHILOSOPHIAE ET THEOL. DOCTOR HUJUSOLE
IN

TIIILO,

ACADEMIA HALENSl PROFESSOR PUBL. ORDINAR.

Vol.

I.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI ALEXANDRINI

OPERA DOGMATICA SELECTA.

LIFSIAE,
T.

0.
'

L.

MDCCCLni.

LGr
A865IV\
^^-^^

Athiinasius, "P-vTrrAvrK of

Ah->iAnri.-;

SANCTI ATHANASII
'

'

101800

ALEXANDltlNI

OPERA DOGMATICA SELECTA.

EX RECENSIONE

BERN. DE MONTFAUCON

CUM EJUSDEM INTERPRETATIONE ET ADNOTATIONIBUS.

PRAEFATUS EST

JOANNES CAROLUS

TIIILO,

PHILOSOPEIAE ET THEOL. DOCTOR HUJUSQUE IN ACADEMIA HALENSI PBOFESSOR PUBL ORDINAR.

LIFSIAE,
T. 0.

L.
1

\
Q
.^'

(''^

X^
^

MDCCCLIII.

*^^

.'

oaepius

et

alios

querentes audivi et ipse conqueslus sum, opera

celeberrimorum ecclesiae patrum,

fidei deflniendis

quorum summa

fuit

in

dogmatibus

et

stabiliendis auctoritas,

propter raritatem exemplaviris doclis

rium

et pretii

quo veneunt magnitudinem paucis tantum

nec delectos ex
illis

ad

manum
sive

esse,

prostare eos libros dogmalici et po-

lemici argiimenti, quibus praeter conciliorimi acta iu theologia historica

dogniatum bistoria illustranda plurinium ulimur.

Pertinet

haec

querela
inter

maxime ad illos coiicilia Nicaenum

ecclesiae graecae theologos,

et

qui

per aetateni

Chalcedonense interiectam,

qua controverIrinita-

siae gravissimae
tis

de fundamentis veritatis divinae, de mysteriis

et incarnationis dei,

tractatae sunt, scriptorum multitudine et praesibi

stantia immortalitatem
est,

nominis

pepererunt.

Quolus enim quisqiie

qui opibus abundet et cui contingat,

ut Dieliores editiones Pari-

sienses

operum

Alhanasii,

Basilii

Magni,

Gregoriorum Nazianzeni
Theodoreti,
aliorum,

et

Nysseni, Chrysostomi,

Cyrilli

Alexandrini,

qiiae

partim etiam in publicis bibliothecis frustra quaeruntur,

rarepossit?
ribus sine

sibi compaNec lamen illis editionibus emendatioribus et instructioincommodo carebit, qui in lectione et usii patrum diligen-

liam atque accurationem criticorum sicut decet

scriplis genuinis et quanlutn id iieri polest

aemulari

cupit,

ut

ex

integritati

suae reslitutis

veram illorum
imperitia

in

dogmalibus

fidei

assequalur sentenliam, neque falsainciiria

rioruDi fraudibus vel librariorum erroribus vel interpreUmi

et

de

veritate

deturbetur.

Nam

ut

taceam eliam vetusliores

in
iis

minorisqiie aestimatas editiones nunc raro extare,

passim dedocti

sunt scripta,
lunt,

quae postea ex codicibus maiiii scriptis

viri

erue-

adulterina et supposititia

cum

genuinis commiscentiir,

ipsa ge-

nuina, quae proferuntur, lacunis interpolalionibus mendisque scripturae

magis minusve depravata sunt,

ciilicae recensionis

denique desiderantur pleraque omnia

subsidia
et
adiii-

atque interpretationis historicae

6
menta, quibus imprimis
Miuiri suas

PRAEFATIO.

monachi Benedictini ex congregatione

praeterito

sancti

patrum

LMliliones exoniaverunt.

Pais quidem optiniarum ediin

Italia

tioniim Parisiensiiim
aliae

saeculo

Venetiis

et Patavii,

nuper

Parisiis typis recusae sunt, sed

exempla rcpetita non multo

studiosis

minoris
veniunt.

venduntur quam archetypa nec

Bibliothecae autem patrum qiiae

facilius

ad

manus
locuple-

appcllaiitur,

velut

tissima Gallandiana, iion complectuntur palres maiores,

quorum opera
venales haben-

pluribus voluminibus constant,

et

in aliis

eiiis

generis collectionibus,

quae nostris temporibus inchoatae sunt

tur,

et parliculatim

scripta

dogmatica illorum ecclesiae graecae theologorura aut non

Sic Bibliotheca sacra paaul latine tantum exhibenlur. trum ecdesiae graecorum, quam Car. Ern. Ricblerus Lipsiae a. 1826. edere coepit, non ultra tertiam partem Clemenlis Alex. opera continentera processit, el Bibliotheca patrum ecclesiae catholicae, qui ante Orientis et Occidentis schisma floruerunt, Oxonii ab a. 1838. sum-

reperiuntur,

tibus
enini
stini

Parkeri
octo vel

excusa paene tota

constat

scriptis

exegeticis.

Insunt

novem voluminibus, quae adhuc

Cbrysostomi liomiliae
iu
a

compariieriint,
atqiie

Auguin

confessiones,

Matlbaeuni

epi-

stolas Pauli ad Corintbios et ad doreti

Romanos

F. Fieldio editae,

Theo-

commentarius

in Pauli epistolas.

prodiit Colleclio selecta ss.

ecclesiae
et

sima opera tum dogmatica

cuius plus

Quae vero Parisiis ab a, 1829. patrnm complectens exquisitismoralia, tum apologetka et oratoria,
ciira et

quam centum
Giiillon

et

triginta voliimina

studio A, B. Cailla-

lau et M. N. S.
tinas,

edita sunl,

ea

non graeciim textum, sed

Neque
altera colleclio

quae exstabaiit, interpretationes scriptorum Origenis, Athanasii,

Gregorii Naz. aliorumque praebet.

Basilii,

Pa-

risiensis,

quae Patrologiae cursus completus iuscribitur,

copiani facit

legendi patres graecos,

quum

editor eius J. P. Migne solos latinos patres

quibiis

scriptoresque ecclesiasticos secundum saeculoium

vixerunt or-

dinem

typis

denuo exscribendos curet:

sunt editiones

iii

qua opera nunc evulgalis no-

naginta circiter tomis usque ad saeculum

igilur rariores

nonum

progressus
et

est.

Quo

scriptorum quos nominavi

pretiosio-

res, qiiam

ut a plerisque

eorum, qui accuratiorem dogmatum notitiam

et

ipsis ex fontibus haurire velint, acquiri possint vel conquiri,

iius fieri

quo miet latius

unquam

potest, ut

magna

vuluniiiia

parvo venditentiir

divulgentur, eo aegrius ferimus ne delectum

quidem librorinn potiorum

expleat.

institutum esse, qui desiderium integrorum

operum propemodum

Ac profecto
verunt,

mirari

licet,

qiiod inler tot viros doctos, qui in scriptis pa-

trum ad frequeiitiorem

et faciliorem usuiii transfereiidis

operam colloca-

nemo

ad hos

fidei

orthodoxae patres ac statores, quorum sanctam

claudit

cohortem ducit Atbanasius,

Joannes Damascenus, animum videtur

PRAEFATIO.
adverlisse idque sibi proposuisse, ut praecipuos
et

eorum

tractatus seligerel

iunctim ederet, quo llieologis paratiores essent.

lioc consilio,
iit

dictum videatur
titiilo

iie temere meain (|ualemcun(|ue operain novitatis

Id vcro

lecloribus

comoiendeni,
et

bibliotliecas

patrimi
palristicas

selectas

opuscula

doginatica

Cuntinentes
Ila

chrestomathias
illud

accuratius

per-

censebo.

siinul

apud lectores
qiii

exseiiuar

oiricium

recogno-

scendi studia et nieiita eorum,

ciuiido

iiobis auctoritale

sua in opere laaut ne-

praeiverunt: qiiod ofliciuni

iiunc Iiaud pauci ignorant

gligunt.

Qui

in historia theologiae litteraria versati sunt,

sciunl coUeclio-

nes scriptorum ecclesiaslicorum,

quae promiscue bibliotbecae patrum

Aliae

dicuntur, pro diversis editorum consiliis delectu libroriim niultiim differre diversaque ralione
et

esse

composilas.

enim varios veteris

mediae

aetatis scriptores ecclesiaslicos,

qui pauciora litlerarum

mo-

numenta reliquerunt, complecliintur eorumque opera qiiae supersunt omnia contiuent aiit secundum cerlas niateriarum classes aut ex aetatum
,

quibus

floruerunt

illi

ordine

digesta.

Cuius

generis

sunt

patrum Parisienses, Coloniensis, Lugdunensis, Galiandiaiia, quarum editores id studuerunt eflicere, ut ad universam antiquilatem ecclesiasticam illustrandam quam plurima eiusdem monumenla viris doctis in usum parata instruclaque paterent.
amplissimae
illae

Bibliothecae

Aliae angustioribus iinibus concluduntur et scripta uiiius tantum

sis

clas-

vel

argumento fonnaque
qiias

vel scriptorum aetate distinctae lectoribus

praebent:

ad siiigularia

quaedani studia theologica excitanda

et

sustentanda adornatas esse apparet.

collecliones

Inter buiusniodi bibliothecas sive

palrum

varie
tractatiis

inscriptas

locum

obtinent

eae,

quibus
Sicut

cumpluriuni patriim

dogmatici ac polemici continentur.

et

euim exslant Bibliothecae patrmn asceticae

sculorum asceticorum
gniaticas
ticae et et

concionatoriae h.

e.

opudo-

homiliarum sermonunique collectiones,

viris

ita

quoque babemus a

doctis ad studium theologiae

institutas, etsi nulla,

dogma-

polemicae promovendum

quod ego sciam,

eae partim proecclesiasti-

Bibliotheca
dieriint,

patrum

dogtnatica inscripta est.

Namque

antequam usu receptum esset collectiones scriptorum

appellari

corum
la

bibliothecas jjatriim,

qua appellatione Margarinus de

a.

Bigne, editor primae Bibliothecae patrum Parisiensis

est:

1575. pricontinent

imis iisus
scriptores,

partim

minoris

sunt niolis

vel

recentioies

quam

ut splendidum ilbid

nomen

niereri potuerinl: partim

ad singularem quendani
editores statiierunt
iii

usum
fronte

destiuatae et acconmiodatae sunt,

quem

indicandum
infra

esse.

lectionem ampliorem,
scripsit, iiec

de qua

dicetur,

Unus Roeslerus colBibliothecam patrnm in-

tamen simpliciter dogmaticam nominavit.

PRAEFATIO.

Primus
iiullis

autem

eiusmodi

opus

suscepit
et

Joannes
polcmica,

Sichardus.

Is

viginti circiler opusciila

patrum dogmatica

quae

in

non-

Germaniae bibliolhecis repererat, in unimi volumen collegit, quod Antidotum contra diversas omnium fere seculorum haereses inscripsit et Basileae,

ubi

tunc rhetoricam

profitebalur,

typis Henrici

Petri

a.

1528. exciidendiim curavit.

Aliquanto post Joannes Heroldus

a.

Haereseologiam ex

eadem oHicina

1556.

eniisit,

in

qua pleraque
Tractatu
de

ex Antidoto Sichardi repetiintur, praeterea Lactantii et Fulgentii scripta

adduntiir.
bibliothecis

Utrumque
et

opus nunc obsoletum

Itligius

in

catenis

patrum

p.

1.

et

14.

recensuit.

Quae ab eoea

deni Heroldo coUecla et publici iuris facta sunt Orthodoxographa,

non,

iit

ex titulo isto coniici possit, ad solam theologiam dogmaticam

referuntur, sed ab

editore ipso appellatur theologica bibliotheca abunde

satis snfficiens theologo in

id

omnem nsum

futura.

Hi igitur
varias

viri

quum

spectassent,

ut

ex

disputationibus

palruui

contra

haereses
selectos
vel

qiin;<i

corpus theologiae polemicae conficerent,

scriptorum
libros

deinceps

alii

veterum

de

singulis

qiiibusdam
in

controversiis

Jocis tbeologicis

coniunctini

ediderunt et eos
J.

fronle

indicaverunt.

Specimen

collectionis

huiusmodi dedit

Vlimmerius Lovaniensis, qui

scriptores nonnullos antiquiores de veritate corporis et sanguinis do-

mini in eucharistia,

Pascbasiiim, Lanfrancum, Guitmundum, Algerum,

Ivonem Lovanii
persona
et

a.

1561.

edidit.

Post

hunc Josua

Simlerus

uno

volumine formae maioris complexus est Scripta veterum latina de nna

duabus naturis domini

et

et servatoris

nostri Jesu Christi

edita,

adversus Nestorium, Eutychen

titulo inscripta

Acephalos olim
iussit.

qiiae

hoc ipso
Vi-

Tiguri

a.

1571. prodire

Insunt in hoc volumine

Gelasii,

etiamnunc
gilii

utili

Joannis Cassiani,

Leonis Magni,
Ruslici

Boetbii,
illo

Tapsensis, Fulgenlii Ruspensis,

praeterea Justiniani
et

diaconi

de

dogmate
confes-

scripta:

iniperatoris

edictum rectae
fidei

fidei

sionem conlincns
opuscula.

Joannis

Maxentii

libellus

aliaque

eiusdem

, ] ,
in qua,

Eodem fere tempore sylloge scriptorum de s. Theodoro Beza Genevae apud Henr. Slephanum a. 1570.
sicut litiilus indicat, inveniuntur

?. /.&

Idd-araoiov ",

^- Anastasii
edifio.

,
trinitate a

edila

est,

Tteql

eadem
et

latiiie

ex interprelatione Bezae
fvel aliiis

Pboebadii liber contra

et

Arianos.
rilli

Quae Albanasii

potius auctoris),
illa
fiiit

Cy-

sunt

quae Pboebadii, eoriim princeps

Saeculo
libellos

autein

septimo

decimo praeterquam quod Joannes Wegelinus

aliqiiot Cyrilli

Alexandrini et Joannis Damasceni atque Michaelis Pselli

ad locum de persona Christi perlinentes ex codd. mss. Augustae Vin-

I-RAEFATIO.

del.

a.

1611. evulgavit,
luceni

cormn synlagmata

duo tanlum celebriora opusculorum dogmaliUtrumiiue quaeuam publicam adspexerunt.

conlineat, iu IVoiile deciaraliir.

Umim

eoruin inscriptum cst:

et

Veterum
studio

atictorum qni IX. saeculo

de praedestinatione

gratia scripserunt

opera

et

fragmenta
Mangnin.
in

nunc primum
Editum
id

lucem
a.

edita

cura

et

Gilberti

esl

Parisiis

16)0.

duobus tomis.
a.

Alteruni est Leonis AUatii Graecia ortliodoxa

Uomae

1652. et 59.
de

duobus lomis,

qiiibus
s.

recentiores

ecclesiae graecae scriptores

processione spiritus

et aliis agenles,

JNicephorus lilemmida, Joannes

Veccus aliique in

litulis

ulriiisque tomi nominali conlineiUur.

salis

Saeculuni siiperiiis atque etiain hoc nostrum

fiiit

qiiidem

lerax

coUectionibus

monumentorum

vcleris

ecclesiae,

sed

eae

paene

omnes anecdolis,

(juae ad vaiias disciplinas

theologicas resqiie eccleut aut omiiino

siasticas spectant, implenlur.

Paucae

ita institutae sunt,

aut maiore ex parle

libris

dogmaticis atqiie polemicis constarent.

Tales

omnino sunt
litteralissimis,

collectiones,

quae duobus ecclesiae romanae theologis

et

Josepho Mariae Tommasi R. E. Cardinali

bibliothecae

Petro Franlilius

cisco

Foggini,

Vaticanae

custodi,

debentur.
editoris

Ina,

stitutiones

theologicae
III.

antiquorum patrum

sine

nomine

1709

12.

voli.

ex typographia Congregationis de propaganda iide

vulgatae sunt.
tii

In

primo volumine post praemissas Leonis, InnocenM.

epistolas, quibus
leclio

Ili.

et Gregorii

patrum ecclesiae compraescriptionibus

mendatur,

lectoribiis

exhibenlur Tertiilliani liber de

adv. haereticos, Gregorii INaz. or.

gica, Vincentii Lerinensis

XXVI.
:

et

XXXIII. sive prima theolo-

commonitorium
et Basilii

in

secundo Cypriani
liber

liber

III.

testimoniorum ad Quirinum

M. Ascelica,
:

de iudicio

dei,

de vera ac pia
et

lide,

nec non eius Moralia

emendatiores

in tertio Epipbanii

Ancoratus

Anacephalaeosis

quam
vir

in

ed.

Pelavii.

Reliqua quae

voluil

volumina quominus ederet,

eminentissimus morte praema-

tura impeditus est.

Aitera collectio ab Fogginio adornata

Romae apud

fratres Palearinios ab a.

1754. septem tomis prodiit bac inscriptione:

et

SS. Patrurn opera selecta de gratia dei

praedestmatione smictorum.

Primo tomo
exhibeiitiir,

et

secundo separatim venalibus S. Augustini opera selecta

sequenlibus Prosperi Aquitani, Fulgentii aliorumqiie potiora

laii-

eiusdem argumenti opuscula, quae nolo singula enumerare. Meritis

dibiis

Schoenemannus editionem hanc praedicavit non modo nitidissiniam et forma descriptioneque usui aptissimam, verum etiam emendatissiniam. Vid. Biblioth. historico-liter. patrum lat. Tom. II. p. 189. Coiitra nonnisi

ab

Francisco

maiore ex parte huc i^ertment Sanctorum patrum opera polemica Oberthiir ad commodiorem usnm edita Wircebuigi a
Voll.

177794. XXXIV.

Etenim quod non promittit

lilulus

hic ge-

10
iieralis, vir docliis

PRAEFATIO.

opern omnia apologetaruni graecorum sacc.

II.

et Cle-

mentis
Ililaiii

AlexaiMlriiii

aUjne Origenis, ilem Tertiilliani, Cypriani, Laclantii,

cum

o|Mis(uIis Miniicii Fclicis, INovatiaiii el 0|)tati Milcviiani ad

exenijdaria
id

optimarum

cditioiiinn lypis

denuo describeiida
ipse
iii

curavit.

Alque

cpio

consilio lecerit latius ])atente,

Vilale,

epislula ad Franc.
ex|)onil.
et

An-

tonium

Tertulliani

Operibus praelixa
gentiles

Insnnt

igitur

non

soliim libri polemici

lum conlra

Judaeos,

tum conlra
de doginaliin

haereticos et schisniaticos conscripti, sed etiani tractalus

bus, moribus aliisque rcbus ecclesiasticis

et

commeiUaria

scriplu-

ram sacram.
IV.
et

Nobilissima vero opeia polemica patrum graecorura saec.

,

V. ab ista collectioiie
aliis

quae non absoluta est,

absunt.

Idem
quae

exislimanduni esl de
etsi

quibusdam coUeclionibus
iis

minoribus,

id

non

iii

fronte prae se ferunt, tameii

veteris ecclesiae ex

polissimum destinatae
accuratius
selecta
et seq.

sunt, qui

dogmata

patrum

scriplis

co-

gnoscere cupiant.

Cuius generis sunt Opuscula patrum

a.

praefatione A. Neandri duabus parlibus Berolini

tibiis

1826.

cum sum-

Franclini emissa, et quae Oxonii

a.

1840. iteruni diiobus torais

prodierunt

Scnptorum ecdesiasticorum opnscula praedpna quaedam

celeberrimo

ab Mart. Josepbo Roulh,

recognila nolisque ilhistrata.

tis

lllorum in parle priore

Alex. scriptum
libellus

AugusUni

de catecbizandis rudibus atque Tractalus XI.

posteriore

;
Aiigustiiii
Alteriiis

Reliquiarum sacrnrum editore,

insunt Clemen-

epistola ad

Diognetum,
et XII.

in ev. Joannis:

eiusdem

scripta aliquot ad coiiillas

troversiam Pelagianam pertinentia.

Qiiae praeter

promissae erant
polemicas

quatuor partes, lucem non viderunt.

autem operis institutum

et

maxime, nec tamen oninino ad

ratioiies

dogmaticas

ac-

commodatuin esse
ries,

editoris praefatio docet atque ipsa

et polemici
et

opusculorum seEtenitn

quorum pleraque dogmatici

Irenaei

sunt argunienti. ad

praeter

legulara
scripta

lidei

epistolae

Florimim
rsoeti,

fragmenTertul-

tum

ibi

exstant

Hippolyti

contra

haeresin

liani de praescriptione haereticorum,

Cypriani

de

idolorum vanitate,

Arnobii dispulationum adversus gentes liber primus, Laclantii epitome

inslitiilionum divinarum, Atbanasii exposilio lidei,

excerpla ex epistola

Cbrysostomi ad Caesarium
turis,
Cyrilli Alex.

et ex

opere Gelasii de diiabus Christi naJoannis An-

epistola synodica adversus Nestoriuin,

tiocheni epistola ad Cyrillum,

denique

symbola

et

canones
lidei

priorum
pro-

quatuor conciliorum oecumenicorum cuni definitione

posita.
ofiicia

a sexto

Reliqua a viro doctissimo

et

iii

syllogen haiic recepta parlini ad

quaestioiiein de
aiitiqua ro-

mores Chrislianorum, partim ad

mani praesulis
Alia quae

aucloritate spectant, veliit nobilissima Firmiliani epistola.

multurum nianibus

iiunc teritur coUectio, Bibliotheca patruni

PRAEFATIO.
ecclesiaslicorum lotinorum selecta, qua nuspicanda Gersdorfius,

11
l)il)liu-

thecae acad. Lips. praofectus, llieologiae palristicae sludiosos sihi devinxit,

non

iis

teriiiiiiis

circimisciipla esl,

iit

hihliolliecis

palrnin do-

gmalicis ac poleiiiicis aiiiiuinfiari pussil.

Peculiaiem vero inter easdeni locum

sibi vindicat,

quae ab Christ.

Frider. Roeslero edila et lioc i)iaenolala est lilulo: Bibliothek <ler Kir-

chen-Vuler in Uebersetzimg und Anszufjen ans

beonders
stellen
Eteniii)

ihren

furneltmsten

dem Original der nnd ndthigen Anmerkungen. Lipsiae a. 1776 86. X. quas descripsi, omnibus eo diiTerl ea ab reliqiiis,

dogmatischen Schriften sammt

Voll.
,

qiiod

scripla i)alrum graecoriim

el et

latinorum
cari)lim
iii

intcgra

exliibet

iitruijue

sermone, sed particiilatim

gei'inai)icani translata lingiiam.

Celerum

quo consilio

talis

bibliollieca

ab

Roeslero

composita

sit,

ipse in praefalione prinio vohimini praemissa lectores edocuit.

tetur ibi se tbeologis eriiditioribus, qiiorum pluriinum intersit

Proii-

moniiquippe

menta
inier

veteris ecclesiae exculere,

opera

sua

prodesse volle:
impediri
,

quos

iioverit niultos

variis

dirficultatibus

quo
eo

miims
provelin

debitiun his

momimentis sludium impendant

et friictus

ex

nientos percipianl.

NounuUos enim

niiiuis

perilos

esse

veteium

guarum arlisque
duce
in lectione

criticae et

minus instructos ab

bisloria,

quam
el

ut sine

patrum procedere possint:

alios

inopia Jibrorum la-

borare, quod editiones patrum meliores propler raritatein

pretium paucoriim

in

manus

veniant

denique

quum

scripla

magniim eoiundem
le-

parlim sint intellectu

tos,

difficiliora,

partim maioris voluminis, alios mul-

qiiibus forlasse
et

non

desit assiduilas,

otium non babere ad ea

qui lalissime pateat,
et "siibsidiiim

genda

ad

campum
igitiir

eriiditionis patristicae,

emeid

tieiulum.

His

omuibus ut adiumentuin
propositum
sibi

paret,

in Bibliolbeca patriim edeiida

ficat,

esse
In

ait

simulque signi-

cur
et in

patres

germanice

loquentes fecerit.

debgeiidis

autem

libris

excerpendo sedulo se curasse affirmat,

ut

nibil

praeter-

mitteretur eorum, quae ad historiam doctrinae cbristianae illustrandam

valeant: hunc ad

usum etiam verba

Itaque vir
ille

graeca et latina locoriim id genus

et

classicorum ad marginem apposita esse

plerasque observaliones suas

in

eodem
storia

referri.

doctus

quem Semleri exemplo

omnes,

biid

dogmatum
in

tractanda singularem industriam posuisse scimiis,

iit

potissinium efiicere studiiit,

tbeologi

qui per illam hislo-

riam

theologia dogmatica proficere cuperent, ipsi ex patnim scriplis

faciliore

minore temporis dispendio ac

berrimi eius doctores de

opera cognoscere possent, quae

publica veteris ecclesiae quibusvis temporibus iides fuisset, qiiid cele-

unaquaque quaestioue imprimis

diriicili

aut

obscura sensissent, qui errores per haeielicos

diffusi essent et ex

quibus

12
fonlibiis fluxissent,

PRAEFATIO.
qiiomoilo controversiae exorlae et Iractatae, denique

(juomodo

in his |)aiiJatiui

dogmata sacra uberius explicata alque accu-

ratius determinata et limata esseiit.

Quod quidem

operis inslitutum elsi

certe ex universis

non

his ipsis verbis

iii

piacfatione declaralum est,

collalis

studiis ab auctore ad

id

cognoscitur.

Ac profecto Bibliolheca

Roesleriana

ita

coniparata est, ut largam et idoneam theologiae histo-

ricae materiani praebeat.

nentiir ex scriptis

Primis quatnor voluminibus excerpta conti(|ui

palruni,

ante

concilium Nicaenuui floruerunt:

sex reliquis comprehenduntur opera patrum saeculorum IV. et V. et scri-

ptorum quorundum posterioris

indicat, praecipua

aetatis

eodem modo
In

in

anguslum

coacta.

Neque vero omnia expomintur opera,

taulum,

sed, sicut litulus

quem supra

posui,

maxime dogmatica.
omnia
veteris

quo tamen obserin

vandum
qiiibiis

est dogniatica hic dici

ecclesiae nioniimenta,

de dogmatis tbeologicis quomodociinque disseritur.

Quo sensu
libros

id

monunientorum genus
in

lalissime patet nec solos coiiiplectitur

dogmaticos,

quibus

de

industria

aiit

singula doctrinae chrislianae

capita pertractaiuiir aut universa siciit inter se apta

illuslrantur,

colHgataque

sunt

sed praeterea apologeticos atqiie polemicos,

quorum auctocalumniis
et

res

dum

veritatem

divinam

ab

adversarionim

ecclesiae

haereticorum erroribus
et
illi

viiuiicaiit,

eam
vel

ipsani data occasione explicant

iXeqiie interest

argumenlis rationibusque stabiliunt.

libri

quidquam, ulrum
an aliam
sive

formam commentationis
sive epistolae,

tractatus habeant,

orationis,
tici

sive dialogi,

diimmodo

sint

argumenti dogma-

et

lucem aiTerant dogmatiim

in

liistoriae.
et

Qua

ratione etiam ex tomis

Origenis

evangelium

Joannis

ex Eusebii,

Theodoreli,

Evagrii

conimeiitariis de rebus Christianoruni, praeterea ex actis

nonnuUoruin
delectu noii

concilioruni selecta capita proponiintur.

est qiiod hic

De ipso librorum

dicam eosque singulos perseqiiar.

Inter cbrestomatbias palristicas varie inscriptas una tantum,

quod

ego
rari

sciam,

reperitur, quae coUectionibus

patrum dograaticis adnumeet

potest, nisi
,

Opuscula patrum Berolini

AOtala

Oxonii edita, quae supra

commemoravi
siis

vel

adeo CoUectionem setectam ab A. B. Caillau Parivelis.

illa

publicatam buc referri

est

boc indice

Chrestochristia-

mathia patristica ad usns eorum,

Prodiit Lipsiae

qui histonam

dogmutum

noniin accmatius discere aipiunt, adornata

a.

Jo. Chr. Guil.

AugustL

1812. duobus voluminibus.

Priore volumine graeco

Cuiilinentur Justini Martyris ex libro de resiiiTectione qiiae supersunt,

Irenaei regiila fidei,

praefalio Origenis in opus de principiis, Eusebii

ad historiarn ecclesiasticam prooemium, Athaiiasii

naiione verbi dei apologeticus

'/.

et

eiusdem professio
Cyrilli

^eov

traclalus
fidei

de incarsive

oralio

Hierosol.

catecbesis

PRAEFATIO.
quarla, Gregorii Nyss, oralio
catechetica

13
,

denique

ex Joannis

DamaIn

sceni opere dogmatico selecta capita de deo et Jesu Christo.

steriore
l;ilino

po-

occurrunt Terliilliani, Cypriani, Lactantii, Iliftronymi et

Augustini delecla quaedam opuscula.

edilor in
i)iaora(ionibus

Ihraque
satis

ct graeca

et

lalina,

iit

more suo

verhose

declaravil,

collecta

sunt eo consilio, ut corpus (juoddam dortrinae christianae vel

summa-

rium theologiae lum graecorum tuni latinonim patrum ex

illis efticeretiir.

Deslinata autem est cbrestomalliia niaxime iiivenibus, qui ad historiam

dogmalum chhstianorum
lectionibus

recte disceudam paulo nUerius,

acadenuds

fieri potest,

progredi

trum ecchsiasticorum lectionem sihi usum delectus scriptorum, qiiem fecit Augiistius, maximam partem accommodatus videtur et liber, qui non raritale magnove pretio sludiosorum de manibus exciUitur, ab oblivione qiia iam intercipitiir vindicandus esset et commpndandus illis, si liberior a niendis lypograpbiEorum enim tantus est minieriis ut paene necescis prelo exisset.
,

qnam piaeviam ad propriam papraeparare cupiunt. Hunc ad

et

sarium

sil

singula scripta, antequam legas, ad exeniplaria

id

optimarum
sum,

editionum recognoscere et emendare:

quod

ipse olim expertus

illa

quum
terlii

Gregorii orationem catecbeticam in collectionc

seminarii
Ibeologici
in

descriptam so-

dalibus

proposuissem

explicandam.

Promissum

quo locos communes ex patribus universis exhivolebat, Augustius non exsolvit. Qiiae praeter Augustianam exbere
voluminis,
stant Cbrestomalbiae patristicae,
vel capita ad alias quasdani
sis

earum parlim

selecta

patrum scripta

disciplinas

theologicas illustrandas studioeoruiii,

eoriini

siippeditant,

partim

iaclae sunt usibiis

qui sibi notitiam

aliqiiani

variorum palriim comparare, hoc est

ingenium, doclri-

nam, disputandi rationem, scripturae sacrae interpretationem, eloquentiani

cognoscere

cupiunt.

lUius

generis

sunt

Hermanni
,

Olshausen
Jo.

Historiae

ecclesiasticae

veteris

praecipua

monnmenta

Caspari

Orelli Selecta

patnim
Heiirici

capita ad

dovici Pelt

et

sacram pertinentia, LuRlieinwald Homiliarhim patristicum. Ad alte-

nini geniis referuiiUir C. F. Mattbaei

Novae ex Joanne Chrysostomo

J.

Eclogae, Joannis van Vorst Joann?s Chrysostomi selecta, H.

Royaards

Chrestomathia patristica,

Lud, de Sinner Novns

ss.

patrum graecoselecla

rum

saeculi

quarti delectus.
,

Sunt etiam
epislolae

in

qui1)us
aliis

patrum

graecorum carniina, oraliones

tiae graecae

Patusae

^.. /..
sententiae

cum

poesis et eloquen-

exemplaribus componuntur,

velut praestantissima Joannis

Illas

autem cbrestomatbias,
,

in

quibus loci illustres,

doginalicae

apopbthegmata

moralia

excerptaque ad pietatem cbiistiaiiam facientia ex patrum scriptis coUiguntur, huius loci

non

esl altingere.

14
Itaqiie reccnsui oninos,

rnAEFATIO.
(jiiae miiii iiinoliieruiii,

bililiolhecHS patrurn

dogmaticas ac poloinicas cl
satis

diiiliiis

qiiam

iii

aiiiino lial)iierani,

ncgolio hoc

molesto nie passus

sum

detineri.

Sed

non potui quin pluribus

describenda libro-

verl)is comiiiorarcr in consiliis editoruni explicandis et

rum niatcria, (|iiani iii plcrisque ex solis titulis cognoscere nemo potest. lam bac notiJia lectoribus subiecta testatum est, quod volui testificari, praecipua patriim graecorum saec. IV. et V. opuscula dogmatica, quorum exemplaria siipra dixi maxime desiderari, ab illis collectionibus abesse neque igitiir extare talem eorum delectum, qui desiderium integrorum operiim quodammodo expleat. Excipienda iitique est Bibliotbeca patruin Roesleriana,
sicut fx universa

eiusdem institutione paulo anle

me

adumbrata apparet.

Conlinet

eniiri

volumine quinto excerpla ex

nonnullis Athanasii opiisculis, ex Eusebii Praeparatione et Demonstra

tione evangelica atqiie tribus de Ibeologia ecclesiaslica libris, ex Cate-

chesibus XXKI.
Epiphanii,

Cyrilli

Hierosolymitani: sexto ex Ancorato et Panario

contra Manichaeos
et

praeterea

ex Titi Boslrensis

Didymi

Alexandrini

de

spiritu

sancto

libris:

septimo

epitomas

scriptorum

praecipuorum
siasticae

Basilii

Magni

et utriusque Gregorii,

item historiae eccle-

Evagrii:

octavo
et

sunimaria
contra

Cyrilli

Alexandrini
,

librorum

V,

contra

Nestorium

iinius

Antbropomorphitas
fide.

dialogorum
Atqui nemo,

Theodoreti, denique Joannis Damasceni de orthodoxa

credo, iiunc
erit,

qui arbitretiir, Roesleriano opere desideriis et

,

compro-

modis

tbeologorum

qiiibus

ille

inservire

voluit,

satis

esse

spectum idque etiam hoc nostro tempore historiae dogmatum studiosis

esse tanquam accomniodatum ipsoruni usibiis et sufQuid? quod Roeslerus ipse stMisit, in eiiisniodi excerptis acquiescere non posse, qiii in familiaritatem patrum intrare atque
ficiens.

commendandum

penitus in tbeologiam eoriim se insinuare velint, et propterea graviter

in praefatione exhortatus est theologos, ut,
et
si

vires ingenii suppetant

et

otium librorumque copia,

integra

patrum scripta graece

laline

legant neque boc labore supersederi posse opinentur.

Etenim qui ad

patriim leclionem se conferunt hac mente, ut inde accuratiorem dogmatiim

nolitiam

hauriant,
id

non

satis

habent nosse,

qiiid

argumenti singula
sed
si

scripta babeant,

quod commode ex summariis

funguntur,
etiam
in

disci potest:

recte officio suo

propriam aiiclorum cogitandi,

argumentandi, philosopbandi,

scripturam sacram interpretandi, dicendi

scribendive rationem afque in universam nielbodum, qiia in explicandis

dogmatibus usi

sunt,

diligentius

iiiquirunt.

Ilaec

autem
nisi

et alia

cum

his coniuncta animadverti et perspici

non

possunt,

integra

scripta leganlur et relegantur.

Accedit qiiod qni excerptis vel selectis

capilibus ab alio propositis utitur, rationes siispensas babet ex alieno

PRAEFATIO.
iudicio,
ligeiis

15
lioc

cui se submittere,

itraesiTtim
Siciit

iii

litterariim

gencie,

iiitel-

quivis

gravabitur.

eiiim

llieoldgi

ox

ijarliiim

studio

et

pro tlissensione, quae est de dogmalihus

sentiiint de
aliis

tlieologicis,

magnopere

dis-

patriim aiictorilate et
et

iisii,

ila

vcro

iii

scriptis palruiii alia

|jrat'teieiiiida.

placeiit aut displicent

iiolanda videiitiir

aiit

Ce-

teriun qua
et

mente Roeslenis
niiinus

sliidia

Semieri
et

aeniulatus
si(,

hoc excerpendi
iaiii

epilomandi

susceperit
,

exseciilus

antca

breviler

exposui.

iNunc id uiium subiicio

libros,

viruni induslrium

baud paucos suo

bistoriani
et

modo

pertractasse palriim
cbristianae

qui
,

parum conierunt ad
Eusebii

doclrinae

illustraiulani

veliit

Praei)aialioii^m

Denionstrationem evangelicam eiusque historiam ecclesiasticam, contra

in aliis

plurimum

lucis

illi

historiae

aiTerenlibus

compendium

fecisse

operae non sine fraiide lectoriim.

Sic ex amplissimo
libris

simo opere dogmalico Gregorii Nysseni, ex

sed tantumniudo

et

praestantis-

vel XIII. contra

coiilecit,

Eunoniium, non excerpsit potiora neque sunimam eorum ipse

/.,

sumniaria

singuloriim libroi-um universo

reddidit.
Siniiliter

operi in codicibus praescripta, germanice

de cele-

berrimis Augustini
satisque
ipsi
et
fiiit

opusculis

dogmaticis

polemicisque labori pepercit,

libros
in

proposiiisse Retractationum
liistoricis

germanicuni
auctos.

conversos
Illud

passim adiiotationibiis
qiiod

atqiie litlt^rariis

vero,

patrum graecorum
lectoribus

et

latinorum scripta
in

nonnisi ex
innolescnnt,

interpretatione

germanica

hac

bibliolbeca

quantum
docere,

ferat et

incommodi,

non

opus est rationibiis argumenlisque

aetatis,
si

re ipsa iniuriam facerem tbeologis nostrae

id

in

universum
ex

docendiim susciperem.
studuit

Koeslerus buic incommodo aliqua

ad

parte

occurrere
et

eo

quod

marginem
explicatio.

apposuit

ipsa

patrum graecoruni
vel

latinorum verba, quibus aut coiitroversiae causa

aut
subtilior
poliiit

occasio

inesset
est

dogmalis
ut

Qiio

tamen

effectum
palnbiis

non

neque

efiici,

omnes voces formulaeque

peculiares
et

iitriusque
oculis

ecclesiae

in

re

dogmatica propriae et

lectorum
et

subiicerentur,

quorum vim

signilicalionem

nosse
fidei

eum, qui verani iJlorum de dogmatibus sententiam assequi studet. Nec quaerilur hic de solis termiiiis,
observare
oportet
dicuntur, tecbnicis theologiae dogmaticae
,

qui

qiiorum

in

usu omnes vel

plerique inter se conveniunt, sed etiam de vocibus eiusmodi et phrasibus, quibus diversarum
guli

scholarum sive ecclesiarum doclores et sinquidam palies proprio suo modo consueverunt uli. Quam ad
euin praetereunt
siiblilia
illa

proprietatem verborum qui non atlendit, sententiarum discrioiina, quae

interest enotare et enucleare
,

histuria dogmaluin
in
iis

pliirimuiu

nostra

quoniam

saepius

ions vel sedes

dogmaljs ecclesiaslici reperilur.

Omuino

diligens observatio iisus lo-

16
quendi
tlicendique

PRAEFATIO.
generis

patrum

quo

peculiaris

eoruni
esl,

cogitandi
facit

sentiendique ralio et quasi forma ingenii expressa

miiltum

etiam

ad

rationes

dogmalicas,

quas

secuti

sunt,

aperiendas.

Haec

igitur praesidia ad

veleris

ecclesiae

quaerentes

indagandam veritatem deiiciunt eos, qui de doctrina scripta palrum non graece et latine le,

gunt, sed versioniljus uluntur sive vernaculis

ct ex

sive latinis graecoriim,

his

sapere conantur.

Quod

vero gravissimum est, iidem variis

obnoxii sunt erroribus ex imperilia vel negligcnlia interpretiim, etiam

ex partium stiidio,

quo
liunc

etiamnunc
scriptorum
qui
fecti
leri

sollicitatur.

dictum nolo:
,

sed

interpretum in hoc scriptoriim genere De Roesleri interpretationibus id quidem quoque interdiim liallucinalum esse et a vero
fides

maxime graecorum,
et

sensii
si

aherrasse

non

dul)itabit etiam

non inspexerit Bibliothecam,

operis intra paiicos annos con-

molem
studiis

difficultatem

expenderit.

Quod

si

igitur

nec Roes-

illa,

quae multos ex theologis

expleta

litteratis

et olini desiderasse

et

nunc desiderare diximus,

est,

sunt,

profecto

verendum nobis
Simiil

non

ne

edentes Bibliotbecam patrum graecorum dogmaticam di(jua

camur

acta agere,

ab

tenieritate

animus abborret.

autem

strictim

demonstravimus,

cur nobis non probetur ratio Roesleri alio-

rumque
integra

viroruni doctorum, qui excerpta potius ex patrum libris

quam
esse

eorum

scripta studiosis theologiae Jiistoricae

proponenda
a

censuerunt,
spectent.

neqiie

putamus fore,

qiii

nunc

tale

qiiid

nobis

ex-

Nec tamen novam aliquam nos proferre syntagniatiim patristicorum speciem, quae dubitari possit an omnino sit commoda et
usui tbeologorum conveniens,
id

collectionum eiusmodi,

quas recenstatuamus,

suimus, exempla docent.

nostris

Alia vero cst qiiaestio, an recte

temporibus

edendi

operis

occasionem
necesse
Id

nobis
est

esse
ipsius

datam:
operis
sit,

de qua anteqiiam dicam quid

instituto vel materia et

sentiam,

de

forma disseram.
iit

enim inslitutum quale

neque inscriptio que haclenus

exorsi sumus.

ita

indicat,

nibil

opus

sit editoris

professione, neetsi

satis in

hac praefatione explicatum est.

ab ipsa re

Primum

igitur

quod maximi

est

momenli exponam, quibus

ter-

minis colleclio, quam simpliciler Bibliothecam patrum graecorum do-

gmaticam inscribere mihi

placuit, sit circumscripta vel

quaenam patrum
et

graecorum opuscula dogmatica ex magna

varietate deligere iunctimque edere

quae exstat inultitudine

sit.

propositum
ita

silium

meum

ab

inilio

praefationis

aperui,

Qua de re conut in usnm tbeoilliistrissimorum

logorum
stianae

maxime

desiderari

demonstrarem

delectuni

patriim graecorum, qui

quum

principalia et universalia religionis chrj-

dogmata de

trinitate et incarnatione

dei in disceptatione versa-

PRAEFATIO.
rentiir,

17

in his

ad senlentiatn ecclesiae explicandis et defendendis sum-

mam

nacti

essenl auctoritalein alque poslcris exeniplorum, qiiae iinilaIllos eiiim j)lcrosque, Alliaiiasium dico,

reiitur,

unicurum loco fuisscnt.

Cyrilliim

Basilium, Gregorios,

Alexandrinum,
reliqiiissti

Tlieodorelum

extrcmo

loco loannem Daniascenum, magna

editiones
iiiamis

operum volumina, quorum

pretium
iii

nieliores

propter

rarilatem

ct

ingens
est,

|)aiicorum

veniaiit: id qiiod

eo magis dolendum
,

quo digniora liabeanversenlectores,

l]iljliotliecam

tur jtraecipua
lur
el

eonindem opuscula
Inde

quae

theologis diligenter

coguoscaiUiir.

iam

inlellexeriint

noslrani
nientis,

minime
in

colligendis

omnibus

veteris

ecclesiae graecae

monQ-

quibus
iiitra

doginala
aictiores
illius

Iheologica
liiies

Iractaiitur,

destinatam esse et
praeslanliora

paralam, sed

contineii,
scripta de

ut nonnisi

paucorum

ecclesiae

doctorum

summis

religionis chrislia-

nae niysteriis ad eani perlineant.

Excludenlur enim non solum onines

ecclesiaslici,

trium priorum saeculurum patres scriptoresque

loiige plurinii

sed eliam

sequenlium saeculorum
et

quorum
sit

scripta

aut merito suo

minorem habent auclorilalem

separatini
sic

usum, aut

in Bibliothecis

patrum

vel

edita

sunt,

iit

opus non

ea

nunc

typis

renovari.
signifi-

Cur ab

islis

abstinendum esse censeamus, vix intelligentioribus

candum

videlur.
salis

Nimirum de patribus
provisiun
est,

qui ante

concilium Nicaeniim

florueruiU,
negliganlur.
excipias,

ut ne propter raritatem exemplariiim

Si

Hippoiytum, Gregoiium Thaumaturgum et Melhodium

illorum
et

omiiium editiones
niodico
pretio

nunc exslant

et satis

emendatae
aiilem

instructaeqiie

empturis

parabiles.

Scripla

pleraque paliiim poslerioris aelatis, quae inter fontes theologiae historicae inferiorem
edita
siiit

locum oblinent, etiamsi nostra memoria non deniio

venaliuin

et

propter

exemplorum
studiis

raritaleni

pretiuni baa paucis

beant,
viris

non tamen magnopere desiderantur, quoniam nonnisi

attinguntiir
,

doclis

quoruni

singularibus

exemplaria

in

bibliolliecis

publicis reposita fere sufiiciunt.

Itaque in luiiversum patet,

et-

complectatiir,

quorumnam scriptorum libros et cuiusnam argumenli Bibliotheca idqiie ex mea sententia etiam in inscriptione indicatum Namque nomine patrwn illos solos appellalos volui, qui id eximie est.
merenlur quasi parentes
et

auclores

dogmalis ecclcsiastici: qiiemadNazianzenus

patribus

modum
atque

in

ecclesia graeca Atbanasius, Basilius, Gregorius

titulo

Chrysostoinus
et

doctorum

ecclesiae

prae

ceteris

ornantur

celebrantur, alque unus Athanasius patei' orthodoxiae sive

fidei honorifice praedicatur.

orthodoxae
tbecani

Pari
intelligi

modo

etiam quod Biblio-

banc

nominavi

dogmaticam,

volo ex angusliore do-

gmatis notione, secundum

quam

religio
et

christiana

uno tantum

vel

duoet a

bus dogmalibus

illis

de

Irinitate

incarnatione

dei conlinetur

18
relii|uis

PBAEFATIO.

omnihus distinguilur.

Sed nondum declaravi, quas

in

delectu

instituendo socutus sim

libris

rafioiies vel

quas ad rogulas iudicium de singulis

In qiio id

vel recipicndis

vel noii recipiendis diiexerim.

,

maxime

cavendum
vidorer.

esse putavi

ne reni omiiem ad

meum
stntui,

arbitrium revocasse

ProptPica sicul de palribus ipsis, qui ad operis institutum

ex communi ecclesiae sententia
et
ila

perliiierent,

eliam

illa

prae-

cipue scripta circuiiispicienda

deligenda esse iudicavi, quae tanquaiii

normam
aliis

recte senliendi

et

docendi ab ecclesia eiiisve docloi-ibus prae

probata
bisloriae

esse viderem.

Simul vero

siquidem propositum mihi

est

dogmatiim studiosos librorum ab multis desideratorum

ad consilium hoc delectum accommodare studui
ita,

apparatu

augere,

ut noii negligerem libros patrum,

ex quibiis a viris doctis plurima ad

enarrandam
ex
ris

el

illustrandam dogmatiini historiam hauriri nossem.

Libri ipsi,

quos

sic

deleclos Bibliotheca
et

exhibet,

plerique sunt

numero tractatuum polemicorum

dogmaticorum,
errores

in quibiis vete-

ecclesiae doctores quuni baereticorum

refellunt

eorumque
illustrant

argumenta confutant, tum dogaiata

ecclesiastica

enodant

et

atque tani scripturae sacrae testinioniis

argiimeutationibus dialecticis confirmant.
tractatus

quam patrum
historicae

aucloiitatibus et
excipias,

Si conciliorum acta

eiusmodi

inter

fontes

theologiae

primiim tenent
deo personis

locum

certe per illam aetatem, qua

dogmata de

tribiis in

atque de Christi persona et naturis per Arianos, ApoIIinaristas, Nestorianos, Eutychianos aliosque haereticos in disceplatioiiem vocata eaque

ratione iiberius explicala et accuratius defmita sunt.

Niilluni

est

enim

librorum tunc a palribus conscriplorum genus, quod plus aiTeral studiosis historiae

dogmatuni

qui

non modo synodorum

et

singuloruni

tbeologoriim decrela formulasquc, vprum etiam causas eorum rationesque, qiioad

ips;i
fieri

potest, perspicere planeque cognoscere cupiunt, ut de

dogmatiini veritate et suhtilitate

aetatis
,

explorate

iudicare

possint.

Illa

eiusdcm
lare

scripta polemica,

quae nunc apologetica potius appelpraeparalio et Evangelica de-

solemus

velul Eusebii Evangelica

lilier
,

monstratio, Albanasii

contra gentes, Chrysoslomi adversus ludaeos

oraliones et dpmonstratio

quod Christus

sit

deus,

Cyrilli

Alexandrini
affectioniim
pro.sunt,
iii

contra
curatio,

impium luliauum
ad
notitiam

libri

X., Theodoreti

Graecarum

dogniatiini

llieologicorum

non lantum
neque
praeserlim

(junntnni libri apologetarum safciilorum secimdi et tertii,

biblioea,

thecam, qualis haec nostra est, refereuda sunt:

quae Eiisebii sunt
litteris

quum

et

Theodoreti,

nuper a

Thoma
(]iii

Gaisford,
sint.

viro de

graecis

immorlaliter

merito,

separalini

cdita

Ideni fere

iudicandum est de scriptoribus polemicis,

tium
et

aut

omues antecedenbreviter ac

suorum

liaereses

exposuerunt

simulque

easdem

PRAEFATIO.
sumniatini refutaruiit,
las
iit

19

Epiphanius

et

Theodorelus; aut contra singu-

qiiastlam liaeroses dispulavcrunt,

siibtilius explicanda,
,

ria lidei

non dabant ad mystequcniadmodum saeculo quarto Alexandrum

qiiae ansas
,

Lycopolitam

Didyimim Alexandrinum, Tiluni Bostninseni

in Maiiicliaeos

Serapionem

Tlimueos episcopum

calanium slrinxisse videmus.

Neque
doymatica
cim ad

tainen, ut significatum est,

et

omnia

scripta docloruin ecclesiae

polemica
a

in

bibliotliecam
Cyrilli

recipienda

duxi.

Comniemoro
octode-

ex his praetennissas
conipetentes

me

Hierosolymitani Catecbeses
,

sive

catecbumenos

in

quibus

is

quidem,

quo

tempore presbyteri munere fnngebatiir, omnes articulos symboli Hierosolymitani copiosiore sermone, ut
videtiir,

extemporali exposuit eaque

ralione praecipua doctrinae cbrisdanae capita persecutus est.

tanien
iieri

Verum-

non
solet,

lam exacte

et

presse,

quam

in

eruditis
,

disputationibiis
iit

de dogmalibus

Iheologicis

disseruit

sed

res ferebat,

quiini explanatius

tum etiam
cliristianae

fusius et ad

commune

iudicium popula-

reiiique intelligenliam

accommodatiiis,

atque
certa

miilto eliam

minus uniarte

versam
plexus

doctrinae
est.

formam

ratione
veteris

et

comfiierit

Quamobrem monumentum hoc

lides
et

ecclesiae in suo

genere uniciim quanquam lectu dignissimum

eo tempore

est,

ul quae publica

qualis inslitutio calecbetica, inde discamiis,

tatnen auctoritatis et usus liabet,

ubi de subliliore

parum dogmatum enodaet

tione et

deiinitione

vel de

artificiali

eoruni

tractatione

probatione

quaeritur.

Nec

dubitari potest, quin praeter aiicloris proclivitatem ad

senlentiam Semi-Arianorum vel

certe

qiiasdam

eius

suspiciones

illa

ipsius operis conformatio prohibuerit, quo niinus id tanquam scientiae

artisque

theologicae
,

specimen

pariter

celebraretur

atqiie

praecipua

Atbanasii

Basilii

Gregorii Nazianzeni scripta

seqiienlis
aelatis

dogmalica iam ab eiuscelebrata

deni

et

proxime
sane

tbeologis

esse constat.

Ceterum quod editiones

suiit,

Cyrilli

Millesiana et Toiittaeana

nunc rariores
editio
a

optandum
Giiil.

est,

ut

nova

Catecbeseon
et a

XXIII.

viro docto ad hoc

munus
Caroli

satis

instriicto

idoneo adornetur, 1848. niinus

Cyrilli

quum
pliira

quae studio
inchoata
est,

Reiscbl

Monaci

probabiliter

non absolvi

videatur.

Praeler

Calecbeses

celebriorum scriptorum, qui ecclesiam Orienlis sacculo quarto illustrarunt, ad nos delata sunt opuscula
nitate perlinentia,

dogmatica eaque ad lociim de

qiii

tri-

quae fortasse erunt

hac in Bibliotbeca
libri

deside-

rent.

Cuius generis sunt Eusebii Caesareensis

duo contra Mar1769. priniuin

cellum et tres de ecdesiastica theologia^ Didymi Alexandrini de trinitate libri tres graece ab lo. Aloysio Mingarelli
editi

Bononiae

a.

eiusdem de spirim sancto tractatus ex interprelalione latin.i Hieronymi, Epiphanii Ancoratus, loannis Chrysostomi contra Anomoeos
et

20
honiiliae aliaque sub

PR.VEFATIO.

eius

nomine

scripta.
sint

Eusebii libros

illos

nemo
idcirco

doctus nescit, etiamsi per se

non magiii

momenti, lamen
quibus

haud exiguum

liabere pretium, qiiod multa fragmenta operis Marcelliani

contineant,

ex

obscura

atque

controversa episcopi Ancyrani

sententia

niaxime illuslranda

et diiudi-

canda

est.

Itaque quoniani requiruntur ab omuibus, qui in disceptanda

iili

Marcelli causa siio iudicio

voiunt,

iis

locus

in

Bibliotheca palrum

dogmatica videtur concedendus esse.

Sed ut taceam olim iam RetlberGotlingae

gium, scholae Clausthaliensis rectorem, Marcelliana, boc est collectioneni fragmentorum, quoriim niodo mentionem
feci,
a.

1794.

edidisse, iiuperrime Ensehii. Pamphili contra Hieroclem et

libri
qiie

Marcellnm
iie-

opera
igitur

et

stiidio

Thom.

Gaisfordi Oxon,

a.

1852. prodierunt,

opus est ut deniio typis exscribantur.

trinitate,

Disputationes aiitem
doctis

Didymi de

siquidem

eiiis

sunt,

viris

plerisque

in

tractando boc dogmale prorsus

negliguntur vel

ignoranfur:

causa nescio utriim

sit

unicae editionis Mingarellianae rarilas, an qaod

et

ipsum

opiis

infructiiosum

nullius

momenti esse visum

a

quod Didymus propter

pontifice

sententias

Origenianas

synodo
et

Justiniani iussu convocaia

tanquam haereticus damnatiis

perciilsus est, id

}
sit.

cuius rei

Nam

Martino,
niinc

romano, anathemate
libros

neminem, credo,

deterruerit, quorainus

legat et ad dogmatis expositionem adhi-

beat,

praesertim

quum

constet

illum

antea

magnam apud doctores

lide

ecclesiae

habuisse famam,

neque de consensu eiusdem cum

est

Ni-

caena esse dubitatum.

ingenii

Utcunque res sese habet, certiim

Didymum

acumine
ad

et

disputandi peritia atqiie eloquentia inferiorem fuisse

si

Athanasio, Basilio, Gregorio utroque, ut

cum

his
et

comparetur, nihil

admodum

expoliendam

dogniatis

formulara

aciiendam

demonstii-

strationem videatur contulisse.

Sicut- per

totam vitam

summum

dium posuit
nianam
id

in

scriptura sacra ex praescripto et ad exempliim Orige-

nis interpretanda, item ad profligaiulam haeresin

Arianam ac Macedo-

praecipue

egit.

ut

scripturae sacrae testimoniis saepe copio-

sius expositis veritatem catholicam miinirel et argumentationes haere-

ticorum ab eodem fonte

diictas confutaret.

Itaque in libris de trinitate,

quos post Athanasii

illutn

et Basilii

M. mortem provecta aetale contra Luciuni

Alexandrini
sacri

Arianorum coetus antislitem scripsisse perbibetur^

oraculis

lectores

codicis

paene
aliis

obruit,

minus vero rationibus

erat,

dogmatum subtiliiis, Laudem eloqiientiae

qiiam ab
sive

factum

reddendis

adiiivit.

peritiae

sermonis
lUe

iani

Hieronymus Didynio
praefalione
in

derogavit, nec ipse sibi

eam

arrogavit.
dicit

in

librum

de spiritu sancto latine redditum

esse et
(al.

auctorem imperitum sermone

libri

sed)

non

scientia.

Hic in fine

scribit:

Sicut

enim.

PRAEFATIO.

21
conscientiam vendica-

pktatis sensum 7iobis audaciter iuxta nostram

mus,

ita

qnantnm

de eo loqui pertinet, venuatatem ihetoricani, facun-

diae conseqnentiayn textumque sermonis procul abesse smpliciter confitemtw.

Studu quippe nostri

Vid.

fuit,
et

de scripturis sanctis dissereHtibus

pie intelligere quae scripta sunt ,

impejitiam 7nensnramqiie nostri

non ignorare sermonis.

p.

Ilieronymi Opp. ed. Vallars.

Tom.

II.

106. et 168.

In libris a Mingarello deteclis haud scio an ad hanc

sit,

infacundiam referenduin
et

quod Didynius
inusilalis,

niultis

utilur vocibus novis

composilionibus
quarti

verbonun

quae
et

certe in

polilioribus

saeculi

scriptoribus

frustra

quaerunUir

pailim

insolenliam

t vanilatem

sermonis Areopagilici redolent.

congerie

Praeterea passiin perioet

dos format raembrorum

perplexas

loitiiosas,

cuiusmodi

amplificationibus niolestis et inelegaiitibus itidem scripta Dionysii Areo-

pagitae referta esse norunt

orationis

omnes

qui ea altigerunt.

Sed insignis haec

dubitationem potest

forma,

quae aliquot

locis

conspicitur,

iectori alTerre,
sit,

an iure a fratribus Mingarellis opus Didymo vindicatum

qiia

quippe in

nemo

facile

deprebenderit illam eloquii panpertatem

vel

sermonis imperitiam,
voluit.

de qua Didymus se in altero

est,

opusculo ex-

cusatum
ab

Ac profecto
saeculi

quod denuo curiosius disquiratur

propius
accedit

de autbenlia operis
ecclesiaslica

deque eruditione aucloris, quae ut remotior est

quarti

consueiudine,
,

ita

ad

studia Platonicorum postremoruni

quum

contra ab Hieronymo Didy-

mus

praediceliir apostolicum
(al.

lirum ex ipso sermone exprimens tam

sensuum himine

nomine) quam simplicitate verborum.

Num

vero

propterea, ut ad novani disqiiisitioiieni viri docti

excitentiir,

opus in

lucem publicani revocandum

satis liabeo
in

sii,

aliis

diiiKlicandiim relinquo.
scripta seciiiKlum
institutiim

Equidem

signiflcasse,

cur Didymi
seqiior,

rationes, quas

delectu

instituendo

ad

huius bibliolbecae non

perlineant.

Epipbanii Ancoraluni, ut supra memoravi, Caidinalis los.

dignuiii iudicavit,
in
siias

Mar.

Tommasi
(tom.

quem prae
Institutioyies

aliis

dogmaticis

veteris

ecclesiae

nionumentis

theologicas

anti(iuorum

patrum
de

III. p. 4. sq.)

Iransferret.
in

In qiio vir eruditus id niaxime

respexisse

videlur,

quod Epiphanius
sed universam
illis

Ancorato noii

solum dogma
catholica

trinitale explicat,

fidei

doctrinaiii vel certe praecipua

tradi

eius capita,

quemadmodiim
inculcari,

temporibiis in ecclesia
litteraruiii

solebant et

ex

divinarum

auctorilate

exponil et
patrimi

contra

haereticos

confirmat.

Nam

inter

scripta

dogmatica

graecoriim saeculorum quarti et quinli, quod ego sciani, nullus praeter

illum
ita
iit

exstat

eiusmodi tractatus, qui sumniam

quibus

fidei

publicae exhibeat
sive articulis
usi

uno tenore doceamur, quibiisnam ex partihus

fuerit,

ea

composila

formuHs

viri

ecclesiastiei

sint,

quibus

22
sacrarinn litterarum
riim
alius
fraiules
diclis

PRAEFATIO.
sententias piubaverint et conlra haereticoCyrilli

defeiulerint.

Catecheses,

de

quibus

antea

dixi,

sunt

generis

sive

formae.
,

Neque huc
ingeniosus

referri potest
ille

Gregorii

Nysseni Oralio catechetica

in

([iia

theologus id potius

proposilum

habuit,

ut iis,

(|noriirn

miinus esset ludaeos,

insliluere,

Graecos,

liaerelicos ad

ecclesiam
veritati

accedentes

qua ad fidem

divinae

in exordio ait,

disseruit

tunc in
dei,

ov

^av
ecclesia

. /. .
publice
receptis,

faciendam

/. ^,
.
,

viam

commonstraret.

ingredi deberent.

Etenim

.,
de de
qiia

^ut et

Itaque

dogmatiltiis
irinitate

praecipue

incarnalione

de redempLione goneris Immani deque sacramentis,

ratione cate-

non tam ut ea ipsa exponeret, quam ut ostendeiet,

chunienis

pro
ex

diversitate
variis

religionum
iii

et

opinionum mentibus eoruni

paitem
divina

insidentium

piiiicipiis

utramqiie

concessis et ex

notionibus communibiis latiocinando de veritate posset persuaderi.

tulit

coramodissime

Quamqnam
et

haec Gregorii disputatio

discipliiiaiii

mulfum

coii-

ad fiindandani

exstruendam
lidem
ut

dogmaticam,

siqiiideni

is

quod

erat eius consilium veritates quas diciQius revelalas ad rationeni

revocare ac
ratiiin

quodammodo
Epiphanii

et

vero

noii,

dogma de
p.

trinitate pertinere

neque contia solos Arianos

libri,

nos esse scriplum, iam synopsis

1. legitiir,
,

quemvis docere potest:

,
p, 6.

, .
ab
sq.
inilio
libri

. ,
a
viris

rationem conciliare studuit.

doclis
dici

Ancoununi

solet,
et

ad

Macedouia-

^/.
quae
in
,

ed.

Pelav.

Tom.

/./.

II.

^-

Quibusciim concinunt
et ipsius libri

et

auctoris

professio

med.

tenor, cuiiis ad finem p. 122.

duae formulae, una brevior, altera longior, universam fidem eccle-

siae continentes subiiciiinlur.

tabit

Sed qui Epiphanium noverit,

Iractatii

non

pii-

eum, qiiamvis
subtilius

suo complecti voluerit,

dogmatum caHsas rationesque

rationis

indagasse et

quomodo

singula

apta inter se essent ac nexa curiose circumspexisse vel in universuni

ope

lucis aliquid et iirmitatis

divinis

sententiis attiiiisse.

Si

PRAEFATIO.
quis

23
studio et usu,

Iheologus

fuit

unquam remotus ab philosophiae

is

Epiphanius
cedit (jiiud

profecto
plcbeio

est,

stilo

iisus

Photio cod. 124.

Hieronymus de

viris

illustr.

/ .
vindex
est,
ille

traditionis

acerriinus.

Acest a

quo

nomine iam nutatus

/.
vitiiim

\^fortasse
voluit,

Ideni

cliam

c.

114. teclius

sigiiilicare

ubi Epi-

plianio eliamluni supcrstite

ait,

iUius scripta ab enulids piopter res,

lectitaii.

simplicionbus propter verba

Itaque Ancoralus

licot

ac-

commodatus
in

sit ei

consilio,

quo eum ab Tommasio editum esse diximus,

tamei) ita comparatus est, ut rationes, quibus nos ducimur, ab

codem
erudili

Bibliotbecam
luit,

inserendo

iios

avocent.

Nimirum

viii

illius

institutum
christianae

scripta quaedani patrum, in quibiis

summa

doclrinae
collecta

breviter
in

Iradilur,

in

institutiontbus

theologicis

edere,

sicut

fronte tomi

primi haec leguntur verba:

tuni latina

complectens

secimdum ordinem tempomni opuscula

tum graeca,

quae

aditnm iannamqiie patefacinnt ad ecclesiastica

in decretis religionis

dogmata.

In quo id

simul spectavit, ut lecloribus persuaderetur, veteris ecclesiae doctores

chrislianae ad Iradilionis
ecclesia

normam
romana

tractandis eanteneat.
est.

dem observare meihodum, quam bodie

qiium Epiphanium
eiusdeni libelliim,
in

vero aliud esse propositum, satis superque iam dictum

manibiis

bus

/
catholicae
illiiis

Nobis

Cetenim

/.,
Tom.
p.
III.

/. ?.
qiii
I.

babeamus, commemoraie lubet alterum

taiKpiam clausula magni de baeresi-

-^
itidem a

operis a Petavio

p.

1078.

sq.

et

separatim

Tomniasio Tom.

399. sq. edilus

est.

In

hoc non soliim fidem,

sed eliam ritus et praecepta moresque

siae

atque universam
qui

ideam eccle-

adumbravil

ecclesiae

aetatis repraesentare voliint,

Similiter

Theodoretus

(jualuor prioribus libris

libro iUis

^7
is

quem librum Tommasiiis

tur,

,
in

fabulas

^4 -^ ]
ita
iil

iis

memoriam vel imaginem maxime commendandus sit.

postquani
qiiinto

baereticas

enarravit,

extremo

falsis vera,

brevi in conspectu opposiiit

praetermisit

fortasse

propterea quod Tbeo-

doretus ex sententia ecclesiae catholicae non in patrum numero habe(iiianquam

recepit.

Tertulliani

item

ab

boc numero exclusi

brevi

opuscuSciunl
ve(eris

lum

Denique

de

Chrysostomo

defungar.
biinc

omnes,
ecclesiae

qui scripta vel leviter inspexerunt, claiissimum

oratorem

in

interprelandis

populo scripluris sacris omnino

locis

etiam quae ad

fidem pertineant, suis

illa

tractasse

sed tamen re-

motum

fuisse ab

disputandi subtilitate,

qua

alios oratores sacros

illorum temporiim aequales etiam de sublimioribus dogmalis tum controversis cunimentatos esse testatum est.

Secundum

disciplinam scbolae

24
Aiitiuchenae
buit

PRAEFATIO.
mudesliiis
se
intra

terminos

flivinae

patefactionis
fidei

colii-

nec

quicquam habuit

anliquius

quam

ut

dogniata

ad vitae

conformandae usum conferret, ideoque praecipuc

nioribusque vel

dogmata

cum

vita

cum horum
reparala

praeceptis cohaerentia et coniuncta,

velut

de peccato
per

de libero arbitrio et gratia ac praedestinatione, de salule

eiusqiie

Cliristiim

conseqiiendae
Jocis

modo

et

adminiculis,

diligenlius

exposuit.

Ubi

de
,

illis

tbeologicis
trinitatis

quaeritiir,

sane

consulendus est Chrysostomus

tionis
iion

de mysteriis
Jiisi

dci
in

et

incarna-

item.

iXenio

igitur

qui

hospes
iii

est

Chrysostomi
homiliae, nec

aliorumqQe patrum
aliae
illae

scriptis,

mirabitur, quod
in

Collectione nostra nec

eiusdem ex
quinqiie

commentariis

scripturam

sacram

duodecim contra Anomoeos

sive

Eunomianos habitae ipperiunlur,

na-

iater qiias

priores et undecima de incomprehensihUi dei

tura, septima de

consuhstantiali ct

dnodecima de divinitate Christi

ac

paene

tolae

sunt

argumenti
a.

dogmatici

polemici.

Vid.

Opp. ed.
quibus
acutius

Montfaucon Paris.
argumentationes
tractantur,

1S34.

Tom.
et

I.

p.

542

6S0.

Duo autem Serspiritu,

in
et

mones, unus de sancta trinitate,

contra

alter de sancto

Arianos

Macedonianos
sunt

tenuiiis

non referunt
'Se

illam Chrysostorai

sponte flueutem eloquensq.

et

tiam
III.

et p.

propterea inter

spuria

positi

964. sq.

lamen

tanti doctoris

Tom. I. p. 1024. nomen omnino absit

ab hac

bibliotheca,

locura

dabo

celeberrimae ad Caesarium

epistolae coutra
et fortasse

Apollinaristas scriptae (Opp.

Tom.

III. p.

895

900.)

etiam

sermoni
lias V.

illi

coiitra Arianos,

qui extremus est inter Cbi'ysostomi

Homi1S39.

ex cod. Dresdensi ab Bechero

Inscriptus est

^^
,
III.

primum

edilas Lipsiae. a.
y.ai

id

(Hebr.

1.)

Pari

modo

si

voluminuni mensura

permittet,

Basilii

libro

ad Amphilochium buius ipsius

gr.

epistolam synodicam a Cotelerio xMoniiniont. eccles.

104. priniiun
publicatara

Toqi.

II.

p.

99

subiiciam

atque

illi

Chrysostomi
quae

episto.'id

lae adriectam selectas aliquot Isidori Pelusiotae epistolas,

con-

troversiam de

modo

et effeclu

coniunclionis

ulriusque

in Chrislo na-

turae pertinent.

Sed

satis

iam exemplorum, ex quibus cognoscatur, quomodo, quae

ipse

de delectu

instituendo

mibi ])raescripsi,

exsecutus sim.
ipsa

Ilaque

ad reliqua progrediar lectonbiisque indicabo

opuscula, quae,
collecla
in
si

palrum graecorutn

coeptis deus adnuerit, ut bibliotheca absolvi possit,

ea reperientur.

Et primum quidem de Athanasianis dicam,

viris

quae primo hoc volumine coQiprehensa

doctis oirerunlur.

Inter scriptores graecos saeculi quarli, qui

dograata sacra

expo-

PRAEFATIO.

25

suerunt

el

contra hacreticos disputavcruut, lirincipatus merito debelur

sicut indc ab antiquis temporibus ei
est.

magno Athanasio,
siJae

consensu cccle-'

calliolicae

datiis

Non opus
aliisiiue

est id
collecta
perili

veterum testimoniis prosunt,

quoiiiani

bare,

quae

Montfauconio
Sufiicit

res nota

est et trita.

unius

Photii

iudicis,

sententia

Biblio-

thecae
infra

cod.
in

140.,

quo

Atliaiiasii

contra Arianos
Ibi

oraliones
viiii

recensuit,

hoc

volumine

p.

142.

descii])ta,

enim

eloquentiae
scripluliis

in tractandis controversiis, periliam arlis dialecticae

usumque

rae sacrae in argumeiitaiido laudat

ita

iit

ipsius iudicio oinnibus

partibus nibil Athanasio defuisse videatur.

Tum

solas

oratioiies illas

ad Arianisnuim refulandum satis esse pronuntiat additque, non aberra-

turum esse
sisse.

a scopo, qui dixerit

Gregorium theologum

silium, adversarios

Arianorum disertissimos, hocce ex fonte sua hauexistimasse Arianos veteres el recenIn

Seciis vero de Athanasio

id

tiores,

quidem

nemo
verba,

mirabitur.

liceat Pbilostorgii
viri

quae Siiidas

^Ad-av

. ,
huiiis
(

Eunomianoriim

partibiis addicti

y,ai

/.
/.
recentioribus

^ ,) .
s. v.

et divinuni

Ba-

exenjplum lectoribus

siibiicere

ex historia

excerpsit:

y.ai

: '
acerbissime

.^
,

LOV.

Athanasium insectatus

est Guil.

Whiston
in

in

opere
I.

olira

famoso Primitive Christianity

defensorem

revwd
ubi

(Londin. 1711.) Vol.

cantica

praefationis historicae p.
iidei

CXVI CXXVIII.
aliis

illum

scilicet

INicaenae

praeivit. *)

Sed

fiierunt etiam inter tbeologos

ecclesiae evangelicae, qui pari

modo

de Athanasii laudibus detrahendura pularent.

ceteris noniinandiis est

Horum

ex numero prae
qui epi-

Semlerus
in

in scriptis i)atriini volutatiis,

scopum Alexandrinum
ecclesiae

tradenda
IV.

doclrina

de trinitate
et

ab

omnibus

graecae

saec.

episcopis

erudidoribus

persuadendi

*)

Specirainis

causa ex libro
dicta

rariore

adscribam,

quae

p.

CXVIII. de ingenio et

moribus Athanasii

leguntur:

Pcrson of his gencral Character,

which

lake to

be Ihat of one Resolute, Ambitious, and Tyrannical ;

ning,

of admirnble Parts, but

liltle

Lear-

and small Appearance of Sincerity; who would never submit to eilher Emperor or Council; and wlio uiould rather set Ihe Christian World in Combuslion on all Occasions
in the
least

Ihan recede
treats his

from his Prelensions;

unchrislian
liis

wbo reasons generaUy very weakly

yet

Adversanes wilh Ihe most

still

Names

of Rvproach and Scorn possible

aud who
say,

aller'd his

Notions,
its'd

or at least

Language as he saw Occasion, and as

all

Mallers would bear, and yet

1

plausible

Words and Insinualions

along

Person,
consi-

of Ihis

gcneial Characler

cannot

bul afford great

Room

for Suspicion to

dering Men.

26
iacultale
iudicavit.
et

PRAEFATIO,
scripturae
Vitl.
/.

sacrae

demonstratione

longe

siiperaluni

esse

5.

Baumgartens Untersuchung theologischer Streiideni in Ilisl. eccles.

scripta
p.

tigkeiten.
selectis

Vol.

III.

histor. Einleitnng p. 106. *).

I.

capp. Toni.

179. ubi potiora

subiuiigit:

([uaedam Allianasii
Istn

commcmoravit,

de

liis

striclim

autem dogmatica non

polius

omnino

caretit

suspicione;
;

adeo

multa

latino
nikil

qiiam

graeco
fuit,

episcopo conveniunt

de interpretalione

omnino meritus

adeo inienuste tractat SS. loca, nt Arianos, siquidem vetusta fnermt

ista
scripta.,

mirum

sit

reposuisse nilnL

Haec

et alia viri doclissimi

oracula,

qnae

nunc non multuin abest quin temere prolata dicaraus,

placuenmt
olim
et

miriim

quaiitum

proltata

sunt

illis,

qui

animo

alienali erant a doctriiia

ecclesiastica et opinionibus suis

ita constricli

mente, ut

in

intimos

tbcologiae Athanasianae recessus

nec cuperenl

nec possent penetrare.

ecclesiastica
p.

Hinc
der

Ern. Cbrislianus Scbmidt in Hislor.

Kirchengeschichte)
Vol,
II.

{Handbuch
Ililario,

christlichen

169. sq. Semleri vestigia presse seculus Atbanasiiim

latiiiis

cum

scripto-

ribiis

Eusebio Vercellensi, Luciiero, Pboebadio compo-

nit et

horiim omniiim libros de dogmate conlroverso conscriptos parvi

esse statuit,

pretii

explicalionis ad

quod ipsi parum subtilitatis et perspicuitatis rcm tractandam attulissent: ideo exlrema saeculi
Gregorios.

sive

IV.

parte Cappadoces nonnullos doclrinis

florentes,

instructiores et dicendi facultate

imprimis Basiliiim

et

defendenda

fide

Nicaeiia

maximam laudem consecutos esse. Miienscberus autem non modo eriiditionis niediocritatem, contortas scripturae
pretationes scribendique cunsiietiidinem neglecto
bris repelitionibus
lectori

in

Alhanasio

sacrae interet

rerum ordine
sed

cre-

molestam repreheiidit,
niinus vero

etiam quod in

controversiis

theologicis

ad proiligandos adversarios omnibus arlibus

sit,

etiam parum

honestis
liberale

iisus

subtilitatem

disputandi

probabilem

et

veritalis

studium

praestiterit.
III.

Vid.

Handhuch
et faclis

der christlichen Dogmengeschichte Vol.

aliorum
existimationes
si

p.

197.

Taceo sinistras

praesertim

de

animo

moribusque

Atbanasii, in quibus

quid est veri, ut fert

humana

sors, id in tanto

*)

Verba Semleri

1.

1.

sunl

Oknerachtel Alhanasius von

gelobt

mehrern alten

Scltriftslel-

lern

der

kalholischen Partey

sehr

wird,

dass er Urheber der

yiclitigeii

Lehrbe-

slimmung von Goll und den drei Personen

seiner ausserlichen

seie: so ist dieses

doch wohl tnehr inAbsicht

der reincn Lchrc
fflegen

Verdndemngen, dic

als

Verfolgungen

tvegen
,

vorgestelU zu wcrden,

und

in Absichl

sciner Bcmiihungen
als

die Ausbreitung

arianisclier

Lehre zu hindern, walir oder merkUch erweislich:

eines ftberzeugenden

dass es iibeihaupt und in Absicht

Vorlrags dicser Lehre,

allcn

und

ihrer Ilerleitung aus der heiligen Schrift

dieses

wahr

uidre;

worin er von

gclerten BischOfen

vierten Jahrhunderts

so zur

griechischen katholischen Parley gehuren, unleugbar sehr ttbertroffen worden.

PRAEFATIO.
viro decet exciisare,

27
iii

non

exagitare.
iis,

Sed pleraque haec

inlelligerent,
el

Alliaiiasimn

peccata
Ariaiia

esse

apparet ab

qui
giavissitiio

in

conlroversia

aclum esse de errore

in

religio cliristiaiia

ilisciimeii

vocareUir,

stianorum

et

'

|)eniiciosissimo,

(|

ipsa
Cliri-

neque

iilani

veterum

martyriis

spectatani

animo

coinplecti

possent.

Eleniin

sic

senlieiUts
lactis

et

oninia
viri

ex

suis

opinionibus moribusque melienles dictis et

induci, ul queui
alii

niagiii

poluerunt

eximiiim

lidei

et constantiae

verant, ipsi arrogaiiliae et pervicaciae

iiisimularenl,

exemplum praedicaet qui olini pio-

pugnaculuin vehtatis

et

columna
temporis

ecclesiae vocatus erat,

eum conimude Athanasio

ut
iii

nem

Clinstiauorum

sui

tempestatem calamitatemque fuisse

vel potiiis iniqiia
illa

dicerent. *j

Eiusmodi crimiiiationes

theologo
historia

eiiisqiie

scriptis iudicia vicissim

hanc habuerunt vim,

dogmatuni theologia patris orlhodoxiae diu negligentius tracta-

retur nec tantiim

quantum par

eral,

curae el diligentiae scriptis exISostris

et

cutiendis et sententiis reconditioiibus eruendis impenderetur.

vero tempoiibus

studiis Moebleri

primuin ac Neandri, dein Baurii

Dorneri theologica Atbanasii dogmata clarioie in Uice posita sunt, ea-

que

ralioiie

laudes magui

viri

non soluni ab obtrectationibus

subtiliore
qiii

et iniquiet

latibus vindicatae,
illiislratae.

sed etiam ex

rerum cognilione auctae

Fatenlur bodie omnes

vel

sapiimt, Alhanasio

cum

Arianis

uon de quaestione philosopha

principali salutis iiostrae causa
filius sit

problemate metapbysico fuisse con-

troversiam, sed de fundaniento totius reiigionis cbristiauae atque adeo de

,

quandoquidem

ipsi

id constiterit,

nisi

unius eiusdemque substanliae ciim patre, per

eum nec deum

igitur

hominibus perfecte innotuisse, nec bomines cum deo vere esse reconciliatos
et

ab

adversaria

potestale

redemptos

nisi

credatur,
et speni

quod formula Nicaena credere

coUocari in Christo.
dirigunt
ctoris

iubeat, temere lidiiciam

omnem

Id autem qui tenent,

ea
fuit,

iudicium

suum ad

aliam

normam, atquc

qua obtreclatores magni ecclesiae dosi

usos

esse videmus,

nec possunt,

quidem Christiani sunl,

niagnificentiae
in episcopatus

animum inducere, ut quae in aUo quovis virtutis et signa probantur, eadem iii hoc vituperentur. Virum enim
fastigio

positum

iii

defendenda ac stabilienda

fide

Nicaena,

ex

qua

*) Tetigi bis verbis iniquissimum et

durissimum iudicium, quod Henkius deAthachristianae ed. IV. Vol.

I.

nasio

pronuntiavit

in Hist.

univers.

ecclesiae
,

p.

266. sq.

Wenn
hatten,

Athanasius

fruher geslorben wdre

so

wurde

tvohl

fruher Rtihe

geworden sein;

denn dieser hochmulhige Starrkopf,

den AUer und Leiden nur immer unbiegsamer gemaclit

gebietcndes
Anselin

war durch

sein

ausgebreiteles

der Hauplurheber

von

vielen

VerwiTriingen

und von dem Ungluck

vel

vielei-

tausend Menschen gewcsen."

p.

Sentenliam suam
est.

de cunlroversia Ariana

de dogmate Nicaeno antca

212. sq. professus

28

PRAEFATIO.
salutis

spem omnem
sisse,

pendere censeret, oninem vitam suam consiimdivinae se invidiae periculisque

pro

incoluiiiilate veritatis

obtu-

lisse et adversa qiiaevis forti

ac constanli animo subiisse et vero etiam

studio exarsisse,

iusto in hostes odio

eosque profligandi

haec

talia

quis non erubescat vituperando affligere?

Modiini excesserint Gregorius

JNazianzcnus aliique veteres in laudandis Atlianasii virlulibus, certe probabiliores iiunc nobis videntur
illis

moriim viluperatoribus.
Et-

Scd
tatore

pliis

bic nostra referl videre de Athanasio tbeologo et dispu-

deque

vindiciis principatus,
est,

quo euni dignum esse diximus.

enim verenduni

ne lectores haiid pauci in scriptis polemicis passirn

offendant et iure reprebensa putent, qiiae tamen idoneam habent ex-

cusationem neque Athanasinm inieriorem faciunt aUis sui saeculi scriptoribus vel praestantissimis.
Ita

negari

omnino

non potest,

illum

in disputationibus non semper eam, quae decet theologum, moderatio-

nem

observasse,

sed ardore
et

baeresis

oppugnandae
in

et evertendae

ab-

reptum

saepe

acerbiiis

contumeliosius

Arianos

invectum

esse:

verunitamen

qiii

erroris

gravitatem

peritulique inde ecclesiae

fuerit

immi-

nentis magniludinem expenderit et recordatiis

aetate
erit

dispiitaiitium illa
,

mores

atque Arianoruni
illam

ipsorum

impudentiam
In

is

propensus
fortasse
est

ad asperitatem
,

excusandam.

quo
s.

nimius

Montfaiiconius
Patav.

qui in yraefatione in uuiversa

p.

Athanasii opera ed.

scribit:

Tom.

I.

XXIII.

de

stylo

Athanasii

disserens

,,
niali.

polemicis enini

maxime aetatem
sannis

contrivit,

curans quid

semper ne aliena
apportarent
,

dogmata Arianorumque ausus plebi catholicae

Etsi vero
illi

asper est et

maledictisque plenus
qui

quando res
in

est

contra haereticos:
Arii

nemo

tanien est,

perspecta baereticorum,
Cbristianos,

maxime
iii

seqnacium pertinacia, furore, immanitate

episcopos,

proborum item hominum

dictum
arbitretur.

carnificina
scilicet

in nefarios aliquid
agit

iuclementius
nihil

Aspere
fieri

Arianos,

quia

contra

tantam

vim

sine vi

poterat:

et

remisse

depellere

feroces bomines, fateri erat difiisum se caiisae suae.

det acriler,

Etsi vero nior-

cum

insolentia

criminum aut haeresum temeritas

illi

acrem

postulat oratoreni; ubi

tamen res

est

cum

adversariis aliquam aefacit,

qui bonique rationem tenentibus, sobrie ac prudenter verba

litque

molquae

animos

et

temperat iras."
eius aetalis

Ciim Lii

cobaerent

alia

Albanasio

cuni

disputatoribus

plerisque

omnibus

coramunia,

lectoribus ex hodierna discipHiia theologica res iudicantibus displiceant:

dico arles

illas

dialecticas

sive

eristicas ex

sophistarum

et

rhetorura

scholis perceptas,

quibus uluntur

ad adversarios de statu deiiciendos

,

eorumque
gumenta

tela depellenda,

diclu

speciosa

polius

metbodum disputandi x.ar quam vcra et iustam probandi

arviui

PRAEFATIO.
habenlia,
stiuliiim

29
creandi

invitliam

adversariis

ex

consecutioiiihus
coiiiirmalio-

ipsosque per has lacesscndi ad errores suos

evomendos,
morlis
I.

nem
Taceo
sus

veritalis ex miraculis,
in ep.

velul ex

miraculo

Arii,

de quo

Athanasius

ad Serapionem fralrem Opp. Tom.

illo

p.

269. ed. Patav.

in aliis

pliira

istorum similia, quac parliin

iam tempore

in-

crepavit Gregorius Nazianzenus nec tamen se ipsum ab iisdem pror-

immuncm

praestare

potuit.

Quod vero,
in

ut supra significavimus,
suis

dixeruut

iionnulli,
aliis

Atlianasiuni

scriptis

ad

nauseam
et

usque
qiiae

eadeni fere

verbis repetere et sine delectu

omnia arripere,

caiisae siiae aliquo

modo

patrocinari viderentur, nec

iii

modum

ordinem

rebus adbibere,
Basilio,

itaque

eloquentia

vel

in

usu ac ralione scribendi

id

Gregorio Nazianzeno aliisquc cedere,

esl et

inique ac temere iudi-

catum
tiuni

peritiorum iudicum

senlcntiis

confutatur.

Piaeler Pbo-

iam a

me oonimemoratum
harum

impriniis audiendus est Montfauconius,

existimator

lilterarum doctus et intelligens,

cuius

veiba quod

huc transcripsi, graluni fore spero lectoribus

inquit, libet spatiari:
et quia

et utile.

,,Sed paulum,

tantam laiidem
Graeciae
aliis

tulit

Athanasius, et quidem
anteferretur,

laudatis

viris, ut

elegantissimis

scriptoribus

iam qua

in re praestare,

qua item

nonnihil cedere

videatur ex-

pendamus; el quae crebro Albanasii scripta regnstandu coniperimiis, proponamus sludioso lectori. Primo quidem si Grcgorii Nazianzeni
illam quadrandae

orationis

industriam

si

niimeros spectes,
,

ab hoc
plus

eloquentiae genere alienus

semper

fuit Athanasiiis

cuius

diclio
si

habet nativae

eleganliae

quam

artificiosae

diligentiae.

Et

quando
epistola

hic plusculum artis adhibeat,

ul in oratione
;

conlra Genles,
taraen

ad Dracontium,

apologia

ad Constanlium

ita

omnia temperat,

ut lateat arlificium et oralio

non

adstricte, sed remisse

sit,

numerosa

sit:

contra vero Gregorius, ultra aliquando quara satis

et

circumscriplione

ambitu utitur
oratio.

ut

certis

numeris
,

definita
y.al

tanquani

orbe inclusa,

currat

Chrysostomi vero

illam expeditam et

pronuentem verborum copiam,

concinnilatis leporisque plenam,

non

adlingit Athanasius, qui pleruin,

que pressus ac brevis

ubertale.

est

et

maiore sententiarum
salibiis,

quam verboruni
redunqui inter

Verum

loiige praestat

nervis et

dantiam

omnem
1'asilio

resecante.

Nimirum possunt esse

iii

summi,

se sint dissimiles: quod in eloquenlia pariter et

servalur.
accedit.

mutis arlibiis obdicendi

autem
ille

nemo

propius

ad

Alhanasii

genus

Sed

praeit

elaboratione;

hic longe

praeslat

acrimonia.
;

Et hac

in parte,

quae

scilicet

nervos spectat, sales, acrimoniam

omnes,
genere

mea quidem
princeps.

senlentia, longe antecellit Alhanasius eslque

hoc

in

Figuris

autem

sicubi

haereticos

insectatur,

frequens est,

30
;ipte

PRAEFATIO.
cl apposite
distrihiilis,
etsi

potius siioptc ingenio

efiltiit,

elabora-

liono adhibitis.
tur. "

Hiiius oratio
variis

minquam

niinquam

longiiis

vaga-

Postliaec

laudihus
GtMiles,

praedicat
opistolarn

praestanliora

Alhanasii
Dionvsii,

oppra,

epistolam
fnga
et

aculissimas

haerelicis
coiiii

.
iit

oralionem
ad

contra

de

senlentia

Draconlium,
,

orationes

contra

Arianos

apologias
,

de

ad Constantiiim
esse
ait,

etiam
in

orationes
iis

contra Apollinariuni

(|iias

ut

inveniamiis

Athanasium
Athanasio
Exlroraa

Athanasio

Deinceps
ea

quae
siipra

soquuntiir
lftcloril)ns

de

aspere

cum

agcnle,

exhibui.

Montfau-

de slylo

Alliaiiasii
:

verba sunl liaec: ,,Uictio eius pura et elegans

est

plurimum

nec

inlicior

peregrinitatem attulisse Latinae linguae usum; quale illud est,

/.
scilicel
a

consuetudine fuerat, ut

,
si

tamen nonnullis

eiiis

operihus aliquam

,iis

et alia

id

geniis.

Impotratiim

ex

quotidiana Latinorum lamiliavel

ritate

aliquae

huiusmodi

dictiones in

buccam venirent, ne ab
aiitem
insidias

Graece

peritiores

abslinerent.

Licet

auribus

minime

paret, lectoris sibi tamen, illecebris

j)tat.

nescio quibus, benevolentiam ca-

ISihil

morosus
et

in

exordiis

est,

sed
canit

statim ab inilio in arcem

causae

invadit,

contra

liaereticos

quodammodo
non aliorum
operibus

classicum.
veteruni, ut
est.

Platonis Homeriqiie libros legit assidue, nec

ex oratione

contra Gentes

et

ex

aliis

eius
in

propalam

Qnodsi Gregorius rSazianzenus

eruditum fuisse narret,
aetalis
siiae
id

Athanasius
dotlissimus

(
copiosius
et artis, et usitato
coll.

illiim

bac

parte mediucriter dunitaxat

partem his

in

studiis contrivit.
in

nimirum Gregorio visum fuit, qui magnam Aliis aulem iure videatur
rebus probe eriiditus."
quantuni
est, Si

et his

(juae vir

disseruit,

probabilia

sunt,

breviter

complecti

velis,

pronunliandum

Atbanasii
a

eloqnenliam

non tam
illis

fuisse studii

quam

facultatis
,

natura profectae
et

eam(|ue

niaxime

excelluisse

virtutibus

quae

doctorem

dispiilatorem

sive

scriptorem didaclicum et polemicum ornant eique fidem, auctoritatem,

faniam conciliant.
Attici

Dictionem autem

([ui

vohierit ad

normam

sermoiiis

exigere, inlelliget

fauconius,
quo(pie

non tantiim barbarismis, quales nolavit Montilla aetale y.OLviOfioi maculatam esse, sed aliis
scriptis

vitiis,

quae etiam cullissimis alioqui ecclesiae graecae patribus

comniunia suiU nec potuerunt abesse ab

M.
III.

fatetur in epistola ad
p.

Libanium CCCXXXIX. Opp.

455. D.

ep.

CCCLVI.

p.

461. E.

INimirum Athanasii non

sunt contendendi

quius habueriint
tiam
et

cum quam

Libaniis.

Hi

d
Illis

ut oralionibus

suis Atticae

venuslateni
est

exprimerent.
et

cordique

res

clirisliana

salus Chrisiianorum

^
ed.
,

eorum,

ut Basiiius

Bened. Toin.

nihil anti-

eloculionis elegan-

curae

cui

inservientes.

PRAKFATIO.
ubi fxpeclil
ail

31
ut

pro
,

facilitate letjenlis

volnnt abnti sermone vnlgari,

i)iofei re.

Hieruiiyimis
crcbris

eliamsi possint

elegaiitiora

Ceteriiin

quotl

de

senteiUiarum

repctilionibiis
qiiis

deijue

oidine
inlclligat

iQjum

passim

neglcolo rei>rclicnsus est Atliannsiiis,

luisse,
ut cadem saepius repetcrct et deccm per lustra conlra eosdem

non

euin ooacliim

repeteiido iiiciilcarel, (juiim ipsi

Iiaereticos viris equisque, ut diciaris et focis?

j)aone
tur,

pugnandum essctpro cadeni causa tanquani pro

episcopum
tol et
taiitis

Quis

niirotiir.
iiae

occupalioiiil)Us dislenlun),

tol forlu-

piucellis agitatuni,

quinquies sede sua expulsum omniqne calami-

tatiini

genere
a

afflictuni

non omnia
pari

scri])ta,

quao pro

iide

et

pro ec-

clesia

se flagitari putaret,

slndio

potuisse expolire?

Nec duquain

bilandum, quin plura

sul)itaria

ex ore potiiis

dictanlis excepta,

ab ipso conscripta
Gravior est
in

siiit.

quaestio

de scriptiirae
In

sacrae

interpretatione et usu

conlroversiis

theologicis.

quo

non

adniiramur
sed

quod Semlero
liac

aliisque

recentioribus

niuUa

displicueriint,

quod
quarti

quoque

in

parte Athanasiiim

reliquis
,

eruditioribus saeculi

disputatoribus

inferiorem

iudicarunt

id

praeter
in

opinionem

accidit.

Etenim

recte

iam Ricbardus Sinion, criticus

observaveraf, eos qui

hoc scriptonim genere peritissimus,

seciindo ordine excepissent,
vel ul proprie
,

pugnam Arianam

non
usos

repudiasse

arnia Alhanasii

antesignani,

dicam

patres

qui po&t Alhanasiuni sciipsisscnt contra Arianos

ipso

auctore

esse

et

plerosque
fere

IV.

T. locos, quoruni
expjicatos
illis

magnum

niimeruii] collegisset,

eadem

lalione

haereticis

opposuisse.
T. cap.

Vid.

Hi-

stoire critiqiie des

principanx commentateurs dn N.
et

VL

p. 91. *)

Omnino
et

Basilius

31.

Gregorii Nazianzenus atque Nyssenus in libris

iion tot

orationibus contra Eunomiiim

scripturae

testimonia,

quot

ab Athanasio prolata erant, exposuerunt: sed tantum abest,

cationes
verint,
et

ut expli-

argumentationes
ipsi

episcopi

Alexandrini
ut ab
et

ex

parle

improba-

quod

meliora

edocti

essont,

illo

controversiam de

scriptiira i)roiligatam

iam esse putaverinl

disputare
ex

propterea maluerinl magis

dialectice ct rhetorice
satis explanata

suo

ingenio,

quam quae

ab

aliis

essent repetere,
artes

praesertim

quuni

sophisticae et rhe-

toricae

Eunomii
1.

disputationeiii

eiusmodi

requirere

viderentur.

Conf.

I.

cap.
iit

VH.

et

ViU.
in

p.

104. 114. sq. 119.

polemicis
tot

Quomodo autem
utriusque codicis

factum

sit,

Alhanasius

sciiptis

*)

Verba Ricb.
Pcres,

Siiiionis

sunt

On

pcul,

inquit, dire

qu'il
Ils
le

sefvi cotnme

de fond

aux autres
dans ses

qui ont eait apres luy contre les Ariens.

suivenl ordinaiiement
qu'il

explications

d'un

grande nombre

dc passages du Nouveau Testament,

recueiHis; salisfaisant en

meme

tems aux obiections de ccs Herctiques.

32
locis
et
atl

PRAEFATIO.

refutandam haeresin
alia

et

confirmandam iidem Nicaenam uterelur

antiquiores
ecclesiae

quidem

ratione

atquc

doclores consucI. 1.

visscnt,

breviter et probabiliter

docuit

idem Rich. Simon

p.

91.

his verbis: Novitates (novae sententiae et argunientationes) Arii

occa-

sionem dabant Athanasio maiore cura, quam

nandi tam veteris quani novi
tes.

id

antea faclum, cxamifilium dei speclanet

testameiiti

locos ad

Tbeologiae eo tempore nova

illae

accendebatur lux,
ubi

quum
vero

disce-

ptationes

Alexandriae exortae essent,

scripturae

dialectica florebat,

de-

monstratioui

iungebatur

raliocinatio,

Hinc

niagnae
,

deinceps enalae sunt controversiae, si(iuidera quaelibet pars ea

quac

ex scriptis evangelislarum et apostolorum ratiocinando efficiebant, pro

puro

dei verbo putari volebant.

et

Ariani expostulabant

cum

calholicis,

quod voces
sacra non

formulas

in

religionem

induxissent

quae in scriptura

exstarent.

S. Atbanasiiis
Ita

contra

probabat, Arianos voces

eiusmodi novasse multo plures.

factum est, ut iitraque pars non

solum expressis
tis

sacri codicis testinioniis niteretur, sed etiam

diictis,

argumen-

per consequentiam inde

nec minus tradilione exegetica sive

interpretationibus antiqiiiorum ecclesiae scriptorum."

Elenim Arius

ab Luciano presbytero Antiocheno

suis

ut videtur,

profeclus

cum

sociis

profitebantur,

fiindamentum

veritatis

positum

esse in scriptura

sacra eanique

secundum sensum bisLoricum

ab
initio

sive ad litteram

cxplican-

dam

esse.

Itaque

controversiae

cum Alexandro, episcopo

Alexandrino, ad everlendum
ferebant scrii)turae,
essent,
ciliari;

luebantur, improbabant eaqiie alio sensu accipienda esse contendebant:

id

qiiod

TCCioav

est:

Collectisque omnibus vocibus

', ( , -^ - ..
Alexander
ipse
signiticat

dogma de divmitate Cbristi plurimos promaxime N. T. locos, in quibus de Christo dicla quae non possent cum hac scilicet conimenticia divinitate conlestimonia vero scripturae, quibiis catholici scntentiam suam
in

ep.

ad Alexandrum

bis

verbis:

rtjg

Hoc

sahitari

eitis

tncarnationi susce-

ptaeque propter nos humilitati congruentibus, impiani ex his praedicationem conflare

ineffabilis

nitnntnr,

verba, quibvs aeterna eius divinitas

,

et

apud patrem gloria declaratur

lib.
I.

aversantes.

Conf.

TbeoCatbo-

doret. hist. eccles.

lici

cap. 3.

ed.

Hal.

Tom.
et

III.

p.

729.

non

negabant,
,

scripturani

fonleni

esse

normam dogmatum
secundum analogiatn
docebant.
Ita

christianoruni

nec de grammatica

et bislorica

libroruni N. T. inter-

pretatione dissentiebant, nisi quod singulos locos

scripturae

regulamque

fidei

interpretandos

esse

vero

i'Rai:fatio.

33
fclilt.-r

locos plerosqiie
atqiie Ariaiii
,

([
De

iii

tlisceptaliuiiiMu vocaliaiitiir,

exiioneliant
Ciiius
rei

vel

cerle alia
Irinilate

ex
lil).

iis

argumeiila
[\.

eruebanl.

lestis esl Ililarius

il. (a|.

Exsliterunt enim plures,

voluntatis
siiue

qni

caelestiuin

verborum

simpUcitatein

pro

sensu,

non pro

veritatis

ipsius absolntione susciperent, aliter interpretantes

De mtelligentia enim haeresis, non sermo Ilis cnim vernon fit ciimen." de scriptura est: non quod auctoritate reprebendit scrijilurae Arianos bis obscurioribus sequilur, sed qaod (!am noii ubivis agnoscit et ipse quam nitereiUur,

quam dictorum

virtus postularet.
et -seiisus,

.simpliciier et recte

iiitelligerent
et

atque,

ut infra

ait,

mente perverst
ca-

omnia confunderent
tholicos

implicarent.
scriptura,

Qiia ratione simul ialelur,

cum

Arianis et de

theologiae

lundamento,

et
illis

de
in

lege

interpretationis

siiuplicis

ex

virtute dictorum,

quam quam

ab

ipsa interpretadone
est

observari
Saepiiis
is

negat,

consentire.

Idem existinianduni

de Alhanasio.

scripturae suriicieiiliam,
cap.

dicimus,
yciQ

laudat, velut in Orat. contra Gentes

canonem
ad^UL

ubi giaviter accusat prave scripturam interpretantes his verbis:

Arianis vero aliisque baereticis a veritale divina

.
/.
ptnram
nibil
cibiis

, .
eloiv ai
,

/.

-3^
Tom.
I.

1.:

/. /.^iii

scholis

et

in

rragmento Epistolae

festalis

librorum V.
ed.

et N.
:

T.

conlinoiitis

Opp.

p.

767.

extr.

Patav.

Etiani

Expos.

in

Ps.

XCIII.

6.

Tom.

(/.
I.

.'/.
aninio

^.
alieiiatis

930.

sniet

Libyae cap. 4. Tom.

viderentur

, , ac

prodesse pronuritiat in Epist. ad episcopos Aegypli

I.

p.

216.

ibiqiie

illos

daninat siniulaiites se vo-

scripturae insistere, ut scilicel ex

verborum sono recte sentire

deinde niiseros homines in sententias a scriptura alicinducerent.

nas

erroresque

((
catliolicis

y.ai

*, '
Graeca

sunt:

(,
acciirata

iiovilatem vociim et foniiularum in scriplura

.
.
esse

'
/.
et

/, /,

Aimirum Ariani non exstantiuin

iactabant.

impiUabant

seque

in

ad

lilleram

iiiterpretatione

Contra Athanasius

banc simulationein

putabat

fallaciam, qua

homines

siniplices ad

verba duntaxat attendentes

cientes (o

/.

nec sensiim perspi-

'/
C

34
O-fooiZv)
luiii
ail

PRAEFATIO.
liaoresin
atliiilKMriitiir.

Nec tamcii
scd
accLiraliiis

ips(!
eriii
I.

sciisiiin

vcrlio-

)(iniri
,

inore Origciiis
(|iiani
s(|.

conlemiichal,
liaerelicis
edit, p.

vulobal ct dc-

id

ab

iiercl.

Sic in Ural.

coulra Arianos

cap. 54.

(nostrae

258.

S(|.)

dc

diclo

ep.

ad

1().
id,

1.

4.
iii

disserciis ibi
locis

(luucl

omiiibiis

praecipit,

(juae sit persoiia

rans

aiit

hac rationc demonslral, ex

(pctGLv

Nic.
p. ct

c.

7
aliis
iit

scriplurae

agere

conveiiial,

observandum
sit

esse

diligcMilor
,

altiMidaltir,
cuitis

(pia uccasioiic

lociitiis

aposloliis,
illa

quac rcs
ca

gialia
a

scripscrit,

ne quis

igiio-

aliud

praeler

iiUelligiMis
illis

vera
noii

aberret seiilenlia.
se(|ui,

v(!rl)is

cpiod Ariani

-.
10.

Tuin

iiide

colligcrcnL

Conf. De decr. syn.

syn.
Nic.

14.

p.

42.

Similiter
,

alio

loco
iii

De

decr.

cap.

30. monet,

nc iiiterprelos
atlribuuiUur,
vicissim,

nbi

scriiitura

eaedem

dictioiics

deo dea

hominibiis

huniaiiu

inudu

iiilclligaiil,

quae ad dmim

spcctant, nec
dicta accipiaiil,
siuit

quae ad bomincs
natura rcnim
iii

ptirliiidit,

laii(|uam de
ijuae

sod ul pro

sigiiilicalarum

scripta

diiudiceiit.

(juod

07
qiii

Namqiie

co

niaxime

peccarc

vidnbantur Ariani,

de deo dicta,
iicquo

vcliit filii

gcncrationem,
iiiodiim

non

^^-

iiUelligerent

aliuin
iil

gciieraiidi

agnosceroiil.
iii

(piam

dccisioiie
et (piod

prulluvio(|ue
juae
in

siibslanliac,

eacpie

re inipie

cavillarenlur:

scriptura

sacra

ad

sulain

biimaiiam

Chiisti iiaturam rcrcruntur,

filiiim
iiiiiius

divinae

impiiigoreiit
posseiit.

ut ex eiusmodi locis
igitur

paUe niinurem essc docere

quaiii
Ililarius

Atbanasius

non
lioc

alinpie

calboliti

aucloiilalcm
nc(pie

scriplurae
adversariis

ralione

grammalica

explicatae

conq)robabant,

ab

de

principio discrcpabant.
et

Quare oninis
iii

dispiilalio rcdibat

ad scripturam
<piae
illis

cardo

conlroversiae

singulis

cius

leslimoiiiis

verlel)alur,

utrique pro sua scnleiilia prurerobaiil el ralionibus conliiniabaiU.

autoni in deligendis et exponendis iiogari

non potest neglecta esse ab

Fausliiio picsbyteiu

utraquc parle, (piae recle praccipiunlur

nilalc s.

De
ob

Iii-

de

lide contra

Arianos cap.

1.

Scriptnrae

divinae

hoc

editae sunt, ut

secnndnm illarum sensum nostram fidem dirigamus,

El iu-

noii ut noslros sensus illorum sacris dictionibus in^eramus."

feriore loco:

In divinis vocibus non numerus testimoniorum, sed aiicst,

ctoritas

requirenda

qnae idonca

est,

etiam

si

una voce proferatiw.

ila

Ariani j)rimum, dciii cliani calbolici auclorilalis causa tcstimoiiia scri-

plurae

[larliin

siiic

deleclu collecla
poiidorarc!

coacervabaiil,
viderenliir:

iit
iii

argunieiila
explicaiula
lciiebaiil,
ila

nuincrare

poliiis

scriplnra cain,

quam
ijjsi

lu-qne

ol)Scrvari iiihcbaiit,
seiiteiiliain

regulam scinper

sed

verba

subiiide

ad

siiam

coiilurqucbant
(pioipie

alque
oiiis

ad

dogmata

probanda

adliibebant.

A(lianasium

vilii

nou

l'RAEFATIO.

35
(|iii

prorsus oxpertcni

riiisso

noii
illiiis

iniraliiliir,

iiiloii>n'l;imli

consuetuiliot

neni plerisquo onHiilus

lingnae igiioraiitiam,
vorsiae ratioiicin

saoouli

iloctorihus

prohatain
sil

'biaoae
coiitrotlis-

qiia

lal>oral)anl,

rocordaliis

cl ipsiiis

vim oxpciulfrit.
scripta iion simt

INam
vol
clici

ipitiiii

(piaoreroiitur cl
iii

pularentur,
('(iiilinentm

(iiiae

scriptiira iioii
(|inini
iii

, *
iioc iiisi

ratincinando iiidc

possuiit, ot

uiii-

vcrsuin

rxposilio scriptur.u' iniiilicarotiii aryimitMilalioiic ilialoclita,

(lisputatoiibus in
el

i)ro-

clivo

cral

lioc

incidore

viliiim,

ut

cupide
illa

scrii)tura

utcnMiliir

ex

opiiiionil)iis

siiis.

Coi1c i-xiymis
uli

actate

nu-

iiirrus

sic

sontirciit,

Eusebiuin Kinisonum de
li-

sciiptmao

usii

in

liis

conlrovcrsiis sensisse nos olim docuimus in

des

Ueber

dic

Sclniflen

Ensebius vou
]).

Alexandrien
(Juaiila

}i)id

des

Eusebius von Einisa (Ualle 1S32.)

72.

S(|.

voro sublilitate

ot inteiilione Allianasius argunientaliones Arianoruni

tra

ex scriptura conoiusdi-m auctori-

dognia NicatMiiim polilas rcrnlaverit

qiia

ot

doyiiia

illiid

tate conlirmaveiit,

constantia siiigula dicla ox consensione universae

recte
iiitelligore
et

scripturae
ducrit,
lil)iO

el

ad

sensum ocdesiae
diMiuMi^lravit
ciii

explicare slu-

id

ogroyie

el

exeniplis
esl:

illustravil

3Ioohlonis

in

praestaiitissinu),

iiiscriptiiin

AtJnniasiKS der Grosse

nnd

die

Kirche seiuer

Zeit.

Vol.
II.

I.

p.

241

304. -.

Dioii.

Petavii

Dogmata
qiia

thcolo(jica Toiii.

de Trinitate

lihr. II. od.

Aiitwerp. p. 65. sq.

scieiilia

Restat,

ut

paiicis

dicam do tlieologica Atlianasii

et arte,

in dogmalihiis lidei

cxponendis atque dfifendondis usus

veteris

quanli
illis

aeslimaverinl

clarissimi

ecclesiae doctores temporibus

aequalos, cogiiosci putost ex suiiima, qua ei)iscopiis Alfxandrinus

valnit,
et

apud eos

aiictorilatc.

Diios tantiim prorerain lestes, Basiliiim

Magmim

.
XLI.
in
."ieiilentia

Gregoriuiii

Nazianzoiuiin.

ed. Heiied. p. 243. IK scribit:

Ille

praeter

vaoiov ea.toida/.frai
dentissf)num

.
alia

est.

Hanc

in

Ep. CLIV,

lynTf^t/eiv

Ad^aevi-

beatissimi Athanasii studiosum esse,

est

argumentnm
Ilic

sanae

in

rebns

maiimis
ed.

sentoitiae.
\).

in

Orat.

laudem

Athaiiasii cap. 20.

Bonod.

39S.

ait,

viros virtute

cxcellenles tantuni Iribuisse Atbaiiiisio, ut, quidcpiid

lege haberent. ac riirsus vetitum sibi
atqiio

illi

placuissel, pro
ille

iiiterdiotum, quidqiiid
doi-rela
viiis

sua iinprobassot, cxislimarent

,

illiiisqiit'

pro Mosaicis

labulis

duceronl

ac niaiori

qiiain

quae sanctis

ipsius

',
y.t,

veneratione

/.)

/ ./.(
t^

o^^ia^,

: ^. 7
Jllwvofcog

/. /.

ariioenMilur.
'

Graoca sunl:

y.a)

Irenia oratione oap. 37. p. 411.:

Zt]aag

.&
y.ai

. ,
/.ai

doberi videatur,

rr

(-

/.

Idom

in

ex-

36

vixisse

^
vinius.
id
niliir.

7caidevGag,

.,

-/.;
ila

/.
PRAEFATIO.

ly.eivov
Sicul

.
laudat.

1.

praedicat

,
iii

.
ila

illum

atque

inslituliim

iuisse aliosque insliluisse,

ut et vita ipsius

morumque
plar

ratio Episcopalus nornia essel, el ipsius

dogmala pro

iidei

orlliodoxae lege liaberentur:

perfecti
et

vero in tota oratione tanquam excmabsoliili

oniniLuis
lii

numeris

llieologi

Siispexe-

nint igitur niagni

viri

Allian<isium, (juo scilicet ipsi loiige superiores

iudicati suiit a IMiilostorgiu aliisque recentioribus,

quos supra iiomina-

Taceo uno

alias

veterum laudes idem sonantes, quae comprehen-

duntiir

illo

nomine honoriiico
Epiplianius Haer.
in

7^

primus, ui

lallur,

LXIX.

-,
ceu
studiosi.
salvis

(|uod

cap. 2. coinmeniofavit: ((uippe

quo

ipsum
Recte
,

sigiiiticetur,

quo

principaliis

theologicus niaxime cer-

ul nobis videtur, Moiitrauconius

boc praeconiuni AlliaPraesic

nasio a veteribus iributum comprobavit et illuslraviL auxitque

falione

generali,

ubi

de

doctrina Athanasii breviter expositurus

lidei

praelalur:
tariun

,,

Christiaiiae

exorlu iion erant eius mysleria cer;

vocum

limitibus circumscripla

sed emergeiitibiis deinum errofuit,

qiiil)us

ribus

vocabLda

quaedam
temeraiii

defiiiiri

necessum

claiistris

continerentur
dicare

bomines rcrum novandarum

nibil

Et iuel

ne pigeat,

ciim

periculi ex indiciu

sit,

semper

integris rebus ac fide nihil mulata, raiilta Alhanasii aevo

eiusque ope
iit

inducta verba fuisse et ad certam forniam redacta

ter

fidei

capita;

Paba-

hodiernae
est,

theologiae

iiire

ille

vocari pussit.

Quu maior
seiitiendi

vir

bendus

ut qui

eam

iidei

enarrandae ralioiiem prior indiixerit, ex

pariler et
et

qua peritissimi
loqiiendi

(jiiique,

nioduni

baurirent:

Gregorius Nazianzenus pro

eodem puto
veteres
appellalione

sensii

Patrem hodiernae
el

dignilatem

fidei
,

tanquam ex ronte, veriim

iiiter

quos eccbisiae luniina Hasilius

viriim

magistro

babiieie."

Elenim

theologiae appellatuni esse, quo

dixerint.

Ut autem iiUelligalur,

illa

praestantiam Athanasii

iheologi vePprinci-

patum,

quem nos agnoscimus

est.

vere exprimi, accuralius vis et ratio

satis

eiusdem declaranda
Whistoniim
traxisse,
1.

Id

quideiii

nianireslum

est

improbe

1.

ac

si

CXVI sq. Monlfauconii verba in deteriorem partem ille qnodammodo confessiis esset, Atbanasiiini fiiisse
p.

auctorem novi systenialis Ibeologiae

ab sententia
,

vel

novae sectae

iii

ecclesia:

qua

ut veiba clamant, longissiiiie fuit remolus,

vario
sigiiilicatii,

Sed qiium
iisurpetur,

nomen
fieri

tbeubjgiae
iit

lalioic

et

angiistiore,

polest,

iiisi

convenienle signilicatu bic

accipialiir, appellatio ipsa

si

aut falsa videatur aut inepla.

Falsaenim videbitur,

tbeologiam diclam

putemus universamdoctrinamlheologicam veldisciplinarum theologicarura

coiTiilexum.

mus

pareiilem

cap. 9. laiulaliir.
si"nilicalii

,
,

Niniiriim Imius
is

iion

cril

Alhaiiasiiii.,

. vidcliitiir

37
ali(iuem

si uiiiiin

nominare

sfd potius Oiigoncs

in
si

veli-

quo cognomiiie ab
appellatio,

Ep. IV. ad.Sorai.

lheol(jgiae noinen

Inepla vero

anguslissimo

accii)ianiiis,

ut sola doctrina de diviiiilalc Cliristi

significalu saepius legilurin

vel de trinilale dei inlelligalur:

nasii alioninique veleriiin

quo

Alha-

sciiptis,

velut

Orat.

I.

contra Arian. cap. 18.

182. Quaniquani recenliores (juoque eain doctrinae sacrae parlem, qua de deo eiusqiie proprielatibus et operibus ac de trinitate disseritur, se-

paralini

theologiam vocant,
seiungcbanl,

quemadmodum veteres nemo tamen Albanasium patreni

tbeologia
intelligenda

-9- al)

hodiertiae theoei

logiae praedicaverit,

si

praeter Nicaeni dogmatis aucloritalem nibil

est,

tribuere

velil.

Itaque

dicimus dogmalicam, vel potius

publice receptorum,

quam bodie vulgo coniplexus dogmatum iidei in ecclesia

hoc sensu theologiae ecclesiasticae
aliique

parens

et

mine
laudatur,
dogiiiate
ita

-,
trinilale
,

ut Alhanasiiis

stator praedicetur.

Idem profecto Epiplianius

fide

no-

quo proprie recta de

siquidem
dei
illi

Nicaena senlentia

significare

voluerunt,

persuasum habuerunt,

de

et 'incarnatioiie

integram fidem cliristianam

de reliquis gravius et in
eo,
id

conlineri

ut

qui

de hoc recte sentiat,

delriiuenUini salulis errare

non

possit.

Atbanasium vero

quo
nisi

dixi,

sensu patrem hodiernae theologiae iure meriloqiie vocaii,

tione
<'liam

ra-

niagis idonea,

quam qua

Montfauconiiis usus est, comprobetur,

siciit

nuuc enint qui addubitent,

eo meruisse,

olim Scbroeckbius

iii

Ilisl. eccl.

Vol. XII. p. 241. ed. 2. addubilavit.

Etenim
primus

concedendum
singiilari

est,

illuni

hanc laiidem
fidei

(juod

libro

dogmata
dog-

siio

tempore probata complexus esset eaque ad ecclesiae senten-

tiam subliliter exposuisset.

Nam

qui

oliin

inter eiusmodi libros

maticos relulerunt Albaiiasii Synoysin soipturae sacrae et Syntagma

doctrmae, dupliciter erraveruiil.

tici

Sytiopsis noii est argumenti dognia-

neque Magnum Athanasiuin babet auctorem, sed videtur esse comin

mentarius

Stichometriani

Nicepliori
Vid.

ab

Atbanasio

aliquo

obscuro

jion ante saec. X.

conscriplus.

Credner Zur Geschichte des Kauti

no7is (Halle

1547.) p. 127 sq.

Syntagma autem,
et

ab Andr. Arnoldo

primuni (Paris. 1685.) edilum est

Toni.
11.

inter Albanasii

Opera

(ed. Patav.
in

p.

304

sq.) legitiir,

niorum vitaeque praecepta niaxime

illo

usum niohacborum
quidem exstal
Mingarellius

conlinet ilemque ab

abiudicandiim
I.

esl.

Conf.
Alia

Oudini Comment. de scriptoribus eccles. ant. Vol.

islius
libelii

p.

374
sic
p.

sq.

forma

in

cod. Naniano gr. LXIII., ex quo

in

typis
7nss.

describendum

curavit

Catalogo

inscripto:

Graeci codd.

apudNanios asservati (Bonon. 1784.)

107 114.

38
Ibi

PRAEFATIO.

enim

is
illa

diiabus constat parlibus, iina de ftde

altera

de morihus:

quarum

ab

exemplo antea
libelliis

edilo
iion

abest,

baec multiim discrepat.

Sed hac quoqiie forma

videtur dignior, qui tanti doctoris

nomen
iure

prae

se ferat.
iiec
si

Atbanasius igilur inslitutiones dogmaficas non

fecisset

coiDposuit,
vocari

id

propterea parens bodiernae theologiae

posset:

qiium

anlea

iam Origenes,

Cleinente

bac in re
libris

magislro usus, priniuni ibeologiae dogmalicae specimen dedisset

quatuor Tteqi
explicuisset.

et

iii

exordio
scriptis

operis

cliam

notionem eiusdeni
religionis

Verumtamen
ita

in

Albanasii

universani

cbristianae formaui et ralioneni, quani cogitatione complexus erat, ex-

positam babeniiis, atque

praecipiiis
iidei

ecclesiae doctores saec. IV. ingressos esse constal.

libris

tiatione verbi (insciibuntur

&
apologelicis,
iii

demoiistrare possumus
,

illiim

in Iractandis

dogmatibus eam praeivisse viam

Oratione contra gentes

graece

et

).

/
ita

'
in

quam clarissimos Primum in diiobus

Oratione de incarel

bis igitur libris, qiios admodiini

iuvenis ante

controversiam Ariaiiam conscripsit, de praestantia religiqnis chrislianae

ciim
religionibus gentiiim comparatae
disseruit,

ut

eam propemoin

dum

totam

evolvej-et

et

omnes partes

vel capila

omnia persequeiulo

perfectam et absohilam esse doceret.

tractatu,
bi ac

Qua

ratione,

maxime

alteiO

non lantum ipsam

friictu

doctriiiani principalem de incarnatione verfibi

de causis et
et

adventus

dei ad

bomines eiusque

actio-

num

perpessionum
dei
et

illustravit,

sed etiam antecedentia vel siipposita,

praecipue veram
lapsu sententiani,

notioneni et reclam de boniinis creationR atque

conscqueiitia, quae de saltite per Cbristum recuattigit.

peranda Iradunliir, prout occasio ferebal,

p.

Conf. Moehleriis

1. 1.

136-184.

el

Dornerus

in

bist.

dogmatis de persona Cbrisli (EntChristi) Vol.

\.

wickelnngsgeschichte

der Lehre
in

von der Person

pag.

834 848.
iis,

Tum

vero

disputationibus

conlra Arianos itemque in

quibus Macedonianos et Apolliiiaristas aliosve de incarnatione verbi

recte senlieiilos confutavit,

non

non
et

satis

habuit sola dogmata conlro-

versa de tribus in deo personis

clavisse:

de duabus in Christo naturis Irasacrae interpreatqiie ex fidei

sed

qiiemadmodum

in

tlieologica scripturae

tatione singula dicta ex

universae scriptiirae
intelligi,

consensione

regula aestimaii voluit et

ticis

sic in singuHs quaeslionibus dogma-

iibivis

principia et finem religionis chrislianae universaniqiie eius

formam
litate

circumsj)icieiida
est,

esse

piitavit
illis

atque hac rci iraclandae subticontroversis connexa doctrinae

adducUis
capita

ut alia
locis

quoque

sacrae

suis

excuteret

ct

quid

de

iis

sentiendiini

essel,

declararet.

Praeterea ipsa conlroversiae nialeria

ei

non niodo causam

PRAEFATIO.
atlulit dispiUaliouis
liac ratioiie

39
,

am|jlificaiKlae
illos,

veriini

cliam necessila-

tem

iinposuit.

Conslat enini liaereticos

maxiine Arianos, praeter

alias
illos

eiTores

primarios,

de ijuibus controversia exorla essct,

prolueiro-

lisse vel certe iovisse opiniones falsas, (|uae vel genuisseiit

res

vel

ex

iisdein
alia

natae

essent:

id

([uod

minim
de uno

videri

non potest,
praeserlim

quum dogmata
rentia

ex

aliis

apta et nexa sinl et sic inter se culiaeut qui

ali(|uo

utuim

veluti corpiis efiiciant,

principali

non

recle senliat, is necessario pluribus implicelur erroribus.

(|iiiliiisdam

Arianos vero non lantiim de singulis

cis

dogriialil)us a catlioli-

dissensisse, sed aliam prorsus religionis christianae speciem

mente

irirurmatam liabuisse, aciite et subtiliter demonstralum est a Moeblero

1. 1.

Vol.

I.

p.

195

sq.

et a Baiirio
.

in Historia

dogmalis de

triiiitale

et

incarnatione

dei

{Die

christliche

Lehre von der Dreieinigkeit

nnd
I.

Menschwerdung Gottes
p.

in ihrer geschichtlichen Entwickelung) Vol.

aliis

343

sq.

Denique Athanasius etiam

in scriptis exegeticis el

paiii

raeneticis

passim de rebus ad fidem pertinentibus disseruit,

festalibiis,

velut

Exposiliunibus in Psahiios et in Epistolis

ton ex Syriaca

quas Guil. Cure-

versione Londini

a.

1848.

piimum

edidit et iiiiper F.
a.

Larsovius
His
igitur

iii

Germanicani

linguam translatas Lips.

geiuiiiiis

1852. vulgavit.

iu

scriptis Allianasii

universam, quam cogitalione

et

complexus erat, docirinae christianae formam

tam babemus,
ut de scientia iheologica
h. e.

ralionem

ita

exposi-

et studiis

dogmaticis, ex qui-

bus patrem hodiernae theologiae

ecclesiasticae agnosci

parentem ac statorem Ibeulogiae

etsi liber noii

volumus, explorate iudicari possit,

exslat

singularis,
explicata
sit.

qiio

summa

doctrinae

christianae

ex arlis lege ab

ipso
viri

lani

vero ut doceamus,

studiis dogmaticis

magni

fundamenta
illumqiie

iacla

firmataque

esse, quibus

Iheologia ecclesiastica

nitiUir,

omniiio in dogmatibus enodandis et definiendis

eam

siimma auctoritate praeivisse viam, qua postea doctores ecclesiae progressos esse constat, non opus hic est Athanasianam doctriiiae formulam,

quam Moehlerus
perpetiia

particulatim vanis operis sui locis diligentissime

enarravit,
ecclesiae
illius

oratione
et

persequi

atque

cum

forniulis

doctorum

priorum aetate

posteriorum conferre, sed

sulficiet poliora

formulae capita

satis

celebrata altigisse et Athanasiiiin cura uno

ille

Origeiie comparavisse, cuius a schola

tia

profectus est, sed a seiiten-

discessit

ila,

ut

iu

Iheologia doginaLica,

quae pbilosophando ab
veritalis revelatae confor-

Origene partim deformata esset, ad

nianda
(|uiii

normam
teneris

operam

et

studium

coUocaret.
a

Etenim dubitari

noii potest,

Athanasius,
theologicis

qui Alexandriae

vixerat et inslitutus erat,

lilteris

praccipue

ad

disciplinam Origenis

erudilus

sit

ac

scripta eius stiuliose diligenterque legerit, quae ab erudilioribiis illius

40

PRAEFATIO.

teniporis Cliristianis praeserliin in Aegypto niagtii aestimabanliir, sicut

et

Origenes

ipse

liinc

apiul
id

plerosque

optiina

et

meritissima

fama

fruebatiir*).

Confirmant
et

laudes, quibus ab Alhanasio de decr. syn.

c.

Nic.
libris

c.

27.

Ep. ad Serap. IV.

9.

praedicatur,

et

reperiiintiir

in

Alhanasii
esse

haud

paiica,

ex

quibus

auctorem Origene niagistro

veliit

usum

nec

scripta discipuloriim eiusdem,

Dionysii Alexanilliim
tri-

drini et Theognosli,

iniprobasse cogiioscitiir.

Aeqiie certmn est,

philosopbia^ Plalonica Alexandriae vigente, cui Origenes

plurimum

buerat,

imbutum

fuisse

et

quidem ex puriore formula foitasse per

deprehendiintur.
percurrat,
is

sliidia Plotini
ciili

revocata, cuius vesiigia etiam in Basilii alioriimque saescriptis

qiiarti

docloriini

Si

quis animo ad baiic

rem

altento Athanasii

libros

niuUa satis offendet praeet

serlim in duobus apologeticis,

quae aperte eloquentiam

doctrinam

Platonicam sapiunt.

Haec hactonus Ioannes Carolls Thilo, quiim ante diem XVII.

mensis
cui
niaii

h.

a.

annum
fuit,

ageiis

undesexagesimum

suis,

academiae,

tanto

ornamento

alque theologiae eriperetur.

Multa praeter
eiiis

haec disputaturiis

fuit,

plus enim seniel de Athanasio et

et

doctii-

na librorumque hoc vokimine repetitorum natura

subtiliusqiie

momento uberius
subsidiiiin

expositum

iri

milii

significavit,

at in

prob dolor praeter

brevissimas
exaratas
vel

quasdam nolulas

fugitivo

calamo

memoriae
est,

potius proiectas locorumque

iiibii

aliquot acciiratius

explicanilliid

doruni adnotationem

in

eius scbedis inventum

quod ad
nia

exordium
hac
viri

pertiiieret.

Id quod eo magis dolendum,

quo

rem de

praefatione
eruditio
et

exspectationem
singularis
et

fovere

licuit.

Fiiit

enim haec beati

hoc literarum

doctrinae praestantia,

ut in

genere et habitaret

regnaret,

neque

facile

inter nostrae meraoriae

theologos inveneris qiiem Palribus familiariorem historicaeque theologiae

est,

peritiorem

dicas.

Et boc quidem non

eo

me animo

dictum
sed ul

ut tbeologum laudem

mea

certe laude Jonge superiorem,

appareat quanliim ab bis prolegomenis sperandiuii luerit,

Bibliotheca

quum haec

beato

auctori

tantopere cordi esset, ut eani, de qua per

*)

Credihile tion esl a Pelro Alp.\:indiino episcopo sic de Origene iinlicalum esse,
in

qiieni;i(Jmodiim

ep.
,

lusliniani
ul videtnr,

ad

Mennam
cst,

(Concill.

ed.

Matisi

Tom.

IX.

p.

504.) ex

Aclis Pelri Alex. fide

h.iiul

digtiis

referliir.
,

Conf. Tillemoiuius Memoires

Pelii post Achilhnn sqcces-

Tom.
diis

III.

p.

5SS

sq.

Ccnlia veiosiraile
in

Alexandrum

soiem, qni Alhanasium

diaconi oidinem promovit et

favisse,

iii

coiilubeiniuin ascivil, stu-

Ibeologiae Origenianae
filii

quum

ipse in explicanda ct defendenda doclrina

de aeleina

generalione Origeiiis vestigia prcsscril.

PRAF.FATIO.

41

nmltos annos cogitavcrat,

selectos
ileratis

libroriun

delecluni continuo niente volvens,

vicibus ex|jloians retraclansque et vix ac ne vix qui-

dem
in

sibi satisfaciens,

non

nisi

locuplete

quadam dote commendalam

novus qiiidam iru-

luceni publicam tlimissuriis liiisset.

Pcriit igitur

eorum studiorum, quibus tantam aelatis suae partem Cuiisecravit, non magnus ille quidem vel splendidus, si cetera immorlalis viri in Iheologiam merita conluleris, sed nialurus tamen, id quod me (|uidem
clus
iudice

boc exordium leslatur ab ipso adhuc

eius
scriptis

aucloi'e typis

conimissum.
illae

reliquisque

haudquaquam
vix

inferior.

Periit

inquam:

enim
beati

qiias
viri

dixi notulae

lanlum abest ut consilium

quid

atqiie

sententiam
forlasse eas

prodant,
dicturus

ut

de

hoc

illove
,

argiimento

praeter

alia

fuisset

coniicere

possis

neque
oiTerat.

praeter

quidquara
ita
siiit,

exstat,

quod continuationis materiem

cui
a

Quae quum
praefatio-

ego

equidem,
fuit,

secundaria

quaedam

in

boc opcre pro-

vincia

demandata
ad
fineni

bibliopola rogatus
,

ut inchoatam

nem

perducerem
ut

iion

ad

eam arrogantiam aiidaciamque

quod
tanlus Iheologiis imper-

progressus
fectutn

sum

absolvere
satius
,

conarer
ea,

reliquit,

sed

dixi,

quae beatus auclor ipse prelo

tradiderat vel praeparaverat

niunicari,
Eiiulitis

qualia sunt intacta ciim lectoribus

com-

certe

reique

gnaris

breve

boc abrupti

exordii

specinien tanquam

monumentum quoddam, quod

manu rebus communibus

artifex quasi ipse sibi

si

inscius posuit, gratius

adiectis ab aliena
instilui

haud dubie atque sanctius fore spero, quam

et in vulgiis notis

ampbora

coepta urceus exiiset.

Quod
stissimo

vero

ad ipsam hanc Bibliothecam attinet, ea quamvis

tri-

illo

casu hoc iacturae fecerit ut prolegomenoriim

tionp careat,

tamen

si

coeptis deus adnuerit

commendaprogressum suum habebit.

Delectus enim librorum, qui secundum principia supra p. 16 sqq. accuratius explicata recipientur, dudiim factus erat antequam ad primiim
lioc

volumen

typis

exscribendum accederetur, neque crediderim beatiim

dieni die doceri

editorem,

licet illud

cum maxime
(vd.

ad se perlinere cenp. 24.))

serel et de

quibusdam

forte

adhuc dubitaret
Alterum
igilur
el

multa dein-

ceps sore

immutaturum
atque
tesle

fuisse.

volumen ipso adhuc suaprout

imprimi

coeptum

iam ad finem properans post

paucas

septimanas in lucem prodibit,

quae reliqua sunt

tria,

res postuiare videbitur et leniporum rationes permittent, sequentur.

Quae dicenda reslant paucissimis absolvantur.

Benedictinae

Textus editionis
Lutetiae

opera lacobi Lopini

publici
iuris

et

Bernardi

Montfauconii

Parisiorum 1698.

factae

tam accurale repetitus est, ut

editionibus

praeter paucissima loca,

ubi

quum

lectio a prioribus

non

monito lectore discederet, minus de emendatione cogitandum videretur c*

42

PRAEFATIO.
errato (ciiiusmodi in
illis

quam de
deris),
el

etiam libris

licet

ceteroquin typo-

graphicae integritatis laude llorentissioiis haud tamen pauca deprehenpraeler

interpiinctioneni

prorsus

obsoletam

niliil

omnino

immutaretur.

Monita pariter atque annotationes adiectae sunt iiUegrae,

qiiae aliquid scitu dignuni

ne ea quidem parte marginalium praetermissa,

contineret,
ita

ut

et

niliil

desit et

non

nisi

paucissima eaque ubivis

In locis

uncis inclusa accesserint, lunulae enim Benedictinorum sunt.

cilatis

quantum

eius

fieri

potuit

denuo evolvendis

accuratius

quam
Denisi

Parisienses

editores

fecerant definiendis et ad recentiores oplimasque

editiones recensendis niullum temporis operaeque positum est.

que versionem latinam,

paucissima

etsi

emendandi largam necessitatem

quae
perspicuitatis

offerat,

eaque levissima,

causa

transponenda

iuerunt, interpunctionemque excipias, prorsus intaclam exscribere praeplacuit

quam passim

corrigere,

praesertim

qiiuni

haud raro ad

ea,

quae corrigenda fuissent,

punctio sufficere videretur.
vix

significanda

arcbetypi

graeci niutata inter-

Errata lypograpbica in tanti operis decursu

ac ne vix quidem prorsus poterant evitari.

Graviora indicata sunt;

leviora,

nec non quod typorum

fragilitate

saepius accidit ut singula-

riim literarum formae, imprimis accentus et spirilus, sub preli ictibus

evanescerent,

ipsiiis

lectoris benevola indulgentia corriget.

Scripsi Lipsiae pridie Kalendas Octobres

MDCCCLIII.

DAYIDES lOANNES HENRICUS GOLDHORN

Th.
et
Pli.

Doclor

et

Bibliothecae Paullinae Biblioihecarius.

.
.
.

Expositio fidei
Epistola de decrefis Nicaenae Synodi contra Arianos.
Epistola de sententia Dionysii

p. p.

12

92
140

Orationes contra Arianos.

Epislolae ad Serapionem
Epistola ad Epictetum
Epistola ad Adelpbium

p. p. p.
p.

666
820

844 860 939

1006

Contra ApoUinarium
Indices

p.
p. p.

Corrigenda

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI
EXPOSITIO FIDEI.

0.
P^"

Cum
quam
psit.

incertum

sit

tempus, quo sequeiitem fidei expositionem edi~

loco

derit S. Athanasius,

eam aptiore

non putamus posse

collocari,

in

fronte opernm,

quae S. Doctor adversus Arianos conscri-

Haec antem duplicis sunt (je.neris: in aliis enim fidem catholicam adversns Arianam impietatem strenue propugnat invictns Verbi
defensor:
in
aliis

vero

varios

gravissmosqne recenset casns,

quos

ipse pro eiusdem fidei defensione Arianis auctoribus constanter pertulit;

ac proinde

valde

consentaneum videtuj\ illam fidem primum

seqnuntur
opera
composuit.

exponi, pro cuius cansa his perfunctus est laboribus, quos ipse enarrat,
et

pleraque quae deinceps

,

Quid

haec expositio contineat

catio fidei catholicae

ipse docet titulus:

nempe
c.

brevis est expli-

adversus Arianos,

quam quidem Facnndns Her2.

mianensis

lib.

XI. pro defensione trium capituL

Symboli expo-

sitionem appellat, qnae forte tunc fuit huius operis mscriptio.

is

Quin
neque
,

verus
id

sit

S. Athanasii fetns, nulla sane est dubilandi ratio

porro
quod

probare nllo niodo opus fuerit, siquidem ipse stylus

ipsa

doctrina
hic

magnnm Athanasmm salis per se indicat. Nec enim ex eo, tantum hmnanam Christi naturam dominicum homineni ap-"
,

pellat S. Pater

hanc expositionem

eiiis

non

esse licet snspicari,

vt

nonnullis quidem visum est: quin potius idem contrarium validissme

probat,

cum

veteres qiiidam scriptores haec ipsa verba vere S. Atha-

nasii esse aperte testentur, nt pmtcis referre operae pretiuni vtdetur.

Riifimis apologia
AtIIANASII

pro Origene inter opera S. Hieronymi

editionis
1

Pa-

DOGM. SEL.

2
P.'j-!.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

risiensis

anni 1643. tom. IX. y. 131.') meminit Uhelli S. Athanasii,

ohiicit S.

ubi hae voces (loniinicus liomo exstabant;

sisse ac deinde rescripsisse ideni

quem quidem locnm ahraUieronymo, qui lianc se

scn'ptnm exstitisse in
sit

depellendo calu7}uiia)n'') minime

S.

nefjat,

id ila

illo

Athnnasii

libello.

Venim an

isle

libelbis

fuiec fidet

exposilio,

VM.an vero
forte

alia maior,

ex qna aliqnot fragmenta a^ert Theodoretus dia-

logo 3.^}, nbi eaedem voces habentur, certo affirmari

fusior

illa

pdei expositio

non potest: qnam Theodoretus nioiorem tle

hanc

nisi
fide

orationem appellut, libellns dici non posse cliquibus videatur.

sit,

Ut ut

inde

tamen perspicuum
esse

est,

fidei
,

expositionem minime oh
teste
illa

illas

voces Athanasio
fuisse

abindkandam

cnm

Rnfino eum

his

aliquando

nsnm

constet.

Ceterum maior
maior
inscribi,

de fide oratio,
et

de qua Thcodorelus, nikil aliud videtur esse,

explicatio huinsce expositionis, nec

qnam fusior

prolixior

nisi quia alia etiain,

nempe

rius pateat, hand ab re fnerit locnm ipswn afferre, ubi Christus ut

homo dominicus liomo

, . 3-.
'

haec, exstabat, quae brevior et contraclior esset,

quod ut

cla-

didtur.
ut
'

En

igitur verba

Theodoretus
6

-/.-

uul

moreretnr
Verbo
in

^ ^' .
Jd est
:

& 9 ^
iv.
:

^,. ,

Accidit ut
vi

Lazarus morbo confectus

invitirs est

at dominicus honio

non

morbi nec
lollit

mortuus,

sed sua sponte venit od mortis dispensationem,

ipso

corroboratus

Deo
a

manente

qni dixit:

Nemo

animam nieam
et riirsus

me,
est

sed ego pono eani: potestalem liabeo ponendi eam,

polesta-

tem habeo sumcndi

explicatio

eani.

Haec

ibi

qnae nonnisi paulo maior

nwnero 1. legtmtur. Ex hac quoque ftdei expositione excerpsisse videtvr Angnstmus haec, quae lib, 2. de Sermone Doniini in monte habet cap. 6. n. 20. Nulli licebit tgnorare Dei regnnm, cum eins niiigenilns non sohim intellieorum,
quae in
sequenti expositione
gibiliter sed etiam vhibiliter in liomine

dominico de caelo venerit iuin

dicatnrus

vtvos et mortuos.
et

Haec

enim postrema verba

in

liomine

dominico iudicaturus vivos

morluos habentur

eadem expositione

num.

1.,

quibus vocibus se

nsum
Tom.V.
(ed.

esse ait Augustinns, qnia eas legerat

1)

Ilier.

Opp.

ed. Marlianay.

p.

253.

2) Apologia
p.

adv. Rufin. 11, 20.

Vallars.

Opp.

ed.

MaHianav Tora.

IV,

415.
3)

s. f.).

Opp.

ed.

Gam.

IV.

p.

161.

EXPOSmO
apud

FIDEl.

catholicos auctorcs: sic enim scribit

lib. 1.

Reiract.

c.

19. n.

. ;P.98.

Hoc quidem
nie

nt dicerem, apnd

qnosdam
non

legi iractatores

catholicos di-

vinorum eloquiornm.
nollem
:

Deinde addit: sed nbicnnqne hoc dixi , dixisse

vidi,

postea qurppe

esse dicendum,

quamvis nonnulla
(lominicus, qui

possit ratione defendi.

Ratio aniem cnr haec reprehendat, hanc ipse

,

ihidem affert

Non

video

ntrnm

recte dicalur

est mediator Dei et hominum homo Christns Jesus, cum sit utique Dominus. Dominicus auteni homo quis m eius sancta familia non

potest

dici?

Deniqne Facundns Ilermianensis

c.

hbro XI. pro defenubi hae ipsae voces

sione

trium capitnlorum

2.

tria

loca

ex

hac fidei expositione S.

est,

Athanasii profert,

inter quae

nnus locus
est,

liomo dominicus leguntur.

tis

Yerba ipsa iufra ad propria loca in no-

afferemus^).

Ex

his igitnr evidens

S.

nuUo modo po^se

in dufidci.

hinm revocaii, ntrnm

Athanasius

sit

anclor huins expositionis

Nec vero haec

ac post
c.

locutio in Athanasio culpanda est,

quam nempe

ipse

eum Epiphanius
de

in

Ancorato
V.

. 95.

et

Cassiamis Collat. XI.

13.

et

incarnatione

lib.

cap. 5. et lib.

YL

cap. 22. forteque

alii

catholice

usnrparnnt

nnde tpse Angusttnns, qui eam redarguit,

Hi scilimemoravmus, per hominem dominicura nihil alhid intelligunt, qnam hnmanam Christi naturam, quemadmodum certe cum iidem et alii e Pathbiis hominem Yerbo ossumium tam crebro dicunt, humanam tantum naturam indicant, non distinctam personam.
ut vidmus, nonnulla tamen posse ratione defendi fatetur.
cet

quos modo

Hinc Cassianus

in

his

ipsis

locis

ubi Nestorium
illis

duas in Christo

personas inducentem
1)

refellit,
n. a.

usdem
n. g.

vocibns uti

mmime

refugit.

Vd. p. 5.

n. g.

p. 6.

p. 9.

1*

20 22
02 05
1.

22.
d
,

^ /, ' , ' ^, ,,, , , ,, ^ , , , ^' , ^ , , , - ,& ^, -.' - -, ^ ^' ,, ' , ., . ^ ^ .' .

'/.
/,

/^--

'/.

^)' -^
-/.

,-

y.al

/.

-9,

y.ai

-/.

')'

'

y.ai

-/.'

1)

loan. 5, 23.

a. Seguer. Regius

Segaerianus c. Haec in Eusebianos dicla esse videntur, qui fidei Nicaenne ob voccm y('(Q, subscribere renuebant.
b.

. ^ . ..
2)
1.

<

^),
9.
ij

loan.

20.

3) loan.

U,

'& '^- ^&(( , ((&

t[j

ovoef

est:

Nam qiumiam

^ 6lib.
I.
r,

esse aicbant,

qnod ex

consubstanlialc illud alio est vel parUlioiic

proicclu quidem
ttt
itt

vcl fluxu vel proiectu,

cx radicibus (lennina, (luxu

bus
dtiae
liberi,

cx paraili-

ul

scribil Socrales

bislor.

Eccles.

partitionr vcro ut
Irca

cap. 8. [ed. Roading

xuT((

, ,

png. 22.],

vcl

phialac:
cs&c,

nullo porro
idcirco

'.

/,

modo Filium Dci

xe conscntin'

cxaurimassa horum in eam fidcm

xuTu

&

possc aaseverabanl. tandum tamcn, auclorcs mediae el infimae uti ad signilicandam netalis voce processioncm Spirilus sancli, ipsumqne

SANCTI PATRIS NOSTRI

ATHANASII
ARCHIEPISCOPI ALEXANDRIAE

EXPOSITIO

FIDEI.

1.

Crediuius

in

iinum

noii-genitum
et

Deum, Patrem

omnii)Oten-

p^^J-

tem, omniuin eiTectorem visibiliuni

ut
sit:

invisibiliiim,

qui a se ipso liabet

et in
et

uiium unigenitum Verbiim, Sapientiam, Ffliiim ex Patre

ab aeternitate geuitum,
aliqiiid

sine

initio
,

Verbum vero non prolatum

,

vel

internum

non

ex perfecto effluens

aut ex impatibili natura

sectum
inquit,

vel proiectum,

sed Filium per se perfectum, viventem et agenet

tem, veram Patris imaginem, honore

voluntas
Patris,
Deiini

gloria

parem: baec
uti
dicit

est enim,
ita
et
.

ut

quemadmodum
,

Patreni honorant,

Filium

honoreyit;
epistolis:

verum ex Deo vero;

aeterna;
et

loannes ia

Catholicis

Et sumus in vero
et

in Filio eius lesu Christo.

Hic

est

verus Deus

vita

omnipotentem ex

omnipotente
et

oranibus enim, quibus imperat natur

ipse
similiter Filius
ait
,

dominatur Pater, imperat

ex
videt Patrem.
neqiieat.

domiut

qiii

totus
videt,

toto et similis Patri existit,

Dominiis:

Qui me
et

Genitus aiitem est

INain

modo

inexplicabili

qui

comprehendi
appellaie
,

generationem

loannem Damascenum Paliem

dere est
,

(cyiov nyii\uaTOi
lib.
,

ut vi-

qiii

I,

Oilhod.
r^
,

fid.
I

c. 9.

ell3.
.

Sic Reg. Gobler. el Felckm. ]. anoQ., inler diio ullimi xcti interponunt. Alii /*' el
f.

tnmen
et

d.

x6ua
t.ra

Gobler. et Felckra. I. anon. post itomissis inUriectis slaii^a

etc.

subdunt
9"i<^'

Ib.dem Reg. post

^,

>

mss.
"
'

editio

Commel. xai
^^ ^^^^.^

6
..,3^3

omit^^^-^^

^.^ ^
j,J^.

ad-

"''

&^.
e.

Gobler.

el

Mox

Felckm. Ileg. iy

aliqiii

mss.
qiii

novi Testamenli

1.

anon. fV
iit

9'
>;

seqnunlur, refeit P3,j, 'He.mianensis lib. XI. pro defensione liium capilulor. cap. 2. [Gallandi
Bibl.

^^^^.^

^^^

r>J

Palr. Dicil

XI.

p.

bis:
in

ilaque

784. idem

col. 2.]
beattts

his verAthanasius

el

edil.

1675.,
railluiU.

lamen

anle

Paiilo posl ait.

posl

babent Oxon. praedt-

expositionem symboli: Qui in fine saeculontm descendens ex sinu Patris, ex immaculata Virgine Maria noslrum adsumpsit

hominem hsum

Chrisliim

quem pro nobis

esl in Seguer.

fassioni tradidit.

P.90. cTiTat'),

..

/..
2.

^ ^^ ' ^ , -, ' /, 9 / 7 , , , / & , /' , / /. &, ,' , ,' , ^, &, ,& - ,/ , /. -, ,

6
S.

ATUANASII ARCHIEPISCOPI

c(VTt

'

Idiq

'^).

-/.'

/-

/.& ^),
^^,
'

/,

/., "/. ] , '/,

yrj

/. /.

'

'-/ d-^),

"

')

'

/.ai

/.

^-

/.

/.ad^

'

'

'

, ^,
.\

/,

^).

'
5)
1.

.' ^, / -/ , &' ^-/ ' '/- '/ ^), . /

. ' , ,
3) Prov. 8, 7) Ptov. 8, 30.

, & . 7
/,

&, -

/ <

/-

1) Esa. 53, 8. Cor. 2, 10.

2)

ioan.

10,

18.

22.

4) Luc.

23, 43.

6) loann.

16, 28.

a.

tis

xt
:

Sic Regius ms. Iii aliis vero el edideest. Quae sequunlur, habel

Faciindiis
bis

eodem

loco [vd. n. anl.]

Iiis

ver-

Principium viarum condilHi; nobis est in tcrra, quas (forte j qua) nobis oslendil de tenebris lumenj salulem ex errore, vilam

ex morlitis , iniioilum ad paradisum, dc quo exclusus esl Adam, in qucm ilerum intiavit per lutroncm, sicul dixit Dominus : hodie mecum fvis in paradiso, quo el Paulus inlravil, ascensuin incaflum, quo praccursor pro nobis ingressus enl dominicus

Exposmo
p.hts

noEi.
si

7
cliceretur nullus.

quis enarrabit? quod ideni est ac

in

Qui idemP.99.
inviolata

cum
priae
ait

fine

saeculorum

ex

Patris

siim

descendisset,

ex

Virgine Maria noslriim assimisit hoiuiiioni, Icsuni

volunlati
leliijuit,
tollit
iit

illirisluni,

ouius proipse

pro

iiubis

palorelur,

qiiemadmodum

Dominus: Nemo
ct

nendi eam,
crucilixus

me: potestatem habeo popotestalein habeo iterum sumendi eam. iii quo homine
pro nobis,
piiiicipium
l,en<'bris

animam meam

et
est.

inortiius

resunexit a mortuis

et

in

caelos

assumtus

Idein

viarum nobis
exhibiiil,

creatiis,

cuni in lerraP.ioo.

versarctur, nobis ex

kunen

saliitem ex

enore, vitam

ex morluis nec
rat,

et in

non ingressum iii paradisiim, ex qiio Adam eiectus iucquem idem riirsus per latronem ingressus est, quemadmodum
eris in paradiso,
iii

aitDominus: Hodie mecum

Paulus.

({uem etiam inlroivit ipse

qiio

Ascensuni quoque in caelum nobis paiavit,

et

praecursor pro
est iiidicaturiis.

nobis intravit Doniinicus homo, in quo vivos

2.

mortuos

Credinius similUer in Spiritum Sanctiini, qui omnia scrutatur,

etiam profiinda Dei.

rint,

Dogmatis aiitem omiiibus, quae bis conlraiia

fiie-

anathema
sit

dicimiis.

Neque enim Filio-patrem agnoscimus, qui

ut voliint Sabelliani,
palibilo corpus,
tollunt.

unins
qui

substanliae,

non vero consubstanlialis,

penitus
Neqiie

boc pacto Filium

totius

etiam

quod propter
poriim

mundi salutem
est

geslavit, attribiiimus Patri;

necjue

tres bypostases per seipsas divisas^

accidit,
fas
iii

ut in homiiiibus pro nalura coriit

Deo cogitare, ne
Ikivius,

gentes deorum multi-

tudineni indiicamiis; sed

siciit

qui ex fonle genitus ab

eodeni
Si-

non separatur, quamvis duae

qiiidem
Filii

sint
,

illorum ligiirae duove noniina.

Filiiis

neque Pater
iieque

est Filius

rieque
est

est Pater;

nam

Pater
est

Paler est,

et Filius

Patris

Filius.

Ut enim fons

non

lluvius,

fluvius

est foiis,

sed uterqiie una et eadem est aqua,

,

quae

ex fonte

permaiiat in lluviiim
et divisione

sic divinilas

ex Palre in Filium
:

absque fluxione
tre
sinii

diflutiditur,

Hinc

dicit Doiiiiiius
is

Ex Pa-

exivi

et

venio.

Apud Palrem
siiuis

auteni

semper

est,

qui est in

Patris,
ait:
aiit

nec umquain

Patris

Filii

divinitate est exinanitus.

Nam(]ue
creatuin

Ego eram apud eum componens. Nec vero sentiiniis factum, aut ex nibilo esse rerum omnium creatorem Deum,

Dei Filiiim, ex existonte existentem, ex solo soluni, cui ab aelernilate

homo, in quo iiulicalurus
tuos.
,

b. Seguer. Felckm. 1. anon.

c.
I

.. .
est

vivos

el

mor-

et
et

Seguer. edili vtonctTeqa. e. Scguer.

f

babent.
Id.

Alii

vero

Mox

Goliler. ct

-'.
I.
'

mox

/f-

'^^

',^ ^^ j^^^ abcsl a Gobleriano

^^: abest ok^ c r xat a Seguer. Gobler. anon

1
1

et

cFelckm.
I 1

cl Felckmaiini
S-

aiionyrao.
1

d.

Gobler. el Fejckm. riir.

Mox

Reg.

^^^' ^^X^"'' mendose. h. In mss. Seguer. elHeg. parlicnla quam bic alii el cdili addunl, nulla

>ri,

est.

..'/.-3.

, , ., ' /. ,7/.- * ' ' '< .^ ' . -,, ., ^ , . ' .& , / ^, &.. ^ '^ . . . . . . . . .^ , ^, . ^' , . , , , , , ., .^ { ^, .
8
S.

--

"

').

&
d^eov

ATHANASIl ARCHIEPISCOPI

l/.

y.ai

/., /.-

'^),

'/.,

cpvaiv

/.

'/.

.^).

"^

-/.,
'

..

.,
,

'

'^.
9-.

t)

/. &'). .' /.
/,

/,

y.aiyrj

",.
1)

/,

.. . ,( /. .^.6
,

3^
14, 9.

&
1,

^),

.,

--,
4)

.. ,
iereiii.

loann.

Coloss.

16.

3) Coloss.

1,

!5.

31, 22.

a. Sic mss. Scguer. et Rcg. quos ipsi IViillam qiiovidimus, alque eli;itn edili. que hic inss. discrepaiitiam afTert Felck-

vulct Filium

mannus.
ria
et

^anils

sic

hunc lociim
pro

iedt!il

I^am qui Inde enim Filio ex Palre clanini esl hic significari t.imilem adeo gloiiain el virlulcm csse ab
6
elc.
,

viiiel

et

Palrem.
,

cui ul ab aetcnio
poteslas.

cx Palre gunilo pai- glu-

aeleriiilale

geiiilam,
ei

ul qui

videril Fiiiuin,

An

forte

lege-

vidcrit simiil
h.

P.iliem.

Nos ila vertimus qnasi legcndum ril? essel: nam ex parlicula iiullns reclus scnsus, ul nobis qnidera videliir, elici polNostram aulcm coniectiiram non parum conQrmant quae subiiciunlur verba
est.

6
I.

abest

Gobier.

et

Felckm.

.
c.

Felckni.

anon.

Segiicr.
I.

Gobler. el omillil anon. omisso babent In Deg. pro legiiur

(.

EXPOSITIO FIDEI.
ex Palre par gloria et virtus simul ingenita cst:
videt et Patrem.

>

nam

qni videt Filiuni.v.ioo.

at

Nempe omnia
omnia.

per Filium creata sunt:

:

non ipse
sunt

res est creata, uti his verbis docet Paulus

Quia

in ipso creata

omnia,

et ipse

est ante

Non autem
IIoc

dicil euni ante

omnia creacreatum esse

utiqtie

tum

esse,

sed

esse

ante

oninia.

igilur

verbuni
soli

de omnibus
congruit.

quidem

dicitur:

sed

esse

ante

omnia

Filiop.ioi.

3.

Ille

itaque fetus est nalura perfectus ex perfecto, ante

omnes

colles

genitus,

hoc

est

anle omneni naturam ralione et intelligentia

alibi

praeditam,
creaturae.

quemadmodum

Paulus

eum

vocat primogenifum omnis

illum

Verum cum primogenitum

signiiicavit.

dixit,

non creatinn
Palre

esse,

sed letum esse Patris

nitate,

Siquidem aliemim est ab eius divi-

rem
sunt:

creatam
soliis

ipsuin

dici.

Omnia enim
aeternitate

per Filium

creata

aiitem Filiiis

ab

ex Patre genitus est,

unde Deus Verbum primogenitus

immutabili.

est oninis

creatuiae,

immutabilis ex
res

Itaque

corpiis,

quod quidem propter nos assumsit,

creala est, de quo dicit leremias iuxta Septuaginta Interpretuni editio-

nexn: sahite

Dominus
in

creavit nobis in plantationem salntem

novam,

in

qua

hommes drcumibunt.
femma.
antiqiia,

Interprete autem Aquila: Creavit

Domi-

nus fiovnm
et

Creata porro nobis in plantationem salus nova

esf,

non

nobis et non ante nos, lesus

qui quatenus Salsalus,

ali-

vator factus est

bomo

qiiae

quidem vox lesus aliquando

ex Salvatore
saliis,

quando salvalor redditur.

Est autem

ut ex luiit

mine

illuminatio.

Ilaque

nova ex Salvatore creala salus,

loqiiitur

leremias, nobis saluteni iiovam creavit.

Vel ut vertit Aquila: Creavit

Dominus novum
lemina creatum

in

femina,
nisi

est,

^iibil enim novuni in id est in Maria. dominicum corpus, quod Maria virgo absque

concubitu peperit, ut ex persona lesu in Proverbiis legitur:

Dominus

d.
I.

SicRegiiis, Segiier. Gobler. el Fclckm.

Al
alii

anon.

ciim edilis

oniillnnl:

ediliqiie

praelcrea

vuui

poi[

3^^'
e.
I.

(
;

g.

'^'^

unde

nomen

lesiis

a verbo

y^^

p,Opiie quiilem eslsaliis: al nomen p,oprium inde dednctum recle Salvator

vcrliliir.

Hinc
in

iJieionyratis
:

lih.

I.

com-

Ip^ijvfuraJi/dceslinGohler.elFelckin. anon. Hic poiro locas sic in Ht-braeo

menlar.
Salvator

Mallli.

Icsus Hebraeo

scrmone
landalo

dicitur.

Hiinc

locum

Facundus

](.gilp.

nnpi
id esl:

}*"iNs

!" ^

Hermian. lo(0 supra

his vcrbis referl
bis
:

[p. 5.

n. g ]

Ea

rero snlus, qtiae no-

condila
esl
et

cst

ad planlationem noslram,
velus,

nova
CreavU Deus novum in terra, {emina
Celeri vero el editi

non

nobis

et

non

eis

qui

circumdabit virum.
f.

Sic Segiier.
,

anlc nos, lesus qui iuxia Salvatorem facltis gjj homo , qui interprclalur yaslor , salus,

mendose.

interdum etiam Salvator. raoi e Giaeco reddila.

Haec

ibi

perpe-

p.ioi.

. 102.

^' '7 ^ /. .^ 7 . ," '). ^ / &' -, . ' ^-. -, , , . /. , , / ^). . . . .. ,'" , , ,/ ^, . , ' , ^,, 10
S.

ATHANASII ARCIIIEPISCOI'!

wt;

4.

iv

c(Qxi]l

^'

'.
-/./.
ova
''

,'
/,

^}.

'/.

'^

'

/.

/.,

oocpla

/.

xai

/,

,
.
b.
c.

1)

. .
el

<
2,

S,

22.

2)

Ephes.

18.

3)

1.

Cor.

30.

Gobler.

Fclcktn. piimus anoiiyinus

Basilienses ins.

.
^

^.
leii

pnieierea Reg.
Ibid.
el

aiUe

-^

hnbet xa\
habet, ce-

Segiier.
,

edili

uec observal Felck-

aiion.

dunt

&;

Sic Segiier. Goliler. et Feltlitii. Celeri vcro el editi posl

1.

maniuis an legalur in Goliler. el I. iit vocal aiionymo queraadmodum utique

,

r;

et

legi

debel.

RXPOSITIO FIDEI.
creavtt

11
iNon
dicit,

me

initium viarum

suarum

opera sua.
Filii

anterioi.

opera creavit me, ne quis id ad divinitatem

referret.

4.

Utrumque ergo
scriptum
est.

illud

de re creata dictiim, de

lesii

secundum

corpus
nicus

Siquidem principium viaruin creatus est dominobis nostrae salulis procuran<lae causa exhibuit.
:

hoino

(juem

Nam

per ipsum habenms accessum ad Patrem

ducit.

ipse

enim

est via, qiiae

nos ad Patrem
cernitur,

Via autein corporeum qiiiddam est, quod oculis

domiiiicus

estque

ipse

homo.

Omnia ergo

creavit

Verbum
nulla res

Dei,

quod ipsiim nou creaUim

et
arliiicis

est,

sed genitiim.

Namque

creata aliquid aequale vel simile sibi ipsi potest creare: sed Patris est

generare,
qiiod

creare.

Itaqiie

res

facta

et

cieata est corpus, IM02.

est,

propter

iios

gestavit

Dominus, quod genitum nobis

et

ut ait

Paulus,

Deo

sapientia

sanctificatio

et

iustitia

et

redemptio;

quamvis ante nos

atque

rem quamlibet creatam

autem
Spiritus,
,

et fiierit et sit

Ver-

bum

Patris
est

sapienlia,
in

Sanclus

qui a Patre procedit,

,

semper

manibus Patris mittentis

Pater
igilur,
qiii

et

ferentis Filii

per quem
ita loqiiar,
ilii-

scilicet oninia replevit.

ex seipso esse,

iit

continet, Filium, uti dixiiiius, genuit, iion creavil, noii secus ac

vium ex
dua
potestas

fonte,

germen ex
ipsa

radice,

et

splendorem ex

luce,

quae indivigloria,

esse,
et

natiira

agnoscit,

Per

ipsum autem
et
iii

sit Palri

maiestas ante omnia saecula,

lorum.
d.

Amen.
ovi^

Regius
I.

omisso
habeiit

Ibiilem Segiierianiis, GohlerianMs

raanni Celeri

verba: 6 siint in Regio ms. bet

, ^.
ct
edili

anonymus

haec deIbidem Basiliensis haomiltiinl.

&

xai

. . ,
e.

scquenle.
et Ft;lck-

et 6.

Reg. 6 Edilio Comnul. ms. Felckm. mendose habenl avvt-

&i

Mox

Segiier.
et

Mox

f.

Gobler.

deest in Regio nis.

, . {^
/jtv.

omiiia saecula saecu-

Feickin.

1.

anonym.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI EPISTOLA

D

DECRETIS NICAENAE SYNODI

CONTRA

ARlAxNOS.

0.
est S,

. 206.
cum.

Quae

seqxiitur epistola,

responsnm

Athanasii ad ami-

Hic niimrmn cum in disputatione, quam cum nonnullis Arianae

contra quos disputabat, quid responderent anxii, postremo

haeresis fropugnatorihus habuerat, impia Arii dogmata plene confntasset,

illi,

se

converterunt ad criminandum sanctam synodum Nicaenam,

id est

quod

vocabula non scripta,

quos tainetsi

quae in sacris Scripturis non exstant,

in fidei definilione adhihnerit ,

stantialis:
ita

nempe voces ex
et

substantia et consiib-

rixantes
in

nugantes penitus compescuit,

et

tamen nt accuratius quae

lio

Synodo Nicaena contra Arium

,

Aria-

nos gesta essent resciret, rogavit S. Athanasium

nt qtd ipse Conci-

adfuerat, rem totam, prout acta fuerat, sibi vellet narrare: quod

hac in epistola abunde praestat Athanasius.

II.

Ac primo qnidem exagitat Arianornm inconstantiam in senmntandis, quod pravae doctrinae signum evidetis esse
sit
ait,

tentiis

cum

constantia

verae

indicinm

certum.

Tnm

breviter conimemorat,

quomodo Synodus se erga Eusebianos initio gesserit, ac postquam ipse in Eusebianos Arianamqne impietatem prolixe satis invectus est variaqne illorum refellit argumenta, nt depellnt criminationem, qua Arii
fautores in Synoduin Nicaenam utebantxir, quod scilicet )ioim excogitaverit vocabnla, dilucide exponit,

qnonam pacto dolus

astutiaqne

Eu-

sebianorum Patres compnlent ad declarandiim, Fihnm esse ex substantia Patris et Patri consubstantialem.

Qnod idem etiam

refert epi-

stola nd Afros.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI EPISTOLA DE DECRETIS NICAENAE SYNODI. 13

III.

Qiiamvis antem concedat AtLnasins dtctwnes e\ sulstantia

nec eas
nsiirpatas

P.206.

et consubstantialis in Scripturis sacris

eis

contineri

ostendit,

non legi, tamen rem ipsam in Synodo futsse inventas sed longe
,

antea ab

antiquioiibus
Filii

TheoynostHin enim olim docuisse

substanliam

esse ex substanlia Patiis absque ulla divisione natam.

Dionysii qnoqne Alexandnni affert auctoritatem asserentis, Filiuni esse

Patri consubstanlialeni.

Nam cum eum quidam cnmiuarentur

,

negasse,

Filium esse Patri consiibstanlialein

periri in sacris Scripturis,
amplecti.
IV.

ipse

Dionysio Romae

episcopo,

cui se puigat, scribit se tantum dixisse, dictionem illam

nuaquam renon autem rem ipsam reprohare, sed potius Quod sane illustre argumentum est huius vocis antiquilatis.

Insigne etiam ibideni

monumentum

catholicae fidei circa SS.

fragmentum videlicet libvi Dionysii Romae episcopi adversus Sabellianos. Erant enim huius aetate qui, ut Sahellium
Trinitatem adduxit,
refellerent,

docebant

tres S.

Trinitatis hypostases

esse
alii

se invicem

diversas, ac proinde tres qnasi

Deos praedicabant

autem aiebant,
esse divisas

Verbum opus

et

rem factam
illos,

esse.

Utrosque iure coarguit Dionysius

docetqne contra

tres SS,

Trinitatis hypostases

non

se invicem, nec Filium esse factum,

sed genitum.

V.
Ijiim

Origenis quoque testimonto ntitur Athanasius docentis, Versiibstantiae.

aoternum esse eiusdemque ac Patrem

operibus

Nam

quae in
ail

eius

videntur

liuic

catholicae sententiae esse contraria,

Athanasius illum
quibi(scmn

non

ex propria mente propomre , sed ex eorum,

disputabat.

'

vero

aliquibus

mirum

videri debet ,

ea,

quae postmodum dictitabant Ariani, hic ab Origene aperte condemnari,

haec nimirum verba: Fuit aliquando,
id

cum

iion esset Filius; siquidem

necessaiio sequitur ex illorum sententia,

qui Filium
,

non semper
cuius

fiiisse

arbitrabantur.
sic

Hinc Dionysius Romanus in loco

mox

meminimus,
esset
;

loquitur: Si factus est Filius, fuit aliquando

propter

quam impietatem Origenes eodem modo ac ille cum Origenis temporibus essent qni idem
,

cum non impngnat. Quasentirent,

quod
ante

postea Ariani , nil profecto mirum,

adhiberent.

si

eosdem quoqne loquendi modos

observare,
fuisse

Sed ex

his

satis

fuerit

longe

Arium Arianae
VI.

impietatis praecursores.
S. Athanasius de voce

Postremo
profanis

dispntat.

Hanc

Arianos

auctoribus mutnalos esse ait,

hoc

nt post explosas

ahas eorutn voculas snam impietatem novo

vocabulo tegerent.

Nam cum
lent,

soliim

Patrem

non-factum
factum debere
docetque
factis

dicendum esse veldici.

condudebant Filium

Yerum

/"rau-

1.

207.

dem istam

aperit et repellit Athanasius,

Deum non-factum

appellari, quatenus

rebus

opponitur, sed appeUari

14
r.207.Patrem,

S.

ATIIANASII ARCHIEPISCOPI

cum refertur ad
contra Arianos
')

Filium.
et in

De

voce

disserii quoqiie

Orat.
ciae'-),

I.

epistola de Synodis
affert epistolae S.

Arimmi
et

et

Seleu-

in

qna circa fmem locum

,

hjnatn ad Ephe-

sios

scrihentis

Dominum
et

esse

simul

factum

non-faclum.
dicitnr,

Scilicef,

nt explicat S. Doctor,

Dommus

faclus

qnatenns honio,

non-f;ictus, qnatenus Deus.

Ibideni

quoqne non negat,

ah'q\ios
:

post Ignatium Doctores solum Patrem dixisse

ita

aytVi^Tovnon-factum at respondet eos

facliim pntarent, sed nt

locutos,non qiiodFilium

carent,

Patrem nnllam sni cansam habere signifiesseqne Patrem sapientiae, per quani omnia facta fecit.

VII.

Ex

liis

legendum
lum, oppomturque

nasius semper opponit

Inm Patiem
fidei cap. 9.

esse

nitum, nti luculenter docet S, loannes Damascenus

his verbis:

^ . .
'

. . ,, , -7
At
significat

so-

porro almque infra ad nnm. 28. dicendis liquet, esse, non vero Nam Athauon-geest,

genito, qno sane

modo verum
lib. I.

et

Filmm

nt pote

Patre ge-

orthodoxae

'
vocem
sive (jiiod

,/. .
.
6
j'

est:

Sciendum

est

per iinum

scriptam signiiicare,

quod increatum
(liio

est,

non

est factiim.

At vox

per

vv scripta significat, quod non est genilum

significationem

Ea vox secunsanctae divinitatis

dum primam
iuxta

communis
est

ost

Iribiis

hypostasibus divinissimis:

nam

coiisubstantiales sunt et increatae; sed

secundam significationem non

non-genihis,

ter est

qiiippe qui

communis; siquidem solus Panon sit ex alia liypostasi.

S. Trinitate cap. 8. in fine

Eadem totidem verbis exstant in libro de 6. Tomi opernm S. Cyrilli Alexandrini.

VHI,
Yidetur

tamen

antiqnis

modi

distiactio.

Namqne

Cicero Tusculan. l.^j

iioii

cuius miUa cst origo, et quod

Plofonis
nulla

Phaedro verba reddit

est origo:

que nata certe

1) p. 761.

est,

et aeterna est.
Vd. infra.
cll.

. &
, '
quod
si

sctiptoiibns ignota fnisss hninsvertit id

orilur vel nascitur: sic enim haec

princiijii auleni

nusqiiam

oritiir:

',

nalura aninii ne-

Verum nec

illi

etiam videntur poI.

num. 30 seqq.
3)
c.

23.

Plal.

Opp. ed. Ben. Tom, 2) num. 47. Pbaedr. p. 245, ed. Slepb.

Pars

II.

EPISTOLA

1>E

suisse discrimeu inter noii nasci sive

larins

lihro contra
,

Constantinm nnm. 16. eandem vocem reddit innaNovitates

scibilcm

nisi

forte legerit

ad Constantinm, scd proianas devitan iubet Apostoliis.

excludis,
inspirata

DKCRETIS NICAENAE SYNODI.

15
lieri,

non gigni

et

non

S. Jli-v.iai.

vocum

inqnit ille
cui*

Tu

pias

cum
iitilis

praeserlim ab eo dicluin
csl?
erit,

sit:

omnis scriplura

divinitus

hoc negaiuliim
qui libro
de

Innascibilem scriptiim nus<|iiaiii legis, numfjuid et quia novum est? Notanda qnoque Tertulliani verba,
4.

anima cap.
llalu

vocem
et

ex Platonis loco panllo

Conseipions enim
ei

ante citalo simul

inqnit,

iniiatiini

inreclum reddit.

est,

ut

ex Dei

animam
et

prolessi initium

depulenius.
ct

Hoc

PJato excliidif,

innatam
cx

infectam animam
constitulione.

volens:

natam autem
illud

docemus

et

ractani,

initii

Nec

statim erravimiis iilrumiit

(jue dicentes,qiiia scilicct aliud sit natiim.aliud facliim,

libiis

pote

anima-

compelcns. Diflerentiae autem, sua

habendo loca

et

tempora, habent

aliquando et passivitatis commercia.

poiii
el
;

Capit itaque elfacturam pro n9sci

geiieraliir.

siquidem omne, quod qiioqiio niodo accipit esse,

sic et Plato

Nam

Haec ille. De temjjore, qno haec data fuit epistola, dicendnm restat. IX. Constat compositam fuisse post Eusebii Caesariensis mortem; nam Acacio eius successore scripta est, nt patet nnm. 3. Certnm qnoqne
utitur.
est,
eo,

factor ipse parens facti polcst dici:

scnptani fuisse tnortuo Eusehio Nicomediensi

quandoquidem de

tanqnam qui non amplms

Denique pacis

esset superstes,

passhn loqnitur Atha-

nanins.

tempore nullaqne in Athanasinm grassante

siquidem haud multo post

persecntione editam esse, innnunt haec verha, quae num. 2. habentur:

Ne
tem

niireris,
est,

si

nuiic ita se gerant (Ariani)

futurum
et

t iidem ad iniurias se se convertant, deindeque cohor-

tribunum nobis minitabuntiir; his enim tota innilitur perversa

illorum doctrina.
S. Athanasium,

Ex quibvs persptcnum fuerit, haec tunc scripsisseJ'-^^cnm quiescerent Ariani nihilqne contra ipsnm palam

molirentnr.

Quocirca statuendmn videtur, scriptam esse hanc Epi-

animm 354., nempe post reditum Atha7iasn Alexandnam occiso Gregorio Ahxandriae psendoepiscopo, anteqvam eum iterum vexare coeperit Constantius.
stolam ab anno 350. ad
X.

In

fine

subiecimus Epistolam Eusebii Caesariensis

ad suae

Paroeciae

homines,
tit

quemadmodnm
in
2.

se

subiecisse

ait

S. Athanasius

num.

3.,

et

exslat

mannscripto Regio ac in Basiliensi Felck-

manni, eaque in tomo

edilionis

Commelianae inserta
penitiis

est,

cum sero

nimis animadversa suo loco

dicitur.

amplms reponi iam non

omissa

posset, nt ibidem

In

aliis

autem editionibus

fnit.

102

017

NIKJIAI

YNOJO

P.20S.

, ^ , 7 , , -& ^ , -', ' .' ^, , . , , , , , &, . ,

1.

. .. .
12
.\

^/,,
y.a\

'/.

'^4
/,

'/.

'/.

^,

^ ,
^),
edilis post

1)
a.

Psal.

2,

1.

Rcgitis

mss.

elc.

SANCTI PATRIS INOSTRI

ATHANASII
ARCHIEPISCOPl ALEXANDRIAE

EPISTOLA.
QUOD NiCAENA SYNODUS PEP.SPECTA EUSERlANOiiUM CALLIDiTATE CONGRUEISTER ET PtE QUaE ADVERSUS ARIANAM HAERESIM DECRETA
SLNT EDIDERIT.

1.

Recte qiiidem tu

fecisti,

qui tiiam cuni Arianae haeresis pro-p.

ailfaisseque inter eos
qiii fideni

208.

piignatoribus

dispulatioiiem

niihi significaveris,

nonnullos ex Eusebii sodalibus, plurimosque e fratribus,

clesiae sequiinliir.
tia

Ec-

Tua

igitnr

quae vero Cbristi amore ardet vigilan-

mibi

valde

placuit,

eaqne

impiam liaeresim

egregie

confutavit.

Vehementer autem illorum inipiidentiam sum admiratus, quod tametsi clare ostensum fuit, Arianorum rationes fuliles admodurn et inanes esse,
ipsiqiie

ab oninibus omnis nequitiae condemnati

lore

miniis
INicaeae

ludaeorum murmurent
voca!)iila

ac identidem dicant:
ecripta

,
autem

tamen

niliilo-

Quare qui
et

conveneruiit,

non

nempe ex substantia
illos
ita
iili

consubstuntiale scripsere?
tergiversantos nihil
a pravitate siiae
cultafes.
iiisi

Tu

qiiidem ut vir disertiis

etiam

falsa effutire

demonslrasti; at

nihil

aliemim
diifi-

menlis committunt, cum varias comminiscuntur

sunt

Tam
aiitem

enim inconslanles
colore.

in

variandis sententiis,

quam

chamaeleontes
haerent
lexunt,

in

mutando

Hinc cum convincuntur enfbesciint;

ac

cum examinanUir
si

quae

quis refellerit,

tandem vana inipudenter praenon defatiganlur donec ea quae nulla

scriptum est,
Id
fuerint meditati,
nihil aliad

sunt
aliani
est,

excogitaverint et inania,

iit

nec
sane

ob causam

nisi

ut impii permaneant.

qiiam propriae ipsorum insipieiiliae evidens argiimenUiin nec non

h^icMvTct addilnr
collocalur
aiile

AtHANASII

sod nplfiis iv Nixai<f elc.

:

b.

Sic

Rig.

At

in

aliis

et editis

ovy

dcest.

DOUM. StL.

18
9.1(39,.

9.209.

^ & , . ' ,/. &. ' /. ''. 7 . ' ,

", ( , ^' ^ . - ^' ; ^ ^ ,, . ' ). , /

'/.

, ^/. . ,^
'
/.

' ,'. ^
/./.

,
dk

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

/.^

Ttaqu

, , ;/.^ /./
;
'-) /.
;

'/. / -,

' /,,
/./.^/. /.

^); '

/.,

/.

/.

9-

--^};

/.,

^-

avd

<Va

'

' /.
d
^'

'

' , ,
/.

'^);

'
,

-^

2.

"^.-

1) loan.
a.
b.

Rog.
Ita

Reg. ei Basil.

dose addunt

.
6, 30.

, ^,
2) loan.

/.

^;
.
ad Prov.

11, 47.

3)

loan.

10, 33.
Alii

4) ioan.

c.

Sic Rcg.

vero et editi

Edili

vero

men-

d.

Hic

alludit

S.

Alhanasius

.
el 9.

EPISTOLA DE DECRETIS NICAENAE SYNODI.

ludaicae, uli iani dixi, nequiliae iniitatio.
ritate
coiivicti

19

Siqiiidem Iiulaei,

cum

a ve-P.208.

oculos
se

lOiUra

cam
:

attolleie

uun valerenl,

iiuiusmodi

inteiTOgaliiinculis
t

obtegcbant

Qnod

in facis

signum ut videamus
tol

credamns
ipsi

tibi"?

Qnid operaris?

Quamquani
claiuli
iii

signa lierent,

utf'-209.

etiani

cugerentur dicerc: Qnid facimus, qnia hic homo multa signa

niurtui excital>antur,

facit?
leprosi
quitujiie

Nani

ambulabant,
viiium
,

videbant caeci,
qiiiiKiue

|)iugabantur,
niillia

aqua nuUabatur
siint
satiirati.

bomiiium
et

panibus Hinc omnes quidem Dominum

et

admirabaiilur

adorabant fatcbanlur(jue
Dei esse.

in

ipso

implcri

projjbetias

eumque Deum
clariora

el Filiuni

Soli aiiteni Pbarisaei, lametsi sole

erant

signa

nihiloniinus
sis

lanquam
potiiis

iinperiti

murnmrabant
Stiilti

et

aiebant: Quare tu

homo cum
(juos

facis leipsnm
ita

Deum?

profecto

vereque
fu

mente caeci,
sis

scilicet

loqui decuisset:

Quare

Deus ciim
illius

bomo
Ila

facliis
illi

es?

Si(]uidem

Deum

illum

esse opera

ipsa ostendebant.
et

eiiim

etPairis benignilatem fiiisscnl venerati

factam

nostri

caiisa

dispensationem iion potiiissent non adid

niirari.

Veriim tantiiin aberal, ut

si

dicercnt,

iit

etiam nec quae

fie-

bant vellent videre; vel

videbaiit (nec

enim

ista

poterant non videre),

rursus ad aliam confugiebant qHerelain.

Cur Sabbato, inquiebant, pa-

ralyticnm sanas et visum caeco nato restituis ?

diimtaxat causae erant, iiibilque aliud,
iiisi

Haec autem speciosae

niurmur.
Illi

merum

enim

etiam,
naret,
lantes

ciini

aliis

diebus Dominus

omnem nioibum

et inlirmitatem sa-

iiioie

solito

conquerebantur malebanl({iie Beelzcbul

siispicionein venire,

eum

appel-

in

impielatis

quani propriani abiicere iie-

quitiain.

Ilinc licet Salvalor variis multisqiie

modis suam ipse diviniilli

tatem patefaceret, Patrisquc cogiiilionem omnes edoceret,

stimnlos calcitrantes, slulte blaterantes contradicebant,

velut

iii

idque tantuin-

modo

ut iuxta divinum proverbium excogitatis occasionibus se ipsos a

veritate separarent.

2. rito

Itaque ludaei, qui tam iniprobe

Dominum

negabant, iure

mefacli

et

legum

et

omniiim, quae Patribus promissa fuere, expertes

qiii

sunt,

Ariani vero,

ludaeos hodie iniitanlur, Caiphae et Pharisae-

orum
iiihil,

inibi videntur esse

baud

dissiiniles.
,

Cum

eiiim

suam haeresim
occasiones

quod

rationi sit consentaneuDi

continere

videant,

pariter confingunt,
illud

?
18,

habei vulgala, occasiones quaerit, qui vuU recedere ab amico. Sic nempe Ariani va-

1.

cum boc pacto interrogant: Cur boc potius quam scriplum est? Verum ne mireris, si nuuc ita se gerant: siquiviiq

*'.

nis

sais

queielis

occasiones quaerebanl,
vero
et
alii

Id est, ut

ut a veritate recederent. Editi e. Sic Regius ms.

fA(y

yu^-

2*

20
P.209.

^ .2. &,
d

& , , , ^ , . . , .& ^ , ; , ' /--, ' ,

d

'' .?^<' -/,.

xat eig vfiQftg

'/

,,
S.

ATHANASII ABCHIEPISCOPI

/xu

a/teiqctv

.' ^,
/,
'

ayifj-

y.ai

/.,
,

/.,

. /.}
,

,
,

y.ai

/.

xai

77

/.',
y.ai

' /.
y.al

'.

y.a\

yxu

(3,

7
'/.

, , ^^,, ^ '
/,
3.

/ . , . .
yai
y.al
,

/. 13.
^/..

'

^^-

yxa

/.

'

y.ai

^ , /, 3yai
/.\

(yxu

/,

^^

3.

autem

Sic ex ras. Regio emendavimus. raendose. ct edili

/
Alii

'/

& , '/
'/.

'

b. E\ nis. Reg. pailicnlam v addidimus, quam alii et edili omiltunt. c. xaxoy abcst a Regio ms.

EPISTOI.A

)
ct

DKCRETIS MCAENAK SY>OI)i.

esl,

21
se se conver-P.200.
liis

deui
tant;

Ijaiul

inullo j)os(

fiiliiniin

ut iidtMii

;ul

iiiitirias

deindeqiie

cohorlom

trilnmuni uohis iniiiitabuiitiir:

(locfriiia.

eniin

tota innititur pervcrsa illoriim sive

vati.
illis

Nenipe postqiiam Dei Verbuni

essenl perspecta,

rationem reieccruiit,

inerilissimo omiii prorsus ralioiie siint priinilii

Quae

quiileni

ciim

peiiitiis

iiiliil

profecto

respondissem.

Veruui

quia tua Caritas ea, quae in Synodo aclaP.210.

diutiiis nolui differre,

sunt, scire ex nie voluit,

rem

sed confeslim quae

quani a rccta lide

tunc yesta
procul
minisci.
si

sunt nola

feci

paucisque demonstravi,
nilque
,

sit

Ariana haeresis,

aliud

illos

iiisi

vana effugia com-

Tu porro

carissime

vide an

non

ita

se res habeat.

Nam

his ipsi conlidunf, qiiae aiictore et seminatore diabolo perverse exillis

cogitavere, purgent se prius de

siint

erroribiis, proptei qiios baeretici

si

declarati,

ac deinde qiiae coiilra se decreta suul,

eiiiui

possint criius

niinentui.

Nemo
fiierif.

bomicidii
iudicis
id

aut

adulterii
,

ronvictus

habet
sed

post
sic

iudicium
locutus

sententiam

cnminandi

cui

nempe non
et

sic

Namqiu?

eiini,

qui fuerit condemnatus,

minime

liberaverit,

sed potkis eius culpa buiiismodi teiiKMitate

audacia au-

getur.
sati

Illi

ergo similiter
sunt,

osteudant se pie sentire; siquidein accunibil antoa essent conquesti:

nil)il

convicti

cum

aequiim autem
vel

est
si

eos, qui accusantur,

aliud agere quani ul se defendant;

suam impietatem agnoscunt, ne culpent quae ignorant, ne forte ipsi duplox inde maliim secum
sordidata convicti conscienlia
impietatis simul ol ignoranfiae merito condemnati.
liis,

igitur

refe-

rant,

Rem

potius

studiose expendant, ut

qiiae prius nesciebant, cognilis

impias suas
Sic igitur

aures
in

veritatis

unda

et

piotatis

dogmafis possint abluere.

est.

Nicaena Synodo erga Eusebianos actum

3.

Ut

eraiit
ila

in

siia

impietate pertinaces moliebaiiturque cuni ipso

eis

Deo pugnare,
humaniter ab

quae ab

dicebantur, plena erant impietalis.

Epi-

scopi autem, qui tricenli plus mimis convenerant,

illis

mansuete ac per-

postularunt,

iit

de his, quae dicebant, rationem red-

derent piasque aiieiieiit demoiislrationes.

Qui ut vix loqui coeperunt,

:

dignissimi visi sunt ab omnibus qui condemnarentur

ipsi

enim inter
Ilaque Epi-

se altcrcabantiir agnitaque suae baeresis futilitate miiti permanebant et

suo silenlio perversae sententiae turpitudiiiem fatebantur.

scopi vocabulis, quae
illi

commenti

sticam fidem adversus

illos

Eusebiani
d.
e.

quoque

his ipsis

sanam el ecclesiaexposuere, cui cum omnes subscripsissent, vocabulis, quae nuuc reprehendunt, suberant, rescissis
gil

Sic Reg.

Reg. Ttji (tlQiatu)g avT(oy. alqne ita elinm legit NanCeleri et edili

Ambrosius Caraaldiilensis
:

nius.

\<.

verlil

qui nempe ipsoque silentio confilebaniur turpi,

ui el le-

tudincm inanilcr captatae gloiiae.

22

.2\(\.

.'[\.

, . , ' ,, ( ,, , &. ^ , . , " & , /. ^ &, ^ ' . , &^ &. /. ././ ^,; ^^ ;
io7g

-/.

, , ^,
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

'

vtv

'

y.ai

"l/.

y.ai

ajcb

/.

./.

1/:/.({

^'

'/.
1/:/.,

/.

-/

'/.vfj

<

/.

/.

-/.
4.

/ ^/./., % .
/.

'/.

<Va

^/./.
'/

. ^), , . 3
"/.

,7 , /, , .^ , -/ '/ '. . &'/

y.a-9

,
2.

-/.

"'/,

^/ ^-,
/.

^--

'), /

-/

'/
1)
a.

'/
&lii

/ , /
'

'/,

Pclii 2, 22.

2)

lacobi

1,

S.

Sic Reg.

At

et

eJili

iici

cnraviraus:

/(U

Ttji

reslituimns ex ms. Reg. ipsa Eusebii verba cx cius cpistola, quam in Cne huius operis sabb.
C.

((&& ' ,viov

Idest:

Haec sunl

tivat

EPISTOLA
scripsere,

DECr.ETIS NICAENAE SYNODI.

23

nempo quod
ot

l)ei

Filius ex substaiitia sit Palris eique con-f.sio.

substaiitialis

t[uod

iiequc res creata nec facta vel conilila sit,

Iino
(|iii

sed

quod Verlmm.ox

Palris siibslantiu sit goiiitum.

quod

niiriim cst,

ipse Eiisobius (]acsareae iu Palacstiiia Episcoi)u.s,

piidic rostiterat,

postea subscri])sit liancquc ccclesiac lidem et Patrum Iradilionem esse

missis ad siiam ecclesiani
ravit,
illos

lilteris

sigiiilicavil

umnil)usquo, aperte decla-

prius

ciTasse
ciiin

fruslraque

adversus

verilalem

conteiidisse. p.211.

Licet

eniui

tunc

bis uti vocibus puduerit,

atquc ut voluil,

ipse

se ecclesiae excusaverit, lainen ciim in Epistola voccs consubstantialis

et

ex substantia

11011

ic[tudiaverit,

illud

certe,

quod diximus, palam

ei

voluit indicare.

Ea

aiiteni

in re grave

quiddam

accidit.

Nam cum
scribereiit,
iii

se

veliiti

purgarct,

Arianos

denium accusavit,
esse(,

quod cum
iiec

iiliiiin

noii fuissc ante(iuam genilus exstilisso

cx

antequam

carne

nasceretur
cius
,

voliieriiU.

Quod sane
Itaquc
iii

iion potest ignorare

Aca-

nisi

ipse

luiiic

praesentis

tcmporis oausa faclum prae metu

line subieci

dissiniulct veiitatenique iicget.

lani,
iit

Eusebii Epislo-

Cliristi

hostium ac

insigiicMi praecipue

Acacii in siios

magi-

stros pcriidiani ex ea liquido cogiioscas.

4.

Au non
taiilo
qiii

igiUir

illi

iiiiqiiis.siine

agiiiil,

si

vel

soliim in aniniiun
11011

inducant
bendi

et generali

Concilio reclamare?

An

scelerati lia-

suiit,

adversis oculis coiiliicri audent ea, quae recte coiilra

decrela
fiiere
cl

Ariaiiam
priiis

baeresiin

ab

illis

ipsis probata
si

sunt

quos

habuere impielatis iiiagistros?

iiii}ietal,is

Quod
qui
niiiic

Euscbiani,
veliit

postquam
quod sua-

subscripseruiit, ad propriuni

vomituin

canes revertere,

noiine eo niagis odio digni

siiiil

hi,

coiUradicunt,

rum
in

auimarinii

libertateni

aliis

propinantcs

illos

ipsos diices liaercsis

habere velint? honiines, ut

omiiibiis
viis

ait

lacobus, daplkes
luia
,

anmo

et

mconstantes
,

suis

nec

in

peniianeiites

seiitentia

sed
,

imain iiiodo aliam aniplectentes

modo

quae dixerint laudaiitcs

modo modo

vituperantcs eadeni, rursusquc ideni, qiiod paulo aiite reprebendebaiit,

approbantes.

Id vero,

iit

ait

Pastor,

11011

iiisi

diabolo orliini babet

cauponumque potius quani

illa

iiiagistrorum

est

insigne.

Siquidem vera

doctriiia

est,

uli

Patres tradidere, veriimque doctorum indicium,

esl

Nec ilcm absurdiim visum

Im

vocibus,

non

erat anleqiiain

dicere,

cum

genilus est, analliema omiies faleaniiir csse Dci filiuin

gigncrclxir.

.
f.

Reg. ^fAoDffiJ',
Editi

qiii

iileni

niox

Palr.
:

omiUunt.
ex honiilia 85. Anti-

g.

priusquam secundum carnem

(,
d.

Sic Reg.

Al

alii

el

cdilio

Gommel.

ochi [flermae Pasl. lib. aposl. ed. Colel.-Clpr.

val
e.

sed mendose, Felckmannus.

ul

oplime obseroniillunl.

sunl:

SicUeg.

Alii et editi

^''

enim haec dubilatio

. Verlia

Pasloris

maiiil. 9.

I.

P-^27.1 ^haec
Et-

Versio antiqiia hilina

filia

esl

diaboli.

f.m.eaTi

. ^ . / ^
24
S.

ATHANASn ARCHIEPISCOPI

/. /. ^ . , 7 /. (, ^ , ( ^ , , . ,

, /.?. } /.,)'
t<TTi

/.

/.

7/. ',
/
*

cqicpiu^i^Ttiv

/. /.

"

/.

^^

/./.

y.ai

/.

.212.

3 ., ^ '' /. , , .^ -, & , /. , , /. /. ^ ,
)!

"" /.^
5.
'^

. ''

y.ai

/.&
^.,

/.
,

^'^.

/.

y.ai

.-

y.ai

, & , , /. , , , . . & . /. , ,( , , & . .' . ,, ^

ovy.

''^
]

^).

/.

'
9-

' /./. '' /.-),

/.
y.ad^

y.a-

'

/.

^^ ^). .-

'

/. ,' .

/, /. .^/. . /.^ /. &,

,

.,
Tim.
ctv 3,

/.
/.
1,

/.

/.'').

1)
a.

1.

Sic Reg.

tunt.
b.

Reg.

.
loan. 2,
At
7.

./.

2)
et

.
alii

8.

3)
c.

Gal.
Ita

9.

8.

4)

Esa. 5, 20.
,

edili

omil-

hic

et

mox

Reg.

abi

alM

el

edili
d.

cino.

Haec a loaone

scripta S. Alhaiiasius

EPisTOLA

ik(.iii;tis

sy>odi.
vcl

25

cum omncs
patribus
ctores

inter sc conseiiliiuit,

non autciu
simt
,

sccum
se

non

cum
veri

suisi'.2ii.

litigant.

Nam

(jui

iioii

ita

aliecli,

iniprohi

do-

sunt

appollandi.

Ilinc

(i('iitil(>s

qui

iiitcr

non consenliuiit

sed

dissidont,

vera ijrivantur doitriiia.

iiiter

Sancti aul'm et (\m veritatis

revera sunt praecones,

diversis
(juippe
illi

se concoi(lanf,

non discordanl.

Nam

licet
fuit,

lloruerint

temporihus,

idom tanKMi oninildis scopiis

(pii

unius

l>ei

essenl proplictae et idem

summo

conseiisu nuii-

ciarent Vcrbiiiii.

5.

Ilinc ergo

(piae

Moyses docuit,
et

liacc custodivit

Abrahani: qiiae
baltiieriinf,
siint.

vero ciistodivit Abraliam, baec INoe

Eiioch perspecla

qui

niunda

et

imnuiiida noverant discerncre ac

iiistnictus

Deo

grati facti

Ea-

dem
deiu

quocpie
ipse

doctiina Abel marlyrium est passus, qui qui-P.212.

didiceral: Adam autem ab ipso Domino, qiii cum in fine saeculoruni ad destrueudum peccatum venisset, ait: Nou mandatum novum do vobis, sed mandatnm vetus, quod ab inilio auea

ab

Adamo

distis.

Idcirco

eadem ab eo
esse.

edoctiis beatiis apostoliis Pauliis,

,

cuiu
niinus

munia Ecclesiaslica praesciiberet

Epiii.copos

nohiit

Diaconos

inultoque

hilingnes

Cuni aiitem idem Galafas obiurgaret, geSi qnis vobis evangelizaverit praeter
sicul praedixi
et

ueralim rem boc

id

modo

deiinivit:
sit,

quod

accepistis,

anathema
de

iterum dico.
id

Sed

licet

nos
,

aut

Angelns
sit.

coelo

evangelizet
ciini
ita

vobis praeter

quod
illi

accepistis

anathema
qiii

Quae

denunciet Apostoliis, vel

igilur Eusebiaiios,

mutata senlentia

alia
si

lumc docent quam

agnoscaut rectc

qiiibus
sidj-

subscripsere, analbeinate ])ercutiant:

srripsisse
,

aiu

illos

adversus

taiilam

Synodimi
certum

desiiiant
crit

tandem

obgantiire.
illos

Qiiod
veiito

si

neutrum

veliiit

agere,

argunientuni

omni

et fluctu circumferri,

iieque propriis sed alienis duci sententiis:

qui

si

tales fueiint,
ulla
tide
digiii

neque eliam minc, cum buiusmodi opponunt rasiint

tioiies,

habendi.

Quin ergo potius

sit,

ea,

ipiae igno-

rant, cessent criminari, forle

enim quid verum

dulce
ea

nesciunt disceriiere,
et

sed malnm iniperite amarum dulce esse

ut

ac

temere appellant bonum

et

bonum malum
Hinc cerle
voluiit:
alii[uid

arbitrantur

amarum.

(piae

mala

iudi(A\ta
siint

sunt et reprobata,
decreta,

iili

vim babere

autem recte

reprehenderc nituntur.
siinl

Sane nec
sed
:

Chiislo accommodal.

ovx

-/'

ivroXtjy TiaXcaay,

. ,
ijy

Verba loannis

',
ISou

'

vum

scribo vobis,

habuisilis

ab

initio

mandalum vctus, quod mandalum velus esl

et
alii

verbum, quod audislis. e. Sic Reg. Editi veio

mandatum no-

V.212.

^ "^ -, -/. . ,,, ^ ' /. . , , . , } .

.^.
/.
y.ai

. / -26

ATUANASII AIH.IMKPISCOPI tdei

''

Ttoidod^ai,
,

^'

?3.

.'. ,
y.ai

' ((,
6.
,

^
'/.
^

/.,
,

^ ^ -/.)

ymv

/.-

/.

y.a)

&
^6
y.ai

,
/

/. . -

' , ^ ^^/,

& . . , , ' /.
y.a)

ffd

- ."
/,
y.al

/.

/., 7
y.a)

y.ad

/. /., /
.
'

'/
y.ai

,
)

]] ^
a.SicRcg.
b.

^ ' /., -.
^d

,/. ,
/

'

/.

/.

/&/ ,
y.ai

,
)
ctlili
,

' / ' /, / .
/.\
^
'

' , /.
,

,
celcri el
el

^ , /
e.

,wfVoniilliint.
in

Dcest ov in edil. Commel. seiilimo Felckraanni mscr. codice. c. Non iam exslal haec Epislola.
d. Sic

^ - .
Sic Heg.
Alii
f.

vero

et

edili

Sic Reg.
iiolal

Ceteri el editi
in

menms. Fclckra.

dose.

Ad hunc aulem locum

Regius.

Alii

et

cdili

mendose

baec xt

{()/;.^ . &

nqog

EPISTOLA DE DECRETIS NICAENAE SY.VODI.

amplius
a

27

nobis

essct

addeiuliim vel ad
,

illa

defcndenda vel ad vanisP.212.

dcbercnt con-

eoruin rationibiis icspuiulciiduin

iioc

illi

(jiioque adliuc

tendeie, sed potiiis his assentiri, ((uibus suae haercsis diices subscri-

psere,

iit

pote

qiii

non ignorent,

'am cpiac seciita est Eusebiaiiorum

esse.

inulatiuiKTi)

siispeclain ac fraiululeiilain

Quod
IVcc

eiiim subscri)se-

rint post(|uain
testatiir.
nisi
([iiam

sallem se breviter potuerunt d<'feiidere, hoc ipsum planc

iinpia
sit

Ariana haercsis.

enim

subscripsisseiit,

prius illam liaoresiin coiKlemnassent; iiec coiulciiinasseiil, nisi eos

undi(|iie haesilantes

pudor ad
est
sicuti

id

agendum

coegisset.

Quocirca illorum

coiiunutatio

cvidons
igitiir,

indiciiim siiae in iinpietate dofendenda perti-

naciae.

lllos

dictuQi est,

praestaret cpiiescere:

vcrum

quandoquideni insigni sunt impudentia praediti, arbitranturcjue se posse

felicius

(piain

illos
.

diabolicain
te

hanc impietatem propugjiare

niisi,
fiisiiis

etiamsi in
,

priore Epislola

(juam ad
antea

contra cos disputarini

exaniinare
,

islo-

rum tamen

ul

illorum

dicta

singula

iion

gravabor.
baudp.213.

Spero enira iion miiius nunc fore perspicuum

sanani, sed totain daennjnicam esse.

eorum haeresim

6.

Aiunt

itaquc,

(luemadmodum
Filiiis
;

ct

illi

dicere

audebaiit:

,,

,,semperPaler, non seuiper

nam

noii erat Filiiis

antequam esset

geiiitus, sed ipse quoqiie ex iiihilo fuit factus.

,,fuif Filii

Hinc non semper Deus

Pater

scd cuin iactus

appellalus.

ct

creatus cst Filius, tunc eliam Deus

res creala et facta esl Verbuin,

eius Paler

est

Namque

quod
,,

et suljstantia Patri

dissimile est ac

extenmm.
Verbunique

Xon

autein iia-

,,tura aut verus est Patris Filiiis, netjiie sola et vera eius est Sapientia,

sed creatum est

et

iina ex rebiis crcatis,

et Sapicntia

noii

uisi abusione dicilur.

,,quoqiie racUiin est, ut
,,est Deiis."

Per Verbum
et

enini,

quod

est

iii

Palie, et ipsum

caetera omiiia, ac proinde iiec Filius veius

Ego vero
Filiiis,

lioc

proisiis

sit

quidve

eo

primum ab illis velim nomine signilicetur,

E<[iiidein

sciscilari,
iit

quidnaui
ipsi

hoc pacto

quid dicant possint

iiitelligere.

ex divina Scriptura discimus,

,

duplicem

huiiis

nomiiiis esse ^igniricationeiii

unani, cuius Moyses

vestri,

iii

lege meminil: Si audierilis, iiiquit,

stodiatis

vocem Djomini Dei

nt cu-

omnia maiidatu
qxiod

eius,

qnae ego praecipio

tihi Jiodie,

ut facias

honum
nostrt.

et

acceptnm

est

Domino Deo

tuo; fUii estis Doiniiii Dei

ail:

Qiio

eliam

sensu loaiines

in evaiigelio

Quotqnot autem
secundim quain
alii

&eby xal niciiga

viov ,
ciif,
y.axl'

di
tjy

qui cliam nunc Deum et Patrem duas sapienlias liabcre coniendunt, unum quae Filius sil, alteram quae
illos

hacc

ad

esse dicla,

.
tv

sit

iii

sua subslanlia,
Sic

est

rfj

tuvTov
Id est:

ov-

sapiens.
g.

Regias.

At

el

edili

^ioV

omiUunt.
h.
el

Sic Reg. ul el versio

omillutil et pro

LXX.

Caelcri

cditi

tfamiop ha-

28
P.2t3.

/
/.

Tor

&,

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI
vtot

/.

''

'/.

;
'/,

&, ,' ^ ' , & ^), ./ , , '- ], . /. ]] /

//.'

(,

., ' ," . ,. ,
7
/. -,

^ ^). .^ ^' () , ^ '^4 /. '/ / ^; / ^, ^iare

^ ,
')
'

/.

^/..

.
/
,

,
,

?.}^ /
^^

'/.

, , / '/ /. '' , / /. ; . /' ' , // / , , /, ,/

, ,
1)

7.

'^'
'/

'

'

'

'

oir

/.,

Deuter.

beiil

Ifmnioi'.
13.
:

esl

/, ,
6
13, 19.
et

^).

^'

"-

14,

1.

2)

loan.

1,

12.

c.

cl

cxstat

tiiv

xt-eov

^ ^
Ilic

poiro
c.

lociis,

iniliiun

14.

qui finis Douleron., sic

QOf , noitiy

' ^. ,
xclov
y.al

3) Esa. 40, 28.

aoi

O^tov

Si atidicrisvo-

EPISTOLA

DF.rRKTie

MCAENAE SVNOOl.
filios

29
Alia

receperunt eum, dedit

eis

potestatem

Det

fieri.

veru
cl

eiiis-

I'.2i:j.

dem

vocis
el

sij-iiilicalio

esl.

qua Isaac Abraliae

dc

cliciUir
<jiio

lilius,

lacol

Isaaci,

l'aUiarchae lacobi.
intelligeiiles,
isla

Respondeaiit igilur
ill(t

stMisu Uei Fi(Miiin

lium essc

aiKlent

(
iii

iNiilliis

dii-

bito, quin ad caindeni (levdlvanUii

^i

iiii|)ictaloiii

al<|ii<'

Kiisi Itiaiii.

Qdoii

vocem

Fiiii

secundiiin |iriorein

sigiiilicatiin'iii
(jui

Vcrbo

ullriliiiaii!, i|uo

nenipe seiisu his eliain cciivenit.

iiomine
dignanliir
et

ob

iiiorcs
iieri

iiifliiis

iiiutaius lioc
((|iiat;

j>oU!slatem
si,

lilios
ita

Dei

acci|iiiiiit
iiiiiii

eliaiii

illuruni erat doctrinaj;

inqiiam,

volunt esse,

saiie a

iiobis
i|iii

Veibuni dilierre
ipsc
proptei

videbitiir,
Filii
,

nec unigenitus diceiidus

eril,

quijjpe

virtutfin

Domen
fore

sit

consecutiis.
,

iNanKpie

etiaiiisi,

qucinadmoduni
Filii

dictitaiit

talis

praecognilus

simul ut natus est,

iiibil

nonieii buius((ue nominis deciis acce|)erit:

illos

taineii

inter euiii

et

iiilererit,

qiii

post

ipsa

opera

eodeni noiniiie
causaiii
iiliiis

suiit digiiali,

quamdiu
tui.

scilicet

ipse

eam dumtaxat ob
(|ui

esse e.xistiniabi-

Eteiiim

Adam,

gTatiani

iiiitio

acceperat,

siimiltjue ac iiatus

est in paradiso fuit collucatiis,

niliil

dilierebat ab Eiiodio, qui noniiisii'.2n

ciiiii

aliquo
fuit,
siini

postquam natns
itern
;

est

tempore,
(]ui

Deo

placuisset,

Iranslatus

neque

ab Apostolo,

et

ipse post recte facta in paradilaliQiie

,

est raptus

imo

iiec etiain

ab

illo

cui

ub conressioneni

promissuni est ipsuni continuo in paradiso

fiitiiruni.

7.

Veruui bis

illi

vebemtntcr

i)ressi

idein iorle lesponsuri siinl,

qjiod

saepe

erubesceiiles

diclilaiuiit:

Ita

intelliginms Filium

lebus

caeteris antecellere, et ideo uiiigenitum dici, quod ipse solus a solo

ueo
Quis

factiis

sit,

celera

vero
et

quaeso

stultam

Iiaiic

omnia a Deo per novam cogitatiouem

per
adniinistrum
poluisse
a

Filiuni

sint creata."

vubis suggessit, ut
iiiisse,

aHirnielis

soliini

Filium ab ipso solo Palre lactum

lanqiiam
soliini

caeleia vero
Si

umnia enim
teni

per

Filiiim

iuisse

proibicta?

prae lassitudine

Filium

haec de Deo cogitare impiuni sane

audieriuius
:

iuerit,
,

Deo produci maxime cuni Esaiam

qui
esl

vclitis;

diceii-

Dens sempiternus
neque

Detis

construxit
invesiiijutio

terminos
sapientiae

terrae,
eius,

non

esuriet

lahorabit,

nec

Siquidem ipse potius robur impertit esiirienlibus

laborantes recreal.
Siii

et

per suuni

Verbum

vero

indigiiiim
;

seipso esse pulavil,

ea se eflicere,

quae post Filium suut producla

idetiam absque im-

ceni

domiiii

mandala
ul
facias

eius,

Dei lui, ul custodias omnia quac ego praecipio libi hodie,

et

a.

deesl in Reg.

L.

ovai xoniaati ahesl

bonum

qtiod
tui,

placilum
filii

cst

in

plimo codice
c.

anonymo

conspeclu domini Dei Dei vestri.

eslis

Domini

Ileg.

tft

infra antc

^ >
a
et al> edit.

Felckin. se-

Comniel.
,

iit

el

olc.

30
P.214.

,^,
v.ai

d-,-

' '
y.a),

/.
y.ai

^ -^ ]^ /., &
3.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI
y.ai

'.

, '/,
'/.
/. /.
/.

?./..

,
8.

y.ai

/.

),

, ',
,

y.ai

/.

>.2^.'

, , & ' 3 , , ^^) ^' '

"

^) /. ^^ / , , , ,, , / /, /. /. . ,
'.
/.

, . ,
y.ai
'

^)'

&,
9

'

^).

/.

1(

'

--

vtov

] ,.
,

. ^ ,
^'
'

'

'

3^

/.ail

, . ., ,
,
;

' ^
,

/.

'

y.aif
'

^,
3)

"

1)
a.

Psal.

Sic
est

omnes

dum

Regius codex.

100 [99. LXX.],

inss.
,

3.

2) Esa.

66, 2.
[n. VI.

et edili:

ut

sed legcndeinccps habet

Vide quae in admonitione

hac de re diximus, etquae iDfra nolanlur ad nnm. 28. Porro Aslerias, b. Reg.

VIIF]

.
.

, .
6.

Cor. 8,

EPISTOLA DE DECBETIS MCAENAE SYNODI.

pielate
dici

31
P.iu.

non
in

i)Otest.

Nec

cnini ost in
est,
iilem

cum lacobo

Aegyplum

profeoUi.s
(pii

et prnptor

Deo superbia, qui et ipse Ahrahamuni Sarae

Moyse
taniefsi

cauda Abimelecliuin

castigavit,
iii

cuiu

homine

os ad os locpiebatur, cl

moutem

Sina doscendit: ac deiiique occulta

gratia j|ua popuhiin adiuvit, devicit

Amalecum.
nos
et

Venim
non
focit;

falsa

haec sunt,
Ipse est,

quae propugiiatis: siquidom ipse

qiii

fecit

ipsi nos.

per

suum Verbiim omnia

et

parva et magiia

nec res creaesse;

tas fas
oniiiia

est dividcre, ita ut dioatur

hoc Patris,

illiul

Filii

veruni

sunt uniiis Dei, qui proprio Veibo tamqiiain

in

oninia

eo facit,

ut

ipse

Deus

bis verbis

manu utilur, at({ue docet: Manus mea fecit

Unus, inquit, Deus,

haec omnia.

Ideni etiam didicit et docuit Paulus.

et

ex qno
et

omnia,

Ipse igitur et
cipit,
iii

unus Dominus lesus Christus, per quem omnia. semper et nunc imperat soli, et exoritur, nubibus praetenae partcm eiriinduntur, quae autem non irrigatur,
terram fructus edere,
efficit,

iinani

siccalur.
foriiiat.

Iiibet

similiter

et

leremiam

iii

utero

Si porro haec niiiic ipse

dubiiim certe non est, quin

ipse

etiam

ab

initio

indignum se

iion

putavent omnia per Verbum

,

facere; quippe ciim ista reriim universarum sint partes.

8.

Sin

autem quia res

aliae

crealae actionem invictae non-facti

maniis ferre non valerent, solus Filius a solo Deo est factus, res vero
aliae

per Filium tanquam ministrum et adiulorem factae

siint,

ut scri-

psit Asteriiis,

qui idolis immolavit, quod idem transcriplum Arius suis

necP-2i5.
ferre

tradidil
stulti

quo utique vocabulo tanquam calamo qiiassato utuntur,

Si
iina

eius agnoscunt fiUilitatem.

Filius
lieri
fuit,

enim

res factae

maiium Dei

non poterant, ipse autem

(pioniodo ipse a solo

cst, ut sentitis, ex rebus factis;

Si itom ut res factae lierent,

Deo

potuit?

intermedio adiulore opiis

est; profeclo necesse
iit

etFilius, ut putalis, lactiis

iiitermediuii)
aliqiuMii

quoque ipse

etiam

fiiit

ante euin fuisse,

crearelur, qui ipse inlermediiis,

ciim res creala quoqiie esset, alio

iteni

iiitermedio

ad

siii

procreationem

opus liabuisse noii immerito

intermediuiii,
,

videbitur.
interniediiis

Si quis

autem alium excogitaverit

illiim
ita

aliiis

riirsus

propter

aliiim erit fingendiis

atque

ita

in

delabemiir.

Porro

dum

iiitermedius aliquis

semper requiretur, certe

iit

res creatae constilui non poteriint, qiiandoquidein,

facta

diiilis,

niilla

res

fene

valet

inviciam non-racti manuni.

Quod

si id

absurdiim esse

de quo hic agilur, ex Sopliista Christianus faclus, perseculionis lempore idolis itnmolavit, idemque poslea raultos libros pro coafirmanda Ariana haeiesi coraposuit.

Vide Socrat. Histor. Eccles.

el

lib.

I.

c.

3G.

Philostorg.
c.

lib.

II.

niim.

15.
et

Reg. ayivtiTOV, ceteri

editi

aytv'

yrTov.

i'.2i5.

/ , ( ^ 7 ^ . ^( , ^ . , / ^ , . )&, /(0

, ,^'
'

32

S.

ATHANASll ARCUIKPISCOPI

c/co

y.al

,)'

xai

, ,
dh

^ ",-,
6
;rcioa

^'
^'

-.

/.-

. '

rwr

^9.

d
'

'
.2.
6

) ) ) ) )) ) d6

&.
6 6

'

^ ^,
1)

, , , & ^ . ) , , &,
^''
'

' )

,
^).

, ,
)
6

^,

^). )

'),

, , , )
"

')'

''),

xad^

,
2)

,
2.

]) , , ) ,

,,acp
4) Psal.

lerem.

1,

5.

Esa. 66,

3) Esa.

44, 24.

119 [118.

LXX], 73.

5)

Esa. 49, 5.

EPISTOLA DE DECRETIS NICAEINAE SYNODI.

intelligentes
fieri;

93
p

respondeatis

Filiuni

iicet

creatum potuisse a non-facto

25

necesse esl eliani concedatis, alias res omnes, quae factae sunt,

potuissc a non-facto procreari: qiiippc cuin ipsc Filius secunduni vos

sit

quoque res creata, ut

stulto

et res

oinncs cetcrae.
sequitiii,

Praetcrea ex

iiiipio

et

huiusmodi vestro comnicnto

inulilem esse Verbi

eflicere,
et

generalionem,
res

cum

et

Deus oninia per seipsum potuerit

onuies

factac

invictam Dci

manum

ferre

potuerint.

Itaque

cum

inepa ac fulilis sit haec illorum ratio, expendamus an non aliud impiorum sophisma etiam magis quam cetcrae ipsorum arguliae absurAdani soliis a solo Deo per Verbum iactus est: veduin videbilur.

rum nemo
habere,
vel

idcirco dixerit,
a

Adamum

aliquid amplius ceteris

bominibus

posteris

dilferre,

qiiod ipse

quidem solus a solo Deo

scilicet

factus et formatus sit,

nos auteni omnes ex Adarao perpetua generis

et

conlinuatione

nascamur
terra

procreemur: quamdiu
et qui

certum

erit,

ipsum eliam ex
fuisse.

formatum esse,

antea non esset,

postea

9.

Qiiod
ita

si

primo parenti
natura
alii

aliquid ceteris amplius tribuere libeat,

;

qui
in

nempe

felix fuit,

ut Dei manii forinaretur

verum
est.

istud amplius

honore non

in

consistere
et

intelligendum

Namque

ex

terra factus est, ut

vit,

omnes,

maniis, quae tunc

Adamum

forma-

ipsaet niinc
in utero,

et

semper omnes

eius posteros format ac coniponit,

Id ipse Deus ad leremiam, ut prius monui, dixit:

Priusquam te forDe omnibus autem aliis ait: Manns mea Et riirsus per Esaiani: Haec dicit Dominus, qui fecit haec omnia. redimit te et format te in ntero. Ego Domimis, qui omnia perficio:

marem

novi

te.

extendi caehim solus

latebant, canebat:

et

stahilivi terram.

David quoque, cui

et

ista nonp.2i6.

Manus

tnae fecenint

me

formavernnt me.
significat.

Et

is,

cuius haec apud Esaiam legunlur verba:

Sic dicit

Dominus, qui forIlaque

nihil

mavit me ex ntero servnm

stabit,
ani,

sibi ,

ideni

etiam

a nobis natura diiTerret, licet

nos tempore antecesserit, quamdiu conconstitui

et lormari.

nos omnes eadem

manu
nihil

Si igitur,
sic

Ari-

veslra haec est de Filio Dei sentenlia, illum

et iiictum fiiisse
:

ductum
antea
niinis

nempe seciindum vos inter eum

etiam pro-

et alios,

quod

ad naturam pertinet,

intererit,

diim scilicet contendetis ipi;um,

cum
unus
in

non

esset, postea fuisse,

alque non nisi ob virlutem buius noo])linuisse.

gratiam

in

quoque ex
a.

his esf, de qiiibus, ut

Reg.
7.

et^

Felckm.
b.

Reg.

>.
Basil.
DOG.Il.

AlDAiSASH OPP.

. ^. .
Edili el
Edili et
c.

sui

procrealione

Si

quidem

ille

quidem putatis, Spiritus sanctus

nlii

aytPPtJTOv

et

xat

al>fst a

Regio.

^^.
3

et

d.

lieg.

SEL.

.^.^ '
6

34

>.

2.

3 , , ,^ , ^ -)^ ' . ^ , ' , "^ , ,' . ' , , , , &. 3 , ' ' ( ( , ' , ^ ^, -. )' , ^ ' ' , ^ -' , ,
.
^'

,, ^ , , , ^ , . (,
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

-,

' /.
""

'/.^^).
;

',
rjv

,
.

'

'^)

VOL

10.

'^^^,

-^

'

^).

^'')'

0'

'

^),

^-'

xai

^).

2
&
17.
1)

9-

;'
xail^

'
Hcg.

"

^4) Luc.
19,
Alii

Psal.

33 [32. LXX.],
19, 28.

9.

2) 6)

Ioan.-3, 31.

3) Esa.

1,

2.

19.

5) Mallh.

a. Reg. pauloposl

; ^.
mendose.

Mallh. 25, 34. el 23.

Idetn
b.
ot.

el

edili

orniUunt.

EPISTOLA DE DECRETIS INICAENAE SYNODI.

psalniis ail:

35

Jpse
ille

dixit et facta sunt:

ipse mandavit et creata sunt.P.2it.

ul et ipse crcareliir?

Quis itaque

est, cui

Deus maiuhivit,

Nam

esse opoitet Verhuni, cui Deus luandal, et iu quo res lactae creantur.

Atqui aliud
iiisi

forte

Verbum iiidicare non polestis, praeter illud, quod novum adhuc coinnieiitum placeat excogilare. Ila
nenipe Dei Filiuni
alitiuid
i[)se
aliis

negatis,
est,

in-

quiunt, invcninius (idem iiiiniiuin, quoil olim ab Eusebianis usurpatum

audivi).
,,ldcirco

am|jlius

habere et

,,unigeniluin dici arbihanuir, quia solus

Patris est parliceps, res

illi

autem
dis
iiihil

aliae

omnes

Filii

siint

participes."

Sic igilur

in

immutan-

vaiiandisque
inqjediet,

verbis

non secus ac coloribus laboraut.

,

Verum

id

quominiis ostcndamus
in

illos

vere inania ex terra loqui

suisque cogitationibus taniquam

10.

luto volutari.
et

Enimvero
est filius,

si

ille

Dei

iilius

iios

Filii
si

ipsius
iios

filii

appellare-

mur, probabile esset

cuius
ille

illoiuni
lilii

comineutum; sed

etiam ipsius Dei,

dicimur, certe liquet, nos etiani Patris partiSi

cipes esse, qiiippe qui dicat: Filios gemii et exaltavi.

participes

enim ipsius

non essemus,
aliquid

noii

diceret genui\

si

auteni ipse genuit, non

Nihil vero refert,
si

alius utique,

sed idem ipse Pater noster est.

ameius-

plius

ille

habeat et piimus factus

post ipsiim
et
lilii

sit,

iiosque aliquid niinus

quam ille habeamus, ac dem iueriinus participes

vel
uiiiiU|S

facti

simus,

dummodo omnes

eiusdem Patris nuncupemur.

mininie
alius
sigiiificat:

Nam
sibi

plus

diversam

naturam
alque

id

enim

singuli

recte factis comparaiU;

tur, alius

quidem decem

civitatibus praefici,

quinque;
;

alii
alii

sedent super sedes duodecim

audiunt
:

iudicantes duo:

decim Iribus Israel

serve bone
rilo

Venite Benedicti Patris mei, et

sit senteiitia,

Euge

et fidelis.

Cum

haec igitur illorum

iure

me-

existimant, huiusniodi Filii

Deum

iion seniper fuisse Patrem,

neque

talem Filium seniper iuisse, sed ex

fuisse

iiibilo

esse creatum et factum, necp.2i7.

ille

antequam genitus esset; siquideni

alius

Dei Filio.
ista

Verum

cuni haec ilios dicere fas iam

omnino est a vero non sit, utpote cum

sensu,
dant.

Sadducaeorum potius et Samosatensis sint propria, restat, ut alio quo nimiium Isaac Abrabae est iiliiis, Dei Filium esse conce-

Nam quod
agnoscit

ex aliquo giguitiu nec extrinsecus advebitur, filium

eaqiie est

esse

uatura,

propiia buius

nominis

significatio.

Num
ipsi,

ergo
ut et

Filii
illi

generalio

humano more
reponent)?

est intelligenda (foite eiiim id

olim,

igiiaii

INequaquan).
llli

Nec enim Deus

hoiuinis similis est, uli nec

bomines Dei.

fenim ex niateria eaque

c.
(1.

Basil.

Sic scribenJum putamus, ut et videlur Naiuiius legisse, qui verlit ct:Tlum est.

&.

Reg.
ullo

ms.

habet
in

oy ',
oijXoy.

sed

absque
et
edili

^oy,

acceiilu

Celeri

ul el legit

Ambros. Camaldul.

3*

p.2[T.

^ . , "^, ^ &, ^ ^ , - . ^ ,. , .,, ^ ^ &, & . ^ -,

36
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

d-,

&.
6

yctQ

'-

. '/.

(, ' ^), /
d
d

^^.

^^-,
6

V.21S.

, ^ , & , ' , , , " , ,, ,', , , ,

3^

, ,
-9-

'-- , -, -. , , ',
11.

, . ~ ^; ^; -S
6

'^), -

^)

^^

. ;; ,
d

-,

&, -

cpvoiv.

'

),

'

.
1.

,
4,

1)

Tira. 4,

13.

2) Esa.

1,

22.

3)

Rom.

17.

EPISTOLA
patibili
si

bKCRETIS NICAENAE SY^ODr.

esl

37
QuodP.2i7.

simt

creati,

at

Deus expers
of

niatcriae et corporis.
iii

eaedem

(liclioncs

Deo
ost

liuminibiis

divinis Scripluris

interdum
attendere

attribuuntur,

homiimm
siuit

i)oispicai'iiim,

ut adiiioiict l*auliis,

ad leclionem, rein(|uc perpeudcre, ac pro iiatiua reniin siynificalarura

quae scripla

diiiidicare,

nec sensuin coiifiindere,

inlelligantur,

ita

ut quae ad

Deum

spectaiit,

liumano

modo non

ncc vicissim quae ad

Id eniin est viiii

lioniines perlineiit,

cogitentur

(anquam Dci propria.

num cum
admovere.

aqua miscere, alienumque igncm ad divinum ignem

altari

11.

Scilicet et
is

Deus
est,

creat,

ot

de bominihus idem qiioque dicitur;

similiter dicuntur esse,
ita

Deus item quidem

a

est qiii

homines

quod ipsum

Deo acceperunt.
est,
,

An ergo

Deus

creat,

utliorao?
aliter

An eoea

dem niodo
Deo
quae non

quo

homo?
ut

Mininie certe;

sed

has voces de

intelligimus

aliter

de hoiniiiibus.
sint,

iVam Deus quidem creat,

re

erant

vocans
nisi

iiullaque

ad creandum

indigens;

bomines vero non

bus obtinuerunt.
siint,

suliierta

iiliintur

materia, postquam a Deo, qui

omnia per propriuni Veibum

creavit, scientiam
,

artemve agendi preciipsi

Praelerea bomines

qui

per se

esse non posat

loco circumscribuntiir, atque in Dei Verbo consistunt;

Deus,

qui per se vere est, omnia coiitihet, et a mdla re ipse continetiir, in

omnibus
naliira.

est

sua

bonitatft

et

potentia,

at

extra

orania

cst propria

Qiiemadmoduni ergo non eodem modo creant homines, quo Deus creat, nec eodem modo sunt quo ille: ita aliler procreantur homines et aliter Filius ex Patre nascitiir. Fetus cnim hominum par,

tes

quodammodo

siint gignentiiim,

quippe

cum nec

ipsa

corporum na-

tura simplex sit, sed fluxa atqiie ex partibus composita.

Nam homiex cibis, qiios

li-

nes gignendo emittunt ex se aliquid, quaedamque

accipiunt, in eos defliuiiit;
qiiae

riirsiis

quidem causa

est,

cur multorum
est,

berorum pro tempore parentes

fiaiit.

Deus auteni individuus

Filii

ac

proinde absque divisione nihilqiie patiendo

ex re incorporea effluere, nibilve in
est influere.

est Pater.

INibil

enimp.2i8.

eam,

uti

hominibus

accidit, pot-

Quocirca cuni Deus

Idcirco

sit

natura simplex, unius quoque ac

et unigenitus cst,
et solus

solius Filii est Paler.

enim

cst in
liis

sinu Palris
verbis:
est

eumque solum ex seipso Hic est Filins meus dilectus, in quo mihi complacui. Verbum Patris, quem proinde ut Patreni nec quid pati nec
,

esse aperte Pater declarat

Ipse
dividi

a. Sic Reg. Oi uyd-Qwnoi.

Alii

veio cl edili
^

xai

'
c.

b.

Rpg.

Reg. avTdSy.

xccd'

el

paullo

post

P.218.

' & ,
(')'
,

, , , '& ' ' ?^ ", ^ , ^ , ^& , ., ^ & . -,

38
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

"

&.

'/.

'

/.

-/.

^-

(.
"

12.

--

'

^,

'

,
,
^),

. , ,
'

'^ ' '

^)
'

'

^ . . , ,, ^)'
^'

')'

^^;

\'],

^, ,
36 [35.

'

^)'

;,
11, 27.
6) Icrem. 2, 3) Hebr. 1, 3. 4) Psal. 13. 7) loan. 14, 6.

''),
1)

Malll).

3,

17.

2) Mallh.
12.

LXX.], 10.

5) Bar. 3,

GPISTOLA DE OECRETIS MCAENAE S\NODI.

39
propriuinP-2is.
igitiir

possc intelligenduin est;

verltum
citra

<iuippe

cuni

ipsi

etiam

lioniines

(livisionem

ac

iiiiiil

patiendo producant:
iilla

niultu

magis Dcus sumu Verbuni gignil

paliendo.
Ilinc
saiie
illic

absijiic

(livisioiie niliil(|ue

omnino
;

ipse

ut Vcilimn ad dcxlraiu I*aliis sedct

uaui
fa-

ubi est Pater,

ctae,

et eius

Veiimm

est;

nos aulem, tanquaiii res

(juia

coram co stanius
nos
vero

iiidicandi.

IUe adoratur,

adoraiidi Patris
ciuiiiteiites,

est Filius;

adoraimis,

Dominum
illo

'iun

et

Deiim

quia scilicel creati diversique ab

sumiis.

12.

Quae cum
aliquis,
sit

ita

sint,

attendat, quaeso, qui voluerit inter illos,

afficiat,

existatque

qtii

ut

eos piidore

ab iisdem sciscitetur,
ex nivenire,

utnim
bilo
id

fas

id,

qnod ex Deo
an

est et propriiis eius est fetus,

esse

dicere,

item

possit vel

solum
iit

in

nientem

alicui

qiiod ex

Deo
Filii

est,

eidem
hic

accidisse, ita

dicere aiideal, Filium

non
et

seniper

esse.

ISempe

rursus
?sos

hominum
qui

cogitationes

superat

transoendit

generatio.

enim proprioriim filiorum certo tanquippe

cuin
sit,

tum
Filii

tenipore
facti

patres

efficiniiir,

antea

noii

essemus,

postea

iuerimus;
Saiie

at

Deus,

cum semper

semper quoqueest
siniilitudine

Paler.
qiiia

rerum creatarum generalio ex

cogno-

scitur,

vero

Nemo
et

novit

Filmm

nisi Pater,
,

neque Patrem quis

quibiis id

novit nisi Filius

Filiiis

cni Filius

revelaverit

idcirco Sancti,

rcvelavit,

imaginem quandam ex

rebiis
sit

aspectabilibus nobis buet

iusmodi verbis reliquerunl:

substantiae eius
;

Qui cum
:

splendor gloriae

fignra
Inait:

mtne

tuo

Quoniam apud te est fons vitae, in videbimus lumen. Verbum item Israelem obiiirgans
et

iterum

Dereliquisti fontem sapientiae; ipse porro est fons,

qiii

dicit:

Me

de-

reliquerunt fontem aquae vivae.

Haec

aiitem exempla licet levia sint

admodum
intelligi

et

obscura ad
aliquid
,

id

qiiod cupinuis
sit

exprimendmn, ex
,

bis

tamen
Filii

potest

quod

supra boniinum naturara

nec

generationem nostrae esse siinilem.

Quis

eiiiin vel cogilatioiie iingat,

non esse
sole
labit,

aliquaiido
vel

splendorem,

ul

audeat contendere,
geiiitiis?

iion

semper
qiiis

fuisse Filium,

non

fuisse,

priusquam esset
vita

Aut

splendorem separabit, aut iontem

aliqiiando destitulum cogi(jui

ut insaniens dicat, ex nihilo esse Filiuni,

vita,

vel euni a subslantia Patris esse diveisiini,

ipse ait:
idciu

Ego sum dicit: Qui

ila

me

videt,

videt et Patrem'^

INimirum
rroV
,

cum

Sancti bacc nos

iutelli-

a. Sic Reg. omitlunt. ,

Alii

veiO

el

b.

Keg.

(ay.

Mox

id.

editi

Celeri legerunl inlerpreles. c. Sic mss. et Scriplura.

TtXlritTe.

cl edili v/^iy.

Edili

iyxa-

ul et

P.219.

^, ,/.
v.ai

40

, " /.
13.

7 .^-. .
'

y.al

, .,
1)

, ' ,
,'^
/. '
loan. 14. 9.
5) l'sal.
2, 7.

,^ . . ^ ^ , ; &
y.al

, /.,

, , ., . ^ , /. . , , 'S. ATH,\.>.VS1I

ARCIIIEPISCOPI

^);

y.ai

y.ai

/.,

y.ai

3-

/.,
yai

^).

y.ai

yai

y.al

,
,

y.ai

/.

y.ai

y.al

3^,

y.a,

ovy.

-,

'

y.ai

l/.

/,
/.

'^^

^,

, ^,
^)'
'

yMU

^-

')'

')'
6

3.

a.

Sic Rpg. codex.

Alii

tunl

.
2)

'
3) Genes.
7)

,")'

')'
Psal.

alii

6)

8, 22. Prov. 8, 25.

1. 1,

4)
3.

110 [109. LXX.].

loan.

ct

pditi

nniit-

Mox

iilem Reg.

'/'',

ubi

et

edili

votL.

EPISTOLA UE DECHETIS MCAENAE SYNODI.

gere
velleiit
,

41
igilur al)-p.2i9,

nohis

liiiiusmodi

oxeini)Ia
liieril,

tradiderc.

An non
scripta

surdiim proinde valdeque iiDpium

pla Scriptiira

cuin lias imagines el

ii('(|ue

oxem-

conlineat,

nos ex

aliis,

(|uae

sunt neque

ad pielalcm ullo niodo speclant, Doniiiii iiotitiam inquirere?

respondcant,

13.
illis

lani

ilaque

midenam

edocti

vcl

quo tandem
iiiqiiienl,

tradente isla de Salvatore suspicaii cocperint.

Legiiims,

in Proverbiis:

Dominus

creavit

me

initium viarum

suarum

in

opera

sna.
litteris

Scilicet id etiam
milii
signilicasti
illa
,

videbantiir oliieclare Eiisel)iaiii, tuque ipse tuis

istos qiioijue
niullis
licet

argiimentis prostra-

tos et conviclos ad

Scripfurae verba profiigisse, eaque sursum deFiliuin

oisumve circiimferentes asseverare,

eiimque
inter

unam

e rebiis creatis esse,

res

factas

aiiiuinicrare.
;

Veiuni hunc Scriplurae locuui

non recle

milii

videnUir intellexisse

siquidem pium

et valde

rectuin

continet sensum,

quem

si

ipsi iutellexisscnt,

Doinimun gloriae blaspbeesse discriminis.

iiictas

miis non ofleiulissent.

lia

Nam

quae supra sunt dicta, cuin bac sentenin

illis

conferant,

cognoscentque niulliun
intelligit,

Quis

enim sanae menlis non

esse,
palre
gigiiit,

res creatas et
,

extra efTectorein

lilium

autem, ut supra oslendimiis

non extra scd ex gignente

exsistere?
ita
iit

Nempe honio donium quidem condit, sed filium nemo inverso ordine aiisit dicere, domum et navem ab
eodem condi
filiiim

aedilicatore gigni, fdiiim auleni ab

et

lieri,

nec ilem do-

mum
lem;

aedificaloris

imaginem esse,
filiiim

\ero esse genitoris dissimiet

sed

potius
nisi

esse

patris

imaginem

domum

artis

opus

falcbitur,
Scriptiira,
scit,

forte quis meiite sit captiis ac deliret.

Profeclo divina

quae rerum

de rebus crealis per

et

caelum
declarat
lius

terram.

omnium naturam longe melius omnibus cognoMoysem haec ait: In prindpio fecit Deus De Fiiio aiitem non aliuni qiiam ipsimi Patrem
ytero ante luciferwn genni
te.

dicere:
es

Ex

te.

Et rursus:

Fi-

mevs
et

tu;

Ego hodie genui

Ante omnes

Ipse quoque

Dominus de se
loannes item
facta sunt\

ipso in Proverbiis ait:

colles

generat me.

de

faclis

creatis rebus sic loquitur:

Omnia per ip^um

,

de Doniino

aiitem

dicil:
si

Unigenilns Filins
filius

qui est in sinu Palris,

si

ipse enarravit.

creata

est,

b.

Sic Reg.

c.

Sic lieg.
"
II

l^^j

.
non
Alii

Itaque

est,

non

esl res creata,

confra res
inter se

est certe fdiiis;

siquidem pliirimuni res

veio

el

editi

olxUcv tlxoya omissa sunt in Rcg.

Al

alli

el

editi
-

'>

^n

e.

c-

Sic Reg.

otniltnnt.
f.

Reg.

.
r
,

,
.

illa

vloy
i.-

Celeri autem et

-'

etliti

P2t9.

? -, (, & ^/.
14.

42

' *). , , '7 ,

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI
6

y.ai

/, ' ..& ,

'^

.
,

3' &7 7
,\
uvd

. ; '
y.wvwycwv.

,,
6

xai /,

"

^
-^^

"*).

' , , ^^ ^,, & -'&

-^ -, ' ^^ ^, '), '
,

, , ( ^,
^-,

'-,

-.-- -^ /. , ^). ( , -/,

, , , ,
,
, \' , ^,
'

S-a-

, ,

& &/
6
3) Prov.
8,

, . ,
.\

'

,
18.

'

3^.

'

1)

loan.

1,

2)

Hebr. 2, 15.

22.

4) loan.

1,

14.

EPISTOLA DE DKCRETIS NICAENAE SYNODl.

differimt,

43

nec idem esse polest

lilius

et crealus,

ne videlicet eius na-P.2i9.

tura et ex

Deo

et

extra

Deiim esse existimelur.

14.

Num

ergo

friistra

verba

illa

scrijjta
;

sunl?

Ita

enim

iili

veluti culicum

exanien inurmurant.

Minimft vero
Ille

non

frustra

illa siint

scripta,

sed perquam necessarie.

factus
esl;
id
ille

enim eliam creari

dicitur,

sed

cum liomo
edoctus
,

enim

est

hominis propriiim.

Hunc

aiitemp.220.

esse Scripturae

sensum
,

reperiet, qui eas

non esse

obiter legendas

tempus

personas ac rerum scriptarum causam invesligabit,

Itaqiie illorum

ac proinde quae legerit, dispiciet perpendetque secum.

verborum tempus esse inveniet, cum nimiruni Dominus, qui semper

est,

postea in fine saeculorum

homo

est factiis, et qui Dei Filius erat,

qiio(|iie |)(M'cipiet,

factus etiam est Filius hominis.

Causam

quia

nempe
nos

cum
Maria

ille

nostrani
iit

mortem
illud

vellet destruere,

sibi

ipsi

corpus ex virgine
oiferens,

accepit,

pro

omnibus victimam Patri

omnes

liberaret,

qui metu mortis per totam vitam servituti

obnoxii

eramus.

Persona autem Salvatoris

ait:

iam corpore accepto haec

est, quod quidem tunc dicitur, cum Dominus creavit me initium viarum
illi,

suarum
convenit

in opera sna.
et

Ut enim
et in

quatenus Filius Dei est, optime

esse;
ila

aeternum esse

sinu Patris

homini

facto

recte congruunt baec verba:

dicitur:
et

Dommus

creavit me.
iibi

Tunc enim de eo
iaceret Lazarus,
et

esurivit

el

sitivit

et interrogavit

passus
et

est,

ac

resurrexit.

Quemadmodum

item
illuni

cum
et

eiim

Dominum
Pahaec
sint

Deum
esse:

ac

veram lucem appellari audinius,

illa

intelliginms ex

tre

sic ciim

audimus, Creavit, servns

passus

est,

eius

divinitati

tribuere aeqiium
(iiiani

non

est, ut pote quae ab

ista

eadem

aliena,

sed carui,

propter iios accepit, cuius

caro

niinirum sunt

non alius sed ipsius est Verbi. Si quis vero ortum inde emolumentum discere velit, id etiam est reperturiis, Nam Verbnm caro factum est, ut et eam pro omnibiis oifeiTet, et nos eius spiritus facti participes dii fieri possemus quod aliter non
propiia;
,

quae quidem

poluissemus
sic

consequi

nisi

ipse

creatum nostrum
et in

corpiis

induisset;

enim

exinde et homines Dei

Cbrislo homines

appellari in-

cepimus.

Sed ut nos Spiritu

ita

accepto

propriam non
propter nos

amittinuis

na-

turam,

Dominus,
Deus

postquam

bomo
mansit.

factus est et cor-

pus accepit,

nihilominus

Nec enim

angusto

corporis

.
a.

Sic Regius.

Ceteri et edili

omiUunt

b.

Reg. i&tket.

.220.

. 221.

' ^ , ' ^^^ , -^) , , ) ^. ^ ^, , /.'/ , ' ' ,3 , , , ' ^ * '/. & - /.& , . & , -/. . , & , ,/
.
/.
6

, & & . . , ., & &' . , ^ -. . ^ , , , 44

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

'

xai

'

'

15.

/.

-/.

y.ai

/.

^-

'/.

. &/.. Sy.ai

"^)'

^'

'

.
,

'/.

'/.

--,

-3/.,

'/.

^}, ad- .

'/.

^.

-/.'/
-/.

, /
/,

-3-

/.

' /.

&,
16.

/./.

"^'

-'
1)
1.

, '
'

.
3,

'/.

'/.

Cor.

1,

24.

2)

loan.

1,

14.

3)

Bar.

12.

EPISTOLA DE DECRETIS NICAENAE SYNODI.

45
el

ambitu

diminutus

est,

sed

polius

corpus

divinum

immortale

estp.220.

redditum.

15.

Et

haec (luideni
;

salis

esse

videntur

ad Arianani

hacresim
age iam
exiganius.

proscribendam
iiobis

siquidem illorum impietatem ex ipsorum verbis, prout

manifeste
osteiidiimis.

suppeditavit Doiuinus,

Venini

nos quoque proponamus ac responsimi

interrogentur
forte

ab

iliis

vicissiin

Cuni enim ipsi in propriis baereant argiimentis,

a

sane tempus est, ut

futuruni est,
ut eru-

nobis

nempe boc pacto

stulti

bescant ac perspiciant, iinde

rius

sint delapsi.

FiUum

Dei, ut supeet

diximus,

ex divinis Scripturis
;

didicimus

ipsum esse Verbiim

dixisset:

Sapienliam Patris

nain

haec

sunt

quidem Apostoli verba:

Et vidimus gloriam
hoc Verbo
ubi

Christus

Dei virlus

et

Dei sapientia. loannes vero postquam

Et Verglo-v.m.

hwn

caro factnm est,

mox

subdidit:

eius,

riam quasi nnigeniti

Patre, plenum gratiae

Filiiis,

et veritatis.

Scilicet
facti

cum VerbuQi
tiae

sit

unigenitus

in

et Sapientia

sunt caeli et terra ac omnia, quae in eis sunt.

Hiiius porro sapienvideiicet redarguitur

fontem esse Deum,

nos docet Barucb,

Si

Israel fontem sapientiae dereliqmsse.

igitur ea,

quae scripta sunt,

negare voluerint; profecto nominis, quo insigniuntur, indigni et alieni

liunt,

proprieque ab
qui
ita

omnibus vocandi
nominaverint.

siint

impii

et

Christi

hostes,

qiiippe
flatu
raiit,

se ipsi

Sin autem verba Scriptnrae af-

divino scripta

esse nobiscum consentiunt, palam audacter profe-

quod abdite
nec
fuit

sentiiint,

nempe Deum aliquando

dicant:
,,Fait

rationis et sapien-

tiae fuisse

expertem, furentesqiie

aliquando

cum non

,,esset,

Chrislus priusqiiam est genitus."

Praedicent item fon-

tem non ex seipso sapientiam genuisse, sed extrinsecus eam habuisse, ut et dicere audeant: ,, nihilo factus est Filius." Hoc enim non
ionteni
luti

eum

esse demonstrat, sed qiiendam potius lacum

aquam

ve-

extrinsecus excipientem fontisqiie

nomen

iisurpantem.

Verum quam execranda haec sit impietas, ambigeie arbitror 16. ueminem, qui vel tantillo sensu vigeat. Quia tanien Verbum et Sapientiam mera esse Filii nomiria dictitant, haec ad illos dicere haud
ab re fuerit: Si ista suiit
ea fuerit.
Filii

duntaxat noniina, alius certe

sit

ille

praeter

Atqui

si

illis

nominibus

praestantior, fas
significari.

non
si

est

eum,

qui

praeotantior

inferior dicatur, profecto

idque signum fuerit eius

a.

Reg.

h.

Sic Reg.

sit,

ex

inferioribus

Quod

noniinibus

non

sine causa praestantius iionien obtiuuit,

progressionis.

Atqui
omittunt,

baec inipietas priore

quam
tamen
inlerprelcs

Ai edili el

alii

vocem uao-

legcrant.

.22.07

, . ' .
46
S. ATHAiNASlI

ARCHIEPISCOPI

.-.

, &, ^ /., " . , , , -- ' ^ -, - - -^ , ,

/,
l/.

, & '
-^.
y.al

, . &, ^, .7 , ^ -' '. ; ). , -/.ai

'),

'

,
.

/rarP/^

'),

y.ai

V7io

-/.

-/.

6 y.ai

y.ai

rj

,
'

d-,

/.

--

'

, -/.
d

y.al

/.
,
/.
1)
a.

, , .
17.

y.ai

^-

y.ai

y.av

( ^
-),
y.ai

-d

/.

y.ai

^f],

/
loan.
Arii
,

'^ ; ,; , ' , / / ,
-d
y.ai

y.ai

y.ai

--

y.ai

&^ ,
*

y.al

y.ai

-^^

Reg.

b.

Huius

^.
10,

30.

2)

loan.

14,

9.

taii dk

opcris

meminit Socrates

y.ctl

Ecclesiaslicae historiae lib. I. cap. 9. [p. 29. ed Reading] his verhis:

ovyiyQaxpt

'
dum

^ / .
,

,
y.ai

^-

xai avro
Id esi:

Scien-

est

Arium librum

de

sua opinionc
inscripsil,

composuisse,

quem Thaliam

cu-

EPISTOLA DE DECRETIS MCAEISAE SYNODI.

11011

47
est,

cst

miuor

siquidem

is,

qui

illuiii,

(
,

iu Patre

in

quo

itenii'221.

est Pater, qui et

idem

dicit:
,

Ego
,

et

Pater

unum sumus, qucnritem

aliijiia
ille

qui videt, videt et Patrem

qiii

in(|uain

illum re
jtutat,
illi

exlerria

mciiisa-

liorem reddi, hisce iioiniiiibus

sigiiilicaii

nae

omniuin

nissimus nierito habendus

in

sit.

Verum
Arius

hinc quoque deiecti atque

suimnas, ut Eusebiani,
conrugiiint,

addiicti
i|)se

angiistias,

ad
in

illud

postremo arguet Tlialia

inentuui
velut

quod

suis

caiitiunculis

desperans

elTutivit.

,,Multa,

inquiunt,

verba

loquiUir

Deus.

Ouale ergo boriini Filium Dci el Verbuni unigeiiilum Patris esse di,.cimus?" Slolidi ccrte illi el quidvis potius quam Christiani! Prinio enim dum haec de Deo loquuntur, parum abcst quiii hominem Deum
esse existiment, quippe qui sio loquatur et priora verba novis
tet,

immu-

quasi

unum Verbum

Deo

prolatuni

non

satis

sit

ad omniap.222.

creaiida,

quae Pater decreverit, et ad eius providentiain exequendam.

Multa enim illum loqui verba, sigiiiun est verborum oinnium imbecillitatis,

cum

singula

alterius

auxilio

indigeanl.

Deum autem uno

ita

uti

Verbo, ut revera est, Dei virtutis et Verbi ab eo profecti periectionis

indiciuiii

atque argumentum est, nec non illorum pietatis, qui

sen-

liunt.

17.

Utinam vero saltem ex

INam
si

his,

quae nuuc proierunt

veritatem
illum

faleri velint.

semel concedant,

Deum

verba

pioferre,

Patrem esse omnino ignorare non possunt.

Quo

dalo attendant, se,

fa-

dum unum
cere.

esse Dei

Veibum

iiolunt fateri,

multorum patrem eum

inflciari;

Veruin Dei quideai Verbum esse nolunt

iilium

sed

illud

esse

D^i

non conseiUiunt, quod profeclo ex

inscitia

veritatis igiiorantia et
si

divinarum Scripturarum
est Verbi,

provenit.

JNam

vere

Deus Pater

non sit? Quis auteiii rursus Dei iilius possit esse praeter eiusVerbum? Etenim non niulla sunl verba, tuni ut iie singula iniperfecta et egena sint, sed unum est Verbum ipsum solum sit perrectuni, tum quia ciim Deus unus sil, uiia quoque
cur
qui gignitur, Fiiius
,

eius imago, quae ipsa Filius est, debet esse.

NaiiKiue Dei Filius

ut

ex ipsis Scripturis

licet

disceie,

idem estDei verbum,

sapientia, imago,

manus

et virtus.

Unus

enirn est Dei fetus, haecque suiit indicia,

eum

ex Patre

esse

genitum.
et

Sive

enim Filium
Canlilenas

dixeris,

id

quod ex ipso

ius

libri

slylus mollis est

canlilenis
(ISicaeii;i)

dissolulus ac
,

natUicas

molarias

Soladeis

pcrsimilis

qucm
lib. II.

tiinc

Synudus

SLiibil qiioqiie Pliilosloigius

Arium, quo

coridemiiavit,

lliiec ibi.
c. 2.,

aliasque rursus editas in nu7iie>os icdcyisse, tjuos cuique convunire exicomposuiiisc,

enorem

odoiTioQiXK ypaxpiti,
avvitxt^tfTa
tii

& ' , .
y.cci

facilius (lisseminaiel,

slmabil.' c. Reg.

omillit

moxque habel

aiyiaiy. Alii aiilem avyiaiy, ut el Naniiius Itgil.

d.
lU-g.
)

esl:

e.

abest a Reg. el Busilicnsi.

^
ct

viatorias

iv-

meii<iose.

48
p.222.xat

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI
"

Ix

'--,
vVov

''^,

nai

'
/
').
d
f.22i.
,

^^' & , ^ ^( , .
-/.

,, ;
xai

,'
^'
/,
'

?.-/.

,
&,
/.ai

^,

'^/.

,
y.ai

/,

.
,

''^).

- ' dy.ai
'

'. '
'

-/.
'

,^, . ' /. ^). '^ /.

6

y.al

^)'

-9
y.ai

^
y.ai

,
.

'

y.ai

, ' ' , & , , ^, , , ,, ^).

'

,
3,19.

, , .
"^

, '^)'
y.ai

--.

').

'. . ', ,,
3,

^,

^).

d-.

y.al

'

--

y.ai

/.

3^,

-/

/.,

1) Esa.

2) Esa. 51, 16. 48, 13. 5)loan. 1, 1 3. 6) Hebr. 1, 1.

3) Psal.
2.

104 [103. LXX], 24. 7)l.Cor. 8,6. 8) Coloss.

4) Prov.
1,

12 17.

EPISTOLA DE DECRETIS MCAE.NAE SY.NODI.

natura exoritur, signilicasti.
Sive

49

quod
iteni
illo

ex

illo

nastilur

et

ab

Verbum esse cogitaveris, rursus i(lr.222. eodem nequit separari, cogilasli. Cum
,

Sapiontiain
et
iii

eum

appellas

niliil

sane exteniuiu
virluleiu

sed id

(jiiucl

ex

illo

est,

denotas,

siiniliter si

et inaiumi

ciim di-

xeiis,
illiini

quod propriuin
nominas,
id,

est naturae,

signiiicas.

Denique cuni imagineni

liierit

Filiuni
illo

esse

indicasti.

Quid enim simile Deo

praeter

quod ex

gigiiitiu?
iiindata.

Ccrte (|uae per

Verhum

lacla suut,

haec eadfim sapientia sunt

haec omnia in

Et

qiiae in sapientia fundata siint,

manu

suiit

facla ac

per Filiiim coiidita sunt,

.Nec vero

ut haec probeimts, argumeuta extiiusecus niuUiari opus ruerit, sed id Siquidem ipse Deus per Esaiam proplietam ex Scripturis clarum est.
dicit:

Et

Manus mea fundavit terram, et dextera mea firmavit riirsus: t sub uinbra manus meae protegam te, in qua
et

caelos.

caelos

constitui
iiuni
cisii:

terram fundavi.

David

aulem, qui eadem

edoiltis

ma-

ipsaiii

esse sapicntiam noverat, canebat:

Omnia

in sayientia fe-

impleta est ttrra creatione tua.

siint

Salonionis quoque, qui idem

Deo acceperat, haec

ila

verba:

loaiines itein
geliiun

igiiorans,

Verbuin maniim

orditur:

In priiicipio

Deinn,

et

Dens

erat

Verbum:
et

Dens sapientia fundamt terram. et sapientiam esse, Evanerat Verbum, et Veibuin eiat apud hoc erat in principio apud Deum.
Aposto-p.223.
erat,

Omuia per iysum

lus

facta sunt

stne ipso factum est nihil.

deni(jue.

tiii

perspectum (juoque

manum,

sapientiain et

buni ipsum esse Fdium, sic loquitur: Multifariam multisque modis olim

Deus locutHS patribus

in prophetis,

in extremo dieium istorum lo-

cutus est tiobis in Filio,

quem

constitxiit

haeiedem universorum, per

quem etiam fecit saecnla. Et ilerum: Unus Dominus lesus Christus, per quem omnia, et nos per tpsnm. Cum aiilem ideni Apostulus iion ignoraret, Veibum. Sapiejitiam et Filiuni ipsam esse Patris iiuagiiiem,
baec habet epislola ad Colossenses
dignos

Gratias agentes Deo

et

Patri, qui
luce, qui

nos fecit

annumerari

in parte sortis
et

sanciorum iu

eripuit nos de poteatate tenebrarum,

lectionis

transtulit in regniim Filii di-

suae, in quo

qui est imago Dei invisibilis, primogeniUis omnis creaturae;

habemus redemtionem, remissionem peccatorum, quoniam

Dominationes
sive Prindpatus,
et ipse

in ipso condita sunt nniversa, quae in caelis et in terra sunt, visibilia

et

invisibilia,

sive Tlironi, sive

sive

Potestates;

omnia per ipsuin

et iu ipso

creata siint;

est

ante omnia, et omnia in ipso constant.

creata sunt,
ita,

Et enim omnia per Yeibum

in ipso qiioque sunt creata.

cum idem

sit

imago,

Qui
a.

igitur ita de
Rpg.

Doniino senserit,

non
c.

offendet in lapidem offensioSic Reg., ul et haljet Sciiptnrae tcxlu alus et edilis irlt^ deetl.

b.

Sic Reg.

Ccleri vero el edili

'.

lus.

AlHANASII OPP. DO',M. SEL.

P.223.2roi}

,
. 224.
6
'd

, , ., ' " . , , , . /. , , , ^ , , ^. 7^). '

50
S.

ATilANASH AncHlEPISCOPI

).,

^(0

/. 7 -^).
,

/.^

i/jiv

--

/.,

/,

18.

y.al

-/.-

y.ai

7.

,
y.ai
y.ai

.'"-

'^ -,
6

^,

ovy.

'

y.oivbv

,
-,
1)

, ' , '^ , ,
'^

"^

'
'

; ^Rom.
a.

Rpg.

b.

Nempe

.
9,

' , ^ , ,, . ,
,

.
2)

^ ,
^
'

7caoiv

32.

Hebr.

3.

priiis
ii.iliiia

Ariani docebanl, Verljum esse

eo cvistere, ac dpniqtie a Pnlre non sed vOliinlale e^se (irodudum, idvocibiis sigiiificaliir.

mulahilis naltirae, ila ul se ad l)oniim vel Palrem itein lualuin posset converlere
;

que
c.

illis

Sic Reg. ul ct Oral.

de incarnntione

EPISTOL.V 1) DECRETIS
nis,
cedet.

MCAENAE SYNODI.
veritalis
illi

51
aci'.223.

scd

potiiis

;ul

spleiulurein
veiilalis

iii

conspcctu lucis ipsius

Ilaec est
,

oiiiiii

doclriiia,

disruinpantiir licet
vi

pcrti-

naces
victi

ijiii

iiec

Dcum

reveiciiliir,

nec

agm)^ltu

et auctoritatc

eriibcscunt.

18.

Sic

igitur Eusebiani
,

mullis

tiinc

modis examinati eo potandenique subscri-

strenmm
aiitem
isti

redacti sunt

ut seipsos

condeninarent,

psore, uti supra diximus, atcjue adeo mulala sentcntia silucrunt.

Cum

impielate feroces et a veritate, tanquani verligine capti, abstudiuni

in

erranles
nobis,

omne

caliimnianda Synodo

poiiaut,

respondeant

ex quibiisiiam Scripluris ipsi hausere, vel a qnibiisnam Patribus

buiusinodi

aiidivere

voculas,

quas

sibi

visum
est,
,

csl

congerere,

existentibus,
esset,

non erat anteqnam

,

genilns

fuit aliqnando
et

Ex non cum non

Enim-

nec non sequentes voces

utique

mutabilis
ndversiis

praeexistere

voluntate,

qiiibus

vocabulis

iinfpie

Domiiium
ait:

iiuganliir.

vero beatus qiiidem Paulus epistola ad Hebraeos

perfecta esse saecnla Verbo Dei, ut
id,

Fide tntelligmus,

quod cernitnr, non ex rebns

apparentibus

fieret.

Verum

nihil

Verbo

commune

est

cum

saeculis; In

ipse enim ante saecula existit,

store

per

quem

saecula facla sunt.

Paqni p,22i.

aulem scriplum
sit

est (qiiaudoquidem Jibriim

bunc

citant,

quamvis

non
iiec

ex

canone):
et

Primum omnium

crede

nnnm

esse

Deum,
fecit.

omnia creavit
illiid

perfecit , omniaque

ex nihilo nt essent

Sed

quoque ad Filium pertinet;

a

siquidem de omnibus loquitur,

aliiis

qiiae

per ipsum facta sunt,

fieri,
iit

quibus certe ipse

est.

Nec enim

potest
ita

opifex his, quae ipse effecit, animmerelur, nisi fortassis

ut architectum
igitur
illi

aliquis

desipiat,

idem esse
qiii

velit

atque aedificia ab

eo constriicla.

Quid

eos,
ipsi

recle ac pie sentiiuit, vocibus

iion scriptis uti accusant,

cum

voces non scriptas ad confirnian-

dam impietatem
impio,
quis

fingere

non sintveriti?

Sane nemini prorsus

licet

csse

etiamsi

variis verbis speciusisve sopliismatis

at

suam

inipietatem
ac iuslam
iitatur,

tentet

obtegere;
colere,

nemo non
novis

fatealur,

rem sanctam
illas

esse

pietatem
is,

licet

ac peregrinis

vocibus quis

diimmodo

qui loquilur, pie sentiat et per

velit

voces

id,

quod ipse
,

cogitaverit,

vcrbi
p;"g.

^
d.

pie

signiiicare,

Illae

itaqiie

Cbristi

hostiiim

qiias

[Alhon.

Opp.

ed.

Ben.
et

Tom.
edili

1.1

49.^ hahelur.

Celeii

ix

[Hermae Pastor] Lib. 2. raand. 1. e. [Palies apost. ed. Cotel.-Cler. I. pag. 85.]
r
f.

lU el legisse videlur ver, sionis vulgalae anctor.

Reg.
Reg.

r.

;^;'30; mendose.
i

'

nqo

docbl in Ueg.

g.

'.
4*

52
P.224.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOri

ouv

*
tc

tiZp

]
.
19.

/.,
,
,

^/. . .
({)^

, ' ' , - .)
,

"

- ^ ,
'-'
/,
y.oivbv

',
y,ai

& ^ )' & ^). /.' ^-,

,

-y.av

/. ,
y.ai

/,

-d-eov'^).

'

. ,.
/.,
d

v.tih.

, ,
/
'

'3^

""

, ,',, , ' , ^ ' ^ , , ], ,

^', ' , ., , ".

^
ovy
/,

^ ,, 7 -&, ^.
/,

)'

d-,

./. 0y.ai
ly.

/.
y.ai

/. /.

/.

d-.

/.

/.

'

/,

-^,

'
'

1)
a.

1.

Cor. 8, 6.
Epist.
I.

2)

2.

Cor.

17. 18.
b.
c.

Videsis
ed.

Opp.

Ben. T.

ad Africanos [nr. 5. P. II. p. S95.] , ubi

Sic Reg. Alii vero el Epicurus, Ana.xagoras.

edili

eadem

habeiilui.

50 >
siipra rcluliimis,
pleiiae,
uli
riililos

ItECRETIS

MCAENAE SYNODI.
uiiini

53
P.221.

et vniiac vociilae

prorsus sunl impielate

Si quis autlilifi(;nter

aiUoa

cl

niodo nostra oialione osleiitlimus.

illos

lem

ea,

(juae
,

cuntra
niiiil

Synoilo scripla ol (lccreta sunl,

iii

pcipeiulerit
reperiet,

iiisi

merani verilatem

illis
,

contineri haud dubie

niaxime

si

studiose velit inquirere

quam
fuit.

necessaiia fuerit

causa

lias

voces atihibendi, qiiae qiiideni iiaoc

19.
ccrtas

Ciim vellet Synodus impia Arianorum vocabula

confessas Scrifitiirarum

abrogare et
luod Filius

ac

voces adbibere,

nempe

iion sit ex iiihilo sive ex

non

cxisteiitibus, sed ex
aiit

Deo, ([uod Verbuin

sed proprius Pa-

item

sil

el Sapientia,

non vero res creata

prava
siia

facta,

Iris fetus;

Eiisebiani

inveterata opinione impulsi, istud ex

Deo nobis commune

omnia,
et

esse, nihilque hac in re a iiobis diiTerre

sit:

Dei volebant, idciico scilicet, quod scriptum

iterum:

Vetera

transierunt;

ecce

Verbum Unus Deus, ex quo facta sunt omnia nova.

iiitelligen-

Omnia autem ex Deo.

diim
esset.
illiid

Qua illorum
siint,

astutia et impia callidate perspecta,

Patres clarius explicare coacli

quid per

vocem ex Deo

Quocirca

scripsere,

Filium esse
Filii

ex Dei substantia,

ut

nempe

ex Deo nou commiine

et

reriim factarum esse exi-

stimaretur, sed ut crederetur, cetera quidem orania creata esse, soliim

autem Verbum esse ex Patre.

Nam
sit

venim

alio

omnino modo quam

.
licet

omnia ex Deo esse dicantur,

Quia enim res creatae noii

casu et sponte seu ox seipsis existiint, iiec iOrtiiitiim ortum habuere,

iit

quidem putabant, qui ex alomorum coniunctione

etiecta

et ex consimilibus

omnia esse
ut

docebant,

quia etiam alium

non habent creatorem,

ut
;

quidam sensere haeretici,

quibusdara
est,

denique quia
siint

iiec,

aliis

placebat,

ab

Angelis

omnia

facta

et constiluta

sed quia omnia ap.225.

facta siint, ut

Deo, qui vere

ciim antea

non essent, per Verbum

et

essent: idcirco ex
qiiid

Deo

illa

esse dictum est.

At Vcrbiim, quia non est

et revera

creatum,
id

solum utique
significatur,

esse

dicitur

est ex Patre;

atque
Patris;

ipsum

cum

dicitur,

Filium

esse ex substantia

id

enini nulli rei factae potest congruere.

dicit,

Sane Pauliis,

qui

omnia ex Deo esse

stus
,

niox subiicit

Et unus Dominus lesus Chri-

per quem omnia\ nempe

.

ut cunctos doceret, Filium alium esse

siint.

ab omnibus

quae

ex Deo facta

Nam
igitur,

quae ex Deo

facta sunt,

per Filiiim siint lacta.

Ob creationem

cuius Deus auctor est,

ut est Filius.

haec

ille

dixit,

non vero quod omnia

Manichaei

sint ex Patre,

d.

Marcionitae

'
e.

Magiis, Men.inder, Saiuniinus

Haec vprba

et

Simon

desnnt

in

edit.

aliique.

oi <Vca Toy vibp tx

Commel.elT. ms. Felckm.

habenliir,

lii

aliis

vero

eaque legeiUDt Nannius bros. Camald.

el

Am-

54
P.225.

'/'
6

d^fj,

& ' ',

--'
6

' , ,' , -& ^ ^,

(fd^ai

20.

^ . ^ ^ ,
6

^ , , .

S.

ATHANASII AIICHIEPISCOPI

)'/.,
/,

, '
,

/.

/,

&

"

, 6

''),

^),

,- ^),, ,(' ,,

-d

^}, ~

-'
. 22G.

^),

^ 9- . , , , , ,,
, (, ' -3- ''), ' '. -, "
, ,

'^

^),

rj

'

^^')

,
de,

,
6)

8,

1) 1. Cor. 5) loel. 2, 25.

11, 7.

2) 2. Cor. 4, 11. 3) Ar.t. 17, 28. Exod. 12, 41. 7) Psal. 46 [45. LXX.], 8.

4)

Rom.

35.

8) Prov.

12, 20.

EPISTOLA DE DECRETIS NICAEN.VE SY.NODI.

55
est

Nec

enirn

oiiiiiia

suiil

ul

Filiiis,

iicc

Aerlium umiin
Si(jiii(l<Mii

ex omiiibus,

i'.225.

sed oniiiiutn est doiniiius et opilex.

aperliiis
ilixit,

itkirco saiicla Syiiudus

illiim

ex

siil>slaiilia

Palris esse,

ul Verl)um aliiid esse

a naliu"a rcruni iactariun crrdcrflui,

cimi soluin vere sit ex

ageiidi
iiiiiiiis

Deo,

at-

que

ut

etiain

iiullus
caiisa,

iain

lucus

doiose

reliiiqueretur.

Ilaec ergo

cur ex snbstantia sciiplum

diceieiit,

sit.

20.

Cuni aulem rursus Episcopi

sciibeiidiiin

esse Ver-

bum
ulla

virtulem veram imaginemqiie Patris esse, eique in omnilnis sine

prorsus varietale essc

siiiiillimuin,

doiiiqiie

inimiilal>ile

semperque
luit,

esse, ac siue divisionc in ipso esse (iiec eniui iin((iiain

fiiit

non

sed
lan-

semper Verbiim,
,

qiiod et ab aeternitate
his

apud Patrem

exstitil,

qiiam lucis siileiidor)

rent,

aiilem ciim Euseliiani repiigiiaie

et

non

aiide-

utpote

quos

suppudebat convictos
se iterum

cuniutatos

fiiisse,

tamen

deprehensi

sunt inter

voces Simile, semper, virtulem, et in ipso nobis

murmurare oculisquc innuere, istas cum Filio esse comsi

muues, ac proinde
uius.

nihil

illis

niolestum videri,
ea,

liaec

nos approbare-

Nam quod

ad vocem smilis spectat,

inquiebant, iiobis quoinuujo et gloria

est:

que attnbuitiir,

qiiippe

cum

scriplum

sit:

bomo

Dei

Vox semper nobis item coiiveuit; est. enim nos viventes. Nec haec verba in

iiaiii

scriptuiii

Semper

ipso a nobis simt aliena, qiiia

m
iibi

ipso vivirmis et

movemur

et

sumus.

Immutahiles quoque dicimur,

caritate Dei.

scriplum est: Nihil nos separabit

aliis

Denique nomen
\irtiis

virtutis

eliam

rebus tiibuitur.
dicuntur.

Nam

eruca

et

bruchus

et

quidem
est,
ut:

virliis

magna
est

Idem etiam saepe de populo scriptum

Aliae

Egressa

omnis virtns Domini ex terra Aegypli.

item caelestes sunt virtiites:

Nam, '\{\\, Dominus

Similia

vivtutum nohisc^im,
Arius

susceptor
dictus
ipse

noster Dens

lacob.

enim eliam Aslerius Sopbista

atque ante
eiiin

scripsit,

quae

iienqje

ab

eis

didicerat,
dictimi est.

q(i'jque,

quemadmodum
in

supra

Veriini ubi Episcopi

illoiurn

bac

re

siniulalionem

animadverterunt,

((olumqne esse mp.226.

;

coidibus iiTq)iorurn mala cogitantium, ut

sus
ipsi

ait Scriptiira

seutentiam rur-

ex Sciipturis

coUigere

sunt

coacli,

el

quae antea dixerant,

eadem

clariuiibiis

verbis
,

signiticare ac denique scribere, Filium Patri

scilicet significareiit,

esse coiisubstaiitialem

iit

Filiiim

non tautiim

si-

milem, sed eandem rem

dinein
et

simililudine esse ex Patre, atque ut similituFilii

imimilaliibtatem
iii

aliam

omiiino esse ostenderent ab ea

imilalione, quae

nobis esse dicitur, quani quidem nos propter

man-

datoruni observationem ex virlute consequimur.

ad

corpora,

a.

Reg.

i\amque quod spectat

quae inler se

siint similia,

illa

certe distare et procul a

..
/.

56

S.

^
/.
6

/
y.a\
').

. , ATHANASII ARCUIEPISCOPI

. '/. ..
'

/.

,, , . ''/ , , ]. , , . ., ^ , , , , ,], 7 , .. 7 , .,
/
.

'),

/.,

^, ^, ,,
/.

'-

/,

,
'

/.

'

'

.-

yiai

'/

.-

'/ /./..

/,

-/

/.

'

^^4

'/.

/.

21.

y.ai

,
,

y.ai

.22-.'

. , ,, ,.' , , .
1)
""

'

/. 7 .,
.
v.al

/.

,-

Genes.

5,

3,

2) loan.

10,

30.

KPISTOLA

: ItKCRETIS
ut
di';

MCAENAE SY>Oni.

57

se invicem possuiit al)essc,

accidil liomiiiuiii liheiis

et
Setli,
ille

parenlcs, (iiKMiiadinodiiin
est
,

Adam

nempo
ille

erga

i)r()i(rios

i'.22(i.

sciiptum

similcin

illi

fiiisse

secuiidum speoiem suam.

sit

Veruin ciim

Filii

ex Palre
sit

generalio alia planc

substantiae Patris,
sint,

naliiia
dividi

liominum,

nec solum
ciiin

siiniiis

sed

ab ea non <|ueat,

item
in

ipse et Pater

ut idein dixit, sempen|iic

Verhum

sit

Palre et Pater in Verbo, eo niodo (luo splcndur se habct ad liicem,

id

cnim

dictio

ipsa

signilicat;

idcirco

Synodus ea rc porspocta cuni

Hiiic illa

esse coiisubstanlialem recte scripsit, ut et baereticoiiim perversilalem

everteret,
et

Verbuni

aliiid

a lactis rebus esse ostenderet.

voce

scripta

statim Palres

subiungunt:

,,His

vero qui dicuiit Filium

vel creatum, vel

,,Dei ex nihilo sive ex

,,bilein,

non existentibus csse,

ex
alia

muta-

vel

iactuin

vel

substantia, anathema dicit sancta et

diclis

^Catbolica Ecclesia."
cabulis

Qiiibiis iilique et

aperte dpclaratur, his vodeleri

ex

snbstantia

consubstantialis

impietatis

voculas,

quibus aiunt Filium

rem creatam, conditam, factam et miilabileni, nec priiis fiiissc quam genitus est. Nam (pii ita sentit, Synodo refragatur. Qui vero non ideni ac Arius sentit, necesse est eum eaesse
ut recte percipiat, bacc se habet, iiuleque veri-

dem quae Synodus sentire et inlelligere, ita eo fere modo esse, quo splendor erga lucem
latis

imaginem

accipiat.

21.

Itaque

si

illi

verba

ista

velut

iiova

ac peregrina admittere
bis indicare

rccusant; sententiam ipsam adinittant,

luit,

quam Synodus

vo,

et

quibus
si

illa

anathema

dixit,

ipsi

simililer dicant

anaUiema
nulliis

ac

de cetero,
bito,

possint, voces ipsas reprehendant.

Ego vero

duSin

quin sententia Synodi rocepta verba quoque ipsa approbent.

autem senteutiam
illos

ipsam

velint redarguere,

oninibus patebit,

IViistra

nullaque de causa verba reprehendere, sed solum occasiones imcoiiiirmaiulae

sibi

pietatis

ipsis

fingere.

Haec
si

igitur causa fuit,

cur

buiusmodi voces
illae

fiierint inslilutae.

Qiiod

rursus niunmirent, quod

fnliles

in Scripturis noii exstent,

hoc ipso tanquam

porro
bic
etiain

et

mente non
p.227.

sani

sunt

reiiciendi.

Seipsos

potissimum accusent,

quod primi buic

in Scripturis

rei locuiii

dederint, qui ipsi excogilads vocibiis, tpiae

non habentur, bellum Deo coeperint iiiferre. Noverit tamen quisquis studiosus iiierit, eliamsi ipsae voces ita in Scripturis non exstent, sentenliam tamen, quam continent, vere ex Scripturis
haberi,

a.

Reg.

quemadmoduin supra dictum

est,

quam quidem

sententiam,

P.227.

( , ^ /.,
y.cu
;

7. , '/. ^.
/./'

58

S.

ATHANASIl ARCJIIEPISCOPI

'^),

., -, ^^ /. '' ^ ' ( ' /." , , . /. ' , ^, , '), . .

,

/. /.
yravra
'

<

&^),

-/.'

-^),
/.

d-,

/ ^),

.'

'),

/,
6

< /

-/.

'

')^

. 21^.

, , " , , ^ , .. , , ., . , , , /.
-, ,
22.

; ,, ^S

^'-/.-

^,
/,
,

/.ai

-/.

/.

d-,

/ , .
d-,

& -<,

y.ai

^,

/.

/'
-/
2)

--,

/,
Psnl.

^, /. ./
6 6

^ /
/.
/.
,..
18.

^
3.

1)

Psal.

[44
5)

LXX],
loan.

2.

110 [109
14,

LX.\.].

3)
1,

8,

42.

4) loan. 6, 46.

10, 30.

6) loan.

10.

7)

Iu.jn.

EPISTOLA HE nECRETIS MCAENAE SYNODI.

ciim liroferiiiUur,
pietate.
liis

59

imluaiil, nuibus aiircs suiiae et intej-iac siiul ini'.22

tibi

Id

saiic

ct

inspicere et imperitis
est ver(;(|iie crediliir,

illis

licet aiulire.

Ni-

niiiutn
illiul((ue

sii[)ra

iistciisum
i)ro|)riiini

Verijuni essc ex Palrc,

esse.

soluni
qiii

eius

et

naliira

Ex

(
do

eiiim
lacla,

alio

Filium,

et sapientia est et
inlclligi

Verbum,

iii

quo omiiia sunt

([iiam

ex Deo osse

(|iicat?

Vorum

illiid

(|uo(|ue cx Scripturis

(lidicimiis.

Paler eniin per David dicit:

Eiuctavit cor nienm verbum

te.

bonum,
ita

el:

Ex

utero ante Inciferum genui

-S"*

Filiiis

ilcni

soi()so

ad Iiulaoos loqiiilur:
Fajo

Deiis pater vester esset, dili(jeietis ulique

et

me.

enim ex Patre exivi,

est
et:

iteruni:

Non

quia Patrem vidit

Iteni

quisquam, nisi qui

Pater
si

Deo,

hic vidit

Patrem.

illud:

Ego

et

unum snmus,

Ego

in Patre et Paler in

me, idem

est ac

diceret:
dicil:

Ego ex Patre sum nec ab eo possiim

Unigenitus Filius,

dividi.

loannes qiio-

que

qui est in sinu Patris, ipse enarravit.

Scilicet

haec ipse a Salvatore didicerat.

qiiam veram
Filii

Nam

quid

aliiid

illiid

siHu

signilicat,

ex Palre generatioiiem ?

22.
stantia

Si

quis ergo Deuni conipositum esse existimat, ut in subvel ita ut aliquem exlrinsecus

accidens,
,

amictmn habeat, quo

quae
eius

contegatur
coni})leaiit,

aut

qiiaedam

circiim

eum

sint,

substantiam
,

adeo ut

cum Deum
,

diciraus vel

Patrem nominamus

nou

eius substantiam, quae nec videri nec coniprehendi potest, sed

aliqiiid

eoruni, quae circuni ipsatn sunt

significemus

Synodum per

nie licet
Intelli-

incusent, quae Dei Filium ex

gaiit

eiiis

siibstantia. esse scripserit.

tanien,

se ita sentiendo duplicem impietalein coinmittere.

Nam
si

qiiendani

Deum corporeum

inducunt, et
liliiun

Dominum non

sui Patris, sed

rerimi, qiiae circuin

ipsum sunt,

esse mentiuntur.
,

Sed

Deus

aliquid simplex esl, uti revera est, liquet nihil nos

quod

veluti cir-

cuin ipsum sit, noniinarc, ciim Dciim dicinuis et Palrem nominaimis,

sed

ipsani

eius

substautiani
sit

signilkare.

Quamvis

enini comprebeiidi
si

iion possit,

quid taiulom

Dei substantia, atlamen

soliim inlelli-

gaiims
sic

Deum

esse, cunique Scriptura illimi

biiiusmodi vocibus indicet,

nos etiam cum

Deum

et

Patrem

et

Dominum

dicimus,

non alium
Cmii igitur

profecto
dicit:

aliquem quam ipsum solum volunuis signiiicari. Ego sum qui siim.^et: Ego suni Dominus Deus, ac ubicumquep.228.
dicit

Scriptura
significari,
sit,

Deus;

ciim
eiiis

nos

ista

legimiis,

nibil

aliud intcDigimus

quam ipsam

inconiprebeusain substantiani, et quod

igitiii

quem
cl edili

esse testantiir.
nl
et

Nemo
6,

obstupescat, cuni audit Filiiun

Sic Reg. Rcg.

a.

Sic Reg.

legitur loan.

46.

b.
c.

Alii

omillunl.

Edili

vcro et

alii

illc

p.

22^.70?

& , , - . ..
,

60

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

/.

y.aX

-^
'

y.ai

. .,
23^
'/.

, , . ( , & -, . , ' ,,
-/,

-^,

-, /. . ^- &' / , ;. / . - , / , . / / -/ ,, , / ' , . / (, / . .. / / / ' ,/ ( . . / , / /

'/.
^'

. - . . " ,.& - -, ,
-6

/.

'

.\

y.ai

'

-/.
d

y.al

'

/.

'

-/.

/.

/.

\'

'

'/.3

' ''
-/
d
y.afj^

'

. 220.

' / ,
6
'^

/ ,, ^
'.
b.

,
edili

a.

Sic

RcfT.

Bnsil.

ut

el

legil Nanniiis.

Ceteii el edil. Comrael.

elc.

omillunt
y.al

usque ad

itbi

)..

Sic Reg.

Ceteri

vero

et

KPISTOLA DE DECRETIS NICAENAR SYNOIH.

Dei ex substaiilia Dei csse, sed
licet,
tia

61

Palriliiis

poliiis

assentiutur,

([

vidc'-

i'.228.

ut ipsani rei nolionein per|)urgarent, iiiaioris perspicuilalis gravcluli

synoiiyiiiis
lias

verbis(|U('

voces

ex Deo

islis

ex Dei sub-

stantia oxiilicavere.

Idein enini csse aihiliali suiil, dicfre Veihiiin ex

ista

Deo esse, ac vox Deus

est.
sit

dicerc
,

ipsiim csse ex Dei substantia,

iiihil

(|iiando

qiiideni
eiiis,

ut dixi.

Si

igiliir

)
si

aliiid

si^iiiiical

(|iiaiu

suli.slaiiliain

nou

ila

est

ex Deo,

ut verus cx I*atre

natura

Filius,

sed
qiiia

eo tantuniniudo ex Deo esse dicilur,

onuies

creatac,

nenij)C a

Doo

lactae

sunt;

saiie

^
;

({

res

cx sul)-

stantia Palris esl;

iieijiie

ipse Filius substaiilia ost Filius,

iios,

sed suluni

ex virtute, non aliter ac

lus ex

qui gralia

lilii

vocamur.

Sin autem soiure ac nierito

Deo

est taiKjiiam veriis Filius,

lUi

revcra esl;

ex

suljstaiitia

Dei Filius dicendiis

ita

est.

23.
ris.

Certe reni

se habere patet ex exeniplo lucis et splendo,

ISon eiiim instar ignis

qui

ex calore solis accendiUir ac postea

ita

solet extingui,

Verbum
creatum

se ad Deiuii babere Sancti censuere

effectoiis
eiini

quippe

exteruum

et

opus

esset.
siiie

Verum Filium omnes

divisione ex substan-

spleiidorem esse dixere, ut

lia

proprie ac

esse, eiusqiie

cum Palre unitatem

esse posset,
nisi

significarent.

A^amque hoc pacto

coiistat,

vere euni immutabilem varietatisque expertem esse.

Patris
propriiis

Quomodo
Sic

enim
^nini

aliter talis

esset

fetus?

necesse est euin eandem rem esse ac suiim Palrem.

pietali valde

consentanea esse ostensum

voce consubstantialis minime debent

conlineat sententiam

Quae

ciim

fuerit,

profecto Christi hostes

ciim baec

sanam omiiino

ralioneque

coiifirmetur.

Enimvero cum Veibum

ipsi

ex substantia Dei esse dicimus

mittant), quid aliud sigiiificamus,

(iam enim

et

diclionem hanc ad-

quam veram

et

aeternam substantiam,
est specie,
iie

ex

qua ipsum genitum est? ne

Nec enim diversa

quid

externum ac dissimile cum Patris substantia misceatur, nec extrinsecus

dunlaxal simile est,
alia

ex parte vel oinnino diversae substantiae

et

esse appareat, veiuti aes fulgens

aurum, argeatum
sunt
liim

et stanniim.

Ilaec
virtute

siquidem diversa

et

alia

atque

separata

natura

tum

nec aes proprium auri est, nec palumbes

ex

columba

nascitur,

sed

quamvis haec putantiir esse similia

tura.

diversa

tamen

inter se suiit na-

Itaqiie si Filiiis ita qiioque se habet,

esto res creata ut et nos,

non autem consubstanlialis.

ostendatur,
c.

Sin autem Filius est Verbum, imago Patris, splendorve, merito utique consubstantialis est.
illum

sapientia,

enim
sub-

i'.22o.

non ex Deo,
aliis

sed taiiquam
d.

organum nalura

et

Sic

Regius.

At in

et

editis

Pailicula
certe

*^^est.

vel

subaudienda.

videtur addcnda post Ibid. Reg.

xyvT.

p.22y.

' , ., , ^,^' ' , /. .& & '' , . /. , , & /., , , /.

^'
--/.

. ^. " .& '^ ,( , ) - , 7 /. , '

S.

62

ATHA.NASII ARCHIEPISCOPI

d^wv,

'

y.al

/., -/.

'/.

24.

y.ai

'/.

hu

,
/.
'/.
'/.

/.

'/.

-/.

/,

'

'/.

'/.

'/.'/. ;

/ , , ' , , , , , ; , , , ,&
&
'/.
-/.ai
,

;
^),

/.

, , -; /. ,
-/.
'

3 '/.

'/.

/ /.
'/.

"

'/.

,
'

/./.

'/. 6

'/.

/.'/.

-3

/. '^ '/.,
'/.

'

/.

-/.

1)

loan.

10, 30.

EPISTOLA DE DECRETIS NICAE.NAE SYNODI.

stantia

C3
s(

diversum esse,

ialeiuliiin

sane

est,

recte Synodiiiii el

rij)sissei'.229,

et cogitasse.

24.

Procul antein

liiiic

absil omiiis cogilalio coipoi-ca, sed

iiitclligciilia

sen-

sus onines praetergressi piira

ct

sola mcnti percipiaimis,

sit

quam vere
peiroctam
liliiis

sit

Filius Patris,
liice

qiiam i)ioi)ne Dei

Veihiim,

et

quam
ct

ciim

similiUulinem splemlor liabeat.

Ul eiiim fetus

iion hoiniiiuin niore,

ila

sed ut Deuiu decet,

et

dictus est et vere

sensiis

est,

cuni

voceni consuhstantialis audinius,

aiit

liumanos

non
siiiit

debomus
iillae;

scqui, nec divinitalis parlitiones

divisioijes lingcndae

sed

tanquain de rebus non corporeis cogitantes

noii

unam
Filii

iialuram
est

et

eandem lucem
et

dividannis.

Id

enini

proprium

erga

Palrem, eoque ostenditur, Dciim vere Verbi Patrem esse.

lucis

Nam

rursiis

splendoris

exemphim ad illud^intelligendum
soli

est iiecessarium.

Quis igitur dicere audeat, splendorem

Vel poliiis quis,
si

externum

et dissiniilem

esse?

adverterit,

quonam modo splendor

se ad solom baet

beat eandemque esse lucem, non aiulactei dicat:

,,

,,Vei'e lux

splen-

dor uua res

est,

hicqiie in
,

illa

ostenditur, et splendor in sole exislit,

,,ita

ul qui solem viderit

et

splendorem quoqiie ceniat?"

Haec porro
ac

unitas
recle

naturalis

propiietas
nisi

quomodo

credeiilibus
Qiiis

videntibus

vocari

possit

consubstantialis

fetus?

aiitem proprie
,

digi)e<iue

alium Dei
qiiam

fetiim

esse concipiet praeter

Verbum
est

sapientiam

et virluteni,

sane nec Patri

externam

fas

dicere,

nec vel

cogitare
fetu

licet

non semper apud Patrem

Pater,
ita

fiiisse?

Siquidem hoc ipso

omnia

fecit

suainque in res omnes providentiam per

ipse et Paler iinum
siint,

benigne administrat, a(que

dictum est;
nisi forle

eum qnemadmodum
illo

iidem

iiiiprobi

ilerum audeant contendere, aliam

est,
ita

esse Verbi subslanliam, et aliani lucem, quae ex Patie in

ut lux quidem, quae esi in Filio,

unum

sit

ciini

Patre, ipse vero taii-

qiiam res creata

sit

Palri externus.

Veruni

baec profecto Caipbae et

sed

Saniosatensis est doctrina,

quam

Ecclesia

qiiidem prociil repulil,

quam
relicla

illi

clam

et astule

iiunc tiientiir

bancque ob causam
lucis,
est,

ipsi veritate

baeretici sunt declarati.

Si

enim prorsus
ipse
is

quae est

ex

Patre,
iiuiit

particeps
,

ille

est,

cur non polius

aliquid

cuius
et

res aliae

parlicipes

ne
iiisi

scilicet

medium

inter

eum

Palrem re-

penalur?
At

Nam

id

concedatur, non amplhis osiendi poterit,

sed per illum
,

om-

nia per Filiiini facta esse,

si

cuiiis
,

et

ipse est particeps,

ipse est Vei

bum

et

sapientia Patris

iii

quo

se Pater palefacit,

cognoscitur, creat, et sine quo nihil omnino facit, manifestum utique

Sic Reg. Sic Reg. omillunl.
a.

Edili

vero
et
edili

mendose.
Tt]t/

c.

b.

Al

alii

d.

Sic Reg. Reg,

.
Alii

vero et edili

64
p. 220.

/.,
y.ai

.230."

25.

'.

,' / , , , , ,
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

.&
'

-& , , ,
,

. ^' , , .

/,

, , ^, ^' ',

. , ,
\)
a.

,.
,
et
edili

'^,

, ,

''

",
loaii.

, ^,

, -, ^4 . ,

,
^),
Eodem
itein

1,

24.

Sic Reg.

Al
lesle

alii

b.

Ul

islH

inlplli^aiilnr,

nol.iniliim
bil>lioih.

',
;

vMe-

nes, in qiiibas ininus lecte de Filio

tiir

e?l,

ilisseiere

sed

id

eiim cxprcitalionis

Theogo^lum

Pliolio

coil.

106. seplt-m composuisse oralioiies, in qiiaium prioiihus ac piaecipne in secnnda minus oilhodoxe videliir senliie de liei Filio, qiitm scilicet rein cieHlam essodoccl ; at in seplima el po>liema oralione

lantum giatia scnpsisse ail S. Allianasius, non vlto ex piujiria meiile, quam ipse in
ullima

niudo turn defcndi (lossc ail Phnliiis, cn/.iiis liacc siint vcrba: viov 61 ivti y.cd

oHhodoxe

sciilil

de Filio, de qiio iifinpe

uovov

liaec habfl, qiiae hic piofrit S. Alliaiiasnis,

qui per haec verba

cerle inlelligit,

r quam priuies

non aliud
oialio-

i-ius

av

' , , , /. ,exposiiil.

1>

/.'

/.

(^(

iinlq civ-

EPISTOLA DE DECRETIS NICAENAE SYNODI.

fuerit,

65

ipsuin illuni esse,

qui

est

ex Patre.

Siquidem res universaeP.23o.

Talis

eius sunt particiiics,

ciim sancli Spirilus parlicipcs efficiuntur.

uli
,

autem cum
creala,

sit,

profecto ex nihilo esse non polest,

nec res esse

sed i)otius verus et proprius est ex Patre fetus

non secus ac

splendor ex luce.

25.
dictioiies

Itaque cuni Patres Nicaenae synodi

illis

ita

senlirent,

huiusmodi
sibi

scribere visum est.

ut
illi

Quod vcro
sed

ipsi

eas

non

ex-

cogitaverinl,

quidem obiiciunt,
Cliristi

ab

aliis

se antiquioribus
illis

acceperint, age id (juoqiie oslendamus, ne vel haec ipsa incusatio

supersit.

Discite igitur,

hostes Ariani

Theognostum

viruni

erudiLum niinime refugisse

ab

Ijac

ipsa diclione ex substantia,

scribit:

in secundo Hypotyposewv haec de Filio ,,inventa est Filii substanlia neque ex

,,
educta,

Nam

extrinsecus ad-

nibiio

sed

ex Palris

substantia nata est,

ut

lucis

splendor et aquae vapor;

vel ipse sol est;

iieqiie

enim

splendor aut vapor ipsa aqua

,,est alienuni,

neque rursus aliquid

ita

sed est aliquid einanans ex Patris substanlia,

tamen,

ut nullam divisionem eadeni Palris substantia sit perpessa. Ut enim sol idem manens radiis ab ipso profluentibus non minuilur; ita ne,,qiie Patris siibstanlia mutalionem ullain palitur, cum Filium sui ipsius Sic igitur Theognostus suam ipse mentem his ,,imaginem habet." verbis aperuit, ciim ea quae antea proposuerat, non nisi exercilalionis
gratia expendisset.

Cum

item Dionysiiis Alexandriae episcopus ex bis,

qiiibus

quae adversiis Sabellium scripserat,

sationem
secuiulum

nempe

Salvatoris

dispen-

carnem permultis explanabat ac inde

confutabat

Sabellianos ostendebatque, non Patrein factiun esse cariiem, sed VerbuQi, uti loannes dicit,
Filiiim
literas

rem faclam
dedit

quibus se expurgans

confklam

ov

, '^.
;

cum, inquam, in suspicionem venisset dixisse non vero Patri consiibstantialem, ad Roniae Episcopum Dionysium quoque appellalum, in
et

creatam esse,

asseverabat,

calumniam hanc esse adversus se

,

iiunquam enim se Filiuni facluni dixisse

Iv

sed illum Palri

el

&^.
rcbus

y.ui

In

spplima auteni oralione, qu.am

iiscribil,

de Dei
aliis

lile^l:

Cum
esse

uyificio

niagis
in

pie
fine

cum de
fiieiil

de Filio
dcclarat
filio
,

disscrit

so//i(/t
el
,

praesidcte,
affingU
,

infectus

sivc

lum utcunque de(cndcndum, hacc excrcitaliotiis gruiia, iwu aulem ex prupria scnlentia propusueiit. Fl iii line: iV oy tiiqI d^tov

/ %^
,

Atuanasu

. . ' (^ '/
ratione praedilis
,

vum rem crealam

ul

rebtis

lum praecipue
dispulat.

oralionis

de
isle

Filio

Qnis

pono

alia

sirc
ut

quaedam endem ac
forle

Origenes,

Tbfognosliis, fx
lis

ille

iwpietale

apud

qiiis

dixerit

ad

il-

guMlur:

<(yo\)iws
y.ca

-& ,
IMioliiirn

ins.tri|it.oiie

eiiisdem
iihi

Ope-

h;il.emiis,

hiiec

le-

Leclne sunl

-/.

Dooa.

,.

if

Alexundi ini Ortiliones srplcmj cuius Operis hacc esl inscriplio; Beaii Theognosli Alexandrini el IrUiTprelis IhjputyTlicuijnusli

poses.

66
p. 230.

/ ,
.
9y.ai

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI
v.ax

y.ai

'

y.ai

. . , .,
, " "
yai
26.

^/. , ' , , 7, , ' ( &, . ' (' 7 ^ (,

avd

/. . ,
6
,

', .,
y.al
/.ai ^

d-.

(,
,

y.ai

..

"'
y.ai

/.

3 ^/.

y.al

,
d

, ' '

/.

"

. ,,, ^ . ' y.ai

,
S

'

--,

, ,
--

&
,
a.

, . ^ ' <7-, d
,

-0-

-^

'

ovy,

supple ft/o*',

redditur per vocem alioquin,

ut palet,

coramode quod

quia videntur noii animaiivertisse inleiprcles,

perperam hunc locum

verterunt.

EPISTOI.A
consiil)stan(i;iloin

HECRETIS NICAENAE SYNODI.

se allirmabat.
iibi

67

confilcri

Ilacc

autem sunt cius verba:

sse

,,Et

aliaiii

cpislolam scripsi,

uLitentli,

lalsam

i'.2:.

illi

in

me
loco

,,utunUir criniiiialione, (|uasi scilicet qui negasseii), Cliristum

Deo essc
iii

consiibstanlialeiii.

Etsi enini rateor,

me

id

nominis

nullo

,,sanctarum Scriptiirarum invenissc,

,,meiitaliones mcae, quas
,,discrcpant.
Qiiiii

tamen quae suh.seqmiiitur

reticuenmt, ah

argu-

r*.2.ii.

quidem
est

iili

liac scntontia noii

iii

eliam liumani partus excmidiim

niediiim protuli,

,,quem

nenipe perspicuum

eiusdem esse

natiirae,
ipsi

addidiquc

eo

,,soliim parentes alios esse a suis liberis,

qiiod

non

sint liberi,

iiec item necesse

esse aut parentes esse aut liberos.

Et hanc qui-

,,dera epistolam, ut dixi, ob praesentem

rerum statum exbibendam non

verba vel potiiis
facere
qiiae

,,habeo;

alioquin ipsa,

quae

tiinc scripsi,

intcgrae

,,epistoIae exemplar misissem, qiiod, ubi potero,

non omittam.
eiusdem
sint

Memini vero probeque

,,ex radice exortam

scio,

me

pliirima

rerum,

,,generis, exempla proposuisse.

Namque

dixi,

plantam ex semine vel

esse tamen

abam

esse ab eo iinde producta est,

,,eiusdem naturae

fluvium similiter ex fonte enianantem aliud

dici fliiviiim,
ita

nomen

babere, neque enim fontem

,,que nihilomiiius existere,

neqiie iluviuin fontem, ulriim-

ut fliivius sit aqua ex fonte profluens.'

26.

Quod
ecce

proprius et individiius Patris siibstantiae fetus,

nodiis,

Verbum nec factum nec creatum sit, sed ut scripsit magna SyDionysius quoque Romae Episcopiis scribens contra Saaiitem Dei
({ui

bellianos bis verbis adversus illos indignatiii,

talia

audent dicere.
,

,,Iam vero, inquit, aequum fuerit adversus

illos

disputare

qui augu-

,,stissiniam Dei Ecclesiae praedicationem, Monarcbiam, in tres

,,virtutes ac separatas hypostases

qnasdam
discin-

tresque divinitates dividunt,

,

dunt destruuntque. Audivi eiiim quosdam ex liis qiii apiid vos divinum Verbum praedicant et docent, buiiis opiiiionis magistros esse,
,,qui

quidem ex diametro, ut
Illiiis

ita

loquar, Sabellii seiitentiae adversanimpietas,

qiiod
dicat Filium esse

tur.

cnim

in

eo
illi

consistit

Patrem

et

vicissim,

autem
in tres

Ires

Deos quodammodo praedicant,

iiiter

,,cum sanctam unitatem

diversas byposlases

se

omnino

separatas ac

dividunt.

Necesse cst enim, divinum Verbiini Deo univeret

,,sorum esse unitum,

Spiiitum sanctum in Deo manere et babilare,

deniqiie divinam Trinitatem in

unum, quasi

in

quemdam

verticem

(Deum universorum omnipotentem dico), reduci et colligi. Nam iulilis Marcionis doclrina, quae monarchiam in tria principia secat et dib. Sic Reg. Ceteri autem et editi nciaty, ut et legit Atnbros. Camald. c. Reg. omillit.
d.
e.

abesl a Reg.

Reg.

'

^.
5*

6
. 231.

'',

&. - &. ( -/..

'/.

& , , -,
S.

ATHANASII ARCUIEPISCOPI

/..
,

/.

.'2.,

, .
6

, ,.

y.ai

^),
'

, ,

. , .
-/.

^',
y.ai

^
^

y.ai

9 -

; /, & -, ^ ') /.
y.ai

^ ' .
'/.,
-^.
xai
yai

&' ,

,"

y.ai

0-

y.al

, .
0,

^,
,

xai

avd

-, . &^),
'^);
1)

3
14,

, . ^
^

^);

'},

&,

' ' ) ' ' ^: ,

,
,

5) Psal.
a.

110 [109.

Reg.

Camald.

11.

2)
3.

1.],
ut
ei

8,

22.

3) Deuler. 8, 25.

6) Piov.

legil

Ambros.

b.

Y{e%.

el alia

inanu yq.

. .
32, 6.
4)

Coloss.

1,

15.

Basil. (folf/^oi/rff

EPISTOLA DE UECRETIS NICAENAE SYNODI.

vidit,
diabolica sane cst,
(|uibiis

69
P.231.

noii

autem verorum

Christi tliscipulorum,
Ili

,,vel eoruni,

Salvatoris disciplina placef.

iii

enim Trinitatem

,,qiiidem

non ignorant
culpandi

divina Scriptura i)raedicari, tres auteni esse

iii

l)eos
,,etiam

nec in vetere nec

ilJi

110 vo

Testamento doceri.

Non minus

siint,

qui Filiiim opus esse existimant el

Dominum
quae vere

factum essc senliimt, quasi videlicet ununi esset ex his,

,,facta siint, cuni

divina Scriplura illiim

genitum esse,

ut

eidem con-P.232.

venit congruitqiie, non aiitem formatuni et factiim esse testetur.

,,levis

igilur,

sed

summa
IVam
si

est impietas,

Dominum
fuit

faclum

dicere.
fuit

factus
si

est

Filius,
sit

Non modo inanualiquando cum noii

aliqiio

esset; atqui
,,si

semper,
sit

utique

in

Patre,

iit

ipse declarat

et

Christus

ipsum

Verbum,
literae
siint;

sapientia

et virtus.

Haec siquidem
latet;

Christum esse divinae

,,ergo aliquando,
,,his

docent, ut vobis certe non

ac proinde
si

baec

,,autem eadem virtutes Dei

factus est Filius, fuit

cum haec non

essent.

Igitiir

tempus

fiiit,

cum

siiie

esset Deus;

quod perabsurdiim
viros Spiritu

est.

Sed quid
quibus

pluribiis

de his

apud Yos disseram,

,,

pleiios,

utique
qiii

explorata

sunt, qiiae absurda sequuntiir ex illoriini sententia,

Filium factum

,,esse contendunt,

ad

quae

sane

non

attendisse mibi videntur luiius

cpii

,,opinionis diices, atque idcirco a veritate prorsus aberrasse,

,,licet

sci-

contra

,,p)icant:
,,ut scitis

mentem divinae et propbeticae Scripturae haec verba Dominus creavit me principium viarum snanim. Nec enim,
,

una

est signiQcatio verbi

creavit.

Nam
factis,

hoc
factis,

in loco

C7'ea-

vit ideni est ac praefecit operibus ab ipso

,,ipsiim Filium.

inquam, per

Hoc autem Yerbum creavit bic intelligendum non est pro fecit: siquidem facere et creare inter se difTerunt. Hinc 3Ioyses ,,in magno Deuteronomii carniine ait: Numqiiid non ipse est pater
tuus, qui possedit
te et

fecit

te

et

creavil te?

Sic etiam illos recte

,,quis possit coarguere:

,,facta res
est primogenitiis

praecipites

temerariiqiie homines,

ergone

omnis creaturae,

qui ex utero ante lucicolles

,,feriim genitus est, qui ut Sapientia dicit:

Ante omnes
in

me
falsa

gi-

,,Qnit^

Denique Scripturae divinae multis

locis

genitiim

euin di-

cunt, nusquam vero factum; ex quibiis aperte convincuntur

de

Domini generatione

opinari hi, qui divinam eius atque inexplicabilem

dicere.
Itaqiie

generalionem factionem audent

admirabilis divinaque

unitas in tres divinitates non est separanda, neque factionis vocabulo

c.

Sic

Reg.

et alii ti
1 u.

.
r/-^^,
e.

ut ct exigit sensus.

Etliti

Parisiensis
hic

c: bic D Reg.

Alii

ii

M^ Mos D Reg. pro ^

mss.
et

vero

et

1.-

editi
.

" u
'

omilluiU
'

..

habet

.
At edil.

'

v int idem Mox quoJ abesl ab ed. Commel. restiliiimus ex d , Uo<> niss. Reg. et Basil. hancqiie vocem legectyri.

significal
.

ac

.
i

Ceternm

'

Sic

ed.

Commel.

u lunt ^annlus el Ambros. Camald. f. Reg. et Basil.

.

/-

70
232.

, .7 ,
S.

ATHA.NASII ARCHIEPISCOPI

xcd

.233.

^. ( , " /. ( .& , ' &, / ^ , , ^; ;

27.

, , y.ai

-/.

. ,,
'^).
''

() /., /., ,,.

- /.

&/<

y.ai

^}'

. ^ . ,)
'/.-

xai

'
y.at

^'

/., '/.
S

-- /.

/.
/.

/.

/,

/.

^),

, /.
(/.
'

/.

y.ai

'
1)

,
/.
loan.
8,

^ , 7 . '/ ^ ;y.ai

,
,
/,

oiy.

yai
'

ohy.

, /.
y.ai

^),
/.-

"/.,

y.ai

'
'

y.ai

'

^
")
,

1,

10, 30.

2)

;.
idque

14,

10.

3)

1.

loan.

1,

5.

4) Hebr.

3.

5) Prov.

30.

a. Cerle legenHum nino exigil sensus. Alii el b. Sic Reg.

' ,
edili

omMox

Rpg. ,air
oit^.
c.

yovy,
in
iis

ubi

alii

et

edili

[Hacc

quae hodie exlant Oii-

EPISTOLV
,,digiiitas

ItK

IIKCRKTIS MCAKNAi: SYNODI.

csl
iu

71
oniiii-i'.232.

siimrnaiiue
iii

ituiniiii

inaj^iiiliulo

Dcuiii l*alreiii

,,potentem, ct
,,ac

Cliristiim

lesum eius Filium,

et in

Spiiitum sancluin,
et

Verbiini

Pater unum sumus.

vabitur.'

Deo univcrsorum ess(! uiiiliim. Eyo cuiin, inquit, Et, go in Patre et Pater m me est.
,

Ila

scilicet divina Triiiitas

et

sancta Munarcliiae piaedicatio integra ser-

27.
riiis

yuod autem Verbiim ab

liceat

aeternitirte sit ciim Palre,

sit,

nec alte-

quam
velut

Patris substantiae vel bypostasis i)i'oprius

ut declaravit

Synodiis,
ille

vos

iteriim
el

laborioso

Origene

audire.
ita

Nam

(luae
siint, p.233.

iuquirens

disputans

scripsit,

non

accipienda

quasi sic ipse sentiret,

sed

ex

eorum mente quibuscum

disputat;

at

qnae lldenter

deiinit et
Itaqiie

aiiirmat, liaec vera est viri huiiis

perqiiam stu-

diosi senteiuia.

post ea, quae exercitationis gratia ad baereti-

cos dixit,

stalim propiiam ipse

invisibilis,
sit

mentem

his verbis exponit:

,,Si

est

imago Dei
,,11011
fiierit.

invisibilis

qiioque est

ipsa imago.
fieri,

Quin etiam
ut aliquando

,,addere ausim, cimi

similitudo Patris,
eiiim Deiis,

non posse

Quando
est)
,

quem loannes lucem

splendore
cariiit,

appellat
qiiis

(nam
audeat

,,Deus

hix

propriae

gloriae

ut

principium existeiidi Filio tribuere, quasi scilicet antea non fiiisset?

Qiiandoiiaui vero non erat Verbum, Verbum, inquara, quod et Patrem
cogiioscit et est character ac iniago eiusdem substantiae, quae digne
,,nec exprinii iiec noniinari nec profeiri possit?
Intelligat enini,

qui

dicere audet: Fuit aliquando,

dicerel:

Sapientia

cum non esset Filius, idem esse ac si aliquando non erat, Verbum non erat, vita non
ita

erat."

Idem

riirstis

alibi

loquitur:

,,Verum

iiefas

est iiec peri-

culo vacat, propter iiostram iniirmitatem

,,uiiigenito privare
,,pientia,
,,

Deum
illo

quaiitum in nobis est

fuit,

Verbo, quod seinper cuni

Alioquin
Eii
igitur

et illa

erat sa-

qua delectabatur.

eum non semper

iios

fuisse delecta-

lum

intelligendimi erit."

qiiideni

baiic sententiam a

Patribus ad Patres transisse demonstrainus,

et

vos

vero,

novi ludaei

Caipbae discipuli, qiios Patres, qui vestris voculis faverint, exhibere

proferetis;

potestis?

Nullum certe prudenteni et sapientem iinquam omnes enim a vobis abliorreiit praeter unum diaboliim
,

qui iiempe

genis operibus non leguntur.

Opp. edd. Ruaei.

Cfr. tatncn 189. n. d.] d. Edilio Parisiensis parliculam addil anle nQOTiQoy, sed abesl a mss. el
I.

edil.

Commel.

eam tamen

nibil

vetat in

p.

lalino expiimi.
c.
f.

Reg. tixuif omittit. Edili aulem et Sic Reg.

alii

,* .. 7,
72
S.

ATHANASH ARCHIEPISCOPi
y.al

. ,. . /. ^ & , . ^ /. , ^ '^ - . 9
vmag,

/.

/.^'/. /:/.

. ./.

1/./.

, ,/
''

'

y.ai

"

28.

(,

--

' .

/.

/. , - , 3 , , . , . , ^ 3, ^ . , .
/.. ,
,

y.al

'
.

'^,

^
a.

Edilio Par'siensis

',
bic
et

,,
At rass.
ISibilcrai-

'

Commel. (dqiataiv. nus commode reddilur pcr vocem

et

edilio

haerclicis.

b. Sic
Ila

Reg.

ct

Basil.

deinceps.

quoque legit Ambiosiiis Camaldulensis, qui ipsam voceni Graecam in sua versione
relinel.

In

Regio codite aliquot

duplici

in
,

locis

per unicura y habenl, licet aliis in locis hoc vocabulum per duplex scribant. Pono forte a Plalonc banc diclionera mutuali sunl Ariani is enim in Phaedro animam ail esse aytyr,Toy, quae vox qiioque per uniim ;' ibideni scribilur. Haec sunt Platonis verba [p. 245. Slepb.]

y fiieial ibidem uno delelo emendala

ea vox

sed Li-genesl. palet, quia baec vox dum esse opponilur \oci yiy>;Tov, iilin Adniouitione [. 6. 8.] observalum csl. Praeleiea Cyscripta

cum

'/'

uihaycaoy

rillus

Alexandrinus,

qui id

vocabulnm
illud

in

Thesauro Asserlione

prima

eodem modo

per unicum y scribit. Hinc eliam editio Corameliana el Parisicusis paullo posl ayiytjTa

explicat, qiio infra Albonasius,

^^QXh xiyttGfOj;, f^QXK^ yf<Q (<yyx yiyytahai, avTrjy

' ;^
xiyovy,

, , .
;

ycto

aeixir^roy

('

xiyovutyoy ,

xiyovy, xca vn n(cv?My t/oy xiyij-

nccv?.c<y

aotroy
dt

yoy ;

xiyoi^tyoy
,

^.
d'

yiyyo^tyoy
iyog.
ti

EPISTOLA DE DECRETIS MCAENAE SYNODI.

solus liuius vestrae defeclionis pater
impietateni lianc iiiseminavit,
et

73
vobisque primum
ut
p.233.

nuctor

extitil,

ac etiam luinc suailet,

(juia

occunienicam
vestra,

Synodum
illa

vestris nialedictis insectemini,

videlicel

non
qui

sed

deiinierit,
fiiere.

ab initio Iradidero testes oculati,

el ministri

Verbi

Nain

lides,

<|iiam

Synodus scriplo confessa

iit

esl,

ipsa vere
ita

est Catholicae Ecclesiae, quani

luerentur, placuit beatis Patribus

scribere Aiianainipie

liaeresiin

condemnare.

Hinc

illi

polissimum ob

tain buiusniodi banc causam Synoduin calumuiari conanlur. Nam dictionibus cruciautur, (piam quod inde convicti sunt non soluni baeretici

esse,

sed

aliis

etiam baereticis audaciores.

suas
ilias

28

Itaqiie
facile

cum
a

voculas futiles esse tunc pateret, cimi-

que tam
id

eoruni impietas semper convinceretur,

vocem

est non-facli,

Graecis seu Gciitilibus

siint

miitati.

ut buiusmodiP.234.

,
illae

innixi vocabulo rursiis inter res factas

creatas Dei Verbuni, per

quod

res ipsae factae snnt, numerarent; tanta eoriim est in propria impietate

asserenda impudentia, tantave pertinacia in blasphemiis adversus

proferendis.
Si
igitur tantaui prae se ferunt impiidentiam,

Dominum

quia buius vocis signiflcationeni ignorant, sane id ab bis ipsis, a qui-

bus eam accepere

bono,
eis

ediscendum

erat.

Hi

nempe menlem

qiiam ex
sint

et

animam, qiiam ex niente esse

lateat,
taiueii

aiiinl,

quaravis unde

non

iion-factas dicere nihil sunt veriti,

non

ignari

scilicet,

se boc vocabulo nibil de primo i)rincipio, ex qiio ipsae quoIta

que exortae sunt, detrabere.

aut certe nullo

inquam

illos

quoque loqui decebat,

modo
maxime

de

bis,

quae ignorant, disserere.

Quod
est,

si

quid

haec vox

significet,
,

se intelligere putant, necesse

omnino
non
sit

ut ipsos

interrogemus
nulla
illi

cimi ea ex divinis lilteris

fulti

collecta,

sed

Scripturae auctoritate

pro ipsa puguent.

Enimvero ego
lias

qiiidem niemoravi

substantia et conmbstantialis congraenter his,

yuQ

(,
*'"i,'

tx ^QX'i^ yiyt^oiro.

Et^, P^^ucis

ttvio
Id

esl:

a&ayccToy uy lu;. Omnis anima est immorlalis. Quod

^ ;
,

qiia

de

causa qiiove sensu Synodus

voces ex

'

oi

,^

/.,
ti

,
(w

quae ex Scripturis de

'

iiilerieclis

a/lo Titivtaro

/
d'
est

ti-

tazi

omnc, qiiod ipsiim atilem ex nullo si principium ex aliquo fieret, Quando vero non-factum fieret ex piincipio. est, iiec idcm posse corrumpi necesse cst. Elpaulopost: lOrro si ita non eslalitidesse jd , quod seipsum movet, qitam animam, necesse profccto fueril animam esse el nonfactam W immortalcm. Haclenas Plalo, qui
fieri

fu;

nam

enim stmpcr moveluf, immorlale esl; quod autem movel aliitd ei ab alio morctur, qiiandoquidim finem habet molus , vilae quoqtte
finem habet. Soium igitur illiid, quod scipsum movet, quia seipsiim non deserit, ne

laraetsi hoc in loco animam non-factam esse asseril, alibi lamen, in Tiraaeo videlicel,

summo Dco
el

creatam fuisse diserte

At edilio

docet.
c.

Sic Reg.

moveri quidcm unqttnm desinil ; ccleris, qna movenhir, hic (ons , eifium est motus. Principium non-faclum. Ex principio enim

quin eliam hoc prin-

avTc<
d.

Basil.

Comm.

ovx deesl
babelur
in

in editione

Commeliniana
el

autem

sed
ila

mss. Reg.

Basil.
el

necesse est

legerunt Ambros. Camald.

aique Nannius.

74

win. dvvavTCU ,
r

, 7 :/.- - (6 S.

ATHA.NVSII ARCHIEPJSCOPI

^tov

/./..

/.
-

. 235.

-. ,
-/.,
d
;

7 . ,.
,
"

/.

^ ^.
,
td
'

( . ^ ,
"

3-, /.

^'

/.y.ai

" /
.

/.

, ,

,.
./..
,

,' /.-

'-

/.

/.
/.

.
29.
"^

\ ]],

/.

, , , ,6

-/.-,
/.

Trj

)a.

. , . , . . -, ,. , , ..
&
^

/. /.,

./.

'
,

/.

/. /.

./, .\
^.
Edilio

-d-ai

/.

/.,

Sic Regius.

Edili vero

b.

lla

Rcg. el Basil.

aulcm Com-

mel.

EPISTOL.V

DECRETIS MCAENAE
{|ui

SVNOItl.

75
Synoiliiiii

Salvalore dicta suiit,

iisi

cdidcrit,
si

item

1'atris

aiile

iisdem

i'.234.

fiKTiiU; ipsi aulcni,

vocabuliiiii
,

uliqiie possinl,
iii

respoiideaiit, ({uonain niodo

hoc

(juod quideiii
iioii -

Scii|Jluia

non

exstat,
niultas

repererinl, vel
liiiic

quo

sensii Deiiin

iactiim dicanl.
Aiuiit eiiim

Si<|uid('in

voci

iii-

esse signiiicalioiics audivi.

nuii-ractuin dici, (|iiod

nouduni
potest

faclum

est,

polest tanien lieri; item, quod iiec existit, nec

fieri

ut sit: lertio,

quod

existit

quidem,

iiec

tamen

cst

racUim, ncipiii jirinest.

cipiimi habuit ut esset,

tassis

sed quod aeteniuui et iiicoiTuptuiu

ol>

Fur-

quideni priorcs duas signiiicationes reiecerint,

Si eiiim priiiia
adiiiittatiir

ea (luae iude
cerle quae

provcnimit absiirda.
iaui
(liiod
igitiir,

signiiicatio,

lacla

sunt,

et

quae

fieri

debent,

noii-iacla erunt diceiida.

erit

Naiu
Restat

ad socutidam allinet, ea iitique magis adhuc

absurda.

ut terliam amplectantur atqiie eo sensii banc

vocem non-factum
inipii babeiidi suiit.

intelligant.

Veriim etiamsi id dixerint, nihilominiis

iiiilliini

Si

enim quod

babet pnncipium,

ex quo

sit,

quodque

iiec fa-

ctum

vel creatum, sed

aetenium

est,

id non-factiim appellent,

conten-

dantque Dei Verbiim contrario se habere

spicua est 4mi)ioruiii astulia?

modo
ita

cui quaeso

uon per-

Ouis

illos

insanientes lapidibus uoii

obruat?
merito

Cuni enini priores suarura fabularuni voculas,

siint

propter quasp.235.
alio

condemnati, iam proferre enibescant, easdem rursus

ut ipsi loqiiuntur,

modo
conati.

noinine non-facli,

excogitato ingerere sunt

certe

Nam

si

Filius inter res faclas

;

numerelur,

ipse

quoque

ex nibilo est
ante

factiis

si

item iirincipium existendi habet, sane non erat

deiiique
si

quam genitus cum non esset.

29.

est;

aeternus

non

est,

fuit

aliquando

Profecto

illos

ila

denuo sentientes aequum erat iisdem

significare,

siiis

verbis

propriam sententiam

non aulem suam

diaboli
isti

pravifatem

voce non-facti obtegere.

Verum

id agere

noluerunt perversi homines,

fecere.

sed omnia subdole ad exemplum

sui

patris

Ut

enim

JUe alienis iiidulus veslibus fallere nitilur, ita

vocabulum non-facti
huiusmodi
invo-

excogitavere

ut

digne

de Deo loqui siuiulantes occulte adversus Do,

minum
lucro

proierrent Ijlasphemiam
inniierent.
sibi

qiiam

scilicet
sit

ciim

aliis

Verum cum
supersit

cognitiin)

hoc

illorum arliticium,

quid
probi,
esse,

iam aliud
qiii

respondeant.

Invenimus, inquiunt imsed ipsum re-

nimirum praeter priores

existendi causa est.

signiiicationes aiunt id iion-iactum

sive auctorem,

quod non babet existendi caiisam

factis

bus

Ingrati

sane

illi

vereque Scripturarum
afficiant,

iniperiti,
iiibil

qui

non

ul

Deum

honorent, sed ut Filiiim ignominia

iNesciiint videlicet,
e.

iion faciunt vel dicunt.

quod
Al

qiii

Filium sperediti

c.

Lege

'.

Sic Reg.

alii

el

d.

Res. tavTiuy.

76
p. 235. ot

dta

/ , , \ ^ ' , , ^ , , , . ' ,^' , ,

--

/ , , . 7 , /. ,
S.

ATHANASH ARCHIEPISCOPI

-,

v.aX

/.

/.

--

/,

"

, ..'

^ ,
30.

^, ^
6
^

, , ,
,

.,
-^

)'

' -

'

7,

)'

.
3.

, , ,',& , , ,, d

' ^
alii

, , oJ , ,
et

. '^,

Basil.

b.

Sic Reg.

.
At

c
el

Sic Reg.

Basil.

Alii

vero et editi

edilio

Commel.

tXeyty.

EPISTOLA OE DECRETIS ISICAENAE SYNODI.

nit,

77
i'.235.

spernit et Patroni.

Nainqiie i)rimo etianisi Deuni ita appellaverint,

non

inde

tameii

conficitur Verbuin

ex

factis

rebiis

esse.

Ut

enim

ipse fetus esl substantiae Patris, sic aputl illum perpcluo existit.

Nec

enim hoc nomeii naturam

fertur ad Filium,

Filii

dcslruit, neque vox isla non-facli re-

sed ad ea,

quae per Filiuni

vel urbis

lacla

sunt.

Ac qucmnon

admuduni qui arcliiteclum doimis

huiusmodi vocabulo
mine, qiiod quidem
scienliam
facla
tribintiir,
iiliuin
illi

aedificaloieni appellat,

ex ipso genitum coniprebendit, sed boc no-

ob

suam

in

aedificiis

conslruendis artem et
esse his, quae ab ipso
iiovit

signiiicat

eum similcm non

naturain

siint,

cuni

auleni
illo

arcbitecti

idem non ignoret,

quoque eum, qui ex

liciis,

genitus est, aliiim

liliiim

omnino esse ab
et

illis

aedi-

ac proinde propter
et eiTectorem;

ipsum patreni vocal,

propter opera

eodem plane modo, qui Deum non-factum dicit, cx ipsis operibus eum ita noniiiial significatque, illum non soluni non esse factum, sed potius reriim factarum auctorem esse. Verbum
creatorem

autem

aliud

a factis

rebus esse idem novit, solumque proprium Patris

etiam omnia facta
suiit ac

fetum esse, per

quem

consistunt.

30.

Nec

enirn ipsi

quoque prophetae, qui Deuni omnipotentem

eum hoc exornabant nomine, iit indicarent, Verbum unum esse ex omnibus quippe cum illis perspectum esset, Filium aliiimp.236. esse a factis rebiis, eiimque ob suam cum Patre similiUulinem nium quoque esse dominum; sed quia omnium, quae per Filium fecit,
appellabant,
;

ipse

dominus

est

sus omnibus per

tutuni dixere,

eorumque potestatem Verbum dominatur.

pater et virtutum

Filio dedit,

qua data ipse

riir-

Similiter

Deum dominum
illis

vir-

non quia Verbiim una etiam esset ex

per Filium
iii

virtutibus,
est.

sed

qiiia

el

Filii

faclaruiii

dominus

Nam
nia,

et ipsuni

eliam Verbum, quod est

in potestate,

minus
sic qui

est

omniaque habet
Ut

borum omnium doquandoquidem Filii sunt omPalre,

illarurn

quae Pater babet.

igitur

hic

est

dictionum sensus,
si

Deiim non-faclum cupit dicere, dicat sane,

prorsus

ita

ipsi

videtur;

verum non eo utatur noniine, ul significet Verbum rebus factis annumerandum esse, sed quia Deus, ut supra dixi, uon solum non
est faclus,

sed

et

rerum faclarum per proprium Vcrbum

lalis

elTector est.

Namque
Palris et

etiam

cum

dicitur Pater,
est,

nihilominus

eidem consubstantiale

ac

Verbum et imago proinde cum eius sit imago,

.
d.

Sic Reg.

At

alii

el

edili

xal

e.

Reg.

Toiovtoy

vovy.

P.236.

' '
78
y.ai y.ai

S.

/.
(,
y.ai

, ,
y.ai

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

"y.ai

/.'
d

.'.

, ' ,, , ,. , 7 , .,- , . " (, , , . , ( ^ "^

aocpiav,
,

.,
'
y.al
y.al

&

/. . ,/.
y.ai

y.aTct

/.

/,

'
y.ai

ya&a

'

^-

y.ai

ovy.

31.

^'

,
y.ai

y.ai

y.al

^^

d-eov

. .
y.ai

' /. /.' ' , /. , '

y.ai

"

y.al

\.

/.

/.

y.ai

y.al

^d-

^ , ' ' , 3 -, /.
'}.

,
loan.
14,

''),

y.al

^),
y.ai
'

,
y.ai y.ai
'

^, '
3)

, &,
4)

-/.'

^)'

'

1)

10.

2) loan.

14,

9.

loan.

10, 30.

Malth. 6, 9.

KIMSTOL.V
aliud

KKCnETIS MCAENAF. SYNODI.

ci

79
<'st.

cerle

lebus

l'ac(is

ah uuniiljus csse dicemliini

Cuius
aileo

'.2:$3.

cnim
(jui

esl imago, oiiis et proinielaleni el sinuliludinein liahet,

iun-fa'tiim
liuiiis

ut
ot

Patreiii

et

(HDiiipotoiileiii

appcllat,
qiiaii

is

iii

iiuii-factu

uiniiipotente
gat.

Verbuin
illi

el

sapimliain,

ipse esl Filiiis,

iiittilli-

Veriiin egregii
-facti

at(iiie
iil

ad iinpietaleni proclives honiiiies noiiieii

DtMiin lioiiorareiit, sed
exliihorciil.

excugilavere, non

ul signiini
lioiior
illos

suae
ve-

erga

Salvalorein inalevoleiitiac
illis

Si

eniiu Dci

et

neralio

ciirae luisset, et

satiiis

sane crat praestahatfiiie,

eiun

Deiim
vocare.
ul
fa-

Patrein

agnoscere
illi

dicere,

quam

liuiusmodi

iioiniiie

(^um enim
supia dixi,

Deum non-factum

appellaiit,

illum ex rebiis lactis,

eirecLoreni
significent,

tantuni diciint,

ut

scilicet

Verbum quoque
arridet.
intelligit

ctum esse

quod <|uidcm plurimuin

statim in
illo

ipsis

Qui vero
nec dusint

Dfum

Patreni nominat,
si

Filiuni

quoque

bilare polest, quin

creatae.

Filius existat,

res lactae

omnes per Filium

31.

Itaque raelius veriusvc iUerit, Deiiin ex Filio signilicare Pasolis

tremque dicere, quam eum ex

operibus

non-factum

appollare.
iacta in-

Nam
dicat,
licat,

id

quidem nomen opera ex Dei voluntate per Verbum

Patris

autem

nomen proprium
est

ex eius substantia fetum signi-

Quantiim
et

autem
diilert

discriminis

Verbum
et

inter

et

res

ractas,

tantum
habet

amplius

Deuni Patrem dicere

non-factuin appellare.

Hoc enim iiomen

Scriptiiris

in Scripturis

non
est

exstat suspectunupie est, ac variam

aliud

significatioiipni.
,

At simplex est
niagis

nonien,

babetiir(|ue

\n

ac

veritati

consentaneum,

eoque solus
,

Filiiis

significatur.

Praelerea

nomen non-facli
at

a Gentibus

qui Filinm

noni'.237.

cognoscimt,

iiivenlum est;
est.

Palris

iiomen ab ipso Domino

filius

nostro
noii

probalum

et datiim

Ipse enim, qui certe cuius

,

esset,

nesciebat, ait:

Ego

in

Patre
et

et

Pater in

me

est,

et:

Qni

videt
iii

me
loco

videt et Patrem, et:

Patrem ipse
noii dixit:
veritis,

Ego non-factum

Pater

unum smmis.

autem

vocat.

Ciini

oratis, dicite:

Quin etiam ciim nos orare docuit, Deus non-facte, sed potius: Ciim oraes

dicite:

Pater iioster qui

in

caelis.

Nostrae
in

quoque

lulei

capul eodeni voluit spectare.

facti

Nec

eiiim

nos

nomine
initiati

iion-iacti et

vel in

nomine non-creati
et

et creati baplizari iiissit,

sed in iiomine
vere eriicimur
(jiiod

Patris et Filii
fdii

Spiritus sancti.

Ita

enim nos

Dei, et Patris

nomen

proniinciantes cx boc

nomine Verbiim,
sui ipsiii

in

Patre est,

cognoscimus.

Licet

|)orro

propriiim

patrem

appellari concedat,

non tameii
et
edili

idcirco nos ciim Filio secimdiim iiiilu-

a.

Sic

Reg.

Alii

autem
in

omilliint.
b.

'

deletum est

Regio codice.

.
d.

c.

Sic Reg.

Alii

aiitem et edili fxft.

^

Sic Reg.

At

alii

el

edili

ayi-

80

S.

..

^^

32.

y.ai

'

P.23S.

,^ . &&, & /.. ^^ ^ &^ , & , , ' ^ ^ *

od^ai

'^ ,' , . &, & . -, (, , ( , /.

)'

y.al

Iv

, .
-/.

/.

.d /, (.
'/.

ATHANASII ARCHIEPJSCOPI

-,
/.

/.ai

"

'

'.'

^).

y.a\

^'-/.

)' ,/.& /., .& 7 /.-/.

?.
/.

' ,, ,
/.

y.ai

/,

,y.ai

/.,

'

y.al

y.al

y.a\

, ,^ ^
1)

& . /. , .
,

/..,

'

/.

-,
,

/.

/.

^ ,
2)

, ,'
''^),

,-

^-

Galal. 4, 6.

leicm. 13, 23.

EPISTOLA DE DECRKTIS ."XICAENAB SYNODI.

81
ciir
ila

ram

exaequar!

ilcbcinus.

Ncnipc

is

ipse causa est,

eliam

ai'.237.

nobis appellalur.

Quia enim Verbuni corpiis nostrum assunisit

convenientcr ob Vcrbum, quod apiid nos
dicitur.
est,

et inler

nos versari

voliiit,

noster

quoque Pater Dous ipse

est,

Nani Verbi

Sj)iritiis,

(pii

iii

nobis

per nos siuim ipsius palreni taiiquam uostrum appellat.

est Apostoli
diccnti.s:

Ea sane
iii

mens

Misit

Deus apirilum

filii

sni

corda

nostra clamantem: Abba Pater.

32.

Veriim fortassis ipsi tandem convicti, nomeii non-facti ineple

usurpasse, baec nobis pro sua iinprobitate velint reponere: ,,Deciiisset

,,igitur nibil de Domino et Salvatore iiostro lesu Cbristo dicerc nisi quae de illo in Scripturis habeiitur, non vero vocabula, quae in ScriIta sane oportuisse ego quoque con,,pturis non exstent, iriducere."
,

senscrim

siqiiideui

longe
quain

aptiora sunt verilatis argumenta

quae ex

Scriptiiris

eruuntur,

quae aliunde.

versitas astutiaque
pulit,
iit

et versatilis

Verum, uti iam dixi, perEusebianorum impietas Episcopos imscripta

verba, qiiibus illoium impietas everteretur, liquidius expone-

rent.

Itaqiie

probavimus ea, quae a Synodo

at contra ostensuni est,

sunt,

rectum
Ai'ia-

sensum conlinere;

et futiles et

admodum
proferri

norum
bulum,
illi

vocuias et pravos

mores

esse.

Nam

ipsum non-facti vocaet

quod piOpriam habet significationem

ut
veluti

pie

potest,

ad Salvatoris conUimeliarn, prout ipsis placet, usurpant, idque eo

gigantes

tantum animo,

cum
ipsi,

illas

voctdas proponerent,

cum Deo pugnent. Verum neque damnationem potuerunt effugere; nec

quod quidem
recte et pie adbiberi

cum

id vocabuliim non-facti,

potest,

perverse intelligerent,
fuerunt
victi
,

latere

usquam potuerunt;
est

sed seinper
prosciipta.

eoiumque haeresis ubique Haec quidem, quae tunc in Synodo acta esse meniini,
ditis

cum rubore

ut potui,

me-

moiavi; nec tanien nie fugit, perlinaces Christi hostes neque bis au-p.238.
esse
a

sententia discessuros,

sed

novas potius rationes perqui-

situros istisque alias rursiis addituros.

si

Nam

ut prophetae verbis utar:

suas',

mutare potest Aethiops pellem suani, aut pardns varietates

illi

sane

quoque, qui impii esse didicerunt, pie sentire

in

animum
tunc
in

in-

ducent.

Tu autem,
si

carissime, haec ut acceperis,

tecum qiiaeso perqui

forte

lege; quae

libi

recta esse videbiintur,

illi

ea fratribus,

aderunt, legas velim, ut

his auditis

zelum quidem Syiiodi

tuenda

veritate et in explicanda sententia accurationem approbent, Arianorutn

autem Chrisli hostiutn condeninent pervicaciam

a.

et

vanas rationes, quas

Basil.

Sic Reg.

In

nliis

vero et edilis

b.
xcet

deesl.

Sic Reg. omittUDt.

el

Al

alii

el

edili

AtIIANASII OPP. D06H. SL.

82
v.iii^.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

'^4
--

v.ai

'^,

^/. ( ^</, /./.. -/. ( ' ^,^ (, .^ ' /., - /. -/. ^^ /.^, . y.al

3^ ^

,20 : ,. ^^/. 7&^ . , 3 "^ . -^ ,

y.ai y.ai

y.al

7 ,, ,
^"

7/.,

y.al

y.ai

,;

nuQoixici

1.

y.al

/. /.^a^y.va,

/.

/.

/.

) , ,
2.
^

-d

y.al

y.ai

'

3.

y.al

. 239.

, . )^
/,

,
.

^, , , , , , , /. ,
^ )
y.ai

,
y.al

''

.\

/.

y.a-

y.ai

,d
d
I.

y.ai

&,

/,

^- nqalib.

'"

a. Sic Beg. el Basil., qnap cl legit bros. Camaid. Haec vero iisqiie ad desuiil in aliis et edil. Commel.

c.

.
c.

Edilio

Commel

Theodoreliis Hislor. Ecules.

12. ex edilione Valesii

/^/^-.
ah,d^>i
.

b.

in

edilione
addiliir

Basilieiisi

Commeliniana e\ in?. uQBiKPOrfQoyog.

Iib.
I.

c. Socralcs Histor. Eccles. ex edilione Valesii y.ai vuu;. omittit xca uU.oO^tv.
:

8.

Gelasius Cyzicenus hisloriae Synodi Nicaenae lib. II. c. 34. ex lomo 2. Concilior. [Mansi conc. nova coll. Tom. I'. p. 914.]
e.

Mox idem
Sucratcs
iy.

EPISTOLA impiae
siiae

1)E

UECRETIS MCAENAE SYNODI.

causa
sibi

83
sunt
conimeiiti, I'.2m.

haeiosis

j)ri>|ngnan(lac

ipsis et

quoniam Deuin
vifico

et PalrtMii

doccl
ol

gloria,

lionor
iiec

adoratio

una cum

principii expeilL' oiusdein Filio

Vorho,

iioii

saiictissimo ac vi-

Spiritu, niiiic et in inlinita saecula saeculomra.

Ameii.

EUSEBII CAESARIENSIS
Epistola ad suae paroeciae iiomines.

Quae de

fide Ecclesiaslica

in

magna Synodo
quoque

INicacae congregata
didicisse,

acta sunt, verisimile est vos, dilecli, aliunde

leat

fama accuratam rerum narrationem praecurrere.

aliter

cum soVerum ne buiusnecesse

mitlere,

modi riimore res

esse duximus

vobis

iiarretur

ac revera se habet,
iidei

ad

vos

priimim quidem illam

est,

formulam

quae a nobis proposita

verba additis ediderunt.

deinde alteram,

quam

nonnullis ad nostra

Itaqne noster libellus, qui praesente piissimo

rectus et approbatione dignus esse est de-

Imperatore nostro lectus,

claratus,

huiusmodi

est.

runt, uec

Qiiemadmodum accepimus ab episcopis, qui nos antecessenon in prima catecbesi, et cum acciperemus lavacrum, quemadmodum item ex divinis didicimus litteris ac cum in Presbyterio tum in ipso Episcopatu ciedidimus et docuimus sic eliam niinc cre2.
, ,

dentes fidem nostram vobis offerimus, quae sic se habet.

3.

Credimus
Dei

in

sibilium et invisibilium eiTectorem, et in iinum

stutn
,

unum Deum, Patrem omnipotentem, omniiim viDominum lesum Chri,

Verbum

Deiim ex Deo

lumen ex lumine
facta siint,

vitam ex

vita,

Filium unigenitiim, primogenitum omnis creaturae, ante omoia saecula

ex Patre genitum, per

salutem incarnatus

quem

et

omnia

qui propter nostram

est et inter boniines vixit,

qui

passus

est

et re239.

surrexit tertia die et ascendit ad Patrem,

iterumque

cum

gloria venin

turus est,

ut

iiidicet
,

vivos

et

mM*tuos.

Credimus quoque
et existere

unuin

Spiritum sanctiim

horumque quemlibet esse

credimus Pa-

f.

Edilio

crales

,
modi
h.

g.

Apud

lilulus:
fides

&^. &. ^ ^
Comrael.
Gelas.
Cyzic.

So-

i.

k.

sequitnr

vcp

nobis exposita.

Socrates omillil

dor.

xcd

'

huiusni-

Cyzic.
I.

).

m. Socrates xai
ad

Ibid.

Theo-

etc.

'. . &
Theodor. omillil

Socrales iTneTtvaafitf.

vuw.

Ibid. Gelas.

Tbeodor.

omiltit. Ibid. haec verba ty.aaroy et qiiae sequunlur usque desunt apud Gelas. Cyzic.

6*

-239.

&(

/ , -84
S.

aytoi',

'/.

/., &,
jcaoav aS

habet avyiazaad^ac. pro qao b. Theodoi. omillit Socrales habelTrofi^rcf, Gelasiiis vero qui praelerea pro habet ,

, ,^ .,] . .
TUI

, , , ^ , '/ & - -, & ( .^ . , ^

^

4.

^,
'/

^/ 7 '( " .& , & '^ , '/. ^ ^; / ^, - ,. ^ / , , & ,

v/xtGTOv

ARCHIEPISCOPI

xai

-9

y.ai

'

^). /
Lxl

-if-a-

/. /

-/

/.

"'

-/

'/

'^ 3( /-/

/--

-/
^'

/
6

(,

& ~ .

--,

,
1)

--,

-,

'
ab-

Matlh. 28,

19.

a.

Socrates

Theodor.

Theodor.

ibid.

!bid.
qiii

esl a

Sucrate, habet

*'-

aQt^ya.
addit

d.

Theodor.

e.

Tlieodor.

.
et

Gelas.

xcti ante nsi&f.iy

mox pio

Idem posl

^&Socrales

xal

EPISTOLA DK DECRETIS NICAE.NAE SYNODI.

85
siuiclmii
vereP.23!.

trem vere

Patrem

et
iit

Filium

vere

Filiiim

et

Spiritum

Spiritum saiictum,
dicantUnn mittciet,
in

et Doiniiuis iioslor,

ciim siios discipulos ad prae-

ait:

Euntes docete omnes gentes,

I)e

baplizanles eos
eliain

nomine Patris
uos
ita

et

Filii et Spiritns sancti.

(iiiil)iis

asse-

veniimis

sentire ac antea sensissc ct iisqiie ad iDurlcni fidem

islam

esse

propiignaturos.

Analhemate
et

insupcr

perculimus

omnem
ex pio
dicere,

impiain haeresim.

Haec cx corde
,

animo semper sensisse,

ex
veiitate
lesii

uosmetipsos cognuscinius
corani

a((jiie

iiunc

senlire

rt

Deo omnipotente
tcinporibus
ila

et

Domino noslro

Christo tcstaimir, pos,

siimiisque argiimcnlis vobis osteiulere et persuadere

teiilis

Jios

etiam prae-

crcdidisse

et docuisse.

4.

Hac

iiobis

exposita fide nulli erat coiitradicendi locus,

(jiiae illa

sed

primus ipse piissimus noster Imperator rectissima esse,

tinebat,
est testatus
,

conatqiie

sicque
ut

se

quoqiie senlire confessus est,

omnes
tialis

est cobortatiis,

hanc amplecterentur fidem

iina

bisqiie subscri-

berent et asseiitirent dogniatis,

,

taiUum adiecta voce consubstan;

quam eandem
afTecliones
igitur

ipse

ita

est interpretatus

nempe
Filium

iion

secundum

corporum
neque

hanc vocem consnhstantialis esse intelligendam,

aliqua

divisione

neque

abscissione

ex Patre ex-

sistere; nec

enim

iieri

posse,

ut nalura inlelligens et incorporea

affectioni subiiciatur,

ma-

teriaeque expers corporeae

tilicui

sed res liuius-

modi nonnisi
Ila

divinis alqiie inexplicabilibus rationibiis esse concipiendas.

illi

quideni disserebat sapientissimus et religiosissimus Iniperator;

autein

ob huiusce vocis,

consubstanttalis ,

additamentum scquentem

forniulam composuere

FIDES

IN

SYNODO EDITA.

Crcdimus
biliiim
ct

in

iinum Deum, Patrem omiiipotentem, omniuni visieiTectorem,

et

invisibilium

in

iinuni

Doniinum lesum
,

Chnstum, Filium Dei, genitum ex Patre unigenitum substantia Patris, Deiim ex Deo, hmien ex himine,
iuuQTvqaTo.

Mox

avyxccTaTie^ead^nc.

Socralcs xui addit omisso ibid. Tlieodor. pro

f. Socrates Theodor. et Gelas. t]Qu>'r vivat, ut el edilio Coinni. Wt^. g. Gelasius Cyzic. Theodor. et editio Commel,
,

.
^QOftlu.

^. Tlieodor.
el

Gclas.

\]\\.\

vnoyQc<(ffiv
sequenli.
II.

IliiJ.

babet

!i.

pro ovr Sociates pro

Cyzic.

lasiiis

. ^. .
^^.

hoc est ex

Deiini

verum

Socrales

Gelas. ovts.

Mox
Ilem

iiliMii

addil anle

'.

il>i(leiTi

doifilus vero liabet tic

(.

oiecftXooniiltil

Mox Socrales

^,
lilulo

^/,/.. qni idem pro seqnonti

tauliini

GeTheo-

Labet

86
{'.230.

.2-10.

-, ^, &, , -^, . , }, ' .. /. ,

S.

ARCHIEPISCOPI

(,
^'

d-tbv

/,

- --,

],

"/

< '/..

. ^ ,
/,

/.^ "
//

/.^^ /
'/.,

'

/.-

,
5.

.'

otl

-- ./..
.

)'
6

"

/.

/. , ^-^ . - /.
^

'/., ' / . , /. /. /.-^ /.,

/.
/,
,

/,

-, ^/.. /., /.
y.ai

0-,^

/,

-/.

.
^'

'/.,
6.

" 3 , ", . .
"",
^

., & & & . '

/.
*

/. ^/.

/.\

/.
/.

Theodor.

7.

^', . 7 6

.
et

'

.. . . . &
3.

Gelas.

&6((
b.

Gelas.

addit

xai

arldit

mox

posl

et

Tlieod.

iliid.

Tbcodor.

e.
f.

Theodor.

/.. -.
t;

, . ^-

Socr.
c.

omilliinl anle

Tlieodor.

et

Socr.

d.

Socrates Socrales

nvtvuu

(iyioy.

Gelas. y.f(Tu)Mu3('(vou(.v.

(<'((3('(

\\%. Theodor.

.
Ibid.
el

Gelas.

EPISTOLA DE DECRETIS MCAENAE SVNODI.

ex

87
pcii'239.

Deo vero, genitum,

iioii

lactum,

consubstaiitialein l*alri,

quem omnia

facta sunl, sive (|iiae in caelo sivc (jiiae in teria sunt,

ct
esl,

qui iiroptcr iios honiines

iioslrani

salulcni descciMlit etP.'240.

terlia die,

iucarnatus est, liomo

asceiidit
iii

lacliis

passus csl et rcsiinexit

caelos

et

veiiict iiulicalurus

vivos et morluos.

Et

iii

Spiritum sanc'.uin.
esset," el:

lllos

vero

(jiii

(licuiit,

,,

aliiiuando ciim nori

ct:

aiile(iuani goiiiUis

est iion erat,"

vel

ex non-exiex
alia

,,slentibus sive ex nihilo factus est,"

qui Dei Filium

hypostasi vel substanfia esse

verli

aiit

creatum esse aut miitari vel con-

posse

senliiiut,

anatliemate ferit calholica Ecclesia.

5.

Hac

itaqiie

al)

illis

eilita

formiila

noluiniiis

assentiri,

nisi

postquam
motae

diligeuter ab ipsis inqiiisivimus,

et Patri
et

quonam modo
esse.
qiiisque

dixissent Fi-

lium ex subslanlia Palris

suiit

consubstantialem
,

Hinc ergo

qiiaestiones
ratioiie

responsiones

illoriim

verborum

sensus esset,

est examinatuni.

Itaque inter eos convenit ista

dictione ex substantia significari,

Filium

esse quidem ex Patre

saiie

non
ni-

lamen
ctiim

veliit

partem Patris existere.

Filium

Qiiam

sententiam nobis re(iiia

visum est amplecti utpote consentaneam piae doctrinae,

declaratiir
,

mirum
eius

ex Patre

qiiidem esse

non tamen partem

placitum
est,

substanliae

existere.

Quocirca

nobis

quoqiie

ut

sententiam istam approbareraus.

repudiavimus,

cum

propter pacis

Neque etiam consubstantialis vocem bonum quod nobis ante oculos po,

tissimum versabatur, tuni ne

6.

a recta

sententia decidereinus.
et

Similiter

admisinius voces genitum

quidem banc vocem factum creatarum, quae per Filium

beret,

communem
factae siint,

esse

aiebat

non factum, quandoceteranim rerum

nihil simile Filius

quarum

ba-

ac

proinde

ipsum non esse rem factam

sed praestantioris
esse

rebiis

illis

similem,

quae per eum iactae sunt,

substantiae esse,

quam

res onines factas

qiiam

ex Patre

genitani divina docent oracula,

iilla

raodum autem generationis inexplicabilem esse, nec ab

tura posse percipi aut cogitari.
7.

facta

na-

tialem

esse
id

enim
g.

Gelas.

Socrales h. Socrales

i. Tbeodor. et Socr. Theodor. et Gelas. omillunt aiov. El prneterea Theodor. habet El paulo post n^o

&(. .

. . .lieri

Re item examinata conrnmatum est, Filiiim Palri coiisubstaiinon corporum aiit niortaUum animantium more; neque
divisione
substaiitiae aut praecisioiie
Ibid.

neque aliqua

affe-

&-.

k. Sic Reg. codex el edilio Comme!. At Theodor., Socr. el Gelas. icpaaxop.

\.

Mox

Theodor. m. Socrates
Gelas.

.
et

Sic edilio Comrael. nec

. .
et

^-

Al Reg. ms. Socrales

^^.
Gelas.

Theodor.

. .

non Theod.

88

/ /. ..'
i'.24o.

r^i;

ovoiac,
r]

7rr]v

' ^
S.

1( /.-^' . 77 .
^

. et

^- -, /. ^7 7 ^^ . ^3- ~3 3 -"^ - , 0( & ^, " . , , . ! . & & ,avad

^ ,
,
9.

7 /. -, , . ^ & , & ^ - ^^ -./.

y.al
'

. ,^ '^,( '^^, /. . ' ,

Tcad

ATHANASII ARCmEPISCOPI

, /

tqo-

y.ai

'

^'

y.ai

/.

8.

. /,
y.ai

^y.al

^"

, , } y.ai
,

/.^

y.al

10.

,
6

.
.

a.

Gelas.

,
c.
f.

paulo posl iil el Gelns. b. Theodor., Soci-at. et Gelas.

paiilo

Socr.

d. Theodor. ova&ui. c. Theod.

^. '.
po;! a

Socrales omitlit ; TQoni,f, et

y.ui.

Theodor. Mox Socrates ;/(>);pro ()>';0^. Item pio Theodor. et Gelas. habenl Soi.

crales
k.
\.

ibid.

Theodor.

Gnlas.

^-.
Tbeodor.

Gclas. ucfouoi-

Sic edilio Commeliniana, Theodor. et Gelasius. At ms. Reg. Ibid. edilio

^.
habel
et

',

Commel. pro

g.

ovv

atiest

h. y.ai

desunl apuJ Gelas.

habent habent edilio Coinmel., Tbeodor. ct Gelasius, ms. Reg. iiabet Ibid. Theodor. elc. habet

Theodor. ilem Mox pro

Gelas.

pro
etc.
,

mendose.

iil

EPISTOLA DK DECRETIS NICAENAE SYNODI.

ctioiio,
eniiii

89
ab
Iiisi'.240.

{onversiunc aul mulationc subslantiae

et

viitulis Palris,

oninibus alienam esse non-raclam Patris naturam,

verum

liisce

verbis consnbstantialem Patri iiidicari, millain Filio Dci

crealis
oniiii

cum
ipsum

raclis

et

lebus

csse

siuiilitudiiieni

secl

soJi

Palii,

qiii

geniiit, P.241.

modo similem
Ciii

esse,

ne(|iie

ex

alia

quam ex

Patris hypostasi et

substantia esse.

voci hoc

modo

explicatae assentiri rectum nobis

visum

est,

(|uandoquidein exploratuni babemus, veteres

quosdam eru-

dilos et illuslres Episcopos ac Scriptores, cuni de Patre et Filio dis-

sererent, voce consubstatitialis usos fuisse.

8.

Haec itaque de

edila fide

sint dicta,

cui qiiidem

omnes sumus
allatis

assensi,

sed nonnisi postqiiani

rem

accurate perpendimus, eoque sensu,

qui explicatus est

rationibiis
illis
fiiit

coram religiosissimo Imperatore, quique

supra

approbatus.

Anatheinatismum porro, qui post fidem ab

,

adiectus est, nihil gravc et molestiim habere existimavinius

cum
quae

probibeat, ne voces, quae

scilicet

non exstent

in Scripfuris,

usurpentiir,

causa

fuit

oiniiis

fere dissensionis et perturbationis,

qiiae in

Ecclesia orta est.

Cum

igifur nnlla divinitiis inspirata Scriptura iisa sit

vocibus ex non existentihus, fuit aliquando

siibiectis,

cum non

esset,

aliisque ibi

visum

est ralioni

consentancum non esse haec

vel dicere vel

docerc, quod

cum rectum quoque

esse intellexissenius, approbavimus,

soliti

quandoquidem nec nos antea huiusmodi verba usurpare

9.

fueranms.
erat ante-

Nec item absurdiim putavimiis

anathema dicere,

bis

vocilnis

no7i

genitns est
fuisse,

cnm omnes

fateantur Filiuni Dei

priusquam secundum carnem gigneretur.

10.

Tum

vero piissiimis noster Inipcrator

siia

ipse oratione pro-

babat,

etiam

illiim

fuisse seciindum divinam eius gencrationeni,

elTectii

quae
ge-

est ante
nitiis,

omnia saecula, qiiandoquidem priusquam

licet iion

fuisset

ipse polentia erat in Patre,

iil

gignerelur;
et rex
et

quippe ciim

Pater semper fuerit pater,

et

non omnia

//
Gelas. Edilio

Commel.
etc.

viov
quae

'& ^^
D^tov

potentia, semperqiie
xca

semper fuit eodem modo

salvator, nec-

et similiter se habeat.

elc.

lefertur, ut apiid Theodor. Gelas. et cdit.

tirui

elc.

ilvc.i

Comraelianam. Nam sensus esl, Filiiim, antoquam actu ut aiunt essel genilus, fuisse

Ilaec aiilem

verlia

iVt

sequiinlui
ctc.

quae

foite

Ariana haeresi ex hac epislola puigandiim susceperal, causam apeile pioderet.

va.

Tlieodor.

ms^ Regio

^.
rclicuit,
iie

nsqne ad desunt apud

^
el
,

potenlia
siii

in

Patre

id

esl

celora,

absque

geueratione,

tamus
ali

Socralem,

(jignerelur.

expressisse bis Alii verlunl: ingcnito

:

quod commode puverbis liccl non

quodam
qaae

Eusebii

quem

modo ;
non
ficare.

alii:

ingcnita

quadam

ralione,

ita

clare

rem ipsam

videntiir signi-

Mox

in

iungilur

cnm

etc.

Melius lamen ad Filium

Theodoiet. xcd Mox pro Commel. ct Gclas. habent

elc.

xcei

-/.

Edilio

90
P.241.

11.

('/ .2.

. -, , ^ ^' ^, ~
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

Tavd'

,
,

"/-

.
a.

b.

Theodor. r xtXQif.iivu el mox (( seq. abesl ab eodern. Socr., Theodor., Gelas.

;.

-& . ^
/

.)-,
'^

/.7,

&.
c.

Tlieodnr.
In

^}
npiid

fjfftv

fine

Gelasium Cyzicenum

additur:

aif

EPISTOLA DE DKCRETIS NICAE.NAE SY.NODI.

11.
Ilaec
,

91
carissiini,
uli'.24i.

ad vos

scribere

necessarium duxinms,

vobis pateret

verimusque,

({
quam

niaturo iudicio ciincta ponderaverimus comprolja-

convenientcr ad exlreniani usqiie horani restite-

rimus, (luamdiii scilicet nobis disi)licuerunl, quae diverse a nostra for-

mula videbantiu' proponi, tunc auleni absijue

quae
nihil

ulla

contcntionc eas voces,

incommodi haberent,
animo
qiiid signiticarent

fiiisse

amplexos,

cum

nobis sincero
est
nibil nisip.242.

et aeqiio

simile esse bis, qiiae nos ipsi in iide prius cxposita confessi riieramus.

vy
id est

(^
,
:

^ &,
i\uc(s

expendentibus

visiim

iv

quae apud vos esl: valere vos in Domino precamur, fratres honoralissimi.

Vos

amplectimur cuni fratcrnilale,

S.

ATHMASII ARCHIEPISCOPI
EPISTOLA
DE

SENTENTIA DIONYSII.

0.

. 242.

1.

Quam

hactenus sectati sumus lemporis rationem, haud certis

;

notis in hac epistola (kprehendere valemiis

solo quippe Dionysii vin-

mcensns Athanasius nxdlatenus fere attingit illorum Non desunt tamen comecturae, quae nos tempornm eonditionem.
dicandi studio

moveant ad eam post tractatmn seu epistolam de Nicaenis decretis reponendam. Nam eodem ferme tempore conscriptam indicant, quae num. 19. Uguntur, Arianos scilicet adversus Nicaenam Synodum tum
passim
et

nbique ohmnrmurasse

quod praecedentis epistolae tempori

apprime

coiigruit.

Item ex modo hnius epistolae ordiendae hand leve

etenini

ducitur argumentum:

iisdem fere verhis initio adhihitis hanc

dirigit

perinde atque praecedentem ad virnm

controversiis Catholicos
liceat,

inter Arianosque hahitis interesse solitum,

nnde augnrari

ad

eundem ipsum utramque

scribendae

fuisse missam.

occasionem ex praecedenti

Immo subodoramur huius obortam esse: qiiippe cum ihi

voce

Dionysn locum pro tntanda adversus Arianos

adtulisset

Athanasms, haec causa fuisse videtur, cnr Ariani Dionysii Sed scripta ad suam sententiam detorquere neqnicqnam teniarent. hae coniectnrae non omnem prorsns amovent dubitandi locum. Ariani itaque Catholicorum argumentis passim confutati II.
siiam haeresim Dionysii Ahxandrini episcopi anctoritate fulcire nisi
sunt, prolatis eiusdem litteris

anno 263. couscriptis, ubi dum Sabel-

similitudines quasdam inciderat, quilianorum confntaret errorem, hus licet praeter auctohs mentem laesa videretur Verbi divinitas.

Venun

ea de re postea

cusatus libros quosdam Apologiamque conscripsit ad

dam

criminationem.

apnd gentilem smun Dionysium Romanum aceam propulsanEx his autem postremis decessoris sui scriptis
loca,

Athanasius luculenta quaedam excerpit

quibus peropportune Aria-

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPl EPISTeLA DE SEMfe.NTIA DIO.NYSII.

93
212,

nicam retundit impndentiam Catholicumque Dionysium plmie coi/jmon-f'

strct et ab Arii sententia alieninsimnm.
III.

Eximia porro

hic ohvia Uionysii loca,

,

quibns lertio saeculo

Dionysii adcersariorum deptilsa criminatio

quarto Arianorum calu-

mnia simnl
ani

et

prava doctrina confutala

est,

pari hodieque

vi polle-

ad novos refellendos Arianos, qui Verbi deitatem haud nimore quam prisci illi impietate oppugnant quiqne suam setitentiam ven,

ditant

ut

prioribus Ecclesiae
iis,

saeculis

vulgo

receptam.

Namque
est,

nt
il-

caetera taceam ex
las
ita
l/.

quae num. 19. habentur, planum

voces

et

iam tum usitatas vnlgatasqne fuisse;

ut

de

Filio

loquentem ea verba impugnasse errotieuni haberetur,

oniisisse suspiciosum.

Eminet vero omnibus

praeclara

anreisque apicibus exaranda sententia,

gantiir adversus Trinitatcm obortae haereses,

/.. mmi.
17.

,
aliis

Dionysii

dictis

kaec

qua omnes profli-

Sic nos

quidem Unitatem

indivisibilem

in

Trinitatem

dilatamus

ac

vicissim

Trinitatem, quae imminui nequit, in Unitatem coiitrahiinus.

Haec in-

quam

omnibus Graecis Athanasn editis hactenus primo Graece prodit omniwn fide nianuscriptorum Collapsa qnippe fuit, quod voces simirestituta. et liter omnino desinerent. IV. Et vero non haec una ex Graeco textti exciderat sententia\p.2i3.
sententia,

quae in

desiderabatur, iam

multae qiiippe aliae sunt in hac epistola amanuensium

vitio

omissae,
si-

quod

videlicet

duae consequenter positae clausulae vel eadem vel

Et sane
est
,

militer desinente voce

caderent; quae onmes optimorwn numuscriptonihil freq^iientius in

rum
toto

ope iam sunt feliciter restitutae.

Athanasii operum

decursu videre
Ut vel

hoc lapsus genere praetermissae.

quam clausulae integrae hinc palam omnibus sit, qnatn

necessaria fuerit nova eiusdem sancti Doctoris operum editio.

V.

quitur, ne

Quod autem Evsebms, qui Dionysn gesta fuse satis proseverbum quidem de hac historia fecerit, hinc sane augetur
Callide

iam vulgata de ipso nimisque firma Arianismi suspicio.

fecto tacuit haeresi suae exitiosam historium,

pro-

quum

incautins, nt ait

Athanasius ,

alii

Ariani in

suamque perniciem evnlgurunt.

Apparet

auteni ex quibusdam huius epistolae locis, ipsum

Arium

de Dionysio

rumorem illum
nasius

sparsisse; nisi forte tropice Ariuin

pro Arianis Atha-

quem item Arium quasi superstitem aliqnando loquentem mducit, tametsi hanc epistolam post defunctum Arium scriptam fuisse vix quispiam sit dubitandi locus.
stgnificet,

;
\>.'i\-i.

Jiovvaiov
i<f(toyit,

yi/.aitf

1.

TtaQ
dcu-i/ioiv,

7 .
.\ '

ovTOJv.

7 /.

/.

'..^/
do^ojoiv

/. . / ^ / / // , ^^. ' ;., /. 7 , , 7^

'

^ (^ 7(^ /. . /.
/.

a^/.uoJV

) ' ^/ 7 ^ .
'Aotiouc.yiTci,

:^ )^ ^^ . '
.
..
uirhv

'>.

ldr[tMGUQ,

^'

u/.o-

ffovovav

6'

-/

7,
y.ai
^)

--

/./.

/,

/.

/
\)

7 , ), /. }.
/
'

')(^'

Psal.

2,

a.

FSeg.,

quem
rnss.

el

reliqui

litalurn legilur

habetur; tarrjelsi ccrluiu esl epi6lulaii] eese. Fclckmafini lerliuu anonymue honc habel tilaluti)
codice
:

,
icquirnur,

2.

uitoir.

^ . .
^

aoJ

'/.-

Edili

In

edilis

qoae vox

in

posl nullo

fsy.onov

Ariauos
b.

Jiovvaiov ini'AXtguyOQtius. Eiusdem conira ApiAoijia pro Dionysio Episcopo

in

Alexandriae.
ar,y
editis

deerat:

omnes mss.

babent.

SANCTI PATRIS

NOSTRI

ATHANASII
ARCHIEPISCOPl ALEXANDRINI
quod Dionysius
ut
et

Alexandrinus Episcopus adversum Arianam haeresim senserit,

et

Nicaena Synodus,

qiiod

falso

illuni

Ariani

ut doctrina securn con-

senlienlem ciiminentur.

1.

Sero
hostes

significasti

non

ita

pridem apud vos habitam contrap.243

anlerjuam
liia

Christi

dispulationem;

etenim

id niihi caritas

scriberet, diligenter sciscitatus haec didiceram libensque

admodum
ita

audie-

ram,

Tuam

itaque pietatem

summopere
nulliim

probavi, quae

recte senliat

de beatis Palribus noslris,

dementiamque Arianorum etiam nunc ex-

ploratam habui.

Cum enim
,

eorum haeresi suppetat consenex Scripturis sacris accepta pro-

taneum argumentum
batio
,

nuUa

legitinia

impudenlibus
usi
;

illi

cavillationibus sophismatibiisque callidis bactenus

semper sunt
ipsi

niinc vero eo

audaciae processerunt, ut etiam Palres

calumnientur, quod ab eorum

malignitate

minime alienum,
miriim
si

qiiin
et

etiam

omnino proprium

est.

Qui enim adversus Dominum

qiiid

adversus
menioriae

Christum eius meditari ausi sunt,

tientem criminentur?

beatae

virum Dionysiiim Episcopum Alexandiinum ut doctrina secum consen-p. 244.

Qiiem enim

ipsi

ad comnieiidationem suae baeillum

reseos laudibus oriiare videntur,

lcvi

quamquam

beatum

appellant,

non

tamen, sed

et et

omnium

gravissima calumnia vellicant, haud secus

quam praedones
male audiunt,

infames quidam homines, qui

cum ob sua

facinora

frugi

bomines socios

sibi

simulant,

dum

falsa

eorum

probitati adscribunt.

c.

Sic Taurincnsis, Colberlinus, lesnit.

qui
notaliir
Fr.
1.

Felckmanni
legil Nanniiis.

Sed Rigius

omnil)iis edilis

prior leclio ; qiiod siiadc-lur cliam ex siinili senlenlia, qiiae in snperiort! cpislola [p. 18. huius ed.] legiliir iium. 2.:

.
el

oQ(5vTtg
ttifJtaif
d.

el

ila

Basil.

cum

Praeslat

lesnil.

lis

omniliiis
e. iSic

edili

' . -.
Mox
lieg.

nQocpctadi

'^'

. .
Sed
Rasil.

Taiiiin. Colberl. Tauiin. Colbeit. et Fr. I.

ciim ediel

lifg.

TaDiin. Colbert.

les.

At

96
P.244.

y.ad^

;, ' , ^; ^ . ."
9-

& , ^ ( , . ^ , ' , ], ] ' ^ ' , ^' , ^, ' , , , , ^ . " , ; ^: ' , /

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

2.

Ei

ovv

xai

"-

^'

^),
'

^-'),

/.

'/,

y.ai

'

^),

""), .

-/.

,
;

/.^ ^).

^-

//

"

3-,

-^,

/.

&'),
/.

'^),
^/.
6

--,
/,

y.ai

/.
/.

/.

'),

/.

*),

/.

3.

, 1)

loan.
1,

1.

1.

5)

Coloss

16.

a.

Taurin.

el

Colbeit.

rwaay.
b.

Edili it ai y.al

, , ' . . .
/.
2) Psal.
Mallli.

.
2.

6)

3,

45 [44. L\X.], 17; 17, 5.

3)

loan.
14,

1,

3.

4)

l.Gor.8,6.

7) loan.

11.

8) loan. 10, 30.

soli

Taiir.

Colb. posl Colb.

el

Fr.

J-^f" deest.

Paulo

Mox Taur.

Sed

in

Reg.

Colb. les.

el

Fr.

I.

ano

EPISTOLA
2.

liE

SE.NTEMIA UIONYSII.

97

Si (|uani igilur sciilentiae diclisve suis liduciam hahcnt, nu(laniP.2-n.

li(|iii(lu

nobis liaeresini siiam prufcraiit,

osteiulanl
salleiu

nobis,

si

quod se putant
sed piiun
niliil

liabere, vel ex Scripturis

simitum aut

Immanum,
eiusniodi
nisi

tamen pro sua clcrensionc argumeiiliim,

sileaiil;

sin

vero

liabenl,

misiiuani

eiiim

(|uidvis

iiiventuri sunt,

ex

quo magis niagisiiue coargiiantur.

ail:

Aam

in

Scripluris
ipsi)

sacris

loaimes

In principio erat Verbnm, quod (aiunt

David
vero ex Patris
qiiod
ipsi

noii

erat anlecpiam

gigneretiir,

persoiia

ita

psallit:

Ernctavit

cor

meum Verbnm honnm,

taxat esse et ex

asserunt secuiidiim cogilationem diinfiiisse;

non-exstanlibus factum

loannesque iteium in

Evaiigelio dicit:
est nihil,

Omnia
ila

pe?'

ipsuiti

Paiilusque
et alibi:

scribit:

et sine ipso factum facta Unus Domimis lesus Christus, per siuit
,

quem omnia,
tur
illis

iiduciae supererit,

qnoniam in ipso creata snnt omnia. imo poliiis, qua non digni eriiiit
sententiis adversantur,

Qiiid igi-

ignomiiiia,

quandoquidem Sanctoriim
Opificeni

cum
euni,

dicant,
iii

oninium

opilicium

esse,

ac reni
>'e

creatam esse

quo omnia
quae pie-

creata siint et consistiinl?

humana quidem uUa

relinijuitur.

ratio,

tatem sapiat,

illis

ad

siii

defensionem

Quis enim bomi-

nimi, sive Graecus sive Barbarus,

quem Deum

confitelur,

eundem crea-

turam
nuni
,

esse

dixerit
illuni

aut iion fuisse antequam fieret?

({iiem uniini credit esse

Aut quis homi-

cum

audierit,

Deum, dicentem:

Hic

est Filius nieus dilectus, et: Eructavit cor

meutn Verhum bonum

est, ex non-exnon propria loquentis

ausit dicere:

Verbum quod ex Dei corde progressum

qiiis,
:

stantibus factum est, aut: Filius creata res est,

proles ?
credit,

Ac rursum
audiat

si

eiuii,

quem Dominum
et

et

Salvatorem esse
et:

dicentem

Ego

in Patre

Pater in me,
ille

Ego

et

Pater

nnum sumus,
Haec

ea dividere conetur,

quae

coniunxit et indi-

visa cqnservavit?
3.

igitur ciim

et

ipsi

animadvertant, rebus suis

sententias.

difiideiites
deciiit

piis

viris

confictas

adscribunt

Atqui

magis

eos
ac
p. 245.

oninium
bianti

inopes

et advertentes,

se interrogatos

passini

baesitare

ore obmutescere, sententiam commutare, potiusque sese avertere

eiToris,

via

quam bomines

qiios

ignoraiit,

inter siios receiisere;

ne

ab

iisdem confutati plus

dedecoiis referant.

\'erum

illi

fortasse

ab huiusmodi dolis nunqiiam absistere volent, Caipbae enini sociorumc.

d.

Tanr. Colb. j'fy'i'i'ff^eft; minusiecle. Sic Reg. Basil. et edit. Commel. Edit.

vero Parisiensis el Coloti. 6cf(i}./,aoiaiy. Taiirin. Colb. les. Fr. I. orftO.ovaiv. e. Taurin. Colb. les. Paulo post Fr. I. f. Reg. Taiirin. Colb. les. Fr. 1. X(}.u iinetf. Edili '.

^.

Athaxasii opp. dogm. sel.

.^
. . /.
g. h.

Taurin. Colberl. lesuil. ^i^tffr neTauiia. '/' Colb. Intiauv di

vero Commelin.

Infia Edil. Paris. el Colori.

Edit.

cum

. -.
avoranibus
et
iiiss.

Ibidem Tiinrin.
iXQr,y
7

..

Colbeil.

98
v.iih.

, ',
,

'^ , . ,, , , ' 3 .. ' ' -, ^/ ' . & , ^ , , & , , .

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

"

y.ai

^^. '
'),

y.ai

./.

-9-

'

y.qv

/.

y.ai

y.ai

/./

^), /
'

y.ai

",

-,

)^

4.

'
1)
a.

,,
3,

^, .
, ,
39.
2) loan. 8, 40.

^-.

[Mallh. 3, 9. el Luc.
I.

Tauiiii. Colb. les. Fr.

((

,
edil.

Colb. in Colbeii.
Paris.
el

.
et

ov Ibidem posl deest. Paulo

^.
8.]

loan.

8,

Colon.

Edit.

Coramel.
recte,

omnes mss.
locum
sic

.
habel

'
(lege

post

excepto Felckmaiirii

3. aiio-

nymo
xul

qui lotum hiiiic

(lege

')

mutilusest. Mox idein Paulo post in Taiirin. et Felkm. 3. anon. x< anle vodeest. Ibideni Taurin. Colb. les. el Ftlckm. 3. anon.
inilio

qui codex hic incipil,

) .
^ ^
nam

^ ^^
y.ca

,
avTou

EPISTOLA DE SEINTENTIA DIONYSII.

99
Chrislum abnegare
p. 240.

quc

liac in parlo
llli

aemulalorcs
siiiuidcni,

suiit,

a quibus eliam

didicerunt.

])Ost(iuam

lam multa

tantaiiue Doniinus edi-

derat
ventis,

opera,
cuni

(luibus

palani racoicl,

se Chrisliim esse Filium Dei vi-

ab eo convicti omnia deinceps adversuin Scripluras sen,

tircnt dicerentqiie
paiilisi)or

nec valerent argunicnla, (juibus confulabantur, vel

ad Paliiarcbam
lati

obtnori,

conrugeruiit dicenles:

habenms Ahraham,
nec
illis

se

ila

posse stultitiam occullarc siiam.

Nos patrem Sed

et illos

(luidquam ciusniodi verba profuerc, neque bi Dioiiysium nocrimiiiis

minando eiusdeni
ipsis

notani cflugere valebunt.

Nam
verilas

ex

suis
et

sceleribus coargiiit Dominiis bis verbis:

Hoc Abraham non

convincet
sensisse
Judaei a

fecii,

hos
,

rursiim

impietatis

mendaciique

ipsa

osteiidetfjue

Dionysium episcopum

nec eadem quae Arius

illi

nec ignorasse veritatem.

Sed cum antiqui

iii

tum novi

isti

patre suo diabolo buiusmodi

Christum furorem hereditate accepere.

Magni certe argumenti

calumniari,
pietatis

est,
ille

in

hoc

illos

vere non dicere,

sed virum

quod nec

uiiquam ab

aliis

Episcopis deprehensae imut

illi

damnatus Episcopatu pulsus

sit,

e Clero

eiecti

sunt,
in illa

neque haeresis propugnandae causa secesserit ab Ecclesia, sed

pie obdormierit, eiusque
in

memoria hactenus cum Patribus celebrata et Si enim eadem quae illi sensisset, aut si scriptorum suoruni rationem non reddidisset, minime dubium, quin eadem fuisset qua illi poena plectendus.
una
album
relata
sit.

4.

Et haec quidem

satis

erant ad integram

novorum ludaeorum

confutationem, qui
Christianos

Dominum

abnegant, Patres calumniantur, omnesque

Celeriim quia occasiones calumniandi
partibiis

decipere

conantur.

Episcopi

ex

quibusdam eius epislolae

inspiciamus,
ut inde

se habere arbitrantur,

age et

illas

utque vel sero

militibiis

eorum vaniloquentia commonstretur, tandem blasphemandi Dominum finem faciant, et cum

et

saltem conspecto creatiirarum testimonio lateantur, vere hunc

esse Filium Dei

non

cieaturam.

(.
Mox

Edili el Reg. Coib. el Fr. I. Ibidem Taiir. Colberl. les. Felckm. vero 3. anon.

Jiovvaiov
etc.

b.

Felckm.

Inrra posl
GGIlCit
c.

7^^,.1.3.3.
1

3.

anon.

^ \u Taunn. r Colb.

les.

Paulo post Taurin. Colb. Fr.

.
yvy
solus.

. /. ^ ^ , (^

. ,
.
^

Aiunt

igitur

beatae

memoriae

.
Fr.

Mox

Colb.

oxt.

Posl xrin edilis

Iiaec

deeianl,

(^
1.

Reg. Taurin. Colb. les. habenlin: sed in boc ullimo mendose legiUir. Mox Taurin.

Colbeit.

^
^
>

in

gj^

'1

'

Edili vero
e.

1.

Reg. Taurin.

. .
^^.^^^j,,
'

quae

et

'

.
Colb.

ct

les.

Fr.

I.

100

WiHi.OvTog

/.

, . '& * /- '/./' / '/. ^ , ' ' /. ( . , ^ , &, , -, &.

/.
/.
xat
/,

/.. ]^ /.-, , (, .'7' , , ,

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

/,

(fccoi

/Jiovvoiov
,

g,c

/.

^'

/.'

/.

/.

/.

'/..

&,
-/

, / , , ^ ., , /. , , 7, ^ 7 ^. ^ /. . / , ' , /,
. ^

/. ,
--.

/,

'/.

. /.

-/.

'

-/

/.

5.

a.

Sic Reg. Tauiin. Colbert. Fr.

vero post
tjui

. .
hic resumit,

Colon. ol Felckra. 3. anon., posl liabenl ol r/;,quae verba , cum desint in omnibus oliis codicibus el in edil. Commeliii., expunxiiTms. Ibidem Hcg. Taurin. Ics. Fr. 1. Alii cum editis Mox Taiirin. et Colb. Felck. 3. anon. ; perperam. Ibid. in Taurin. Colb. el Fr. I. de post deest. Paulo posl Reg.
cdit. I'aiis.

, ^,

^,
/.
1.

/./.
Colb. Ics.

^-

Edili

Taurin.

Fflck. 3.

omisso

arliciilo.

Paulo

ovaiaf uvTOy. Sed deeiat b. Sic Reg. et Taunn, el ita

videnlui- Basil.
el

*'
I.

anoii.

in edilis.

memoria lapsus eaiidem ex

,

nolet lcctionem qiiae in edit. Commcliniana. Felckmanni Edili xtd

vero 3. aiion. tolum hunc lociim sic liabcl

<(/..

.
7u

. &' /\ .
Fr.
licel
iis

haljuisse

Felckmanniis
codicibus

Tovro

Jiovvaios
inferins

Nimirum veiba qiiaedam

posila imperite huc translulit. Infra Felck.

EPISTOLA DE SENTENTIA DIOMSII.

Dionysiuin
in

101

opistola

sua

dixisse, opus

et

reiu faclani essc Filiumr.aw.

Dei, noii natiira piOprium, sod alienum a l*atre

(lualis

cA

agricola a

vite

ct fahcr a

scaplia;

etenim

secundum substantiam, cum sit rcs faita

cta,

nori erat aiiteqiiaiii fierct.

Etiam

scripsit; eiusiuodi illius cpisto-

lara

esse et nos ultro fatemur.

coiisci-ipsit

Sed

ut lianc sciipsit,
illis

et alias plu-

rimas

ei)istulas,

quas etiam ab

leclas oportuit, ut
lides
esset.

ex

omnibus,

noii

ex

unica

diintaxat

explorata

viri

Fabri

nanique peiilia,

(jiii

niultas

tiiremes exslruxit,
Si
igiliii

iion

ex unica, sed ex

oiniiibus siniul afslimaiula.

neiis

sinipliciter ut ficlem
si

suam expo-

banc quani dicimt scripsit epislolain, aut

lianc unani scripsit,

acciisent

emn pro

libidine;
si

verum

<|uippe eo casu suppelit accusandi

argumentiim.

Qiiod

teniporis et persoiiae ratio euin ad talia scri-

bciula compulit,

aliasque
,

postmodum
iiil

scripsit epistolas ad

eam

siispi-

cioneni

amovendam
in

non decuit, omissis scribendi

eius
epistolis

causis viro teraere

invidiam conflare, ut ne videanlur

nisi voculas aucupari, veritalem

autem quae
et

aliis

sese prodit praetermittere.

alias
alio

Nam

agricola

eiusdem
colit;

generis

arbores

inodo pro praesentis

soli ratione
tet,
illi

nec quis illum eo nomine

argiiet,
aliani

quod banc anipuevellat,

vero siirculum inserat, istam plantet,

didicerit,

sed potius
Itaque

cum
hinc

causara

variam

hominis
epistolae

periiiam

mirabitur.

nisi obiler eius

scripta legerint,

argumentum

indicent mihi;
erit.

enim eoriim calumnia proposiliqiie pravitas comperta

qiiia

Ce-

terum

vel ignorant vel indicare erubescunt,

nos enarrare iieces-

sum

est.

5.

In

Pentapoli

superioris

Libyae

quidam
siiis

Episcoporuni

tiinc

temporis
rant,
ut

cum
vix

Sabellio sentiebant, tantunique

ultra Filiiis Dei
ciii

commentis invalueRei certior

mittit sua-

in Ecclesiis

praedicareliir.

&}.

.- . ^.
3.

lactus Dionysius,

earum cura Ecclesiarum incumbebat,

.

anon.

3.

Mox idem xai

Colb.
les.

c.

Taiiriii.

Fr.

,
Infia
d.

Felckm.

anori.

ijem

posl idcm
Felck. 3. anon.
;

^^,

xai

xal

omissis inlermediis. e. Felckm. 3. anon. V xal omissis Infra posl deest

. . . . . , , .
xal
1.

y.al

rin.

Colh. lcs. Fr. I. elFelckm. 3. anoii., qui posliemns sic hab(;t:

omissls

multis

dc inore.

Mox Reg. Tauiin.

Editi

les.

Fr.

veio

. Sic Hcg.
Fr.

et

edili

sed

Taiirin.

les.

el

g.

Tauriii. Colb.
et Basil.

les.

Fr.

I.

el

Felckm.
codi-

3.

inlerposilis.
in

anon. ces Heg.

Sed

edili
,

el

quos sequi

Tau-

visuin esl, quia aliis pracslaiU.

102
240.
"

S.

ATHANASII ARCIIIEPlSCOn

1-/:/.] 1-/.,
y.a

. 247.

/. ^'
/.

& , ^]-, "^ 7 ,^ ,3 . ^' , 7 ; , . ^ &^ , /. , , , ^ -/. ?^ & , , /. /. /.acoy.ai

jtavaaod-ai

/,

&, ^'

,'

7/ . /. /.^
-at,

/,

, -/,
otc
^

'

, '
/.
^

y.cti

/.
d

'^

/.

y.ai

.\

d--

6.

^^

/.

atTwv

/.3 /., &, /.

y.ai
,

/.^ 1^. /.

/.-

/.

&.

/.
/.

y.ai

iTrt'.9^ivr y.aT

,
a.

'?.

, . , ^-, /. ,
y.ai
'

?,

y.ai

y.ai

'

7.

Taurin. Colb. les. Fr. anon. xuC habent Infra Taurin. Colb. les.
3.

Ibidem omisso xcit. avaidiffTiQoy

b.
c.

"-,.Taurin.

deesl

, . . ^. ^. -, ^. . .
^

-& .,
/.,
3.

\.&
I.

et

Felckm.

praeler

anon.

qui

habet

d.
e.

Felclira.

in

_ Felckm.

3.

Colb.

les.

Reg.

cum

cdilis et

Felckmanni

.
anon.

3.

anon.

Taurin. et les. Felck. 3. anon. Taurin. et les.

Infra

r u Lolb.
f.

. '
les.
i

^-

oixtiav
et
edit.

Tauriii.

Reg.

Coramel. cum qiiibusd^cdiay.

Alii

codicibus

dam Felckmanni

^-

EPISTOLA DE SENTENTIA DIONYSII.

detque rei aucloribus, ut a pravis opinionibus desistant.

103
Qiiihus ini-i'.246.
,

nime desistentibus imo impudentius

cessilale

iii

impielate perseveranlibus

ne-

pulsus

est,

eoriim ex

iin|nidcnliain

bac sua
ut

epistola coercere

bumanaqiH!
Filiiini

Salvatoris
et

Evangoliis

oxponere,

cum audacius

ilJi

negarenl
sed

bumaiia
pro

eius Patri

adscriberent,

oslendens ipse,
imperitis

non Patreni
illis

Filiuin

nobis

Iioininem ractuni esse,

persiiadoret,
Filii

Patiein

esse Filiiim,
et

eoque pacto

boniiiies ad

veram

deitatem
est

credendam

ad Palris cognitionem sensim re-P.247.

haec viro
causa
fuit

ducerei.

IIoc

epistolae

argumentum,

talia

scribendi,

eoi-um ncrape occasione,

qui tam impudenler volebant ve-

ram immutare fidem.

6.

Quid
vel

igitur similitudinis

babent Arii haeresis

Ariiis

et

Dionysii sen-

tentia?

quare

Dionysius
lUe

ut

citatur,

tanta

cum

sit

inter

utrumqiie
est,

discrepantia?

namqiie

Catholicae

Ecclesiae

magister

hic novae haeresis inventor extitit.

Certe Arius pravae suae doridiculis

ctrinae exponendae causa Thaliam conscripsit effeminatis ac

niodis,

Aegyptium nempe Sotadem imitatus.

At Dionysius

alias

qui-

dem

scripsit epistolas,

sed quibus iniectas suspiciones levaret, ac

est.

eum

recte sentire

compertum

Qui

si
,

seciim in scriplis suis dissidet,

ne trahant
dignus
erit.

eum ad sui consortium neque enim hac in parte fide Sin cum scripsisset ad Ammonium epistolam in suspiilliiis

cionemque venisset, deinde

specta fuere, per ac gesta
,

levandae caiisa sese purgaverit,

qiiae

ac

post defensionem sentenliam noii mutarit, palam est illum,

su-

quandam dispensationem conscripsisse

suaiii
,

scripta vero
11011

quae ad

negotiorum rationem sunt dispensata,

oportet

maligne interpretari, aut ad

quemque

libidineiu detorqiiere.

Nam

medicus plerunique ea remedia

quae aliquibus congrua noii videntur,

noii alium
est,

quibusdam vulneribus, ut consentaneum esse novit, adhibet,

quam

curandi

scopum

liabens.

Prudentis itideni praeceptoris

om-

nia ad discipulorum ingeiiiuiii teniperare docereque, donec eos ad per-

^
fectionis
.

viam traduxerit.

7.

Quod
3.

si

eo soliim nomine beatae nienioriae virum criminan-

Felckm. vero

anon. xul
n.
edit.

re vd. sapra p. 46.

g.

b.]

Alii

Reg. cntn
3.

el
edit.

Commel.

Paris.
Paiilo

Felck.

eygnipt xt

. ,

anon.
uhi
alii

post Taurin. et Colb.

cum

. . .. ? &. .
/
edilis

ccy&tai.

[Ue

Fclck. 3. anon. Colb. el Fr. 1. Mox. Felck. 3. anon.

h.
i.

^^

thai

eadem omnino

sententia.

Ibid.

Jiovvaiog

Sic Reg. Taurin. Colb. les. Felckm. Editi minus recte 3. anon. 1. Felck. 3. anon. yeyoyaai. Paulo post idem bic deficit codex isle.
k.

'

.24-,.

/. ^, /. 7,
,

y.ai

.248.

' . / , ^ , ]] , ^ ^), , ' ^', ^ ' , ', " , .

{
viteQ

t04

^),
y.ai
'

" ATHANASII ARCHIEPISCOPI

/.

,
/\
,

-^ '/.
6

r^

/.

/.,
6

/
-d
,
'

''),

'u4v-

/.

' -,
f]

-^ "^),

^
nad
8.
1)

& {^ ),. &,

, ^,

^''' ^- '^ -

-^'');

. ( ,; ^ '
7 ' ' -2) Act. 4, 10. Vulg,].

, ' -
^
,

'),

^,
Act. 2,

,^ & ^
^,
Graeco
in

22-24.
56 [55.

3) Act.

13, 22. 23.

4) Act.

17, 30.

31.
a.

5) Acl. 7,
in
iii

eLUlis

ilesideciliir:
et

sed legiin

SeJ
et

in

lur

omnibus

Scripliirae lcxUi.

Graeciis
alii

Scriplarae

et

cdili

diu
et

b.
c.

Tauiin.

af&Qu

deest

..
codiriliiis
Iljiilera

Graeco
les. et

in

Tauriii.

texlus

Mox

xiiQuiy,

Fr.

I.

Graeco Sciipt. te.xlu legilur, in leliquis mss. el in editis desideralur. d. Sic omnes edili et Graecus Scripturae
lextus.

'

reliquis mss.

in

omnibus
lextu
les.

edilis

Scripliirae

habelur.
I.

Tamin.

Fr.

et

in

in

Taurin.

Col.

les.

Reg.

Taurin.

EPISTOLA
lur,
t|iiod
ila

1)E

SENTEISTIA DIONYSU.

105
uui-i'.247.

scripserit

(argumenta qiiippe, quae Ariani ab ipso

si

taiitur,

vcre criminaliones sunt), quid facluri quaeso sunt,

et

audiant

magnos
verl)is:

beatos Apostolos lo(iuentes

iii

Actibiis,

Petruni quidem his

Virt

Israclitae, audite verba haec:

lesnm Nazajenum virum

qnae.
defi-

approbatum
fecit

nilo

Deo in vobis virtutibus et prodigiis et signis, Dens per iUnm in medio vestri, sicut et vos scitts, hunc consilio et praescientia Dei traditum per manus iniquorum
interemistis
,

affi-

gentes
qne77i

et
,

rursuni:

Ih noniine
suscitavit

lesu

Christi

Nazareni,
iste

vos crucifixistis

quem Dens

mortuis, in hoc
in Pisidia

sanus coram vobis adstat, Paulum vero Anliocliiae

ranteni
:

haec nartesti-

Amoto

Saiile

Deus

snscitavit

illis

David in Regem, cni

inonium perhibens dixit: Inveni David filinm lesse, virum secmidum

Ilnms Deus ex semine se-p.248. cor meum, qni faciet Vholnntales nieas. cundum 'promissionem eduxit Israeli Salvatoreni lesiim, et rursus Athenis: Et tempora qutdem huius ignorantiae despiciens Deus nnnc
annuntiat
statuit

hominihus, nt

omnes nhique poenitentiam agant

eo quod

diem, in quo iudicaturus est orbeni in aequitate, in viro, in

,

quo statuit
si

fidem praebens oninibns, snscitans

eum

mortms,

aut

magiium illum martyrem Stcplianuni audiant dicentem:

dextris Dei^
audaciiis

Ecce video
Reslat, ut
etiani

caelos apertos, et filhim hominis stantem

iam

insiirgant

dicantqiie
seiisisse,

(niliil

enim

illis

iiiausiim),

ipsos Apostolos

cum Ario
et

qiiaiiduquidem Cliristum homineni

Nazareth oriundum

passibilem esse praedicant.

8.
usi,

Ilaec

illis

ita

somniantibus niim quia Apostoli his verbis sunt

ideo Chrisliim existimarunt

Id

rerea? Absit.
periti
et
ita

ne

iii

hominem duntaxat esse et nihil praementem quidem cadat. Sed illi ut ardiifecti
non absque legitima causa
temporis
lesiim
,

dispensatores

mysteriorum Dei
iiidaei

rem
atqiie

lempeiarimt.
in

namque

illius

ciim

errarent

EUinicos

errorem inducerent,

rati

hominem duntaxat
filios,

esse ex semine David oriiindiim, perinde ac ceteros Davidis

Colb. les. Taurin. Colb. les. tv

lis

iV deest.
e.

Edili

les.

Fi.

I.

f. post deest in Felck. 3. anon. qiii hic dciiuo incipit. Mox Reg. Taurin. Colb. Fr. I. %a\ vvv habent, sed

, .
^
>y

&

. .
Paulo

post Reg.
In

g.

Edili

yaQ

edi-

Reg. Taurin. Colb.

.
b.

vox quod desit in Reg. Taur. et Ibidem Reg. anovaColb. expuncla est.
Felck. 3. anon.
in

xal
i.

, ..
ano
edilis

non
sed

Mox idcm
TauI.

deesl, sed in Reg.

rin.

deest in edilis et in reliquis mss.

Colb. Ics. et Fr. I. legitur. k. dcest in Tauiin. Colb. les. Fr. In Reg. vero et in editis babelur.

v.iiS.

^ ' . '7 ^ ,^^ & , , ' , , &, ' , . ^) . , ^ ,,

, /\
106

^ ^ ,
S.
''

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

/m&^

--

tcov

"

'7

iV

cpai-

-/.

ovy.

-6

--.

"^

'
'/.

^},

^),
d

* '')
vibv

ycai

'

*'),

^ -^
. 249.
9.
y.ai

y.al

'/.

'/.

),
1)

, &, 2, ,^ , /. ./ / 9- , ( , . '/. & . & /

'/-

^ , ^/ /. . /. , , -, ^ , / ; 3
-').
y.al

'

-, (.
')

/.

/.^

y.ai

/.

'

/.

{/
1.

^/.

/.
5)

Act.

3,

15.

2)
1,

Mailh. 16, 26.

3.

Ib.

3, 22.
a.

avToy Taurin. ovO^

ovd-'

mss.
edilis
b.

.
ix ileest
praeler

6) Hebr.
in

7)

,.

3)
2, 6.

Pelr.

2,

2.

4)

Ib.

1,

3.

Felck. 3. anon.
Artic.

Mox posl
Colb.

6 koyoi. 6 in
legilur,
<''

Reg.

desideraliir.

Felck. 3. anon.

omnibus aliis omnibus in

deest in Taurin. les. Tauiin. Colb. Fr. 1. avyelniv. avy^xptv. Mox Reg. et edili anie Taiirin. Ibidem in edilis deest, ia codicibus vero omnibus legilur.
c.

d.

'. ^-

EPISTOLA DE SENTENTIA niONYSII.

107

Deum
pter
vatoris

illum

bcati Apostoli

neque Vorbiim canipm facliim esse crcdehant. Qtiapro-P.24S. pnulenli admoilum consilio prinuim liumaiia Salenarravere,
ut

ludaeis

oos

ex

editis

conspicuisque miraculis

iam advenisse Christuin plane persuasos liinc ad credendam eius diviiiitatem dediicerent, demonstrando, opeia, iiuae edita lueiaiit, iion liominis
sed

Dei

esse.
illico

Certe

Petrus

cuin

dixisset,

viruni

passiliilem

Christum csse,
gelio

subiiinxit:
es

Hic avctor vitae

vivi,

est,

ipsciiiic in

evanait,

conlitetur:

Tu

Clwistus filius Dei

et in

epistola siia

ipsum Episcopnm animarnm atque Dominum suum nec non Angelorum et Potestatum esse. Pauliis item, qui ait, Christum esse virum ex semine David, in epistola ad Hebraeos baec babet: Qni cum sit
splendor gloriae
et

fignra

substantiae

eius,

ad Philippenses

vero:

fonna Dei esset, non rapinam arhitralus est, esse se aequalem Deo. Haec porro, auctor vitae, Filius Dei, splendor, figiira, Domimis, Episcopus animarura, quid aliud sibi velint, aequalis Deo quam in corpore fiiisse Verbum Dei, per qiiod omnia facta sunt, ilJudQui cum
in
,

que indivisum esse a Patie

quemadmodum

splendor a luce?

9.

Id ipsiim egit Dionysius ab Apostolis edoctus

cum enim

iamP.249.

irrepsisset Sabellii haeresis,

coactus est hiiiusmodi epistolam, ut dixi,

scribere ac
sunt,
illis

verba,

qiiae
iit

humili et huraano
illos

more de Salvatore
Filii

dicta

obiicere;

per biimana
illis

absterreret a dicendo, Filiuni

divini-

esse Patrem, sicque faciliorem

tate muniret, ubi in

viam ad doctriiiam de

subsequentibus epistolis illum ex Scripturis sacris

appellaret Verbiini, sapientiam, virtutem,

vaporem
Ut

et

splendorem Patris.
de
fule loquitur

In epistolis itaque ad

siii

defensionem
proiiteiur.

scriptis palani

pietatemque erga Cbristiim

noii siint

igitur Apostoli

accusandi

ob verba de Domini humanitate prolata

est),
et

(nam Dominus hoob priidentem disic

mo

factiis

quin potius admiratione digni

siint
;

spensalionem

doctrinam tempori accommodatam

Ariano habendus non est propter epistolam ad Euphranorem et

e. Felck.
f.

3.

aaon. xcci
et in

In Reg.

edilis

.
deest,

Dionysius pro

Am-

,
'

habelur in Taurin. Colb. les. et ',n \i^ I? anon. Mox relck. . anon. laov
g^ Taiirin.
TL

sed Feick.3.

ay n
&eov

sic habet:

,
1
I

-.

^'';

^"' '^^

Colb.

les.

Felck. 3.

anon.

qui

ultimus

sequentia

Felck. 3. anon. iW< roiv rotoiVoiv Paulo post idem

i.

fV

.
"
sr

*%'

mendose. habent

Tauiiii. Colb.
xra'

'_

Taurm. Colb. les. ^^, lapsu ex quippe prono r, ri jfacliim

est

. , ''.
.d

est

e.
i.

s,

Mox

tav

elc.

Mox idem

k.

Felck. 3. anon. iy deest in Tauiin. Colb. les. Fr.

rro-

P.249. Ti^i^

.'^ ^ 7. ( ^, ; , .^ . -. ^ - /.
108
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

iv y.aiQot

'

"/.

-/.

y.cci

y.ai

^'

')]

^)' "/.
,

^,

/.

^),
y.ai

', /

.250.

. ^, ^ ^ ^ , . /. . /. . . , /. . ^, /., -. -, ^. ^ " ^ /. '^ ] (^

y.ai

'

^)'
/.

/.

"^

7Civa

/.

ovy.

)^

--,

/.

/.

10.

y.at

y.ai

/.
avd

'. y.ai

/.
1,

7,
7\
^

, ^
fj
y.ai

y.ai

y.v-

y.ai

.-

'^),

y.ai

.
1.

*),

')),
y.ai

'^},

*^),

/.

'), y.ai

-,
Hehr.
1,

'
1,

]& ,
23.
4)

^,

)
3,
2.

loan.

14.

2)

Il.i.l.

3) Malth.
4.

6) Prov. 8, 22.
editis
fl

7)

8) loan.
h.
c.

14,

10.

loan. 15, 1 5) Ilebr. 9) loan. 14, 9.

In icliqiiis

xal

Colb. les. Fr. I. In ediiis (' deesl. anon. ovx uQtucfog Jioa. Felck. 3.
(sic

hoc

loco,

^ '/ ^) ',
/,.
siipia

mss. legiliir. Mox Sic Keg. Taiiiiii.

Reg. soliis ai ov.

Felck. 3. anoii. posl aJdil xul (f i/uL iay.t;i'was. Quod ilidem paulo
infia
d.

addil posl iytytro.

Felck. 3. anon. aylt^Qioniya.

xul tamen

,
infra

xai

Y(ia(pwy. ti

e.

Reg. Taurin. Colb.

,

les.,

quos sequilegilur.

sic illc

mendose.

mur

lyaUQXov ,

ut

EPISTOLA DE SENTENTIA DIONTSII.

nioniiim
et
illi

109
liumilibus
vcrl)isi'.249.

contra

Sal)elliiim

scriptani.
illa

Tnmclsi

eniin

oxcHiplis rst usiis,

lejiitiiua

at

sunt ex Evangeliis depromta,

adesUjue
carne ad-

liaec conscribeiuli

ventus, propter

causa

Salvaloris

scilicet

in

haec et similia scripla sunl.

Nam
Et

nl ipse Vcr-

bum

est Dei,

ita

postea

Verbum caro factum

circa
facliis

est.

principio

quidem erat Verbian, Virgo autem

in ntero huhnit,
est,
est.

consimimationem saeculorum
est.

Dominusqiie lionio
illis

Atque iinus quidem

sunt, pro-

qui

diiabus

sententiis indicatur,

nam Verbum caro factum

eiiis

(Juae porro de divinitate et dc Immanitate

dicla

priani et unicuiquc qiio dc agitur congruentein habent interpretationcm,

ita

ut qui

bnmana Veibi

dc

diviiiilalc

lem

eiiis

advcntum spectant; sed

,
millia
,

scribit,

eius
sit
iil

quoque

divinitateni agnoscat

et

mininie

ignarus eorum,

quae ad carnaintei*

peritus et probus trapczila

singnla distinguens in recta pietatis incedat via.

Cuni

igitur

eum

la-

crymanlem

dicit,

probe novit, Dominiini hominein

factum quoad hiia mortuis

maiiitatem lacrymas profundere, ut Deiini vero

scitare, novit

Lazanim

su-

quoque illum esurire corporaliter ac

satiare;
corpiis
a

divinitus ex
in

quinque
sepulcro

panibiis quinque

itidem

humanum
iit

iacere novit, nec ignorat illud

ipsum

Yerbo

Dei corpus suscitari.

10.

Haec

ipsa docens Dionysius in epistola

quidem ad Eupbra
eniinP.250,

norem

et Aniiiionium

quae de Salvatore secundum humanitatem dicta

sunt, refellendi Sabellii causa scripsit.

haec de
lem
ei

illo

simt prolata: Ego

vitis^

et

Secundum bumanitatem puter meus agricola, et:

tanto melior

fide-

qui fecit ipsnm, iiec non illud: creavit , et:

Anin
in

gelis factus.

me, et:
aliis

Nec ignorabat tamcn ilkul: Ego in Patre et Pater Qui videt me, videt et Patrem; haec eiiim illum novimus

scripsissc epistolis, ubi

Siciit

dum

ista pertraclat,

hiimanitateni (pioqiie
esset,

Domini memorat.

enini

cum

in

forma Dei

non rapinam

arbitrutus est esse se aequalem Deo,

sed semetipsum exinanivit for-

mam
Edili

servi accipiens

et:

cutn esset dives, propter nos egenus factns

'.
r/Js"

if

Sylburg.

Clemeiis Alex. [p. 354. extr. ed. Strom, I, 28. ed. Foller.) Iiunc

lociim ex Paiiio ailfeii:

Tff, os clausula iioii

iisdem sallem verbis expressa dera l.Thess. 5, 21. 71^

xulov

. .
.
iaiii

Mox

'&
apud
:

exsUil

et aiiliiiuis Halribus,

episloli,
aiuiil.

exslat

Sed

'

Sed liaee Paulum,

f.

Felck. 3.
les.

legilnr quig.

illud

h.

iyui Taurin. les. Fr.

&. . .
in
niilli.s
i

mi

i"\cm|)l;iiiliiis

Familinic
alii

tamcii

Atliariasio
alii

esl,
Patili

iiiiurum

ex Evarigelio
3.

illiid (ii-suriiliiiii

Felck.

anon.

xal anon. Et liic nirsum desinil.

I.

.
^
6

idern

>}.

P.250

^ , , &' \ , , ,, , , , , ' , , ^, , ' ^, , , , . , & ,, , ^',

110
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

*),

/.

Ol'

-),

xai

y.ai

"

"

''

y.ai

y.ai

.\

/.^).

/.

*^

y.ai

/.

'

y.ai

y.qy.vo

y.ai

'^

/.,

'.

avd

y.ai

'^),
''),

/.

^").

11.

, ^3
1)

- & &, '

'),

^).

) ^& ,
({^
2) 2. Cor. 6)

, ^) 5.

Philipp. 2. 6. 7.

5)

Psal.

22 [21. LXX.], 23.

8,

9) Prov.
a.

22.

visum

Taurin. Colb. les. elFr. I. quos sequi est Reg. et edili denuo rcsumil Felck. 3. anon. b. IJic qui paulo post sic habcl:

.,
8,
9.

3)

loan.

1,

4) Ibid. et
2.

.
1,

1.

loan. 6, 44.

7)

Ilebr.

3,

8) Hebr.

4.

y.ccl

..

.
in

Mo.x

idem
sed in habelur.
Sic Reg.

c.

ante

edilis deest,
les. 6.

mss. Reg. Tauiin. Colb. el Paulo post xui

EPISTOLA DE SENTEISTIA DIONYSII.

est;
sic

111
i'.250.

cum
Qiiod

verba

tle

divinitale eiiis dicta magnifica sint et cxcelsa,

suiit,

e conlrario humilia

et

egena
liaec

(juae

de carnali eius adventu enarSalvaloris

dicta sint,
vite

rantur.

aiiteni

ipsa

de

liumaiiilate

liinc aniiiiadverlere

licel,

quod agricola (juuad subslanliam a

alie-

nus

sit,

palniiles

vcro eiusdem substanliae et generis ac

vilis

ab ip-

saque indivisi; una nempe eadenuiue

origiiie pullulaiil palmilos et vitis.

Est aiilem,
hac

ait

Duininus,
est Filius

ipse
et

vitis,

nos palmiles.

Si

itacjue

nobis
sit

cousubslanlialis
in

eandem quam nos

illud,

liabet

onginem,

parle alienus a Patrc seciinduni subslantiam, eo inodo (luo vilis

si

ab agricola;
ille

vero aliud estFilius praeter

Patris,

quod nos sumus,

et posteri

et

quidem Verbiini
eius

nos vero ex terra procreati

illud

su-

mus Adae, non debet dictum

humanimi
vitis,

referri ad
ita

deitatem Verbi,
Salvator
ait:

sed ad

adventumj

qiiandoqiiidem

Ego siim

vos palmites, et Pater agricola.

generis sumiis ac Dominiis,

eiusdem

propterea ipse

Nos enim quantum ad corpus dixit: Narrabo

vili

nomen tuum

fratribus

meis.

Ac quemadmodum palmites sunt

consubstantiales ex eaque prodeunt; sic et nos corpora habentes eius-

dem

generis ac corpus Doniini ex plenitiidine eius accipimus, illudque

est

nobis radix

ad

resurrectionem et salutem.

Pater aiitem agricola

,

dictus est; ipse

enim vitem, quae est humanitas Salvatoris

per Ver-

bum
nemo

coluit,

ipse item per

Verbum
nisi Paler

nobis ad regnuin viam paravit, et

venit ad

Dominum,

eum

traxerit ad illum.

11.

Haec
tayito

igitur

germana cum
vite

sit

buius sententiae interpretatio,

peropportune de hac
illum et
illud accepit,

scriptum est:
et

Qui

fidelis

est ei,

qni fecit

melior Angelis factus

creavit.

Quo

enini

tempore
siiuin

quod pro nobis oiTerenduin habuit, corpus nempe

lunc scribitiir,
huiusniodi

ex Maria virgine ortum,

eum creatum
dicta

fuisse,

faclum

conditumque

fuisse,

siquidem

hominibus congriiunt.
eiTectus est,

Neque tamen post corpus assumtuin Angelis praestantior

Tanrin. Colb. les. el Felck. 3. anon. In editis y.ai deesl. Fr. . vero sic habel:

xaTu
d.

Felck. 3. anon.
1.

e. Huiic

locum Theodoreliis adferl Dia-

logo

babel 6
Felck. 3.

anon.

,. ^- .-^.
vulv
inlermediis.
f.

.
.
6

.
g.

nazijQ

39.,

qui ibidem

Sic dojninicum corpus. etiam Felcliman. 3. anoi). , qui posl baec

cst

,
h.

^^

omissis

Theodorelus
quae

xvQiaxoy

Ibidem

quaedam

oraillil

de more.

xctru
elc.

Mox idem

Reg. Tauiin. les.

112
P.251.TO

9/

&^)'

-/.
'^

^^ .
12.

^ , ^
'^^u4
,

, ^ /.^' - ^), . ^
'^)
/.

" , ' , /. /.
S.

ATHANASII ARr.HIEnSCOPI

'

7CQiv

^'

Jav

6 (fO

y.ai

/.

'/.

;
/.
6

),

, . ,
^,
y.al
^

(' -

-9-

, .^,
y.a\
^

'

' ^^ ^. .-," /., . , ^ , , , /. ^^

;

y.ai

^y.aza

'ovy.

y.ai

"'-, '
1)
llel.r.

^ .'
yai
6
^y.ai

y.ai

'
les.

'
Fr.
I.

Mox

.
b.
I.

a.

Ki'g.

'.
et

2,

2.

2)

loan.

Taiiriii.

Rcg.

Et
Fr.

ila

lefril

ctio,

vix

staliii

.
omni'S
Nanniiis.

Et sic paulo
I.

Colbcrt. les. Fr.

eilili

Al Taiiiin. Ii's. et Ulra sil veia lepotest, cuiii uliaque quaIn

^ . .
1,

17.

3) Psal.

19 [IS. LX\.], 5. BsQacer/Jf;

iiireiiiis.

Tamin. Colh.
Qiijiliior

poslromi

fiuii aiiiLiilo

edili
d.

vcro
Flic
tlo

dret.

Proclivis sane esl Iransmiilalio.

, ',
mss.
vidclur.
c.

enim

baec
ita

voces
niiiiis

sic

scribiinlur,

ul

lillerae

confundantur.

Poslicma

lectio

mulatione piaeslare

umissis
f.

Reg.

icsiiiiiil

.
e.

iiiuie

^.
Kfkk.

BtQanfiirc.
3.

aiion.
l'aiilo

Felck.

3.

anon.

ay&otijTiiya

Fr.

Mox

posl

Felck. 3.

iulcrmediis.

Tauriii.

Taurin. Colbert. ies.

6.

g.

Reg.

Mox Reg.

. ".

anon. tivai, xai

' ".

tva

les.

I.

Taurin.

Colb.

et

ne antea niinor
Paulus scribal
conferat,
ait:

;
illis
;iiit

EPISTOLA DE SENTENTIA DIONYSII.

par
iiiisse

113
ciim

exisliinetiir;

seil

ad

Iiulaeosr'.25i.

Doniiiii

minisleriiiin

cum Mosis
est:

niinislorio

Tanto

melior Angelis fachis;

per Angelos

enim

lex

eniinciala esl,

(juia

lex quidem per iVoysem data

gratia

autem

per lesum Christuin facta est nec non Spiritiis domim. Et eo qui(lem tenipore a Daii usque Bersabce lex enunciabatur; iam vero omnem terram exivit sonus eorum, et Gentes Cliiistuni adoranl per

eumque

Palrein

agnoscunt.
aliter

Ilumano

igitur

niore

illa

de

Saivalure

scripta sunt, nec

se res liabel.

12.

Ergone Dionysius,

ut Christi hostes iaclitant,

ait
,

cuni de

Filii

bumanilate scribit ipsiinique rem factam esse

iinum ex puris hoesse proprium

minibus illum esse indicat?

An

quia

dixit,

Veibum non
scripsit,

substantiae Patris, ipsuin iiobis hominibus consubstantiale esse existi-

mavit?
est
iii

At in
iis

aliis

epistolis nequaquairi i(a

sed

conspicuum
sententiae,

illiim

recte sentire, quibus sane epistolis

his verbis:

adversum baereti-

cos

quodam niodo exclamat

,,Vestrae

non sum
et

,,0 Dei liostes, neqiie scripta nostra Ario fiiere impietatis occasio; sed

,,quando Sabellianoriim causa in meis ad Ammoniiim

,,litteris

Euphranorem

de agricoia et vite deque

illud

aliis

eiusmodi

diclis iiientionem feci,

,,eo dictuni
,,illis,

est,

ut

liumanis Domiiii demonstratis persuaderem

esse qui
vitis,
ita
iit

ut

ne dicerent,

Patreni

homo

factus est.

Quemadnon
est

,,niodum enim agricola non est

Pater, sed Verbum.
,,ob corporalem
,,inenle ad

qui in coipore fuit

Veibiim autem
palmitibus
et id

in vite fuit, vitis

vocatum est

cutn

est

nobiscum cognationem.
scripsi; alias

Hac
misi
sit

Ammoiiium
iiec

Euphranorem
oppono,

aiUem

qiias

,,epistolas veslrae impudenliae

ut

hinc

sapientibus

noia

,,mea defensio

non

recta

mea

in fide Christi sentenlia."

Par

ila-

que erat Arianos,

anon. nqhg lecentiore inanii suprascriptam habet loy, id Edit. Commel. ilem Cijm igiUir omiies mss. el edilio Coinmelii). '^jWvel habeant, videntur Parisionses edilores nulla aucloritate ducli posuisse, quia scilicel sic infra habelur. b. Felck. 3. anon.

FeKk.
sed

3.

Tauiiii.

Mox idem
\.

.
k.

Felck.

3.

anoii.

, '^. & . . . , .. ^ si

sanae quidem mentis fuissent, lalem de Episcopo

sed
3.

in omnihiis mss. legunliir. MoxFclck. anon. uv&(}0)nos

&>;.

ci-

Theodoretus vero luinc locurn

lans Dial. 1. sic linbcl:

^/;

I.

Felek. 3.

anon.

xpa

m. Tauiin. et Felck. 3, anon.

, -/. '
les.

Ibidem

xal

Trj

Haec xal b

desunt

. .

in

editis,

Qui codex raox desinil \n voce Slatimque in eodem subiungituEpisl. ad loannem el Aiiliocbum.
8

Athanasii opp. dogm. sel.

114
p.a.M.rrg
y.ai

S.

ATHAN.VSII ARCHIEPISCOPI

( /. -, .., , . /. , ^^
Iv

"^, \ 6 , /. ^ 7 /. ^},
/.
'

. .
y.ai

''

/.&/. /./.
rpcog
y.ccl

. 9 ( . 7, . ^- , ^. ) , , , ( ^ ' & -. , ) ^' /. '

^^

-/. ?.oi;rbv

"

''

(/..

13.

'^^

/.

/.-

&,

/./.
,

^^4

iVa

.\

,,

^ " ^^ ' . ^. ,( ^ . ^,
y.ai

, ..
-^

'^. ./.
,

. ,
'

) ^ ,&,
\
xai

^[

^. xaS^

--

' ^^

1)

Prov. 8, 9.
d. Haec verha tyQaxpirui

Tr,y deest in Reg. et in edilis desideialur, liabelur aulem in Taiirin. les. et " '
a.

b.
les.
c.

xai anle r deest in Taurin. Colb. Sed legilurin omnibiis editis et in Reg.
Taurin. Colb. ies. Fr. I. omissis inlerraediis.

modum lituli iacenl in oninibus edilis manuscriplis, quasi qiiae subsequuntiir aliiim consliUierenl Iraclalum. Taurin. vero sic ad marginem babel:
ad
el

,
cFf

^. '
Magni

//-

EPISTOLA DE SENTEMIA DIONYS.

115

habere existimatioiicm

Omnia enim dura suni

(Jiiandu(|iii(lem

inteUicjentihns et recta\'.i'j\.
lide

invenientibns scientium.

autem Calholicac Ecclesiae

ac meiite
luceni

non

eruditi

iii

impietalcui sunt
oblit|ua

collapsi,

denique excaecati
tciiebras
tene-i'.2o2.

quae recla sunt

exislimant,

dicuiUijue

brasque liicem arbitrantur;

uperae pretium
allatis

iueiit,

ut

aliaruin Dionysii

epistolarum vcrba adhibcainus,

futationein

ad maiorein baereticoium con-

carum

sciibendariini causis; (piarum leclio nos ad (alia de

Viro sentienda atque loqueiida induxit.

13.

Haec vero causa

illi

fuit alias

conscribendi epistolas.
illa

Cum

Dionysius episcopus, postquam de Pentapolitanis

lam, uti iam dixi, coiitra Sabellii baeresim ad
studio religioiiis pcrmotus scripsisset,

didicerat, epistoet

Ainmonium

Eupbrafraqiia

norem

quidam ex Ecclcsia
sciscitati

tres, sanae

quidem doctrinae homines, non

scripsisset,

tamen eum,

de causa

ita

nem Dionysium
una

Romam se contulere illumque apud cognomiRomanum episcopum accusarimt. Quibus ille auditis
et contra eos,

scripsit et contra Sabellii sectatores

qui eius essent

sentenliae, qiiam

cum post

Ariiis

protulisset,

ab Ecclesia est eiectus,

aequalem ctam

aieiis

licet

ex dianietro oppositam Sabellii impietatem

blasphemiae, qui dicunt,

esse.

Verbum Dei creaturam,

litteras,

opilicium et
ut indicaret,

eorum rem faqua de

Misit

quoque ad Dionysiiim
fiiisset.

re accusalus ab
libros edidit,

illis

lUe vero

quamprimum
et Apologia.
et

sui purgaiidi caiisa

quos inscripsit Elenchus

Christi

Hic animadvertas
ipsi

velim execrandam

hostium ofticinam,
Cuin

quo pacto ad suam

ignominiam baec moverint.

enim Dionysius Romanus episcopiis

adversus eos etiam scripserit, qui diciint Filiiim Dei creaturam et rem
factam esse, liquido constat, non iamprimum sed
nibus
sim.
anatheinate
olini

quoque ab om-

damnatam fuisse Cbristi hoslium Ariaiiorum haereeiiis

Deinde cum Dionysius Alexandrinus episcopus de epistola sua

fuisse sententiae,

sese purgarit, palam est illum iiec

5cribunt, neqiie

quam

ei

ad-

omnino prava

Arii doctrina

imbutum

fuisse.

iiasii

Uber secuiidus. Colb. el les. <(VTOv Sed consequenler ea jionenda esse patel ex praecedentibus. e. decsl iu Colb. f. Tiiniin. les. Infra Taurin. *Colb. iiV Edili el Reg.

g.

'
iii

ztjf

,'^. '.
raemoralae

dem Mox

d^tov

^.
\.

b.

epislolae Dionysii
baiid
iiiim.

Ro2G.

inani iiilra

cxigua pars

lesuil.
k.

adfcrlur

pratcedenli Uaclalu

^
Reg. Taiiiin.
Edili

Ibideesl in Taiirin. el les. mendose. Taurin. el CoIIj. Reg. Taurin. Colb. les. el
y.Ki

. ^'.
In

editis

roV

Colb.
deesl
^

les.

. deest.

in

Tauiiii.

Colb. les.

8*

.
.

Taur. Ceib.

.252.

. 23.

^ ^ & ,, , ; , .,, , . . , , . ,, ^ , ,' , , ,

Jiovvoiov
,

/. (^( / ^ . -/. , . ' ., ^. ] . , , /. ' , 116

14.

Kai

S.

ATHANASII ARCHFEPISCOPI

^'
'

ymI

''

'^

''

'

} ! ]

avd

a?J.a

/.

--.

^
6

&

. , &, -' '

,

&.
c.

15.

^
.

Taiirin. Colb.
el

infra

mutalis rocibus. b. Reg.

cvxoayovya.

& .
Ips.

^ ^
>;transalii

&'
Reg.
d.
et

. ,

ntql

Taurin. Colb.
edili

ntQi

&. &(
les. Fr.
I.

Editi el

mss.

Ouines mss.

et

edili

tyQaxj^tv
ul

sed

videtur

legendum (ntyQctxpty ,

supia

EPISTOLA
14.

IE

SENTENTIA DIONYSII.

117
P.252.

Et sane

satis

esset ad inlegram Arianoruni confutationein et

ad denionstraiulain eorum calunuiiani,

quae
psit,
isli

quod

Diuiiysius

de

iis

eliaiii,

iaclilaiil,

scse imrgaveiit

11011

euim

coiitoiideiidi

animo
cuiii

scri-

sed

sui

deiondeiidi

sus|)iciuiiis(|ue

amoveiidae caiisa;
t|iiaiii

vero

eas depellil cnminatiuiies, (luid aliud

agit,

quod

omiieiii criminis

suspicionem
ut ex
eius
iis,

levat

et

iii

lioc

Ariaiios sycupliantas
scripsit,

esse arguit?

Sed

quae sui defendeiidi causa

verba proponani,
iit

magis confuiidantur, age

Et primo

libi

liiiic

noveris, Arianos pravae mentis ho-P.253.

miiies
fjiiidem

esse,

Dioijysiuiii(|iie

ab

eoriim

erroribus
et

alieiiuiii.

epistolam
nisi

suaiii

inscripsit

Apologiam

Elenchum.
et

Quid

sibi

vull illud,

quod

et oblrectatores

suos arguit

scripta sua pro-

non ea mente, qua suspicatus est Arius, scriquae de Domino seciindum bumanitatem dicta sunt, non ignorasse tanien, ipsum esse Verbum et SaQueritur deiiide, quod accusatores pieniiam a Patie indivisibilem? sententias suas non iiitegras referaiit sed U"uncatas, et qiiod iion bona
piignat,

osteiidens se

psisse, sed licet eoriim iiieminerit

conscienlia

sed niala

pro

libidiiie

loquantur;

quos similes
viri

ait

beati

Apostoli epistolarum caliminiatoribus.

Haec porro
Si

expostulatio sisuis

nistram omiiem amovet suspicioncra.

similes arbitralur
tienteni
ita
,

enim Pauli calumnialores

acciisatorum
verbis

nibil

sanc aliud declarat, qiiam se

Certe
siiigulis

cum Paulo senoccurrens

scripsisse.

omnibus eorum argunientis solutioneni adbibet; cunique Sabellium prioribus

illis

scriptis plaiiissime confutarit

bis posterioribus lidem

illis

suam
sed

omniiio

piam

declarat.

Afiirnianlibus
fuit

igitur

hanc esse Dionysii

noii
fuit,

sententiam: ,,Deus non

,,Deiis aliquando Verbo

semper Pater;
ipse

Filius Filius

semper
iion

cariiit,

vero

erat

antequam

,,gignereliir, sed fuit aliqiiando

ciim

non

esset,
,

non

eiiini

aeternus est,
ille

,,sed

postmodum

esse incoepit,"
aiiteni

aniniadverte
,

qiiomodo ad baec

respoiideat.

Verba

eius quaiiipluriiiia

quibiis res in qiiaeslio-

iiem addiictas

expendit

aiit

ex

allalis

ratiociniis

quaedam

coUigit aut

interrogatos adversarios coarguit vel obtrectatores suos criminatur, ob

libroruni prolixitatem oniilteiis ea solum
ctant
titulus

proponam, quae eorum specausa

in

acciisationeni.

Itaque

sui

purgaiidi

primo
sic

libro,

ciii

Elenchus

et

Apologia,

quibusdam

praemissis

ad

verbum

scripsit.

15.

Nunquam enim
les.

fuit

quando Deus non

erat Pater."

Et

iii

.
legitur.
e.

Mox Taurin.

Taiuin. Colb. les.

.
Fr.
I.

f.

Sic Tauriii. Colh. Fr.

1.

In

Reg. et

in

Paulo post. Reg.Taur. les. it Toy /Qiaroy ilyai Xoyoy oyra. In editis tlyai deest.
edilis

deesl o.

IIS
P.253.

fv

7, . .,'
/
y.ai

S.

ATHA.NASII AHrniEPlSCOPI

ccel

tivai,

-/

'

',
.\.

cpo ( ,

]'
*"

, ;]

( ^ ,. ' ' , , ) ( , . ^ ' , /. "^ , ' ^ .

-/

7 -/. ,
/
(
6

'

^ 1;.
y.ai

y.ai

,
/,

'

-^

/.

fj

.^

'j.

. avd-

,
16.

[ , ' \ ,' , - ^), , . ^, ' '. . , /. ' , 7 7? ^

'/.
,

. /..

,/. ,
/,

'^

' &

'

, ,

(,

-'^)),

/,

y.ai

l/.

',

, /' ' .
,
.
,

'

yxd

ovy.

,' , , , ^^&, .
,

yxd

'-

-, '
Fr.
1.

1)

8,

30.

2)

(Reg.

. )
a.

Sic Reg. Tanrin. Colb. !es. Mox edili el Keg.

xca

4,

24.

3) Sap.

7,

25.

In

edit.

'/,
x<u

Taur. Colb.

Ics.

b, Taurin.

nuQtiyiH.

Colb. les.

ay.

EIMSTULA
sequentibus prolitelur,

SE.ME.Ml.V IHU.NVSII.

119
Sapieni'

,,CI)ristiiiii

semper
eiiiin

fuisse ac Vcrbuni,

203.

tiam
isset,
.,habet
,,Cuiii

et Virtiitfin

extilisso.

Neciue

Deiis

cum
de

his anlea caru-

postca
esse."
sit

Filimii

geiiuit.

Ne(|iic

seipso Filius,
eadeiii

sed

Patre
dicit:
est.

Et

paiicis
liicis

iiitoneclis.

re

iteruin

spleiulor

aetcinae,

el

ipsc

oinnino

aetcnius

Lucc enim semper

existere;
eu

existeiile,

manifesluni est, et splendorem semper

esse
intclligilur,
eiiini

enim

ipso

lucem

ipiod

splendeat,

ac

lieii

nequit,
Si
nihil

ut lux noii luceal.

Riirsum
splendor,

ad
et

exempla vedies;
si

,,niamus.

sol
est,

pst,

cst

qiioque

est

vero

,,Lorum
,,esset,

nuiltiim abest adesse solem.

Qiiod

si

aclernus sol
eiiiiii

dies

etiam minijiiam cessaret; nunc auteni (iieque

incipit
et dies

ita

sep.254.

res habet) incipiente sole

ac desiDente desinit.
incoepit,

Deus

autem aetenia

lux est,

qiiae

nunquam

nunquam

desinet.

,,Aetenius ergo spleiulor ipsi praeliicet ac coexistit, qui absquc inilio

,,est et ab aeterno genitus aiile euin emicat,
,,pientia,

quique ipsamet est Sa,

quae

dicit:

,,ante faciem eius

his verbis:

Ego eram qua gaudebat et delectahar quotidie omui tcmpore." Pauloque postea de eodem resumit
,

Cuai

igitur aeternus sit Pater, aeternus est et Filius, lu-

,,men de
,,est,

luniine.

Nam
et

si

genitor est, est et

iiliiis;

qiiod si lilius iion

qua ratione

cuius

potest esse genitor?

igitur

Atqui

ambo sunt
sit

et

,,semper sunt."

Deinde baec addit: ,,Ciim

Deus

hix

Cbri-

,,slus est splendoi';

cum autem
Deus),

ipse Spiritus

quoque
Et

sit

(nam

Spi-

ritus,
,,est:

inquit,

est

congrueiiter rursura Christus vapor dictus

Dei.'''

est

enim, inquit, vapor virtutis

qui Patri

iterum

ait:

,,Solus

autem
16.
at

Filius,

semper

coexistit et

illo,

qui est, pleiuis, ipse

,,quoque est ex Patre."

Haec
palaiu

si

ambigue

dicla fiiissent,

interprete

opus baberent;
Ariiis

cum

et

plerumque baec
((uod

in scriptis

suis pcrtractarit.
a Dioiiysio

quidem doulibus sUideat,

siiani haeresiin cernat

ever-

sam audialque vel iiivitiis baec illius verba: ,,Semper Deus Pater fuit; ,,et Filiiis non absque caiisa aeterniis dicitur, sed qiiia aeternus est
,,Pater, aeterniis est et Filius,
illiqiie

coexistit,

dor
illi

luci."

li

vero, qui vel leviter suspicantur Dionysium

sensisse, hanc sinistram de eo existimationem deponant.

inter se afiinilatis liabent, Ario dicente: ,,Filiiis
Taurin. Colb. les. Fr. I. nQocpeooPaulo post Taurin. kp
_

. .
c.

d.

Sic

Reg.

Taiirin.

les.

Editi

QVf perperam.
1
,

Mox <'
.

deesl in Heg. Taurin. i In edilis vero legilur. e. Sic Reg. Taurin.

I

anle Colb. les.

. . /. ,
11011

EJiti vero

prima
les.

xainvi

tlycci

.
^.
i

quemadmodum splencum Ario

Qiiid quaeso

erat

priusquam
el Basil.

Mox Reg.

Taur. Colb.
Edili

Xaurin. les.

Fr.

I.

g. "

Taunn.

les.

Colb.

les.

Fr.

I.

h.

Taurin. les.

.
.-.tavTov.

t20
P.254.

3.

ATHA>AS1I AllCHlEl'IStOI>I

70

ore

01'/.

Tov ds Jiovvoiov

.2'.

, ^ / , , 7/. , ' ..^ ^ , , , /. , , . ' , -. & ^; ^. .

17.

, , /.
7/.
-/.
y.cx)

y.iiav

;.
.
/.

/.' "'
b

JLOvvaiog

/.

"

, ,
/.
,
'

/.

, )/. 7 '^/.'

^' 7 d^ebg ai~

/.

"

'/.

^/.,
,

/.

/.

fj

/././.

^~

/.

18.

/.^. .
,

'

'
'

/.
a.
I).

Tauiin. Colb. les.

Edili ied deest in Reg. Taurin. Colb. les. Ibid. Taurin. Colb. les. Basil. Fr. I. nQoq:t^outvoy. Sed praestal Regii el ediloiuin lcclio

^. :
lalio

, ^ ^ . .
.
'/.

-/

, /.
.

,,
~,
,

7
et

/..^

/.

.
,

'"

/.,
les.

f.

deest in Tauiin. Colb. fes.

et

Fr.

I.

In aliis vero el in editis habelur.

Paulo post Tauiin.

Fr.

pro

Piona

autem

est
in

vocis

piimum enim
nt

scribi

potuit,
facili

lapsu faclum fuciit. c. deesl in Tauiin. Colb. les. d. Iii edilis decsl: sed habetur in oranibus codicibus. e. Taurin, Colb.

uno

^ .
fere
fit.

Hinc

/commu-

I.

in Reg. habelur : in cditis g. Art. b vero el in Taurin. Colb. les. desideratur. Haec porro Paulo posl Colb. if confer sodes cum his quae habenlur supra in Expositione Fidei versus finem [vd. p. 10. buius edit.]. b. Taurin. Colb. les. Fr. I. Eximia haec clausula riiv i.

xt

9.

quae

EPISTOLA DE SENTENTIA DIONYSII.

gignerelur,

121
coiitra
liaecP.254.

sed

fuit

aliquando

cum non erat;" Dionysio

ipsi

docente: ,,Deiis autem aelcrna lux est,

qiiac iiun(|uain incoepit,

nunPorro

,,qnam desinet; aeternus ergo spleudor

,,absque
inilio

praclucet ac coexislil, qui

est et ab aeteriio genilus

ante

eum emicat?"

ad alleram quorundani siispicioiiem, qui aiunt: ,,cum Patreni dicit Dio-

nysius, Filiiun

iiuniinat,

et

vice veisa,

cuni Filium dicil, Palreni

non memorat,
verbis.

sed dividit,

amovet

et separat

Filium

Patre;"

ita

respondet Dionysius honiinesqiie pudore suffiindit in secinido libro his

17.

,,Singula

nomina
Patrem

me
dixi,

prolata
et

se

invicem
Filii

iiec

separari

,,nec dividi qiieunt:

piiusquam

mentioneni face-

,,rem, iani illum

iii

Patre signilicarani: Filiuni adiunxi, ac eliamsi Pais

,,trem non prius nominasseni,

,,fiierat;

tamen
sed

in Filii

iiomine comprebensusp.255.
et

Spirilum sanclum addidi,

Illi

sinuil

unde

et

per

quem
est,

,,processerit adiuiixi.

vero igiiorant, iieque Palreni, qua Pater

a
,,

Filio alienari posse,

a

iiam

nomen
,

illiid

est origo coniunctioiiis, iie-

que Filium

Patre

separari

iianique

Patris

vocabulum commune
est Spiritiis, qui

,,quidpiam indicat.
,,a niittenle

In manibiis
a

autem illorum
potest.

neque
ego,

neque

fereute

separari
illa

Quomodo

igitur

qiii talibus utor Mominibus,

,,visa

se iiivicem separata et omiiino di-

existimem?"

Et

paiicis
iii

interiectis

baecaddit:

,,Sic quidein

nos

,,indivisibilem Unitatem

Trinitatem dilatanius, et Trinitatem iterum,

,,quae imniinui neqiiit, in Unilatem contrabimus."

18.

Hinc accusatores suos,

factas

qui
et

eiim mentiebantur

dixisse,

Fi-

lium inter res

tialem,
,,

computaii

neqiiaquani esse Patri consubstan-

iterum in primo libio coargiiit bis vcrbis:

et

,,Caeterum ubi res

factas

opificia

quaedam consideranda
dixi:

dixi,

eoruin exenipla ut minus

est

,,iitilia

cursim protuli, cum

neque planta idem

imiiioratus

quod

agricola,

,,neque scapha idem quod navium faber: deinde in congriiis et naturae

,,rei

accommodatioribus magis
fidei

siim

,,certioiis
in

erant,

exposui,

variis

cditis desideratur, in omnibus mss. habelur, el a ve eri iiilerprele versa esl: ul nihil dubiura sit, eam Typogiaphi noendo omissain fuisse, quod haec verba TQiadcc et similiter desinerenl:

^' . ; .
ac pluribus ea,
excogitatis exemplis,
les.

quae
libi

quae
,

Colhert.

Fr.

I.

edili

Ibidem

editi

mendose

quod ilem palam tur infra num.

epist.

in

Trinitatem dilatare atque in essenliam colligeve reclissitmim ac verissimum dogma est. Mox Reg. Tauiin.

& & .^
esl ex
iis,

sed Reg. Tauria. Colb. el Basil. secunda raanu k. deest in Taurin. Colb. Fr. I.

quae babenl'el.
I.

19.

Isidorus

2.

144.

dk

y.ai

IV

Idest: Atpersonas

sanclain

unam

Hic quidpiani omissum videlur. TauriSic Reg. Colb. les. Fr. I. nensis vero cum editis
I.

^ .
et
in

les.

secunda
f|elc.

manu delelum

Mox

in

iisdem sic:

Ibid. Colb. el Fr.

quorurn poslremus posl

m.

est.

^,

addit

.25.

(! ' ?^ ' , '' (,

122
S.

ATHANASII ARCI1IE1'ISC0PI

/.

.26.

, , , , ( -, '^ ^ (, -,, ^ , . ' /.' , , ., . / ), -, &. -/ ^ \;

y.ai

, ( 7 / , , , ,
6,
tJvai

d-.

;.

(,
"

/.,
,^'
/.

/.

/,

'

/.' ^ ,

/.-/.

'
-/.

y.ai

/,

/.

-/-

/.3

'

'/.

19.

9-

/,

.
liaec
,

a. Sic Reg. vero y.fd

li.

Tola

qiiod

diiae tlausiilae in

teniiiiiarenlur

sed
Fr.

I.

habelnr in Reg. Tauiin. Colb. les. itemqae iii praecedenli Tract. (ubi
[vd. p. 66.
biiius
edil.]

legilar

., , , /. 7 . ' . ^ . .
/,
/.

7
les.

a/oiojv

IMI.

*'

/,

/.

Tamiii.

Colb.

Edili

cl

infia

in

liliio

fle

Synodis [Tora.

I.

75S.].

Mox

Taiirin.

Colb. les.
ies.

sftitenlia

tivui

itxvu,

c.

hanc voccm
oraissa

ri'xi'

qrii

xca deesl in Taurin. uliimus idem habel

et

Colh.,

Uaiil.

in

editis

fiieiat

secunda manu

Editi vero d. Sic Heg. Taurin. el Fr. I. kxtlyo. Mox Reg. Taiirin. Colb. les.

Et

ila

legit

Nannius,

qui

vertil

EPISTOLA

SENTIi.NTIA DIONYSII.

123
depuli menda-i>'255.

in

alia epistola scripsi,

qtiibiis

criminalionem corum

cenK[ue ostendi, qna aiobant

,,

mc

Chrisluni negare esse

nie

Deo consul)iuisi|uam
iii

stantialem.

Tainctsi

enini

falcor

hoc vocahiilimi

Scrii)turis sacris veljnvenisse vel legisse,

attamen arguiiienta

mea,
di-

,,quae siibsc(|imntur
,,screpanl.

qiiafiqiie

isti

tacuenuit, ab liac sentcnlia

attiili,

niliil

Eteniin liumaiiam prolem in exempliiin

qiiain

palct

esse eiusdom gencris ac genitoreni, dixique revera in hoc soliim paalias necesse fure ,,rentes dirCeiTC a iiliis, qiiod ipsi non sint filii
;

,,neqiie parentes existere

filios.

Epistolaiu autem. ut ante dixi,

j)encs

ob praesentem rerum conditionem,

ipsa
tibi

nie

non habeo;
totiiis

alioquin

quae

tiiiic

scripsi verba,
si

imo opistolae
eius copia

exempLtr miMemiiii poiro

sissom, niiltamque

quando
iiiter

niihi

fiierit.

me
,,dixi

plurinias

ex

rebus
ex

se

cognalis

similitiulines

conglobasse.

Etenim

plaiitam sive

semine
pullidavit,

sive ex radice succrescenlem aliam

etsi

esse ab eo,

iinde

eiusdem
et

oiiinino sit nalurae;

fluviiimque a fonte fluentem

,,

abam formam
aiit

nomen
dici,

accipere: nequep.25G.

enim aut foiitem fluvium,

fluviiim

iorUem

existere, ac fonteui qiiasi Patrem esse, flavium vero

sed ulnmique aquam cx fonte

,,manantem.

Sed haec quidem

;

et similia

scripta

se noii videre qiiasi

qiiasi la-

cacciitientes dissimulant
pidibiis eniinus

duabus aiitem voculis inconnexis

me

inq)etere conantiir, iion advertentes, peiObscuris

rebiis, quae ut intelligantnr additione indigent,

alieiia sed
ait:

plerumque non modo

In tertio

et coiitraria

exempla lucem afierre."

est,

autem

libro

,,Vita

ex vita genita

qiiemadmodum llumen
est."

a ioute emanavit,

,,et a liice inextincta splendida lux accensa

19.

His auditis,

qiiis

non insaniae deinceps eos accusabit, qui

Dionysiiim Arianice sentire suspicantur?

ipsa veritate
profectis

Xae

ille

his

argumenlis

ab

totam Arii proterit

et

baeresim.

Nam

illiid

erat

prmsqnam
IlUid

gigneretnr

Erat quando non erat splendoris voca-

bulo confutat, nec non bis verbis: ,,Pater eius

fuit."

minquam absque
refelJit

prole

aiitem

quod

aiiint

ex non
ut

exstantibus

dicendo,
iilium ex

Verbiini esse qiiasi iluvium ex fonte,

pareiite, lumeii

ex liimine et vitam ex vila.

Paulo

ciusdem naturae. Edili posl Taiirin. Colb. les. Fr.

5^'
e.
^

.
I.

germen ex radice,
Qiiod autera
Paulo
post
,

illi

xal

.
Fr.
I.

Taurin. Colb. les. et el ita legil vetiis In-

lerpr.

Edili vero
c-'^,'^^

cum Regio

in

quae in edilis legebanUn, tlesunt H.g. Tanrin. Colb. les. , sed babenlur in lib. de Synodis, ubi haec verba lefei'un'u''
f.

ante

et

mox

anle

^^"' '" ^'^'

h.

,?;.

^f- Jai.nn.
'^'"^

Colb.

lu

.
i

separant

les.

c-

Fr.

i I.

^''

'Y^^^i^"'
les.

Edili

Sic

Reg.

Taurin.

les.

Edili

Sic Reg. Tanrin. veio mendose

Basil.

Fr.

ovx

I.

124

Pb6.v

Ix

}^

,
257.

/.

,^ .,^, . , / , , , ^ , , -'
.
'/.
/.\

^' , , . ' , ^, "/ ; : , ?. ,

,

'y.ai

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI
v.ai

/.?.0^

/ " 7 7, ,

-/.

,
s

/.--. ^, , ^/.

/.

/,'

-/./.

"^
^-

/., ,
/.
6
y.ai

'

/.-

y.ai

20.

/.

y^i

& & ,
'.
afaigtl
I.

, , , ^ , .,
^^

'
Culh.
Bnsil.

/.\

,
Taiiiin.
e.

-- -, ' ,

a.

Colb.
Fr.

les.

el edili

b.
c.

Taurin. Colb. les. Heg. de more

. y. . -.

Tauiiii.

les.

Fr.

Reg.

d' Reg. Taurin. Colb. d. Sic ovv. Edili vero Taurin. Colb.
les.

I.

Mox
les.

Fr.

I.

Fr.

Ibidem

men-

EPISTOLA DE SENTENTIA PIONYSII.

et (lividunl

125
Tiinilatem,
qiiacf'.256.

Verhum

Dco, id
,

illo

iinprobat ciim

ait,

nec

(lividi

nec niinui polest

in

Uiiitalcin contralii.

Quod vero
niiranda
d<ctririae

aiunt,

alienuin esse Filiiun a sultstantia Patiis, aperle respuit ciim dicit, con-

substantialom Palri esse Filiuni.

Hic sane

siimmopere

imsuae
ipsi

pioriim lioniiiniin impiideiUia, Dionysio iianKfue,

paria
sciisisse
aflirniaut,

quem

dicenlc
ciilices

consultslantialem

esse

Filiiim,

tamen
diis

liaud seciis

quam

circumquaque susiiiTant, quasi SynoSi

Coiisiibstantialis vocein

liaud recte scn|)to niandarit.

euim

sibi

ainicuin
tientis.

Dionysium
Qiiod
si

existiniant,

ne

doctniiam

negent

viri

seciim scn-

putant id non recte dictiim fuisse, quare Dionysium,

quasi secum senlientem
dicat,

qui id ipsiim ait,

is

iactitant?

cum praesertim
eos,
qui se

non obitor boc

coargiiat,
refellat,

sed

aliis

antea

missis

epistolis

insimiilabant,
nieiidacii

qiiasi

diceret
illos

Filiiim

non esse
i)utabant

Patri

consubstantialem,

vero,

qui

se dixisse

Verbum
sed
iit

esse

factum,

negans se prout

illi

existiraant sentire,

tametsi

voces

illas

protulit,

eo solum illud se dixisse

testatur,

ostenderet

non Patrem sed

induit,

Filiiim esse,

qui conditum, creatuni et factuni corpus

factiis

quocirca Filius conditus,

et creatus fuisse diciliir.

20.

Certe

ciim

illa

verba

prius

scripserit,
iis

Arianis quidem fa-P.257

cessere iussis,

benevolum aniimim ab

postulat,

ad quorum aures
diificultate

baec pervenerint: ut animadversa barum quaestionum

potiiis

imo
iudi-

inconiprehensibilitate

non verba
exempla

sed Scriptoris

animum
cursim

carent, ciim potissimimi alia comphirinia

Ait igitur ipse:

veram
niinus

eius nieiitem aperiant.

utilia

,,Eiiismodi

ut

protuli,

,,nimirum de planla
.,lractavi,
dit,

et agricola;

nalurae accommodatiora
lani qui

fiisiiis

per-

ac veriora j)liiribus exposiii."

haec

loquitui,

osten-

verius dici Filiiim aeternum et ex Patre esse,

quam
qui
liis

esse factum
indicalur,

iiani
illis

hoc qiiidem vocabiilo, quod corporeiim

vero
aeternitas
divinitatis

est in Doniino,

eius.

Eos

igitur,

se

accusabaiit,

ut qui negaret Filiiim

esse Patri

consubstantialem,

argumentis a
et

se confutatos declarat, haud levi

modo, sed sapientissime

,,Etsi

ciim vera

demonstralione,
inveni,
,,ipsum,

dum
et

liaec ait:

hanc voceni

in Scripturis

non

altamen

eariindem Scripturarum

mentcm

colligens

agnovi,

cum

Filiiis

Verbimi

sit,

non posse

,,alienuni."

Quod autem Filium non

dose.
f.

Taurin. item inrra Taurin. Colb. les. Reg. Tanrin. les.

i(Q((y.

&. rp
edili

.
veio

senserit

Mox

Colb. Taniin. h. Colb. Colb. les.

g.

cum

' ^.
el

.
esse reQi
les.

a Patris siibslantia esse

creatam aut

^^. ^.

Mox idem

Mox Taurin.

"126
'.25-. ory

S.

iv

, { 3), , ' ^ . ' ^)' . /. ,, , -' /. .%, 7 , 7 " -'

-/
6
"^

, . ), &. )( /.,
ATHANASII ARCHIEPISCOPI

^ , /.

'

. '/.
"

''
y.ai
^
,

', -

21,

)^^

.'.

9-

, ^ 7 ^-,
v.ad^
^
, ,

^), (.,,
'^).
"

,
d

^,
&

.,
-/at

,
d
12, 7.

'^
1)

Rora. 2,

Tauiin. Coll. les. Heg. Taiirin. Ks. tl ita legit longe diNannius. Edili Mox in Tauriii. Colb. les. verso sensii.
a.
h.

Sic

desideralur.
c. Tauiin. heg. clcaui

les.

Taurin. Reg. ul

, . , . , -. &. .
,

^,,
el

'

''^/

,
3)

^-

13.

.
lacob. 4,
11.

Piov.
iii

2)

Esa. 5, 7.
d.
Iii

Taiirin.

Colb. les. illud

Xf

usquc aiJ scqiiciis omissa sunt.

e.

Arliculus deesl
xuS-'

Taurin. Colb. les.

Ibidem liaec:

Colb.

les.

Mox Colb.

in

edilis

simililudiiiem votiim

<

desideiabanlur, ob
el

omissa:

sed
el

legunlur
I.

in

edili.

Taurin. Colb. les.

Fr.

Ibid.

Reg. Taurin.

EPISTOLA DE SENTENTIA DI0NY8II.

factam,
,,(liiis
iit
illi

27

pervulgarant, in secundo libro lestatur his verbis:

,,Sii'.25-

autem ex sycopliantis,

eo

(|uod

Dcum

oinniiim

dixi

iactorem

,,et

creatorem, exislimat nie eliani

Clirisli

,,nie prius Patrein

,,est.

iijsnm appellasse, in

creatorcni dixisso, advcrlat,

vocabulo Filius adscriplus

esse,

Posl(|uani enim dixi,

Palrem

factureni

suhdidi:

INeque

,,pater
,,is
qiii

eorum
geiiuit

esl,

t|uoriiin

ractor est, si proprie paler iiilelligatur esse

(lalitudiiiem

enim vocabuli buius pater

si

in

se(juentibus

,,in(iQiremus), neqiie factor patcr est,

solus opifex

lactor dicatur

apud Graecos enim

,,carum,
,,dixit

ii,

(|ui

sapientes sunt,

vocai)tur, Apostolusque ait: factor legis; iiam

suorum librurum iactores rerum eliam intrinseut

fecit

cuiusmodi sunt virlus

et vitium,

factores siint homines,

Deiis:

Expectavi nt faceret indicium,

autem

iniquitatem."

21.

Qiii

baec audit, divini sane oraculi meminerit dicentis

Quo-

CHmque
tem

se vertat inipins, evanescit.

Etenim quam se cumque

iip

in par-

qiiotidie

converlaiit impii

illi,

evanescunt,

in

boc qiiidem ullam

rationem invenientes Dionysii

Filiiim
refollit

sibi conciliandi,

qiiippe qui aperte doceat,

nec factam uec creatam rem esse;

carpit

auteiii

appositeque

eos, qui se calumniabantiir, quasi dixisset, factorem esse Deum,p.258.

quod
Filius

noii adverterint,

se ante dixisse

Palrem esse Deum,

factorom
ipsi

iii

qiio

et

adscriptus est.

His autem verbis declarat, Filiuin non esse ex

et

niimero rerum factarum,

Deum non
,

sed

patrem propiii
qiiod

Yerbi

esse.

Quibusdam autem

imperite*

reponentibus,

Deum
ctoris
rat,

dixisset Christi factorem

sui purgandi causa varia adliibuit ar;

gimienta, neque sic aiens reprehendenda esse sua verba

se enim la-

nomine usum
eo
etiam

affirmat propter carnem,

quam Verbum assumse-

cetur,

Quod si quis illud de Verbo dictum fuisse suspimodo absque contentionis studio audisse oportuit: ,,iit enim Verbum rem factain esse non seiitio, et Deum noii factorem sed patrem eius dico; si quando de Filio disserens Deum
utique factam.
obiter dixero

factorem

eius,

etiam

tunc res

*
Colb.

vel

raala

couscientia.

les.

r^'

'

riQOqaaiy

sis

Tiagu JiovvGtov.

f I. Sic D Reg. Taurin. vero male " xai

,?.>'

.
-

pcr Toy
idera
'
.

fia
I

Co

d.

les.

E-j.

Edi

"

g.

Haec;

tyoy
Toy

Taurin. Colb. les. tiy ' . -r et Taurin. , inoyotjooi. Mox xai anle

1.

Res/

^
les. el li;ibetur
el

defensione non carue-

avToy

&6

inTauiin. Colb.
in
et in
V.

editis

Colb. desideraiitur, oraissa lapsu nmanuensis ideo decepli, quod praecedens phra-

Taiirin. Colb.

infra

xal

. ,. &. .
'

simililer dcsineret.

In-

'J,

t-j.
, .

'

EdiU
deest
in

Fr.

I.

Sed

Rcg.

opporlutie quidem.
lideui

les.

p.2bf>.

,
22.

.. ^^ ) ' , ^ , / , 7 , &, ! , -^,3. ' ^

( , 128

ATHA.NASII ARCHIEPISCOPI

"

y.ai

0-

-/. ^'^ -/.

-/. /

' - -/. . ,
-'^ovoJV,
'^

, ' /., . . ,

.259.

^ 7 /. '[ /. ' & ' ' ^ , , , & ,, . &

'/.

, '
vmi

'

&
y.al
^

y.ai

Jio-

/,

-/

23.

-,

/,

.' , ,.

*
'

/.

-/.,

^/

^/ ^^ ^ '
3
-/.

/,

y.ai

-/

'

'/..'

'

'

a.

Colb.

el Fr.

eodem panlo infra item omissum. Quod autem ait sapienles suorum librolura palres esse, Clemens ilem Alexandrinus inilio Stromalum [p. 269 ed. Sylb,]
in

omissum.

Et

iunl libri.
h.
les.

Fr.

1.

.
,

^.

animae

liberi

Taurin. Colb. les. unootixyvai. Edili Iniatixvvai. c. Taurin. Colb. les. Fr. I. Reg. el edili 7ipoftprMiVw'. d. Reg, Taiirin. Colb. les. et sic legendiim ul supra. Editi Mox Tanrin. Colb. Fr. I.

Mox Reg.

(f(uvov

airov

/.

.les.

& , -

EPISTOLA

SENTENTIA niONYSII.
se

129
faclores
diviiia

nt; nam

sa}iientes

Graoci

suoruin liluoruin
siint,

appellanl,

p.258.

tamctsi iidem proprioruin librorum palres

aulcin Scri-

ptura nos cordis niotuum factores nuncupat,

,,legis
et
iiiditii

cuni nos dicit factores

ol

iiislitiae."

Ilatjue quacmicpie

ex paite res specte-

tur,

probe coinmonstrat,

Filiiini

nec

creatain

ncc

factam

rem

esse,

seque a prava Arianorum doctrina alienum.

22.
ita

Verum nc

quis Arianoriim
ut

eiim

suspicetur dixisse,

Filium

Patri coexistere,

nomina quidem
et
Filiiis

sibi

invicem cohaereant, res

autem

a se invicem pliirimum distent,

neque Filium sempcr Patri

coextitisse, ex

quo autem
illi

esse coepit, ex eo Deuin dictiim fuisse

Patrein, et deliinc

coexistere, ut

eoriim, qiiae supra dicta sunt,

fit apud homines. Sed meminerit tumque Dionysii fidem rectam agnoscet.

Nam cum

dicat

,,
et

enim erat cum Deus non esset pater;"

lux
est,

et ite-

rum: ,,Deus autem aeterna

,,qiie
fuit

quae niinqiiam incoepit, nunquam

eiim emicat;"

desinet, aeternus ergo splendor ipsi praelucet et coexistit, qui absinitio

est

ab

aeterno
illo

genitus

ante

par sane

neminem

talia

de

suspicari.

Exempla quoque

fontis ac fluvii,

radicis et germinis, spiritus et vaporis Christi hostes, qui contraria de

illo

disseminant, pudore suiiimdunt.

23.

Cum autem

Arius ad cetera

siia

mala hanc quoqiie

et

senten,,Ver-

tiam qiiasi ex sterquilinio sibi consarcinarit

haec adiecerit:

,,bum non
,,Dominus
,,duntaxat

est propriiim Patri,

sed aliud est in Deo

Verbum

hic vero
et

extraneus quidem et alienus est a Patris siibslanda, secundum cogitandi modiim dicitiir Verbum, et iion est
sed
et

se-P-259.

,,cundum naturam ac veriis Dei filiiis, que filius dicitur, utpote creatura;"
eos,
qui
rei

per

adoptionem bic qiioait [leg. aiat],

,

dum

haec

apud
in

veritatem

ignorant,

gloriatur

[leg.

glorietiirj

quasi
iis

hoc Dionysius secum senliat; tute qiiaeso videas,

Dionysii fides
,

quae de

fuerit

et

qua

vi

illos

Arii

oppugnet errores.

In primo enini

libro sic scribit:

Dictiim est superius

Deum
ab

esse fontem oninium boipso

norum

Filius

<[{^^
Meliiis Reg.
et

'

vero dictus

edili

ixxktuc quos sequimur.

supra
e.

niira

15.

."
est
fluvius
Vide
g.

emanans
naat.

verbum

Taurin.

les.

deesl

in

editis
los.

Ibidem b anle sed habelur in

Reg. Taiirin. Colb.

Terlullianus adversus Praxeam [cap. 8. p. 504. cd. Bigall.] haec ipsa profert cxempla Nec frutcx, ait, radice , nec Ihtvius fontc, nec radius sole discernilur, sicul Deo sermo. f. Reg. de moie Mox
:

AlHANASlI OPP. DOGM. SEt.

^.

iari desunt Taurin. Colb. les. el Fr. I. Sed babentur in Reg. et in edilis. b. Taurin. Colb lei. i. Taurin. Colb. les. xcd deest in Colb. Mox (ff posl
in

Haec:

xcd

..
9

' , , . / )^\ ( ,
130
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

avTOv

"

ujtb

, "

/.,
''

/.

/.

. ^ ',^
y.ai

-/.
,

-/.

, 6

/.

/.-

, ,' /.,
TJj

/.... /.

P.2G0.

. , , '/ , ^ , . '/. , '). 6

/.)

, . , ,. /. ' .^ ^, , , ,. , . , .
/.
'

--, /.^, . -/.

"

/. " /.

, /. /. , -, /.- -^),
/.

/.

'
.^-

"^ (, /
/.

y.ai

,
24.

/.

'/.

'/.^

/, /.

^'., /. '
,

/.

/.,
'

'

/.

Jiovvoiov

'/
/.
,

in aliis

. . . . ^,
1)

Psal.

45 [44.
Basil.

.],

2.

2)

/.
20.
c.

-/.

.
-

1,

a.

Sic Heg.

cl

edili.

Taiirin. el

les.

timv uno

Fr.

. tlnay,

^' ^.
quem
ilcm

scqni \isiim
iliidem
Eilili

esl.

Alii

el

edili

omnes
fV

Colb.

post
d.

deesl
les.

Tauiiii.

h.

xui deesl

iii

Taiirin.

Colb.

les.,

sed

habelur.

Mox Reg.

Mox

Tauiin. Colb. \vs. niendosc lcs. solus mcndosc.

^. .
in

'

5.

niss.

if

'

}\\

Taurin. Colb. les.

r.PISTDI.V IiK

SKNTENTIA

DIO.NYSII.

131
loquamiir), ex cordei'.25.

.,quippe est mentis emanatio, et (ut liumano

more

,,

os emillilur.

iMens vimo (juae [ht lingiiam lUOsilil,

diversa est

,,a vtM*bo

quod

iii

corde

exislil:

isliid

eiiiin

posl(|iiaiii

illiid

praemise-

rit, remanet,

cl est quale anlea erat,

,,et circiimi(na(iiio ferlur:

,,versiim osl ab

illud

vero praemissiim cvolat

in allen,

ot

sic

est
siint,
licel

lamelsi diSic

et luium
et in

duo
,,Ut

siiit.

,,Pater el Filius iinum sunt,

,,cst."
Iii

se inviceni illos esse

namque comprabaUim

secundo aiitem libro

estque utrumque
illiul

liacc

babet

cnim nicns noslra

,,eructat a seipsa verbiim, ut

ait l*i-oplieta:

Eructavit cor

meum

ver-

him bonum,
locum, cum
,,tur et

alterum ab altero distiiictum obliiiens

qiiidem

iii

corde, istud in liiigua et ore conihioredistat,

movealur; iion tamen alterum ab altero

neqiie

nec se invicem

verbum sine mente, ,,sed mens verbum facit, ct in ipso apparct, et verbum meiiteni exqua factum est, nieiisque est quasi verbum immanens, ver,, hibet, in bura autem quasi mens prosiliens meiis in verbum transit, veibum ,,inentem in circumstaiites auditores insiniiat: et sic mens per verbum Ac mens et una cum verbo intrat. ,,ia auditorum animis collocatui'
,,privantur,

mens

sine verbo est,

neqiie

,,quidem est quasi pater verbi,

filius

iii

seipsa existens,

verbum autem quasi

mentis, non ante ipsani quidein, sed neque extra ipsam factum

Eodem sed cum ipsa existit, et ab ipsa germinavit. quoque modo Pater ille maximus et mens iUa universalis ante om,,nia Filium hal)et Verbum, Interpreteni et Angeliim suum."
esse potest,

24.
xit

Haec

vel

iiunquam audivit Arius, vel

iiam
si

si

audivit

iioii

intelle-

bomo

indoctus:

intellexisset,

non

tanta

mendacia de epiin veritateni

scopo pervulgasset; imo potius illum, ut nos, ob insitum

odium
dixit

convitiis insectatus fuisset,

illos,

INaiii

ciim Cliristi

sit

hostis, liben-

tissime persequetur

qui quae Chrisli sunt sapiunt, ut ipse prae-P.2Go.

,

Dominus:

Si

me persequuti sunt
secum
et

et

vos perseqyentur.

Aut

si
illc

putant imi)ietatis
scribaut,

palroni,

seiitiie

Dionysiuni,
illa,

eadem quae
viiica

eadem

proiiteantiii,

scribant cxcmpla

de

iiempe et

agricola, de scapha ct fabro,

una confiteaiilur, quae ipse consub-

e.

Reg.

solus

Mox

/..
^toiV,
[p.

TOf rovv

Alcxaiidiiiio
p.

riequeiUaliim.

50. [eil Sylb.]

Alias

9.J

spcclaloribns insinuavc.

^
ucos
in

Geiuis loquentli

; 8\. & . ^,
male.

incntein
f.

quandoquc

legilui

uxQoa-

Clenienlc

llieatrim

iiulucil.

Reg. Bnsil. el ahw It^K^QvtTui. TaiiColb. les. Fr. 1. riii. g. Tauriri. Colh. ies. soli _o anle Paiilo poslzra' aiUu ('i;yi^oi' deesl upiiorlune lain Hi-S. Tainiii. Coll). les.
rneii

/.. ^&.
I.

posilum videtur.
Taurin. Colb. les. Fr.

Apud ipsum Cle-

li.

9*

132
P.200. or

S.

ATHAISASII ARCHIEPISCOPI

/.

xqv

,
6

""/

a/ceQ elTttv

'/.
,

/ , , ,
-^
y.al
;

. ;

6
'^

^.
y.ai

/.

.\

' , < ,, .
'

' /., '.

''/Va

y.al

y.ai

. , , ,' &. ^' ,

yal
y.ai
'

^.^
yai

,,- ^ ,^ ^ -9,

,,6
*

yai

25.

"^'

..
3.

' ' ',, ^). ' ", ^ ^). &

6

''),

,'
^),
6
'

--

^^,

- ^^
6 6

yai

avd
6

^,

--.
'

'

/.

y.al

1)

loan.

1,

1.

2)

1.

Cor.

1,

24.

3) Prov.

8,

30.

4)

1.

Esdr. [LXX.

Esdr. Vulg.] 4, 40.

a

Sic

In edilis
b.

Reg.

Tauiin.

desideraliir.

pro xr<rV. Taurin. Colb. les. Mox iidem c. Taurin. les. uraiQovaiy. ciim Colb. et Fr. I. Ibid. Heg. Tauiin. Ics. Fr. I. f/;. Edili

((. ' ..
les.

Colb.

Fr.

I.

Ibidem

lesuil.

..
Mox
aiov
d.

Tauriii.

Colb.

les.

Regins
Ics.
et

Colb.

Fr.

Mox haec:
in

'^
I.

Edili

mendose
recle.

Taurin.

xcei

tintli'

editis

xui omissa fuerant.

EPISTOLA DE SENTENTIA DIONYSII.

stantialitatis

133
item,
qiia

prupugnandae causa
verbo

Iradidit,

senlentiam

dicitP.2co.

Filiiim

esse ex siibstanlia Patiis, nec non afteniitatem eius, cognatiociini

,

nem
miam

mcnlis

foiitis

cum
lidei

fluvio

et

cetera

ut vel ex ipsa
illa

reium

(liscrepanfia noverint, ([iiomodo priora

dixcrit,

quidem

per oeconodeiiiceps haec

vel

haec vero ut piae

postulat ralio.

Ac

prolitentes siias his

adversanles sententias repudient.

malignitati
Dioiiysii

Quid enim

proximiim

lialmeiit Arii

lides?
dicit,

Nonne
Patri

Ariiis

se-

cunduni cogitandi moduni dunlaxat Verbmii esse

vcrc et
dicit,

Dioiiysius

autem

natura sua

Verbum Dei esse?

proprium
Si

lUe

Verbum

exlraneum

bic docet esse

ct indivisibile

a Patris substantia, sicut

igitur poterit dividere et

veibuni a mente et flumen a fonte.

alienare vorbiim a mente, vel iliiviiim a fonte separare et quasi niuro

exstructo
fonte, ac

dirimeie,

vel

ausit

dicere

lluvium

diversae

substantiae a

diversam

aJ)

eo aquam commonstrare, vel splendorem a luce

dirimcre, et affinnare ex aliena substantia esse splendorem nec a luce

prodire,
qiiidem

is

cum

Ario

insaniat;
ultra

eiiisniodi

quippe

bomo
si

ue

nientem
ne quis
sed

biimanam habere
,

videbitur.

Quod
ipsis

haec

indivisibilia
;

esse ipsa novit natiira

igitiir

eorumqiie proles

propria

est

deinceps cuin Ario sentiat aut Dionysium caluniniari

tuin

aiisit;

magis binc eius ciim sermonis perspicuitatem

niiretur.

rectam

fidem ad-

25.

Qiiod

spectat

autem illam
et aliam

Arii

insaniam,

qua

dicit,

aliud

esse quod in Deo est Vei'buni,,et aliud de quo loqiuitus est loannes:

Ih principio erat Verbiim,

aliain

propriam esse

in

Deo sapientiam,
et

vero qiiam his verbis indicat Apostolus:

illud

Christus Dei virtus

Dei sapientia\
sententiam
liliro

summa

vi

impiignat

Dionysius

pravamque illam
pacto
in

strenue

insectatur.

Vide quaeso,

quo

secundo

bis de rebus verba faciat:

,,

yrincipio erat Verbum\ sed

erat

non
pro-

,,erat

Verbum, quod Verbum protulerit;

enim Verbiim apud Deum.

Veritas est Cbri-p.201.

,,Dominus sapientia est;

,,duxit,

iion erat igiliir sapicutia, qui sapienliam

nam

ego eram,

inquit,
ait,

.
quod
e.
f.

stus: Benedicins autem,

plirasis

essel praeccdenli

Sed

habenlur
I.

\n

Reg.

Colb. les. Fr.

Sic

Reg. Tauiin. les.

desideralur.
ct

Reg. Taurin. Colb. les. Ed. Felckinanni codices g. Reg. Taurin. Colb. les. Ix reclius quam edili tx b. Reg. Taurin. Colb. Ics. Fr. I. ciXXtjy, et sic infra ubi quatuor poslremi codices

. . .,

In cdilis fVt

-.
Deus
y.cd

qua delectabatw.
veritalis.
Ibi

Taurin.

addunt aiite Jluvloi , ubi Reg. Basil.

.
et

una Sabellium
Mox iidem
el

et

edili

cino-

';
,

c ^'^ Tai.nn
'^'^'^'^

^' '"
k.

In
in

Sed
Alii

Paulo

posl

oiiines
>)

oly

. . .
r \u f^ c.. Colb. les. Fr. ^'^^''^ ^^'^'
Colb. les.
iii

I.

i r^ In Reg.

Tauriii.

anle

leliquis el

editis deesl arliculiis.

les.

.
I.

Taiirin.

Mox

Colb. Fr.

v.2(:>i.

. '.
,

"^ &, /.. -/./

26.

^, 7,, , /. , , , ' ,
y.ca

, ,
134

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOrf

',

, ,

'

, , 7.
l/.

/,

y.ai

"

/.

)
yai

y.ai

ovy.
y.al

., .
^-,

;, '
-^

y.ai

'

.7-

/,

/. '
'/

"/.

/.

/.

'

d-

^
"^

/.

/. /.
/.

/.

/.

,
d-.
^
1)
a.

'),

'

/.

^ / /., '-)), , /.
,

^7

. /. '/ /.
,

. , . , / ,^ -. .
6

,
avd

.^ ,
a/ro

' /.

( /.
6

/.'
,

/. / /

/ ,
'

-/

,
14, 9.
Edili

^,
/,
/.

/.
/,

loan.

10, 30.

2)

loan.

biu deest in Colb. Sic Rcg. Taurin. Colbert. Ics.

b.

vero

^].

c. deesl in editis, sed legiliir in Reg. Taurin. Colb. ies. Fr. I. el a Nannio ilem lectum est.

EPISTOLA DE SE.NTE.MIA

liIONYSII.

135

Ariuni everlit amhnsiiiic liaercses paiis imiiictalis dechirat;

(|<'

eiiimr.2i.

Verbuni est Verbi

sed
noii

patfi,

ncque

iacluin esl,

(jiiocl

ex Palre

piocedit,

propria

eiiis

subslanliae

proles.

llursuni<|iic

Verbum piocedens
sed soliis est

est I*atcr, ncc Vcrbuni istiul

umim
,

c\ imiltis esl,

Patris Filius voriis ct iiatura gemiiiuis

in aeternuni alque iiulivisibiliter ex eo
est

qui ct iiunc in ipso cxistit et

est.

Sic et Sapicnlia et Verilas

Dominus,

el

nou

cst ab alia sapienlia

in

secundus; sed solus bic

cst,

per (|uem omnia Patcr condidit,

tuit

ipsoque niultiplices rcrum constiin ipso item

siibstantias, per

quem

etiam quibus vult innolescit,

oninium piovideiiliam gerit,

biiin

omnia
Ilaec

agit.

Hoc enim
lides.

luiicuni Dei

Ver-

agnovit et Dionyshis.

cst Dionysii
qiiae

Pauca eniin ex
tibi

eius epistolis collecta coiiscripsi,

tamen plura addendi

occa-

sioneni praebeaut,

Ariaiios

vero

inaximo pudore suffundant ob suam

In oninibus qiiippe scriplis suis eo-

adveisus Episcopuin caliimniani.

rum

malitiam coarguit et haeresim traduxit.

26.
niiini
alia

Ex
eius

his itaque patet,

et ex

epistolam

ad Eiiphranorem ct

Ammoquod

menle

oeconomia quadam ab ipso scriptam

coniprobatur.

esse,

item

ex

apologia

Et est vere apta peisuadendi

forma ad
guere
ducat

insaiiiain

Sabellii

everteiulam, ut qui sequaces eius cito coareius

velit,

non ab argumenlis
esse

divinitalem indicantibus initium

et \ irtutem,

nempe Filium
Paler

Veibum, Sapieiitiam
iie
illi,

necabillo:
ad

Ego

et

nnum sumus;

qiiae recte dicta sunt,

pravum

sensuin detorquentes inipudentis conlentionis occasionem

biiic arripiant,

dum audiunt: Ego et Pater umim sumtis, et: Qui vidit me, vidit et Patrem menm, sed Salvatoris exemplo praeniiltat ea, quae huniano more de illo dicta habentiu, cuiusmodi sunt esurire, laborare, quod vitis sit, quod oraveiit et passus sit; quaiito enim haec dictii sunt
huiiiiliora,

tanLo liquidius demonstralur,

est enim, ciini

Patrem non esse factum hovilis appelletur,

raiiiem.

Necessum

Dominus

agricolam

exstare, et

cum

oret,

esse

qiii

exaudiat, cuni dcnique petat, esse qui

facilius
sit,

concedat.

Iluiiismodi

quippe dicta longe

qiiod

Sabellianorum insa

niam commonstraiit,
d.

necesse omnino
atque
ila

Sic

Reg.

Basil.

et

edili
tjui

Nannium
mentc.
e.

legisse

Sed Taurin. Colb.

deest
in

'
1.

^
in.

c
xcu
b.

palet,

veitit

alia

les.

Fr.

I.

sic:
x(fy.
les.

Suiyoir^'

Taurin.

Fr.
f.

rin.

Reg. Taui Colb. les.

les.

,.

Colbeil.

Mox Tau-

.
deesl.
et
i.

.
Colb.
el

alium esse,

Tauiin. Colb. les. Mox Reg. In Taurin. Colb. les. xai

qui orat,

Colb. les. Fr. I. tnaxovoyta. Editi Mox Reg. Reg. inaxovovTu.

les.

Fr.

Taurin.

edili

^.
I.

Reg.

Mox Taur.

136
1'.

261.12

'
.26-2.

,, 7, ,
S.

ATH.VNASU ARCHIEPISCOPI
6

/.

, &,,
.

. /.^, ,, . , . . ^ ,',
/.
6
''

y.ai

-,
6

, ^(, . ' ' . ^--.

6
,

],

/.,

^),

'

/. /.

'/.

..
,.
/.

/. 7 /.

/.
27.

9,. .
1)

. -, /. , , . '.; , - .. . .& , . ,
,
.
. -, .
./.,
^

^ -, , ^^, - & 3 , .
/.

, . .. ,
'^

/. /.

/.

'-

--, .-

/'

.^

1,

Colb. les. Fr. .

Alii

ut

edili.

lidem
a.

Tauriii.

Colb. Fr.

..
In

1-1.

xcn iisJem
f.

)6.
deest.

b.
c.

mox

Taur. les. rorrew roi Sic Taurin. Colb. Jcs.

6

;/

mendose.

edili

Al Reg. et minus recle. Mox xai anle deesl in Reg. Taurin. Colb. les.

EPISTOLA DE SENTENTIA DIONYSII.

alium,
Filiiim
qiii

137
Qiiotquot ciiim verba
i'.26i.

exaudil, aliiim vitcin, alium agricolani.

quasi alicnum a Patre tleclarant, haec ad carnom attinent,

Opiiicia

quam

nostri caiisa gestavit.

aliena:

quippe secunduin iiaturam a Deo sunt

ideo

cum
est,

caro opilicium sit,

licet
si

Verbnm, quod
Pater

ut ait loannes, Patri et ab eoP.2G2.

caro factum
indivisibilf,

.sccuiulnni

naluram pio])riuni
concedit ut

sit

attaineii
cariii
fiat,

caro spectelur,
ipse

dicilur ab illo

icmotus;

quae cnini
hinc palam
itaque

propria sunt,

de se dicanlur; quo
corpiis iiiisse.
Sabelliiis
,

non
niodo
,

alterius
sint

sed

suum proprie
,

Cum
illaiii

haec eo

intelligenda

citius

convincetur,
qiiod

iion esse

Patrem

qui

caro

factus est, sed eius Verbiim

iibi

redemit Patrique
serit,

obtulit.

Et

quis illiim
facilius

ita

coarguerit ac persua-

binc Divinilatem

quoque Verbi

edocebit:

ipsum nempe
et

esse Verbuni et Sapientiam, Filiiim et Virlutem, splendorcm et iiguram.

Necesse quippe est iam denuo

colligerc,
sit,

cum Ycrbum
eius
ita

existat,

Verbi

Palrem esse oportere, Sapientia cuni

dor
esse.

parentem esse,

et splen-

cum

sit,

esse quoqiie Jiicem

atque

Patrem

et

Filium

unum

27.

Haec cum probe

sciret Dionysius,

illa

edidit scripta,

prio-

ribusque verbis Sabellium compressit, his vero Arianam prosteinit baeresim.

e

Ut enim bumana Salvatoris apta sunt ad Sabellium evertcnduni,

noii

converso in Aiiomanitas

cx humanis

sed ex

iis

quae Yerbi
illi,

Divinitatem indicant,

argumcnta sunt mutuanda; ut ne

quae de

Domino corporis causa dicuiiliir, prave interpretantes existiment, eiusmodi esse Verbum, quales iios honiines suinus, ac demuin in insania sua perseverent. Qui si de Divinilatc doceantiir, suum ipsi errorem improbabunt, cumque didicerint, Verbnm carnem factum esse, buniana
in

posterum
ita

facilius

distingueut ab

iis,

quae ad Divinitatem

attinent.

Haec cum

se babeant, Dionysiusque Episcopus ex suis sciiptis piiis

sit;

demonstratus
cesse enim

quid iam acturi sunt Ariomanitae?

Qiiem

ultra falso

acciisare audebunt, est

illos

cum ex
a

supiadictis

mcndacii

coiivicti

sint?

Ne-

fundamento Apostoloruni lapsos

et

iluctuantiqiie

mente praeditos sustenlaculum quaerere,

in

cum

iion inveniant, Palres

posleriim lalso

accusare.

Sed
;

nemo

ilUs

ultra

lidem

adhibebit,

etiamsi nitantur caliminias spargere

ab omnibus enim eorum haeresis

is

damnata
d.
editi

est;

nisi forte

de diabolo deinceps loquantur,

I.

enini sohis

Sic Reg. Taurin. Colbert. les. Fr.

vero perperani. e. Taurin. tyQaxpe y.al TQfxpe omissis inlermediis.

1.
f.

les. Fr.

Reg. et Basil. oiuxqiyovaiv in prae-

senli.

<; -

vovai.
Alii
lesuil.

Ibidem Colb.

.
Sed
Fr.

tnclius

alii

cum

Mox
I.

Reg.

Basil.

Paulo posl Taurin.

<fe

.
Reg.

cum

edilis

'

. ;.
editis
et
edili

<-

Colbeit.

P.262.

' , ^,
S.
^'

*
138
a.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

, &' 7
/.
y.ai
Taiiiin. Colb.
les.
ct

-/.-

, .; /. .
6 6

(-'
}
"

''
,

Fr.

Tiav.
b,

Reg. Basil.

eiiili

Reg.

- . . \. .
I.

'-.
Edili

,
,

/
y.a-

'

c.

R<'g.

Kdiii

Tanrin. Colb. les. Fr. I. Mox iidem oiCfu.tT.

,.

EPISTOLA DE SENTENTIA DIONYSII.

cum
Quis

illis

consentit,

inio

potiiis

igitur etiamnuni

oos,

139
illis

ipse

esl

hatTcsim
cst
,

suggessit. p.2C2.

(liabolus
iit

diix

(lliristianos
,

nosed

niinarit ol iion polius diabolicos ?

et diabolici

non

soluin Christi liostes

audiant.

Nisi

forte niutata sententia quani excogitaverunt

impietatem abiiegent veritatemque agnoscant;

luerit.

>^os

autem decet

'

boc enim

re illorum

ciinclis

errantibus baec precari.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI ORATIONES CONTRA ARIANOS.

0. S.

. 403.

Historiae

Arianorum ad Monachos

Athanasto

missae

subiungere visum est qnatuor Orationes contra Arianos.

nt nonnnllorum est sententia,

Jwc ipsum Opus est, Monachos misit S. Athanasius Arianorum historia ad froprius hic eins locns est. Sed si alii jjrobabilius existiment, illas Orationes alias plane esse iib Opere ad Monachos misso, nec idcirco incommode
,

Namque si, quod una cnm

hic collocantnr.

Cum enim
in
illas

constet,

eas

post intrusum Georgium

esse

sancto Athanasio
utique
fieri

solitudine

tum degente
definite

compositas

potest

ut

nonnisi post Epistolam ceteraque

;

ad Monachos

missa Opera sctipserit

certo
[p.

nam quo
Sed de
quae

anno conscriptae fuerint,

in

dici
;

non

potest.

his

fnsius

Praefatione (jenerali

XXXV] quamur.
II.

cetera nunc,

ad ipsas adtinent Orationes, proseAdmonitione in Epistolam Encyclicam

quatnor duntaxat
alii

Siipra pagina 269.

et

ad Episcopos Aegypti
esse Orationes

Libyae iam observavimns,

contra Arianos ,

non quinque
illis

nt

editt

habent,

ipsamque Encydicam Epistolam ab

stinctam:
Inter se

Orationibus penitus esse dihic ea

verum operae prctium

est plenins

de re dissercre.

non consentiunt manuscripti Codices

in assignando

numero

Orationiim contra Arianos.

que

Seguetianus optimae notae Codex quinest

Aegypti

quam noluimus

Ad

et

mnnerat,

quarnm prima
,

Libyae

ad cuins initium in margine haec

omittere:

"

-/..

/. /.

..
Epistola

Encyclica

ad

Episcopos

nota legihir,

/.

S.

ATHANASII ARCHIEriSCOri ORATIONES CONTRA ARIANOS.

141

.
y.ai
iieni.

;
6

litia/.ojtog

^-, , ' ^.
Id est
:

, ^^ '^
,

-'-^.

; ., inipius Severus in
a

-/. -/.

Ilaec,

quae

liic

inscribitur Oratio prinia S. Allianasii,

dicitur.

in ali((uibiis Exeiiiplarihiis

(luarta
tertii

Et vcro

vigesinio

tcrlio

caj)ite

libii

adversus

loannem
vir

Grammalicis,

Caesareae in Palaestina Episcopum, qiiartani appellat pracsentem Oralio-

At sanctiis Theodoriis Episcopiis Pliaran

eruditus

qui et

egregia reliquit Opera, in siio adversiis Agnoetas Dialogo quartam sancli

Athaiiasii

Orationem contra Aiianos appellat, quae item

est,

isto in volu-

mine
Ariani,

quarta
iit

cnius

videlicet

initiiim

est

videtur,

animum

indiixerunt a veritate desciscere.

Quandoquidem semel Haec ihi,

qnae item ImhenUir in Codice Gobleriano, eaqne

cuiusda7n Lectoris

Felckmamms
licet

ait esse

Romani nomme,

qui Codicem Gohleriamim scripsit.

illam Episto-

Editi Graeci Codices et ms.

Felckmanni secundus

Imn non inscribant primam Orationem,

tamen eam, qnam iam nos

In Basiliensi Codice tres
nobis

primam

inscrihimus,

secundam appellant.

primae Orationes eodem ordine quo iam

quam
stola

quai'tam iyiscribimus, ibi sexta dicihir; forte nempe quod Epi-

Encydica ad Episcopos
initium oi

Oratio qnarta in Arianos appellatur,

cuius

quinto Codice ms.

,
nt
alio

numerantur

sed

Ap.gypti et Libyae in aliquibvs Codicihus

et

Oratio de Incarnatione verbi,

nt
in

quinta numeralur ,

Felckmanni

In Regio ms. Codice chartaceo tres primae exstant

hac
in

Oraliones eadem serie,

nostra Editione,

numerntae, sed
,

quarta deest.

In

Regio optimae notae ms. Codice

qui

mediam
habentnr

Opernm
div.tius

S. Athanasii

partem continet,
et

dnae ultimae
Codicibus

initio

Orationes,

quae item ibidem tertia

qnarta nuncupantur.

Sed ne
vide di-

in percurrendis mannscriptis

immoremur

screpantes lectiones,

qnas studiose collegimus ad initmm singularum

et Li-

Orationum, nec non Epistolae Encydicae ad Episcopos Aegypti

byae
et

Tractatns

modo memorati
eodem ordine

de Incarnatione.

Multi praeterea

antiqui Scriptores
,

illas

citarunt Orationes ac nos im-

meramus ut Cyrillus Alexandrinus, Theodoretus, lustmimus Imperator, qnemadmodum suis tn locis observamus. Vernm nihil opvs est longiore disputatione, cum clarum sit ex hisce rpsis quatuor Orationibus, nihil eas commnne vnm ullo alio Opere habere, sed ita ?MierP.-io4. se cohaerere, ut unum ipsae Opus simul conficiant quarum prima sit principium, quarta antem omnmm sit finis, qnam sane ob causam
,

142
P.404.

S.

ATHANASII ARCBIEPISCOPI

sola

haec nltima solita terminatur

condusione.

Ratio

autem cur

quinque adversus Arianos Orationes in niultis numerentnr Codicibus,

nulla alia videtur
,

quam quod
et

in

illis

Codicibus Epistola Encyclica

erat ante quatuor Orationes,
inscripta idcirco

ad Episcopos Aegypti
qnae quidem cum
et

Libyae
sit

proxme

ipsa

in Arianos composita,

est Oratio prima contra A)ianos.

III.

Supersedemus
res

hic

proponendis singularum Orationum arniargine annotare nobis curae

gumentis,

enim nos longius dednceret; sed singula, quae digna

in
fiiit,

ohservatione nobis visa snnt,

quae, cui lubuerit, facile possit perlustrare.

Satis interim. sit genehic

et

ratim observare,

Arianam impietatem plene

responsa referri
conterit S. Pater,

confutari,

variaque

Arianorum argnmenta et lam Arianorum haeresim

dissolvit,

refelli.

Nec vero so-

sed

aliorum etiam hae-

reticorum, qni circa Christum

sive qui

Dominnm

erraverunt, commenta obiter

Christum pur\im esse hominein, sive qni eum noncorpus,

sive

nisi

phantasticwn habuisse
ita

qui quid aliud finxerunt.

Quin etiam

nitide

veram

de Christo

Domino fidem exponit,

ut

ipsonim quoque, qui post ipsnm cxorti snnt, confodtat haereshn.

Hinc

Nestorium proftigat, cum docet Christum, Deum licet et hominem, nnnm tamen esse, nninsqne esse eius cum divina tiim humana opera,

Verbum non in hominem descendtsse, sed Itominem factuin esse Deiparam ostendit, cum denique beatam Virginem Mariam adversatnr, cum saepius appellat. Non minus etiam Eutychis errori earum munia passim demonstrat distinctas Christi naturos variaque
cuni

---

diserte explicat.

Ilinc sancti Patres in

est,

Conciliis

in quibus illorum

haereticornm damnata impietas

fidemque Catholicam

tanti Doctoris testimonia adducere

praetermittendum..

"'
a/cb

( , ,. , . ) . ^ , ( ^], /
ad propria loca moiiuimvs.
IV.

eins confirmare anctoritate

non omiserunt,

nti

Photii, qid

quidem

ipse

quinque S. Athanasii Orationes contra

hic dnxiniiis

AiHanos mimerat,

de

iisdem

Orationibus iudicinm non

Sic igitur

CAd

-) ille

Bibliothecae Codice 140.:

y.ai

'/.
y.al

y.cu

y.ov,

'73

-^.
y.ai
'

y.al

y.ai

^, . ~

ya\

'

y.ai

(/.

/.

.
Opeiibus
tas est
tes,
fice,
qiii

'^
d-flov

ORATIONES CO.MHA ARIANOS.

7ra^ra|fwg.

Id est:

Lecli
et eius

,
/.
sunt

)'

-- \0.
7ca(Atbanasii)
iii

143

ciusdem

S;mcli
iil

libri

quinque conlra Arium

dogmata.

In his

ct

oinnibus eius
bic se praeoiiis

dictio iiilida est,

simplex, nec rcdiindaiis.

Acrem

bet et proriindimi vebenienlemqiie in argunicntando, tanla(iue

uberiit

quam

et

admiraiula.

Logicis

autem nieihodis
uti

ita

ulilur,

non nudc nec

in ipsis

vocibiis verselur,

pueri et tirones adolescen-

docti videri cupiiint,

solciit agere,

sed philosopbice et niagniScripturae

solisque verboruin sentenliis hisqiie diverse innititur.

similiter testinioniis ct probationibus firmissime se

communit. Denique

istud

que

si

Opus adversus universam Arianorum aciem possit sufiicere. Atquis ex eo libro tamquam ex fonte Tbeologum Gregoriuni et
illos

divinum Basilium hausisse dixerit pulcros

contra eiTorem Orationum ihivios,
litudine aberraturum,

et

perlucidos suarum

hiinc

ego non puteni a veri simi-

Haec Photius.

. 405.

&^- , , " , ^ ( &, , &. , , { ^ { -,

, " ..
"^

, & , , '^ ' . &7

''-^t

20 .
02 02
6 /,

.,

, ' '),

^^ ^), (. .,
^

),
19.

Regins codex ms. el Basilicnsis. ccvzov xcua 'Aqhuvmv Aiiglicanus, Goblerianus, Felckmanni 1. 2. el . babenl ilcm cum SttTtqog. Omnibonus ita Editis hanc Oralionem inscribit: conlra Arianos Sermo primus. Sed idem Epislolam ad
a. Ita

Scguer.

1)

1.

loan. 2,

2) Luc.

11, 23.

Episcopos Aegypli
b.

Alhanasii liber primiis contra liaereticos.

Scgiier.

Reg. Basil. Gobler. Felckrn.

Alii

^.

ciim cdilis

. ^ , (. &
el

Libyae sic inscribit:

'

1.

et 5.

Idem et oaat

xr

SANCTI PATRIS NOSTRl

ATHANASII
ARCHIEPISCOPI ALEXANDRIAE
D V

US

i\

ORATIO PRIMA.

1.

Oinnes quidem haereses, quotquot liactenus

evidens est insanas sibi excogitasse

a veritate

reces-p.405.

sere,

opiniones,
Dubitari

illarumqiie ini-

pietas omnibiis iani (Uidum est patolacta,

enim non

potest,

quin eanim auctores ex nobis exierint-, queniadmoduni scripsit beatus

loannes, quaiuluqiiidem neque

illoruni
doctriiia,

fuit

uiKiuain

neqiie

Idcirco, ut dixit Salvator,

,

nunc nobiscum est non coUigentes nobiscum

Quia vero
iina
et

dtspergunt ciim diabolo

tiali

dormieiitesque observant, ut sparso suo exi-

veneno mortis socios babeant plunmos.

po-

strema haeresum, quae praevia Anticbristo niodo exorta est Ariauaque

appellatur, vafra et callida, animadvertens aiUiquiores

se sorores alias
sui

haereses palam
diaboli

notatas,

ipsa

sese Scripluramm
nibilqiie

vocabidis

paliis

exemplo
sibi

siniulate induit,

non molitur, ut

in Ecclesiae

paradisum

regredi liceat, ut Cbristiana

specie assuinta aliquos ad

pravc de Cbristo

senticndiim

possit falsis argumentationibus adducere

sit

(siquidcm nibil in se habet quod rationi

qiiani,

consentaneum), ciim

iii-

uiiiilominus nonniillos insipientes iam circumvenerit (adeo

iit illi

non

taiiluiii

auribus sint depravati,

sed

etiam Evae

similes

acceptum

errorem gustaverint, indeque ignorantia obcoecati

amarum

dulce aesti-

c.

Regiiis

Mox Seguer.
d.

^^.
exceplo

Sic rass.
eilili,

Felckm. 2.,
r^v,

ut

siliens.

.
habel
e.

et

omittil

quod
est.

recenli

manu additum
el

^v.
2.

Felckm.

edilio
ibid.

Seguer.

. Segucr.

Commcl.

AlIIANASIl OPP. DOGM. SEL.

. .
At
alii

f.

Sic Seguerian.
et

edili

.
in
5.

Gobler. el Felckm.

qui,

in I5a-

Gobler. Felckm. 1. g. Seguei. Paulo posl Gablerian. ct Felckra. 1. post 7rf^<(4AAo^tV/; addunt ileiuni JoAtOiT oi'ff xt
h.

.
Basil.

1.

deest

Regio.

Anglic.

el

Fclckm.

^^
/dem
10

ej:

146
v.iOb.Evav
xv^)
v.ai

S.

ATHANASII ARCllIEPISCOPI

' , ^ , ^ , /. -, . '^ ^ /. , ( ^/. .

/.
-/.)'
'

'&, 77\ /.
'
(5'
"

'KoijCov

.
/.

/. -

^.-)

/.

^'

7r /. /.

.\

, ^.,

/.,

. ^; , ^ & ?^ , '^ , - ,. ^ . ',

y.ai
2.

1'

/.

Kaicapav

y.ai

^-

-/

/.

y.ai

'^^)

-/.

/.

/. -

,
1)

, . (
Editi
a.

/.

^'.

y.ai

" ^, '/ -, ^
/.
avd
5.

",

-/.

y.ai

3 & ^y.ai

y.ai

y.ai

(7 /.
,

(3 .-^),
1,

"'-

23.
ej
1.

Esa. 5, 20.

2) lob.

. '. .
Sic

4
;

3)

1.

Tim.

20.

Seguer. Gobler. Felckm.

1.

ri'i.

Reg. Seguer.
et in

einendalum, in qiio Fulckm. 5. Edili mendose. b. Segii. Gobl. Felckm. 1. f<rr/]s omilliinl. Mox Felckm. . in Gobler. el Fclckm. 1. in c. Seguer. Gobler. el Felckm. 1. diuFelkra.
1.

legebaliir

.
,

Aiiglic.

Basil.

. -^.
d.

&.

/.'.

e.

Segucr.

Gobler.

Basil.

Goblerian.

;.

manu i(yt^'A6ti. Mox Scgucr. Gobler.

^/' 4)

Hom.

Felckiu.

.
f.

Reg.

et

Felckm.

.
1,
1.

alia

y'iO^

Si^giier.

yuQ

Goblerian.

,&((
elc.

Gobler.

et

Felckm.

1.

Ibid.

Seguer. Anglic. {tniiy. Reg. Basil.

Felckm.
tiTitTy.
g

2.

dnilv.

Edili
1.

Seguer. Gobler. Folckm.

Edilj
el
alii

Segucr. 01

xuXovyxcei

^uy.
h.

Mox
1.

abesl a Gobler. et
5.

Seguer. rf<rr

Felckm.

AlFelckm.

etu.

BccQa^uy.
("y
Alii
et

<.
editi

vzby
Regius

ORATIO . CO.MRA ABIANOS.

147
;

ment,

atqiic

(lefostandam liapiesini appellent bonani)

vobis horlantibus
sinus

i'. o.'.

neccssariuni

duxi

ihoracis iieramlae luiiiisce

liaeresis
qiii

atque eius slultiliae paleiaccre iucloreni, ut

tnoti,

piocul ab ea sunt rere-

eam

niagis ailhuc iugiaiU, qui aulLMii ab ea decepti

sipiscant

aperlisque cordis oculis iiilelligant,

quemadmodum

,
dicere?

explicare,

tenelirae

iion siint lux nec inendaciiim vorilas, ita Arianani baeresiin lionain ini-P.4oo.

ninie esse,

imino vero eos,

qui Aiianos Cbristianos vocant,

(pii

iiiultuni

profecto valdeque errare, tanquam

sit

nec Scripturas

legeriiit

nec quid

Cliristianisnuis ct Cbristianae reiigionis lides

omnino

sciant.

2.

Quid enim simile haeresim

,

inter

et

rectam piamque

fidem
Si

animadverterunt
ita

iit

nugatorie asseverent,

nibil illos mali

est,

illis

ludani inter
qui

Caipham Christianum nuncupare, proditorem Apostolos numeiare, contendere nibil eos mali fecisse,
sane
liceat

Barabbam prae Salvatore petierunt, Hyrnenaeum

aflirniareque
ista vel

et

Alexandrum
falsa

tanquam recte sentientes commendare,

illis

Apostolum

affinxisse.

Verum
aiisit
illis

iienio Christianus

audire volucrit,

nemo
Moyse

eum, qui haec

Cbristo Arius
aliisve viris

dicere,
iili

sana mente esse putaverit.

Enimvero pro

est,

jManichaeis Manichaeus.
qiii ipsis

Similiter pro

Sanctis nescio qiiem Sotadem,

Gentilibus ludibrio
fractos eifoeimitaliis
est,

est,

et

fdiam Herodiadis repererunt.

Namque

et illius

minatosque mores Arius Thalias quoqiic ipse scribendo

et liuius saltatricis sallalionem suis
iii

Dominum

maledictis saltando et

ludendo est aemulatus, adeo ut

qiii

in

huiusmodi haeresim inciderint,

gloriae

mente conturbentur

et desipiant,

et

nomen Domini

miUem

in

similitudinem imaginis corruplibilis hominis, ac deniqiie pro Christianis Ariani nominentur,

.' ^ ,.
Mox
Anglic.
et 5.

bocque suae impietatis habeant insigne. Nec enim seipsos conentur defendere, iiec quod illis probro est in eos

.
jwi-la

. ', . .
Ooljler.
et

Basil. Felckm. vyiatrtiy uy

;
ay

2.

Sic ilcm

, (( ;
&>,,-

Felckrn.

1.

tnnt.

Seguer.

(>~

o\v

Gobler. et Felckni. 1. Sic eliam emendaliim legilur in Anglicano. Pono duos poetas luiius noniinis comnaemoral Stiidas, de quibus baec hahel: Sotados Atheniensis. comicus mediae comoediac.

. Seguer.

' . . & &',,Hcg. '/Jyeiy

sed ktytiy,

omil-

'.

(^-

Edili

iiy

(fah

Muronila Daemoiiiacus , lamborum scriplor composuil Vhhjacas (id esl scurras) sivc Cinacdos lonia dialcclo. Ue isto ullimo seimo hic habelur. [Practerea vil. supia . 46. not. b.]
teiisis
, .

' &. ' ' ,

-;

ifXvuxug

'hoyixfj.

Solailes Cre-

^-

Basiliensis

et

a!ia

raanu

'

Anglic. , t^ ^""^"" "''^^'" elFelckm.

, .

^^'^

m. Reg.

Anglic.

xi

(' ,
'^^

"""^

<^,\
el

1.

c(^ua;.

Mox

Segtierian.

Gubler.

Felckm.

1.

10*

v.iw.aztavtop

.407.

, /., ', , /. , , -' ^. , ,, . ^, ^. ,. , ' , 3 (, ^ , &. ,^ -, , , ,

148
S.

ATHANASII ARCH1EI'ISC0P1

^:/

" ^, ^,
^'
,

y.ai

xai

/.

'

3.

,
^

,4
a.

' .-, ]^4

Sic Segiier.
Segiier.
h.
olc.

, . , ), ^ ,^,
=
,
^^

}
^

/.

-^ ,)
]} ^^ ,
Reg. Anglic et Dasil.
alii

'
{.

'^?^ -

Alii

, -/.''. . . & ^. ^
Anglic.
et

t:l cd\u Gobler. Felcktn. 1.

IbidemSegiier. Rcg. Angl. Gobler. Felckm. l.

el
edili

c.

Segtier.

(mo

Tiuu
5.

Felckm.

habet item

ano
d.

^ . .. ^
Idem

\'

tlaiy

Edili ct
e.

SegiierKui.

Eilili el alii

el

Felckm.

el

Reg.
fff

'/f.

/
1.

Ediliclalii

Sic

Seguer.

Gobler,

el

Felckm.

.
f.

/..
roi.
I\inlu

in Seguer. Reg. Gobler. Pro eo Anglic. Scgiier. Gobler. et Felckm. 1. l/.tivM. Mox iidem el Anglicaii.

ileesl

1.

, . xvQiov.
Edili
et alii

post Seguer. g. Sic Seguur. Basil. Anglic. Felckm. 1. cl Goblerian. Al Reg. el edilio Commel. Seguer. ibidem avoi.

. -

ORATIO . CONTnA AKIANOS.

false

149
a

coniiciant,

(|iii

sui

siinilcs

priis

magislris vclint a|ii)ellare,

Clirisliaiii

(
Ne

suiil,

iit

etinni Chrislijinos
lioc

i)ro-p.406.

niiiiiniiii
iri

paclo

ipsi

quoque
vel

videanlur
iioniiiio

appellaii.
voiiiit

iii(|iiain

tani

probroso hoc suo

sese

eriilifsceiites

nugai'i;
resiliaiit

aiit

si

vere

erubescunt,
l\ec cniin

abscoiulant

vol

propria

iinpiclalo.

unquam po-

pulus a i)ropiiis Episcopis

lid(Mii

iionicji

accepit,

sed a Domino, in (|uein et

niagistri iiustri et Evangclii
iion

habeimis.

Ilinc licct beafi Apostoli

Salvatoris administri iaoriiit,

ex

illis

taiuen
Ili

nomiiiamiir,
qiii

sod aP.407.

Christo Christiani
boiit
(jui

et

sumus

et dicimnr.

aiilem,

ab

aliis

ha-

suae

fidci

origincni,

congruenter illonim iioinine notaiitnr, ut pote

ad eosdem perlineant.

3.

Saiie ciini iios

omnes

Christo Cbristiani et essemus

el

no-

<

minareninr, eiectns olim esl Marcion baeresis aiiclor; alque hi (juidem,

ciini
illo

peiinanserunt,
qiii

qui

Marcionem

oxpulit,

Cbrisliani

nomen
Simon

retinuerunt,

vero S8cuti sunt Marcionem,

Similiter Valentinus
,

*MaixiuMistae
Manicliacus
;

deinceps
et

sunt

a])peliati.

Basilides,

Magus
uiani,

propriiini
alii

nomen
alii

suis asseclis imperlierunt

unde

alii

Valenti-

Basilidiani,
el a

Manichaei, Simoniaiii

alii,

aliique Catapbryges
similiter Meletiiis

a Pbrygia,
a

Novato Novatiani nuncupantiir.

et niartyre

Ila

PeLro Episcopo

eiectus

suos

non iam amplius Cbristia-

nos sed Meletianos vocavit.

iiae

Sic
hi,

igitiir

etiam postquam beatae nieiuo-

Alexander Arium
iit

eiecit,

qui ciim Alcxandro perslilerunt, Cbri-

stiani

anlea dicti sunt, qui aiitem

cum

Ario recesserunt, Salvatoris

el
illi

noiiien nobis, qui ciim Alexandio reniausimiis, reliquerunt,

iam

inde Ariani sunt appellati.

Hinc ergo qui item post Alexandri niortem

et aliis,

cum Alhanasio
mine eius
sueto

eiiis

successorc
illi

commiuiicant, eandein

rctinent forniam, iieque

illoruni,

quibuscum ipse communicat, aliqiii inter eos nosed umnes riirsus et con-

insigniiintur,

neque ipse
vocantiir.

more

Cbristiani

Tametsi enim

magistrorum

siicces-

* [Adde: non amplius Chiisliaiii scd]

y.fuu

. . .. , . . , . ..
li.

Sic Segiier. Anglicaii.

1. 2.

Felrkin.

el 5.
,

Basil. Gobler. Hegio eral qiioqiie sed male cmcDdiiliim e&l

In

,
Paulo

post

Seguer.

EiUli el nVu

< II iM'guer. (jol)ler.

E(\\U
.

Kcacai
1

et

Mox Noovutov,
'

^-

Edi

\ciO

el

alii

NoovuTUifoi.

VQ\c\<\w.l.

Editi
et

et

<ilii

NaNuv-

].

fUuwoC.
i.

Mox

Basil.

''^Seguer. el Heg. codex iTOiPaulo posl edilio Commfd. otTC Scd Ix abesl a Segueriano,
el

.
1

(('.

'J.'(y>,
i

r^i^i

'

Basil.

Felckm.

5.

Regio

Felckm.

5.

150
v.401.tU7COv,

', ^/.

'

, - /.
S.
,

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

, , "/ .
y.ai

.408.

, ( ^ ^ .. , "^ ( , /. ^ ,/. , ' ^ ^ , ^. , ^ ',

.
"

/.^,

-/.-,

, , ; , ^ , ^ . ^ ,
^^
/./.
"^

^', (. -

^^'

y.ai

'

4.

-/.
;

^''

,-' 9 ' ,, ^^ ., ,^
,

', ^, \
-^
6

'^,

.
cl
alii

^ .. .
a.

Sic

Seguer.
alii

Gobler.
cl

At

edili

el

posl

Seguer.

Gobler.

]&. et 1.

Felckm. 1. Paulo Felckm. 1.

glic.

.
e.

Gobler. Felckm.
Edili
el

'.
(].

.
Alii et
editi

Edili

Mox Seguer.

Goblcr. Seguer. Reg. Gobler.

b.
c.

et Felckra.

'.
omillunt.
alii

uieiidose.

ic/.QoaTal

Mox Scguer.

et

Felckm.
Edili el

1.

( '^gtiov

alii

Sic Seguer.
Ibid.

Edili aulenn el

Seguer. Reg. Basii. An-

'. ' '. , .

Edili

Segucr.

Segiier.
1.

, . ,.
1.

FclcUm.

,'d-et 5. 2.

Reg.
alii

et

Ibid.

Gobler. et Fekk.
5.

ut et legit Naiiul legiL

nius.

Basil.

Anglic.

Felckm.

Reg.

anb

Ornnibonus. Edili xal Gobler. Felckai. f. Seguer. Reg.

1.

teV

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

sores liabenuis, (|iioriim ellicinuir
Christi
,

151
qiiia

(liscipuli,

lamcn
et

ea, (jnac sunti'.407.

et diciimir.

nos

illi

cloccnt,

(lliristiaiii

iiiliiloinimis
licet
fiiit,
illi

sumus

At qui sequuntiir hacrelico, iiinumorabiles

eiiis

successores habiieriiit,
appellabuiitur.

sciniior iioniine,

liacresis

iiiveiitor

Certe
taineii

etiamsi moituus sit Arius,

multiquc

ex

suis
iioti

successerint,

qui eius propugnant opiniones, ex Ario

iion leve Imiiisce rci
tilibus

Ariani vocantur.
viilelur,

argiimentum

niilii

essc

quod

Et vero
e Geii-

ctiam minc ad Ecclesiam accedunt,

11011

diniissa idoloruni siqiersti-

tioue

illorum, a qiiibiis instruuntur,

iit

cognomen

accipiunt, sed SalQiii

vatoris, ila

qui Genlilcs dicebantur, Cbrisliaiii incipiant vocari.

vel

aiitem ad illos abeuiit,

discediint,
qiii

(luicunquo

ab Ecclesia ad

hanc

hacresiiii p.ios.

Cliristi

deposito

nomine Ariani deinceps nunciipantur, ut

Christi fidem

non

ainplius habeant, sed Arii furoris siut facli bae-

redes.

4.

Num

igitiir

aequum

fuerit,
Aii ad

eos Christiaiios

dicere,
illi

qiii

non

Christiani sed Ariani suiit?

Catholicam Ecclesiam

perliiient,

novorum malorum auctores fuerelictis Arii Tlialias novam sapientiam appellant? quod qiiidem non immerito aiiiiit, novam qiiippe Quocirca miraii subit, qiiod cum miilti pliirimos liaeresim anniintiant.
qui Apostolicam fidem excusserunt et

runt? qui diviiiarum Scriptiirarum

oraciilis

comnientarios et sermones scripserint

tuni,
lia

iii

vetus

et

noviim Testanien-

nec apud ullos vel etiam apud graviores Gentilium auctores Thased ab bis dunlaxat soleat adbiberi
racetiis
ista
,

reperiatur,
et

qui
aliis

inter

pocula

cum plausu
mirificiis

in liidis

canunt,

ut

ab

inideaiitur,

Arius nibil lionestuni seclatiis, imo ignarus,

parteiii

(jiiid

probos

lio-

mines deceat, maxiniamque

veniebat,

Sotadae scuiTiles lacetias aemulalus

rijf (UQtaiv.

Tca.
el

mss.

Xomop

xal 'jiQti((yoi
c.

. . . , . ,
Ibid.

aliarum baeresum
iuit.

fiiratiis,

soliiis

Qiiid eniiii ciini agere

con-

cupientem contra Dominiim

Spgiicr.

Iripiidiaie,

quam miseras suae

ul

^tTa^/aioyFelckin. 2.
Alii

iiianii

d^idticd;

Reg.

editio

Coinmel.

Mox Seguer. xf
1.

Gobler. et Felckni.
elc. u

Alii

el

editi

'o ^;.
^-

abest a Segucr. rGobler. el

.
1
1 .

*'^''"'
b.

Seguer.
'^eguer.

Mox

et

ad marginem

., .
^^.^^.
1.

Editi vero et alii Felckm. 1. Ibid. Seguer. Felckm. . i. elc. Edili Gobler. Felckm. 1. xc(iy>,y omiUunl. Regius xt 'ii' tet alii qtaiv Paulo post idem et k. Segucr. tii et Alii Gobler. et Felckm. 1.

/.. .
Gobler.
Edilio Coramel.

.
et et

liabet

^.
Gohler.

el

^^^^^^^^,^

Seguer.

Anglic. Felcktn.

alia

.
Felckm.
2. 1.

{^.

el 5.

152
P.408.

& ^ . , , ^,
^' ^" ^^ , '. &. ^^ ^', ' ^, , ^, 7-., ^^ , , - ' ) . " -^' , . ] ^^
,
6

, - ^?.,
6

. ^/./.^
S.

ATHA.NASII ARCHIEPISCOPI

.\

'

cav

/.; .

-d

, ^ 7 .
"

''
-,

^, -^ ^);

^,
" .
''-

,
iV

ad

5.

'

' , , ^ , , ^.& . ,, ' 7 ,.

4}

'

-!)-

^'/.
33. 30.

,
'
d-,

iVa

.
1) a.

loan.

10,

Segiier.

.'\nglic.

iniyyioad^t^atTca.
Kiliii

innclio

xai
1.

deesl
b.

iii

Ihid. conpost uyijQ in edilis posila Seguer. Reg. Basil. Anglic. Gobl.

^>;(.

Gohler. Folckm. Hcr. et Fdckm.

1.

Felckm.
vero cl

Sic Seguer. Gobler. Felckm.

alii

1.

Editi

. . ^ ^.
)^.
c.

Seguer. Gobler. Felckm.

Scgiier.
2.

1.

Twy
Anglic.
1.

d.

cl

Reg.

Felckm.
c.

el

5.

Sic Segucr.
el alii

Gohler.

et

Felckm.

ki
et

oditi

Mox Seguerian.

qui

ibid.

Felckin.

1.

omillil

'^.

ul el Goblerian.

ORATIU . CO.MIIA AUIANOS.

153

impietatis vocuhts ilissoliilis et lii\uiiosis iuoilis sigiiificarc, ut, quem-i'.408.

adnioduni sapionlia

ail:

ex verbis

siiis

co(jnoscet\uini\ sic

liuiusiiiotli

numcris scriploris
terel?

aiiiiiuis

cflucminatiis eiusijiie iueiilis

vorsiiliis;

conuplio pa-

El vcro

latere iion potuit

vltuiii (|iianivis sai'el vcrterit,

pissinie sese serpentis

more sursiim
legis

(lcursunivo cuiiluiseiil
esl.

lainon

iii

Pharisaeoruni lapsus erroiem

violare

Nani ut

illi

iii

aniuio lia-

bentes legcm

se

v'rba

iiieditari

Jiiigebant,

ciunque ex-

pcctalum iamque praesenleni DonHiuim vellenl negare,

siniulabaiit Deiini

eum
Pater

appcllare,

cerenl: cur tn,

eorumquo iiihiluminus convicta impielas homo cum sis, facis te ipsum Deum, el
ita

est,

ciim

ili-

dicis:

Ego

et

nnum sumus^

quo(iue

iucalus

ct

Soladeus Arius
utitiir;

siniulat

quidem se de Deo

loqui,

cum Scripturamm vocibus

et

at iiihil id

iiniedit, quoniiniis alheus

impiiis

osse undique cunviiicalur,

iiiler

(
quod
eoqiii

qui Dei Filiiim aiideat negare

eumque

res creatas annumeret.

Ipsum

itaqiie

Arianae Thaliae

eL

fiitililatis

exordium,
est:
,,Iuxta

niores niodosve effoeminatos prae se

fert,

buiusmodi
saiicli

runi lidom, qui

elecli

Dei, periti Dei,

lilii

et

oilhodoxi sunt,p.409.
viris,

,,quique sanclum Dei Spiritum accepenint, baec ego didici a

,,sapienliae parlicipes, comes, a
,,tes.

Deo

docti el in

oinnibus sunt sapieiiiDStiti,

Horum

ego cadem ac
ille,

illi

sentiens vestigiis

ego inqiuim

jjCeleberrimus
,,et a

qiii

quainpliirima propter Dei gloriani passus sum,

et

Deo doctus sapieuliam

semper Deus
fuit

scienliam

accepi."

Faceliae

autem

eius execrandae et plenae inipielalis, qiiae in ea continenlur, tales sunt:

,,
,,fiiit

Pater, sed

fuit,

cum Deus

solus esset, iion-

dumque
Fi!ius,

Pater erat;

postea vero factus est Pater.

>

seniper

fuit

nam cum
cum

oninia ex nihilo siut orta,

resque

omnes

creatae

,,sint et factae,

quoque Dci Verbum ex nibilo factum est, et nec erat autequam fieret, sed babiiit quoque creationis initiuni. Erat enim, inquit, soliis Deus, nondiimipsimi

aliquando

noii esset;

que

erat

Verbum

et Sapienlia.

Cum autem nos

fccil,

postea voluit creare,

et

lunc profeclo uuum qiiendam

f.

SegiK!!.

(.
g.

Seguer.
eiliti

Ibid. rass.

& &.
h.

Edili
el

Felckm.
i.

el alii

Seguerian.

. . .
Golikr.
el

Felckiu.

1.

^fi-

-.;.
Iii;g. el

Felckm.
2.

i:l

Felckm

^.
.
Seguer.
el et

,';'.
Alii

^ ^,
qiiem et

Verbum
/>
ci
alii

Sapieiitiam

'

Sic

Seguer.
1.

Goblcr.

^^.

Fclckm. 1. Seguer. Gobl.

Edili

. .
t,y

t.v

verba xcd
qiii

Kdili

^,

^;
'

;/

tiu
ct

linec eW. ue?mn'ml\eg..

iilem,

Segucr.
Edili

Anglic.

lliiJ.

Reg. ovx
y.al

k.

Anglic.

>,.

Mss. ilem

Gobler.

Felckm.

1.

Coniniel. habfcnt '>] abest a Segucr. 1.

' .
/,
^

omnes

cl edil.

P.400. (Ji'

y.ai

," . ^ ( . . , , , , / " , , , , -, , /, /, & ,

154
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

y.al

d-,

'

oocpia

,,
/'^'^

oorfiag
,

vxau

(, '
y.al

/.

j^

/.

'
y.ul

'

/ ()
6
y.ai

/ ^) '), / ^, /,
,

/.

^'

&
y.al

-/

'/

3,

. 410.

' ],
6.

-.

&, ,& ,
^/.
S-,

"^/,

-/ /
/

'

,, ,
1)

/ -/ &,^ /
2,

^'
,

.
/
10.

^'-

loel.

a.

vero

et

Sic Segner. Gobler. Felckm. alii ccvt^. Ihid. Segaer.

el

a&ui,
Edili et
b.
alii

Reg. Ariglic. Gobler.

Sic Seguer.

xal

axQig xal

clc.

, , ^ . . .& . .
2.
2)

Psal.

24 [23. LXX.],

(1.

Edili

c.

Gobler. et Felckm.
Sic

1.

J/3icf ktyti,

Segiier.

Seg. Reg. fiobl. Felclim. I.el5.

Ibid.

Felckm.
.

1.

'7^(),

Edili

aulem et alii Gobl. el Felckm.

Segucr.

1.

xcd

Al

Reg.
el

ix

Edili

alii

elc.

Alii

el

edili

>;V

av xal ix

e.

Sic

Seguer, Reg. Anglic. Goblerian.

ORATIO . CONTRA ARIA>iOS.

155
Diias ergo sapiciiKiliiiiii
i'.40i).

et
tias

Filiiim noniinavit, ut iios pcr ijisum crearel."

esse

ail,

uiiam

(jiiae

iuujtiia

sit

et

cum Ueo

simiil cxistat,

vero in
tiani

ista

sapicnlia iactum fuisse, eius(|iie iaclmn parliciijem, Sapieniioinine tciiiis

et Verluiin

esse appcllalimi.

,,SapieMtia
oxlitil.'

eiiiiii,

iii-

,,quit,

pcr sapicnliain, Dei sapientis voluiilale,

Sic

aliiul

Ncr-

bum

in

Deo esse
ipsiim

dicit

praeter Filium,
gratia

ciiius

ViMbi parlicii)eni racluin

Filium,

(pioqtie

Verbuin

cL Filiuiii

vocalum

aiitem ctiani propria liaec illoriun liacresis

iii

sciiteiilia,
seii

(
,

riiisse.
aliis

Est
suis

operibiis
iina

explicaruiit,

iiempe multas
Doi
propria
,

virtutes
sit

potentias

esse,

(juariini

(juidem

iiatura

atijiie

aeterna,

Cliristmu

autem

noii

esse veram Dei virtiitem

inter
qiias
et

seu

unam carum
iion

(juae virlutes

solent dici,

locusta et eruca,
alias

virtiis

tanluni,
Filio,
iit

sed

magna

virlus a[)pellatur;

porro miiltas esse

iteni

siniilesqiie

de

qiiibus David psallil:

Dominus virtutum;
siiO(jiie
iit

Verbuni naliiia

nos

omnes esse
rare, qiiod
sit

niutabile,
si

arbitrio quous({iie voJot

ct

bonum

perseve-

voluerit, posse quoqiie

nos mutari, ciim mutabili

id-

natura.

Qiiia
ei

enim

circo hanc

gloriam
est:

bonum eum lore praescivit, praeveniendo donavit, quam homo postea

Deiis, inquit,

ex

,,virtute coiisecutus

quapropter ex

eiiis

operibus, quae praescivit

,,Deus, talem illum iiasci voliiit."

6.

Praeterea ausus cst dicere,

tanietsi diciUir Deiis,

Verbum non
non tanieu

esse veriim Deiim.

p.4io.

,,Nam
,,mine

inquit,
aliter

veriis est Deiis;

sed

,,gratiae factus particeps

non

duntaxat

dicitur Deus.

quam alii omnes Quemadmodiim item

et

ipse quoque no,

pergit ille,
siint;
ita

res
et

omnes secundiim naturam

diversac

dissimiles
natiirae

Dei

,,Verbiim omnino alienuni et -dissimile

est

proprietatisve Dei

,,Patns, sed ad res factas et creatas perlinet, quariim luia ipsiini est."

Insuper

teiiieritalis

diaboli haeres veliiti factus sciipsit in Thalia,

Pa-

trem a Filio videri non posse, neque Verbum perfecte et plene

suiiin

Patrein posse intueri vel cognoscere, sed qiiicqiiid cognoscit et cernit,

convenientei pro suis viribiis cognoscere et cernere, qiieniadmodiim et
iios

Felckm.
1.

. . .
1.

pro nostra facultate cognoscimus.

el 5.
Iii

,,Enimvero,

aliis

Mox

Scgiier.

et edilis decst Gobler. el Felck.

Omniboous.
Ii.

Felckm.

ft

yHQ

y.ai

f.

Sic Seguer.
5.

At

alii

et

editi

omilalii

Goblciian. cl Felckm. l. &aXicc. Alii lidem et Seguer. ^/<. Mox Seguer. Goblcr. el Kelckm. l. 6 nar/p

tiinl
1.

Mox Seguer. Gobler. Felckm.

el

.
g.

^.
Edili
et
,

Reg. Anglican. Basil.

alii

Seguer. et Keg.
iit

((

^ . .
Edili
et

^.

Edili et

xni deesl

naIbid.

Reg. Vide supra p. 398. [Alexandr. episl. i. encycl. ad Episcopos nr. 2., ubi eadein
in

. . ;
inqiiit,

non solum

5.

ibid.

''.

Ibidem

legiinlur.]

el alii
el

legenint

Nannius

7,
k.

Seguer.

Gobler.

et

Fclckni.

.
1.

xai

. /. .. 7 /. (, -/., " '

156
S.

ATIIANASII AUCHIEPISCOPI

dvvauiv.

/.,

y.al

y.cd ).ti;c6L

y.ai

7, ^, 7'
y.al

/;

y.a\

yai

y.ai

y.ai

. m.

;-' -( , ; , , / ; (; , ^ ( ,, / , " 7 7:, , -, ^' ; ' " ' > ^ ,, , , ,

7. y.ai

' ^^ . ^ ^^ 7
y.ai
y.ai

'

y.al

7,

y.al

ovy.

ovoiat

,,

,
6

y.aiP

y.al

y.a

'.

)]

"^4

?!

"^

(^),

;!} ^

'

. ^ ' ,
yccQ Gohler. el
r;?
y.(u
t\c.
1.

"

1)

lerem. 2, 12.

a.

Scguer.
Sogiici.

^. ^..
h.
edili
c.

(/.

e.

Segiifi.

Fckkiii.

",;
cl

Bnsii.

&'.(.
Goljlcr.
cl

Alii

^
\.

1.

et

5.

Scguer. d, Sic Seyuer.

1.

''.
IJasil.
Tt';t^

nQocprjr,;. ot

Fclck.

tnl ini
f.

naoc.^iaad

At

alii

el

edili

oraitlunt.

iJegULT.

. ^&' .
Dnsil. Anglic.

Gohl. FulLkni.
Edili et alii

;;

'. '. ^.^.

Ilijd.

Goblcr. el Felckni. lidcm cl Scguer.

Editi el alii

yoyov.

ORATIO . CO.NTRA ARLVNOS.

,,Filius PatrtMii
noii accinalo cognoscit, iitpote
ctii

157
comjnvlioiKleiuli la- imio.
A(llit si-

ciiltas (lcsit,
niiliter

vcriiiu iicc siiaiii

ipsc natiirain iiutain lialicl."

natma

divisas, cliversas, disiuiiclas, alieiiasi[iic iiec iiivicoin par(|iiin

licipes esse PaUis, Filii et Sancli Spirilus sultslanlias:

eliam, ul

ipse ait, peiiitiis

inter

sc ct suhstaiilia ct gloria suiil

inliiiile

(88Ver-

miles."

llaijue qnocl

ad

iiaiiirae et gloriae siiiiilitucliuLiii altiiict,

biim ab iUris<(ue Patre videlicet et Spiritu Saiicto alieiium oninino esse

docet: liaec ciiim ipsa siint impii
se a Patrc essc divisuni
iuilla(|iic
illiiis

vorlia,

(|iii

item
eiiis

ait

Filium ex

in re

participem
in

esse.

Et hae

quideni
liuniiie.

siiiit

parliciilae rabclianiin,

(|uac

ridiciilo

Arii

exstant vo-

7.

Qiiis ergo his

ct carniine Thaliae auditis Arinni

quasi in scena

de liuiusmodi lebiis
ilhim,

iocantom iure non oderit?

proferre et de

Quis iion agnoscil

videtur,
aliis,

cum Dci nomeii

seqiuintur,
iii

Deo

loqui

simillinuim

esse serpentis mulieri dantis coiisiliiim ?

Ecquis vero
eiiis

quae

ibi-

dem

perlectis

non tam

clare

perspicit

inipietatem,

quain Iraudeiii,

qiiam scrpens mulierem dolose induxit? Quis ({uaeso

ad has impietates non obstupescat?

Caelum quideni,

ut ait Propbeta,

obstupuit, ct terra tremuit ob violatam legem.

iiidignatus iiec fercns iniurias
,

Sol autem vebcmentiiis

quas

communis omniiim nostriim Dosese ipse

avertit,
coiitra-

minus sponte pro nobis corpore

ctisqiie radiis

toleravit,

diem

illiini

privavit kice.

Qui vero ad impia Arii verba

p.411.

universa bomiiium natiira stupore noii exborrescat, aures non obstruat,

oculos non
aspiciat?
cfaiidat,

ut iiec iJla

audiat nec eiim,

qiii

ista

conscripsit,

An uon
Vae
eis,

potiiis iure nierito

contra ipsos tanquam impios et

,

valde ingratos
praedixit:
in

clamaverit ipse Domiiuis

quae per Propbetaiii

me, miseri sunt,

quoniain recesserunt

Oseam quia impn

me

fuerunt.
et

Ego vero

redeini eos, et ipsi locnti sunt conlra

me

mendacia,

paulo post: Contra

me

cogitaverunt mala

in

nihilum

conversi sunt?

Nani ])OStquam

a Dei
sibi

Verbo

qiiod
,

ipsiim verc est,

iiibilum
iitiijiie

sese avertere et eum, qui non

sunt ipsi dilapsi.

Mox Segner.
y.(d

Edili et
i.

, . . . .. '. , .
est,
iii

conthixeie

Saue baec

caiisa fuit, cur generalis

Synodus
et

Aiiiini

Ihifl.

Bnsi!.

Anglic.

Felckm.

5.

elc.

Editi

et

alii

k.

Sic Segiier.
el

Edili cF/;Atot,
et
alii

menilosc.
praeler
et

g.

Se^uer.
alii

;.

Etlili el alii

'.

1.

Sic Seguerian.
ita

mss.
,

Feickni. 2.
edilis,

Reg.

iu

qiiibus

ul

in

h.

Segiier.

Basil.

et Anglic.

legilur:

th'

Sic Seguer. Basil. Anglic. Golilcr. et Felcktn. 1. At in edilis et aliis deest

etc.

Mox

Segtier.

d^iov

v.An.

2.}

^ ,' -

-] , /. , ,^ ,
y.ai
y.ai

^ ^ . " , ^ 3 , ^ , , .. ., , , , ] & . . ^, ^ ^ , (.
S.

15S

ATHANASII ARCUli:PlSCUl'I

, . ^
y.ai

^);

-/.'/.
y.ai

.,
-/.

77

y.al

?.^

y.a

.\

^'

63,

yqv

"

. ^
y.ai

.{

8.

'^Ei

/.

yal

\ ;

y.ai

^
3
6
'

yxu

^ . ' , '
,

/
6

/.

y.ai

^'

y,a\

' - ^ /. /
/..
y.ai y.ai

/,

ovy.

7]3

^ .
1)
a.

^
;

;
Editi

Ose. 7, 13. 15.

Goliler.
y.ca

Segiier.

el

Felckin.

1.

1.

aulcm

ct

alii

1/.'/.]0^

ri/.
d.
1.

Felckni. 2.

el

cditi

tl
el

& '
Felckm.
1

^ -

b.

Sic Segiierian. Gobler. el Felckm.

edilis

oif.

Mo.\

Al

in
c.

deesl.

&({<.

Alii

Gobler. &((({(.

Sic Seguer. Anglic. Gobler. et Felck.

ORATIO . CO.NTRA ARI.VNOS.

ista effutienlem

159
imitietalem lcnc

lepiileril

ex Ecclesia, ciiius
;

ciiiii

.4.

posset,

eum

anatheinate porcussit

ex quo iam tempore credita est Arii

impielas quid ampliiis (|uam cclcras haorescs contincre, (luippe (juae et

Christi iiiimica tliita
sit.

et praoiuiiKia Aiilicliristi

sit

l)al)iia.

Elsi igi-

tur,

,
uti

iani

dixi,

tam aniphim adversus inipiam hanc liaeresim iudiiit

ciuni niaxime sufiicit,

qiii

eius liorror oninibus iniiciatiir

attameii <iuia

Cliristiaiii

vocaiitur, vel iiiscicnter vel dissiinulantei islam

haeresim

ad lidem
ita

niliil

pertinere,

iit

antea dictum

est,

cxislimant,
age,

cosque, (\m

sentiunt,

Christianos

non dubitant
taceant

appellare.

quo

retegatur liaeresis astutia, illos pro iiostra facultate inteiTogemus. Forte

enim hoc pacto futurmu

est,

ut

irretiti

et

ab

ea

non secus

quam

a conspectu serpentis

fiigiant.

8.

Itaque

si

idcirco arbitrantur

impiam Tbaliam esse piam, quia

profeclo sequctur,
iit

aliquot divinae Sciiptiirae voces contineat,

cum
ipsi

nunc

videiit legi
illis

ludaeis Legeni et Prophetas, Cbristum

Qiiin
eliani
si

<iiiO(jiie

cum
illis

negent.

accidurit,
aiuliant,
si

iit

Manichaeos
et

quasdam

Evangeliorum

particiilas recilantes
lueril.

Legeni

Prophetas
ita

cum
aii-

repudient necesse
,

Qiiod

per ignorantiam

aestiiant

et

haec gariiunt

discaiit

ex Scrq)turis ipsura diaboluni baeresum

cloreni,

ob proprium perversitatis foetorem verba Scripturarum iisurillis

pare solere, ut
lius alias

quodammodo

oblecliis siuim

vcnenum possit
fefellit

iaci-

spargere
effinxit

simplicesqiie

circnmvenire.

Sic

Evam

ille,

sic

haereses, sic etiam hoc lempore Ario persiiasit, ut in haeillisqiie

reses ipse inveberetur

adversari simularet,
ita

quo latenter suani

latere

posset haeresiiii iiulucere.

Veterator.

Verumtauien ne

quidem

potuit
p.412.

Ut enini

suam contra Dei Verbum exprcmsit

excidit
,

inipietatem,

omnibus stalim rebus

teris

ciinclisipie

conipertum est

euni
sit,

iii

ce-

quoque ignanim esse nihilque

uti.

oniniiio,

quod verum
is

senlire,

sed tanlum simiilatione

Filiiim,
a

Qui enim vera de Patre

impertitur,
qiii

proferat, qui

qno Patris cognitio omnis

ille

audet negare?

Vel

qui recte de Spiritii Sancto

datur, impie
e.

opinabitur,
Qiiis
illi

de Filio,

quo ipse

Segiier. Gobler. et
Editi
et
alii

nov.
f.

Sic Segiier. Goliler.

,
el

edili

g.

Seguer. Gobler.
ul
cl

' . ; ; . ^&
non veretur
loqiii?
Felckm. l. TTft^rws' yovy.
Fflckrn.
l.

credat de resuiTectione dis1.

h.

Sic Reg. Gobler. et Felckm.

Alii

vero
i.

el

Al

alii

Segucr. Basil. el Anglic.

edili
'j

cl

'.
el

,w>;J'ii'

).;.
yccQ

Ibid. Felckni.5.

el

Felckm.

1.

ojytiiy.

Mox Seguer.
Alii

Tcci

((X).c(i.

Mox Fclckmanni
legit

2.

el

editi

j'

<,>/.

edili

Nannius,

qiii

vcrlil

A/;^frfff.
k.

confinxit,

Alii

in>.((yr,aey.

Sic Seguer. el Reg.

Al

Gobler. el

.. ) :
160
S.

, 7^ ^ ^ ' ' 7 (, ,/ 7: ; -; 7 /. : ; ^ ; ^ , 7 . . 7 7 / ' , 7 , ^) - ( 7,

ATHA.NASII ARCHIEPISCOPI

dt

:'/.

.413.

^, '^), ], -, -/. . ,/. ^' /. /., ' 70 /./. " . , -/. /. ^ 7, -/.?.'); ' ^ 7 , -- ,, ' ' * ^, ^, 7 ,^ ^ 7 /. '') / , (} ^), ' /. , . . ,'
;

^)

'';

uQvovuini)
xai

ix

/. /.

l/.

y.ai

-/./.

l/.

'^

'

-' 9.

'
3)
1. e.

/.ai

y.ai

,
1,

7ca-

''),

,
'

y.ai

''

/.

avtoi

1)

Coloss.

1,

IS.

2)

loan. 19,
6)

15.
l,

5) Psal.

Felckm.
a.

h. .Anglic.
c.

. ...
82 [81. LXX.],
1.

6.

llebr.

3.

ti

Felckm.

5.

Editi

/V

Gobler. et Felckm.

1.

xv^iov,

d.

Seguer. Seguer.

"

omiltit.

c)"

av

ei\.

. . ..
Tim.
4,
1.

2.

4)

14.

7) loan.

14, 9.

Fclc;km.2. el edili

^( omnes
Segiier.

Ti/ffrfws

,',
1.

Mo.x

nvtv-

ideinque cl Anglic. Gobler.

el eilili

Felckm.

Quac

iljidem sequunlur, e.\staDt

ORATIO
serenti,

1.

CONTRA ARIANOS.
factuin primogenitutn
([iii

161
ex moriutsP.412.
Filii

qui Christuin

piopler nos
potest,
iil

iiegat?

Qui vero

fieri

is,

ycniianam ac verani

ex

Patre gencrationem plaiie ignorat, ciica eiusdem corporeum adventum

iion

enet?

Ita

eniiu et olim ludaei,

poslquam Verbum negaverunt

et

dixerunt: No)i hahenivs

Regem

nisi

Caesarem, lebus omriibus continuo

Prophetiae cognilione,
nihil

spoliati suiU, ac luce luceniae,

iinguenti odore,

ipsaqiie veritate nudi

sunt destituti,

<pu

et

modo
talia

inlelligentes

tanqiiam in tenebris ambuiant.

Eiiimvero

(juis

audivit utKjuam ?

Aut uude vel a quo huiusce baeresis adulatores

ista

muneribus cornipti
Reriini crea(arum

didicere ?

Quis

illos

cum

Cbrislianae religionis elemenlis infor-

niabantur, qiiicquam simile dociiit?

Quis

illis

dixit:
et

cuku dimisso,
si

iteriim accedite ut

rem creatam
a

factam colatis?

Quod

ipsi

nunc prinuim haec

se

audire

fatentur,

non ergo

inficientur,

alienam esse

hancce haeresim neque

est,

Patribus traditain.

Quod au-

lem a Patribus traditum non

sed novissime est excogitatuni, cuius

quaeso generis esse censendum est,

quam

eius,

de quo dixit beatus

Paukis: /n 'postremis temporibns discedent quidam

dentes spiritibus erroris et doctrinis daeryioniorum,

sana
in

fide,

atten-

hypocrisi locoyiscientiam,

quentium mendacium,
et

et

cauteriatam hahentium suam

avertentium se
9.

veritate^f

Ecce enim nos quidem ex divinis Scriptuiis

libere

et confi-

denter de pia rectaque fide loquimur,

quam

et

tanquam lucernam super

candelabrum

collocaniiis,

dicentes:

Filiiis

veriis natura et genuiniis est

Patris eiusque substantiae proprius, Sapientia unigenita,

Verbum verum
consub-

ac unicum Dei ipse est, iion res creata vel facta,

stantiae Patris felns.
stantialis
existit.
Alii

sed proprius siib-

Qiiocirca
auteni,

Deus
facti

est verus veroqiie Patri

qiiibus dicitur:

go

dixi: Dii estis, Filii

per Spiritum participes tantum

banc

a Patre

babent gratiam.

Fi-

gura enim
trem.

est substantiae Patris, lux ex luce,

virtus et vera naturaeP.4i3,

vidit,

Palris imago.

Id enim ipse
fiiit

Dominus

dixit:

Qui me

vidit

Pa-

Semper item
sit,

et est,

ac nuiiquam non fuit; ciim enim Pater

et Sapieiitiam

aeternus
est.
Illi

eius

quoque Verbum

aeternam esse necesie

vero quid tandeni nobis ex nefanda Thalia queant proferre?

Eam
in

saltem prius legant scriptoris mores imitati, ut vel ab

In
nliis

mss. Scgner. et Anglic.

:

el edilis sic tegitnr

f.

Idem
xt
g.

).
iaxt,

.
Seguer.
iliid.

(Tii

el

Gohler. Felckm.
Edili
et
alii

,- . ^.
vero
h.
1.

aliis iirisi

abest
y.ai

Gobler.

et

Felckra.
ol eiiili

^.

Mox

Segiierian. Goblerian. el Felckm.

1.

atl

Felckm.

2.

(
1.

1. et Aofilic.

omilliint.
1.

i.

Sic Segner Gobleiian. el Fclrkm.

et
edili

Segiier. Anglic.

Gobler. el Felckm. Paulo post'Scgueiian.

At

alii

Segiier. ibid.

^. .

AlHA.ljASn

B0C9I. SEL.

11

162
p. 413.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

^. -]
d

,,
&,
,

.414.

, , , , , . . , &. . . . . &. , '

a.

, ^ , ,-, , . ,, , ^
^,
,

.' , , ,, . ' --' , " ,'

,

'

(5'

; , ,,
'

'
6

'

'

ovy.

^.

--

'

'; ,?.6

''

'

')

' '

ij

^
e.

'

1) loan.

1,

1.

tieest
l.

in

Seguerian. Goblerian.
oraillil.

et

SegiiPiianus
l.

Feltkm.
b.
c.

man

Segiier.

xat

Sic

Segiier.
el

Cioblir.

et

Felckm.

l.

d^tov.

&

ttTiouo

el

Gobleriiinns et Felck(fi raox

6

/
an
lidili

Iliidcm Shsuci.

Eilili

alii

Ibid.
d.

Gobler. fl Felck 1. uic Stgiier. (loblcn.in

el
cilili

At

alii

'

ci FL-lckm.

l.

Al

iion

noial

Sic lU-m Gobler. Fi-lckman.,

el

Felckin.

1.

Blrurn <liam

tlvai.
Edili

riim edilis lialnNinl.

Paiilo

post Seguer.

&,

&

Ibid. Jjegueiiun.

unb

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

discant quanto lapsu ceciderint, atque
ita

163
Quid vero
fuit fuil
i'

deinde loquantur.
ista:

ii3.

amplius ex

illa

dicendum habeant,

qiiani

,,
ipse

semper Deus
ncc onini

,,Pater, sed postea factus est.

.seni[)er

luil

Filius,

,,antequam nalus
exstitit.

est.

Non

est ex Patre,

sed

quoque ex

niliilo

Noii proprius est naturae Patris,

nam

ot creatus cst et ia-

,,clus.

Cliristus

non

est veius
est.

Deus, sed ipse

etiani

nuunisi parlici-

palione Deus efleclus

,,\erl)inn perfocte

Filius

Palrem videt;

Patrem non novit accuiatc, nec nec item verum ct unicuni est Patris
dicitur et Sapicntia, gralia Filius

,,VilJni, sed solo

nomiue Vtrbum

et

virtus appellatur.

Non

est immiilabilis ut Pater, sed nalura

,

mu-

,tabilis

est sicuti res

et

creatae, ipsique deest

quod ad comprehensioMira sane hae-

neni
resis,

perfectam Palris

cognitioiiem reqiiirilur?"

quae

nibil conlinet credibile,

laiulibiis

sed euni, qui

maledicta.
iides

est,

non esse
igitur

iingit,

perpetuoque pro

profeit

Si

quis

utraque

examinata sententia rogetur, quaenam

sibi videalur

eligcnda, vel
vel ipsi irn-

cuiusnam voces Deo

pietatis

niagis convenire arbitretur,

imo vero

assenlatores

dicant,

quid

de Deo

(nam Deus erat Verbwn)

Inde enim senteiitia ulraconveniat;

quempiam interrogatum
que proposita
erat vel*

deceat respondere.
constabit,

omiiino
erat,

quid respondere

iiempe

non

scrnper vel antequam nalus est, aeternum esse vel

a quo et ex quo,

verum esse
,

vel

adoptione,
factis

])articipatione et

secun-

dutn cogitationem

unum eum
ipsuiii

ex

rebus dicendum esse vel

cum

Patre coniungendum,
vel Patris

Patii

secundum naturam esse

Patris

dissimilein

siinilem et

proprium esse, rem creatam esse

eiini

vel per

ipsum

res crealas factas fuisse,

esse

Verbura vel alterum esse

et

praeter istum, ipsumque per illud aliud

Verbum

per aliam sapieu-

tiam factum esse,

eundem deuique

iiomiiie

tantunamodo Sapienliam etP.m.

et

Verbiim vocatum esse, illiusque sapieiUiae parlicipem

factum.

secundurn fuisse

* [lluic vel pariter atque scquenlibus praesliterit substiluere an.]

yuQ

. )/.
Item
l.

e\ckm.

.,
Eilili

el

alii

Ibid Segiieriin.
!j

yivtab-ai

^ ' ',
Alii

el edili

anb

- ^,
el

atdioy
et

Spgneri.inns

GolilenHiiiis

ov

etc.

^Qoltyy.
cctl,

. Seguerian. Reg.
iroV.
In

Felckm.
el

5.

deest.
1.

edilis

Mox Seguer. Reg. Gobkr.

ovx

atdiov,

Rtg
ytiv
,

Gdbler.

el

Felckm.

ovx

elc.

ytviad-ai, Ahi el edili

,

,
l.

vlc.

, '

U-

Eilili el alii atdiov tivai. idiov ilvui. Mem nio.\. omillit. g Seguerian. el 5. Basil. Goblerian. Felckm. l Anglican

kiytiv,

oTt ovx

aii

. . ^ ^.
ytyt-^

Pekkm.

Seguerian. paulo post deixvvai.

11*

164
p.4t4.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

' ^ , ,, ^ , . , -, &,^^ " , .

10,

Tct

, , &,
xai
;

",
y.ai

/.

^ ^' ^. -- , ^ ^), 7 '^ "^

/.
/.
,

^'.

9^

'

'^

^fj

{, ,

^
^

^]

-; & 7 , ^) . , , , ^^ ^ ^, ,
'^
'r/g

^ ,
,

, ;;& ,
/.
S

')), ^, /. ^.

^
, ,
'

j^ovv

--

'
5.

1) Rora.

9,

.
edili

posl Seguerian.

(.
a.

Segiierian.

Goblerian.
5.

Felckm.

Mox idem

tffrt

ovx

. .
2) lob.
et

18,

3) Matlli. 3,

17.

Felckra.
y.ai

1.

Gobleri;m. et Felckm.
Alii

Paiilo

ei

edili

ij

b.

Anglican.
Segiicr.
el

el

plerique

mss. Felckm. 2. et Ibid. Seguer.

Ibid.
aliis

edilis deest
.

( , (. ^ . , ^
17, 5.
1.

xai

In

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

10.

165
sunl
ostenduntquef'.4U.

Quoium

igitur

verliu

inagis

Deo
(|ua('

(ligiia

Doininum iiostnim Icsiim

quae vos
evunuii.stis,

(lliiislimi

Deiim esse
ea
si
,

ct

Filium Patris?
e.\

Eane,

aiinoii

(lolius

iios

Scrij)tuns sac.ris

et attulinius et aireriimis ?

llaque
vobis

Salvator

nec Deiis

nec Verbum
et noslri

nec Filius est,

liceat

saiie

qiiematliDodiim Gentilibus
si

aevi Iiulaeis quicquid libueril dicere; sed

et

Veibum

Patris et Filius
in
saeciila,

verus esl,

si

Deus

est ex

Deo

et

super omnia benedictus

voces
et

an noii prorsus aequum fuerit,

alias

Arianam Tbaliam
et

veluli

nialorum imagineni oiiiuique idenam impielate delere

qiiain (jui

obliterare,

in

inciderit,

iiescit

gigantes
id
illi

ibi

perire, ipseque in inferorum fofit,

veam occurril?
callidi

Nec vero
iiec

ignorant, bincque

ut illam utpole

occultent

audeant pcrvulgare,
illa

sed

alia

umiiino
iion
ita

usurpent

verba.

^am

si

impia

verba proferre auderent,

si

dubium quin
sentiendi ve-

condemnarentur.

Ouin

etiaiii

vel

in

suspicionem

nirent, profecto uiuliqiie Scripliiraruni obruerentiir auctoritatibus.

Id-

circo igitur

tamquam

lilii

hiiiiis

saeculi veriti, ne sua

lucenia oleastri

oleo acceiisa cito exsliiiguatur

(naiii

lux impiorum exstingnitur), eam

alia

sub sinmlationis modinm abscuiidunt,

sidia et Constantii

loquuntur, aniicorum prae-

metuin ostentant,
propter
illoium
vel

ut

qui ipsos conveniunt,

et

sordes

Arianae baeresis
animadvertant.

simulationem
hac de
tiniida
caiisa

ostenlationem non

An non ergo
suis
sibi

odio prosequenda fuerit,

quod etiam

occultetiir

ut

ac

veluti

serpens

foveatur?

Unde

eniin bas

coacervanint voculas, aut a

quonam
,

acceptas protradi-

dere non sunt

veriti ?

Sane neiniiiem hominum

(Juis

qui

sibi illas

derint, polerunt indicare.

enim bominum

sive

Graecus sive Bar-

barus eum, quem

Deum

coniitetur, unani e rebus creatis ausit dicere

nec fuisse antequam

didit,

factiis
:

est? vel
hic est

fidem deroget dicenti

iilium sed

rem factam esse

illos

velit?

'
qiiis
iJlis

est,

qui

ei,

qiiem

Deum

cre-

nes adversus

adeo

insanientes
illis
,

filius nieus dilectus, eumque non iieri non potest, quin omVerum iiec acrius iiuligiientiir.

etiam ad Scripturas confugere

integrum
voces

fuerit:

iam enim saepius

a divinis oraculis

ostensum

est

moxque ostendetur
Itaque
(si

buiusinodi
restat

esse penitus alienas.

quando

dicendum, se bis a
ille

Diabolo acceptis insanisse

tor est), age ei
c.

quidem tanlorum raalorura solus

sa-

obsistamus (namqiie
1.

cum
Ii.

illo

nobis per

illos

certamen
Mox idem
Edili

Gobler.

el

Felckm.

d^aXtiav.

Seel
el

gaeiian. et alii O^n/.iup. d. Sic Seguer. Goliler. el Felckm. 1. At edili el alii XaXtiy. Mox mss. omnes Ti iay Edili vero e. Scgii. Gobl. Felckm. 1. (mb

Segiurian. ovu Gohlcr. cl Felckni.

i;

oraillil.
1.

'E?.Xr,y.

'; -

alii
i.

omiUunt. Similia suprahabenlurpag. 244. [p.96.

in

buius edit] k. Jeest

et

Segueriano, GoMeiiano

. Kditi mendose QvnnQiaKy.

g.

Felckm.
l.

1.

Felckra. 5.

avyei/ iVQf,a(ct'.

Siguerian.

..

166
i'-ii^<.

'),

,(' . , , " , ,, \ , , . ^, \ ; ^( , '. 3 ' ; ' ^

11.

{ " { ' ), &, , ,-. , , ^ .' . , , 7 . ;

^^
-/.

S.

ATHAIHASII ARCHIEPISCOPI

ajto-

'
6
6
'

'^

-^6

/og"

^3~,

^);
S-,

/.

^),

, ^).
1)

""
1.

5)

Rom,
a.

b.

posl '^
c.

in

margme.

.
Psal. 2,
1,

^), ^ ; ^ ' , " ' ^-, ^ ,

'

', .
-96

^
Rom.

^).

--'').

-4.

2.

2)
1.

loan.
1,

1,

1.

20.

6)

Cor.

Sic Segner.

)n aliis deesl

Segnennn.
V

Basil.

i>

,
>
'

InianttQOVTa
.

.
24.
.

et

paulo
1

ut el habet

.
3)
d.

Apocal.

1,

4)

9,

Segiierian.

Goblcr.

et

Felckm.

1.

Ang ^

<

ic.

Sogncr. j"^
,

tmi
.

>>,,,.
*^

Xrti

xai tari, ui ct Goblenan.

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

est), iit

167
i'.4i5.

Domino

adiuvante, et

illo

ut solet vi
,

argumentorum proslrato,
qui haeresim ipsis inse-

ipsi

tandem erubescanl, haerentem videntes

esse.

minavit, saltemque vel sero discant,

eos, quia Ariani sint, Christianos

non

11.

Dixistis igitur et sentitis, illo vobis suggercnte,

quando, cum non esset

luin

,
Quid

fuisse ali-

nam
ergo

lioc
fuit

primum

vestri

commenti veFilius
Si iion

delrahendum

est.

aliquando,

cum

esset?

nam haec

vestra sunt verba,

maledici et impii.

Patrcm
illo

esse respondetis,

maior vestra est impietas; nefas quippe est de

dicere, aliquando fuit, vel eiindem voce altquando significare.

et

Namque
ipse

semper

et

nunc

est,

et Filio

cxistente est; ipse esl qui esl, et Filii

fuisse

Pater.
esset,

Si vero respondelis,
stulta profecto
et fatua

Filiiim

aliquando,

cum

non
ut

est responsio.

Nam

qui fieri potest, ut

reslat,

et ipse essel

et

idem ipse non esset?

,

Itaqiie necessario

hic haesitantes respondealis

fuisse aliquando

tempus, cum non esset

priusquam nascerelur,
ante

Verbum.

Hoc enim

vestruin adverbium altquando id ex se significat.

erat Filius
dicitis;

Quod
set;
dicat.

item rursus scripsistis:

est ac illud,

idem omnino
siquidem

quod

Fuit aliquando,

uterque loquendi
igitur

modus tempus
vocnlas

cum Verbum

iion es-

esse in-

Undenam
getites

haec a vobis sunt excogitata?

et

Ut quid et vos
ct

tanquam

fretmiistis
eins

inanes

adversus Dominuni

adversus Christum

meditamim^

Nulla enim in parte sanclarum

Scripturariim tale aliquid de Salvatore exstat,

sed potius ex

iilis

per-

spicuum

est,

sempiternum eum
/h principio

et aeternum esse, seniperque

cum Patre

exslilisse.

Nam
et

erat

Verbum,
iii

Deum,
est,

et

Deus erat Verbum.

qui venturus

Et
est.

Verbum erat apud Apocalypsi haec habentur: Qui

et

qui erat,

Quis autem aeternitatem

Sic eiiim et
ipse Paulus,

ei,

qui

est et qui erat,

possit detrahere?

ut lu-

daeos convinceret, Epistola ad Ronianos scripsit:

Ex

qnibns Christus

secundum carnem,

qui est super omnia Deus benedictus in saecula.

ait:

Cum

item Gentiles confutaret,

ea
,

Invisibilia

enim ipsius ex creatione

sempitenia
idera iteAt edili

mundi per

quae facta sunt ,

intellecta conspidiintur ,

quoqite eius virtus et divinitas.

Felrkm.
1.
,

Quae
k.

vero sit virtus Dei,

Sic Seguer. el Rcg. codex.

ca&iot^.

iariv, xal 6 wV. f. Sic Segucr. In edilis el aliis deesl iartV. g. Seguer. Gobler. elFcIckm. 1. h. Reg. Seguer. i. Seguer. Gobler. el Felckm. 1.

^.

&^. -

'.

Mox

. .
y.uL

1.

Seguer.

el

Rcg.

Segiierian. GoLiler. el Felckm. 1.

'. ^

m. Segner.
Anglic.

Gobler.

Felckm.

1.

Basil.

et

Ibid. Basil.

P.415.

fiifi

^ ^'
6
y.al

' ^ ' . , , , . " 7 ^ .

168

".
]

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPi

/,

' /.

-/.

12.

/.

d-

^, . /. ' ' . /.,/. , ' ' /. , ' . ' ' , /. /. ^), /. ^^/ ( / ]
--,
/.
/.
y.ai

/. ' 7.
'^
'/. 63
^/.

& , /. \
([ /.
6

/.

/.-

'
/.

dk

^)'

/.\

/.

..']]''), /.
/.

/.,

].

/.
/.
/.
2.

/.

.
,
1)
a.

(' ^d'' /./.

''),

/.

'
At
I.

) , , , '^ , ,

")^,

^^

/.

/. ^-^),
/.

/.

'-

/.

-8.

/./. '^),

--

1,

5) Esa. 40, 28.

Spguer. roJi' et Felckm. 1. xca d, Sic Seguerian.

c.

. .
Sic
b,

Cor. 3,

17.

2)

Matlb.

11,

27.

3)

ioan.

14,

9.

4)

Rom.

20.

6) Sus. [Uan.

13.

Vulg.]. 42.

Seguerian.
et

Gohler.

Felckni.

. .
edili

ciitn

aliis

rruaw
Ibid.

TKCTtQce elc.

Gobler.

, ..
e.

Sic Seguerian.
Edili
,

Reg., alqne
ut el iegil

ila

lege-

lyt Niinnius.

nns,

xai

el

iav
vcro deest

Mox

UQiniboovdeti yifoiaxei Seguerian. R'g. Gob-

Felckm.

1.

uy
,

Edili

In

aliis

f. Seguer. Nannius.

ul

etiain

legerat

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

169

rum
hoc

liis

veibis docet:

Christus Dei virtus

ut

et

Dei sapientta.
iiiUT

Nec enim
dictitare

.45.

in

loco Patrem voluit signilicare,

soletis
virtus.

vos
ita

aienles:

Pater sua
tlixit:

ipsius

est

sempiterna

Non
est

sane

est. P.416.

Nec enim
nec tamen
est.

ipse

Deus
quiii

est virlus,
id,

sed:
est,

eius
noii

virtus.
sit

Nemini
piOprium

poiTo duljiuin

lucrit,

tiuod

eiiis

idem

quod ipse;

lioc

ipsuni ab eo est alienum,

sed

polius

eius

Veriim logile, quae postea sequunlur, et convertimini ad DomiSpiritus est),

illudque

num {Dominus autem

perspicielis.

de Filio

inlelligi

lacile

12.

Nempe posUiuam
in

creationis

memiiiisset,

valde

congruenter

de

opiiicis

ipsa creatione virtiite loquitur, quae quideni virtus Ver-

bum
tis

est Dei,

per quod oninia facta sunt.

siiie Filio

Si

igilur

rerum creatarum
porro omnia per

natura Deuni ex se sola

aibitiaiites

possit notura facere, videte ne ruaSi

etiam sine Filio illam esse factam.

Filiiim facta sunt et in eo consistunt, is qui rite

luerit contemplari,

creatam naturam vo-

Verbuni qiioque, a qiio est condita, necessarie con-

templabitur, ac Patrem per ipsam intelligere incipiet.

Quod

si

secun-

dum

Salvatorem
si

Nemo

novit Patrem nisi Filius

et

cui voluerit FiUus

revp.lare,

item Philippo dicenti: ostende nohin Patrern, non respoiires creatas

,

dit: intuere

sed:

qui vidit me, vidit Patrem;

admoduni

ordinem rerum creatarum conteniplantes nihil de Verbo earum opifice cogitarent (namque res creatae suiim indicant opiiicera, ut per ipsas etiam verum Deum agnoscerent abstinerentque a reriim creatarum cullu), adet

convenienter Paulus Gentiles increpans,

quod concentum

modum inquam
divimtas,
ut

convenieiiter dixit:

sempiterna quoque eius virtus

et

his Filium
et

significaret.

Porro cum

aiuiit

Sancti:

Qui

existit ante saecula,

per quem
dicit:

fecit saecula,

non minus Filium aeter-

num sempiternumque
gnificant.

praedicant,

eumqiie

hac ratione
,

Deum

esse si-

Deus sempiternus qui creavit terminos terrae. Susanna quoque aiebat: Deus sempiterne. Baruch iteni scripsit: Clamabo ad Deum sempiternum in diebus meis et paulo post: Ego enim speravi in sempiternum, saluteni vestram, et venit mihi gaudium Sancto. Cum autem Apostolus ad Hebraeos scribat: Qui cuni
,

Nani Isaias

g.

Seguerian. oiayoela&s.
el

k.

Sic Seguer. Gobler.

Felckm.
6

1.

h. Sic Segnerian.

bonus legit. Felckm. 5. adtnodum vid.lur legissc Nnnnius qui verlil ut per eum verum Ueum intelliqanL Mox Seguer. ^-,/^ xai

'

Reg., ut et

Omni^roV, nuem-

''=*"'

Graeco Isaiae

Ed.li

a6,

"'''/
'

&.

^^^' ^^ ^'^^'^'^}.^f ^"= ?/8"er. et lextus Graeci.s zoy (^ioy zoy Pl""e. Kdil,
aiy.
Ibid.

^,',^.

Sml.

"',"""

Seguerian. Regius Basil. 4nglican. Goblerian. el Felckman. 1. At editi

i.

Sic

Seguer. Gubler. Felckm. Graecus Scripluiae lexlus inl

^.

r^y

^ .y. '
.S"
.^'^e-er.

^f"

^"

et

el in

Edili

el

alit

tnl

., '^
170
y.ai

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

. 417. i-Va

' ^)
/.
aS-ai,

. ,
6
;

^).
'

^), /*

)'
'/.
6

", , /.,
{
^)),
'/ '/

,.
^-

// ^),
'

/.

-, ;
'),

,^

' , ^
13.

^-^'), '/

.
-/

-3-. ^

'S

,
10,
14.

, ; , '/ , ^ '' ' & '^ ' ^'

&, /
'/

';
^
y.ai

-/

^), '/ '/

3^, ^)
'/

, "
,

/-

'

'/

'/

--

-/

'/-

ov'/

'/

^'

,
5)

^),

,
t,

3^^),

Dr.r.

4,

20.
10.
lonii.

22.
8,

2)

Hebr.

3.

36 [35. LXX.],
8)

Psal.

145 fl44. LXX.], 13.

9) loan.

12.

13,

32, 8.

omisso

. .
a.

Goblerian.

el

Felckm.

1.

Et
Ibid.

mox iidem Seguer. omillil

. .

. .
6) loan.

3)

Psal.

90 [89. LXX],

17.

4) Psal.
7) loan.

14, 6.

13.

10) Geiies. 2, 5.

11) Deuler.

Ilem Scguer.
Felckmrin.
1.

ibid.

ccnavGobleriantis et

Editi

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

sit

171

splendor gloriae

et

fignra substanltae ems, et David in oclogesimoP-4i6

sit

nono Psalmo canat: Et

tuo videbimus lumen
fuerit Filius?
;

splendor Domini super nos,

et:

in

lumine

quis adeo

demens

sit

iit

diibitet,

utrum semper
fiilgore,

Qiiando enim quis lucem vidit ahsque splendoris

ut de Filio audeat diccre: Fuit aliquando

cum non
in

esset,

vel

Non

cratP.4n.

antequam

nasccretur?

lam

illud,

quod

centesimo quadragesinio

quarto Psalmo ad Filiuni dicitur:

in

Verbum, cum ante dubium, quin is insaniat vehementer, qui dixerit: Fuit aliquando cum non esset aeternus, et Ex nibilo est Filiiis. Praeterea cum dicat Dominus; Ego sum veritas nec dicat: Ego factus sum veritas, sed ubique verbum Sum adhibeat, ut: Ego sum pastor, ego sum lux, et rursus: Nonne vos
rex et opifex
est

,
Deum
tur,

culorum, certe non

sinit

quemqiiam
Si

Regnum tuxim regnnm omnium saevel minimum intervallnm cogitare,

enim ornne intervallum saeculis deiion est

quo non

exstiterit

Verbum.

omniumque saeculorum
vel

ipsum nulliim

tantillum sit intervallum,

vocatis

me Dominum
et

et

Magistrnm,

et

bene

dicitis

sum etenim

quis

Sapientiam et Verbum Palris ea voce,

cuni de seipso loqui-

utentem audiens de veritate adbuc arabiget, nec statim credet, hoc

verbo

Snm

indicari Filium

aeternum esse

et

sine

initio

ante

omnia

saecula existere?

13.

Quod

ergo Scripturae sacrae Filium aeternum

esse asseveerat,

rent, patet ex diclis;

quod aulem

qiiae diclitant Ariani,

non

priusex di-

quam, quando,
cendis constabit,
aii:

eaedem

Scriptiirae de rebus creatis affirment,

Moyses enim buius muiidi procreationem enarrans

in terra, et omne foenon enim pluerat Deus snper ter-

Omne
et

virgultum agri anteqnam nasceretur

mim
ram,

agri priusquam exoriretur^

homo non

erat qui operaretnr terrani.

gentes.

Et

in

Deuteronomio
per

quando
aiebat:

dividebat Altissimus

,
trem,
b.
c.

Si diligeretis me, gauderetis utique,

quia Pater maior

Sic Segiier.
elc.

Edili

Sic Segner.

Edili voro

.
can.

atqne

Reg. , iit et legil Omnihoniis 6 Edili Paiilo posl Felckm. 2. et edili

. &.

Sic Seguerian., Gobler. el Felckm. l. ita legerat Nanniiis. Basil. Angli,

..
me
est,
vero

Dominus

autcin

seipsum

quia dixi,

Vado ad Pafiat,

et ?iunc

dixi vobis,

priusquam

ovx

e.

Sic Spguerian.

GoMer.

.
f.

Alii

anlem

el

edili

co(fic(f y.ai
1.

Gobleiian. et Felckman.

g.

..
h.

Gobler. tu

el

Felckm.

((.

Sic SegiieriDii.

Mox

Alediiiyffet Reg. abesl a Scguer. Idem

.
el l.

Felckm.

ntqi

.
infra

1.

ini

el

paiilo post

^.

172
P.i\'.y.ai

. iis.

' ,
14.
1)

, ^], ^ '/ ,, 7', - ^, ' ( , ^, , , , , , , , , , 7 ^ 7 ,. ;' 7 ' , , ^ '^. ; , , ! , ' ^.

vvv

^).

, -,
,

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

9^7>

y.al

^).

^'

, " ' , '^

/.
"},
'

''),

'

-9--

"^

a7tb

'),

'

'^').

ovtojv

',

');

,
2|

'
13.

loan.

U,

2S. 29.

5) Psal.

90 [89.

.],

Alii

Sic Segueiianiis, Gobler. Felckiii. 1. l'aiilo vero et edili Felckm. 1. el 5. posl Segueiian. cic. Seguer. et
a.

).
ui

.
1.

2.

Prov. 8, 0) Sus.

23-2.

3)

loan

S,

55.

4) lereiii.

1,

5.

[,.

Reg.
I.

omitluiil posl

Regius
edilis

,
nno

Scgiieiian.
deest.

'

vaarwy.
elc.

Spguer. Gobler. ytvt^. Regius

Edili

./
Jcc^ila'

Vulg.], 42.

loan

,
1.

3.

rioblerian. tl

Fekkman.

y.aTccq:vyti clc.
el Felck.

Edili
elc.

xt 6 Xfd
Jbid.

iy ytyi(( xrcl yiytiiy X(u ytyiay.

1.

Idcm
elr.

ol

iiV

ytytay.

Segiierian.

ibid.

In

psalmisla ytyt.d-ijyai.

Edili el alii

Mox

Segiier. xccl 6

Jaileni

^jyat.
c.

cuni

eit.

Ueg. habet

Segueiian.

Goblei.

Felckra.

1.

xai

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

173
p.417.

nt

cum factum

fuerit,

credatis.

Ita

qiioquc de rebus creatis pcr Sa-

Antequam terram faceret, et anteqnam ahyssas produceret, antequam ^ntes aqnarum erumperent, anteqnam montes coUocarentnr ante omnes colles (jignit me. Et: Antequam Abraham
lomoneni loquitur:
;

fieret

ego snm.
te.

De

lereniia

iteiii

dicit:

Pnusquam

le

formarem

m
et

Htero, novi
es
7iobis

Et David his verbis

psallit:

Vomine, refugium faclus

in (jeneratione et generatione.

Priusqnain montes ficrent,

saeculo et usque formaretur terra et orbis, apud Danielem: Exclamavit voce magna Susanna

saeculnm tu

es.

Et

et dixit:

Deus

aeterne,
Ita-P.4i8.

qui absconditoium es cognitor, qui nosli omnia aiitequam fiant.

que hae dictiones AUquando non erat, antequam nasceretur

et

quando
Si porro
,

similes aliae voculae de rebus factis ac creatis, qiiae ex nihilo sunt

factae,

aptissime dicunlur, sed a Verbo omnino suiit alienae.

liaec

de rebus creatis habent Scriptiirae, cunique de Filio agitur

igitur,

vo-

cabulum semper adbibent, non

est FiJius,

Dei hostes,
factis,

ex nibilo factus

neque

idlo

modo

e^jt

ex rebiis

sed Patris iniago est

iliit,

aeterniimque Verbuni, quod sane non aliquando non

fuit,

sed semper

tanquam aeternae
extitisse,
iit

lucis splendor aeterniis.

ciir

Quid

igitur

tempora

anle Filium comminiscimini, vel

post tenipora impie aflirmatis Veriacta

bum

per
vel

quod ipsa
tempus

saecula

sunt?

i\am qui prorsus

fieri qiieat,

exstiterit vel

saeculum, cum nondum, ut

sunt,
signi-

quidem putalis,
et

exortum

sine quo nihil

Verbum, per quod omnia facta oninino factum estt Aut quare, cum tempus
fiierit

noa aperte dicitis: Fuit tempus qiiando non erat Verbum? Verum nomen quidem ipsum teniporis simpliciores decipiendi causa relicetis, at mentem et sententiam vestram celare penitus non valetis,
ficetis,

quamquam
esset,
et

si celaveritis,

latere certe

nunquam

poteritis; siquidem

lem-

pora ipsi rursus

significatis,

cum

dicitis:

Fuit aliquando,

cum non

14.

Non erat priusquam Verum bis licet ita

Si

ortus est.
probatis, eo impudentius huiusiDodi arfuit

gutiis nobis insultant.

non

aliquando, inquiunt,

cum non
nolite

esset

Filius,

sed ipse aeternus est,

unaque cum Patre

wV,

710

.
c

snnt in Segiier. tv

&
et
1

Seguei.

Felck. 5.
d.

c r. 1 . f- 1 Sic Seguenan. Gobler, el Felckm.

1 1

^ . . .
Ibid.

Mox Gobler.

deFelckm. 1. timv. liJem

el

"

Kdili

Basil.

Anglic. Reg. et

va:, tditi

^^.^

',..

't

ovx
el

'

, .
^ e.

Segneiian.
Alii
et

.'
"

Seguer. Segueiian. /poVois. f. Mox idein et Gobl. g. Segu. de elFelckm.l. b. Seguer. Goliler. et Felckin. 1. Efltli el alii ct mox tvtdpivovTtti.

mox
el

edili

- '.
1.
,
'
,

it

ytvvri&n el '. , haee l)abel ad marfjinem d xal (f

frater,
lice!

&-

^. ^ . '.
atdiov
elc.
.

existit,

iam

Ibid.

. , ,

'

liee.

i*

'

ovx

'j,

;k;j ibid.

Jd est: Quod coaeternus ipsi

sil

Pairis

sit,

sed Filius,

P.418.

^ ',
174

.49.

, , , , ^ ' -, , ^ , & , ,
,
6

! , , , , ^-; , "^ , ; ; -, ^^ ' -. ^,"-' ,

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

xai

^md-avrj

/.

'

^),

* 6

'\
avd

,
--,

'

,
,

, , { . ' ^ , ^,
^
.'
6
^

7, -9^

, '^

),
,

'

a.

b.
fi

. . .
1)

; ,,
'
Anglican.

Prov.

Sepiiciinn.
B.isil

. &.
18,
1.

Seguerian. ihid.

Eililio

Commcl.

a.Goh\. ele\ckm.\. e. Sic Segnfri.in. Gohler.

Commel.
f

. '^ .
beguer.
Gobler.

ooy.
el

Peickm.

1.

Alii el

edilio

Sic

et

Felckm.

1.

c.

beguer. el Felckm.

5.

ytviad-ai.

Edili vero et alii aidioy.

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

176

eum
iiec

Filium sed frafreni Patris dicere.

!

stolidos

admodum

et

Iiti-r.4i8.

giosos

Si

enim euin ab

aeteriiitale
,

tantum

siniul extitisse cuni Patre

Filium esse

asseverarenuis
Siii

ali(|iiid

ulique

probabilitatis

haberet

simulata illoium religio.

autein

cum eum aetenuim

Si ilem iiostra lides

dicinuts,

eun-

dem
et

confitennir

gfnitum ex Patre Filium, qua quaeso ratione genitus

esl
iii

genitoiis fiater possit existimari ?

Patrem
vero

Filium,

quaenam

inter illos intercedit fiaterna cogiiatio?

dici

aut quoISec

niodo potest Verbuin eius

fraler,

cuius

est

Verbum?
et

haec

illis

ignola est repiignanlia,

nam

veritatem
qui,

ipsi
ait

perspiciuiit;

sed est sane ludaica excusatio ct hominuin,

veritate voliint discedere.

ut

Salomon, a
priiis
,

enim ex aliquo principio

,

exi-

stente Pater et Filiiis geniti fuerunt

ut censeantur esse fratres

Filii
,

sed

Paler quidem principium et geiiitor est

et

Pater pater est,

frater.

nec

alicuius fuit Filius; Filiiis autein lilius est,

nou

Si

idem porrop.4i9.
eidem pout Patre
'

aelenms Palris
iniperfecta
fiiit

fetus dicitur, recte oninino dicitur.

]\am non aliquando

esset,

Patris natura,

iit

quod

illius

proprium
genitiis

stea accederet,

neque ut homo ex homine

est Filius,

existeret posterior, sed Dei fetiis est, qui utpote piuprius Dei
exislentis Filius ab aeternitate et ipse existit.

semper Homiiuim quidein proat

priuni

est

in

tempore gignere propter nalurae defectum,

qiiia

aeternus
si

est Dei letus,

semper perfeclissima
est factiis,
id

fuit

Dei natura.

Itaque

non

est Filius, sed e nibilo

liceat
illis

prinium

ipsi probent,

ac deinde

lanquam de

re facta clamitare: Fuit aliquando cuiii

non essi

set;

res qiiippe quae faclae siint,

antea certe non erant.

Filius

Sed
autem

est

Filius (uli Pater testatiir et Scripturae praedicant),

aliud est qiiam

nihil

quod ex Patre

gignitur, idque
,

quod ex Patre

gignitur,

eius est Verbiim et Sapienlia et splendor

qiiid

aliud inde concluden-

duin

velut fures

eos, qui dicunt: Fuit aliquando, cum non esset Filius, quosdam Verbiim a Deo detrabere, aperteque adversus eum contendere, ipsum fuisse aliquando siue proprio suo Verbo et Sapienest,
lia,

quam

lucera fuisse aliquando sine splendore, foutem sterileni et ariduni

esse?

Nam

tamelsi temporis

nomen
ante

metii id sibi exprobrantium re-

fugere simulantes fatentur,

euni

tenipora

extitisse;
fiiisse

tamen quia
volunt, valde

quaedam

definiunt inteivalla, in quibus

ipsum nou

g.

Spgiierian. xai
Alii
el

nius legil.

Fclckm.
b H.
i.

5.

/
ort
^

A^^c, deesl

c iseguinano.
Segiier.

.
edili

^iov, ul el Nnnxui &tQv. Mox

k. Sic Seguerian. Reg. Goblerian. Felckraan. 1. Edili vero et alii kx.

&,
.

deesl

\n

Fekkm. 1. Mox Segneri.in. r Idem mox roiro yuQ 6

.^.
Gohleriano

el

Sic Seeuer., Reg. et edilio 1 > a. r^ ii ^ i At Goblenan. et Felckm. 1. Ibidem Gobler. el Felckm. 1.
i

3-.
Seguer.

. .
i

et

Commel.
i

-,

176

^.;
.

.
Ei
'

S.

ATHANASII ARCniEPISCOPl
d-ebv

xal

-420.

' * ' ^ & . , ,

'^),

, ;, . , ; -" ^ , & , , , ^, ,^

& , ^; ,&, ,' ^ '/ , , ^ &

,

-(}

"

ix

^^ ,
,

.
y.ai

/
6

y.ai

^^

xai

.
6

'^

--

-9-

. , , ;
xai

--

^-. ^-,
xad^

,^

1-)'

^},

'

-- -^.

--^),
Gobler.

,
3)

.^xai
deesl
d^tog.

1)

loan.

16,

14.

2) Mallh.

3,

17.

17, 5.

loan. 8, 54.

a.

FelLbm.
b.
tfce.

Seguerian. Reg. Goblerian. et umillont. Al alii el edili Sic Seguer. Al He^. idioi' xal toioy. Alii el edili
Sic
1.

c.

Segueiian. vioy O^tov.

In

el

Kclclim.
d.

et 5.

'

1.

Segiii'i.

..
Mox

FL-lckm. 2.

impii sunt Iiabentli,

(
Filii

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

tenipora
sigiii(icent

177
et

Rationis

sive Verbir'.4i9c

expertem audoant
15.
Qiuicl
si

lingerc.

nuincii el ipsi adnuUuiit

ne palam ab

bus condemnentur,

sed

tanien

eum proprium

fetuni

natiime Patris

esse inliciantur, (luasi scilicet absqiie parlium ct divisioiium suspicione

id fieri noii
([iicat;

sanc

eiiin negaiit niliilomimis,

(piippe

tjui

illum iion

verum sed
errant,
iiantiir,

solo noinine Filium esse velint.

Ceteriim an non graviter

qui

eodem modo dc
non

re

qui(jue ob propriae naturae imbecillitatem,

non corporea ac de corporea raliociquod proprium et

negarc?
Profecto
sit si

naturale est Patiis,

est,

verentiir

ita est,

super-

ut ciim luinime intelligant, qiioniodo

Deiis vel qualis sit Pater,

eiindem quoqiie plane negeiit,

seipsis insani metiuntar.

quandoquidem fetum Patris nonnisi ex

illos
ita

Verum

affectos arbilrantesque, esse

non posse Dei Filiuni, niiserari aequuni mibi videtur, haiid tamen ab
re fuerit illos interrogare et coiivincere, si forte vel boc pacto ad sen-

sum

et

rationem queaiit revocari.

fiiit

Si

secundum vos
sequitur,
sit

Filius est exni-P.420.

iit

hilo nec

aiitequani

natiis

est,

prorsus

ipse

quoqiie

nonnisi parlicipatione Fiiius, Deus et Sapientia

etiaui
tur.

appellatus.

Nam

ita

ros aliae
Cuiiis

omnes sunt
ille

constitutae, quae et sanctificatae glorifican,

ergo
aliae

sit

particeps

vos

dicere

iiecesse

omnino
a

est.

Res enim

onines Spiritus sunt

dicetis?

participes,

ipsum aiitem cuiusSpiritus

Filio

nam
ab

rei

parlicipem

Spiritus?

Atqui ipse

potius accipit,
illo

ut ideni Filius testalur,

Igitiir

absurdumque
id
vel

dictu est,

hunc
et

sanctificari.

Patris

iit

particeps;

enim superest
illud

necessario dicendum.
qiiid

Sed quid tandem,

est,

unde

est?
erit

Si ali-

extriiisecus excogilatum a Patre,

noii

iam Patris

particeps,

sed eius,

quod exlrinsecus

nec proinde

secundiim post Palrem

iteni Patris
erit

locum obtinebit, ciim rem illam ante se habeat, nec

dicendus Filius, sed
illiiis,

cuiiis
si

factiis

particeps, et Filius et
et

Deus

est

nuncupatus,

Quod quidem

absiirdutn

impium merito

videatur,

cum
cus

dicat Pater:

Hic est Filius meus dilectus, ipseque

liqiiet
iit

Filiiis

pro-

prium suum Patrem Deum esse affirmet,

sed ex subslantia
aliiid

utique, nihil exlrinsepartice])s.

erit,

Patris esse id,

Filii

cuius

Si porro

islud fuerit

praeter

naturam, aeque absurduiii

ciim
,

hoc

idem medium

cumque tandem
e.

Basil.

.
Basil.
et

qiiid
illa

reperiatur esse ex Patre et ex natura

sit.

Filii

qiiae-

Anglican.
et

Felckm. 1. Ihid. Seguer. Gobler. Felckm. 1. oi f. Seguer. Gobler. et Felckm. 1.

Goliler.

^.&^
Mox

g.

et

'
h.

man.

. . .
1.

Sic Seguer. Basil. Gobler. et Felck-

Al editi

Ibiil

Seguer.

tx

Segiier.
1.

nuTQOs
AtHA.NASII OPP. DOGM. SEl.

man.

. .
Basil.

Editi

el

alii

AnglicaB. Gobler.

et

Felck-

12

178
.4:.

16.

, " ' , , .' &, ' 3 )' ^, ' ,

6

^ ;
d
oiy.

, ^
/.
{^

S.

ATHAN.VSII ARnHIEPISCOPr

/.
'

ovv

/.

. -/. (^),
-}^

, ,
-/.

'"
'

/,

^ &
^'

'/.

y.ai

l/.

"^

^), .
i5^foi;

.42.

-,

^ , ' .

^ /.
'

'); .'

'/.

&
'/. '/.

&/' , *
-/.

--,

'^
)',

'/.

),

9
-,

, , , '/ , , ^ ' , , 7 ,
6

- '/. /. ,
'/.
^

.' /,

'/.

/.

'/.

'/.,

/.

'/,,

d-,

/.
'/.

/.
/.
')

'/.

{/.

'/.

.
4.

/.").

,),

/.

/.

1)

2.

Peir.

2)

1.

Cor. 3,

16.

3)

2.

Cor. 6,

5) 2. Cor. 5,

.
a.

17.

Seguer. Alii vero di yivyu. Sic Seguerian. Gobler. et Fclckm. 1, atque ita legil Nanniiis. Edili
Sic.
b.

c.

Scguerian.
1.

Segiierian.

Felckm.

/..
1.

ix

Felckm.
d.

Golier.

et

Gobler.

EJiti tx

q)t;ffiy.

O^tov

Mox Seguerian. lautv ut

. . ,
16.

4) loan.

U,

9.

Bnsil. Anglic.

Goblcr.

et

vtov

Editi

el

Fclckm.

1.

" 7
yc<Q

et

habenl aliqui

OR.VTIO

COMRV

ARIANOS.

179

16.

Quoiiiani ergo lias sentenlins absurdas atqiie a veritate alie-i'.42o.

(licciKliiiii

nas esse evideiis cst,

slantia Paliis,
ticipari
idciii

esl iiccessario

id

quod est ex subDeuin enim parvox geiierare

liuiit

propriiim

oiiuiiiio

eius esse Filium.

Qiiid

prursiis cst ac Dciiin gciiiirare.

aliud signilical (iuain Filiuiu ?

Itaque

res

onines

Filii

participes

secundiim Spirilus graliam (juae ab eo datur, id(iue inde

fit

manife-

slum

ijiiod

ipse ((iiidem Filiiis nnlliiis est parliccjts;

siii

quud autcm ex
JNus
eiiini

Patre alios
ipsius
Filii

participes

facit,

lioc ipsuin

est Filius.

ciim

participes

efficimur,

Dci

participes

esse

diciniur,

idque

ipsuni est,

qiiod aiebat Petrus:

et

nt efficiamini divinae consortes nadicil:

turae,

quemadiiiodum

Apostolus

Nescitis

quta

teinplum Dei
similiter Fi-

estis? et

Nos enim templum Dei

viventis sumus.

Ipsum

lium intuentes Patrem intuemur,

Patris est agnilio
,

cognitio enim et comprchensio Filii

fetiis.

quia proprius est ex eiusdem natura

Porro

ut neiiio vestrum

iam

dixerit,

Dei participem

fieri

esse divinae naluest Deump.4Ji.

ita

rae passionem et divisionem (nani ostensum

participari
,

et

concessuni
generare)
,

idemque esse
a

illuni

participari

ac

quoque
divisioest,

cum genilum nem bealae

Deo esse
sed potius

Deo Filium dicimus, nec passionem ullam nec

iiatuiac

illius

significanms.

Non

itaque

incredibile

Filiiini,

qui propriae eius naturae

sit fetus,

neqiie passionem
et

aut divisionem divinae naliirae innuimus,

ita

cum Filium

fetum dicimus
et unigeni-

crediimis, quia id, qiiod gemiinum,

verum

tum Dei est, cognosciniiis. Qiiod cum hoc modo expositum probatumque fuerit, nenipe id, quod ex Patris iiatura est genitum, eiusdem esse Filium; nemini iam dubium csse debet sed imo plaimin et perspiciium
,

biinc

ipsiim

esse Sapientiam et Verbuin Patris

efficit.

in

quo

et
est,

per quod omnia creat et

in

Hic ipse inquam

eiiis

splendor

quo omnia ilkiminat

et

quibus

voliierit se patefacit,

hic ipse ligiira

ac imago eius est, in quo conspicitur et cognoscitur, qiiam ob causam

et ipse et

Paler ununi sunt*:

suiit,

bic ipse deiiique est CbristiiS,

in

quo

omnia redemta
liiiiusiiiodi
sit

ct

iiovam rursus perfecit creaturam.

convenit,

Cum

igitur

Filius,

noii

imo valde periculosum

proprium
est,

est asse-

verare,

eum
ita

cx nihilo esse factum vel iion fuisse antequam natus est.

Qui

eiiiin

de eo,

qiiod Palris nalurae

loquitiir,

in

* [Adde: nani qui liunc

vidcl,

viJet et Patiem.]

(.
-

codices mss. novi Teslamfiiili. el Felckman. 1. rutis y(<0

-tov

Goblerian.
c
''

f-

Editi

.-

'

xcd

'

tGutv ' vaoi

'

Gic.

e.

^ic Seguenan.

Gobler.

Editi

)./;.

aulem

et

alii

/.
el

.
f.

Seguer. et Rcg. ix
oc . Sic Seguer. el Reg.
i Mox

&.
i. At
.

g.

j.: editi
i
i

i,. ty

'

Basil.

r>

Reg.

Felckm. 1. xal

^^^

Seguerian. iav

^.
12*

et Anglic.

Edili

tav tav

.///,
h.

Reg.

cl

Felckni. 5.

vtov.

180

S.

ATUA>ASII ARCUlEriSCOPI
-/,

f.m.TOv

,^
17.

, . 7 /..
i/Mvov
/,

^'

.',

,
/.

/ -/.

/,,

/. /.

. 422.

, , -/. / , "^ . / , ' / / ^, / ,/ , , , , ^ /], , / / ^^ /, // ( /, , ^ . " -/ -, / , / ,-. / ; / ^ / & , . -/ / ( &, / (1^ . / ' / , , . . . ,. . . , .
,
/
/.
/.
6

,, "
,

""/.

-, . ?., ' 9 ]/. ^', ,,

6

,
/

y.al

36,

-, -

],

/.

,
,
18.
a.

-/

'/

^
'/
6
,
^

&
et cl

Basil.

Felckm.

. ;__

d.

Seguer.

Seguer. Paulo post idem

h.

ix

iv Felck-

('.

Idem paulo post

tl

e.

Sic Segiierian.

man.2.
c.

et

edilio

Commel.

cTf

tx

rant

Omnibonus

Reg. , Nnnnius.
vero

ut et lege-

In

editis

Sic Seguer. Basil. elFelckm. ., quae et verlunt Nannius el Omnibonus. In aliis et editis deesl xt ovx

desuiU
f.

ovx

Sic Seguer.

Edili

el alii

Goblerian. Reg.

ORATIO . CONTRA ARiANOS.

i])sum ctiam

181
illo

PaU"em

hlaspheniiaiu, cadeni de

senliens, quaei'.42i,

de eius fe(u

false romiDiniscitiir,

17.

Iil

sanc

unum

satis

fnerit ad

Arianam haoresim penitus everilla

tendani;

verunitanien

quam

rccta fulc aliena

sit,

licet
si

eliain

ex

lioc ratiocinio

persjjiccre.

Si

Deus

elicctur ct creator cst,

est,

item res

factas creavit
sit

per Filium, nullaque res facta

inipiuin est,
ct

quae per Filium non

sit

facta;

an non maxiinc
eiiis

ciim Dous

rerum
iion

eiTector,

contendere, opifex

Veibum
si

Sapienliam
,

aliiiuandu

fuissc?

idem enim
non

plaiie

est ac

diceretiir

Deiiin

rerum

eirectoreni

omnino

esse, qiiippe

cum propriam
illud,

ex seipso opificem Rationcm seu Ver-

l)iim noii liabeat, sed adventiliiim atqiie ab eo alieniim iialuraqiie dis-

simile sit Verbuni

iiiio

in

quo res

creat.

Deinde nobis
Fiiit

explicent,

suam
csset,

iiide

agnoscant impielatem, qua dicunl;

fiiit

aliquando
si

cum
cuni

non

ct IXon

antequam nafus

est.

Niniirum

Verbum

Patre non est ab omni aeternitate, non est profecto aeterna Trinitas

sed primo qiiidem

est,

fuit

unitas, postea vero

ex accessione facta Tiinitas

ac progressu lemporis crevit ex illorum sententia constitulaque est

theologiue cognitio.
fetus,

Insuper
est factus,

si

Filius

non

est proprius naturae Patris

sed e
fiiitque

niliilo

ex nihilo

igitiir

constabit quoque Trini-p.422.

tas,

aliquando,

cum noa

esset trinitas sed iinitas, fuit item

Trinitas aliquando imperfecta et aliquando perfecta, imperfecta qiiidem

antequam

fieret Filiiis,

perfecta aiUeni postqiiam

idem
,

factus cst, atque

cxinde res facta coepit creatori annumerari,

fuit,

et is

qui aliquando

non

cum

eo, qui

semper

fuit,

Deus agnosci

ct coli.

Quin eliam, quod

graviiis

est,

ipsa Trinitas sui ipsiiis erit dissimilis, qiiippe quae ex exsit

ternis alienisque naturis et siibstantiis

constituta;

quod sane
siii

iiihil

aliud est

quam factam
igitiir
illa

sive

creatam

Trinitatis

constitulionem

dicere.
est,
ita

Cuiusmodi

censenda

est religio,
,

qiiae

nec

similis
ita

sed teinporum progressu

sit?

perlicitiir

(|uaeque

modo

noii

modo

Siquidem verisimile

est,

illam

iterum incrementum

accepturam,
est.

idque infinite,

Nec vero dubium

quae adduntur,
18.
Felckm.
et

queniadniodum primum ex additamento conslituta est, quin eadein possit decrescere; constat enim
tolli

ea,

similiter posse.

Verum

ita

non

l. el 5.
ij

infra
g.

Seguerian.

aiv

"

Seguerian. Gobler. el Felckm.

h.

omillit.
1.

et

alii

Goblerian. Felckm.

1.

&
Ibidem

.^, . . & .
est;
absit.

Non

est

inquam
Basil.

facta Trinilas,
et

tavTf,
alii

Reg.

Felckm.
^

&Editi

habenl item
i.

Edili et

Seguer. Goblerian. el Felckra.

elc.

1.

Mox idem,
ovv.

olaa,
k.

Seguerian.

. Fclckm. 2. et edilio Coramel.

Seguer. Anglic. Gobler. elFelckm.

Edili et
alii

1.

182
I'.

422.

'
"^
0V'/.

. 423.

. 7 ^. , ! ! /. ' , ,. . ^ , &, ^ ^, & ' - . --, ^. ,' , ' ,' ^ ,{ -. ^ ^' /.' ., . ', -^ ^ , 7 (
!

^-Yiv

, (! & ( , , /.- ,
S.

, ^- /.
ATHANASII ARCIIIEPISCOri

y.ai

.! /.
^'

a/c

-/.

.-

.
/.

/.

/.,

'/.

-/.,

. . .
S

"

'/.

y.al

./

'/

0V'/.

'

'/.

-/.

^), '/. ^7],

. .
,

'/

-/.

ad^ai

/.

19.

'^ ' . , . / / ^' ^, / ', , ^),

6

d-,

'/

Ceiy.
legit

.
b.

1) lerem. 2,

13.

Alii

Seguer. cl Ucg. vcro et edili xai

(^,
el

^'

ul cl
1.

c.

Omnibonus.

a. Sic Seguerianus. decsl oTi.

Sic Segueiian. Gobler. et Fclckm.

alii

Edili vero et

zu

opxc<

oVrt.

.
In

iV
edilis

aliis

guer.
1.

' ,& ^. .
.\l

Sic Segiicr. Rog. Gobler. et Felckm

Biisil.

el

Felckm.

ti

vvy
Se-

x9to?.oyi(c.

Edilio

Cotnmcl.

viv iV

elc.

Idcm

Seguer.
el
alii

Fdili

ofia

bvra

oVrt.

^. ^.
Reg. Gobler. Felikm. 1. Editi et alii tvat^tuc. d. Seguer.

el

^.
ibid.
et

(,,
edili

.\lii

ORATIO . CONTRA AHIANOS.

sed aeteiiia
iiiia

183
iiiia
i)ai'itei

est

iii

Tiiiiilate

cliviiiitas,
iii

est san-i'.422.

ctae Trinitatis gloiia:

aiidelis,
illi
ciiiii([iit!

vus

lanieii

eam

diversas

naturas

dinijidcre

Patrfui aetermini csse concedatis,

:

iiisi

dc Verbo, quod

assidel, dicilis

Fiiil

ali(|uaiido

cum

iion essel,

Filiumque Patri aset opifex

sidentein
Triiiitas
;

ab

eodem reinovere non

taineii

dubilatis!

Crealrix est

liaud

reloniiidalis,

(Mrn iiiter res c niliilo faclas deii-

cere, iiec veioiniiii seivus parcs laceic iiubilissimae Trinilali,

.siimmuniea,

que regeni
quae comiiiisccri uon
est,

Sabaolb
(jiieunl,

iuler

subdilos

collocare!
iion

Desiiiilci

imo ea, quae

,

sunt,

cum

illo

qui

simul i)ciniisccre!

Qiii

ista proleruiit
aificiunt.

non

gloria et
qiii

honoie sed
infert
iii-

ignoiiiinia et contiiuielia

Domimim
Si

Nani

Filio

iiiriam
logia,

infeit et Patri.
agiiilio

enim

niinc perlecta est in Trinitate Ibeo-

oiusque

vera et sola est religio, atque boc est, quod et

rectum et ipsa verilas est; id certe

semper

ita

fuisse oportuit, ne id,

aiit

quod rectuin
iiino

et veritas est,

quid adventilium esse

Ibeologiae

com-

plementum ex accessione
luit

constitiiti putetiir.

Id inqiiam

necesse

omnec

esse ab aeternitate;
Ibeologia
initio

uam

si

ab aeternitate non fuisset,

iiotio
talis

nunc baec ipsa

sed
qiialeni

sive

divinitatis

esse

oporteret,
Trinitas. p.423.

ab

fuisse

lingitis,

ut neque

nunc esset

Veruni nemo Cbristiaims tam petulantes pertulerit haereticos.

Ilaec

eDim

Geiitiliiiin

propria

sunt,

ut

factam iudacant Trinitatem eamque

est defectio-

cum rebus

factis

coniiingant.

Siquidem rerum factarum

nes et accessioiies suscipere.

At Cinislianorum iides imnuitabilem ac

qiiic-

perfectam suiqiie semper similem beatam agnoscit Trinitateni, nec

quam amplius

Triiiitati

addit,

neqiie

Nam
factis

ulriiuKpie diclu

impium est. nequaquam esse permixtam, individuamque

et servat et

eam unquam deiecisse cogitat. Hiiic eam non ignorat cum rebiis
eius diviuitatis uni-

tatem

adorat

ab Arianoriim abborret inipietatibus, confiFiliiiiii.

leturque et novit semper fuisse

ciiiiis

Aeternus

eiiiin

est ut Pater,

est

Verbuni aeterniim.

Id

enim ilerum

libeat dispicere.

19.

reniiam

ait:

nus gloriae excelsus, sanctificatio nostra, expectatio Israel

e.
f.

Foi

te

5.

Sic Basil. Aiiglic. P.eg. Fclckm. 2. et Al Seguer. el Felckin. 1.

Gobler.
et

edilio

Commel.

Ibid. Reg. et
el

. . . / .
Me
(lereliquenait
Felckm.

Si sapientiae et vilae foiis est et dicitur

Deus,
et

uti

per le-

fontem aquae vivae,

rursus:
,

Thro-

Domine,
Seguer.
alii

edilio

ComOiel.
iuatij

ovTt
i.

mox
g.

et

Sic Segiier.

Reg. Basil. et Anglican.

, ^.

Felckril. 2.

^.

Reg. el Felckm. 5. Sic Reg. et Seguer. deesl. Seguer.

k.

'^

if.

Ibid.

Tuvxr^v.

Edili et

ytyvrjwv.
In
edilis

At edilio Commel. h. Sic Segiier. Gobler. el Felckman 1. Rcg. veio >. Felckm. 2. et

Edili el alii

nccXif.

Sic Segiier. et lerem^ 17, 12 I. veio ct alii

xcd xt yuQ xta iy

/

( yuQ

Editi

Ihid. Anglican.

.
^

.423

,
)
^

184

o\

/.^, ' ^, , '^

-/./.
ovy.

/. '' '
S.
'

ATHA.NASII ARCUIEPISCOPI

' ').
y.ai

& .
'/.
!

(/.,

,'
^),
'^

^}'
/.'
6

'),

^'
y.ai

. iu.

& ^ , ,
1)

. ^^ , , , , , ^' . ^ ^ '), , , , , ^, , ,, , , .^^, , , . , , ^. , ^& , , y.ai y.ai

) ^,
OVTOL
y.ai
y.ai

''

^ , &, ^.

).

' -, ^^, ,
--/.

%3^,

, . . /.

'-

'')'

y.ai

y.ai

'^'),

y.ai

^)' /.

^6

* '
/\

/.

/.

/,

-,

^
6

&
y.ai

y.ai

* ^).

/.

lerem. 17, 12. 13.

11.
6.

2)

Barucli. 3, 12.

3)

loan.

5) Esa. 58,

6) Psal.

104 [103. LXX.], 24.

9) 1. Cor. 8,
Ibid. Seguer.

^.

xtaaXinofTeg

cmo

/. (.
elc.

7)

14, 6.
3,

19.

-4) Prov. 8, 12. 8) loan. 1,3.

Ibid.

Basil.
b.

Editio

Commel.

a.

Felcktn. 2. el edili

iy-

xvqiov,

Seguer. Gobler. ct Felckni. 1. ).ov&oy Tcy '; Paulo post aWict, Seguer.
Ibid.

'

..Reg.
ciy.

Anglic. 'et

ORATIO . CO.NTRA AIUANOS.

185

omnes qni dtrehquerunt te, coufundantur; qni recesserunt, in terraP.iH. scribmitur; quoniam dereliquenint fontem vitae Dominum; iteni apud
Baruch scriptiim
valdc fucrit
,

est:

Dereliquistis
sapieiitiam

fontetn
(juitl

sapientiae;
alionuiu sed
,

consentaneum
iia-

vitain el

iioii

turae fonlis esse,

iieque aliiiuaudo iion exslilisse

dicit:

Atqui haec oinnia ipsc est Filius, qui

pientia habito in consilio.
qui ait:
si
iioii

igilur

Fuil

aliquaiulo

cum

iiou

esset

^ ?
enmt
Illi

sed semper luisse.

vita,

Ego sum

et E<jo
ille

saest,

liabendus

Numiiuc idem est ac

diceretur: Fiiit aliqiiaHdo, ciiui foiis esset aridus absque vita et sa-

pienlia.

Atqui

si

Imiusmodi esset, fons certe non esset; nam qiiod

non ex scipso gignit, fons ulique non cst. At quain istud absurdum Etenim Deus eos, qui suae ipsius voluntati pareiit, promittit inest! Sic enim ipse per star fontis futnros, a quo nunquam deliciet aqua.
Isaiam Prophelam loquitur:

Et saliaheris quemadmodum concupiscit

fient,

anima
et

tua, et ossa tua

pinguia

et

velut hortus irriguus,

tanquam fons,

qno aqua non

deficiet.

autem Deum, qui qui-

dem
tia

diciUir et est fons

sapientiae, slerilem atque sine propria Sapienaffiriiiare.

aliquando fuisse improbissime audent

illis

Yerum
sit,

falsa sunt,

quae ab

dicuntur.

At

testatiir Veritas,

Deum

propriae Sapientiae

aeternum fontcm esse; ac proinde cum fons aeternus

que est Sapientiam aeteruam esse.
ut psallil David: In ipsa siquidem

necesse quo-p.424.
facta sunt,

omnia

Salomon item ait: Deus Sapientia fnndavit terram, praeparavit caelos prndentia. Haec porro Sapientia Yerbum est, et per ipsum, ut ail loannes, facta sunt omnia,
in Sapientia fecisti.
et

Omnia

shie ipso

factum

est nihil.
et

Denique ipse est Cbristus.

nos in illum;
et

Nam unus
omnia per
Qui
eiiiin
ille

Deus Pater, ex quo omnia, Cliristus, per quem omnia

ipsum,
ipse

unus Dominus lesus

Si porro noii
est.

et

nos per ipsum.

profecto

inler

omnia uumerandus
senliet.

eum, per quem omnia, unum oniniiim esse dicere

ausiis fuerit,
si

de

Deo

ex quo omnia,

idem plane
reiiciat,

Qiiod

quis id

tanquam

maxime absurdum procai

criminet,
turae est propiius
alius

Deumque ab omnibus

ut aliuDi dis-

consequens sane
,

fuerit,

ut iinigenitus Filius, qui Patris na-

quoque ab omnibus esse ceuseatur.

Atqui

c.

Sic Seguer. Reg. Basil. Anglic. Felckm.

5.

Edili vero

vVo; b
1.
>;

Goblerian. el Felckni.

axtvuau.

.
d'f

d.

e.

Felcktn. 1.

. . .
Sic Seguer.

Paulo

In edilis et aliis deest posl Heg. et Felckm. 5. ei Et mox Seguer. Reg. Basil.
alii

Editi el
fl.

Scguer.

Idem

et

Gobleiian. et
,

..- . ^. ^. . . . .
f.

Sic

Seguer.

Mox

Basil. Anglican.

Edili

Reg. et Esaiae 58, 11. Felckm. 5. Mox Seguer. >}

Reg. etBasil. l'r; rf. Anglic. ? df. Seguer. omiltil 6 i. Seguer. Gobler. et Felckm. 1. Basil. Paulo post zby &toy. Editi Seguer.
g.

h.

'-

^.

186
P.424.

S.

ATH.VNASII ARCUIEPISCOPI

rwj/

.425.

, 7 , , . , , "^ -^ . (, . ,; ; } ^-; ' , , , ./ 7. 77-, ' & '^ ., ) / / . , -; '/., . ^-], , /. ' '/. /., . ^^,
cpojvcu

/.

, 7
y.al

/,

"--.
,

''

^, y.ai

y.ai

"^

20.

0-;

ToD

, ,
/.

^ , ^ {
'^

/.

'
'/.

y.al

'/.

/.

/.

,
1)
a.

'/.

'/.

'/
6

'/.

^-],

-, ' ^ /.''/.
loan.

^'

/.
6

'7 ,
6

& -. ,
,

'/.

"
fj

&^),

2.

--

14, 6.

man.

-.
b.
c.

Sic Seguer. Bnsil. Anglic. el Felck2. Al Reg. ytyr^^t]. Ediii

Seguer. Gobler. et Felckm.

Seguer.
et
alii

tunt 6
d.

Sic Segiierian.

..

oniit-

1.

. .
e.
.

Scguer.

Re^. Gobl.
Eiliti ...,i,

.
f.

et ^i

Felckm. ^.v,....

1.

-..-^^

Mox Fekkm.
mss.
oici

Alii

.-^.

cum
et

edilis

Editi et alii
,

Sic Seguer.
Ibid.

In

edilis

aliis

iari.
g.

Segiier.

ut el legit Naniiius.

Sic

Segiier.
et

Goblei.

el

Felckm.

'

.>,.-

dcesl
1.

Edili

aMiov.

Alii

autem

edili

ORATIO . CONTRA AniANOS.

si

187

ipse

non

est ex omnibiis
et

de

illo

nefas est ilicere:

nasceretiir.

Fuit

ali(|uaiKloi'.424.
eiiiin

ciim non

esset
factis

erat
reluis

anteqiiain

Iluiusmoili

voces

(le

quidem

apte usurpantui"; at ipse Filius

talis est,

qualis Pater, cuius natiirae propiius (]U0((ue est fetus,

pientia.
Filii

Verbnm

ac Sa-

NaiiKiue k\ proprium
osteiiilit.
ila

est Filii

crga Patreni
vel

iilemque Palrem
ali(iiiaiulo

propriuin
seii
ciir

ut dici nequeat,

Deimi

sine

Verbo
roquin

Ratione fuisse,
diceretiir Filius
nisi

vel Filiuni ali(iuando

,

non

exstitisse.

Cetect

nisi esset ex

ipso? vel quare Vcrbum

illius

Sapientia a])pellaretiir,

et

semper

et

proprius
fuit,

esset ?

20.

Quandonam
id,
sit

igitiir

Deus sine
est,

illo

quod ipsius proprium

el

est? vel quis

diversae

quod proprium

tanquam quid extcrniim

Eiiiinvero res aliae,

quod
sunt

iialiirae
iiiliil

possit concipere?

(jiiales

res factae.

natura simile babent

cum

siio auctore,. sed exlra

eum
ea

eiusdem gralia et volunlate per Verbiim sunt conditae, adeo ut possint

aliquando esse desinere,
sit
si

nempe

placiierit

creatoii,

quippe

cum

rerum factarum natura. At quod naturae Palris est propriiim (hoc enim esse Filiiim iam concessuni est) an non temerariuiu et impium est ex nihilo esse dicere, nec fuisse antequam nascereUir, sed advennon esse?
licebit

titium esse, posseque iterum aliquando

Quod

qiii

vel

so-

lum

cogilat,

intelligat

quaeso,

quomodo

possit detrahi perfectio et ple-

nitudo

naturae
sit

Patris.

Hinc enim
si

clarius

perspicere,

quam
inia-

absurda
gineni,
liice

Ariana haeresis,
et

nmiirum attendatnr, Filium Palris

splendorem

iiguram atqiie veritaleni esse.

,

Nam

si

existenteiP.425.

iniago eius existit splend<3r

si

si

item substantia exislente eiiisdem

exislit integra figura,

qiii

deniqiie existente Patre existit veritas, videant,

et

divinitatis

imaginem
Si

iiguram

tempore
fiiit

metiiuitiir,

iii

quantam
Si-

incidant

iinpietatem.

enini

non

Filius

antequam

nasceretur,

nec

igitur seniper fuit in

quidem Patre existente

et

fuit

Deo veiitas. Verum id nefas semper in illo veritas, qiiae

Substantia similiter
esse

dictu est.

Filius est, qui

idem

dicit:

Ego sum

veritas.

existente
est.

eius

figuram

et

iniaginem

continuo

prorsus necesse

Nec enim

extrinsecus depicta est Dei imago, sed ipse Deus eiiisdem est genitor,
in

qua seipsiim intuens eadem delectalur, ut

(fvatws
giier.

T((

.
tiycci

ait Filius

Ego eram qua

EJili
el alii t

h.
.

Seguer.
_.

. ^.
',.
.

Paulo post Se-

ovx
ra

i,v

ua

iv

^.

1.

Sic^Seguer.^ Edili vero

taziv
k.

f^ia 6
1.

xai
Al

Sic Seguer.

.^ ^
.

omilliint.

Sic Seguer.^ Reg. Gobler. et Felckm.

...

'

el

a\n

alii

el edili

Ibidem aulem r,v uv ty Gobleiiano el Felckm. 1. d.sunl '., ,i ,>;,;. ^^^,;^ ^ ^,-^ ^ ^^^^^^ ^.,,,j ^;^,
1.
.^

Edili

^.
,

Paulo post Seguer. itf

ytvr^d^ii.

offOJ/

In sic Segaer. et Reg. p3|o post Felckm!^ 2. el

Seguer.

Idem

ibid.

et

Reg.

nifl.

tuiToy

eJiiis

ileesl

edilio

Com-

188

p.iih.iavTOv OQcZv

^^ (,& /.,

.26.-

/ ^ , '^ ^, ' , ^ , , , , . ^ & , , ' . &, / (, & ' , ^ -/ &, ^

, , ,,
y.al

,^ , ' ,, , &, , ^, , "/. , /. , ' 7 , '), '

)
ovy^ ovy.

^). /.;
''
6
21.

^,
S.
rj

ATUANASII ABCHIEPISCOPI

''
,

'
6
6
y.ai

,
;
;

; ; .
/.,
y.ai

'

y.ai

/.

/.

', , -/. ^, /. /..

,

/.

/.,
ovy.

y.al

/.

/.

/.
/.

/.

y.ai

/.,

/.
,

y.ad-^

'

y.ai

/.

'
a.

^ --,

..
-/.
1)

, /
yai

/.

&/.

/.

/.

^-

' /.
21 loan.

/.

^/.
1.

y.ad

{/.

),

S,

30.

14, 9.
d. Alii

Sic Seguer. Angl. Gobl. el Felckm.

Sic in Seguer. exstat loliis hic locus.

Edili

vero oqc).

.
b.
C.

xut abest ab edilione Commel. Paiilo posl Segiier. GoLler. el Felckm. 1.

Edili et alii

Segiier.

pro

id>]

idem habet

..

paulo post
^.

; ^ .
oVrt

vero

et

edili

deesl oiv post

.
Felckm.
1.

, ,'
dvcci
cl

Gobleriano

tlvai,

ORATIO .
delectabatur.
ipsius imaginc,

COMRA

ARIANOS.

#189
in suii'.425.

Quandonam ergo seipsum Paler non mtucl)alur aiit quandonam cadem iioii dclcctabalur, ut (|uis
esse iniagincm, iicc PaUcin
Qiii

dicere

audeat, ex

niliilo

drlectatuin esse antequani

iinago iiasceretur?
facta iialura posset
lis

vero cirector et creator seipsum in creata et

contemplari?

Etenim

talis

imago esse debet, qua-

est eiiis

l*alei

21.

Age

ilaque,

quae ad Patiem pertinent inspiciamus, quo pos-

simus dignoscere

iitiuui

imago

eiiis

sit.

Aeternus est Pater

immor-

talis, potcQs, lux, rex, oinnipotens, Deus,

Dominus, creator
iit

et eilector.

Haec sane eadeni

videat Palrem.

in imagine esse oportet,

nisi
ita

vere qui Filium viderit,

Nam

sit,

sed,

ut Ariani sentiimt, lactus est,

non vero aeternus Filius, non est haec vera imago Patris, nisi forte pudore omni exiito dicant, quod Filiiis imago appellatur, noii id esse
similis substantiae indicium,
irapii

sed eius duntaxat nonien esse.

iiec

Atqui,

et liostes

Christi,

hoc

imago nec figiua

illo,

est.

Qiiae enim si-

militudo rerum e nihilo faetarum ciim

qui ea, quae non erant, ut

est,

essent creavit? aut quo pacto

esse queat, cuius
is

id,

qiiod

non

eius, qui est,

siiiiile

defectus est, ut aliqiiando noii fuerit et inter res

factas collocatiim sit?

Ariani

igitiir

cum

Filium

ita

esse velint,

sibi

ipsis

huiusmodi excogitavere ratiunculas.

est Patris,
si

Si Filius, inquiiint,

tetus et

imago

perfecte
sic et

siniilis

est Patri,

debel certe, qiiemadet ipse fdii pater; et ita dein-

modum
qiii

geniUis est,

ipse

generare

fieriqiie

item ex ipso genitus fuerit,

infinite.

generare et ipse debet,

ceps

Id siquidera genitoiis genitum similem ostendit.

illi

Blas-

phemiaruni nae
liuni Patris

inventores, qui Dei ipsius hostes, ne fateantur Fi-p.426.

esse imaginem, corporea et terrestria de ipso Patre cogitant,

illo

excisiones, effluentias, influxionesve in

prave fiDgunt.
genitor quo
aliis

Equideni

si

Deus hominis
fiat

similis est,
,

sit

etiam eo

modo
alii

homo,
At
si

Filius

pater alterius
illos

atque

ita

deinceps

ex

procreeiitur,

ut se-

cundum
non
cogitare.
alii

in deorura multitudinem crescat ea progenies.

uti

Deus
licet

est ut

bomo,

revera non est,

sane nec humana de eo

Etenim brutae aiiimantes

atqiie
is,

bomines
qiii

vi

priniae crealionis

ex

aliis

successione gignuntur, et

gignitur,

ex genito patre

e.

Sic Seguer. et Reg.

Ibid.

In editis aiitem

omitlilur.

ad raarginem liaec ha-

bet Reg.
^j ,

ytvva ,
et

Cur non Filius

sit,
f.

ipse gignit,
lilius.

ul

et

sed est duntcuvat Seguer. Gobler.

et

Felckm.

1. ftv,

Mox

^ . . . . &.
elc.

'

Goblerian.

et

Paulo post iidem Seguer. Fclckm. 1.

pater

Seguer.

At alii et edili 6 g. Sic Seguer. Paulo post Seguerian. Basil. Gobler. et Felckm. l. Ibid. Seguer. xcd ae

P.426. rffi

, , .

'/.

190

avd^QiOTTCuv

-. &. "/.^
S.

ATUANASII ARCHIEPISCOPI

y.ai

,
.
6
22.

,
/
^

^ . , , , & ., . ,
.
''
'

. , ., ) . ' ^ , , ^ , . . -, . /. , . ''. . /.
-/.
'

, (
-/.

'/.

&
od

-^6

--'

-/.

-/.-

"^.
6

'/.

'/.

'/.

'/.

-/.

. '
/.

'/.

'/.

..
^/.

2'.'/., ^'

^7

& ,' . ,,, . ,

'/.

..

/.

,.
.
^

a. Basil. iri Seguer. Reg. Gobler. et Felckm. 1. zu Paulo posl Scguer. ix IJcmqiic infra el Reg. Gobler. Fclckm. 1. tV

; , .
ov.
Editi

iv

b. Seguer.

. , .
.
elc.

-/.

'/ .
?.
Reg.
Edili

Seguerian. Rcg. Anglican. Gobler. el iidem 1. praeler Anglican. el Reg. ix Seguer. ibid. dT Segiier. Gobler. et Felckm. 1. xal inl Felclim. . xal mi
c.

Felckman.

xal
e.

Sic Scguciian.

. .

. . ^. .
EdUi
et alii

. -

xai

Editi

aulem

ORATIO . CONTR.V ARIA>OS.

genitus convenienter et ipse alterius
a patre babens, cx qua
et
lil

191

pater,

eani in seij)^ virlutemi'.42c.

illis

ipse racliis est.

iu'c
slaliilis

Ilinc in

non

esl

prolilii

prie pater vol

conditio.

proprie
ijuippe

lilius,

(, constans
lit,

esl patris el

Idem

et

filiiis

et pater

tilius
iii

itiquam

genitoris,

pater aulLMii eius,

se res habet.
est, iinde iiec

qui

ex

ipso gignitur.

Vcriim

clivinitate
iioc I*ater

non

ita

Nec

eiiiin

liomiiuim similib esl Deus,

cx patre

patrem geniturum gignit, nec Filius

est ex eftluvio

Pa-

tris, nec cx gcnilo Patre genitus est, ideoque noc gignitiir ut gignat.

Hiiic in

sola Divinitate Patcr proprie pater est el Filiiis luopiie lilius,

liis

atque in

solis

constans lirmaque est palris

et
Filiiis

et

iilii

coiiditio,

ita

ut

Pater

sit

semper pater

semper

filius.

22.

Qiii

igitur inquirit,

cur

Filius

filii

alius

gigiiendi

vim non

habeat, idem inquirat, cur Pater

non babuerit patrem.

onini pleniim.

Veriim lUrinn-

que perabsiirdum

est inipietateipie
filins

Ut enim Pater semita

per est pater nec unqiiam

polest

esse,

Filius

semper

est

fdius nec unqiiam pater esse potest;

quo utique modo niaxime oslenIta-

dilur iigiira

et

imago Patris csse, nianendo qiiod est imitationcirKiue

quoqiie

nullam subeundo, sed acccptam a Patre servando immutabilitateni.

qiie
si

Pater

mutatiir,

eiiis

imago muletur.
At
si

Sic

enini erga

genitorem se babet eius

Pater et
id,

et

imago

et splendor.

inimutabilis esl

qiiod ipse est, perpetuo manet, ita uecesse est eius iniaest,

ginem
prium.

id,

quod ipsa

similiter

permanere nec

miitari.

Atqui Filius

est ex Patre;

non

igitur aliud iiet

istiid

quam quod

est Patris naturae

pro-

commenti sunt, iniaginem a Patre cupientes abstrahere, iit Filiiim rebus faclis parem facerent. Hinc ergap.427 Ariani illum in rerum factarum nuniero ex Eusebii doctrina reponenItaque frustra et
stiilti

tes,

lalemque esse arbitrantes, qualia qiiae ab ipso sunt

,

facta,

procul a
primiiin

veritate discessere

fallacibusqiie sibi coniparatis voculis,

cum

haiicce lormarent haeresim,

circiimcirca concursabant,

imo etiam ad

margine Codicis Hegii

xcil

.
iion yignit

^
Quod
figura
el

cftv fff jJiiVii

"

wVin

>]

elc.

Hic aulera haec exslanl:

6

yiuyaf
Fiiiiis

,xai

'
1.

cliam

qualenus

.
}

Felckra.
g.

oslonditur.
f-

Sic Seguer. Reg. Gobler. Felckm. 1. el 5. EJiti aulem Mox Seguer.

imayo Patris maxime

h. Basil. et Felckm. 5. Seguer. Gobler. el Felckra.

yovy
i.

.,.
.'.
Basil.

Seguerian. Gobler. cl Felckni.

autuiyii.

&'.

Etlili

et alii

Gobler. el
1.

^.
1.

tx

Mox

iy

Felckm.

5.

192

S.

VTHANASII ARCHIEPISCuPI

..^^ (, '
'/.
d^eiiov
"

,
"

.';
y.ai

/. / ; ; ^ ; ; & /.. /.& , ^^' & -].

6
/.ai

7}. , -/.^)
y.ai

0-'). (& ^ ''/.' . , /. ^ '

33^'

' /.. ^
23.
y.ai

. ^ , ^ '& , }; ^ -.
/,
y.al

- ., ^. ,
/.
y.ai

^
-/.

.
'^

'

/.
-

'. ;

^-

/./.-

'.

^, "" /. -; /

^.^

y.ai

^,
/
1)

/
2)

, /. , ^ ' / /. /, ^ , , /. '

'

\'

y.ai

-^
y.av
1.

/.

. . . . &, .
Luc. 6, 45.
a.

Rotn.

1,

Segiiei.

Gobler. etFelckm.

1.

23.

et

Felckm.

Edili
ibid,

xcd

&tov
Gohler.
Edili
cl

b.

Sic niss.

At edili ovy omiUtint.

c.

Lege

hic

uyivrjov.

A.
c.

Seguer. Seguer.
1.

iw

Iljidein

el

Felckm.

Basil.

t} vtoy posl Felckm. 5. aiy. Ibidem Seguer. Anglic. Reg. .Gobler.

ny

Kdili

et

alii

({)^,

idem, Gohl. viov

et

^. & !) . - '&
tivai.
f.

Segjier.

(^&. "(.
el

&tov

&^.
tii/ui.

Sic

Seguer.

Edili

aulem

&

ibidem

Iiera

Gobler.

Felckm.

1.

tixova if

Segiier.

Goljlcr.
elc.

Felckni. 1.

g.

Sic Segucr.

Edili vero

x^v

ORATIO . CONTRA ARIAN08.

lioc

193
qnos
i

usque

tenipiis

nonnulli

illoriiiu

pucris in forum occiirrunt,

seil

427.

interrogant. non (jiiidem ex divinis Scriiiluris,

vclut

ex cordis abnn-

dantia
,,set,
,,erat,

liiiiiisiiiodi

verba enictanlcs: Qui

esl,

ounine, qui nonclum es-

fecit

ex

iiiliilo,

an

<[ui

iam esset?

Kecit igilur

eum,

qui iam

an

qui non Pialf''

Et rursus:

,,Uiiiiiniio

est non-geniluin*,

,,vel diio?

Num

Filius

libero

praedilus est arhitrio,

propriaque vo-

,,lun(ate
,,Iapidis

non niutatur, cum natuiae si( mutabilis? Nec enim intar Deinde iuulierculas quoque est per se manens imtnubilis."

conveniunt, quas indecoris hisce sermonibus aggrediuntur:

habuisti prius(piam pareres? atqui
,,sic

,,

iilium

quemadmudum non

prius babuisti,
dictis tri-

nec

fiiil

Dei
illi

Filiiis

anlequam nascerelur."

Huiusmodi

piidiant inglorii

homines Deumque similem Loniinuai fingunt,

,

qui

cuni se Christianos esse praedicanl

Dei gloriam mutant in similitu-

dinem imaginis corruptibilis hominis.

23.
sulsa

Sane ad

ista

ne respondere quidem aequum esset, adco in-

sunt et inepta.
eos

Verum ne
hic
vel

illorum

baeresis aliquid

soliditatis

habere videalur,
fuerit,
cillime.

saltem

obiter confulare operae prelium

illis

maxime propter
Et vero
:

niulierculas, quae ab

circumveniuntur faita

ilJi,

qui isla dicunt, arcbitectum eliam

debuissent

inteiTogare
,,potes,

,,Polesne sine subiecla maleria aedificare? ut autem non

sic

nec Deus

absque subiecta materia res universas potuit

a

,,elficere."

Debuissent quoque
sitie

singulis

bominibus
ila

sciscitari:

,,

potes esse
est."

loco?
illi

alqui

ut

non potes,

etiam Deus in loco

Sic enim

vel saltem

ab audienlibus cogereiitur erubescere.

Quare enim ciim Filium Deo esse audierint,

spicientes
riot,

lum

ipsi

ad seipsos reaudiein re-

eum audent negare, cum vcro Dfum creare et facere non ilidem bumana op|)onuiit? Atqui par erat eliam, eos
intelligenda

rum

creatione
ut

buinana cogilare
esse
inticiaiites
liis

et

materiam Deo suppeManicbaeis

dilare,

Deum

creatorem
si

demum cum

vohilarentur.

Quod

ipsa Dci notio

maiora cogit cogitare, alquef.^s

ubi vei tantum quis audierit, slaiim credit cerUimque habet,

Deum

iion

eo

modo

esse quo nos sumus, sed esse ut

Deum, nec

creare ut ho-

Mox Segucr. Gnhler.

..
ii.

* Lege non-f;ictum.
el

In edilis

.
i.

. '. . .
Edili
eiliii
I.

Kclikm. 5. xni tv y.al tV

pI

el

SfguPi.
iiiimhIus
Sii-

tdii
liilicni
.

xrd

ruji'

Sic

Sfgiier.

GoMpi

Fflrkm.
Xftt

I.

I>piii

|<? idti

ei

\'(>^l

ilecst.

Ilinl n Sij;iier

fJtt'

tikqu axovau)aiy.
iii.

.<'. //. / /.'.

nlii

K-liii

Sic Si"f>nei.
begiier.

Al

;tlii

k.

xai tdti

AtBANASII OPP. DOnH. SEL.

.
il

Sic
Hpi"

S';;ii<t.
lla>^il

eilili

omilliita
(Jolilcr.

H-

'i

Filckm 5
fjif

uytt^uinoy. ririiiie- ->. I'xai lya

Si't;iiri.

.
pI

Iliiil.

Mux

ttliii

tav
I.

F<!l<km^

lial.>iil

13

194

S.

ATIIANASII ARCUIEPISCOPI

2%.-3-,

y.ai

avd^Qionoi

9- ,
24.

-.

. ; ;
-

, , /.., ^
^^,

^'

&-/.

avd^qioytov

" ^,
/.,

, - ^), ' ,
\
'^

&'

. .

' ' .^.1)

a.

^ , 3 ,
6

&, ' ) -, , ^, '. , (,

;
d

. ,

' ^ /., ,

, * '^-

--'

, '
'

- .^
&;
Ephes. 3, 15.
SefriiHr.

-9-

;;
,

, , ;
--

xai
Goliler.
et
iIppsI.

. . . ^ (.. . ^- ^ .;
Basil.
b.

-.
el

Ihidpm

Ihiflem
Eilili

mss.

omnes

Alii

et

eilili

uotjXog.

xni

Sfgiieriim

.
e.

Sic

Segiier.
el

|{tg.

Aiiglic.

\\,'u\.

Gubler.

Fflikin.
el

l.

Felckm.

1.

5.

In

odilis

olv

ti)Jka

xai

lidemque

Si^giier.

Sesiifr.

wf

oitt
elc.

C.

&ioy. Scgiiei. Edili aiu Sic Seguer. Edili

&.
ei

zh

alii

omiLluDt

yt^f ! el Eelckm.

C,i<\>\e\.

1.

xai

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

195
est, eumi'.42S-

mines creant, sed crcare ul Deum;

gignere non
ut

simililer

quoque clarum
Deus.

gignunl homines,

sed

ut

gignit

Neque enim
qui proprie

Deus hominem
et solus

imitalur, sed putiiis honiines propter

siii

Deum,

vcie Paler
appellali.

ipsius Filii osl, patres (]uo(|iie suuruin libero-

rum

suiit

INani

ex ipso onmis palernitas in caelis

diciint
illi,

et in

terra

nominatur.
sapienterque
naverit,
iiiliil

Ea porro, quae
dicta
illos

si

nenio expenderit, prudenler

quis ea ralione exanii-

esse lorlc vidcbilur;

at si

inde nisi risum niullum el conlemtum sihi cuiicili-

asse coniperiet.
24.
est.

Namqiie piima illorum interrogatio

stulta profecto iiicertaque

Nec enim indicant qua de re interrogent, ut interrogalus queat respondere, sed absolute aiunt: ,,Nuni qui est, eum, qui iion erat etc."
Quis ergo
ille
ille

est,

qui est, et quae sunt ea, quae qui est, qiiisve

ille,

ni?

Quis

esl,

qui

non non erat?

potest
erant.

erant,

Aria-

(juaenam esse

dicuntur

vel

iion

esse?

JNam qui est,

facere

tum quae non

Siquidem faber,

sunt,

tiim quae sunt,

tum etiam quae prius

aurifex et figulus pro sua singuli propria arte materia ipsis prius exi

stente iitunlur et qiiae volunt vasa fingiint ex ea.

,

Ipse aiUem univer,

sorum Deus pulvcre qui iam erat quenique produxerat e terra assiimto bominem formavit, verum banc ipsam terram, quae quidem prius non erat, per propriuni ipse Verbum ut esset lecit. Si igitur ista illi inquirunt, palam est, res crealas non fuisse antequam fierent, hominesque
uli

materia, quae iam

sit;

ac proinde nulla erit illoruni ratio,

fiant,

cum et liant ea, quae sunt, el ca similiter nempe quo diximus sensu. Sed si de Deo
habent,

quae non eiant, eo

eiusque Verbo

sermonem

addant quae desunt

siiae interrogationi,

eanique in hunc

moqui

dum

eiTerant:

,,

qui est Deus, fuit aliquando siiie

Verbo?

An

,,Iux est, sine splendore erat?'^ vel:

aut rursus boc

,,esset, iecit?
,,fetus,

modo: ,,Num qui est An non potius Verbum,

An semper fuit Verbi Pater?" Pater, Verbum, cum antea non

qui suae naturae proprius est

secum semper habet?" Ita enim perspicuum eril, illos de Deo et de eo, qui ex Deo est, curiosius quam par est indagare auderequep.42g. sophistarum more disputare. Ecquis enim ilios Deum sine Ratione
avvuTov
Fflckm.
vero

r.

c; Segiienan.

Felckm.
idiov
g.

. . &
5.
luiljcnl

qiioqiie

..
Scgncr.
.,..,
,

Anglican.

et

Reg.
h.

Rpg.

Edil.

xal
.

xai

.
5. '

xut omiUil. ntnoinxiv 6

Paiilo

post

ei

Filckman.
>-

Sic

Spgiier.

Editi veio

,
Gohler.

dia

? ^ r ,.'.^"= beguemn. Gold.r. el Felckm 1. i>eEditi veio el alii

1.

"*

. . . .
el

Fclckm.
Seguer.
1.

5.

v'kv

Iri

Ibid.

ct

Felckm.

guer. xai
k.

Mox ueguer.

Seguei.

'
'

"

.
desiinl
/>

xai

idein, Aiiglic. Gobler.

1
1

r-

Edili

^.

P. 420,

. , ' , , , ; , , , . & ,, , ,
6

, *^. ' . ) , ^ ' ^, , ,, " ' ' , , ,

196
S.

ATHAiNASlI ARCHIEPISCOPl

y.ai

axovoat

'ort

^0g

^
xai

^),
'^),

^ -

^).

25.

Kai

''

^&
-^

^,

^-

'

/. ^

^
. 430.
1)
a.

^,

Sic Segiier. Alii vcro el edili

^.
In

b.

Seguer. Gobler. el FHlckm. Faulo posl Seguer.

el

aliis

, . , , . . . . . . ' ,
xai

'

.,
3) Rora,
fi

& ., -Ibidcm
,

xai

loan.

1,

2) Hebr.
et

1,

3.

9,

5.

Goblcr.

Felckm.
1.

1.

decsi

iii

S<'f;iiHr.

qni

el

hahel

aliis

ei cdilis

uinilibid.

liiiir

el

hem

ediiis

dees.1

Guhlei.

el

Kel<kiu.

1.

ini

i^iOf.

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

seii

197

Vorho

fuii^se

dicenles possit fcrrc?

siiis

eodem ac supra
vel saltem aures

re-i'.429.

volvuiitur,

eliamsi

arguliis scoi)uluiu

coiienlur vilare et oc-

cultare;
luerit

scd IVustra.
,

iNcmo Dciim
inde

enim

illis

praebere vosed
i)ostea
iiiisse.

conteiulenlihiis

non semper
liiiganl,

fuisse

Patrem,
aliijuando

factum esse, ut

scilicet

eius

Vfiimm
siint

non

Nemo

inquani
qiiae

haec eos
siipra

disputantes
illos

patienter
allata

audierit,

cum
,

proj)ter

plurima

adversus

argumenta

tum cum

loannes dicat: Erat Verbum,

riae, et: qui est supej'

et

Paulus scribat: Qui est spleiidor glo-

omnia Dens henedictus in saecula.

fuisset eos prorsus
silere;
si

Amen.
at

25.

Profecto satius quidera

quiescere,
quis

quo-

niam

noliint

impudenfissimas
illis

illorum

quaesliones
Fortassis

refiitare

voluerit,

similia vicissim ab

audacter perquirat.

enim cum seipsos similibus viderint

veritate

absiirdis
igitur

impeditos,
precibus
,,'Sum

tandem cum
Divina prius
qui
est Deus,

pugnare desistent.
clementia
,

Multis
ipsis

cum

implorata

sic

quis

occurrerit:
est,

,,cum antea non

,,fieret?

esset,

postea factus
esset,

vel est
vel

ne etiam priusquam
est

Ergo
nibil

is

cum
ita

seipsum
subito

fecit,

ex

iiullo

ortus,

,,cumque

anlea
;

esset,

apparuit?"

A^erum absurda est

huiusmodi quaestio

plane fateor,

absurda est valdeque impia, at

est tanien quaestioni ipsoriim similis.

Nam

utrumvis dixerint, id omni

et quam maxime inipium est non minor sane impietas fuerit eadem de Verbo Verumtamen ad stultam hanc et insanam illorum interinterrogare.

plenum impietate

est.
,

Si

porro haec de Deo qiiaerere impium

rogationem evertendam necessaria videtur huiusmodi

responsio.
Pater,

Ni-

mirum
quoque

seniper est Deus;

est eiusdeni

ac proinde

cum semper

sit

semper

splendor, quod est ipsius Aerbum.

est,

Praeterea qui

est Deus,

Verbum, quod item

impia,

habet ex seipso, neque Verbimi est

postea adnatum, quod prins non esset, neque Pater unqiiam sinc A^erbo
fuit.

Nam
si

(lua

Filius lacessitur, audacia in

ipsum Patrem reid,

dundat,
cogitasse

nempe sapientiam, Verbum et Filium dicatur; quodlibet enim borum dixeris,

significat,

extrinsecus sibi ex-

quod ex Patre
fulilis-

natum

est,

quemadmodum
et

dicliim est.

Levis igitur

que baec illorum est quaestio,

Al Seguer.
el
alii

uiy

^ ^'
Heg.

i^foi",

l'aiilo

posl Seguer. Gobler.

nqortQov.
f.

Seguer. Gobler. Felckm.

Anglic.
et

Basil.

Ibid.

Seguer. rfj etc. Mox idem, Gobl. et Felckin.l. g. Sic mss. praeter Felckm. 2., in quo et in edilis desunl f<

& ^,
'

.. . , . . ^ '. . . ^. . merito quidem.

Nam quoniam
et

Ver-

Editi

GoMerian.
et

Felckm.

1.

ovx

wV

Anglic.
h.

el

Basil.

et

Felckm.

1.

Sic Gobler.

Felckm.
et

1.

At Seguer.
oiv

ov taiiv
i.

Edili

alii

1.

xid

Felckm.

5.

n).ioy.

Seguer. Gobler. el Felckm.

Sic Seguer.

1.

oVra.
k.

Al Basil.

Editi

Mox omnes mss.

6

elc.

lio

Comrael.
ay.

elc.

Ibid.

EdiSe-

guer.

198
p.m.jjXiov

,
9-

,-, , S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

/rvvd-avoiTO

-]

d-

^ ' .', ! .., /. ' ; , , ,; ^ , ^, , . . ; , , , ; ^, /. ,, ^ ., ,

&
26.

^
, /.
,

' ^'
.

'
'
'

6 6

' ,
6
/,

, &' /, , /.
'^
/.

itvvd^avo-

*), '
,

y.al

^,

.
6

'

^/./.

'/.

' ^,
-

.\

1) loan.
a.

Seguer. Goblerian. et
Edili et
b.
alii

. . .
Edili

^. &.
Felckm.
1.

, , . &, . .^.
S

1,

U.

Mojt idem,

c.

Sic Segiier.

Al Gobler, et Felckm. 1.

Sic Seguerian.

et Reg.

Edili

Paulo

post Seguer. 6 Rpg.

')

antem

..
. .
.
Paulo
Segiieiian.

(.

post Segueriati.

&
Edili

Kegiiis

Edili et alit

ORATIO .

ARIANOS.
niliil

199
est
in illoruin
eiiis
p. 430.

bum

sive

Ralionem negant, hinc

Ul enini
si

etiam

rationis

quaeslione.

quis solem aspiciens de spleiidorc

est,
is

quaeaut

reret ac dicerel:
,,qui
tiir,

An
ul

qiii

splcndorem cum
noii

iion

esset fecit,

iam esset?"

iii(|uain

sapieiis

sed stolidus existimarcille

quia splendoreni,

qui est ex luce,

extraneum

lingeret et

de

illo

quaereiet, qiiando, ubi, ciim ct factus ne essct;

el est,
id(|iie,

sic saiie qui ista

de Filio
selidiis
diicat,

Palre cogitat qiiique

ita

iiitenogal

inulto
est,

demenlior

ceii-

quippe

qiii

Verbum, quod ex Palre

est genitum,

externum
eliam

ipsi in-

quod natura
aiitcqiiain
,

lanquam quid factmn exhibens

Veiiini
id

dicat:
ea,

JNoii

iiiit

nasceretur.

responsi ad
qui erat,

quae interrogaverunt

accipiant: Pater, qui est, Filiiim,

et

fecit.

Nam Verbnm
in iine

caro factnm est,

fecit

cum

ipse

esset Filius Dei,

eum

saeculorum

niiiim
priiis

bominis;
fuisse

nisi

forte

cum SaraosaEt haec

tensi respondeant, illum non

quam bomo

fieret.

quidem
26.

satis

sint ad

primam

illoriim interrogationem.

Vos

aiilem,

Aiiani, proprias vestras voculas menioria re-

petentes,

uobis iani iiiterrogantibus respondete!

indigebat, ut res
Dixislis
,

Qui est, eone, qui

non
set,

erat,

omnes
enini
iit

procrearet, an eodeni, ciim iam esnibilo Filium sibi tanqiiam

efficeiet.

opiis babuit?

Patrem ex
an qui

instriimentum coniparasse
praeslantior est?

per

eum omnia

Quis

igitur

Isne qui indiget,

indigentiam

explet?
ista

An

ambo quae
eius, qui
ditis,
si

sibi

desunt niutuo subministrant?

sibi

Nam

ciim

dicitis,

instrumentum

adhibuit, imbecillitatem evidentius osteii])otuerit efficere,

nempe

solus omnia
,

sed extrinsecus pa-

raverit sibi

instrumentum

veliiti

faber quidam aut navium fabricator,

qui nihil sine securi et serra qiieunt efiicere.

Quae maior

possit esse
difiicilia,

impietas

'?

Vel quid bic diutius iiisistimus, quasi haec essent

cum ex bis, quae supra dixiinus, clarissimiim sit, inera illoriim mentis commenta esse quaecunque proferunt? Ad alteram autem insulsam admodiim stultamque eorum quaestionem, quam propuiiunt mulierculis, nihil qiioque aliud respondere oporteret, quam quae supra a nobis iam siint dicta, nempe non debere nos modum, quo Deus gignit, hominiim natura metiri.
nare,
e.

Ut tamen eliam hic se ipsos cogantur coiulemex his,

1.

haud ab re

erit,

qiiae ipsi

Seguer. Gobler.
Edili
\
'

et

ocy&Qwnov.
i.

vioy
'

Segiier.
I I

et

Fe ckm.
.,.

l.

g. isic Seguer. , ovv Reg. Edili elc. posl Seguer. idetn Seguer. Gobler. el Felckm. 1. reqa. Edili vero et alii

ui c Gobler. Felckm.

. ^,
Gobler.
1.
.

' .&.
Felcknri.
'

vlov

.
b.
.

proponunt,

illis

boc inodo
1.

Segiier. Gobler. et

Felckm.
'^

el
'

et

c ^a, . 1 1^Seguer. et Reg. tQvaaaed^ta. Gobler. > '_ . hdiU Felckm. . toyaata&e, mendose. va.,:
.

'

r-

Paulo
Ibid.

'l: a& *?y"^* "

"
1.

Seguer. oeiv.

Sic Seguer. Reg. Basil. et Felckin. 5.

In edilis dcest

^- ^. ', '
200
p.iAo.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

& /^ /' . ; ^ ' , , , . ' , , ^ &. , ( & -,&, , , , . & , , ^ . , &, . . .; ,

*

^ " ^, ( / , & ; ' ,ia/rfAwg

' , ^^.
.
6

, ^,
/..
lyMvo)
^

^ . '/.
-/.

-/.

'/.

6(

7
!

/.

/,

\ '
acp

/. '

"

)!

^,,

avd

^^

6(

^-

9^01

rpioig

'

27.

-, ' -,

-^

-,

3.

b.

c.

Ix vero abest a Felckin. 2. SicRcg. et Segner. Al edili

Etiili

Ibid Seguer.
>'t.

. . . . . .
d
Seguer.

tavTov.

Edili

et

alii

Gobler.,

el

Felckm.

1.

9%>

xcd

Sic mss.

mel. nooiitlyai. Sfiguerian. ibid. ctQCc '^Xfl^ vibv, Edili vero e. Sic rass. Anglican. el Felckm. . Segiier. Gobler. el Felckra. l.

'-.
Keg.

ay xal

Mox An^Wc.

Reg. Basil. Anglic.

5.

Felckm.

^.

}. ^-

'
f.

(.

..
Anglican.
fffjjfti'

Mox

Ibiii.

Sic Seguer.
et
edili

Basil.

el

At

alii

Mox Sfouer.

Edilio Coni-

av xal avTOi

Edili et alii

. CO.NTRA ARIANOS.
occiirrcre.

201
iM-i'.43o.

Nempe
unde

si

paienles de Filio velint prorsus inlerrogaie,

filius,

telligant ipsi,

sit

gigniliir.

Elsi enim gonilor lilium

lialniciit,

non

liabet,

antoquam eum genueril,

taiiicn |)usl(|iiam

'.43.
siiae

illum cerle exlriiiseciis noc aliemim,

scd ex seipso
ila

naturae atque sui similliinani iinagiiiem Laljuil,

ipse in
illo

ul

illc

in

ipsu et

videatur.
iioii

Si igilur humaiiis exemplis

tempiis
siniiles

gigiicntiiim

deliniuiit,

cur

e\ iisdeni cxeiDplis lilios iialura

propiiosque
soJum, quod
liis

suorum parentum esse

veneno aptuin
tuerat addere:
ali(iuid aliiid
est,

percipiunt,

sed serpentum

more
illi

id

terra

seligunl?

Sane ciim

|)arentcs

ver-

bis iiileiTogabant:

,,IIabuistine lilium aiilequam

gigneres?" haec oporveliit

Si

habes filium,

mim

cxtrinsecus

domum

aut

eniis?" ut

scilicet tibi

responderct:

Non

exlrinsecus,

sed cx me
alque ab

est.

Quae enim

extiinsociis habentur, possessiones sunt,

at
liliiis

alio

ad aliiim transeiint;
siniilis,

ex
in

turae proprius est ac

non ex
iii

alio

me est, meaequename factiis, sed ex me

a filio diflert,

genitus; unde tolus et integer

illo

siim,

inanens ipse quod sum."

ut ho-

Nempe

ita

se res habet; tametsi genitor

tempore
est;
,

mo, qui

et ipse

quoque
iiliuni

in

tempore nafus

simul

tamen semper
repugnarct-

secuni existentem

etiam ipse haberet

nisi obstaret

que nalurae
cuni

imbecillitas.

Hinc Levi tum qiiidem

in

lumbis proavi erat,

nonduni
id

ipse

esset genilus,

eumque avus

genuisset.

Quocirca
tribuit
fllii,

cum homo
lura, stalim

aetatis attigerit, in

qua generandi faciiltatem

naex

homo
pater.
si

natura ab omni iam libera impedimento

qiii

ipso est,

fit

27.

Itaque
lilios

parentcs

de propriis

interrogaverint

liberis

com

non extrinsecus nasci, sed ex parentibus; fateanlur quoqiie igitur Verbum Dei totum esse ex Patre. Quod si de tempore movent difficultatein respondeant, quidnam Deo possit esse impedimento. Par enim est, eos ex his ipsis, quae ridendo quaerunt,
pererintque,
nalurales
,

impielatis convinci.

Dicaiil igilur,

(juid

impediat,
id,

quomiiius Dciis
gignitur,

sit

semper
esse.

Filii

Pater?
hi,

Nam
ipsi

concessuni

est,

quod

ex patre

Ut aulem

qui ista de

Deo

cogitant, in se ipsos ferant sen-

tenliam,
g.

quemadmodum

mulieres de tempore inlerrogavere, sic so-

ScgiiPi.

,
}

!)^,
b.
elc.

xal b

Seguer. Gobler. At Basil. Rcg. el Anglic.

Sic

^Wo^
man.
1.

Felckm. 1. ). Ilem

^& . .
Edili

Ibid. Segner.
et

Goblcr. Reg. Ldili ibid. Seguer. Goblcr. et FelckEdili

^ . Iv
6

'

oaqvi

&,
el

Felckm

.
1.

xai

. &. . -, '
i.

Segiier.
el

Mox idem,
Edili

Gobler.
ati

Felckra.

1.

ini&ofTO.

Eiliti

& ' .Ihid.

Segiier.

ovx

^
l.

el

alii

^ , "'^"^

^^^,^,.
.

^,^^^_
el

,.

'^'^'''

j.^^ '^^

. Sic Seguerian. Gobler.

Alii

autem

el

edili

ix

^^

Felckm.

202
T'.4U.yvva7xag

.432. iVa

, " ; , -/
6
28.
ttvd

'

,
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

-9-9
'/.,

xai

&-,

.
y.ai

';

^
y.ai

^,

^'
-^,
,

,*'-

, ,^ '. ]3^. ^ -6

)'

,- { &
d

,
,

tTj

& -- , ^. , ,' , & '

'

, , . &/ & ^^ , , - ,
--^
''
d-.

^xai

,
-

-9--

d^ivov
Reg.

3.

vov.

'
et

et

Ihid. Segiier.

Gol)leri3ii.

el

Edili

'
ibid.
b.

alii

Segiier.

. .

. && .
Felckm.
Felclim.
1.

5. ntol rby nvy&avtad^ioauu xal

, , . & ..
""

'

avd

-.
6

.
c.

Sic Seguer.
2.

el

Reg.

Edili

^^^.

Mox Felckm.

et pdili

Celeri mss.

Ibid. Segiier.
d.

Sic Sesnerianns, Goblcr. el Fclckra.

xai

Edili vero

Ilera

ct

Gobler.

xal

Edili

xai

Sic Segucr.

At

alii

et

edili (<ft

. . ..
Ibid.

Segiier. Gobler. et Felckni. 1. Segiier. el Rog.

.
de
2.

Paiilo post

Editi

.
et edili et
ediii

e.

Sic Seguer.

alii

otniltiint

Mox Felckm.
mss.

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

203
iitP.oi.

lem de suo splendore, iontem de

discant, haec,
([iiibus

lluvio ex se

manante interrogent,
illis

quamvis sint quid prognatum, semper cum

Porro
si

esse, exp.432.
,

fuere exorla.
ipsis
oritiir,

hiiiusmodi
et

accidit

genitorihus

ut id,

quod ex
faclis

et ex nalura

semper habeant, cur Deum rebus

inferiorcm suspicantes non aperlius

si

suam expromunt impiotatem ?

est,

Quod quam
Deus
;

id

palam non audeiit dicere, conccssumquc praeterea

Fi-

lium non exlniisecus sed ex Patre naturalitcr nasci, nec denique quicest,
qiio

Deus impediri
est,

possit

(nec enim

hominis

similis est

imo sole maior

et

vel potius

Deus

est solis),

perspicuum sane
Itaque Fiipsa

fuerit,

ex ipso et

cum

ipso Patre

semper una existere Verbum, per

fecit

qiiod omnia, qiiae anlea

liuin

non

erant,

Pater ut essent.
res

non

ex nihilo sed aelernum atqiie ex Patrc esse,

illa

de-

moristrat; atqiie adeo

haereticoruin inLerrogatio, qua parentes cirmaliliam.

INain

cumveniunt, eorum
est,

coarguit

quod naturae proprium

coacti sunt ipsi

agnoscere, iiihilque nisi

pudorem

retulere ex hu-

iusmodi

qiiaestionibiis,

quas circa tempora excogitarunt.

28.
vel

Quod autem Dei generationem cum hiimana

Filiiim

natura conferre,

partem Dei esse eius

nefas

sit

putare,

nec ullam prorsus

passionem generalio
repetinius,

significet,

antea qiiidem diximus, eademque

modo
temid

Deum non

esse

hominis similem.
qiii

Nam homines quidem

et

qiiiddam patiendo gignunt, qiiippe

iliixam

habeant naturam

pus propter propriae naliirae

dici

infirmitateiji

exspectent.

At de Deo

non

licet.

Neque enim ex
ciiius

partibiis

est compositus,
et absqiie

sed passionis
ulla

expers est et simplex, nihilque omnino patiens

Filii

divisione

est Pater;

iitique

rei insigne

argiimentum ac documentum
eiiis

divinae nobis Scripturae suppeditant.

est,
et vicissiin Filius

INimirum Verbum Dei Filius

Veibiim et sapientia est Patris: Verbum porro

,

et sapientia

nec res est creata nec pars eius, cuius est Verbum
nascitur.
Igitiir

nec

passione

aliqiia

utrumque
et

Scriptiira coniiingens Filium

quidem esse

declaravil, ut

naturalem

verum esse

natiirae fetuni

do-

ceret; ne quis

autem humanum fetum esse

siispicaretur,

rursus eiusEdili

.
etc.
f.

Ibid. Seguer. /'(fioV

Edili
elc.

et
^

alii
,

Seguer. . Reg. et Segiier. xcd ^.^. ^r^' Edili ;

,h.

pi 5. Felckm. gner.
I

Sic

Seguer.

Edili
i.

autem

Seguer. Reg. Basil. Anglic. et Felck-

, . ^. .
II

'

'

. . .
xcu
,

( ,
1

ix

raan.
(fvffiy,

(fvacy.

Ibid.

xai > Reg.

.

.
k.
,

Seguer. ov ycio.

Edili
,

el

alii

el

'

Seguenan.
.

<

, ,

. -

'

e-j

Se-

t-dili

et a

i'
/
'

'
/

'^

II

.
,
. &^. -

oide

Edili

^'
1.

Gobler.

et

Felckm.

Sic Segiierianus, Regius codex aliique, praeler Felckm. 2., a quo et ab cdilisabdh xai ^st quod sequilur,
n.

Sic Seguer.

edilis

deest.

204
P.432.

vov

y.ai

. ^s.

&. &. ^ , ^ - - . ', & "

y.al

' , - S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

y.a\

&,
y.a\

y.ai

^.
y.ai

& , , . \ , ,,
yal
ovy.

; ,- , & . & /. , . ) . ^& , - -' , "

y.ai

7toXov

/.

xai

, 7 -' .,
aQ

-^

/.

/.

-/.

yai

^] ^
,

y.ai

y.a

-9/.

/.-

/.

avd

civd

/./.

--

' & '/ ^

/.

/.

' ' , '; 33 ) & ' , )',

29.

^?.^

/.

^
,

^^-];

, ,
'

, ' , , /. .
y.ai
y.al

/.

--, /. /.

y.ai

^. \
3

a.

Segucrian.

^.
.

" " s ' c Seguer. /., II aay. kL^ Mox c Scguer. el > Reg. ^'Vr UnA. ' ^ 'a^ .,.. isegiier. r^kt Gobler. et c relckin. 1 1. naftog av-,-,-.. ^!.^. ",, Edili > cj.Kcg. itcm et alii
h.
1

^
C.

, .
I

,
Gobler.
el
d

^1

/.

^.
j

.
I

S-.
Basil.
r.

Felckra. 1.
1 .

Kdili ^ c Sic Spgiier. Gobler.

tditi
/

i^

,.

.^

e.
f.

relckm.

Reg. et Seguer.

on

Sic Seguer. ct Reg.

..
Anglic.
'

i.

Itcg.
.
'

et

el Fc ckm. = Fe ckm. 5.
i

&,

Mox ScgDcr.
>
'

. ^1.
>

i/.

. At

5.

r^

"

^
Editi

xai

ORATIO . COJiTRA ARIANOS.

205

dein indicat naliirain, ciim euni Verbum, sapieiiliam el sijleiidoieni essei'.432.

dicit.

Indc si(|uidoni inlelligiinus divinani generalionem passionis imQiiae enim passio vel (juaeet

inunein aelernarnqiie et Deo digiiam esse.

nani
est

pars

Patris

Verbum

sapienlia

spleiidui?

Id

certe

ipsii'.i33.

cliaiu anientes possint discere.

Ut

eiiiin

niulifies de Filio interroga-

Verbo inleiTugent, ut duceaiitur, nec passiuiiem nec (Juod si partein eorum essc mentis suae verbum, quod eimnciant.
vere, sic viros de
lioiniiimn, quoruni palibilis et dividua est natura
,

buiusinodi
,

sit

ver-

buni

qiiare in

Deo

qui

nec corporeus

est

nec dividuus

passioiies

paitesve cogitanl, ut scilicet id cavere siniularites

Filii

veram ac naluraleni
est,

generalionem negent
ulla

Igilur id,

quod ex Deo genilum

passione
INon
est

abs-

que

passione genituiii esse salis supra probalum est; nuiic etiam

speciatim

oslendimus

yerbiim

absqiie

generari.

lam

vero
nihil
;

eadem
bic

similiter de sapfenlia audiant.

Deus

ut

homo,
homines

bumanum

de

illo
fit

fingant.

Nam
,

sapientiam accipiunt

at

Deus,

qui nullius

parliceps

ipse suae sapientiae pater est,

cuius

qui paiticipes fiunt,

iion passio
tuit
,

sapientes sulent appellari.

Haec autera sapientia

fetiis.

iioii

pars, sed proprius Patris esl

Idcirco

semper
fuit

Pater,

nec patrem esse

Deo postea

accidit,
fuit,

ne esse

exislimelur

mutabilis.
ler,

Nam
igitur

si

illum patrem esse

fuit in illo

bonum

nec seniper

pa-

non

semper

bunum.

29.

Atqui inquiunt semper quoque Deus

illi

fiiit

effector,

nec efG-

ciendi facultas

postea accessit:

iium ergo quia opifex est, aeterna

quoque suut eius opera, nec de

his dicere licet,

non erant antequam

Qiiid eniiu siraile est filium inter et Nae insani Ariani! fierent? opus, ut eadem de patre quae de opificibus dicant? Qui porro, poslquam tantani esse fetus et operis diiTerenliam supra ostensum est, in eadem baerent iiiscitia? Idem igitur repetendum est, videlicet opus

extra opificem esse, uli diclum est, iilium vero

proprium esse
extilisse,

naliirac

ietum.

Quocirca necesse non est seniper opus

siquidem cuni
est,

vult opifex,

opus

facit.

At fetus subiectus voluntaU non

scd na-

turae est proprietas.

iivat.
Paiilo

Praeterea recte opifex quis vocari potest, eliamsi

.. ,. ? .
t

posl Segner. xat tativ 6 xhtog xal ovx iniGoljler. el Felckin. 1. <^ x(d
Ri-g.

ovx

liiiiii

xai

xai

cpaav ,
ovrt

. , .
ow.
g.
Eilili

, ,

Sfguer.

Goblpr.

'

Fplckm.

1.

el

Reg.
alii

'
ytf-

ovu.

Sic Segiier.
Ihiil.

Edili vero

el

'^.

Spgiier, Goliler.

elFelckm.l.

ati

Edili cl alii

uti

i}kog

'Aqtiavoi. It. Sic Seguer.

At

alii

et edili Ji?jWtoup-

206
p. 433.

. , "
rat,

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

f^

". , . .

''

, .'
"/.

ycoial ,

, .*.^
y.av

,
d-,

.\

y.ai

,'
/,
;

-^

, '.
^,
7
/.ai

,
,

&'
6
y.ai
y.ai

-^

*); ' ^); /.-

9y.ai

,),

, , 3 , , , , & - . ,. &; , & , . , , ^, & '

/,

,
.

-/.

. , "
/.
,
^

y.ai

( ^, ,
'

^
,

.
y.ai

^
yal

\ ^, .
^'

""

30.

'

'

&.
11, 34.

, "'
d.

,
xai

1)

Rom.

2)

Rom.
1.

9, 20.

/
.
c.

a.

Spguer. Gohler.
lliiilim Kdili

el

Felckm.

i'idio-

addiinl xcu

Felckra. 5. ysyyijTa. Sic Seguer. Ileg. Gobler. ctFelckm.

deesl.

fortj

quae absiinl ab oinnibus

In aliis el ediiis

m;inu^iripiis.

.
b.

Beg. el Fclckm.S. Seguer. oniiilii

Edili el
alii

. ^.
Mox

.
idt-m

. .
el

inl Kelckm.

tni Editi xai ini

1.

y.ut

i.

Mox

SegiiPr.

Gobleiian. inl

ini

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

207

nondum

exstenl opera

al palcr

nec

dici

iioc

esse potcst, quando nonP433.

exislit lilius.

Quod

si

scrutari
facit,

veliiit,

cur

ciim

Dcus semper possil

temerilas

opera facere, non semper

ista est.

sane insanientium

Quis enim coQnovit sexsum Domini, ant quis consiliarms

Aiit

eins fnit?

quomodo figmcnHun
levi

dicet liclori:

Qnid me

fecisti sic?
illi,

Verum
Deus.

iie

vel

obiecla

ralione silcntio
eliainsi

ulaniui,

aiidiant

res

factas aeternas esse non poluisse,

eas

semper poluerit facere

quaeP.434.

IUae enim ex

niliilo

suiit,

nec erant anteqiiam lierent;

autem non erant anlequam

per
est,

possinl existere?

spiciens tunc

omnia

fecit,

cum Deo, qui semIlinc Deus rerum ipsarum commodo procuni vidit posse facta permanere. Ac quemfierent,

quomodo

siraui

admodum

tametsi ab initio

Adami

aut JVoe aut Moysis tempore Verbura

suiini poluit nnttere, nec tamcn niisit nisi in fine

temponim

(id

quippe

universae naturae esse

et ipse voluit et
illis

iilile

noverat),

ita

et res

factas produxit,

conveniebat,

At vero Filius,
idcirco est.

cum cum non opus sed

enini

naturae Patris

sit

propriiis,

semper
Sapienlia

Cum

semper

sit

Pater, semper quoque esse oportet,

quod eius
eius
est.

naliirae est

proprium,
creatae,

quod idem
licet

et

Verbum

et

Ceterum res
effectori,

noiidum existant,

nihil

tamen suo detrabunt

at fetus nisi

ciim
sit

eas

pro sua voluntate possit producere;

semper simul

cum
est

Patre, perfectionis eius naturac sequetur imminutio.

Hinc opera qui-

dem, cum

voluit, per siium prodiixit

Verbum;

Filius vero

semper

proprius naturae fetus.

30.
ticis,

Et haec quidem lidelibus laetitiam,

dolorem pariunt haere-

quippe qui prostratam penitus suam videant haeresim.

Nam

alia

haec illorum interrogalio, an

est

umim

sit

non-factum

vel duo,
et

arguniento

Non enim ad
Itaque
derit,
si

non reclam esse illorum menlem, sed suspectain Patris honorem, sed ad Verbi dedecus
qiiis

dolo plenam.

ista sciscilanlur.

illorum

arliiicii

ignarus

unum

esse non-ractiim respon,,Ergo Filius e rebus

statim

suum venenum

bis verbis eirmidunt:

faclis est,

recteque contendimus
el miscent,

non

fuisse

antequam nasceretur."

Omnia enim conlurbant

f.

eo lanlum animo, ut

Verbum

dis-

Felckm.
Seguer.

5.

e^'y^.
ei

GoliltT.
iiilcin

Kelckm.
Basil.

1.

.'
et

..
aliis et h.

Mnx FtUkman. 5.
tadioi.
eililis

et

Anglic.

iaziv.

In

uti omillilur.
et
lU-g.

. (.
k.

Sic Seguer.
ISasil.

Al ab

aliis

et edilis

ab-

est

I.

Si^

el Anglic.

At
siipra

alii

el

eiliii

Vide
oil.]

qiiae

pag. 207.

[(..

14

Ijiiiiis

Sic Seguerian.

Edili

veio

sernimiis.

Pauld

bic Seguer. avyiiy

At editi el

alii

luy

Gobler.

lliidem idem, m. Signenan. ifVQOvat cl Filckra. 1. xvxhvaty.

iiiim. 7.

Iiac

de ledis-

posl Kelckn).

208
P.iu.

. 435.

, ^; ,
^

: . , . ^ , , ,^
'
irc

-. - ./ ,
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

uno

-/
xai

y.ai

"),
ort

'

. /.
81.
y.ai

,
'

, , ] /. ' ^, /. [ .. ^ ^ -& &, ^ ) , ,, '& , , -. , -, , , - /.. ,

^'/.,
'/.

,-

^
6

"

-/.,

-/.

/.

,
^
,

/.

-/.

\'.

'/
.
edilis

/.,
'.
Goliler.

-.
el

, '^ '/
'/
In
e.

^, , ^,
Segiier.

'-

Sic Seguer. ul et lepit Nnnnius. el aliis deesl

axajog,
i*'g

b. Sic yeguer. Anglic.

Felck"

^^-^O"

man.
c.

1.

el5.

At

edili

mendose
el

xitMiVoti.
1. el 5.

Sic SegnPr.
^
'

Reg.

Felckm.

-^ owu^tyou
os >
u.^il

^' ^ ^^
'
yifiaS-ui.

ytfouifou

/"''^

hJ*'

dt ytPta&ui. Ilndern An^lic H.g. t-l F.lckm.

el

,.
d.

Segiier.

Goblor. et Felckm. 1. SiPiiiilo posl iidcm pI Regiiis ac

Felckm.

5.

Seguer. doesl

Commel.
Seguer.

Jiiytaftai

. '/. . . ,
/
Al;i

.
ilticl.

iiegiiui.

|{fg.

tditio Coinmel.
ilt-m

In

-,.
eiiilis
f.

Adiliitil

ilii.lrm

Felikm

5.

juiein

cl

eililio

el

Ibid.

Sic

/^
Hi'f;iiis

:iliis

deesl.
y.ui

&,
Sfgncr.
Editi

. . el
<<lii

Keg. Basil.

qiiod in
et
nlji

lodex,

uqztog

^9-.

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

iungant a Patre et
etiani idcirco

209
Sane
illip.4:M.

omnium

opiiiccm inler
lucriiit,

opera niimerenl.
cuni
E|jisco|is

(lamii;ilioiie

digiii

qiitxl

ISicaeae

congregatis crimini deiit vocalmiis non scriplis usos essc, tametsi

non

impiis sed polius ad illorum iiiipictalcin eviMtciulain aptissime positis,

ipsi

sua spoiile caiulein lum

(lul)it('iil

siiliiic (liiniiialioiicin,

(liiin

voces

uon
liles,

scriptas usurpaiil, coiivitiaiiue excogilant adversus

(liciint

Domiiium, nec

ea cognuscuiit, (|uae ipsi

el asscveraiit.

liilenogeiit itaipie

Gen-

a qiiibus Imiusniotli

didicere diclionein
iit

(nec i-nim Sciiptiiiarum

eiiis

sed illorum vox ista commenlinn esl),

auditis inlelligant,
iiosse

variis

signiilcalionihus

se ne de

liis

(|uidem,

de

quibus
didici

dissermU,
iion-lactiiiii

recte
dici,i>.435

intenogare.

Ego enim propler

sed
,

illos

quod nondimi
cant,

iactiim est,
est factum

fieri
iieri

potest,
potest.

ut

lignum,

qiiod

quidem

iiondum scaplia

sed

Rursiis non-iactum volieii

quod

iieque factum est neqiie

et

quadraiigulus

unquam numerus par impar. Nec

potest,

iit

Iriaiigulus

enini

triangulus

quadran-

gulus unqiiam
vel erit
exislit,

fiiit,

aut unqiiam futurus est, nec item nuineiiis par fuit

uiiquam impar.

Praeterea dicitur non - factiim

quod quidem
patrem habet.
in

sed ex nullo est natum,

neminemque prorsus
et

sui

Asterius qiioque sophista valerrimus

liaeresis

palruiuis

proprio

opusculo addidil, nou-factiim esse

seniper
est.

id,

qiiod

non

est factuin,

sed quod

Ilaqiie

qiionam sensu vocem non-facti intelligerent, neis,

cesse erat eos intorrogando explicare, ut videlicet

tur, rite posset respondere.

qui interrogaba-

31.

Quod

si

se recte putant iiiterrogare

cum

aiunt:

Unumne
et
,

est

non-factum an duo ? primum quidem ut imperiti audituri

et nihil esse,
fieri

siint,

multa

plurima inquani, qiiae esse possunt, nihil vero quod non queat, quemadmodum dictiim est, Sed si iit Asterio placuit non id, quod faclum est, scd quod semper est, non-factum esse, sic illi hoc sensu interrogant audiant nec semel sed saepius, Filium se,

cundiim hanc significationem non-factum posse

dici.

vrjov
h.

et

. . .
yuQ
etc.

Paulo

ciQTiog
el

g.

Scguer. Gobler.
iiiox

'.
et

post Seguer. owcff

Editi
jbid.

Felckm.

1.

uyaalii

i.

yivyjf^ev.

Edili et

k.

Seguer. Edili Sic mss. piaelcr Felckm. 2

' -&^. ''.

liabel

. /.
Namqiie
,

iiec est

Felckm. 5.

qui

ut

Seguer.

Felckm.

^^,
utl

Item Seguer.

. ' , . . . . . .
Edili el alii

et

edili

Bysiliensis, Anglic,

Ibid.

1.

("

'.

Seguerianus, Gobler. tiput

Edili

(<.]
1.

..

mendose

ri^^ai.

Mox Sfguer.,

Golder

el

Felckra. 1.

Editi

el

alii

]xut

Paulo post Anglic.

et alii

Ibid.

tlvat Seguer.

et

Reg. xaicc

Edili

Seguerianas, Regius, Basiliensis, Gobler. et Fekkm. 1. Feltkmati 5. Edili

glicaniis,

ibid.

ct editio Coraniel.;'fi"^rai*'.

DOGM. SEl.

14

>.
y.al

210

" ,, , , "^ ^. , ; ,, ^ -, , ^ ,^ & , ^. , ' , '^ ^ &. , ^^ &, , , ^ ' , ^ ^ ^ , , '

^
d

, ', , ^' /. .
'y.al

, , &^
S.

>8
/.

ARCHIEPISCOPI

koTiv,

y.^v

/.
y.ai

,
S-,

y.ai

ovtojv

3^.

..

/,

- /.
.

/,

y.a

oiy.ovv

/.,

/,

'

'

32.

'

-^

'

1.

'),

/.

,
mo.x.
. iet alii

^"

1)
a.

Cor.

,& ^.
b.

Segucrian. zr' txtlpo. tx Regius

Seguerian.
1.

Felckm.
vero
c.
'

el

n Regius

d.

Basiliensis, Anglic. Gobler. el Felck1.

man.

Ibid.

et editi
e.

ov

Felckra. 5.

((. . . . . . . . . .
Alii

edili

. ,.
Basil

1,

24.

Paulo post et ediu

et Regius mss. cum editione Coramel.

.
.
Commel.

Ceteri

yivtjia

Segneii.nn.

Anglic.
hic
et

Gobler. et
Alii

Ibid.

Felclira.

^f ^.

Reg.

Alii

et

edilio
i

'

r.!. Edili

'

'

'

w Gobler.

Ilem
alii

el

r Felckm.
i

1.

ibidem Sesiier. ^ ^,.^^ a-if

Editi

et

^^^

Felckm.

5.

.
AVU
et

eihU

f.

'Regius codex
Alii

et

Fclckm.

5.

ov

Celen
ibid.

jov.

et

edilio

Commel.

Iljjd

,' ^^^^

deest in Se-

Idem

guer. et Reg.

ORATIO . CO>TBA ARIANOS.

211
est,

ex rebus
probatuni,

factis

nec opus, sed semper una cum Patie

illi

nti

iam

fuitP.435.

eliamsi varias

forinas induant,

ut impia haec adversus

Dominum
nasceretur.
signiiicari

possint proferre verba:

Ex

nihilo est el

non

erat antequara
illa

Quod
,

si

onini

ex

parte
,

explosi

deniuin velinl

voce

jd

qiiod

exislat

quidem

1101

sit

autem ex aliquo ortum,

neque sui ipsius habeat patrem, rcspondebimus, eum, qiiem boc modo significant, unum ac solum esse non-iaclum Patrem; quo (luideni responso nibilo niagis sunt
perioribus argumenlis
ipsuni genuit.
profectiiri.

Nec

enini ex eo,

quod Deus hac

ratione non-factiis dicatur, sequitur factum esse Filium,

cum ex suest

clarum

sit,

tale

esse
sit

Verbum,

qiialis

qui

Quocirca etiamsi Deiis

non-factus,

non

idcirco facta
est.

%ed vere genita est eius imago, quae eius et A'erbum et Sapientia

Ecqua enim intercedit simililudo inter rem factam

et

non-factam?
id,

Namp.436.

eadem saepius dicere

est,

nii

grave videatur.

Si

enim
est,

quod factum
id,

velint simile esse eius,

quod noii-factura

adeo ut qui unuiu

quin dicant

viderit,

aliud qiioque videat,

est,

paium omnino
et res factas

abfuerit,
esse,

quod non-faclum

rerum creatarum imaginem

proindeque

omde-

nia ab ipsis confunduntur;

nam

cum

eo,

qui non-factus
factas

est, adaequant, et euui, qui non-factus est,

usque ad les

primunt, idque tantum, ut Filium inter ipsas res factas collocent.

32.

Verum

nec

ipsos

arbitror

ea
Ille

amplius ausiiros dicere,

si

Asterio Sopliistae velint obteniperare.

resi studet suiTragari

enim, tametsi Arianae hae-

unumque
ut
dixit,

esse non-factum affirmat, contraria ta-

men
licet

illis

loquitur,

quippe qui dicat,

ex
eiiis

Dei

sapientiam non-factam

et
est,

principii

experlem esse,

sciiptis,
ille,

quorum haec pars

perspicere.

,.

inquit

beatus Paulus, se Cbristum

,

praedicare Dei virtutem vel Dei sapientiam

,,Dei virtutem et Dei sapientiani; aliani
,,ipsius Dei virtutem ipsique

sed absque adiunctioue

quidem esse docens propriam

,,
g.

innatam ac simul
,,Quamvis
et
k.

cum

eo existentem et
et

-iactam."

sapientia,
Felckm.

Commel.
man.

mel.^ipoc
h.

Reg. Basil. Anglieaii., Gobler. elFelclim. {Ti Editi et alii iVt

i.

. ..
.
y.aS^c((Qtaif.
Alii

Anglic.

. . ' , )] /, /
Et paulo post:
principii

quam

expertem

non-factam esse vera ratio deRegius

et

5.

JLid.

Celeri et edilio Reg. et Felckedilioiie

et ciliiio

Gobler. el
Edili
1.

ciim

Com-

ct alii

clc.

xai ovx (Iney. Seguer. GoMer. et Felckm. 1. deao(fiay.

Mox

Segiieriaii.

siinl

Edili et alii Basil. Anglic.

ilvai

.
Seguer.

. .

Felckm. 1. Paulo post Seguer. Goblerian. et Felckm. l. iV

Gobler.
Edili et
alii

1.

xai &tov
Reg.
Editi

m. Reg.

cum

editione

. . . ^ , '^ ^ . . .. .
sempiterna eius virtus
Fcltkm.
5.
Alii

Commel.

utyo^/. Felckra. .

MoxSeguer.

emey.

Mox iidem

'-

^tov

xal

Ibid.

Seguer.

'iLnfVTOv
et

xal

Felckm.

5.

Alii

Commel.

14*

P.436.

, & ' " , ,. , , ^

212
S.

ATHAPiASII ARCHIEPISCOPl

9-.
od-.

^ ; , ,
'^

-),

.437.

,
,

; /.
'/.
'

y.ai

33.

Felckm.
1
b.

Reg. et Felckm. . cum editione Coramel. . Seguer. jM>7 oinillit, iiec legil Nannius. Sed alii et edili habent. . Segnerian. Reg. Basil. et Felckm. 5.

, ^ , . / , ^ , , / , / &,, ' ,,, . . (( . ' , , , , . . ,. . . , . . ,

'/.

'^ , , , ^ , -9- , ,

'^
'/,

^,
/
6

' ' .
/.

/.

/.

.
/.
ixtlvtt

^^^,, /-

"

-/.

-/,

/. -/.,

''

/ -/
Commel.
5.

^^

a.

abesl a Segiieriano Gobler. cl

Alii

el edilio

Felckm.

1.

Ihidem Regius

et

Felckm.

5.

Iljidem

Rcg.

el

Felckm.

ei

(.:.
5.

iV

Ceteri et editio

Commel.
tlQnReg. i-t vero

ytvrizov.
ct

Paiilo

vcro et editi ayiftlrov ct post Segiier. Reg. GoltL

ayiurjToy

Felckm.

1.

Seguer. hahcl:

oix

',
'
iit

nuXiy

xui

(/

elc.

Edili

t'r

editio

Commel.

&]
Rcg. tv

Ihid.
cl

Segner. el

nibonus el iNannius. Edili Iiem ibid. Scguei. Basil. Felckm. I.el5. In edilis et aliis xui deest.

legcranlOmiav

'

Gobler.

Reg. et

ORATIO . COTR.V ARIANOS.

clarat,

213

una sane

et eadeni

fuciit."

Licet

enim verbis Apostoli

tainen

.43.

bene

intellectis

diias

esse

s;ipienlias

existiinarit,

cum

dixerit,

sapienliam,

quae
,

siniul cuni

Deo

existif,

non-factam esse, non iam

unum non-lactum
ravit.
existit.
sit

sed aliud qiiot|ue noii-facliiin

existit,

cum

illo

esse decla-

Nani qiiod simul

simul

cuin seipso sed

cum

alio

Vel igitur Asterio aiiscultantes

non-factimi,
si

an duo ?

non amplius interrogent, Unumne ne tamquam dissidentes cum eo pugnent.

iiiniti

Aut

ei

adversaiitur, eiiisdem libro

desinant, ne se invicem la-

cerantes a seipsis

mutuo
invelii

conficiantur.

Et haec quidem pauca adversus

insanientes merito
uli

illorum inscitiam sint dicta.

Quis vero in sceleralam eorum astutiam Quis eos

eis
ila

vehemenler
oderit?
est,

satis

possit?
sit

non
p<3t.

Cum enim iam non

fiiit

integrum his

vocibus:

nibilo

non

antequam nasceretur, vocabulum iion-facti excogitavere,

ut ciim apiid simpliciores Filium factum esse dicuiit,

significent vocabula,

nempe Ex

nibilo est et

eadem rursus illa aliquando non fuit. JNam-

que huiusmodi vocibus res

33.

factae et creatae indicanlui".

Sane

si

bis,

quae propugnant,

confiderent,

ea ipsa essent
id niinime

retinenda, nec

varias opus esset fornias assumere.

facile

Verum

volunt,

seque omuia

posse arbitrantur,
obiecerint.

si

haeresi hoc noinine

cooperta vocabuliim non-facti

facti

Sed enim baec ipsa nonquicqiiid

illi

dictio

nequaquam ad

Filiuin refertur,

contra obgan-

niant,
istis

sed ad res factas;

cuius

quidem

rei

quid simile videre est in

vocibus Omnipotens et Dominus virtiitum.

in
siia

Nam

si
si

Pater omnia

per Verbum
tris
tris
;

potestate babet, gubernat, el legit,

eodem Paimago Pased

regno potitur Filius omnibusqiie imperat ut Verbum

manifestiim est, neque hoc

et

modo

Filium inler res omnes collocari,

et

neque Deum propter ipsum Omnipotentem

propter res per Filium factas,
minatur.

Dominum
i.'t

appellari,
et

quibus

per Verbum

imperat

do-

Simililer igitur nec vox non-facti ad Filium refertur, sed ad

res per Filium factas,

Felckm.
alii

Felckra.
e.

At

. ^. '^. . &'. ).). .. ^ . . . , . . . . .

idque
iion

5.

yiyyr^ra.

1.

ihidem

.
Segucr.
el

immerito.
Alii

Gobler. el
Edili et

et

edili

Seguerian. Basil. el Anglic.

el
alii

Edili

Sic Segiierian. Gobler. et Felckm. l.

el
alii

xca

edili

Paulo post
Hcg.

Reg. Basil. Anglican.

Edili

ibid.

mox

Ibid.
elc.

veio el alii Seguer. xal

Basil.
1.

el tcye-

xui

xvQte. y.vQU. Edili et alii xca g. Sic Segiierian. Gobler. el Felckm. 1. Al editi et alii hic addunl xuX In edilis Paulo posl mss. xta y.ai deesl. Mox Seguer. ;;
aixujy.
h.

.
ISec
Gobler.
et

enim Deus rerum

Ibid. Segiier.
1.

Felckiii.

xc.i

ilera

Anglican. Heg.

Gobler.
Edili
f.

Felckm.

et

5.

Seguer.

ovovy.

alii

wy

Editi el ^Seguerian. (Hy xai Reg. el Fclckni. 5.

Editi et
alii

ibid.

Regius

ayyoy.
i.

uyt;oy.
1.

el

Felckm.

5.

Seguer. Gobler.

el

Felckm.

'

rioi.

214
f.Aii.

xai

,
'
,

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

y.ai

, & "

-^,
xai

' . , ^' ,

hc

fAiS.

,
d
Tiai
,

, , , . , ^ ^, ,&, , ,
,

( 6 ,
S

-.
6

,-~
d

3 0-

^),

'^

.-

..
^

^ ^
In
aliis

,
/.
d

^-.
6

34.

,
,

--

^
23.
dice

.
,

^ , . ^.
'.
deest

", , \

,
5.

^ Edili
ct
alii

et
el

Edili el
ibid.
7ia(.
alii

a.

b. Regiiis

. . . . / . . . . \ ..- . . .
1) loan. 5,
alii

xt

Mox idem

.
mox
et el

Segiier.

mox

b Reg. Reg. et Felckm. 5.

el \\\

-.

^.

el

editis

Ihidem Goblerian.

Felckm.

1.

Editi et

c.

Segiier.

sil.

et

Angl. Seguerinn.

\(.
ibid.

omiUit.

Idem

Edili

. (el

Ba-

Ibidem Segiier.
xai
5.

(ff

Editi

al alii

Ibidem Heg.
Edili
et

et
alii

et

Editi

Felckman.
d.

Felckm.

et

Seguer.

oy

&, xt

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

factaruni
est

215
Filiuin
et
(iirector
,

similis,

sed

earum crealor per

est.

r'.437,

PoiTo ut
ista

liaec diclio

non

faclum ad res factas rercreiida est

ila

vox
ct
qiii

Paler ad Filuim rererlur,

Hinc qui Deuin efleclorem, opiiicem

et
iactas

non-factnm appellal, res creatas

mira profecto videatur
(iiiarnvis

peispicit el

iiilelligit:

autein Deiiiii l*atrem vocat, slatim Filium concipil et agnoscit.

circa

Quolia-

illorum

iti

propria

iinj)iclate pervicacia.

Nain

vox non-facli

rectiun quein siipra diximus

illi,

sensum

beat pieqiic possit usurpaii,

ut suae patrociiiciitur haerosi,

cadein

voce ad

Filii

conliimeliam abutmitui.
Palreiu
quoqiie
afiicere

ISimirilm

non
ct

leg(;runt,

eum,
iniuria

qui Filium honorat,

allicit,

lionorare,
iiiiiiria.

qui Filium
si

Patrem

simijiter
illis

eadem

EiiimvLTO

gloria et

honor Patris

curae fuisset, debuissent potius, qiiod et convenieii-

tius fuissct et dignius,

lioc

Patrem Deum agnoscere

et dicere,

({uam eumi'.438.

iiomine indicare.
dixi,

Nam

ciim

Deum

non-ractuin

appellant,

eum,

quemadmodum
vocant,
rali

ex factis operibus eiTectorem duntaxat et opiiicem

siia

se posse inde pro

libidine innuere, Verbiim

opus et

rem factam esse. Qui autem Doum Palrem nuncupat, euin ex Filio signiiicat, non ignarus, qiiod cuni esset Filiiis les factae omnes per eundem Filium necessario fuerunt creatae. Atqiie illi qiiidem ciim Deum non-factum dicuiU, eum ex solis operibus iiulicant, nec ipsi,
,

4]aud seciis ac Gentiles, Filium agnoscunt.

At

qiii

Deum

Patris

no-

mine

insignit,

illuiii

ex Verbo

signilicat.

Cognilo

aiiteni

Verbo, ipsum
esse
in-

quoque agnoscit esse opilicem,

telligit.

omniaqiie per

ipsum

facta

34.

Quocirca pietati

et veritati

magis

fuerit

consentaneum, Deuni

ex Filio nomiiiare PalreiiKpie appellare,

significare ac
dixi,

quam

ex solis operibiis

eum
ut

non-factum dicere.

vel generatini oniiiia

facta suiit
iu
,

Hoc enim nonien sokimmodo opera, qiiae

Quantum porro

vel singulatim,

ex

Dei

voluntate

per Verbum
respicit,

significat.

Al Patris nomeii ad sohim Filium

discriniiiiis

atque

eo

sistit.

est

Verbum

inler et res factas, ita aliud, imnio longe niaius aliquid est,

Deum Pavcrbis vd. su-

Mox omnes mss praelrr Felckm.

bent
tj

absuiil ab ediliuiie

,
el
f.

lieg.

editio

Coiiiini'!.

Vz\zVm.h. Coramel. et Felckm. 1.

el alii
g.

ah

. .
Segiier.

. . .. '.
(cvroy
el
,

2.

Iia-

li.

[Kadem iisdem prope

in

Commel.

quae Felckm. 2.

pra
i.

de decr. ISic. nr. 31.] Segiier. Gobler. el Ffh l<nn. 1.

epist.

et

Felckni.

VHv.
et

Edili

Felclan.

Al

alii

et edilio

Commpl.

Ihid. Spgiier. Goldir.

yaQ
k

Fdili

tlvai

Gobler. el Felckm.
Editi el
alii

1.

ficToli-

di xul

Al alii el Seguerian. Seguer.

Sic Segiieiian. Gobler, et Felckm. 1. Ibidera &e, edili

. . . . .
el
alii

Mox Ueg.
el

5.

Alii

edilio

<

Ibid. Segiier.

'

vlov

y.cd

.. .
Edili el
alii

lovto

Paiiln

post

216
P.438.

yeiv

, ^ ^'), ' ' }-, , ( , 7 . ^ &, Tiai

y.ai

,. ,
.
y.al

"7 , ^^,
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

y.ai

/.

&

"^
6
^

^'

7
'

'^
6

'^),

/.

' ^,
'

^),

' ^)' *

,
6
35.

'

'

1)

, ^
,
2.

,
U,
10. 5)
1.

;
2)

,.

..
19.

;
|';iiilo

. , &,
3)

^
10,

^ . .
^),

, 6,
9.

14, 9.

loan.

30.

4) Mallh.

et

Luc.

Mallh. 28,

Coramel.
c.

. . ' . '. .
zb
a.

Gohlec. et Felckm.

,.

(
Kdili

ciim

Keg. el Felckm. 5 edit. Comini'!

el KL-lckin.

'.
Sogiier.
el

uyipyrjou. Ceteri Ibidem

Goliler.

posi Sesnerian.
I).

/'.
1.

deesl e.- Sic Seguer. Heg. Oasil. I"elckm.5. et edilio Commid. iil et Natiniiis cl Umriiboiius legeraiit. Alii cl edili oinillmU X((i
In
aliis

.
d.
f.

Soguer. Goliler.

et

Felckm.

ul cdilis

.
1.

*"

ifaiytTHi
ihid.

ileest

in

Mox

Reg.

el

Felckmnii.
el
alii

5.

Edilio

mss.

SHgiier.

omillil
H:isil.

<.
Keg.

Paiilo

post
5.

iilem

Segiier.

Fclckm.

iaiiv

In aliis el edilis dcest

iariy.

.&. ,
aiiis

qiie

ciira

Segiier.
arl.

deesl

..
rf^u

TOf nnTtQu

Reg. ayift^tiTOf idem-

rby nuTtQu.
el

Nam
Fclckm.

alj

.Sic

SRgiieiian. Gobicr.
Ihid.

1.

Alii

Segucr. i^ff yalii cl editi iiic

Ilcg.

('cyivv/jTt uleiqiie oinisso

quod

adduiit.

Gobier. el Felckrii.

1.

^if

ORATIO . OONTRA AHIANOS.

217
iii

trem appellare,
Scripluris

qiiam

-((
iii

(liccro,

Ilaec cniin dictio

sacrisi'.4M,

non

cxstat, siispeclamquc,

ulpole variam, liabet signilicalioin sensuin.

nem,

ita

ut iiiterpretanlis
siin|)lex
,

aiiimum dislrahal inultiplicem

vox Palris
ritali

esl alijue

divinis Scripliiris iisilala, inagis(iiie ve-

congniil
a

el Filiuni diuilaxat signilical.

,

Deiiule vucalmluin
:

nonautem
Ego
et:

lacii

Cienlilibus

qui Filiuni igtiorant, est excogilalum

l*alris

vocaluduin ab ipso Doniino noslro est agnitum et beneiicii loco nobis

coucessuin.
in Patre,
et

Siquidem ipse non ignarus

Pater in

cuiiis

erat

lilius,

aiebat:

me

est,

et:

qui vidit me,

vidit

Patrem,
oralis,

Ego

et

Pater

nnum

suynus.

Nusquain autem ipse Patrcni non-ractuiu

dixit:

appellat:

nec cum nos

orare docuit,
,

cum vero
dicite,
lidei

dicile,

Deus iion-facte; sed

qui es
in
caelis.

potiiis

Eo etiam
baptizari

Cum vero oratis, summam iiostrae

Pater nosler,

pertinere voluit,
iieque
et
iiip.439,

cum nos
nomine
iain

iussit

non

in iioniine facti et iion-facti

creatoris et rei creatae, sed in

ritus sancti.

Nos enim,
lilii,

qui inter

nomine Patris et Filii res factas numeramur, ita

ex hoc

Spi-

initiati

efiicimur

et

cuin Patris

nomen pionunciamiis,

nomine
illoiiibil

Veibum qiioque, quod in Palre est, agnoscimus. Yanuni itaqiie rum conaliim esse in hac diclione non-facti adbihenda eamque praeter meram speciem habero, probatum luculenter est.
,

35.

lam de eo
dicuntiir

quod

illi

inquiriint,

utrum verbum
satis

sit

mutabile,
,

supervacaneum
ab
eis

est disputare.

Siquidem

omnino
sit

fiierit

si

quae

ipse

exscribens,
sunt,

quam impia
An
iion

illoiiim

ostendero.

Haec enim
est,
et
et

quae iiugatorie interrogant.

,,
sit
iii

lemeritas
libero

,,praeditus est arbitrio vel

,,tale boniis
si

non?
liberam

voluntate pro sui arbilrii liber-

viilit

potest miilari,

cum

mutabili

natura,

Edilio vero

. ^. ^ . ^' . ^
partem se movendi
Anglic. TiUTtQ
el

vel ut lapis

ligniim
et

habet

voluntatem

utramque
et senlire

vergendi?"

Ea utique
cl

et dicere

alii

edilio

Commel.

ayivt,rov.

Mox

. ^. . . . . .
Felckm.
g.

Commel.

;/, f<yiV/;rf.
alii

Segtier.

5.

Sic

Spguer.

Al

et

editi

&/
Regiiis
li.

etc.
,

Piiulo

post Segiier. el
Alii

el

edili

.
k.

Celeri

vero el editi

nt
Alii
1.

el

Sic Seguerian. Gobler. et Feltkm. l. legcninl Omnibonus el Nanniiis.

edili

Heg.

elFelckm.

5.

nytvyrjov xal
Alii

el

Anglican. ilem

j^fj^i^i/roi).

vcro el edilio Corarael. Mox Seguer. Goljler.

1.

y.ca et
ulii

Felckni.

cl Felckm.l. Sic Segnerian. ov ; nQocaQiatiovy Alii aiilem el edili y.uTu Mox Gobler. cl Felckm.

xul

et

Felckm.

1.

circumfleclunt
esl,

Sed perinde
el

scriliiliir

xal

i.

Ueg. el Felckm. 5.

.
nam

Gobler. ullimara in
iilrumqiie
Alii et editi

ov

rn.

.
.
et

;.
et

meiidose.

\.
,

Sic Seguer.
Alii

Nannius.

Al

.
el

Omnibnnus
Eilili

&
1.

editi,

atqiie

ita

legit

xal

ut

legit.

Paiilo

Gol)ler.

Felckm.
et
alii

posl Segiier. el 5. et Reg. xui

xai

'.

.439.

/. , ' ^& , ^/ -^- , , ; , " /. , , ^;

218
ovx
S.

ATHA.NASII ARCHIEPISCOPI

y.ai

'

;-

y.al

"

y.ai

.-

7\

y.ai

^'

v.ai

,
;

,
.440.

. ;
'
)
.1.

, ,, , ; ^; , , ^^ -, ^xai

; , ^,
'
xad

.
U,
9.

,
,

36.

.
c.
1.

, - ^^

^},
--

'

loan.

anle
b.

Segiier.

Anglican.

Seguer. Reg. el Felckra. 5. demqiie ciim edilis omiltunl Seguer. ibid.

, . ., . .
omitlil.
in

deest

Paiilo post Gobl. clFelckm.

Segiier.

Gobler. el Felckm.

foi

^'

Rasiliens.

ibid.

Celeri et edili

1,

ixtl-

Segiicr.

ii-

axovti.
et

Scguer. f\eg. Hasil. Anglic. Fclckm. 5. Al alii el edili nolov.

d.

Sic

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

219
e niliilo

alienum non est ab illorum haeresi.

Cum

enim Deuni

exor-p.439.

tum

ct Filiuni

creatuin sibi iiiixerint,

non imnierito luiiusmodi usurQuaiidoquidem vero

ipsi

pavere voces, quae rebus creatis conveniant.

in disputationihus,
qiias

ciim Ecclesiae viiis liahenl,

lalia

eosque cuni de

vero et solo Patris Verbo disserentes audiimt,

non

verenlur de
(Juis
si

eo

loqiii,

quid

quaeso

illa

doctrina

impurius videri possit?

illos

vel

tanlum

aiidiorit,

etiamsi conlradicere noii valeat,

iiovis

stalim

perlurbetur auresquc non obstruat,

bulis, quae*et
illi

bis merilo perculsus voca-

usurpant

et ipse audit,

quaeque ipsa ex se

vel so-

Jum prolata apertam praeferunt blaspbemiam?

et miitari potest, ubi
turiis

Nam
eiiis

si

Verbum
esse

verti

quaeso stabit, qualisve

mutabilis

incrementi

linis

fu-

est?

vel

quomodo

immulabili

poterit

similis?

Quomodo
bilur?
liqiiet,

item qui nmlabilem viderit, immutabilem se vidisse arbitra-

In

quonam autem

eius slatu poterit in

in
sit
illo

illo

videri Pater?

Certe

quod iiemo semper

Patrem

est visurus,

cuni

semper

mutetur Filius mutabilisque

est
est.

naturae.

Namque
et

Pater immutabilis
et

omnisque expers conversionis, semperqiie

Sed
si

idem

eodem modo
ille

Filiiis,

ut senliiint,

est mutabilis
fieri

nec semper idem, sedp.440.

sit

eius naturae, quae

Patris,

semper mutetur; qiu

qui

polest, ut

imago
in

qui

similem

non habeat immutabilitatem?

ainbigua
est

Imo qiiomodo

Patre esse

omnino possit,

voluntate?
perfectus

Forte vero

cum
Sed

sit

miitabilis et singiilis diebus

proliciat,

nondum
quae
ille

est.

valeat

tam insanus Arianorum error,

Qiii

fulgeatque veritas,
fieri

et

eos desipere palam ostendal.

eiiim

potest ut

perfectus
est,

non
qui

sil,

qui

aequalis

Deo est?
est

Aiit

quomodo immutabilis non

proprius est Filius?
est,

unum cum
sit

Patre

eiusque

natiirae

Cuni

igitur Patris natura sit immutabilis,

non dubiuni

qiiin ininmtabilis

quoque

proprius qui ex ea exoritiir fetus.

Qiiae

cum

ita

sint,

si

Verbum mutabile
in eiusniodi

esse pergant falso coiilendere,

videant

qiiantum

sit

sermone periculum.
vidit

Namqiie ex

friictu
Filii

arbor cogiiosci-

tur;

hinc qui vidit Filium,

Patrem,

et

cognitio Patris est

cognitio.

36.
sit

Quapropter immutabilis Dei imago

est.

immutabilis quoque ipsa

hodie

e.

atl

f. Segueiian. aiQeaiy.

.
Segiier.

necesse

Siquidem lesus Christus

heri et

idem

et

in

Segncr. Gobler. et Felckman.

Goblerian.
el

1.

xai
1.

et

Felckni.
&t<5.

g. h.

Reg.

Fasil.

Sic Seguer.

At

Basil.

oe

b
et

Anglic. (i

Goblerian.

^ ^ . ? . . ,'
Felckm.
1.

el

5.

tl

de

Reg. f t

(Tf

ov-

Eiliti

ti

i.

Sic Segiier.

Alii

vero et

edili

220
p. 440. '5*).

aqyag,,

'-,
xal

'). ,
/.\

'
-/.,
6

^ &,
S.
*
,

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

y.ai

''
6

,
6

'
'/.

,
/.

avd

,,
^,
,
OTL

, /. ^ /. "^-.
&. /./..
/.

' -/.

,
/.

/.

^) /.

]/^).

"

,\
6

.44.

, , ,^ , ; . , /. ^, , ^. ^~9^ , . ^ . ^ ^ &. /.

, ' . , ,,-

^ , /.
h)

,
,
6

, '

/.

\ ', S

'

/./.^

)1

?.^

1) Hebr. 13, 8. 4) Malac. 3, 6.

a.

2)

Psa!.

102

[.
a

LXX.],

2628.

'^
l.

et

mox xca av
Sed
in

abest
odiiis

Gohler. et Felckni. 1. mss. oinnes. b. Sic

siinl

y.(u

^ .',
/.
Seguer.

Filckm.
ibid.

.^
xpovaiv.
liasil.

Ibidem riohlfiian. et xul tcff r etc. lu-m Reg. Auglic.

'

Ae-

.
roi
r.

(.obl.

el

Felckm.
Seguer.

.^
3)

Deiiler.

32, 39.

Edilio

Commelin.
Segiier.

&ia Tov^elc.
1.

Alii

el

edili

.,
vero
a

Ibid^

.
-

c.

Sic

Edili

d.
e.

Segiicr.

cuXoioloQ^ai.
abesl

Gobleriano et

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

saecula.

221
Domine,
initio

De eo David
et

etiam sic psallit: El

siint

tn,

terramv.uo.
,

fundasti,

opera

manunm tuarum

caeli.

Ipsi peribunt
,

tu

autem permanes, et omnes sicut vestimentum veterascent et sicut Tu autem idem es, et anni tui amictmn volves eos et mutabiintur. non defictent. Ipse porro Dominus de scipso per IMophelani ait:

non mutatus stim. Nani licet his eadem tanien iii Filiiim optime quadrant, quatenus scilicet homo factus se eundem scmpcr et inimutabilem esse iis ostendit, qui ipsum ob carnem mutalum et aliud factum esse autumant. Certe viri sancti et ipse Dominus longe iide
Videte me, videte qnod ego
et

swn

Patiem

signilicari possit quis respoiidere,

digniores sunt,

quam impiorurn

perversitas.

Cum enim

Scriplura in
et creatariim,

Psalmo, cuius verba retulimus, rerum omnium factarum

quae
caeli et terrae

nomine comprehenduntur, mutabilem esse

illis

affirmet

naturam,

Filiumque ex

eximat,

apertissime

declarat

eiim

nullo

modo factum
cient.

esse, sed potius omiiia ab illo immutari,

ipsum vero non

defi-

mutari docet hisce verbis:

Tu autem idem

es

et

anni tui non

sint ex iiihilo

Et merito quidem.

Naiiique res factae,

cum

nec

fuerint

priusquam

factae sunt, prorsus quia ipsae fiunt

cum

antea

non

essent,

hinc mutabili sunt nalura.

At Filius,
et

qui est ex Patre eius-

que naturae proprius est, mutationis

aliter
bili

conversionis est expers, nonp.44i.

quam

ipse Pater.

Nec enim

fas

est dicere,

ex natura immuta-

mulabile

Verbum

et

mutabilem sapienliam

gigni.
id
,

Quomodo enim
quod mutalur,

Verbum esse

possit, si imitabile est? vel

quomodo

sapientia esse queat?

Nisi forte velint sic reni se babere, ut accidens

est in substantia; ita scilicet, ut in privata aliqua substanlia

gratia acciderit virtutisque babitus
,

quaedam
Filius et
Ista

qui hac ratione

Verbum

sapientia

sit

appellalus, qui proinde decrescere possit et crescere.

enim, prout senliiint, saepius respondere.

Verum

ea iion est Christia-

non ostendit vere esse Verbum et Filiiim Dei, vel sapientiam veram esse sapieiUiain. Nam quod mutatur et convertitur, nec in uno et eodem perseverat statu, quomodo verum csse pofides.

norum

Nam

id

^. . ,^ . .
Felckm.
f.

test?

Atqiii

Dominus

dicit:

Ego sum
\.

veritas;

ergo

si

ipse

Dominus

1.

Mox Felckm.

5.

Celeri el edili

in

quo

Sic mss. otnnes, praeler Felckm. 2., iiqa el in edilis sic li-ijilur: ti
Ibid.

Sic Seguer. et Reg.

Editi

fpvaiv

xui
et

yQtofh vioy
Basil.

iv ovaUf
elc.

Ibid.
1.

Seguer.
5.

Reg

Gobler.

Felckm.

. .
EHiiXi

nyai.
g.

Eu mox

tivai, et
5.

Felckman.
Gobler.

(^.
1.

.
edili

et

Alii

et

Gohler. Seguer. ovn. Mox ideni ^toO. Alii Felckm. 1. viof Ihid. (^toy. vero et edili viov xai Seguer. et Reg. aoif Edili el .eUMi mss. ovte
k.

!.

Felckm.

et

Reg.

^ . ^. .
(<^
.
1.

Anglic. xul xtxXtJad-ui avTtjy.

,

^ &
idem

et

Seguer. de Reg.

222

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

.. &^}.
;Tiog
"

',

^ , . ; & & , . ,, ^/. ' ^ ' & ., ^ , ,

' ., ^ ' . ^ , 7& '^'^ &7 . ' /. , '/.- , . /./. "
37,

-;

'

./.

^'

-/.]

^,

'/.^-'^),
/.

^'

'/.

^).

oocpov

.. /. /. 3 .&
/.

' - , ' ^ ' 7 ( ^ & , ^ ,

/,
^

, &
^^
1)

-/.

/. /.
/.
/.

.^
/. 9-,

'-

, , , -'
^14, 6.
2)
Pbil.

3'').

^ .
45
[44. LXX.], 8.

1,

( . ,
loan.
2,

9.

10.

3)

Psal.

4) Esa.

2.

Sic Scgiierian. Gobler. Anglic. vero rpfTiroi' aiv. CelHri el etlili

,

a.

et

Felckm. 1. diixfv-

Ibid. Seguerian.

nQOifaaiCoyrat.
Goblfi,
et

&.
et

Edili
c.

ciim

aliis

Paiilo

post Spgiierian.
1.

Edili ei alii

.
tnti.

b.

Anglic.

Gobler. et Felckm.

.
edili

Segiier.

xai &tla. Felckm. 1.

etc.

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

id

223

de se asscverat

et

se ipse immutabilem lestatur esse, idennjup di-i'.44i.

dicenint et conlirniant sancti,

imo ipsa Dei nolio

ista

Iioc pielati

num
illa

esse innuit,

unde quaeso

commenli sunt

?
ita

cunsoProfccto

ex corde tanquam ex corruplione vomuerunt.

37.

Quando vero

divinis oraculis abutuntar

eaque ad suam menillis

tem

adulterare lotis nioliuntur viribus, necesse esl

respondere,

ut Scripturae

vindicenms
sed
illos

verba

palamque faciamus, ea quidem recte

Aiunt igitur ab Apostolo scri-

posse

intelligi,

prave sentire.

ptum esse: Proptei^ qnod et Deus exallavit illum et donamt illi nomen, qnod est super omne nomen, ut in nomine lesu omne genu flectatur caelesttum, terrestrinm et mfernoruni, et apud David: Propterea unxit
te

Dem, Deus

tuus, oleo laetitiae

prae consortibns
siiae

tuis.

Deinde ut acutum

aliquid assuraunt: Si idcirco exaltatus est gratiam-

que

accepit et unctus est,

si

mercedem

igitur

recepit

voluntatis.

Ouod

voluntate egit, sane mutabilis est naturae."

Haec non so-

lum dicere sed etiam scribere ausi sunt Eusebius per medium forum divulgare non verentur eorum
deiites

et Arius,

eademque
non atten-

asseclae,

quantam redolcat insaniam huiusniodi illorum sermo. Nam si ipsa, quae habuit, merces est suae voluntalis, eaque non babuisset,
nisi

indigentis

opus exbibuisset,
illa

igitur quia
,

ob suam virtutem vitaeque

sanctiinoniam
dictus est,

est consecutiis

ea propter et Filius et

Deus meritop.442.
loseph lacobi

non autem verus

,

est Deus.

Quod enim

est ex aliqiio se,

ciindiim naturam
et
filii

verus

est fetus.

Sic Isaac Abrahae

et

splendor solis est fetus.

consequuntiir,
aliique

Qui vero ob virlutem

gratiam

nomeu

dignitatem,

non natura sed tantumniodo gratia hanc accepere omnino sunt ab eo, quod ipsis datur; cuiusmodi
saiicti

sunt homines, qui Spiritus

^icit:

participes facti sunt, de quibus eliam

Filios genui et exaltavi, ipsi

autem me repulerunt.
qui
inilio

Certe quia

non natura
abdicati

largitus est Deus, poenitentes iterum suscipiet luceque impertita riirsus

fdios eos appellabit.
d.

).
Felckm.
Gobler.

Sic Seguer.
1.

e.

/,
post
f.

duc
el

Seguer. Gobler.

\ero
g.

aVxi

Seguer.

et

alii

.
filii

erant, idcirco in peius mutatis ablatus est Spiritus, et

illis

sunt;

quos tamen idem,

buiusmodi gratiam

Al

alii

mox

.
et

. ..
Felckm.
et
1.

.
et

edili

naqa
Paulo

oiu

Felckm. xt

1.

Editi

Ibid. idflm cum h. Seguer. Gnhleii.mo et Felckra. l. Reg. Sic Seguer. Basil. Anoliran. Gobler. i. Al editi Reg. el Felckoi. 5. Paulo k. Gobler. et Felckm. 1. Et elc. post Segiier ot

niox

Editi
1.

'.
Seguer.

. .. . .
.

'.

xaX

Edili

et

alii

P.442.

^ , , ,( .
224
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI
y.ai

38.

Ei TOLvvv

", , ]
d

y.ad

od-ai

avd

-;

,,
^

', ', ,
iv

P.U3.

, , , , , ' ^ , . /. ' , 3 , ,, 7 , ), ; , ^ ^); - .3 '

^^.
6

^ - , ;
,,
'
^).

.
.

&^) , , ]
/.

/. , -, "^).
^

^-,

^, /.,
-9-.
-/.
'

,\
y.ai
^

.. --,

/.

'

');
1)

,'
d
ttj

'
Pliilip.
alii

^) ,, ,
y.ai
2)
Pliilip.

,
10.

^),

2,

7.

2,

8.

3)

Pliilip.

2,

4) Piov. 8, 30.

5) Genes.

18, 2.

6)

Exod.

3.

7)

Uan. 7, 10.
Segiier.

a.

.Seguer.

b.

Seguer. Gohler.

Edili el

a Seguer.

^.
et

Felckm.

1.

avToi.

Ibidera

,' abest

.
d.
e.

c.

(.

Scgiier. Goblcr. el

xcu Seguer. tino^ty.

Edili

Felckm.

1.

xai viu

ORATIO
38.

1.

COMRA

AIUANOS.

225
sequetur,
i'.442.

Qiiod

si

haec illorum est de Salvatore sententia,

eum neque verum Deuni ueque

lem, nec
solius

veruni Filiuni iieqiie Palris esse simisubstaiitiain

Deum

sui ipsius

secundum
ac
res

patrem liabere

sed

sibi

concessae gratiae,
subslanliain
illi

deniquo Deiiin crealoreni sui ipsius

alias

secundum
Filii

siculi

oinnes

habere.
initio

Quod

si

sit

eiusmodi, lU
nonien,

voluiit,

inde claruni erit,

illi

eum ab

non babuisse

si

niinirum id nominis

tribulum

sit

tanquam factoruin

siiique

praomium progressus,

qui quidein iiullus fuit alius, qiiani

cum

Tunc enim est, cum factus obcdiens usque ad mortem, cxaltatus esse et hoc nomen lanquam singularem gratiam accepisse dicitur, nt in nomine Jesu omne genu flectafaclus est

homo

et servi

Cprmani accepit.

tur.

Quid ergo

fuit

antea,

si

tunc exaltatus esl coepifque adorari ac

Filius

est appellatus,

cum

iactus fuit

homo?

Videtur enim nulla in re

carnem meliorem reddidisse,

fuisse eiTectum,
lius
si

sed

ipsum potius per

eam meliorem

nimirum

tunc, ut impie putant, exaltatus est et Fi-

dictus,

cum
Si

factus est

homo.
,

Qiiid igitur erat antea?

ut

Nam

ne-

cesse est eos iterum interrogaie

finem illonim

impietalis tandeni

inspiciamus.

enim Dominus

est

Deus, Filius

et

Verbiim, nihiJque

horuni erat priusquam

illa,

homo
in

iieret; vel certe

aliquid aliud erat praeter

quorum postea ob virtutem

aliiid
,

est parliceps

effecUis,
,

uti

diximus^

vel

quod quidem
scilicet

ipsorum

reciderit capita

illos

necesse est

dicere,

eum

neque antea

extitisse,

sed lotum natura

hominem
eadem
Cbri-

solum esse nibilque amplius.

sed Samosatensis
atque
illi

Verum haec non

est Ecclesiae doclrina,

huiusque temporis ludaeorum.

Cum

igitiir

sentiant, cur

non

ut ludaei circumcidunlur,

sed
si

ficte

slianam profitentiir fidem et coiitra eam decertant?

erat aul ita erat,
facla siiiU
iit

Nam

antea nonp.443.

postea melior
si

sit

redditus,
erat,

quomodo per ipsum

in

omnia?
Si

Vel

perfectus

non
si

quoniodo
est,

ipso oble-

ctabatur Pater?

porro ipse melior effectus

Praeterea,
illuiii

ram Patre
adoraretur,

laetabatiir?

post

quomodo anlea comortem illi datum est ut

Moyses
in

quomodo

Abrabamus

iu tabernaculo et millia

rubo

adorasse memoiantur,
ei?
Si item
qiia

et ut vidit
illos

Daniel,

plurima ministrabant

secundum
anle

melior nunc factus

fruebatur,

esl,

quomodo

caelestis
:

gloriae,
rifica

mundiim

memor
te

ipse Filius dicebat

Glo-

me

tu,

Pater , gloria quam aptid

habui, priusquam

mundus
ul et le-

^.
f.

Sic Seguerian.
Sic Segiierian.

At

alii

et editi

ap-

g.

Basil.

Gobler.
cditio

el Felckm. 1. Commelin. ii vvy

Anglican. Reg. Alii et 5. vero el

Segucr.
h.

Segiiei.
SEL.

AtHANASU OPP. DOGM.

. . . .
r)

paulo post gil Nannius.

iu
In
aliis

Ttj

^,
edilis

el

deesl if

^}.

i.

Seguerian. xal

Mox

Idem mox

/U

au,
Edili

halieliir

loan.

17, 5.

,
vero

ul et
alii

et

Idem

15

226
P. 443.

/ ');
^'
6
y.ai

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

aoi^);

-, .,
39.
"^

y.ai

/ & 3/,

^,

.444. ''yroJg

. & & , '^ , , , ^ & &, ^

y.ai
^

'3

^, ^, -9---

, , ,& . ^^ , , , .., . ^ & &.

"

'

,
6

'^

^ -,
^

-. ^
^,
6

^), ,
d-^),

^,

&. ^),

;:'
d
xi

, '
^

^; \^3;& ^ , -; ' ^).

d
6

") '),

-,
d

&\

"- ^); )' &^-, d

- d-

,
3)

, Co-

1)

loan.

17, 5.
1.

82

[81.
1,

LXX],
15.

2) Psal. 18 [17. LXX.], 10. 14. 5) loan. 1, 3. et Coloss. 1, 16.

Exod. 7,
1,

1.

i) Psal.
7)

6) Coloss.

17.

loss.

8)

Maim. 11, 27.

xccl

9) loan.

10, 35.

a. Segiier.

vvy

et

mox txU-

vfv ovQCfyoy.
b.

Edili et

Uera
c.

..
alii

Segiier., Gobler. et Felckni. 1.

Ibid.

Seguer. xUQiog
el

cuni editione Commel.liabet

xi
d.

&.
,

Segiier ov
Basil

ihid.

Celeri et edili Seguer., Gobler.

tjy.

Fclckm.

Edilietalii

^. .
1.

posi

oyv.

(<

&
?

/^/
et

Iffj^f'

paulo

e.

Aiiglit.

f.

Segiieii:in

Reg.

Sic

mss. praeter Felckman. 2.,

qai

yQcnfti

iieni

^. ^.

Exlili

et

alii

ORATIO .
esset^

COTRA

ARIANOS.
est,

227

Quod
caelos
si

si

nunc, ut putant, exallatus

descendit ,
et ileniin:

quomodo

antea incit- p.4w.

navit

et

dedit

alttssimus vocem
gloria

suamt
sem-

Quocirca
et

etiam priusquain fieret

mundus,
at(|ue

potilus est Filius,

Domiims

gloriae el aliissimus fuit,

est,

e caelis descendit,

perque adorandus
sed polius ea,

noii

ergo pustqiiain desceiulit melior est effectus,

meliora fierent,
reddidil

quae indigebant ut

meliora.
iiistar

Quod
filii

si

ut nos mcliores redderet descendit; non igitur pracniii

Filii

accepit nomeii

et Dei,

sed ipse potius eflecit,

ut nos sui Palrii

essemus, el liomines Deos reddidit factus ipse homo.

39.
Noii
igitur

cum homo
si

esset,

factus

est postea

Deus,

sed

contra,

cmn Deus

esset,

postea Iiomo iactus

est,

quo nos ipse potius

Deos
et

efficeret.

Alioquin
si

tunc tantuni,

cum

factus est hoino, Filius

Deus

est appellatus,

item,

antequam

fieiet

homo, priscos populos

,

Deus
minis

fdios vocavit, et
miiltis

rum, modo
alios

patet,

Moysem Deiim constituit Pharaonis idque uoScriptura altribuit, cum ait: Deus stetit in synagoga Deoeum post illos et Filiuni et Deum esse dictum. Quoipsum creata sunt, ipseque
est

ergo

omnia per

ante

omnia,

aut quoniodo

habet,

omnium rerum creataium primogenitus qui et iilii et dii dicti sint? Quomodo
non
siiiil

est, qui aiite se

vero primi par-

ticipes Verbi

participes?

Vera profecto noii est tam perqui

versa opinio,
si

sed conimentum eorum est,

fieri

nunc ludaizant.
agnoscant?

Nam
Nec

ita

est,

qui

potest,

iit

Deum Patrem
cum

aliqui

eiiim adoptio sine vero Filio iieri potest,

scit

Patrem
et

nisi Filius

Verbo

ante Verbiim

Nemo cognoQuomodo item siiie et cui Filius revelaverit. Deus quis effici queat, cum ipse ad Iudaeosp.444.
ipse dicat:
illos

istorum fratres sic loquatur: Si

Deos

dixit,

ad quos Verbum Dei

factum estf

Porro

si

omnes,

quolquot cutn

fdii
filii

tum

dii

appellati

sunt sive in terris sive in caelis, per

Verbum

et

et dii sunt eifecti,

jpseque Filius Verbum est; perspiciium sane

lilios
effici
,

fuerit,

omnes per ipsum

virtutis
illa

ipsum vero ante omnes

imo vero solutn eum verum Fiesse,

lium et solum ex Deo vero verum

Deum

nec mercedem

haec accepisse neque alium ab

illis

esse, sed natura et substantia

omnes mss. xal ^foV. Item

.

, .
g.
<

Sic Segiier.

''

At

alii

nqo
ibid.

Seguer.
1

d . ^. ,
et odili
Iliirl.

6
k.

.
'
6

Eilili

viovi

Sic Segufiian. el Reg.

.
Ibid.

Felckm,

5,

xai
Alii

et

edili

, Sic Segnef.
Ibid.

b.

c c SegnPr. S.c

At

*.

al,.
^

cura ed.l.s

"

l""t

naQ,hvQ^ms.

^^^ .^^
Anglic. el
rnfl.

Segner. el Reg. ^^,f^^^ .^^^ ^.j^^^

5.

FeUkm,
xt

i. Seguer. vlo&taia. Paulo posl idem . Reg. Gobler. Fclckin. l. el 5. <t 6 Alii el edilio Commelin.

, ..
Al

At

alii

el

editi

-omit,,.,^^,

J^

nl.i el edil.

Comel alii

Mox
Editt

Segiier.

15'

228
P.iii.ovaiav

40.

, , ,
S

, -,
,
vac

-,37 --

.. , . ) , ] ,
y.al

. ''
S.

ATHA?iASII ARCniEPISCOPI

y.ai

"-

,^
--,

.^

7, .-

viov

^^& ^] -

^'

y.ai

^,

. , , , -, '

'

--

avd

5.

& ^, , ^ ^ -. , & ; , , '^. , , \ , , ; ,,

;
5-1 1.
el

^ ; --;

]
^

iVa

^},

^ )^
d

, . &, ;\
-^-

1) Philip. 2,

.
edilio

Segueiian.
elc.

Basiliens.

Conimel. mendose liabet ntQi xal Sed ab omnibus mss.

' ^ ^, , , . ^ .(. . .
;

b.

Idem mox

Reg. Anglican. et Paiilo post

Alii

Sic Seguerian. Gobler. el Felckm.l. vero et editi Ibid. Seguer.

abest

c.

Editi el

Segner. Gobler. etFelckm. 1. nXiov. alii Paulo post Seguer.

ORATIO
ipsa esse.

1.

COMTRA ARIANOS.
ita

229
ut nullus sitP.U4.
sit

Namque

subsUuitiae Patris fetus ipse est,

dubitandi locus,

quin

ad Patns imraiitabilis similitudinem

quoque
absurdis

Verbuni iniimilabile.
40.
llactemis

quidein

Filii

notioiiibus

inbaerentes

sic

illorum comnieiilis,
praesliterit

ipse dedit Doininus, occurrimus.

lam vero
magis
esse

divina

expoiiere

oracula,

ul

et Filii

immutabililas

conlirnietur, siique exploialius,

pateniam eius naluram

iiiulatiunis

experteni, et clarius iliorum aijpareat iinprobitas.

Itaque his verbis ad

Pbilippenses scribit Apostolus: IIoc vos sentiie, quod et Christns Ie~

sus, qui

cum

in

forma Dei

esset,

non rapinam arbitratus

est esse se

aequalem Deo, sed semetipsum exinanwit, forma servi accepta, similis

hominum

factus, et figura inventus ut homo.

Humiliavit semet ipsum,

mortem, mortem autem crucis. Idcirco et Deus exaltavit iUum et donavit illi nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine lesu omne genu flectatur caelestium terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quod Dominus lesus Christns iu gloria est Dei Patris. Qiiid his luculentius et evidentius proferri potest? Nec enim ex deteriore melior factus est, sed potiiis cum
factus obediens usque ad
,

Deiis esset,
effectus, sed
vel qualis

forinam servi accepit,

in

qua accipienda iiou melior est

Ubi
igitur hic

semet ipsum bumiliavit.

merces

virtutis est,

progressus qualeve in melius incremeiitum in buiusniodi hu-

niilialione?

Nam

si

quatenus
exaltari

cum

Deiis esset,

homo
sit

factiis

est et ex
exaltari

allitudine descendil,

dicitiir,

quo qiiaeso extoUi

sive

potest
eius
(olli

is,

qui Deiis est?

Ex eo

eiiim,

quod Deus

altissimus, liquet,
altius

quoque Verbum necessario esse allissmium.

potuit is,

Quo ergo

ex-

qui in Patre est et Patiis est in

is

omnibas simillimus
qiiem falso suspican-

Itaque niillo incremeiilu opus babet nec

tiir

est,

Ariani.

PSam

si

ut exaltaretur,

Verbum

descendit,
iit

idque

indicat
Iia-p.445.

Scriptura, quid erat necesse seipsum humiliare,

id,

quod iam

bebat,

accipere niteretui"?

dator?

Qiiam porro gratiam accepit ipse gratiae Aut quomodo nomen, quo adoraretur, accepit is, qui semper
fiiit

suo nomiiie

adoralus, et quem, antequam factus esset

homo, Sancti

hisce vocibus invocabaiit:

hi in cuiribus et ki in equis, nos auteni in

Toifvy
d.

. - . . . .
Deus,
Seguer. GoLler.

in tiomine tuo salvum

me

fac!

et:

nomine Domini Dei no-

;.

'

g.

Sic Seguerian. el Reg.

xal

-.

Alii

el editi

el

Felckm.

1.

. .
e.

Sic Seguer.

Alii

aulem

et editi "

ay

ovv ovy nXtoy. omisso h. Gobler. el Felckm. l. Paulo posl Seguerian.

Paulo Regius

posl Seguer.

f;

Seguer.

Edili

tva

omissis iulermediis.

230
PA4ib.

&^)'
%

,' . ^ . ^^ ' , ; ,7 ^ , \ ; .; ^^, , ,^ ,, .& , ^ S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

^).

"xai

7?,'

xcti

vjtb

41.

^Ei dh
>

"^

*),
6

/.

yuxi

^),

-,

^.
'/.

^^,
,

'

< ,
^

, , 7\ ,
'
^
,

^ . , ,^
,'

, ^^')
,

, ,
^).
8.
c.

'
1,

6)

1) Psal. 54 [53. LXX.], 3. 2) Psal. 20 [19. LXX.], LXX.], 7. et Hebr. 1, 6. 4) Psal. 72 [71. LXX.], 17. 5. Hebr. 6, 20. 7) Hebr. 9, 24.

3) Psal.

97 [96.
1.

5) loan.

Mox mss. omnes /&\\\ Commel. d^iov

b.

.
3.

Gobler.

Gobleiian.

^tov. xai

. , /^ .
el

Felckm.

1.

S-eov
1.

mendose.

et

Felcknian.

Reg. Gobler. Felrkm. 1. el obi Seguer. anle , Ibid. Sesner. Reg. Gobet Reg. Felckleiian. Felckm. 1.
.Seguer.
5.

omiltiint

man,

5.

.. ( .
(h
et

edili

ORATIO . CO.NTRA ARIANuS.

stri

231

magnificabimur.
est:

Eum

ergo

Palriartliae

adorabant.

De Agelisr.M5

quoque scriptuin

t adorent eum omnes Angeli Dei.

41,

Quod

si,

ut etiani canit David septiiagesimo

et

primo Psalnio,

Ante solem permanet nomen eins,

ante luiiam in generationes ge-

nerationnm, quomodo accepit quod semper liabuit, ac priusijuam nunc Vel quomodo exaUatur is, qui ante(juam exalillud ipsuni acciperet?
taretur erat altissinius?

Aut quomodo datum est

huiic lionorem est

illi,

ut ab liis ado-

raretur, qui etiam anlequam

ratas

nunc conseqiierelur, adomysteriiim

divinuni:
et

seniper

est?

Non
et

aenigma,

sed

In

principio erat Verbnm,

Verbum erat apud Deum,

Dens erat

Yerbum; quod idem Veibum postea nostri causa caro factum est. Itaque ista dictio exaltavit non signiflcat, naturam Verbi exaltatani fuisse, nam seniper el fuit et est aequalis Deo sed Immanae naturae exal;

tationeni indicat.

Igitur ista

non

aiite

dicta

siint,

quam

ubi

Yerbum
est,

caro factum est,

ut

evidens esset,

bas

voces humiliavit et exaltavit

de sola
tolli

intelligi

bumanitate.
si

Nanique

id soluin,

quod

biinmile

ex-

potest.

Quapropter

ob assuniptam carnera scriptuni

est

humi-

liamt, clarum est

vocem

exaltavit de

eadem esse
erat,

intelligendam.

enim bonore indigebat

ille,

homo
ut

carne et morte humilis.

qui Palris iniago et iniuiortale

in sua carne

Verbum

servi

Hoc Quoniam ergo formam jnduit

ut

ac

mortem

homo

propter nos loleravit,

seipsum

hoc pacto pro nobis Patri per mortem offerret; binc qiioque ut homo propter nos et pro iiobis dicitur exaltari, ul quemadmodum eius OMrte

omnes in Christo mortui sumus ita in ipso Christo rursus exaltaremur, cum nimiruni a mortuis excitati in caelos ascendemus, quo praecursor pro nobis introivit lesus; non enim in exemplaria verorum, Si sed in ipsum caelum, ut appareat nunc vultui Dei pro nobis.
,

porro niinc pro nobis

vis

in

ipsum caelum ingressus

exaltari

est Cbristus, quani-

etiam

antea

et

semper Dominus

et opifex esset

caelorum; igitur
Insuper quemad-

nunc quoque eum pro nobis

ovv

&. .
e.

^.
el

scriptum
f.

est.

Gobler.

Panlo posl Segiier. Reg. ixptaKelckm. 1.

el
alii

Edili

nqiv

Seguerion.

idem, GoblHi.

vaziQou

. '.
6

Seguer. Gobler.

,. . /
el

fV />; yicQ^ Felckm. 1.

Reg.

^. -. '
FelLkm.
g
^
l.

Sic Seguer.

Reg.
aliis

Gobler.
el

Anglic. et

At ab

editis abesl

y]v.

Mox

Segneii.m.
alii

)j^i

'ic

Alu

el ed.l.

tTii

./)-,

Ibiti.

Felckman. 1. xai Gobler. et Felckm. 1.

el

. .
Editi el

Af>trfa xcd
^^,^,,,^

j^

g^^j,

^^ ^^^^^^

i.

Seguer.

nob

^&. ^,^^ ^^. v7tfQvx}jovaai.

^^^
<

Mox

idem

^
xcu

232

. 445.
.446.

, , ^, ^.
.
42.

^) , , ' '& , ^ , , , , ^ , , , % , ^' , , , , , /. , ^, ,

/'
y.ai

&^ ^.
S.

ATHANASir ARCHIEPISCOPr

vlp

y.al

a?Jf

-/.

'

y.al

y.ai

/.

'^).
y.aX

y.ai

/,

) /./.

y.ai

/.

"^y.ai

,
^).

/.:/.-

/.

y.ai

/.
'

,
^

/.' , .^

a.

,,
..
17, 19.
2) Psal.

/.

,
,

'
1) loan.

,, ,
7.

^, 17. 18.

24 [23. LXX.],
el edilio
c.

3) Psal.

Segueri.in.

Commel. (y
omitlit.

man.
b.

guer. Gobler. el Fekkra. el praelerea Segiier.

,
5.

Felckm.

. .
5.
1.

tf

Paulo post Reg. Anglic.

Seguerian. ibid. et FelckIbid.

Ceteri et edilii

y.
Se-

omilliinl

nvxf

omisso

sic habet:

Seguer. Reg. Basil. Gobler. et Felckm. 1. Al alii el edili xai Edili Paulo posl Spgiier. xal b el alii xai Mox Segiicr. Gobler. Alii et Felckm. 1. Ihtdem Gobler. edili et Felckm. 1. vxptaaiv 6
Sic

. . ^.
89 [88. LXX.],

&:

\\).

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

233
nobis Patri sanctifi- .44.
ut

niodum

ipse, qui

omnes

sanctilicat,

seipsum

i)ro

care dicit,

non

saiie ut

Verhum
ita

sanctiini

liat,

sod

ipse

in

seipso

nos omnes sanclos reddat;

intelligendum est,
ut videlicet
ille

pariler

his

verbis
est),

exaltavit

eum non
in

eum

exaltari

fnam allissimus
iiistilia

sed

is

est sensus,

(piidein

pro iiobis

licrel,

nos

autem

ipso

exallaremur et caelorum itigrederemur ianuas,

nobis aperuit, diccntibus his qui praccurrebaiit:
cipes,

quas

ipse*rursus

pro

Tollite portas,

prin-

vestras, et elevamini, portae aeternae! et introibit rex gloriae.

est,

Siquidem non hic intelligendum

clausas
id

ei

fuisse portas, qui

om-

nium Dominus
esl
,

et

eflector erat.

Verum
dicilur

etiam propter nos scriptum

quibus paradisi ianua erat occlusa.

illo

Uiule

humanu more piopter

portas
et

carnem, quam gestabat, de

velut nenipe

Tollile

introibit,
est,

homine

inlroeiinte.

Rursus vero quia Verbum Deus

et regeni

de eodem divine

dicitur,

Dominum eum
iustilia

gloriae esse.

Hanc

autein nostram exaltationem Spiritus sanctus psalmo oclogesimo oclavo

bis verbis praedicit:
virtutis

Et in
Si

tua exaltabuntur, quoniam gloria

iuslitia
est,

eornm
ipse est.

tn es.

porro Filius

non ergo

ille

exal-

talione opiis babet,

sed nos sumus,

qui in

iustitia

exaltaniur,

quae

nempe

42.

Illa

similiter

veiba

donavit

illi

non propter ipsum Verbum

scripta sunt.

rebus
miis.

creatis

ab Angelis ab omnibusque secundum paternatn proprietatem adorabatur, uti dixi-

Nam aiUHquam
de
illo

honio

fieret,

Veriim

illiid

propter nos

et et

pro nobis dictum

est.

admodum enim
accipere dicitur,

ut bonio

mortuus
ut

est

exaltatus, sic quateiius

Quembomo

quod seinper

Deus habuit,

ut

scilicet

buiusmodi
sed polius

etiam data gratia ad nos usque perlingeret.

INec

enim Verbum carne

,

assumta diminutuai est, ut quaereret accipiendam graliam

divinum reddidit quod induit,

pletavit.
fuit

eoque

bumanum genus
et in
factiis

muniiice locuerat,

Ut enira quatenus Dei Verbum

ita

forma Dei

semper
in

adoratum,

idem etiam, quatenus homo

et vocatus lesus,

universas res creatas sub pedibus

subiectas babet,

omnesque

hoc

nomine

ipsi flectuut

genua, confilenturque, non ignominiosum eius di-

iy
,

f.

Rpg. el Fflckm. 5.

rfi

elc.

d.

Sic
,

Segiier.
.

iscriplurae conlexlu.
e.

SfgiiPriaii.

iarif 6

idem
ediii

ot ly CflPri pI iy omiltuiil. Mox jleiii Scpiier. xai x( Edili el alii xal

.
nt
I
.

.'.
.

u , nabe
I

iir

in
1.

f Graeco
'
1

Al
,

i>'c

Se^iier.
ediii

,.

Iii

aliisel edil-ro uccai. deest.

.ilii
.

et
^,

}^.
jjjj^

aiiesi a

Segiier.,
5.
el

Mox

Felckm.
h.
i.

.Segner.
Sfgiirr.

lunl

Ref;io

.:/.
nnhler.
,
.

et

mox

el

"

qiii

,i jl>iilfm

Mox

Felckm. l. ' ..^,'^

^
f

ciiin Busil. et

Gobler. et Fflckm.

I.

omit-

. --- & " ^ , , -, ^ &, .' , , /. ^ , , & ^ , & / . , &. ^ . ' , ^ /.^ , } ^ ^), , ,^ 234
S.

ATBANASII ARCBIEPISCOPI
y.ai

(^
/.

'

/ai

^.

y/

'^
6

-.

/,

(,

43.

',
-

/.

, ,

'

^),

Mox idem el Reg. Ab uliis el eclilis

Seguer. Felckm. 1. xcu
b.

,*. ^ ^, -, , , ' /. ^-^) ' , , -, . ^ . -. . . . . " ^ ..

,

^ &, ^, , --

/.. '
6

,
').
12.
1,

,
0,

&
/.

--

'-9-

'

Paiilo
1.

1)

1.

Paialip. 14, 12
4)
1.

cll.

2.

Sam.

[2.

Reg. LXX.], 5, 21.

2) t. Cor.

14, 25.

3) loan.
a.

loan. 3, 24.

ie^ne\\an.^tooo
abesl
lb!H

((&.

c.

SegJ|^ryr ^(.
Segacr.

Mox Gobler.
Editi
el

el

Felckmi^F ort
t

d.

alii

Goblfr. el

ai
el

posl Seguer. Gobler.

^-

FelckmaD.

ih

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

vinitali,

235
factuin

sed gloriosuin Deo Patri essc,

siibierit.

quod Verbum caro

est,

sitp c.

et

niortem carne

l*atris

scilicet gloria

facluin et poslea

perdiliini

reperiri lioniinein,
iieri.

morluuin(|ue revocari
caeli

ad

vitam ac

teih-i'.447.
qiii

plum Dei

Cum

eniin

potestates, Aiigeli et Archangeli,

iii

Dominum seniper adoravere, nunc eum

prorecto gratia et gloria est,

nomine lesu adorenl,

riostra

qnod eliam humo

in

lactus Dei Filius ado-

letur; nec virtuUbus caelestibus miruni videbitur,

eiusdeni ac

ille

naturae corpora habemus,

cum nos oinnes, qui suam regionem vidcrint

ille
,

inUOduci. Dei erat,

Quod formam

ulique aliter non conligisset, nisi

.servi

qui in lorina

assumsisset seque adeo bumiliasset, ut corpus

suum

raortein pali peniiiserit.

43.

En

eigo qiiod per cruceni

slultitia

Dei

esse hominibus viposila est

uti

debatur, omnibus factiim est honoratius.

In ipsa siqiiidem

nostra resurrectio, nec Israel soluin sed eliam

omnes gentes iam,

Prophela vaticinatus est,

siia

deserunt idola veriimque

Deum

Cbrisli

patrem agnoscunt.
lusque
verus
auteoi

Daemonum quoque
in

dissolutae praestigiae sunt, soChristi

Deus

nomine Domiiii noslri lesu

adoratur.

Dominus etiam assumto corpore et vocatiis iesus adoratiir crediturque Filius Dei, ac per ipsum Pater cognoscitur, id aperle indicat, uti diximiis, non Verbuin qiiatenus Verbum sed nos biiiusmodi gratiam accepisse. Nam propter nostraiii cum eius corpore cognalioneiii

Quod

nos quoque Dei temphim

etiani

effecti

sumus iamqiie

filionim Dei

obfinuimus dignitateni, adeo ut

et

in

nobis iam Dominus adoretur,

illis sit.

spectantes pronuntient, ut ait Apostolus, quod vere Deus in

Idipsuni

quoqiie loannes
eis

in

Evangelio

ita

declarat:

Quotqvot autem
itemque in epi-

receperunt enm, dedit

stola,
7'itu

potestatem

filios

Dei

fieri,

ubi haec scribit:

eius,

In hoc sdmns, qnia nianet in nobis, ex spinobis.

Id

quem

dedit

sane

argiimentum

est eius in
est,

nos

benignitatis,
tati

quod uos ob altissimum Doniinum. qui

iuit

in nobis

exal-

. .
Alii
et
e.

' . . . . .
edilio

fuimus, ac propter nos data

gratia,

eo quod Dominus graliae

Commel.

ftV

g.

Sic

Felckm.

Segucr. Gobler. et Felckm.

Alii

l.

ivzi-

et

edili

Ibid.

Gobler.

el

Felckm.
ibid.

1.

Seguer.

ae
Alii

kv

1.

Seguer. et Reg. Gobler. item et Alii el eilili habenl

y.vqioy.
1.

h.

Gobler. el Felckm.

^. ^
Edilio
el

elc.

i.

et

paulo

f.

Seguei.

et edilio

Coramel.

posl

et

Basil.

xui

^.

Sic Seguer. Reg. Gobler. el Felckm. 1. Anglic. el Felckra. 5.

Commel.

Reg.

Ibidera

paiilo post
l.

& ^

abesl a Gobler. el Felckm.

..*
6

236

.448.

^ , ( - ^. ( , ^. & ~ 7 ^. & 4 , , ^ "^ ^ &^ & , -- , - . , . , , , { , ^, ^ ^'

S.

ATHANASII AJICHIEPISCOPI

/.

.,

-/.

),

?,

--

^). . "

y.ai

.
,

'

'

44.

, ' , ,^,
3^

, ),

^ ,
,

''

1) loan.

1,

9.

2) Ephes. 4, 10.
1.

Sic Seguer. Gobler. et Felckm. el legit Nannius. Celeri et edili

a.

b. Seguer.
c.

. .
Seguer.

,, ^ , -. ^. .
^^
'

^, . ^
,

').

^ -

---

)^

^^

ut

tyy
d.

Idem paulo post

oMe

ad^Xoy

Qt

Seguer.
1.

. , .

Felckm.

ovta. xf

Idem

et

Gobler. el vtoy.

ORATIO .
largitor

COMRA

ARIANOS.

237
se-P.447.

homo
ciim
ipse,

nostri
ciini
,

siniilis

sit

eiTectus.

Celerum ipse Salvator

ipsum
induit,

huniiliavit,

iiostrum humile corpus accepit servique

formam
Niliil

carnem
(pio

quae peccato mancipala cral, assuinsit.

lialjiiit,

autem
got,

nielior fieret, a nobis

si(|ui(lem niilla

re indi-

sed plenuiu et perfcctum est Dei Vcrbum.

meliores.

Verum

iios

ille

polius

eiTecit

Nani ipse lux est,

quae illuminal omiiem hominem

ni-i'.44s.

veniontem in nuindiim.
luntur, ubi

Frustra porro Ariani coniunctionc idcirco

enim
est,

liisce

nimirum ait Paulus: Idcirco et Deus exaltavit illnm. Nec verbis praemium virtulis vel incrementum in nielius signinostri
caiisa

ficavit,

sed

factam

exaltationem.

Quid vero

illud

aliiul

quani eum,

qui in forma Dei erat,

et nostri vice ac

nobilissimique Palris Filium

seipsum humiliassc,
Nisi

propter nos servum esse factum ?

a peccatis re-

enim Domirius homo fuisset factus, nunquam nos

sed

dimi vel a mortuis excitari potuissemus,

mortui

sub

terram re-

mansissemus, neque iinquam

iaciiissemus.
tavit et donavit.

in caelos fuissemus evecti, sed in inferis

Itaque propter nos et pro nobis illud dictum est: exal-

Hunc ego sensum buius loci esse, eundemqiie maxime eccleAlio tamen modo sed pari sententia idem ita licet interpretari ut nempe illis verbis non indicetiir, Verbum ipsum quateniis est Verbum exaltari; nam, ut paulo ante est dictum, altissimum simileque Patris est. Verum huiusmodi dicto resurrectio a mortuis
44.
siasticum arbitror.
,

signiiicatur propter

humanam

ab

eo assumtam naturam.

Hinc post-

quam

dixit:

humiliamt senietipsum usque ad mortem,

quibus utique verbis
viilt

statim addidit:

idcirco exaltavit,

ostendere, eum, quamvis

quatenus

homo

est

mortuus esse

dicitur,

at

quatenus est vita resur-

rectione exaltatum fuisse;

nam

qni descendit, ipse est et qui ascendit.

quia
ipse Deiis
erat in

Siquidem corpore descendit,

adhibuerit,
caret,

resiirrexit vero,
est,

corpore; haecque rursus causa

cur eo sensu coniunctionem idcirco

aliciiius

quae nec virtutis nec incremenli

mercedem

indiet

sed causam declararet, propter quara facla est resurrectio,

alii

quare

quidem homines ab Adam ad boc usque

solus
illa

obierint mortuique manserint,

surrexerit.

vero

ille

integer ex niortuis re-

ul el Nannius legil.
xcil
e.

iv
1.

Felckra.
1.

<Sy

abest a Gobler. el Ibid. Seguer. et Reg. 'vxpiazog

^. &^
Alii

Haec autem causa

et edilio

est,

quam
b

ipse

Comm.

Basil. xri/S);

i^foV,

&.

,^
prius
Alii

tempus mortem
nos docuit,
ai
editio

Comniel.

addiint.

f.

Felckman.

.
5.

Gobler. ilem

Edili aiiique

xai

tem
g.

alii

de omnes et mss.

et

Felckm. xal

babent.

Ibidem

Seguer. xal iu t^ Sinvoit;c Tuvtij. Idem paiilo post di >;V b. Seguer. xt omiuit.

.
el editi

^.

vero

et

auposl x-

238
P.44S. |t<i)/

YccQ

xai

y.ai

. 449.

^ ' ^ ,^ , ' , /.& ] ,^ '

y.ai
'

^) ^) , 7,

S.

&/
y.ai
''

ATHANVSII ARCHIEPISCOPI

ccTtid^avov

^),

"6

&.

dio

'^

y.ai

\}

y.ai

'^
oiy

9/.
4.

. ], /. ^&& /. , , &, ^ , , ^ & , &, , , ^ ,

avS
'

, ^ &, ^ &^^' ^, --^ .

-'').
/.
^

/.

").
'

y.ai

y.ai

/.

-^

^),

3.

^'

avd

^-

1)

1.

Cor.

15, 47.
2,

2, 24.
a.
.

5) Aclor.

22. 24.

Seguer.
;!>,

., ridem, (jubler. el Fe ckm. ' ... \ ty Alii et ". > , vat /!/- e*' #- ty UU//XU.
, ,

b.

c.

Segiier.

et alii

.. . ' .
abest
.

.
2) !oan.
Paii
'
1

1,

14.

3)

1.

Cor. 15, 48. 49.

4) Acloi.

6) Ephcs. 4, 9.
d.

Seguer.

Seguer.
1

1.

,.

edili

aut oia
X

j-

<

post ^ tivca
<

ei-

tneion itaos. Alii et edili tntioay irtos. c _ f ki el c Gobler. relckni. 1. Paulo posl Seguer. >-

elc. IbiCeteri et edili ... cii,. \ i j c d Gobler. Felckm. 1. el o. Seguer. Reg. dem j \^' > .; , i-,; ic,j-;... i^A^

,
-

xal

elc.

j,pC
e.

nuQu

Editi

xal Seguer. tdioy

. .
-

Celeri el edili

.
,..

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

239
INam celeri

quod
illos

scilicet

cum Deus
bomines
ex

esset,

homo

factus est.

quidem

p.44'.

omnes
factnm
fueril.

puri

Adam
e

exorti morUii sunl,*et niors adversus

regnavit: isle vero secundus

est.

homo

e caelo esl:

nani

Verbum caro
Verbiim

Qui liomo

caelo ct caelestis

esse dicilur, qiiia

e caelo descendit;

quae causa est cur murtis imperio subieclus noii

Quanivis enim seipsum adeo humiliavit, ut corpus

poteial;

suum perId-

miserit mori, quia

attainen idem e terra exaltaluni est,

quia in eo corpore Filius Dei erat.

circo et

Quocirca quod

hic

dicitur:

Deus

illum exaltavit, videlur simile esse illius loci Actorum, r.449.

ubl

ait

Petrus: Qti&tn Deus suscitavit, solutis doloribus mortis, quaerat

tenvs tmpossibile

teneri illnm
esset,

ab

ea.

Ut enim Paulus
et

scribit:

Quia cum in forma Dei

Pelro dicilur: Quia

factus est
et

komo,

humiliavit
sic

semeteliam a

ipsnm usque ad mortem, idcirco

Deus exallavit illum,

idcirco
a

cum Deus

essQt, factus est liomo,

ipsumque Deum
morte teneri

esse signa et prodigia videnlibus ostenderunt,

ille

non

potuit.
sit

Id profeclo praestare

bomo non

poterat,

cum mors
caro fa-

hominum
ctum
est,

propria.

Quapropler Verbum, quod Deus

erat,

ut carne

moriens vitam omiiibus virtute sua redderet.

45.
citur,

Quoniam autem

ipse exaltatus esse et

Deus

illi

donasse di-

idque putant baerelici esse defectum et passionem naturae Verbi,

necesse quoque est qua ratioiie baec sint intelbgenda explanare.

ipse ex inferioribus
dicilur
illius

Nempe
mors
et in

terrae parlibus exaltatus esse dicitur,

quia

quoque eius esse.

alius

Utrumque porro

eius esse dicitur, quoiiiam a tnortuis

excitaliim

non autem

erat corpos,

quod

caelos est sublatum.

Quia ergo
iure

illud

corpus ad ipsum pertinet, neque

exaltato
si

Verbum
non
sit

extra iden> est,

nierilo

corpore ipse

ut

bomo
fas

propter corpus dicilur exaltari.

ista

Itaque
si

bomo non

est factus,
est,

de

illo

dici.

Sed

Verbutn caro factuni

iiecesse est
dici,

eius et resurreclionem et exaltalionem

tanquam de boniine

tum

ut mors, (juae eius esse dicitur, sit peccati

Edili
el
alii^

huminum
y.ai
alii

i)retium et raortis
xnl
Giibler

iSiov

Sejiuer.

^iof
Alii

'.&^.
fi

Ibid.

SegiiPr.
Edili
ti

,
el

^
Mox
alii

&.
.

S<f!iier.

Ciotilei.

edili

Felrkm. 1. tlvai xni na&of.

ei

Alii

Sic SegiienHn vpio ci etUV

Spyiipr.

Rng.

|{;)t,il.

Aii^lir

/Ediii el

xai

iijjovaff^ai
(iiililer.

Basil.

xai
g.

fW.
flc
Ihid
1

;/

e| t-elc

710

Ilt-m
;ilii

Sfgn.r.

Sic

fwttJ^ Rcg. Gobler. el tVltkm.

Kdiii <

.
S.-gn. ri.ui.
ilnil

.
i.

'

eic.

^^'.^<.

intl Al

Gohler. el Fflcktnan Celeii el edili dnn Scgner. el Reg. Fckkm. 2 el dili Alii mss. xai

1.

Seguer. Gobler. el Felckm.

, &.
. ' &.
l. 1.

. . ^,
bVkkm
posi
Ibi-

1.

iil.ra

tv

240
P.449.

'
?.

^]]

9-.

.450.

. , ^, , , ,' , . & { , ), , 9, ^
"

^ , '. & , , ^, ( ', . ,

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

f]

y.al

ol^

'

avd

/.

''

-9-

&
46.

'

.
6

^ , &,
rv
8.

y.ai

y.ai

'.3 '.

". ^3 .
,

-- ,

^- '
'

,' &
,
!

---

--,

'),

^
a.

''

'^,, --

' ' 3y,ai

^-

' ,
eli.
>

9-,

5.

, .
b.

1) Psal.

[44. LXX.], 7.

et

Hebr.

elc. Editi et alii <V Paulo posl omnes mss. praeler Felckm. editi xat omiltit.
,

2.
^
r.
I

xai xuqui ul et

.
I

begiier.

et

Angl.
el

).

Felckm.
Seguer. b

Alii el

erlili

Siautvrj.
lliid

^.
1,
8.

9.

Felckm.

&.

Et

mox

Gnhler. et

L.

c.

Reg.

r^

Fe ckm.

c 5.

"

'33

Anglic.

Reg.
1.

/;

Gobler. el Felckm.

d.

in

Ibidem Seguer. Regio ad marginem. baec annolanlur:

'
,

ORATIO . OOMTIU ARIANOS.

desU-uctio,
tiim
ut

241
per ipsum
exallavit
iii

resuiToclio
autein

exallaliove
ilixit:

lirnia

uohis

1.449.

persevcret.
illi

De uUo(|uc

Ueus

iHuin

et

Deus

douavit,

ut hiiic eliain osteiiderel,

factuin

noii Palicin

racUim esse car-

neni, sed eius Verlmni homiiiein

esse, ab eo(|iie liiiinaiiilus acautciii iiec k\

iii

cipere et exaUari, ut iam est (licUiin.

vocari potest,
ea,

Constal

duliium

quae dat Paler, per Filiuni dare.

est,

Qiiocirca illud

profecto singulaie planeque admiiabile

(luod gialiam,

quam

Filius

Patre donante
ideiii

aliis

iinpeitit,

ipse diciliir accipere, et cxallaliuiie, (piam

Filiiis

Patre itcm cxaltante peiiicit,

filius

ipse

quociue exaltatur.
iiliiis

Ille

iiiinirum,

qui Doi

erat,

hominis quoque

cst laclus,

atqne
Pa-p.4.-io.

ul Verbiun Patre dante dal

ler,

omnia; nani omnia, quae

Ideni vero
iit

facit et dal

per ipsum

facit

et praebet.

iilius

bominis

ea,

quae
sed

ipse dat,

humanitus accipere dicitur,

quia

scilicet

non

allerius

ipsius sit corpus,

quod ex

siia

natiira

graliam potest accipere, uti di-

ximus.
erat

Namque accipiebat, quateniis exallabalur bomo, cuius exaltatio Deum ipsuin effici. Verbiim autem semper istud babiiit ex pa-

terna sui divinitate et perfectione.

46.

Itaque

is

veriis est

verborum Apostoli sensus, eoque

ait

valide

confutantur impii.

Qiiod item
illi

Cautor sacer,

recUini siniililer

son-

sum

obtinel,

quem prava

quideni interpretatione corrumpunt, sed

cuius

pietati esse consoniiin patet ex ipso Psahiio,

baec

simt verbat
virga
te,

Thronus tuns, Deus, in saecnlnm

regni
tui.

saeculi.

\i)ga aequitdtis
idcirco

Dilexisti insliliam et odisti iniquitatem:

oleo
laetiliae

unxit

Dens,

Dens tuns

prae consortibus
!

tuis.

Attendite,

Ariaui, saltemque

boc ex loco agnoscite vcritalem

Cuiisortes
et
uiia

Domini
e rebus
aii-

nos omnes Psabiiisla appellavil.

factis

Quod

si

ex

nibilo

esset Filius, ipse

quoque inter consortes numeraretur.

cecinerit:

Cum

tem ilhmi Deum aeteriuim bis verbis

in

Thronns tnus, Deus,

eius
tieri

saeculum naeculi, res vero

alias

declaraveril

participes;

XfcTu
e.

ac deinde

Basiliensis el Anglic.

f.

el edili

Sic Segaer. ut et legit Nannius. Alii oinidiml Mox Segii.

Edili
Ihid.

((.
g.

abest a Gobl. AlUANASII OPP. DOUM. SEL.

. . ^. . . (.
et

mox

xcTtc

xaru

1.

Paulo post Segner.

,
Editi el
ulii

iit

legit

qnoque

Nannitis.

Ibid.

xt
1.

desunl
Jfrf,

in
,

Gijhlei.

et

Felckm.
Edili

h.

Scguor.

Mox idem
alii

ct

tdeTt,

|t
fii"

aroi.
i.

Gnbler. el Felckm.
el

1.

Segiier.

Felckm.

v',

iif

av

', ^.

omitlit.

TtSy

Mox ';'

idem

16

242
.450.

; & , ' , ), { ^ . , , , , ^,- .,^ ' , , ,^^^,7 ^^,^^ ^^ &~

^'
y.ai

'

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

y.cov

^,
"

'' , , ^, ^ { {
/,

, /
y.ai

.^)),
/.
/.
y.ai

y.ai

.451.

, .^. ,
'
(
avd
;

h>a

) , ^ & ^, , ^ ^ , & , , ,* ^. . . ( . . . , , . ' . , , - ,'.

, , -.; ^ ,
-^).

y.al
'

'

^
',

)'

/C

()
6

. ,

^))

47.

'

"'

'

--

1)

2.

Cor. 4, 4. et Coloss.

1,

15.

2) loan.

18.

19.

3)

loan.

17,

17.

a.

Felckm.
1.

Mox

Segtier.

udiv

iiXkoi.
Ibid.

Felckm.

5.

Jaftif,

Gohleriiin.

el

etc.

Spgiier.

xai

Felckm.
h.

Ediii

cl \\\

Jaftid
el

Edili aliiqiie

Fclckm.

'',
1.

5.

Segucr.

Felckm.
C.

((-.
et

Ibid. Gobler.

el

Alii

Sic Segiieiian Goblcr. vcro cl edili rfj

Alii
el

''.

Felckm. 1. Mx Se-

giier.

Sic Segiier.

Bnsil.

Anglican. et Reg.

zni.

fdiii

At Gobler.

Fclckin.

1.

ORATIO . nONTRA AIUANOS.

243

quid intelligendum aliud occurrit riuam euin a rebus faclis alium esse,

.4.

solumque esse Patris Verbum

splendorem

et

sapientiam

cuius

res

omnes

creatae fiant participes, et sanclae ab

dioittir,

eodem

Spirilu reddanlur?

Quocirca hic ungi

non ut Deus
enim

tial

(iiani Deiis

anlca ipse eral),

nec ut rex
iinago,

sit

(ab

aeternitate

ideni regiiavil,

utjiote qui

Dei

sit

quemadmodum

Scri|)liira

testatur),

verum

id

quoque pro nobis

tuiic

scriptuni cst.

Nani reges Jsraelitae, (um ungebaiitur,

reges

fie-

bant,

qiii

antca reges non erant, ut David, Ezecbias, losias aliique.

At

vero Salvalor, lanietsi antea Deus semperque Patris regno potitus at-

que Spiritiun
ciim qualenus

sanctum ipse imperliens

tamen nunc ungi

dicitur,

ut

bomo

Spiritu iingi signilicatur, qiieniadmodiim nobis

et

ho-

minibus dedit ut exaltaremur

habitationem

resurgeremus
Id

sic

nos etiam Spirilus

Dominus his suis verbis indicabat, iit legitur in loannis Evangelio: Ego misi eos in mundum, t pro eis ego sanctifico meipsum, nt sint et ipsi sanctificati in veritate. Quibus utique verbis patefecit, se non esse qui sanctificeliu, p-451amicosque
efficcret.

ipse

sed qui
ficat,

sauclificet.

l\ec

enim ab

alio sanclilicatiir,

sed se ipse sanclisanctilicat,

ut nos in veritate sanctificemur.

Qiii

autem seipsum
efficitur,

sanclificandi
dicit

Dominus

est.

Qui porro istud

quidque aliud

facto bomini

ut

quam veiba buiusmodi: Ego qui Patris Verbum sum, ipse mihi dono Spiritiim, meque factum homiiiem in illo sanctifico, deinceps in me qui veritas sum (nam Verbnm tuum veritas est),
,

omiies

saiiclificeiUiir

47.

Quod

si

nostri gratia se ipse sanclificat,

idque

tunc

facit,

cum bomo

est factus, cerle liquet Spiritum,

cum
ille

in

eum apud

lorda-

nem

descendit, in nos ipsos,

quia nostrum
ut

gestaret corpus,
fieiet,

de-

scendisse neque id contigisse,

sancti efiiceremur

Veibum

meliiis

sed ut nos
ac

e.
f.

Seguer. xal

Felckm.
Alii

^.
edili
1.

eiusque unctionis essemus participes,

de nobis

2.

el

tXiysy.
elc.
g.

oranes mss.

di

tav17,

19.

Sic Seguer. ut et legilur lo.in. Alii vero et edili omitlunlf;/tJ el

babenl iy rp h. Gobler. et Felckm. Ibid. omnes mss.

&^.

mox
elc.

tTf

. ,. . .
i.

Reg.

Felckraan. 5. el Basil. Gobler. el Felckm. 1.

k Sic uiss. At edilio Commel. xal nipndose. Ibidem Segucr. Regius el Felckin. 5.
Alii el edili
iit
I.

Sic Scguer.
oraittiinl

et

praeter Felckm. 2., in quo et in edit. Commel. deesl Ilem ibid. mss.
Edili

&. ^.

et edili

m. Sic Seguerian. Goblei.

Alii

vero el edilio
5.

Commel.
iv

post Felckm.

. .
xal Nannius
et

'

.
*j

yao

tiV

legil.

Alii

^tx^fi.

Felckm. 1. Paulo

IC*

.. . };
TtCiQ

/ " ^, ., ^
244
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

^sov

/.

7 ^ ^ . & -, -. , ( , ;, , , , , '
()^).
01-/.0VV

. -

& ^ , , &7 & ^ ^

^ ', ', -/. ' '), . "'^), ' ^].

'^

, '
6
7toia

^,
oixeT

~^);
/./..

y.vQiov

:, ^ '
y.al

^'

, .

)'/,

6
'

?>

/.

^), -/.-

/.

'

/.

^). '^)

'),

'

'

v.ai

/.

'

/.

^/.

/,

/.;
d

^'

' )& , 7 , . ,,
"

^;

^),
1)
1.

'
1.

)'
13.

^.
4)

Kadrj-

916,
l,

14.
13.
l.

Cor. 3,
16, 7.

16.

2) Esa.
loaii.

5)

loan.

61, 20, 22.

1.

3) Act.
7)

10, 38. loan. 2, 20.

loan.

8)

Epbes.

9) loan.
a.

16,

Sic Segiier. nl eliam videlur rsaniiius

f|ui|i[>e
qiii

legisse,
f'l

editi

7;

(.

Alii

h.

Felckm.

5.

. .
et

vcrlil

ejaiiiHs.

Alii

Panlo posl Seguer.

editi

('.

^ .
c.

Sic

Seguer.

Gobler.

et

omillunl. Mox vero el edili Segiier. Reg. Basil. Ariglic. el Felckni. 5.

Celeri

avroy. Edili el Ibidem Segneriaii.

alii

I{eg.

'

Felckm.

ttv-

Goblei. et

imATIO . r.ONTHA ARIANOS.

diccrctur:
in vobis?

245
Spirilns Dei hahitatv.^x.
lavarotur
iii

An
iii

uescilis (piia

temylum

l)ei estis

et

Cmn enim Domimis

illo
e(

lan(|uam

liomo

lordane,

nos

ij)si

ab

illo

J;ival)amiu.

Ciim ilem Sj)iritmn accipcrel,

nos difinos reddcbaf,

vel

(]iii

ilhiiii

acciperemus.

Quocirca noii
sed

iit

Aaroii

David

aiil

alii

uinncs

ila

et ipse

oIuo est unclus,

laetiliae,

alilor

prae

onmibiis

sui

consortihiis,

nempe
verl)is.

oleo

(|uod

csse SpiriUnn

sanctum
eo

his ipse

Prophetae

docet:
ait

Spiritns

Domini snper me,

quod unxerit me.

Idem quoque

Apostolus:
ista

Quomodo unxit
dicta
atriue
ita

eum

Dens Spiritu
carne

sancto.

Qiiando igitur

de

illo

sunt, nisi
iii

ciun assiimta

baptismuni

in lordane siiscepit,

ipsum.
Spi-

descendit Spiritus?
ritiis

Et vero ipse quidcm Dominus

,

lo(juitur:

de

meo

accipiet

et

Ego illnm mitto

ille,

et ad

disoipulos:

Accipite

Spiritum sanctum.
Patris Spiritum
lactus
aliis

Nihilominus ipse
impertit,

qui ut

Verbum
itaque

et

splendor
scilicet

nunc

dicitur

sanctilicari,
Iiide

qiiia

homo

est einsqiie sancliticatur corpus.

nos etiam

iinctionem et sigilhim habere iucoepinuis, dicente loanne: Et vos unctio-

nem

habetis

sancto.

Apusloliis quoqiie scribit

Et vos signati
et

estis

Spiritu promissionis
dicitur.

sancto.

111

ud igitur propler nos

in melins,

pro nobis

Quidnam vero incrcmentuin

Deus
si

quae

virlulis vel factosi

rura Domini merces possit ex bis probari?

esset, factus fuisset
seciitus
,

Namque

cum

Deiis iion

cum non
Deus

esset rex, regiam fuisset con-p.452.

dignitatem,

inesset sane vestra in oratione iinibra saltem aliSiii

qua

verisiniilitudinis.
,

aiitem

ille

est,

eiiisque
illi

aeterniis

est

thronus

qui quaeso potuit proficere Deus,

quidve

deerat,

qui in

Patris solio sedebat?

Praelerea

si,

ut ipse affirmat Dominiis, eiiis est

illiim

Spiritus,

ex eoque accipit,

ipseque

mittit,

uou

igitur
dat,

Verbum,
ungitur,

quatenus Verbum et Sapientia est, a Spiritn, quem ipse

iil

infusa in

Doniinum tanqiiam
datiir.

in

honiinem sanctitas
a se ipso,

iii

omnes

liomi-

nes ab ipso dimanaret.

sed dignis a Verbo
est dissiinilis.

Non enim

inquit,

Spiritus loquitiir,

Nam

hic Psalmistae locus superioris

scripsit:

Ut eiiim Apostoliis

Qui cum

in

haud forma Dei

ii^iog

Felckm. 5. tf

d. Goblerian. xvQiog.
e.

&. . ^. . . .. . . .
Celeri et edili

Anglic.

r.obler.

el

Felckm.

1.

x<

et

Felckm.
et

1.

xcu

Seguer.

Gobler.
el

Felckm.

1.

Alii

editio

Commel.

Mox Seguer.
deest.

In aliis el
__

edilis
f.

Ibid.

Seguer. Gobler. Seguer. edili ib

el

Felckm.

I.

ovv.

Celeri et

Mox Scguer.

Seguerian. Toivvu xai tx g. l/. Gobler. et Felckm. 1. h. Sic Seguer. Anglic. Gobler. et Felckm. Mox 1. Alii vero cl edili Seguer. 6 Sic_ Seguer. ul el legil iNannius. Sed i. ul saepe pro } scril)ilui iii Seguer. Alii el editi aliis eliam in locis conlingil. xcci ao(fta. ovx 6
,

("

v.ibiyOQ

'
246
6

xai

1\

^^,

"(Jf

' ^ ^ ' /, ..
S.
,

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

6.

/
9-,
48.

. /.
.
')

'

^.'

3) loan. 19, 39. 4) Luc. 1) Phil. 2, 6. 7. 2) Psal. [44. LXX.], 9. 24, 1. 5) Esa. 40, 8. 7) iNiim. 11, 16. 8) Psal. 51 6) loan. 20, 22. 9) loan. 15, 26. [50. LXX.], 13. 10) Hebr. 13, 8.

Xeyra

, / ^ . ; ] . , &' ,{ ,, , ' '), ^ '^ , , . , , ,, . . . ^. .

;

y.al

' ./.
;

,--;
y.ai

"

, (
^),
''

^'
)

^
^),
6

&
d

^..
y.ai

, -'
'),

-, % ^6

/.

),''),

'^),

^),

^),

]~ -

'

***),

a.

1.

Sic Scguer. Anglic. Gobler. et Felckm. Regius aiilem Pl Fplckm. 5.

xeci

lidera

et

man.
el

5.

Mox Segner.
nciQa

Seguer. Reg. elFelckReg. Gohl.

Edili ct alii

Felckm.

1.

el 5.

h. Goblcr.

el

Felckm.

1.

>]{.

Ceteii et edili
c.

(( &

abesl a Seguer.

ORATIO . CO.NTRA AIUANOS.

esset,

247
semet-i**^'^-

Hon rapinam arhitratus

aelermmi
corpus.

est

esse se

aequalem Deo, sed

David

ipsum exinanxvit, forma servi accepta;

lobrat, ut
tale
iiuluit

Deum
Iii

ct rej^em,

ita

Dominum hymnis

ce-

ad nos inissus nosUuin mor-

enini sigiiilitat liisce Psalmi verbis:

gntta et casia

vestimeutis tuis, quod ideni cuiiiirmant

liic

mus lum
hae
et

Maria sociafi(|ue eius,

illae

ciim Oenil ferens

Myrrha et cum Nicodemixturam myrr-

atoes libras centum,

aromata portantes, quae ad sepullu

rani corporis Domiiii

piaeparaverant.

48.

Quale
in

ergo
meliiis

incriMiientnm iinmortali mortale assumenti,

vel

quae nmtalio

aeterno teniporale indiienti accessit?

Quaenam

item niaior inerces Deo aeterno et regi, qui in sinu Patris est, contingeie queat?

An non

perspicitis,

istiid

nobis factum scriptumqiie

mortales
et

esse,

ut

homo

quoque propter nos et pro faclus Dominus nos, qui

iii

teniporales sunius, immortales redderet atqiic

aeternum
lit-

caelorum regniiin introdiiceret?

An non

erubescitis,

qui

divinas

teras audelis falsa adulterare interpretatione?

Enimvero postqiiam ada

,

venit

Dominus noster
effecti
fiiinuis

lesiis
,

Cbristus,

nos

quidem

peccato liberati

meliores
est factiis

ipse autem idem

omnino

est

nec quia

homo

est:

(nam idcm rcpetendiim est), mutatus est, sed siciili scriptum VerbMm Dei manet in aeternum. Profeclo quemadmoduni priusfieret,
ita

quam homo

tanquaai Verbiim Spiritiim ut sui proprium sanctis

etiain

subministrabat,

homo

factus Spiritu

discipulis: Accipite

Spiritnm sanctum.
et

omnes Hunc quoque

sanclificat aitque

dedit ipse Moysi

aliisque septuaginta, per qiieiii

David Patrem his verbis precabatiir

me.
Deniqiie liomo factiis aie-p.453,
veritatis, qiieni ulique misit

Spiritum sanctnm tnnm ne auferas

bat:

Mittam vohis Paraditum, Spiritum

Itaque lesus

verax Dei Verbum.

saecnla,

Christus

heri et

hodie

idem
in

et

in

manens

iinniutabilis,

ipse est qui dat et qui accipit;

dat ut

Dei Verbuni,
lius
proficit.
illo

accipit ut honio.

iNon ergo Verbiim ut

Yerbum

me-

Nam omnia
et

habuit semperque habet.

Sed homines sunt,

Hinc enini,
Reg.

qui in
d.

per

illum habent accipiendi initium.

Paiilo post Seguer.
1.

cum
Basil.

Segiier.
el

&(.
et
alii

Reg. Gohler.

. . . .
({,
e.

Fekkm.
clo

'

g.

Sic Seguerian.

xcd

ov S^ew-

Anglic. Felckm.
et et

Editi

omilluntque
At

anle

vntQ

Sic Segiier,

alii

et edili

'

Reg. et Felckm. 5. ovx.

Sic Segiifir. ut et Esa. 40, 8., ubi ita legiiur:

f.

vti

&
et

tig

Editi

alii

oia-

- . .
1.
i.

Ibidem Keg. abest a Gobler. Felckm. 1. el 5. h. Sic Seguer. Reg. Gobler. et Felckm. et 5. Al alii et edilio Commel. anoSeguer. xcii
ubi
tts

.
.

/^^.

/.

Panlo post Seguer.

.
>}

Ceteri et eJili

k.

Sic Seguer.

pro

scribilar.

248
i.voi.;cavv(x y.ai

S.

ATHANASII ABCHIEPISCOPI

. >; -,
//..
*'

' /

49.

, ^, -6

/ , , /. , , / , /.& . "
\
6
"

.
y.ai

avd-QOjrcol tiaiv, ol

y.ai

y.al

^^
y.ai

y.al

, ^ /
^).

, ^ . (/
jJTEi,

<
'

, y.ad-

di^

y.al

<V
,

'),

l/,

. , .
y.ai

'&

, , , , ,
%
d

y.ai

. , .- .)
/./.
y.al

^y.ai

^, /
,

' (

avd

y.aif

.454.

,
oj/
1)

. -, , 7 ,
y.ai

,^

.
>).

^ , ^. ,
^/.
ovy.

y.al

(-

),

/.

^ ^ , ^ /. ^',

.
,

/.
y.ai

loan. 17, 22.

2) Psal.

Goliler.

iaTiy

AnKliL.
fl

<"
4
i;

tyo. >.5.
jj

Seguer. Heg. Basil.

. ..
ic
,

'

tatlf
|iro

iilii

el

Fclckin.

iaiiv

iaziy,

' ^.. ,
rj

ili'm

2.

t)

B.isil.

.
Ibid.

[44. LXX.], 8.

Rcg.

Abest item ctit a Segueriano, Gobleriano et Felckm. 1. Segiicr. Gobler. et Felckm. 1. a. Sic At editi el alii (faviQonoitX. deesl in Segner. el Reg. Mox h
Seguer. Seguer. iV
c.

Editi

ovx

Aiigl.

oanWmii

. . (
jrft.
et
Alii et

edili

aiTtl.
Alii

Ibid.
el
edili

mox tV

Ilaec verba

xai

ORATKI . CONTRA aRIANOS.

illc

249
siiiiius,
^|iii
iii

secuiKliim

humnnaiu

iialiii;uii

iiiigi

diciliir,

iius

illuP.453.

ungimur; cuni item baptizalur, nos

iiibus ipse

in

eo hapfizamur.

De quibus om(jloriain,

Salvator clarius sic

dedi iHis, nt

l*atri

loiiuitiir:

Et

e(jo

quam
sn-

dedisti

tiiihi,

nnum
sunl,

sint,

([iiemadinodnm uos

unum
,

mus.

Proptcr nus igilur

etiani

i)ostulal)al gloriam,
iit

illaque vorba acce-

pil , donai^it,
(loiiaict,
ctilicat,

exaltamt
in
illo

tlicta

scilicet

nos accipercmiis

nobis

altiue

exaKareniur, ((uctnadinodum se

i|)se (luoijiie

san-

ul iios in eo sanclificemur.

49.

Quod

si

haec Psahni verba:

Idcirco unxit te, Deus, Deus

tmis, in siium seiisum detorqucre contendant, intcUigant Srripliirarum

iniperiti inveiiloiesque

impietatis,

rursus

voce

illa

Idcirco uon

mer-

cedem
iNec
,,vel

virlulis

vel

actionum Verbi
Spiritiis,

signilicari,

sed causam cius ad nos

in
i!lo

ad\'entus

unctionisque
dixil:

qnae pro
te,

nobis

peragebatur.

enim

,Jdcirco unxit
id

ut fieres Deus, vel rex, vel Filius,

et seniper est,
uti

Verbum; "

enim antea erat

probavimus

sed potius: ,,Quia et Deus et rex es, idc ir co unctus es; quandoquidem
,,nenio alius poterat

bominem
liius

ciim Spiritu
ciiiiis

sancto coniiingere praeler

te, qui imago es Patiis, ad

siniilitudineni

nos quoqiie ab

initio

,,sumus

creati.

Nam

est ipse Spiritus."

Nec enim leriim

et

facta-

rum
tem
tur.

natura ad boc

mumis

eiat idonea,

cum

Angeli peccaverint et
(Deiis

bomines Deo parere

est

iiuhierint.

Quapropler Deo opiis erat

,

au-

Verbum),
si

ut eos liberaret
.

qui iiigo maledictionis

esset Christus
,

premebanqiiippe

Itaque

ex nihilo esset

ipse non

qui

inter res alias crealas et ipse lociini haberet et

esset

similiter parti-

ceps.

At quia Deus est, ciim

,

sit

Dei

Filiiis
,

quia item rex est

idcirco

sem-

piternus

cum

sit

splendor
qui

et

figiira

Patris

convenienter ad-

modum

ipse

est

exsiiectabatur Christus,

qiiem Pater

bominibus
ut

praenunciavit,

modum
eo

fieret,

fuvToy
iv
el

Felckra.

in celeris el edilis.

Anglic.
el editi

y^iog,

. 9^ .
b iiiog
d.
e. 1.

Gobler. et Felckm. 1. Sic Segiier. el Reg. Al Gobler. et

Felckrn.
alii

^ .. . . .
per ipsiim
facti

cum eum

sanctis suis Prophelis revelaret,

ita

quemad-

p. 454.

fuimiis,

oranium peccatoruin redemtio in

,
1.

omniaque eius subdereiUiir imperio.

<V
/^uits
f.

Haec causa
Iii

est,

cur in
edilis

habetil Seguer. Anglic.

Gobler.

xcci deest.

lcgeralque Nannius desunt Ibid. Seguer. Reg. Basil.

;

el

Felcktn. 5.

;&.
Mox
el.

.
g.

Sic Segner. el Reg.

Paiilo
Ibid.
1.

aliis

et

posl Felclini. 5. Segner. Anglican. Gobler. ct

Felckm

ovx

Alii

edili .ovx

Segui-r. el Reg.

In aliis et edilis deest

fhtog

&

<&.

, &( ,
Spgtier.
f <V

b.

Seguer. Anglic. Goblpr.

Alii

pro &^(6

Editi el

guerian.
Ceteri

il

omiilunl.

et

, .
&tov
el

('. '.
etc.
el

Celcri el

Mox idem
el

Edili

alii

edili

iit

el

Felckm. 1. Mox SeNannius legit.

edili

250
p. 454.

^'

50.

, ' . ', , , ' ") ^. 9^ , , ,

avd

. '. , ' ^ ' ^ ^; ,-, -'

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

TtaQ

xui

/.

,
6

y.at

^,

'

, -,
6
').

.^

'^

^ 9-

/.-

y.ai

'-),

/.

,.

acp

"-^

'

^),
');

^'),

^y.ai

. ' '), ^),

2)

^.

.
'

)
15, 26.

Psal.
13,

4) M:mb.,

45 [44. LXX.], 7. 8. 55 5) Marc. 3, 29.

loan.
16,
13.

Matth.
12,

12,

24. 28.
6)

3)

8)

14.

.
1.
C.

a.

Sic Segner.

At

eclili et alii

Mox

Segiier. Reg. Gobler. cl Kelikin.

Edili

xai t<V
xai
et

et Liic.

10.

loan. 20, 22.

Mallh. 12, 32. 7) loan.

ijy

^eQy.

aliique

tjf

OQ^y.
Segaer. et Rog. Basil. Gobler. et Felckm.

b.

ai
1.

'

, ,
Felckm.
alii

af&Qianiuov tavtov. 1. avSQianivof

Segiier.
ut

noo-

d.

Lucam

ciiius

legiliir:

et

edili

ftV

((.
(fi

Felckm.

Sic Segiier.
5.

Reg. Basil. Anslican. et

Gobler.

elc.
el

^
el

Reg. cl Felckm. 5. quaedam Calena

Edili el

meminit Felckm.

Paulo

Al celeri et edili posl Seguer.

In aliis
e.

i^foi;

Segner. ilem el Basil.it (ff. edilis deesl '. abesl a Segu. Gobl. elFeicktn. 1.

,
,

ms.
niii

in

sic

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

ipso facta
liierit

251
;

unclio, et cur

carnem Veibiun assumserit

in

quod

prae-i'.454.

noscens Psalmista eius divinitatem patenuimquc regnum hisce celebrat

verbis:

Thronus tuns, Deus

regni
tut,

saeculum saeculi,

virga aequilatis
liaec

virga
ait:

Cum

aulein

eius ad nos adventuni denunliat,

laetitiae

Idcirco nnxit te,

tuis.

Deus, Deus tuus oleo

prae consorti-

bus

50.

Quid poiTO niirum

vel incredibUe,
qiii

si

Doiiiinus, qiii dat Spi-

ritum,

iiuiic

ipse Spiritu uugi dicitiir,

ubi

poslulavit

necessilas,

seipsuin Spiritu inferiorem propter

bumanam suam
,

naturani dicere
illum
eiicere

renuit?

Nani ludaeis

obiicientibus,

Beelzebul nomine
ita

daemonia, ipse ut illorum convinceret impietatem

respondit:
ille,

Si

porro ego in Spiritu Dei

ritum donat,
certe aliter

eiicio

daemonia.

Ecce enim

qui Spi-

se

nunc

Spiritii

daemonia

eiicere profitetur,

quod non

quam propter carnem est dictum. Nam ut bominum nalura ex seipsa non potest daemones eiicere sed sola Spiritus virtute idcirco ut homo dicebat: Si porro ego in Spiritu Dei eiicio daemonia. Quin etiam blasphemiam in Spiritum sanctum maiorem ea esse dicit, quae in se iit hominem profertur. Quicunqne, inquit, dixerit Verbum
, ,

contra Filium honimis, veniam ohtinehit; quales

illi

erant qui aiebant:

Nonne
vitabili

liic

est

fahri

filhis'?

Qiii

vero

adversus Spiritum

proierunt

blaspbeniiam et Verbi opera Diabolo adscribunt, hi certe supplicio inesunt puniendi.

Et haec quidem Dominus ad ludaeos tanquam

homo

loqiiebatur; at discipiilis
Spiritii

suam

divinitatem maiestatemqiie osten-

dens, nec se

minorem

sed aequalem

esse

siguiiicans,
et:

dabat

ipse Spiritum ac dicebat:

mitto,
et:
ille

Accipite Spiritum sanctnm,

Ego illum
Ut
igi-

me

glorificabit et

quaecimqne andiet loquetur.

noii dubitavit,

tur hic
"
f.

el

Goblei-.

.
el

Dominus dator
Lncam.

Spiritus fateri
Felckm.
el
1.

se

ut

hominem

Sic Segiier. Rcg. Gobler.

in

Catem ms.

Alii

edili

Ibidem yiyo^tytjf abesl a Felckm. 1. In catena sic item

ibidem

legiliir;

'. 9^;
ibid.

Seguer. habet item g. Seguer. Reg. Anglic.

Edili
et
alii

'^ .
in

,
1.

id esl: no7i iam se Spiriiu minorem sed maiorem et aequalvm significans. Ad qnem locum in margitie Codicis Basiliensis haec

Ibidem
h.

Gobler. Felckman. Seguer.

.
el

].
-

nolal

JofcarQ:

Catena ms. Seguer.

.
Ibidem

ovv omillunt.

Vide quomodo Filius aeSpiritu, aequalis quidem secundum divinilalem, maior vcro ratioiic causae, ut et Pater ipso Verbo cst maior,
Id est:
qualis et tiiaior
sil

' & '

, ,

mendose.

haec Teiba

Sic Seguer. el Calena ms,

legil. ^

nius

xtrt^

xal

Calena

margine habel

Celeri mss. et edili ov-

lUelNanjUfi-

in Seguer. Rcg. Anglic. Gobler. Felckra. 1. 2. et 5. i. Sic mss. ut et legerunt intcrpretes. Edili omillunt xai Ibid. Seguer. Gobler. et Felckman. 1. iv-

xai desnnt

252
v.ibi.TOv

. 455.

.
6

7 7" ^ & ^ 77^, , ^, , ^ ,, ^^ ^,^ ^). 7 , , ^ , . 7 , , , , - & - ] -,

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

ov

/. ' ^, ^^
<<'),

Ttvfvuarog

/.

.,

hi

, ]

/.
(
,

y.ai

y.ai

-,
/.'

/.

avd

d
6

"y.ai

^^ /.,

'" -; .
-/.

'),
"^

-. ^

51.

^.'^)

^' ',

&., ^
^),
6.

^,

.
1,

, .
'

^-

'

-8.

1)

&
)
Edili
a.

Esn. 61,

2) Phil,

2,

7.

3) loan.

Rotn

12.

6 (Gnlilrr.
ahi

Felckm.
SnzijQ

1.

omilli.iii)
fl

Segiici.

el editi

. & ^ .
ifravUa
(Jjy

xvQiog.

.
b.

Felckman.
el

Sic Seguer. Reg. Anglic. Goliler. el veio aliiqiie Edili 1.

Iliid.

SegiiiM.

idfin

().-< pro '^'>>1.

iliid.

Gnlilei.

et

Panlo post Felckm. l.

An^lic.
legil
Iii

\ '/

HMili

^).
Celeri

&.
c.

celeris

, . & '). Si-gii''iian

eilili

16.

4) Psal.

45 [44. LXX.],

Seguer.

(inhliM.

Felckm.

1.

ut

et

Nanriius

y.ni

el

edilis

decsl

xai

xai abest

Seguer.

ORATIO .
Spiritu daemonia eiicere, eodein

COMRA
modu
est,

ARI.OOS.
ipse,

253
liaeci'.454.

qui Spiriluni duiiat,

dicere gravatus uoii est: Spiritus

Domini

siiper me, eo

quod unxeiitp.ibb.
palarii

me, quia videlicet caro taclus ipse

ret,

ut ait loannes,

quo

lie-

duo

illa

ad nos perliiiere,

qui

nempe

gialia Spirilus indig(Oius,

ut sanclilicemur, iiec daemoiits sine eiusdein Spiiilus virUile possunius

eiicere.

Per
cuius
ipse

porro

et a

quo dari

Cunvpiiit Spiritum,

iiisi

per

Filiuni,

cst Spiritus?

Qiiando

vero

iios

eum
ille,

polcrainus

accipere, nisi

cum Veibum

faclus est lioiuo?

Pono

ut locus Ajiustoii

probat, nos non fuisse redimendos vel exaltandos, nisi

qui

iii

Dei

forma erat. foriiiam servi accepisset,

sic

David oslendit, nos noii fuxiisi

turos Spiritiis parlicipes vel sanctilicandos,

ipsiini

Veibuni, a (pio

datur Spiritus, seipsum pro nobis Spirilu ungi diceret.

Hinc

iios eiiin

conslanter accepinms,

cum Verbum carne

dicitur,

iinctum esse dicitur.

et

Quia
Spiri-

eiiim caro priiimm in illo sancta eiTecta est,

ipse

ut

bomo

tum per eam accepisse

nos subsequentem Spirilus gratiani ex

eius plenitndiHe accepimus.

51.

lani vero illud

,

odisti iniqiiitatem
siguiticat

,
sed
iiec
iiat:

quod
potius

iii

Psalmo exstat: Dilexisti iustitiam

,

et

ut et vos riirsus iiUelligitis

mutabilein Verbi
iiide

naturani,

eius
sit

iinuuitabililateiii

confirmat.
alii

Cura eniui reruni faclarum uatura

violaverint,
vita
alii

nuitabilis

quippe cuiu

leges

noluerint obedire, uti siipra dictum est,

sit

cum
is
,

illurum

nec

stabilis

constaiis

sed saepe accidat, ut

ila

qui uiinc
iustiis

bonus

est,

postea mutelur aliusque evadat,

ut qui

modo

est

paulo post iniustus

iiislilia

idciico inimutabilis nobis opus erai,

quo Verbi
virtutein
rationi
luerit

iiumulabilis

bouiinibus
aiiteui

esset

exemplar

et

forma ad
seiiliunt,

amplectendam.

Haec

senteiitia bis,

qui recle

admodum
mutatus,

consentanea videbitur.
et

Cuni eiiim
in

Adam primus bomo

intraverit
iit
,

mors per peccatum

mnndum

eam ub

rein

secundum Adain decebal esse

d.

imniulabilein,

si

serpens insidias ite-

Seguer. Gobler. et Felckm. 1. oiTOf. deest in Felckm. 5. Paulo posl Seguer. Reg. Anglic. Gobler. Felckin. 1.
e.

7101

^
'^

^^,
e

. .
; ' '

mendose.
^'

beguer. gine. IbidemGobli.1. xtiTui xaTic el^ Reg. ibidem

i.

yugii/. ^ '

(1;

, /. ' .
Mox Seguer.
.

el

edili

Celeri et edili
'
, .

; '

.
|,

g.

Seguer. GoMer. Felcl<m.

Anglic.

Felckm.

5.

'.
1.

Felckmanni

qiiinliis

anunvniiis

ytvyrjiou.
/"

Mox Seguer.
et
<i
.

nvtv-

n er. >^ Goh

,
'

telckm.
,i

ut ct Reg.

in

mar-

Qov
''^

'

vivtad^ai. '
^-

vivtaft^ai.

et

Fckkm.

l.

^-

Sic Scgucr. Aiiglic. Goblcr. et Felck'"

Seguer.

a"1.

^'"^ ^

^^''^'^

Edili

Seguer.

meDdose.

abtst a Seguer.

.
1.
.

.
ras.
'*'

diuevvv-

Alii

et

.. c Al begiier. j. tv, ediU irt-

^^^,^^

-^'^

el

Kcg.

254
p.4bb.e7tQ7rev

^ . & , ,, .. ^).
d

S.

ATHANASIl ARCHIEPISCOPI

eivcti,

',

^],

], " . ^ 7avd
'

^-

, ,
'/.
52.

, ^ '), ,, -' , .
6
y.ai
,

''-

xai

'

d-

,
/"
1) 2.

,'
e

^ , , ,
\'

^),

\ ' ', , ^)' 2

^.
Cor. 2, 11.
2)

, '
5,

, , , ,
3^

;,
,

'

'

,
-

')' ' ^)'

'')'

,
4) Psal.
2.

7 [8.
1, 2.
a.

Vulg.].
3.

5) Psal.

Gobl. el Felclira. 1. Sic Seguerianus, Anglic. Gobler. et Felckm. 1. Sed in Gobler. et Felckm. 1. pro ccjLtaQrtfc liabeliir et in Angl. addditur ante Edili
h.

el

alii

tig

. . . &' . .
8, 3.

Rom.

3)

Rom.

8,

9.

6 [7. Vulg.].

6)

Psal.

S7 [86. LXX.],

11 [10. LXX.], 7) Malach.

(<

Alii c. Sic Seguer., Reg. el Felckm. 1. Paulo vero el edilio Commel. posl Seguer. Gobler. el Felckm. 1.

tSv

aulem

cl

cdili

ORATFO . r.ONTRA ARIANOS.

255
Domini
eius
i>.455.

rum

lenderet, eius fraudes inilao forent,

viin

suniinam(|iie ijroi)ler

immulabilitatem
conatus.

millam adversus

(|iieni(iiiain

babereiit

omnes

Nam

queinadiiiodmn peccanle Adaiiio pecoaluni

ita

in oniiies lio-

mines pertransiit,
vicit,

postqiiam Dominus
in

factus

liomo serpenlcm dc-

vis illa

permanabit

onines boinines, ut singuli noslinni dicant:

Meritissiino
igitiir

Non enim ignoramns

qui
tein

cogitationes eius.
est,

Doniinus,

semper

et natura imniutabibs
,

qui

iustitiam
et

amat

et iniquila-p.45C.

odio liabet

ungitur et

niittilur,

ut

idem ipse
in

existens et per-

maneiis carne nuitabili assimita peccatum

ipsa

condemnet eamque
Hinc
,

reddat liberam, ut legis iustitiam possit deinceps in ipsa implere.

iam

licet dicere:

Nos autem non in carne sed in Spiritu sumus

si

qmdem

Spiritus Dei habitat in nobis.

52.

Frustra igitur, Ariani, vobis buiusmodi oborta suspicio

est,

frustra Scripturarum verba praetenditis.

est

semperque idenique

est,

Alioquin

quomodo

illius

esset
Filii

Verbum enim Dei immutabile neque id alio modo quam ipse Pater. simile, nisi tale esset? Aut quomodo
quoque
essent,
iiisi

omnia, qiiae Patris sunt,

Patris imniulabilita-

tem haberel?
partem
oporteat
indiicatur.
flexibilis

Nec vero
hoc amat

veliiti

legibus
odit,

subiectus

aut

alteriitram

in

et illud
ita

ne corruendi metu aliud quam

alia

amplectatur atque

rursus

quadam

ratione mutabilis

Verum

ut

Deus

el

Verbum

Patiis iustus est iudex

amanset

que

virtulis vel

potius

virtutem

donans.

Quia ergo natura

iiistus

sanctus est, idcirco iuslitiam diligere

tur,

et iniquitatem odio

habere dici-

quod perinde

est ac si dicas,

eiim homines virtute praeditos amare

et admittere,

iniustos

vero

repellere et odisse;

quod idem de Patre

dilexit,
diligit;

testantur divinae Scripturae:

lustns

Dominus
et:

et iustitias

et:

Odio habnisti onmes qui iniuste agnnt,

bernacula avtem lacob
Esaii vero odio hahuit.
dicentis
:

Portas Sion
et:

ta-

non magni
Itein

facit,

lacoh quidem dilexit,

est

secundiim Isaiam vox Dei

diligo et

rursiim

Ego sum Dominus, qui institiam

rapinas iniquitatis

d.

Seguer.

IXtv&SQov.

edili

iXtvd^tqiui'.

Paiilo

posl Anglic. Basil. el Felckmaii. 5. fV

S.c Segueriau.
oiy..

/^
f.

e.

Alii

mss.

Felckm. 2. et iXtv&tqay.

g.
alii

Sic Segiier.
et edili

Reg.

et Fclckai.

5.

At

fVt.

Sic Seguer.
Aiiglican.

Editi aliiqiie
Hasil.

Felckin. 5.

Ceteri et edili

. . . . .
'''^''

Celeri

..''"'
vero
el edili
elc.

^, ^ Felckman.

^"=

c ^8"3.
1.

xi

yuQ

At Reg Gobler. et negc. Editi el ala

t.

ii

At Reg. tariy
att.

i.

Mox Rpgius
6

Segner. Gobler. elFelckm. 1. Mox Seguer. Reg. Anglic.

5.

Felckm.

Alii

et

edili

et

256
v.iod.y.vQiog
ir/ce.ciZv

S.

ATUANASII ARCHIEPISCOPI
/.ai

7
,

. 451. /.

^ , , ^ . (^ ' 3 -^, -) ^ ^ &, ' ^ , ''-

^ 7 /. . 7 ^'. ^ ^/. / , " /. , : &, ^, /, ^/ ' ^ , ^ , ^ , ,

"

/( /./
'/.
y.ai

y.a

/.

y.ai

^
y.ai

:/ ^). - ;) {
l/jM^iavav
,

] xai

.)

/.

/.-

/.

, d
'

^ .^
rpvaiv

^'

y.avova

-'-),

'

-'^).

53.

?^,

''),

, ",
^
'
.Kl

", '^ ( ^
,

'),

y.a\

^,
1)

Esa. 61, 8.
1.

2) Matth.
1.

22, 29.
2.
1.

Hebr.
a.

4.

6) Hebr. 3,

.. .
ccdixiai.
ut

Segaer. Reg. Gobler. Felckm.

An.i^lic.

adixiai
el

et

liiibeliir

Esa. Gl,

.
8.

Alii

vero

edilio

Coinmelin.
Seguei:.

Ibid.

Gobler.

el 5.

.
3)

'^), , d
alii

Matlb. 22, 21.

4) Prov. 8, 22.

Edili el

triivotiroiaui'.

Paulo
c.

posl Seguer. aiaioc Sic Seguer. Heg. Gobler. Felckm.

i.

el

Felckm.

l.

deest. In aliis aulein el editis d. Sic mss. praeler Felckra. 2., in quo ul et in edilis sic legilur:
el 5.

b.

Seguer., Gobler. el Felckm. 1- iniiniAt heg. el Felckman.

, '

( .

ORATIO . CO.NTRA ARIAISOS.

odi.

257
,

Vel ergo

illa

vcrba

perinde ac
vcl
si

isla

iiitclligant

nam

et

illa

dep.45d.

Dei imagine suut scripla,

ista ut illa
lalia

inalc inlerpretantes

mulabi-

lem fingant Padeiii.

noii vacat pcriciilo,
iustitias

Quod

vcl

etiam

aliis

dicentibiis audire iiernpe

idciico igitur ca rectc

iiitelligiiiiiis,

Deum

diligere et iniustas rapinas odissc dici,

et

non quasi
possit,

in alleru-

tram partein propendere

eligat,

contiarium

aniplecti

ita

ut illud

istud rciiciat, id eniin reriiin iaclariim

proprium

est; sed ((uod

ut iudex iustos amat ct suscipit, piOciil autem a malis recedit.

Eadem
457.

poiTO de Dei imaginc senlire (pioque convenit, eani scilicet simili modo Siquidem talis csse dehet imaginis natura, qualisP et araarc et odisse.
eius est Paler, etiamsi Ariani

neque illam neque quidquam aliud

divi-

narum

literaium prae caecilatc

poliiis

non

perspiciant.

Ciim

cnim suas

vi-

deant cogitationes vei

delirationes inanes et vanas esse, rursus

ad divinarum Scripturarum verba confugiunt.

Verum cum

liic

pro suo
sed

more

parittii

caeciitianl

lioriun

sensum

noii

possiint percipere,

siiam impietatem taiiqiiam regulam secuti, divina omiiia oracula ad

eam

detorquent,
digni sunt,

quae cum vel tanlum proferunt,

niiiil

certe

aliud

audire

quam: Erratis nescientes Scripturas neque virtutem Dei. Quod si pertiiiaces resistant, hisce rursus verbis sunt confutandi Reddite qiiae sunt hominis homini et quae sunt Dei Deo.
:

53.
vit

Atqui, iiKpiiiuit, in Proverbiis scriplum est:

Dominus creaAngelis
factiis,

me

initium viarum

suarum
illis

in opera sua.
:

In epistola quoque ad

Hebraeos baec

scribit Aposlolus

Tanto praestantior

quanto excellentius prae

nomen

haereditate accepit, et paulo post:

Unde, Fratrcs sancti, vocationis caelestis participes, considerate apostoliim et pontificem confessionis nostrae lesum, qni fidelis est
fectt illnm,
ct in
ei,

qui

Aclibus:
et

mus
e.

Israel,

qnod

Notum sit igitur vobis omnibus, omnis doDoniinum eum et Christum fecit Deus hunc lei. Sic Segiier. Gobler. Al alii el edilio Commel. post tnss. omnes xl

Sjc Segiier.

Peg. eifcd cfvati

T>J

/^
et

Gubl. et Felckm. l._ At tixovu. Edili tivca

(monduse pio
Reg.

f.

Sic Seguer.
edilio
,,-

)
el
I

}''.
5.

Felckm.

At

edilis

xca

deest.
.

. ' .
et
. .

Felckm. 1. Paulo
In

alii

Commcl. iuntaovitg.
I

g.

r, c ^^^ praeler bic mss. Felckm. 2.,

et
?-^i

lu
..

edilis

sic

u L nabetii):
.

.
u.

v: int xupoiuv

''

'^/a, aatStiay d^tutvoi. Sic Segucr. et I{eg. Edili Mox Seguer., Goblei. et Fekkm.

'
Mi'
Alii
et

u-Koitiv,

addunt
AlH.^N.lSII

..

'

. ubi ut

j , , r r. lu-j ouJ' abesl a Felckm. 5. cl Reg. Ibid. ' c iu. . aesiier. naaiv vuiv. Gobler. el relck^ *> , . ... ,. . . ,.

.
-

man.
c

1.

> >

.
el

EdiU

ct

ii

r
I.

1.

Sic Seguer. ut et videliir Vulgala leAlii

icrrodOrf.

edili

post

gisse.

vero
6

edili

xvqiov xal
17

elc.

DOGM. SEt.

258

.',
y.ai

,.
Ah8.

, '" -.
ov
,

7
.

^). '' - , 7 . ^' , /.

d

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

&,
,
'

-/.

-/.-'),

y.ai

^ ,
^

, ,^ , - -.
,

' /. - ^) '^ .
6

. , , , ^
,

y.ai

63

')'
54.

&^^
^

''

,
2,

. , , , . ^
'

..

6
36.
2) Zachar.
2,

';
Ibid.

1) Act.

14 [10. LXX.].

3) loan.

1,

14.

4)Hebr. 1,4.
Basil.
et Anglic.

Sic Seguer. Goblcr. et Felckraan. 1. At alii et editio Coininel. Paulo post Seguer. Reg. Goblcr. cl Felckc.

..
edili

a. Gobler. etFelckm. Seguer. xal

&. &
1.

Ivor^aav.

xcd

elc.

b.

Sic Seguer. Gobler.

et edili

el Fclckraan. 1.

At

alii

.5.

. Mox
maii.
1.

-.
editi

9.
Ibid.

Celeii et

Alii

et

^ . .
Seguer.
reddiscilicet Ariani
alii

d.

Seguer.

Felckm.

mus

dignitalem,
si

quam
et

Epi-

scopi Presbylerique
sisscnl,

e Clero ami-

negare
esse.

ausi

fiiissent

carnem factum

Et

vero

Veibum cum

praeserlim Ecclesiasticos apud

auclores inlerdiim significet

dignilales et

promoveri in ipsam promolio-

ORATIO .
sutn

COMRA

ARIANOS.

259

quem vos crncifixistis. Haec illi loca siirsum deorsum versant, 4^7. quorum non assccuti sensum inde Dei Verhiim creatum ct opus ac

unam ex rebus
jnducunt,

factis

essc arbitrantur,

atque

ita

stultos

in

errorem

specic

<iuidcm

verba e sacris
qiiani
si

literis

exccrpla proponentes,

sed loco verae

seiileiitiae,

cuiitinenl,
illis

piO|)nuin

suae liaeresis

spargentes venenum.

Namque

tur, liaberent exploratuni, in

quod Dominiim

Scripturae locis significa-

gloriae inipii

non

cssent,

neque

ea

Quod si Caiphae quae recte scripta sunt, prave iiiterpretareiUiir. mores palani iam amplexati ludaeos sequi decrevere, ita ut ignorent
,

quod

scriptuin est,

nimiruin vere
excutere.

Deum
Id

in terris

babitaturum

voces
Sin
fa-

igitur Apostolicas

nolint

enim ludaeorum

iion est.

autem societate
oppoiiant.
dignitateni,

inita ciim impiissimis Manicbaeis,

Verbum carnem
est.

ctum esse, corporeumque eius adventum negant; nobis Proverbia non

Nam
quam

hoc etiam alienum a Manichaeis

obtiiient,

Quod

si propterp.4:.s.

et avaritiae

lucrum, quod ex ea fecere, aut

inficiari

famae conservandae gratia gloriaeque cupiditate

iion audent,
vel

Verbum caniem factum

verba de
telligant,
illo

esse,

quia scilicet id scriptum

est;

ergo

scripta de corporea ipsius Salvatoris praesentia recte insi

vel

id,

quod

significant, velint reiicere, pernegent qiioque

Dominum

factum fuisse bominem.

et in bis,

Valde enim dedecet

Yerbum carnem

factum esse confiteri,

quae de eo scripta sunt, erubescere,

ob eamque rationem depravare genuinum Scripturae sensiim.

54.
lis.

Itaque scriplum esl, tanto praestantiorem factum esse Angeid

Nam
aliis

primum expendere necesse

sit

est.

Ceterum

hic,

ut in

omest,

nibus

divinae Sciipturae locis agere

convenit,
sit

observandiiiii

qua occasione locutus

rans aut
praeter

Apostolus, quae

persona, quae res cuius

est,

gratia scripsit, acciirate et iideliter

aliiid

attendendum
a

ne quis

illa

igno-

ea intelligens
ille

vera aberret

sententia.

Haec
ita

profecto non ignorabat studiosus

gabat:
nem,
lociira

Eunucbus, qui Pbilippum

ro-

Obsecro
quoque

te,

de quo Propheta dicit hoc, de se

ipsam deNannins hunc

an de

alio ali-

recle

signare polest
ila

dignilalem.

foile pro tt ^ rijV. Ediii elaVii ti f. Sic Seguerian. At in aliis et edilis

deest.
g.

Sin autem simulandi Cliriel eius qni inde provcnit quaeshis ct famac causa non audent inficiari etc. Omniboni baec qiioque est versio: Al si proposili sui gratia el lucri quod inde avare faciunt, ct opinionis cui ambiverlil:

siianismi gratia,

Alii

loci

num. 53. proposili expen-

tiose sludenl elc.

e.

Felckm.
>;

5.

guer. ibid.

Gobler. et
el Reg.

xra Felckm.

ac Basii.

Felcktn. 5,

,
1.

. . .
et

duiilur in sequenli
h.

Oralione. Sic Seguer., Gobler. cl Felckman. 1.

rass.

ut et infra habent
ceteri
et edili

guer. et Anglic.

Seet

Mox idem

Seguer. et Reg. ticcq' et Anglicau.

'

que

Anglican.

; .
tl

Ibidem iidem

mendose,

i. Sic Seguerian. codex , ut et habetur Actor. cap. 8. vers. 34. Editi et alii omitlunt

. '
eTsqoy

et editi.

At hic

Mox SeIbidem
Basil.

. . .

>;.

Editi alii-

17*

P.458. 7rf(t

,
*

^ /. , ' ^ - -, ; ., ^-' 3 , ^ ^ ^ . . , ' , & -, ^ "^,

260
S.

ATHANASII AIlCIlIEriSCOPI

^);

-]
y.ai

6!)

-/.

"^);7,

rv-

^"

iVa

%xjj

''

3
-' ^^)
6

.459.

Felckm.

, , ), . > . '.
^ ,^
3)
2.

, . ^ ^et

,.
'
55.
1) Act. 8, 34. Malth. 1, 23.
2)
a.

^^),

' &"' &, ^ & ^ (. &

^ ^), ',
^)
,

'^4-

, --

3 ,
^?.

' ^
Tira.
2,

14.

5) Deuler.
et

Matlh. 24, 3. 18, 15.

1.

17.

18.

4) Esa. 7,
1,
1.

6) Esa.

53, 7.

7) Hebr.

3.

4.

Seguer. Gobler.
Editi

Felckm.
alii

deest.

Cetcri et edhi

naQ^

et

yaq

d! Sic Seguerian.
alii

Gobler.

et

Felckm.

1.

b.
c.

Gobler. et Felckm. 1. Sic Seguer. At Anglic.

1.

ow.

Al

el edili

omillunt.

oraillunt.

Gobler. Reg. vero

et

e.

Sic Seguer. Gobler. Felckm. 1. el 5.

el

Alii

aulem

edilio

Commel.

ORATIO .

COMRA

ARIANOS.

261

quo?

Nam

verebatur, ne alleii pcrsoiiae verba Scriptuiac altiil)iiendoi>.458.

Siinililer Discipiili

a recto sensu delleclerot.

lejiipus

lermn,

(juas

lu-

turas pracdicebat Doniinus, discere cupientes, euiii hoc niodo iiiterro-

gabanl: Dic nobis quando hacc erunt,

et

qnod signnm adventus tui?

ipsi crrarent

lidem quuqiic

tiini

ea, quae

liiiein

nuindi s})cctabant, a Salvatoie au-

dirent, eius praeterea

et alios

tempus discere peroptabant, ut nec

posscnt docere.

Qiiod ciim didicisseiit, Tbessaluiikenses, qui

igilin

Ubi erroris eraiit peiiculo, coiTcxeruiit. iii proximo probe noverit, recta ac sana iide res est intellectiirus.

ista

quis

Sin aiilcm alio

llinc Ily-

modo

horuni aliquid explicavcrit, statim incidet

et Alexaiider,
qiii

iri

haeresim.

menaous

rtjsurrectionem iaui factam esse alfirmabant,

,

tempus praeveniendo
et etiamiiuni
dici:

erraveruiit

Galatae vero post tenipus circumci-

sionem nunc amplectendo.

enaiit Iiidaei,

Erraverunt similiter in persona inlelligenda

qui
et

existiinant

de
et

aliqiio

ex

ipsis

islud

Ecce Virgo concipiet

pariet filium,

vocabunt nomen eius

Emmanuel, quod
verba:
telligi

est interpretatum, nohiscum Dens, cum ilem haec Prophetam vobis suscitahit Deus, de ali([uo Propbetarum inarbitrantur, et verborum istorum: Sicut ovis ad occisionem du-P.ioO.

ctus est interpretationem

non

a Philippo

discunt,

sed

illis

Isaiam aut

alium aliquem Pruplictam designari opiHanttir.

55.

Idem profecto

istis

Chrisli bostibus accidit,

indeque in neet

fandam

lapsi sunt haeresim.

Nam
noii

si

personam,
qiiae

rem

tempus verpertinent

borum
iiissent.

Apostoli cognovissent,
,

ea,
,

ad hiimanam

naturam

transtulissent in divinitatem

nec eo impietatis insani devequi initium buius locl recte in-

Id autem

is

facile perspiciet,

tellexerit.

En enim

Apostoli verba: Multifariam mnltisque modis olim

pej prophetas,
ait:

Deus locutus Patribus

nobis in Filio.

hisce nlthnis diebus locutus est

Deinde paulo post

sedet

per seipsnm purgatione pec~

excelsis,
illis

catorum nostrornni facta,

haereditate
accepit.

ad dexteram maiestatis in
dictuni

tanto praestantior factus Angelis, quanto excellentius prae

lerian.

c c,,^ g. Sic Scguer. Reg. Felckm. o. vero el editi%re ^

-

.
f.

Segiier. ufaarrjarj,

ilem

el

Felckm.

. 1
Gob-

nomen
quo

Itaque Apostoli

temporis

meniinit,

alii

el

editi

omillunl.

1.

habent

/>,Celen

h. Sic Seguer. Anglican. Gobleiian. ct Felckra. 1. At alii et editi omit-

^unt,

. Seguer.

addit

iy

Reg. In aliis et k. Sic Seguer. el Anglican. Paulo post (y edilis deesl . ._, aSeguenano, .. rvi_ et , Felckc-.i.i. Gobler. ^'^
Basil. Anglic.

'

.Ibid.

Seguerian.

1. man. f'''
1.

Sic Seguer. Gobler. et Felckman.

aliique omiltunl

At

edili

TtQoy nc(Q'

Mox

1.

abesl aHeg. et Felckm. 5.

.>.,

^ , . . .- , " " -,
262
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

-^ ) ^ , ., ^ . ,,, , ^ . , ^ ?.' ^'^^ ^) ,

,

7 . .&& , -, .
,

'/.

'/.-

y.a&^

^'

^'

&^, . ^

'^.

-/.

/.

.\
'

. 400.
'

''^).

,- ,
,

' ',
"
a.

-;
"

'.^ ;
-'

1) Psal.

Sic Segucr. Gobler. elFelckm.

el
alii

cdili

et

Anglic
1.

.
C.

Segiierian.

Gobler. el Felckra.

((.

Goblerian. el Felckra.

,, ^), ' & .. . . . (^ ..

0
84 [83. LXX.],
11.
2)

' -;

Prov. 8,

10.

11.

3)

Esa. 56, 4. 5.

ore

('^^^
ntqi

1.

At

d.

Sic Segiier.

tiinl.

Mox

otnilAt editi et alii Segner. Gobler. et Felckm. 1.

'

etc.

Ibid. Segucr. Reg. Basil.

edili

et

Ibid>
el

Seguerian.
e.

aliis

1.

edilis

deesl.

1.

xai

editi
ler.

Seguer. dcaxovinv.

et

Ibid. Seguer.

Gob-

el

Felckm.

1.

ccqa

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

nobis Deus
in

263
facla

Filio

locutus
in Filio

est

et

peccatoruni

est

purgalio.

i'.459.

Quando poiio nobis

est,

locutus est, et peccatoruin purgatio lacta

nisi

vel

quando

faclus cst

homo,
sit

post Proplietas in poslremis die-

bus ?

Deinde ciim

scrmo

de

dispensalione,

quac noslri

causa

suscepta est, de
net,

ulliniis

leniporibiis verba faciens convenienter adino-

neque prioribus teniporibus

est. csl,

Deum

tacuisse, siquidem per

et

Propbelex

tas locutiis

Qiioniani igitur Propbctae ininistravere,

pro-

mulgata per Angelos

scilicet ostendcret,

deindequc advonit Filius, ut ipse ministraret,

Tanto praestantior factus Angelis, ut
filius,

necessario haec verl)a

iiitulit:

quantiim servo praestat

tanto etiani
fiiisse.

Filii

ad-

ministrationem servuium a^lmiiiistralione praestantiorem

Vetefidenter

rem

itaque et

novam administrationem
scribit:

distinguens Apostohis
Angelts.

haec ad Iiidaeos

Tanto praestantior factus

Quased

propter nulla hic iisus est comparatione, nec dixit maior vel boiioratior,

ne quis

illiim

eiusdem ac
ut

illos

esse generis suspicaretur

praestantior

dixit,

naturae

Filii

et

rerum creatarum diiTerentiam

demonstraret, idque verum esse ex divinis patet Scripturis.

vid ita psallit: Fraestantior dies

Nam DaHaec
et

una

in atriis tuis sufermillia.

et

item sunt Salomonis verba: Accipite disciplinam

non argentum,
illa

cognitionem prae auro prohato.

pidibus pretiosis
;

Praestantior est etiim sapientia la-

nihilque est pretiosum,

siint

quod

sit

dignum.

Anp.460.

non enim diversae

reni?
ciliis?

natuiae et subslantiae sapientia

aiilis

et lapides ter-

Qiiaenam aiitem cognalio

Vel

caelestibus

cum

terrenis

domiinter

quid

simile

potest

esse

res

aeternas

spiiilalesque

ac res caducas et mortales?

dicit

Id enim ipsum est, quod Isaias ait:

Haec

Oominus Eunuchis:
et

quae ego volo

in

tenuerint foedus meiim,

Qui custodierint sabbata mea et elegerint dabo illis in domo mea et

muro meo locum celebrem, praestantius quam filiis et filiabus nomen sempitermim dabo eis, qnod non deficiet. Similiter igitur nuUa est cognatio Filio cum Angelis ac proinde non comparationis sed di;

Editi

et

alii

Felckmanni

2.

. .
Paulo
g.
ti. i.

. Seguer. Gobler. et Felckm.

.
et

edili

orailtunt

. . . . .
et

editi

Anglic. el Felckm. 5.
k.

idem

et Angl.

1.

. .
post Seguer.

In edilis et aliis deest /fJO^uiiOS.

vero

1.

in

Sic Seguer. GoLlei. et Felckm. Alii el Seguer. xai orailtiliir.

6
Basil.
4. et Anglic.

xai

m. Sic Reg. gitur Esai. 56,

Alii

Felckm. 5. Seguer. Gobler.

et edilio

el

Felckm.

1.

.
alii

Sic Seguer. Gobler. et Felckm. 1. At vlov. Mox Seguer. ovet edili

Sic Seguer. et Prov. 8, 10.

Alii

. . . . .
omittunl iari.

'

Mox Segucrian.

Sic Seguer.

At Gobler. el Felckm. 1.
Edili

aliique

1.

Al

edili

ut et le-

Seguer.

Commel.

,
264
6

ovv.

/.'

., ^,. , . 7 , & , ^^. ,

^ . -/.
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

"-/.,

/.

,
^
6

&,^), ^
56.
,

,
'/.,
}

&,

TJj

y.ai

y.ai

xat

'/.

. 461.

^,
1)
1, 2.

,, , , ^' , , & , , . ^, ' , " ^ ^^ , , . ' , . , . ^- '/.

"^

3~,

'/.

'/;

''^),

'
'

'),

^ ^), -y.ai

'

^),

OVX.OVV

"

Hebr. 1, 14. 5) Genes. 21,

2) loan.

1,

3.

3) Psal.

104 [103. LXX.], 24.

Gohler. a. Seguer. Basil. XQtiTToy. Mox Seguer.

'

editi

in'

XfV^'.

.
'
1.

elc.

Ihid. Felckni. 2.

Celeri

Paulo posl Regius,

tv oj
At

Gobl. el Felckm. b. Seguer. paulo post xai 6 ov. c. Seguer.

Ibid.

Felckm.
et

.
.

alii

. <. -.
edilis.

et

Felckm.

1.

d.

Sic Seguer.

At

Mox Seguer.
et
alii

el

blerian. el Felckm. 1.

aulem

mss.

dose.
e.

Basil.

xai

Idem
elc.

et

edili

oi'jr.

et infra

Sic Seguei. Gobler. Felckm. 1. et 5. f. Paulo post At alii el edilio Commel. Seguer. Reg. Goblerian. et Felckm.l. ini Alii vero et editi ini

.
Seguer.
(ft'

Editi

; .
abest ab

4) lob.

)7 .
de vtby

aliis

et

Gomen-

elc.

ORATIO . OONTRA AIUAXOS.

stinctionis causa vocahuliiin praestantio}' usurpavil Aposlolus

265
,

proptcr

p.4oo.

discrimen videlicel,
intercedit.

(luoil

iiiter

nalurain

Filii

el

naturain

Angeloruiu

Ilinc ipse Apostolus

vocem

illain

praestaiitior explicans id,

,

quod ea
scrvos.
stant,

sinificatiir,

non

alia

do re

iiitelligit

(iiiam

de

Filii

et

rerum
autem

iactaiuni diUerenlia.

INam Imuc
iilius

quidem

lilium

appellal,

illos
isti

Hinc

ille

ut

cuni Palre ad dexteram sedel,

autem

niittiintur

ac miiiislrant.

5G.

Qiiae

cum

ita

scripta sint,

Ariani, ea sane
factis,

indicant,

Filium esse factum, sed potius alium esse a rebus

Patris et in eius sinu cssc.

|)roprJunKiue
,

Nam quod
uti

liic

sciibitur factus

noii idsi

circo factuni vere Filiuin signilicat,

vos putatis.

Etenim

tantum
lili-

dixisset factus, aliiidque nihil addidisset, inde aliqua Arianis esset

gandi occasio.

Verum

cuni antea Filiiim nominaveiit,

eumqiie

alium

esse a rebus faclis totum per contextuni ostenderit,

non absolute voce

factus coniimScilicet

factus usus
xil;

est,
qiii

sed vocaburum praestantior

cum voce

quippe

eam dictionem

indiiTerenteni existimaret.
dicla,

probe
prae-

intelligebat,

bac voce factus de eo

quem verum

esse Filium con

el esse

stabat, nihil aliud bic significari, quara

eum

factum fuisse

stantiorem.

Nibil

enim
forte

refert,

si

qiiis

de re genita interdum dixerit

ciim sint opera, genitae dici

facta est vel eftecta est.

At res factae,
geniti Filii

non queunt,
quoque
Filii

nisi

participes

postea

eiTectae

geiiitae

et ipsae

dicantur,
iii

non quidem propiiam ob naturam, sed quia

participes.
factis et:

factae

sint

Spiritu

INec

vero

id

ignoravit

divinap.46i.

Scriptura,
sine ipso

quae de rebus

factum

est nihil,

ait: Oinnia per ipsnm facta sunt, et Omnia sapientia fedsti. De gcnitis

autem

filiis

sic loquitur:

Facti sunt lob

erat
,

filii

septem

et filiae tres, ei

et:

Abraham vero centum annorum

eius.

cum
filii

factus est

Isaac filius
Si ergo Fi-

Moyses quoque
Ariani

dixit:

Si alicui

facti fuerint.

lius alius

est a rebus factis, solusque proprius est naturae Patiis fetus,

frustra

disputandi

occasionem

ex

Nam
g.

si

bic fracti pudore iteruni contendant,

el

Mox
1

el edili

edili

Felckm.

man.
xai

el edilio
'

i. Sic Reg. et Seguer. Sed in Seguer. pro atro! legitur Gobler. Felckm. 1. el 5, viov xai

. . ^. .
Reg.

Seguer.

Basil. et Felckni. 5.

c begiieiian.
5.

et

1.

habenl ilem

Commel.
'

^ ^
'
.

).

ysysyfi;od^ai.
Alii

ctvTov

vtoi

Edili voro
,

Reg. //;. Ceten et Seguerian. Reg. Basil.

Alii

&
>

. ^
vocabulo
illa
el
alii

factus

arripuere.

verba comparate dicta

Anglic.

xal

vivtvvfa&cii
-

. habet
,

""^"'^

Ai;.ovrfa.
;

,.

r Felckm.

5.

' 5/
Alii

?''^/

mendose.
^^1''*=0

a(^ca.

^'"-.

^"^X^Q^^
omilUinl.

^'^^
_

m. Scguer. man.
2.,

qui ut edili liabel

5.

Felckm.

..
_

*^'^

^' . ^*'*^'^"V

'.,

praeter Felck-

.
_

^^"",'

266
p.i6i.

.62.

, ^. ^, , . . ^ ' & ^ . ' ' )-, ., ^ " &^ . &^ -^ , & , ^ , ' , , ^ ^' , , ^ , ^^ , ' . ) ,' * , ^ , , . , ; &- , '
y.ai
"

57.

^'

^ . S.

/. , ^^ , /
ATHANASII ARCHIEPISCOPI
y.ai

/.

^) ;

^7,

-/.^);

avd

--

-9-

^-,

^).

^- -

"")

^
,

1)

4) Hebr.
a.

Sic Basil. Anglic. el Felckm.

Edili

guer.

Infra Seguer. Reg. Felckna. 5.

ut

et

bler. et
b.

Seguerian.

.. . . ,,
Psal.
1,

89 [S8. LXX],

.7.

2) Psal.

86 [8. LXX],

8.

3) 1. Cor.

1,

41.

10.

Se-

Goblerian.

et

Felckm.
edili

1.

^
alii

Celeri et

habet Epiphaniiis haeresi 27.

Felckm.

1.

. .
Go_c.

Sic Seguerian.

At

et

editi xctt

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

267

esse, proindeque ea, quac comparanlur, eiusdem esse generis, ita utP.46i.
Filius natiirae sit Angelorum,

ipsos

profecto

imprimis pudebit eadem

pugnare
riim
ille

et loqui ac ValciUiiiiim,

Garpucratein aliosve liaerelicos, (juo-

Aiigelos eiusdem esse generis ac Christum aflirmavit, Carpo-

crates
illis

aiitem

eosdem esse

dixit

muiuli

fabricalores.

Ncinpe
coiiierre

isti

ab

forte edocti magistris Dei

Verbum

cuni Angclis

uon ve-

rentur.

57.

At certe eos tam impia cogilanles

coget

erubescere sacer
in
filiis

Cantor, cuius hae sunt voces:

et:

Quis

siniilis

erit

Domino

Dei?

Quis similis tui in Dhs,

Domine?

Nibilominus

illis

quoqiie reinstitui

spondebimiis, ut vel sic verum discant,

inter ea,

comparationem solere

quae eiiisdem constat esse generis, non autem inter

Itaqiie

ea,

quae

diversam habent naturani.

verit

nemo Deum cum

belliiis

boniine compara-

neque etiam hominem ciim

naturae
dissimilitudinem.

neque

ligria

propter

Sed Deus

quidem

comparari potest,

homo

vero ciim homine, .lignum

cum lapidibus cum nulla re cum ligno, lapis

cum

lapide recte potest conferri, nec in his vox praestantius usurpa-

bitur,

sed vox magis vel plus.

Sic losepli

magis piilcher erat suis

fratribiis,

Rachel magis pulchra quam Lia.

sed magis iina ab
alia

Stella vero noii stella prae-

stantior,

differt in gloria.

Cum autem

res di-

versae naturae inter se comparantur, timc vox praestaiitior

stantius differentiae significandae gratia
sapientia et lapidibus est dictum.

aiit

praeTanto

adbibetur,

quemadmodum de

Si igitur Apostolus dixisset:

magis Filius
Filii

antecellit vel tanto

maior est Angelis; vobis sane ex hac

At

cum

Angelis comparatione contendendi ansa praeberetur.

cum
a

euni dicat esse

servis differt,

praestantiorem,

tantumque

differre,

quantum

lilius

manifeste utique ostendit alium

esse a natura Angelo-

rum.

Cum

ilem

eum omnia

fundasse affirmet, alium profecto ab

om-

nibiis factis

rebas esse probat.

,

Quapropter cum diversae

aiit

sit

naturaeP.402.

a reriim factarum natura

litudo eius naturae

quaenam quaeso comparatio

factis?

quae simi-

cum

rebiis

Veriim

si

riirsus

simile aliquid

excogitent,

illos

his verbis confutabit Paulus:

et Reg. A!ii vero et avyxqivti. e. avyxQiytTcci abest a Gobleriano et Felckm. 1. f. Seguer. xai nXtov. Idem mox post omitlit Ibid. Seguer. 1. ^' r^i . I? 1 c Uobler. el Felckm. 1. Item Seguer. d.

Sic Seguerian.

editi

.
aov
;

Ad quem antem Ange-

Gobler.

el

mendose.

Edili et

ibid.

Alii

Ibid.

Seguer. Gobler.

. . ^ .
et
edili
et

g.

Scguer. oray

Ibidem Edilio Comrael.

omiltit.
,

Felckm.
el alii

r,,,
l

h.
>

oco . i Vd. supra p. r r 262. nol. 2.1 j

. ;].
5.

Felckm. 1. alii or xqhttiov.

Reg.

nuQu^aXltj.

Seguer.
Seguer.

Felckm.

1.

k.

omiuit.

268
P.462.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

"'
^

;
58.

y.ai

-, , , , . ^ ,

, '
'

^ ' "
-/.,

^).

^,
6

'
y.at

d-,

id

'^), &, . ^,
^
^

/.

^ ,
.\
^^

'

, , . , , ', ^, .^ ' , -,^ , ,

,

' ^^,
&]
'

, ^,
,

]. -

/,

'^ ^ ^""

'
1) 5.

^
Hebr.

Ea

, . . ..
aulera ab
aiiis

a. Seguer. Gobler. el Felckman. 1. addunl Sed Gobler. el Felckm. 1. habcnl i/fVyi^aK

^
1,

5.

7.

2)

Hebr.

1,

8.

10.

11.

c.
f.

Felckm.

Sic Seguer. Basil. Anglic. et Fclckm.

cl

edilis

desutit.

b. Scguer.

Felckm.
1.

.
g.

5. At editi Reg. Basil.

cl

Edili

rass.

C.

Seguer.

Gobler.

et

Felckra.

xcd
editi

mendose.
Seguer.

, . . . .
mendose.
Ibid. Segaer.

, ,

Anglic.
alii

el

Edili

Gobler.

el

Felckrn. 1. ul et

d.

Seguer.

At

alii

et

Anglic. in niargine

].

Paulo

post Segucr.

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

269
Et arff. 462.

lomm
suos

(lixit

unqnam:
dicit:

Filius

meus

es

tu,

ego hodie genui /e?

Angelos

quidem
Fieri
cuiii

Qni

facit Angelos

suos

spiritus

et

mmistros
opcra esse

flammam
58.

ignis.

ergo

propriiim est rcruin faclariini,

loijuitur,
,

i|tias

dicit.

At

de Filio

non
et

uiitur faclioiiis vocahulo nec fieri

ait

sed euin aeternuni

tuKS, Deus, in

regem

crcatorem

hisce

verbis

agnoscit

Thronns

saeculnm saecnli,

et tu in principio,
caeli.
,

Domine,

terram fnndasti, et opera manunm tuanini sunt Ex quibus si vcllent isti tu anlem petmanes.
,

Ipsi peiibunt,

perspicere possent,

aliuni

esse opiiicem et

alia

opera, illum niinirum esse Deiim, liaec facta

esse et ex nihilo prodiicta.

ita

Nani quod

liic

dicitur: ipsi peribunt,

iit

non

dictiim est quasi periturae sint res crcatae, sed

a
fine

reriim factarum
licet

naturani
effectoris

indicaret.

Nam

quae perire possunt,

nihilo

Ijeneficio

non pereant,
dicitiir:

tamen ex

sunt

facla,
illoiiim

eaque aliquando
natura,
idcirco

noh

fuisse ipsa testanlur.

Qiiia igitur ea est

de Filio
nitas.

Nani

qiiia

Tn autem permanes, ut eius inde ostendatur aeterintcrire non potest, ut possunt res factae, sed potius
dici:

vim habet semper permanendi, hinc alienum' quidem est de ipso

Non

fuit

priusquam esset
permanere.

genitiis:

at

proprium

eiiis

est,

semper esse
iiniversa

et ciim Patre

Etsi
aliis

autem Apostohis Epistola ad Hebraeos

haec non scripsisset, ex

alia

tamen eiusdem Epistolis atque ex

scripsit
et

Scriptura talia de Verbo comminisci sane probiberentur.

Ceterum
Filium ex
res auleni
et

quandoquidem ipse quoque

natura Patris esse genitum,
alias

supra

ostendimus,

et illuni

quidem es^e effectorem, Verbum, imaginem

et

ab eo

eiiici,

illum esse spleiidoreni,

sapien-

tiam Patris, res vero factas infra Trinitatem assistere

ergo generis
et

servire; alius
,

naturae

est Filius

quam rerum factarum

ille

ac

potius

proprius est substantiae Patris eandemqiie ac

naturam babet.
est

Hinc
,

Basil. Gobler. Felckm. 1. et Regius Anglic. c(7lvyccc. Seguer. Gobler. et Felckm. 1.

.'. .
quis

enim

et

ipse Filiiis

non

dixit:

Pater meus praestantior me

suspicaretur,

ne

eum

alium

a Patris

nalura esse

sed maior

dixit,

k.

Seguerian.

yQc<^ii>'

Cta&ca
Felckin.

(.
h.
i.

Seguer.

MoxSeguer.Goblcr.elFelckm
Editi
et
alii

divaafha.
deest ro.

,'.->. Jii/i/T*^// ov/C i Aiyeoxtcd

,. ^. IIPaiilo nosl Segiier.

etc.
7.,

/.' .
et

1.
*^'

Ueg.
^'

Alii et edili

1.

^'^'"
,

^ .
Basil. Gobler.
et

Itern
.,

'"^lf^"
el

.^^^',

';

^^^"''

^'''^.''

ro
et
.

'""^

^>^^^,

'^

f^ ''elckm

^*^
1.

om.l-

moxqae habent
i

ccvtov
editis
j
.

In

aliis

Sic

Seguer.
1.

et

Reg.

At

Felckman.

Celeri el edili

..

i"*^?;'*' ). Segiier. Keg. ' ", > . r.,.. ^"'^' ^^ ''*'" *'*'^'
n.
et

Felckm.

Sic Reg. el Seguerian.

Gobler. et

edili

.
alii

Edili

et

Gobler.

el Felckru.

.
1. el 5.
.

.
>

&-

Celeri

vero

Ibid. Segu.

270
P. 462.

.463.

/,
59.

^),
6

, -, , . ' '' -,
'

S. ATIIANASII

ARCHIEPJSCOPI

/.

nakiv

y.ai

. ,
'

' '^

'' ^ .-, ^ , . ^^ ^-, ; & , ^ , . . .' ,' , ^ , - ,) . , , ,^y.at

^-

, ^,. ( ^
' ''

., &'

-'^).

'

, '
,

--

'
1)

Edili el
b.

Gobler. ct Felckm.
Basil.

Editi et

.. . ^(. . . ^. . , . . .
loan.

^ &, \
2) Hebr. 2,
5.

--

^-

.
et

'^)

14, 28.

13.

3)

Ilebr.

7,

19.

a.

Seguer.
alii

el

Felckman.

avyxqlvca.

"iv

oao)

rfj

qvaei

)].

d.

Seguer.

Edili

alii

Sic Seguer.

Idenique moxelAnglic.
y.cd

1.

^.

naga

Regius

ncc^cc

et

Felckman. 5. Ibidem

alii

(voy
edili

c.

Sic Seguer. Basil. Anglic.

alii

etFelckni.

5,

et

Ibid. Seguer.

Seguer. e. Seguer. f. Sic Seguer. Reg. Gobler. et Felckm. 1. Celeri vero cum edil. Commcl. Paulo post g. Basil. imo

ORATIO . COINTRA ARIANOS.

iion

271

quidem niagnitudine quatlam aut tempore, sed quia ex ipso Patrei'.463. Quin etiam cum dixit: maior est, naturae proprietatem gigiiitur.
ostendit.

59.
factis

Et vero ipse Apostohis,

dixit:

iion

iit

Verbi

naliiram

cum

rebus

polissimuni conipararet,

Tanto praestatitior factus Angelis.

cuiii
siiit

Namquc

simul comparari non queiint,

inter se diversae.

Sed

ad corporeum Verbi adventum et ad dispensationeni eius attendens indicare voluit, ipsum aliorum, qui antecesserant, simile non esse, ut

quantum natura ab
datur,

iis,

quos antea miserat,

differt,

tanto ctiam longe-

que praestantior esse intelligeretur gratia, quae ab ipso et per ipsuin

quam Angelorum
Unde

administratio.
et

Siquidem servorum erat fructus

erat

duntaxat reposcere,
transferre.

at Filii

Domini

debita

donare
,

et

vitem

ea, quae

subiicit Apostolus,

differentiam

quae Fi-

lium inter

et res factas

intercedit,

demonstrant.

Propterea, inquit,
tie

oportet nos niaxime attendere ad ea, quae audivimus,

forte effluaest firmus,

mus.
et

Si enim qui per Angelos dictns est sermo , factus

et si tantani

omnis praevaricatio

inohedientia accepit iustam mercedis retri,

hutionem, quomodo nos effugiemus

neglexerimns salntem,
eis,

quae ctim initium accepisset enarrari per Dominiim, ab

runt, in nos
confirmata
est.

qui audtefactis,

Quod
in

si

Filius

esset

rebus

non

illis

sane esset praestantior, neque maiori supplicio propter

eum

puniretiir inobedientia.

Nec enim
minus

administratione Angelorum pro

,

singulis illorum maiiis vel

erat in his

qui peccabant,

sed lex

erat

una unaque

in

peccantes animadversio.

Quia vero Verbiim non

est e rebiis factis, sed est lilius Patris,

et ea,

idcirco quanto praestantior est,

aliis

qiiorum auctar ipse est, praestantiora sunt et ab

Itaque

diversa,

tanto etiam gravius esse debet supplicium.

datam per Filium

in

considerent gratiam,
esse a rebus factis
,

eumque ex

suis

operibus

agnoscant vere aliuiu

Patre
esse
et

solumque illum verum Filium

Patrem

in ipso.

Discant legem ab Angelis promulgatam esse, sed ne-

minem

reddidisse perfettum, quippe quae, ut docet Paulus, Verbi ad-

.
Ttj.

Seguer. tt TiHy

editi

paiilo

^ . . .
h. Seguer.

GoMer.

elFelckm. .

, ^.

Reg.

Basil.

et

Anglic.

.
,
Alii
1.

et
et

oidk

].

Mox

Seguer.

posl

i.

Seguer. Gobler.
Alii

el

Felckm.

' . . , . ; . . .

,
k.

Celeri et cditi
et edili

Sic Segaer.

alii

civ

Paulo posl Seguer.

Edili
et
alii

viov
1.

Ibid.

Gobler.

el

Felckm.

1.

el edili

Paulo post Segiurian.

'

tunt

.
.
Seguer.

Paulo

Gobler. et Felckm. 1. omitpost Seguer.

P.463.

.464. arro ^'Jav

^ - 3 ,
9/.,
"

, , ^ . 3 . , ^), ^ " 272

3.

ATHANVSII ARCHIEPISCOPI

T^g Tov

^^/.

3^
6

y.al

^ ,
'^^),
y.ai

- ' '' . ,
nai

/.

Tcaqovoia

0-,

3. .,
-, &^). /.

^),

/.

'/.,

-.]
S

-/. ^/. &"), '/^ ^),

-/.''
^

/.

&, /.
/.

(
/
,

/.

,
/.

60.

/.ai

avd

/.5,

-. /
14.
4)

/.

/. / ^ -/. /.
1) el

7
'.
uno
el

^ , - & ( & ^ , ^ /., /. / /.

),
/.

/. . /. , ^ /., /. /.
y.ai

.- d
^
,

, /.

^/.

^-

/. .-^, '),

/. ,

/.

/.

/.

, / ^ , ,
,

/.

/.

/.Esa. 54, 13.

7) Hebr. 9, 23.
et

Rom.

loan. 6,
a.

4.5.

2) Psal. 19 [18. LXX.], 8. et Rom. 10, 18. Hebr. 7, 22. 6) Hebr. 7, 19. 5) Hebr. 8, 6.

b.

Seguer. omillit Sic Reg. At Segupri.in.

Aoglic.
et

Basil.
c.

Seguer. Gobler.

^iv

. , . Jccu.
'

eJili
d.
alii

edili

Felckm.

1.

xal

Mox Seguer.

e.

&. & ^. ^ . ,
3)

oi oi

Segner.

et

Reg.

Edili et

Sic Segiicr. Gobler. el Felckman.

1.

ORATIO . CONTRA ARIANOS.

ventu indigeret.

273
Hinc anteap.4u5.

At Verbi

adventus Patris opiis pcrfecit.

,

sed Verbi praesentia ah Adam ad Moysem mors quidem regnavit amplius in Adani niorimur, sed onines nec morlem penilus destruxit, Praelerea antea a Dan usque ad Bersabee in Christo vita donamur.
lex divulgahatiir,
at(iue

in

sola ludaea notus erat

et

Deus; nunc antemp.4G4.

cugiiitione

in

omnem

terram exivit sonus eortim,

gentesque universas
Scriptiirac

omnis terra Dei

ac

est repleta,

edocuere Discipuli,

denique hoc
docti

tempore iUud

impletum est:

Erunt omnes

Deo.

Etenim quae lunc quidem apparebant, merae erant figurae, nunc autem
jpsa patefacta veritas est,
plicat bis verbis est lesus
,
:

qiiod Apostolus postea luculentius ipse ex-

Iti

tanium praestantioiis testamenti sponsor factus

et rursiis:
et

Nnnc autem

excellentius sortitus
est,

est ministe-

rium, quanto

praestantioris testamenti mediator

quod in praeet paulo post:

stantioribus promissionibus sancitum

adduxit lex,

sed

'

est.

Nam

nihil

ad perfectionem
,

introductio spei praestantioris

Necesse est ergo exemplaria caelestium his mundari, ipsa autem cae~
lestia

praestantiorihus hostiis

quam

istis.

Vocem

igitur praestantioris
et alius

hic et per totum Epistolae coiitextiim

est

Domino, qui praestantior

est

rebus

factis,

atlribuit.

Siquidem praestantius

sacrificium,

quod per ipsum peragitur, praestantior spes,

vis

quae in eo collocatur,

ac promissS, quae nobis per illum siint facta, noff ut

magna
,

cuin par-

comparantur, sed ut diversa ab

aliis

natura, quia is

qui ista ad-

ministravit, rebus factis est praestantior.

60.

lam vero
pro nobis
caro
esset,

qiiod
fecit,

dicitur:

factus

est

sponsor,

sponsionem,
ille,

quatn

ille

signiflcat.

Quemadmodum enim

cum

Verbum

bocque, quod dicimus factum esse, carni adscribimus (haec enim facta et creata est), ita etiam baec dictio
factus est,
iiixta

factus est

secundam significationem bic

est.

est intelligenda,

quatenus

videlicet factus

bomo

Noverint proinde pertinaces homines, va-

num
que

qiioque

pravuni

hoc illonim commentiim esse; audiant Pauhim,

splendoremesse,

cui perspeclissimum erat, eiitn et Filium ac sapientiam,

et

. . . . . . . ' . . ^,
imaginem Patris
,

minime

his verbis signiflcare eius factam

fiiisse

naturam

sed

eani dictionem referre ad testamenti administra-

el

naox
et

cnm

Reg.

Alii

editi

el

h. Reg.

/.

Mox idem

et alii

mss.
\.

Editi

Sic
<-.

f.

D Basil.
1

"^

oe

'

'

-i

'

/.
g.

k.

Anglican.

AtHANASII

'

post At editi addiint mss. Paulo posl Seguer. c 4. . i,\-L,^/, At alii el editi Sic Segiier. Seguer. xt

DOGM. SEI.

18

P.464.

\f.iag

.465.

, , ^ , /. ^ , ^. ' ,, ^
274
S.

ATHANASII ARCIUEPISCOPI
/.ai

70

)]. /. /., & /.

,

/.

/.

"

/,

/.

'),

'

3
6

^-, " ,. &' "^ & ^ . &-, , , , ; , ^ ^ ^ & , , 3 , ,

,

/. /./. '' /.

/./. "^), .
' /.
6

//

/., -/.,
xai

^).

/.,

/.

'

^).
/..

&,

//.

61.

^Tb

/.)^
d

*/.

d--

/.^-

/.

&^').

,&&,
'
^
1)

/.

' .
3)
8.

^).

^'^

. ^^ , .
3.

,,
17.
4)

Rom. 8,
16,
15.

2) 6) Psal.

Rom. 8,

4.

loan. 3,

loan. 1,

17

5) loan.
a.

et Felckni. 5.

xi

Gobler. et
el editi
b.

. . ;.
Sic Seguer. et Anglic.

16 [15. LXX.],

At Reg. Basil.
Editi
et
alii

xcd Paulo Felckm.

posl

Seguer.

Anglic.

1.

Al

alii

mendose.

abest a Seguer. Gobleriano et

. . .
Felckm.
1.

Paulo

post Seguer. elBasil.

Ceteri et eA\u7io)lnxig

Ibi.Jem Seguer.
2.

Felckm. onanes mss.

c.

cum

d.

Seguer.

.
editis

7ya.

Alii

. CO.NTRA ARIANOS.
tiohem, qua
scilicet niors,

278
,

qaae

olini

regnaveral

destrucla est.

Si-p.i(vi.

quidem ea ratione eius

lex facere

atlminislratio praestantior facla est, (|uia qiiod

non poterat,

ubi per

carnein

infirma erat, fecit Deus

et

misso Filio suo in similitudine carnis peccati,

navit peccatnm in oarne
tenebalur, adeo
iit
,

de peccato condetn-

reiiioto

ab ea delicto, quo captiva perpetuo

valeret ifcipere.

divimun seiisuin

Cum autcm
non am-

ciarnem dignain reddidit quae

Verbum
iii

reciperet, lecit, ut nos

plius secuiiduin canieni sed seciindum spiritum

ambularemus, saepeque
(luia veiiitp,465.

dicamus: JNos vero

Dei Filius
dimeret, et
iii

siinius
,

canie

sed in spiritu, et

non ut iudicaret mundum, sed ut omnes remundus per ipsum servaretur. Tunc enim mundus tanmuiiduni
lege
iiulicabatur,

quaiii reiis a

nunc vero Verbiini

in se suscepil iu-

diciuin

ct

corpore pro

omnibus patiendo saliUem donavit

omnibus.

Quod cum exploratum baberet lohannes, exclamabat: Lex per

data
tior
est,

Moysem

gratia

et

veritas per lesum Cltrishim facta

est.

Praestaii-

autem
61.

est gratia

quam

lex et verilas qiigm

umbra.

Hoc ergo quod

sedet.

praestantioris vocabulo exprimitur,

quemverum
Quia

admoduni

dictiim est, per alium fieri iion poterat nisi per Filium, qui
Qiiid

ad dexteram Patris
illum esse Filiiun,

autem istud
Filii

significat,

iiisi

eaudeinqiie Patris et

esse divinitateni?
siniiliter

enim eodem
Pater sedet,
st

Pafris regiio potitur Filiiis, in

eodem

throno quo

cunique

ipse Patiis divinitate

,

videatur,

hinc sane Deus

Verbum,

et qui videt Filium

Patrem

videt,

atque hoc pacto unus

est Deus.

Itaque a dextris sedens sinistrum

et honorabile

non reddit Patrem, sed

Filius,

quod dextrum
ipse ait:

est in Patre,

hoc etiam habet

qui

Otnnia quaecunque habet Pater,

mea

sunt.

Quocirca Filius

a dextris Patris sedens videt ipse similiter Patrem a dexlris sedentem,

quamvis ut honio iaclus dicat

meo semper,
tiam palam
vis

qiiia
iit,

dextris
in

et Filiiim

Provtdebam Dominum in conspectu liide enim niihi, ne commovear. QuamPatre et Patrem in Filio esse.
:

est

enim dexter

est Paler, a dextris

in Filio

tamen etiam est Filius,

et Filio

a dexlris sedente,

est ipse Pater.

Et Angeli qnidein ascen-

e.

Sic Seguerian. Gobler. cl Felckm.

el
edili

At

.
>

. ^
alii ,
f.

oi XQtirTwy.
1

c-

Sic Seguer.
r

, naec

.
g.

!.<' verna xai

5.
aliis

1-

Reg. Basil. Anglican. et ;.^ vero et emlis desunt

. 1 .

^'

tivai
Gobler.

'

Seguer.

el

. ^ . .
l.

h.
i.

Sic Seguer.

At

Sic Seguer.
'

Edili

^by xvpioy,
,. ^ ., Edili el aln , Fe ckman. 1.
, ,
,

Paiilo
c

'

.
. >

c post begiier. '.. .F

'

'

^ .
alii

et

editi

avTOf.

vero

uov

'

Mox
'
^"

vios. et ,, Goblenan.
, i

Felckm.

xal

k.

Reg. Gobler. el Felckm.

et edilis

1.

Mox Seguer. xat

(.

aliis

deest.

.
et editi
.
:,-.

18*

.5.}, ^ 0-^)'
*
"

, ,
/],

276

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

'

^'
6

7. ,,
,

'
6

,
.466.

&,

(5'

vog

,^ . , ' , ^] , ,^) ^ , ^, , , ^, ^^ * " ,, ;

'

' ' ,, ,- ,
62.
y.ai y.al
''r/

' ^ ^,/. /. &.

-,
tiouV)'

. .' /. , ^

"

/.

/,

-/.,

/.

/,

,
14,
1.

10.
Tfj

avd

1,

1) Hebr.
a.

1,

6.

2) Joan.

10. 9.

3) Hebr.

1,.

14.

4) Hebr.

..
lunt

Segaer. Gobler. el Felckni.

Gobler. at Felckm.
Basil.
1.
1.

h.

Gobler. et Felckra.

et alii
c.

xal

&, . (.
xni

omit-

Ibidem Seguer.
Edili

abesl a Seguer. Gobl. et Felckm.

1.

Mox iidem
d.

editis deesl

(.

aliis

et

Sic

Seguer.

Gobler.

et

Felckm. 1.

.. . &.
fQyci noitt. tixoyi

Celeri

aulem

et

edili

^.

Ihid.

deesl Taur/.

e. Segufr. Gohler. et Felckman.

Felckm.

Alii el
f.

edili

. &.
In
aliis

iv Seguer.

5.

tv

et

editis

Mox Seguer.

1.

5.

item

Seguer.

Ibid. Basil.

Anglic. et Felckm.

5.

ORATIO .

COMRA

ARIANOS.
auteni
dicil:

277
Et adorentVMS.

dendo

et

descendeiulo

nunistiant,

de Filiu

eum omnes sum ad te,

Angeli Dei.
et:

Insuper

cum

Angcli ministrant, aiunt: Missus

licet

Duiiiiiuis praecepit.

At Filius,

ut lioiuo dicat, se

missum esse

et veiiisse

ad opus

perliciciKluiii

et et

adniinistrandum, ta-

men
Qni

ut Veibiim et iniago ail:

vidit

Ego
:

in

Patre

Pater in

me

est,

et:

me, Patrem

vidit,

et

Pater in

me manens

ipse facit 0'pera.

Nam

quae

in ista videnlur imagine,

ea ipsa sunt Palris opera.

Haec
quia
intel-

igitur satis sunt

ad verilatis hostes pudorc afliciendos.

Quod

si,

sciipluni est praestantior factus, nolunt lianc

ligi

vocem factns
iiti

ita

de Filio,

ut ideni

sit

ac

si

diceretur factns est et est\

aliis

vel

quod

eius administralio praestantior

facta fuerit,

diximus, sed hoci'-466.

ex vocabiilo arbitrantur factuni dici Verbum, baec iterum breviter audiant,

quandoquidem quae

siipra dispiitavimus

iam sunt

obliti.

62.

Si Filius iinus ex Angelis est,

illis

aeque
differat;

ipsi ac illis

liaec

vox

factus conveniat, nihilque natura ab

fdii

verum

vel ipsi sint

is

vel ille sit Angelus,

vel ciim

omnibus

assislat

omnesque pariter ad dexteram quoque ipse Filius tanquam

illi

Pati

sedeant,

spiritus

admi-

nister, in administrationem ut

missiis.

At vero

si

Pauliis Filium
dixit

a rebus factis hisce verbis discriininet: Cui enini

Angelornm
ille

un-

quam:
sistunt;

Filius

meus
fiunt,

es
si

tu^ praeterea

si

caeliim

et terrain creat,

hique ab eo
ciii

ille

cum Patre
est,

non perspiciuim
inleJligi

sedet, hi autem ministrantes asnequaquam de Verbi substantia vo-

cem factus
est,
ita

ab Apostolo, sed de administratione, quae peracta

esset Verbum,

per ipsum est?

factus

Nam quemadmodum, cum

bomo
tanto praestantior
a servis
et
fdiiis

caro factum

in administratione factus est

Angelis,

quantum

opifex ab operibus differt.

Filii

Desiest e

nant itaque vocem factus de natura

interpretari, nec

enim

rebus

factis;

sed agnoscant hoc vocabulo factus factam significari ad-

ministralionem et dispensationem.

Quomodo autem
).

g.

Felckm.
y.<xl

Sic Seguer. qui 1. in (wria.

hi
Sic

.
el

mox
Alii

ciim Gobler. el
et

edili

taTui

Paulo posl Segucr. xr

et

.
edili o.

<f^<^iy
h.

Seguer. Reg.
edilis
1.

Felckm.
Ibid.

in

Goblcr. et Felckman.
aliique

. ^&.
aliis

deest.

.
i.

xal

xai

Paulo posl Basil. naqaet

.
5.

5. At Seguer.

Editi

Seguer.

Reg.

Felckm.

k.

Sic Segueiian. Gobler. el Felckm. 1.

Alii

el edili

tXHvoiy

;. -.
Edili

Celeri autem et Sic Seguer. et Reg. Mox mss. xca omillunt.

m. Seguer.
"

^. ., ^'C Seguer.^ At

Seguer.

cl Anglic.

eiRe^.
el

Felckm.

alii

&.
1.

. . . . &praestantior factus

alii

,
.

et

ediU

>i'

xui

et

Basil.

Felckm. 5.
Gobl.

mendose.

Ibid. Seguer.

Edili

iwitj.trjg

, , / , &. < -, ^' , ^ ^ , ' ^ ,278

8.

d-ov

'',
Tid

'^),

p,4G7.

, , ' & , - . ,
& , .
63.

, , ^ ^ -/ , / . ATHANASII ARCHIEPISCOPl
rrjg

Ttj

'

'^

^),

'^

), )-

^ , ' , &
^

"

^).

, - ^, '
S
;

^.

, ,
'

,
3. et

avd

-'
2)
1.

^ 7 }.
3)

1)

Psal.

31 [30. LXX],

a.

1. et 5.
Alii

Sic Seguer. Rep. Gobler. et Felckin. Al Angiic.

edili

el

Sic Seguerian. Gobler. el Felckm. Celeri veio et edili

b.
c.

Seguer.
1.

xai olxov.

Felckra.
d.

omilliinl

Segner. omillit ^iiaii

. .

^. .
Mox Gobler.

Psal. 9,

10.

e.
f.

Mox
g.

At
et

alii

'

pnnlo post

xai

*tti anle ra;f.

, . . . . ., Malth.
11, 28.

Segiier.

Gobl. el Felckm. 1. Gobler. el Fekkm. 1. Seguer. tni Sic Segnerian. Gobler. et Felckm.

Seguer.

1.

el

edili

Ibidem Segiier.

Alii

aiilem et edili
el

inti-

Mox Seguer.
xai

Gobler.

Felckm.

1.

elc.

ORATIO . COISTRA ARIA>US.

fuerit in administrationc,
factae, ea,

279

qui

ipse

naUira praeslantior cst (|untn resP-4(i6.

illos
fiicrit

quae supra

clixiimis,
si

manifesto ostendunt, indeque

esse pergeiit, e re

arinillis

bitror erubescere.

Veriini

coiifiiniaces

sanae ipsorum occurrere temeiitati, siiniliaque de ipso Patre dicta

vel fracli pudore suam linguam a malis cohibeant, vel quanlum dcvcnerint inscitiae. Itaquc scripliini est: Fias mihi in ueum protectorem et in domum refugii, ut salvum me facias, el rursus: Factus est Dominus refugium pauperi, et alia id genus,

opponere, ut
in

intelligant,

(juae

in

divinis legimlur Scriptiiris.

Quod
iit

si

ista

dc Filio dicta esse

contendent, qiiod forle vel etiani niagis verum est, agnoscant Sanctos

eum, qui res

fugii iieret,

facla

non

erat,

rogare,

sibi adiutor et in
,

domum

re-

ac deinceps vocabula factus

Tiiiic

fecit

et

creavit de corporea
et

eius intelligant praesentia.

lactus est,

siquidem adiulor

doinus refugii

cum

nostra

peccata suo corpore in lignum sustulit dixitet

que: Venite ad me, omnes qui laboratis

ciani vos.

onerati estis, et ego refi-

63.
bic
iit

Sin

autem

illas

voces de Patre pulant

et

intelligi,

num

quiap.467.

quoquc scriptum

est Fias

factus

est,

eo devenient impudentiae,

Deum

factum esse dicant?

A^^erbo

Ita

sane

id

audebunt, qiiemadmodum

idem de eius

iingere

non sunt

veriti.

Nam

sequitur

ex ipso-

lum

dictis,

ut eadem opinentur de Patre, quae de eius Verbo comnii-

iiiscunlur.

iinquam veniat.

Verum absit, ut cogitatio tam impia in mentem iidelium Nec enim Filius e rebus creatis est, nec quod bic
factus
est,

scribitur fias et

principiiim existendi significat, sed

et seniper et

indigenlibus adiulorium.

Nanique Deus

idetn

est.

datum bo-

mines autem per Verbum postea facti sunt, quando ipse voluit Pater; nec Deum videre aut ad eum accedere queunt res ullae factae, praesertimqiie

bomines

in lerris
,

degentes.

Quapropter cum iniirmi bo,

mines eius iniplorant openi

cum

vexati precantur auxilium

cum

in-

. - . ' ^ /^ . -. , . .. .
h.

Seguer. (Ifui rby d^tof ;

y.cu

vcu

k.

Sic Basil. Anglic.

1.

Gobler.

et

Felck-

ntQi

Edili

man.

Al Seguer.
edilis

vero

et

alii

xt

ntqi

In

et

aliis

Mox

1). d

Felckm.

1.

Mox Seguer.

dcest xta Goblerian.

et

omissis inleiin
aliis

Felckm.

1.

luediis.
i.

edilis

Sic Seguerianus. deesl

Al

et

Mox

el

alii

&. (-

Segiieiianus
Edili

Felckm.

Felckm.

.
I.

Segiieiian.
1.

1.

Goblerian. et ori or' Alii el editi Seguer. Reg. Goblerian. et eVrt;' ^foV. Editi el aliique

^.

^ & ^, . , ^ ',
280
S.

ATHA?(ASU ABCHIEPISCOPI

^). d

& , ,
^'
6

^, "
/.

. 463,

^ ' ' ^, ' , , ^- ^ . , , ^ & ,^, ^, , , , -,

^'),

- &, 7^),
'^),
").
64.

'"^ 7 , , ^ 3- ^ ^. -.
,

, , ' *, ,^
,
6
,

&,

y.ai

'//9

^,

xat

^,

ad-ai

"'

^),

'

1)

19, 3.
a.

Esa. 58, 9. 2) Genes. 14, 16. 3) 5) lob. 29, 15. 6) loan. 1, 14.
et
1.

1.

[3.

,.]
5.

.
wv
dicc
c.

b. Seguer.
Ibid.

ot deest in Segueriano. Gobler. Felckm.

Felckm.
d.

et

doquTog.

Seguer.

iavTov.
Ibid.

Segiier.

Felckm.

Ceteri el edili

Gobler.
Edili

Felckra.
el alii

Editi

5.

Itera ibid. Seguer.

. ^.
Gobler.

1.

Reg.

edili

t/.uarog

xal deest in Seguer. Gobler. el Felckm. 1.

et
editi
e.
f.

txa-

Seguer. et Anglic.

Sic Seguer. Goblcrian.

.. .
et el Anglic.

'. .
Reg.
18, 4.

4) Genes.

Alii

et

Mox Seguer.
Alii

Ilcra Basil. Rcg.

Felckm. habent

1.

ORATIO
iuria affecli orant,
tiinc ille,

I.

CONTRA ARIANOS.
,

281

qui est invisibilis

se praeseiitem siio beiiencio exhibet, quod per proprium ipso tribuit, ac

cum perliumanus sit, p.4C7. Verbum et in

el

dcmum

ad cuiusque ulilitatem sese accummodat divina

ailliclis

praesentia,
lutis,

ita

ut inliimis fiat robur,

refugium
te
lit

dumiis sa-

his(|iie,

qui paliuntur iniuriani, dicil:

Adhuc

loquente dicam,

Ecce adsHin.

Quod

igitur in prolegendis

singiilis

per Filiuin
fit

hoc

Deum

sibi

faclum esse singuli testantur, quia per Verbuin

J\ec vero insolens

auxilium

ab ipso Deo.

est inler

homines

id

loquendi genus,

quod rectum esse nenio non

pit,

fatebitur.

Saepe siquidem hominibiis adalius

illi,

iutoriiim factum est ab honiinibus,

Nam
alius

qui iiiiuriam accefugienti

opem
,

tulit,

iit

Abrabam Lot,

donium persecutionem
peregrinum
,

aperuit,

ut Abdias fdiis Prophelaruni, alius

aliiis

refecit,

ut Lot
,

Angelos

indigenlibus

suppeditavit

necessaria
igitiir

ut
si

lob his

qui

quidpiam ab ipso petebant.

aliis

Quemadmodum

singuli,

qui ab
vel:

acceperint beneficia,
ille

dixerint:

IUe mihi factus

est

adiutor,

Mihi

refugium

et

isti

beneficus factus est distributor,

non

initiuin

ortus iieque liaturam eorum, qui bene de se mererentur, signiiicarent,

sed acceptiim solummodo ab

eis

beneiicium

similiter

cum

Sancli

de

Deo

diciint factns

est et fias,

nulliim ortiis initium indicant,

nam nec

initium Deus babet uUuin nec factus ipse est,

iicatur salus,

verum

his verbis sigiii-

quam

homiiiibus comparavit.

64.

Quibus

ita

intellectis

efficitur,

ut

quotiescumque de
ita

Filio di-p.468.
ista

citur factus est et fias,

eodem
aut

explicetur

modo,

ut

cum

aused
fa-

diunt praestantior factus Angelis et factus est, non aliquod nascendi

principium Terbi
illud Pauli

effingant

eura

factum esse inde opinentur,

et dispensatione,

dictum de admiiiistratione

ciim
et

homo

ctus est, intelligaiit.

Cuni enim Verbum caro factum est

hahitavit

in nohis, ac venit ut minislraret omnibusque impertiret salutem, tunc

idem nobis factum

est salus, factum est vita, factum est expiatio, tunc

^. ^. .
g.

Editi

et

alii

Ibid. Reg.

et

Ceteri el edili
5.

Seguer.

p-.ii. relckm.

h.
^

omiltit

^. & /..
Seguer.
Gobler.

! xui

-...',,.

et

nuQ

xai,

. Seguer.

. .

ibMem Mox Segiier. ozav

Felckm. Seguer.

.
'
s;

Xb

k.

Seguer.

et

Reg. xi
orailtiint.

Celeii el edili
1.

.
Felckm.
1.

Sic Seguer. Gol)lerian.

,

'/

1.

^-. ^^.
%
,.

Reg.

Basil.

Mox

^i '^^^ J^

^^^.^

Reg. bic omittil orc yi>oriv eaqne subiungil posl Paulo post Seguer. ';*

. ..

Anglic.
,

et

...

...

Edili

el

alii

el Felckm. l. FclcNm. 5. iitnimque omit-

Segufir.

xai Gohler.

el

*-

282

.468.

xa\

"
-/.

,
1.

, ,^
S.

. . ' (-, . , , /. .
ATH.VNASII ARCHIEPISCOPI

vytfQ

/.

--,

*'
,

'-

y.ai

"
icp

'
'/.
%-.

,
-/.

/.
)^

, '

-,

. ^
y.al

''

y.ai

, /.
. 469.

,
/.

}'
1)

,
2)
. I
1
,

, ," ^
^
Hel.r.

. ' / '/.,
^
^

--

y.ai

'j,

. , ^ {
^),

Prov. 8, 22.

.
,

Segiier.

Segiier. el Reg. In edlis a iisque deesl Mox Seguer. ' . ,, D i c c Heg. Basi Ang ic. et Felckm. 5. vtyovtv ". c >, r, ftyvvog Gohlenaii. Fe ckm. 1.
b.
1
.

''

'

ten
c.

el

edili

,:'
'

.. . .
.

,
^
,
. .
'

, ',

' -

^ '.
j r

3,

2.

.
,

Sic Regiiis, Basil.

,,

item liabel Theoiloielus simililer dialogo

citiil:

'

,,

j,

''>
'

(.

''
Al
alit

..
,

oralionera
< <

^ Ce-

5 . j, aytov yl&ava, , ^ '' t ;. , tx oiov tniaxonov Alttuvootiug ' j>, ^r e J.oyov S.

(^

ila
'

.lanasn

..,,.''

'

j secunda

<

Aleiandnae,
.

adversus
el

nacreses.

Sic Spgiierian.

et editi

Ceteri

quoque

edili

.,
,

ex Orattonc ,^' c Seguer.

,-

ORATiO
eius

II.

COINTRA ARIANOS.

283

pro

nobis administralio

Angeloruin

administrnlionc i)raeslanliorr>.4e8.
At(|iie ut

est facta, ileni(|ue ipsuni itcm iaetuin est via et resiurectio.

istiid

Fias mihi in

Deum

protectorem non nalurae ipsius Dei procreaut dixi

,

lioneni,

sed

eiiis

liiinianitatern,

signiiical et henignilaleni,
et

ita

his vocibus praestantior

factus Angelis

factns est
csse

<;t

tanto prae-

stantior sponsor factns est lesus non Verbi facta

iicatur (absil),

natura signi-

sed benelicimn,
fuerint

quod ex eius accepimus incaniatione,

atque
in

quanUuiivis

ingrati

baeretici

tueiida

impietate

per-

pugnaces.

EIUSDEM CONTRA ARIANOS

ORATIO SECLNDA.
1.

Ego quidem speraveram,

illos

fore, uf Arii insaniae histriones ar-

gumentis, quae supra ciim ad

tefaciendam
tara

confutandos

lum ad veritatem paVeruni

nescio

Iractavi, contenti

deinceps qiiiescerent, ipsosque poeniteret

et

male de Salvatore sensisse

ita

locutos esse.

illi,

quo pacto, ne
iii

quidem recedunt, sed porcoriini canumve

et

suae vomitionis luto

sordibus volulaiites
excogitant.
Itaqiie

more sese nova commenta defennec

illud intelligontes,

dendae impietatis causa

sibi

quod
illum,
esse.
nisi

in Proverbiis

scriptiim est:

suarum

in opera sna, nec istiul Apostoli

temere altercaDtur

Sane ex his,

quae

^
siipra
lilu-

Dominns
:

creavit

me

initium viarum
est
ei,

Qni

fidelis

qui fecit

Dei Filium

rem iactam
ipsis

et

cieatam

dicla sunt,

licebat

perspicere,

seiisus penitus amisissent, Filiiim tesle veritate ex nibilo

factas ulla ratione perlinere.

non

esse,
sit,

neque ad res

Cum enim Deus

ipse
et

nec fas est eiim

ctaruni

creatiim dicere.
est dici ex nihilo
,

Siquidem rerum creataruni

esse
veriti

fa-P.469.

proprium

nec fuisse anlequam gignea

rentur.

Quando vero

tanquam
sed

propriis

discedere

fabulis,

supra dictas divinarum Sciiptiirarum voces obiicere solent, quae qui-

dem
quis

recte sunt scriptae,

sit

quas

illi

maliliose

interpretantiir;

age

verborum

illoruni

sensus repetamus,
b.

cum

ut Fidelium

edilis pr.ieleroa praemittilur

liis

f.

Gobler.
TiiQi

ibiilem el Segner.

xai

gaer.
g.

. . .
f.

Sic Seguer.

. . .
fv
elc.
el

consuelus

Segiier. Gobler.

iiyai

vlov. ovx

Felckm.

'
In

1.

xai xvlidein
el

Ibidein Gobler. el

Fplckm. 1. et 4. ovoi Felckm. 1. el 4. b;ibenl

el

Reg.

Felckni. 4.

5.

editis

<

deesl.
1.

Al Gobler. elFelckra.

yeyyt/Tdjy , nisi mendum Seguer. Reg. el edili Seguer. el Felckm. 4. i. posl Segii. Gi>bl.

Felckm.
Edili

4.

.
U.

^\.\. nQotlQva

Mox pio

(f

Se53. et 54.

Ibidem iidem

Vide Orationem

piimam num.

^. -.
aliest el

Editi et alii
a

Gobler. ct Felckm. 1. Segneiian. ac Felckm. 4.

Celeii
et
editi

, . ,
th,
sil

animos

Typogiajibi.
/;-.

Paiilo

<-

284
P.469.

Ttoiq

,,
,

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

/. ^),
'),

]^
/,

' ) , ,^ ^ & , -. , ^ , ,^, , , ^ ^., , ^, , , ^ ,

y.ai
'^

'/. '/. '' ^),

S-,

/. ^-,

' &, ^ ' /,^), . ' ^), '), }^

'

" .'
.
'' '^)

, -

-/.' .-

*'

oS-,

")'

^-3-

'

^,

&'

2.

'

'

/.\

--

' ',
.4-,_

8,

man.
Alii

el alii y.ca

,, . . . . ,
'
1)

'^

,
1,

, .
2.

,
4.

Rom.
6)

11, 32.

2) loan.

1,

1.

3) loan.
7.

14.

4) Act. 2, 36.
1.

5) Prov.

22.

Hebr.

1,

4.

7) Phil.

2,

8)

Hebr. 3,

a.

Reg.
l.

Gobler. et FelckReg.
el 4.

b.

Sic Segucr. Beg. Felckra. 2.

edilio

Commelin.
ct

In

aliis

el

edilis

el

edili
ei

Gobler.

Felrkm.

1.

Ibidem Sepiier. xal ixaEdili

dcesl.
c.

Reg.

Felcktn. 5.
el

qn.te desiinl in Reg.

txaatoy Toirwy,

Ibidem Seguer. Gobler. vtro ciyS^wnOi.

Felckm.

. 1.

5.

et

II.

CONTRA ARIANOS.

285
p.ies.

coniirmcmus
nostrae

tnni

ut illos ex singulis his locis ostendamus Clirislia-

nisnii ignaros penilus esse,

aetatis
inlidclitate

quem

si

cogiioscerent, sese in

ludaeorum
sciscitando

nequaquain tOncliKlcrcnt,
et

sed

discorent, qiiod In
et

pnncipio erat Verbum,

Verbum erut apud Deum,

ipsum Verbuin
Verfecit,

Dens erat Verhnm, cum autem

illo

voleiite Patre

est factus, tuiic iure nicrilo dc

dictum est a loamie quideni:

butn caro factum

et

est,

et a

Petro:

Dominum

et

Christum eum

per Salomoncm
iintium vianim

veliit

ex ipsius Domini persona:

Dominus

creavit

me

suarum

iu opera sua, item a Paulo:

Tanto prae-

stantior factus Angelis, et alibi: Semet ipsum exinanivit,

forma servi

assumta,

et

rursus:

Unde, fratres sancti, vocationis caelestis particiet

pes, considerate

Apostohim

Pontificem confessionis nostrae lesum,

qni
viin

fidelis

est ei qui fecit illum.

Haec enim

et similia dicta

eandem

significationemque liabent, qiiae et pietati est consentanea et Verbi

divinitatem ostendit, itemque ea,

dicta esse quatenus ipse tilius
etsi satis

quae humano more

illi

attribimntur,

quoque hominis factus

est.

Quae tamiiitelligentes

sunt ad

illos

penitus refellendos, tamen quandoquidem quod

ut buius

dictum ab Apostolo
arbitrantur
,

est,

primum meminerim, non

est
ei
iit

Dei VerbiiQi
:

unum
fidelis

ex operibus et rebus factis esse,

qiti

ob

haec nenipe verba

duxi,

Qui

fecit

illum,

necessarium

propositione illorum assumta,

aiitea

egimus,

eoruni iterum

confutare impietatem.

2.

Itaqiie si

non

est Filius,

opus appelletur,
nec item
soliis

et

omnia, quae de

operibus dicuntur, dicaiUur de

illo;

dicatur Filius nec

Verbum nec

Sapientia, nec ipse quoqiie

modo
imago

opifex et creator
et figura

Deus dicatur Pater, sed solumrerum quas produxit. Sit etiam res creata,
eius voluntatis, nec ipse secunduni illos geita

effectricis

nitalem habeat naturam,

ut aec

Verbum nec
si Filius

Sapientia nec imago

est,

:
iilla

sit

propriae eius

iiatiirae.

Nam

non

nec iniago
alii

est.

i.

t-o.

d.

abest a Segueriano.
et

h.

Sic

Seguer.

e.

Reg. Felckm. 2.
1 Gob

edilio

Commel.
1.

"^*"*
i.

Felckm. 4.
^^

&^,
At
et
el

edili

yiW-

_ti xae.

cefccyxcdoy oiv.

Sic Seguer.

er.

et

1-11,. Felckm.

k
3,;;

4.

Sic Seguer. Basil.

^j;,;

Commel.

cyoyta.

Felckm.4.

At

g.
aliis

Sic Segner. Anglic.

Paulo postReg. omillit quae in Segueriano punctis nt expungenda notanlur desuntqne in editione Commel. sed legunliu in Gobler. et Felckm. 1. eaque veilit Nannius.

deest

'/'.

etFelckm.4.

In

,&. &.
idem
et Anglic.

Ibidem Felckm. 1. et 4. xctl m. Sic Seguerian.

deest

. .
Edili el

Reg. Gobler. et Felckm.

aUi Segiierian.

(<1.

Gobler.

el

At in aliis et edilis

286
P.470. (Jf

&; ,
3

, , , ; ,.( , . , /. -..
S.

ATHAiNASIl ARtUIEPISCOPI

VI ov,

-^
9'

/.

'

^'
xai

cpvoiv,

^ . , , , , , ^ . , ' , , ^- ' ' '/.

"^

..

'^

/,

^ , , ,
;

-,

&

S-;

,
3.
^
a.

. , (, ^, .^
, ^
, ,
Alii

-^ ' , , ^, ,
,
,

^
d

. ., ,
-d

-.

' & ,
xad-a
,

Sic Segnei. Gobler. et Felckm. 1. vero el edili ti Paulo post Seguer. Edili el celeri Mox Segiiei. Gobler. et Fclckm. 1. 4. xad' 5. Alii et edili

'

h.

Seguer.

&' . .
Gubler.
el

ytia&ui
d.

.
c.

Segiier. Gobler. et

&.

Felckm.

Edili el alii

Felckm.

1.

Seguer. et Felckm. 4. Seguer. idem el Reg. Anglic. Goblcr. Felckm. 1. et 4.

e.

-. . .

1.

^Mox

ORATIO
Si

II.

CONTRA ARIANOS.

"

287
,

porro Filius non est,

qui Dcuiii crealoiom

esse dicilis

si

utiijue .47.
siiie

per

Verbum
ille

et in

Sapieiitia omiiia iiunt,

iiiliil

(iiiaecumque iiunt, et
liabet,
in (juo
et

eo

nihil fit,

autem sccuncliim vos

per quod

omnia
est,

efficiar?
slerilis,

Quod
ut lux

si

ipsa tlivina nalura,

illiiminans
eriiciendi

ut pulaut,

fecunda non

sed

non
vi

et fons

siccus, nuiine eos

pu-

derc debet allirniare,

besceiit,

cum

praeditum csse?

An non crulocum
sunt
te-

eo sublalo,
est

(juod est ex natiira, id vclle priinum

neie,

quod

ex voluntate?
ea esse vult,

Certe

si

quae extrinsecus
iiiulto

nec

prius eraiit,

cum

ipse eflicit;
Si

prius

idem paler
circa
in
est,

fuerit fetiis ex propria natura

uriiindi.

enim Deo vuluiUatem

res,

quae non erant, attribuunt, quare quod voluntate superius

Vuluiitate
si

Deo non agnoscunl?

ex iiatura
est,

autem

siiperius est,

patrem proprii Verbi esse;

igitur id,
illi

non

existit,

ut stulte

eum ex natura quod prius est, nempe quod volunt, quomodo id, quod est
Atqui

posterius, quod iiimiriim est ex voluntate, poterit quaeso fieri?

prius est Verbum, posterior res creata.

Verum

existit

Verbum, etiamsi
efficiens

maiora contra moliantiir

tae.

impii,

nam per
sit

ipsiim factae sunt res crea-

Et certe clarura

est,

Deiim ut eirectorem Verbum eliam

proprium.

habere non externum, sed quod sui

dicenduni
est.

Idem enim rursus

est et sufflcit ad

eius est efficax

sit Patris

Nimirum si voluntatem habet, eiusque voluntas efficax rerum faclarum constitutioneni, si praetei^ea Verbum et opifex; diibium utique non est, quin idem quoqne
quo oninia
et

vivens consiliuin sive voluntas, subslanlialis efficientia et vein

rum Verbum,

conslant et recte adtuinistrantur.

et

Nemo
rebus
creare,

vero vel ainbigere possit,

compositis prior
sit.

quin conipositor

compositione
dixi,

et

Posterius ileni est,

Filius proprie et

ut

iam
ex

Deum
illa

quam

gignere.

Namque

vere

beata

semper-

que existente natura est exortus, quae aiitem ex eius voluntate producuntur, extrinsecus fiunt ac per pioprium et ex ipsa natura exortum

fetum procreantur.
3.

Cum

igitur

ostenderimus,

perabsurdam esse eorum sentenFilium esse conliteri.

est Filiuni

tiam,

qiii

Dominum
uti

Dei Filium esse negant, sed opus esse contendunt;

fuerit,
est,

iam profecto necesse

iilius

Dominum

Quod

si

non extrinsecus sed ex gignente esse; ne ergo amplius de verbis, ut supra monuimus,
est,

revera

concessumque

tfvati nQOTtQoy.

Edili it

^iQoy.

^.
f.

Seguerian.
el

Ibid.

Gobler. el Seguer.
4.

Mox idem
g.

Felckm.

Basil.

oidels de

,.

.^.
Felckrn.
1.

h.
j.

Seguer. omitlit xat Gobler. el Felckra. 1.

-.
,

^", '^*? .^^:

,

^-

GoMenan.
'''

xai cdzo^.

^*^"*-

guer.
et

ac telckm

mox

.
et

,.

Felckm.
,

1.

yiyywyroe
^^
^''-

"*''

4.

""^'"^ xac

"'''",'

P.471.

" , , , ', ' ;

288
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

In

-/.

, ' * , , ~ , . 2 , ^^ ^ , ' , ^ ^ ^, /, ' ^^ , ' , , "

fj

' * '

,.

' '^

,,
^

&
,

"

^),

od-ai,

/^.

4.

' '
5.

*-

^),

1)

1.

[3.

a.

Segiier.

b.
elc.

Felckm.

omisbis intermediis. Sic Seguer. Gobler. Felcktn. 1. el 4. Editi abest ft. At a Regio el Felckra. Paulo posl Seguer. y
c.

. LXX.] Reg.
t

, ,
,

'

3
LXX.
et

1,

19. 26.

2) Psal.

116, 16 [115, 7.

16. Vulg.].

Basil. Anglic.
xcti

.
Tf.

et 5.

tn'

Ibid.

.
Sed

Reg. Gobler.
Alii

Seguer. Gobler.
in
aliis

Ilem ibidem mss. omnes mendose. Edilio Coramel.

, .
et
editi
el et

Felckm. 1. vn avFelckm. 1.
deest

editis

ORATIO
(lisputent, si Sancti dc

II.

A1UA>0S.

289
dixfrintP.47i.
,

Verbo ipso loqueutcs loco qni genuit

re utantur.

qui

fecit.

Modo enim de eo,

qua voce hac

tiuod e\ natiua est, consenliaiit

parvi

refert,

iii

IXec eiiim voces iialuram

|erimunt, scd polius ipsa natiua voces ad se yccouuiiudat et convertit.

INam non voccs naturis

ces naturis posteiiores.

suiit

priores, scd naturae priores sunt et vofactae sunt vel creatae,

fecit,

Undc quando nalurae

lunc propriae de
vit,
lilius,

illis

hae dictiones usurpantur

facta est

crea-

quibus

opus

signiiicatur.

Quando autem natura

est et felus et

tunc eaedem dicliones fecit, facta est et creavit

non propiie
filios

ei

atiribuuntur neque opus signiiicant, sed pro dictione genuit dictio fecit

absque

ullo

discrimine usurpatur.

Cerle iion raro patres

ex se

genitos suos servos appellant,

intjciantur.

nec tamen quod naturae proprium est

filios

Saepe etiam servos benevolenliae gralia

illos

vocant, quo

sane nomine iion dissimiilant,

palres
filios

ab initio in sui fuisse ditiono; sed

et contra

filios

suos servos pro sua auctoritate vocant,

benignitate.
essel
ancilla

servos

pro sua erga eos

quaravis

Sic Sara

Abrabamum dominuin
Apostolus

dixit,

non

eius

sed

uxor.

quoque

Onesimum servum
Bersabee

cuni

Pbilemoue bero tanquani fratrem coniunxit.

iteni lametsi mater filium servum appellavit, cum patri ait: Sermim tuum Salomonem, ingressusque postea Nalhan Propbeta eadem quae illa Davidi dixit: Salomonem servum tuum\ nec curabant illi

quod
bat,
bant.

filium serviim dicerent.

et hi

Nam

et

ille

audiens

naturam agnosce-

cum

ita

loquerentur,
ille

verum eum esse

filium haiid ignora-

Itaque rogabant, ut

patiis baeres fieret, qiiem servi

nomine

appellabant.

Salomon enim

erat natura filius Davidis.

4.

Quemadmodum
,

ergo nos, qui ista leginius, ea recte intelligi-

mus, neque ciim Salomoiiem servum appellalum audimus, illum fuisse servum existimamiis sed naturaleni et verum filium ita si de Salva;

tore,

qiiem vere Filium esse constat quique naturale Verbiim

fidelis

est,

Sancti

haec dicunt: Qui

ait:

est

ei,

qui fecit illum,

vel

si

ipse de seipso
tuaet
licet,

Dominus
ita

creavit me, et:

aliaque huius generis,

Ego servus tuus et filius ancillae non ideo eum Patris proprium esse negare
de Salomone

sed

de Patre

et Filio ut

; ,^
f.

d. Seguerian. Gobler. Felckm. 1. et 4. oraiUunl xt e. Seguer. Gobler. Felckm. 1. et 4. yo-

Felckm.

g.

Sic Seguer. Gobler. Felckm.

. ^
5.

mel.

man.
u

.
et
1.

Davide recte est sentien-

Mox Gobler.
/>

pro tist^d^aiv habenl

&.
et

Felck-

^
alii

1.

"

. i d i,i , ci^i,rr,-. Anglic. Reg. Gobler. et Felckman.

i 1.

"
\.

el 4.

lerian.

Sic Seguer. Reg. Basil. Anglic. GobAl Felckai. 5. el Feickra. 1. et 4.

ul ei iufia.

At

cum

edilione

Com-

Edili

^.
19

AlllANASII OPP. DOGS. SEL.

^ . . ,, ,
290
p.l"l.^

^ .7/.
/.

S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

,
^'/.

y.al

'

^).

^ ', ) . , , , & ; ^-, . . ^ ' -, ^ ,,, , , . ^ ,, ^ /. , '^

;

( ., . , ^
'
3^) ' "

-, '^.

,-

^,
^

'

'

/ag

, ,

^).

d-eov'^).

'
1)

"^. ,
xai 6
2)

& - - .^
, .
,

',

^xai

. - . . . ..
Prov. 20, 23.
Esa. 38,
1.

19.

20

iiixl:i

LXX.

3)

Esa.

39, 7. et 2. [4. I.X\.]

Reg. 20, 18.

a.

4l Geries. 4,

Sic Segiier.
ti

At Golilcr. el Ftlckm.

1.

pnsl
r.

Si-gner.
cilili

^
axovovitg.

Rc^. el Kelrkm
Kdili
el
alii

5.

Alii

el

d( ot

Sigiiiii:in.

Eilili

. .
el
alii

b.

Segiier.

Filckm

4.

axoil'anlo

Kilckin.

{9((

Pniilopost

Celeri

el

edili

Seguer. el Ffltkiii. 4.

xai

ORATIO

il.

CO?(TRA ARIANOS.
dici

2^1

dum.
nus

Alioqui

si

cum Salomonem servum

seiitire

audiunt,

eum nibilomi-p.n.
qui
et Sa-p.472.

filium esse fatentur,

an non eoa saepius perire aequum est,

,

idem de Domino nolint

sed

cum eum fetum, Verbum

cuin
ul

pientiam vocari audierint,

falsas

excogitant interpretationes negantque

Filium natura et vere genilum essc ex Fatre,

et dictiones

vero
et

iidem voces

operis audiunt,

slatini

eo feruntur,

putent Filium

quamquam cx eo, quod ad bumanam eius naturam referre? Annon igilur et illi detestabiles apud Dominum esse convincuntur, quibus duo sunt pondera, quorum altero illa recte expendunt, altero autem blaspbemias adversus Dominum proferunt? At
ex natura opus esse et
factus

Verbum

esse ncgenl,

ille

homo

est,

possunt huiusmodi

vocabula

forte consentiunt

Salomonem ex animi

aifectione

servum esse appella-

tum; haec autem verba de Domino

suae haeresis praesidium tuentur.
quassatus
illis

dicta

qm

fecit illum velut

magnum
si

Verura buiusniodi fulcrum calamus

est.

Cito

enim semetipsos suat condemnaturi,

loquendi

pro-

priuin Scriplurae

didicerint
filius

modum.

Nempe quemadmodum
ita,

Saloraon, tamelsi

erat,

taraen servus est dictus,

fllios
,

ut ea

quae

supra dixi repetam,

mari, creari et
fieri

licet

parentes

quos ex se genuerunt, forfilios

dixerint,

tamen eos nalura

legitur,

esse non negant.

Hinc ergo Ezechias, ut apud Esaiam

salutis meae.
et quarto

orando aiebat: Namque ab

hodierno die liberos faciam, qui anmintiahunt iustitiam tuam, Domine

Ipse igilur dixit faciam.
sic loquitur:

Propbeta vero

in

eodem
te.

libro

Regum

Et

fxlii

tui qui egredientur ex

Ita-

que faciam pro gigiiam usurpavit,

et eos, qui
in

ex se nascerentur, tan-

quam
dixit:

qui fierent appellavit.

Nemo tamen

dubium vocaverif, quin

pro jyeperi
dixit possedi.

de fetu naturali sermo habeatur.

Eva quoque, postquam peperit Cain,

Possedi hominem fer Deum.

quia partum priiis viderat,

Nempe

Nam
tum
dixil

postmodum

dixit possedi.
est,

Nec tamen

propter banc dictionem possedi arbitraudum

luisse,

Cain extrinsecus

em-

non vero ex ipsa esse natum.

Similiter Patriarcha lacob

loseph:

Duo

ergo

filii

tui,

qui

tibi facti

sunt tn Aegypto, ante-

.
Ilihl.

Edili
Spi;iiiT.

et

alii

noljlir.
Ri-g.

el

ovv xt ovrot. Felckm l. Felckm. 5 rov

el

h.

Sic

Seguer.

Gobler.

el

Ct-lcri
j.

el edilio

Commel.

8?.

.
e.
f.

Celeii el

edilio

Comrael.
^

man.

& . .
Gobler.
et Felcktn.
t.

xvQtov.

iy ^(j ,. ^i;,j Seguei.

k.

^(

r.ohler

Scguer.
r.ohlcn

Sic S-^giier. 1. Ai alii

Reg.

Gol.ler.

et

F.lck-

,'

nira

edilionc

Couimel.
5.

ov
sir
*^'

aiic

((,
g.

Mox

Ri-g. -

Filckm.

^tya

scnlnini: ^a.

,,.

|{.,sil.

^ovio

i?eguLT.

m.

abest a Gobler.

. .
et

Felckm.

. .
el Felckm. xai fV

,
.
1.

Felckm.
et

1.

4.

Ibidetn

4.

el

Felckra.

1.

cmiUunt xat
paiilo anle
ibid.

lidera

Felckm.
el

5.

ov
l.

Felckm.

19*

^^'2.

.473. TOtg

, , ' ^' , , ^' . 6 3^^ , , 7, , , , ;^- ' , , ^), ' , , , .

y.ai
*

, , . -, ' ^ -^ , (. , . . . ^ , ' , " ^ , , , .. - . ^ -292

^
ytai

S.

ATFIANASII ARCHIEPISCOPl

y.at

'),

yQCcff^

'

"

'^),

/.

.'

5.

^',

/.qcv

-/.

/.

^.

, -

'

'

'},

1)

Genes. 4S,

2)

lob.

1,

2.

3)

Psal.

pro
bet

. ,
a.

Felckra. 2. cuni
in
aliis

edilis

quod

aiss.
el

omnibus
Felckin.

Seguer. Gobler.
b.

Alii el edili

togntQ
aliis

Seguer. oi vtoi.
ut in
edil.

Mox Felckman.
Ifgitiii

cnm

Coramel.

c.

Keg.

et

Felcktn. 5.

. . . . -.
legilur.

omitlil avtoj,

Mox

1.

w^TitQ

. .
d.

103 [104. LXX.], 24.

4) loan.
1.

Mox Gobler.

et

Felckm. Felckm.

Seguer. Gobler.

et

>;

2.

mss. ha-

e. Gobler. et Felckman. 1. Paulo posl Seguer. Reg. Felckm. 4. xt Alii vero et edili

.
I.

'
,
3.
qpiifffi

addunt

ORATIO
quain venirem ad
te

II.

CONTRA AHIANOS.

293
et

in

Aeyyptuni,
ScripUir;i
:

mei sunt

Ephratm
csl:

Manasses.p.i'i.
et

De lob item
filiae.

linec liabel
eliain

Fucli sunt ei septem

filii

tres
filii

Quo

niodo Moyses in Lege louutiis

Si alicui

facti fuerint el si fecerit filinm.

5.

Eu ergo

illi

eos,

(jiii

geiiili

siml

iiulus et formatos appella-

vere, quippe qui

nou ignorarent

nihil refeiTc, si

de

iiliis

dicatur facti?A-\

sunt, possedi vel feci, niodo

tiira

iilios

cos esse concedatur.

\amque naQuocirca
illis

et verilas lueiilem

ad se intelligendum allrahunt.
facta vel creala sit,

si

qui

disputent,

utrum Doniimis res

ille

primo ab

quae-

reiiduni est, luim

sit

Filius,

Verbuni

et Sapientia.

Hoc enim proenini res facfa

balo, inox evanescit oiunis hac de re suspicio.

Filiiis

Neque

et

Verbum

potest esse, neque pariter Filius res facta esse poila

test.

Quae cum

sint,

profecto omnibus palet, bas voces qui fecit

illum nullo adiiimeuto ad illorum haeresim esse,

sed

eam

bis potius

condemnari.
et naturalibus

Siquidem osteiisum est verbum

filiis
fit

fecit etiam cuin

de veris

mentio, a Scriptura divina usiirpari; imde ciim

natiiralcm veriunqiie
illo

probatum
vel factus

sit,

Domimim

Filiiim,

Verbiim

atque

Sapientiam Patris esse, etiamsi cui de

est adhibeatiir,

habetur sermo, dictio fecit

quasi
ille

noii id dicitur,
uti

opus esset, sed

scriptum
est,

Sancti bisce verbis promiscue utimtur,

liberis

de Salomone et Ezechiae
genuissent,

ostendimus.

Licet

enim eos ex
factns

seipsis

est nihilominus feci,

ut
illi

possedi,

est.

Quocirca iam necesse

Dei bostes,

qui

propugiiandae haeresis causa buiusmodi saepe

salteni ex bis,

obiecere voculas,

sero

quae diximus,

sententiam

ac deinceps sentiaiit

Dominum

veruni Filiiim

suam deponant Verbum et

,

Sapientiam Patris esse,

res facta esset Filius,
factus esset?
in

non autem

reni factam vel creatam.

Nam

si

quoiiam ipse verbo quanamve

in sapientia

Oniuia siquidem opera per

est:
et

Verbum

et

Sapientiam facta
et:

sunt,

uti

scriptuni

Omnia

in Sapientia fecisti,

omnia per
ipse est

ipsum facta sunt,

sine
in

ipso factum est nihil.

fiunt,

Si porro

Verbum
est,

et Sapientia,
fiunt,

qua omnia

non

igilur

ex eorum nuniero

quae

ac

nuUo modo res

est creata,

sed Patris est fetus.

f.

Seguer.

el

Felckman.

4.

xai iyiyfTo. Seguer. Reg. Felckm. .

Alii el

Felckman.

'

edilio

Commel,

mendose.
g.

Sic Seguer. Gobler. et Felckm. I.et4.

1d edilis el aliis xai deest. h. Sic Seguer. lieg. Basil. Anglic. Gobl. Felcktn. 1. et 4. In aliis aiilem et edilis

. . & ..^ ; .
iyiyeTo. Paulo posl
i.

Sic Seguer. Gobler.

ef

Fclckm. l.et
Ihi-

4.

Ceteii el edili omillunl i^ noi^.

xai Seguorian. Seguer. Gohler. el Felckin 1.

dem

Mor

yiyovt

Felckm. 4.

Edili aliique

k.

Seguer.

deest iariy.

olSi

. .
xui

aoifiug,

Mox Felckm,

4.

P.413.

.474.

" ^ }), ^ - ; , , , 294

S.

ATBANASII ARCHIEPISCOPI

^.
6.

"

9'

--

^,

^ , , ' ; &^ ,, ^ ' (' & -, ^, , & ., ^ & '', &. &' , , ^ ^ , .. , ^ . .
'^xad'

^).
'/.

, &; ; ^ ^. . ^ , " ,
6
,

'

^),

.
,

^),

^^).

^ ^

^,

d-,

^^,

^),

^),
3,

'^),

'
3,

'
,
et

1) Eccles.

12,

14.

2) Hebr.

2.

3)

Ueiiier.
1.

32, 4.

4)

Cor. 10, 13.

5) Psal.
a.

145 [144. LXX.], 14 [13. Vulg.].

Alii omnps mss. Commel. axontlv zi. onoaou Edili el alii

6)

Tim.

16.

7)

1.

Tim.

1.

Rpg.

d.

Seaer.

Felckman.
in

4.

addunl
edilis

r.ai

Edilio

Ibid.

Sesiier.

(.

qiiae

aliis

et

siinl.

Mox Srgner.

ti

b.
c.

Seguer. xai iay. Sic Segiier. Goblcr. Felckm.

alii

Editio Cortimel. el

jlost

mss. omnes

e.

Gobler.

el

Felckm.
iilii

1. el

5.

Paiilo
,

,.
f.

Mox Seguer.
et

ubi

hic

edilio

Commei.

omiuit.

alii

Edili el

Seguer.

Reg.

.
1.

xai

de-

et

Felckm. 4. daiEdili

vero

el et

Ibidem Seguer. Gobler.

ORATIO
6.
lare.

II.

CO^TRA ARIANOS.
sit

295

Namque

attendile,
in

quantus

error Dei

Verhum opus appel-

3.

Salomon aliquu

loco Ecciesiastis ait:

Utiiversum opus Deus

adducet in
stt.

wdidum pro omni

ergo,
si
LIl)i

errato,

sive
in

botium sive

malum
ipse

illud

Num

opiis esl V:rbuni,

igilur

iiidiciiini

quoqiie
si

secundum
iiidex

vos adtluceliir?
iudicelur?
Qiiis

iam iiulicium ruturuin

indignis

cst,

iiistis

benedicliones et

supplicia

retribuet,

cum

ipse Doniinus seciindum vos

ipse legislator

cum omnibus
Ilacc

stet in iudicio?
utifjue

QuaP.474.

porro k'ge

iiidicabilur?

propria sunt, iudicari,

a Filio benedici et puniri.

rerum iactarum lam ergo iudicem

qui iudican-

timele et Salomoni auscullate.

in iiulicium,
tur,

Nam

si

uriiversum opus Deus adducet

inter eos,

ipse autem Filius

non numeralur

sed potius ipse universoruni operum iiidex est, an non sole cla-

rius est, Filiiim

non esse opus, sed

Patris esse

Verbum,

in

quo opera
qui fidelis

et fiunt et iudicantur? est,

Quod

si

illiid

quod scriptum
illo

est:

rursus

illos

conlurbet, perindeque de
scilicet

ac de omnibus

vocem

fidelis

diclamputent, quia

credendo

fidei

niercedem recipit;

profecto restat, ut

eadem de causa Moysem increpent, qui nenipe ait: Deus fidelis et verus, nec non Pauluni scribentem: Fidelis Deus, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis. Veriim Sancti, qiii ita loquebantiir, nou bumana de Deo cogilabaiU, sed noverant duplicem esse vocis fidelis apud Scripturam signiiicalionem: scilicet inter-

dum eum

qui credit, significare, interduui vero

eum,

qui dignus est

cui credatur,

priorem porro significationem bominibus coiivenire, poItaque fidelis est Abraliam

est, quia
iit
,

steriorem Deo.
dit, iidelis

qiiia

loquenti

Deo credi-

autem Deiis
Itera

canil David:
fide

Fidelis est
iieri

Dommus

in omnibus verbis suis,

dignusque
fidelis

est,

nec

potest ut ipse
appellalur,

mentialur.

Si qua
Fidelis

viduas habet, haec

est,

fidelis

quia recte credit.

bet,

autem sermo
nec

quia qiiod dixit credi deItaque illud etiam,

nihil simile

siquidem

id

verum
Qui

est

aliter fieri

potest.

quod scriptum
aliis

est:

fidelis

esl ei qui fecit illum,

cum
eife-

habet, nec is eius est sensus,

1.

quod
i.

Felckm.
edilis
el

Ti^

Edilio Comiiipl. Gobler. el Felckm.

Alii

. ^ . . . & .
xt
rf omillilnr.
1.

yivnca

Mox

Kelckm.

^
vero

xai.

In

aliis

el

Segnei.

Segner. (jobler.
,

nuXiu

Ibiilem

Segiifr

tdili

oi^tu

avTOy,

naXiu

Kelckm. editi iv

Felcktnan.

g.

Sic

Segner.

Rcgiiis

vero

. \. .. .
ille

credendo gratus est

f.obler.

B;isil.

clFtickm. \. ntniaTtvxt &^e(o.

Mox
et

iV
1.

Gobler.
Alii

iV

et

1.

et

Ibidcm Scgner. Gnbltfr. 5. xui u

c(y
.

Ibid. Segucriiin.
.

jIcivXo)
h.
alii

iic

Basil.

et ediii

el

Felckm.

. .
1.
.

el

edili

y.ai

^ 5

c c k^ ^.c Fclckm.
i

4.

<

ut el legilur

1.

.u T.molb.
et

16. Segu..r. ;r,"?i ni.^ndose

'

'

*^

et

Fel.

Al omnes P;inlo post Gobler.

km.

5.

''^"": ^ ft" ^
'" ^^
1.

l.

inl xov diov

Felckm.

..
''

;;.;.
^eguer.
*' '^*"

X1(i"

'bidem
''^'^'^

^'

4.

'., '- 7> " ],

7.

.475.

, ..

Idem ibidem et Seguer. iciv ^iyi}. Gobler. Felckm. 1. et 4. omillunt. b. Gobleiian. el Felckm. 1, Svfaa&at, Ibid. Seguer. Mox c. Reg. et Felckm. 5. di omilUiiil. Segiier. Gobler. el Felckm. 1.
a.

. ,, /. ; ) , , , ), ^ & ,, . , -^ , ^, , , ,, ,' , -. &, .

/.
^'').

7 ,, '73 /. . . & ^ . , , , , ^ ,, ^. , ' ' ^ ' , , , ,

290
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

y.al

y.ai

Tjj

'^

-/.

y.ai

"^/.
6

'/.

y.aiobv

-,

-;

?.

'

-,
d

1)

Hebr. 3,

1.

2.

Ibid.

,. . , ,
d.

Felckraan. 5. aptcyxfuoy

Edilio
Alii
e.

Commel.

mss. avayxcuoy xal Sic Seguer. Gobler.

el

..
xt
Fclckm.
1.

At Felckm. 5.

Alii

el edili

Felckra. 4.

mss.
5.

el

editio

ul habent ccleri Mox Commel,, abesl a Felckm.

et

Reg.

ctus,
in

sed

(
,

.
cum
vcri Dei
sit

CONTRA ARIANOS.
Filius,
(i(U's

297
quoque
cst,

tidelis

ipso

ciqueP.47i.

omiiibus

(piae

dixorit fcceritvc,
iii

esl adliilKTida.

Nain(|ue imatil

mutabilis pernianet nec

stia

hiimaita

admiiiislrntione

corporeo

adventu
7.

ullain

subiil

mulalionem.
,

Sic

ergo relutidi polesl ilfoniin impudt^ntia

solaquc ex hac

diclione fecit errantes eos arbitrantcsqiie Dei

cillimum esl icfellere.

Verbum ractum esse faQuapropter cum rectiis sit illorum verborum

,

sensus

consletque ex eo
est

(luandonam

et ad

quid vox fecit releralur,

slupidilalem,
maximei'-475.
Noii igi-

necesse
si,

ex ea ipsa haerelicorum ostendere

ut antea diximus, ad eius

tempus

et

usum atleMderimus.

tur

cum haec

diceret Apostolus,

de his,

quae anle crealioncm erant,

verba faciebal, sed de his duntaxat, quae Verbum carnem factum spectarenl; sic enim scriptiim est:
lestis

Unde, fratres sancti, vocationis cae-

participes,
,

considerate
est

apostolum
ei,

et

pontificem

confessionis
igitur

nosttae lesuni

qiii fidelis

qui fecit illum.

Quandonam
ciim

missus
strae

est,

aut quandonani noslram induit carneni?

(Juandoiiam no-

confessionis

pontifex est factus?

Nonne

tiinc,

postquam

pro nobis se ipse oblulisset, corpus excitavit ex morluis, nuncque eos,

qui ipsius amplectunlur fidem, adducit et ofTert Patri,
et

pro

omnibus Deo

salislaciens

omnes redimens, eumque propilium reddens? Non

naturalem eius
ex

itaque Aposlolus

Verbi naluram vel

Palre

orlura
si-

his significabat vocibus:

Qui

fidelis est ei qui fecit

iUum\

absil,

quidem

elTiciens,

non effectum
JNec

est

Veibum

sed eius ad homines ad-

ventum
licet

et factuni pontiricatum indicabal,

ut ex lcgis et Aaronis bistoria

perspicere.

enim Aaron
placuit,

poiilifex

genilus est,

sed

homo,

qui postea,

cum Deo

factus
ille

est ponlifex;

quod

quidem noa

quoyis

modo actum

est, nec

consuelis ex v*stimenlis ponlifex est

et rationale iiiduil,
ille

agnitus, sed

epomidem, poderem
quibus

quas vestes Dei

iussu textuerant mulieres,

indutus in sancta ingrediebatur,

iiiter

ut sacrificium pro populo offerret, ac veluli medius cuiistituebalur

Dei visionem
in principio

et

homiiium

sacrificia.

Sic igilur ipse

et

quoque Dominus
et

quidem erat Verbnm,

Verbum erat apud Deum,

f.

Sic

.
g.

Seguer.
Alii

et Scriptura.

'{
i.

.
h. in

Gobler. el Felrkm. ?eio et edili

5.

1.

aiy.

Ihidpm
Bi.
Ki*g.
1

aviof
k.
1

f outu
Aiiglic.
el
ei

.
4.

Kilckiu. 5.
edili

Rcgius

et

Felckm.

5.

sed

Sic ScgiiHi. Gobler Kelckm l.el4., solo ScginT. addiliir iiriiciiliis roi.

. .
Felckmanni
II. iH.

onaillnnt

.
Mox
I.

Felckm.

4.

Alii el edili

ix

-, .
F>Lkin.
I.

Sic Sfotier. U;i>il. llpg. r.obl. Fflrkin. 1. 5. Celfii veio el eilili tntyIliidim SeK'"eri n. fidbler.
1

.
rt eic.

Felckm.

l.

xt

Kil.kin. 4.

ytytyyq-

??

xiiy

^-

TOf no-

P.475.

' & ,&, , , "^

298
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

xat

3
.46.

-.
d

-9-

., 7 /. 7. ^ ^ /. . &, , ^ , ,^ ), ^ .^ , , , ^ , , , ^ , '
''

.
8.
vfi

,
^

'

-/.-]

,
,
'

,
^

^),
^'-

-,
*"

'. -

xai

'

?.?'

-, '

f]

], -

- ' ^avS
1)

Edili vero et

anb

710

idem
d.

& , ;' . . & . 9^ . .. . .

.
loan.
t,
1.

,^ ; & ^.
^),_
xcd
At
alii

^ ^^; ^'edili

a.

Gobler.

et

Felckm.

& ^
1.
,

omitltinl

et

^.

',
5.

ntQtiid^i-

b.

Sic

Segner. Gobler. et Fplckm.Tn.

alii

l.

e.

Sic SegiuT.

ei

Uegins.
el

Cflpri el editi

xai

Mox

Felckm.

5.

elr.

^.
Reg.

Segiier.

Felckm.

Editi

et

alii

c.

Segner.

Paiilo

posl

{.

Goblei.

el

Sic Seguer. Gobler.

Felckm,

1. el 4.

Ibidem

Felckra 1. Scguer. Reg. Anglic. Go-

ORATIO

II.

CONTRA ARIANOS.
voluit Pater,
in
iit

299
pretiuni pro
liuic

Deus erat Verbum', cutn autem

redimendis
solveretur
et

omnibusPiTe,
Verbuni

gratia
,

omnes conferretur,
et Mariani

carnem,
terrae

ut

Aaron poderem
sui

accepit e terra,
ut
(|uid

rudis instar

corporis

maliem habuit,

ad

olierendum

lanquam

ponlifex liabens seipsum oiTerrct Palri, oiiuiiiunque peccala proprio ablueret sanguine
,

et

cunctos ex mortuis excitaret.

8.

Vetera

siquidem huiusce
id

rei

umbra erant, quodque Salvator

in

post

suiim

adventum peregit,

Aaron

lege

adiimbrabat.

Igitur

quemadmodum Aaron

ideni erat,

nec mutabatur pontiiicalem induensp.476.

ita

vestem, sed idem nianens ea solummodo operiebatur,

ut

si

quis

illum offerentem intuitiis dixisset: Ecce Aaroii factus est hodie ponlifex,

non

his

verbis

sigiiificasset

illum

tiinc

hominem factum

esse,

quippe cum

homo

esset

antequam

lieret pontifex,

sed ipsum indicasset

pontiiicem sacerdotio factus
est aut

veslibiis faclis destinatisque pontificatui

indutum

factum fuisse.

Sane

siraiii

modo

liuiusmodi

dictiones

effectus est recte de Dornino

possumus

interpretari,

eum

videlicet carne

assumta non alinm

tegi; nefas

fiiisse

factuni,

sed eiindem esse, illaque solum concogitare,

autem

est

sed intelligendum est

facto et creato,

Verbum quatenus Verbiim factum esse Verbum cum esset opifex et creator
,

corpore
si DoYerbum quam qui

quod pro nobis posset

est

offerre, postea

indutum pontiItaque
aiitem

ficem faclum fuisse, quae causa est cur facliim dicatur.

minus bomo non

est
ei,

factus,

decertent

Ariani.

Sin

caro factum est, quid aliud de bomine facto dicendum erat,

fidelis

qui fecit

illum^.
ita

Ut

enim proprie de Verbo dicitur:

fieri

In principio erat Verbum,

Quis ergo
si

honiinum propriiim est

sciscitolur,

et creari.

Dominuin

viderit
,

tanquam homiuem ambiilantem, Deum-

que se

faclis

declarantem

bler.
el

Felckni.

edili

^ ^ . . . . . . . . . ^.
xal noula&ai
Alii
qiii

Scguer. el Fejckm. 4. avTfj. Gobler. Fe^ckm. 1. ai-riff. Editi el alii rt'r/. Mox } abest a Felckm. 5. Seguer.
et
h.

Cominel.
i.

; ^^.^^.
mendose.
A.

'.
1.

el

5.

r/

ItQaTttt}.
^

Alii

.
k.

qiiisnam istum fecerit ho-

Mox Felckm.
el
eilili

4.

xcd

Sic Segiier. Ueg. Basil. Anglic. Felckm.

celeri

4.

At

Seguer. Gobler. Felckm.

el edili

iWckm.

^&
el el

1, el 4.

mox

. & &'.
'idioy.

Mox

y.ul

nenoir]a&ac,
5.

Celeri et edilio

et

omiltunt.

|.

Basil.

Reg.

Felckm.

Seguerian. Anglic. ftlckm. 1. el 4. At BasiK

Sic
ft
<ff

Reg. Gobler.

xal

et

Felckm

2.

inlermediis.
1.
alii

Edili

Felckm.

'

ll)i(lem

Scgtier.

omissis Gobler. el
Edili et

de

Ibidj^m Seguer. Gobler. Felckm. 1. el 4. Tt iaii. Alii el edili cTti. Uem ibid.
Segiier.

Gobler. Felckm.
Basil.

1. el 5.

Aoglic.

Edili

Itcm Seguer. ibidem Goblcrian. Felckm. 1. el 4.

Alii

el editi

m. Seguer. Gohler.

el Felckni. 1.

iroV.

Celcri et editi

P.476. (Je

'. ^,
^,
9.

^. ., . /.;
avd

. , " ; , ^ , ^-,y.ai

7 , .^ ' , , ^- , ' ' , , , -, , '' ^, .& - ,^, ,,

300
S.

ATHANASII ARCHIEPISCOPI

/.ai

/.

y.ai

'/.-

, /
"

xai

tTj

?;

/.'/..

'

y.ai

"'

'

od

"

y.ai

^). '/,/

^--

^,

. ,
1)
a.

,* ^ , , ,, , ^^
Hebr.
2,

^^,

^7
^
^

^ , ,
b. Felckm. 4.
c.

'

},
xaiu
el

. ' &. . . ^,
Sic Segiier. Anglic.
1.

et 4.

et

editis

Nannius desnnl tuy

ul
el
1.

el

Felckm.

lliidem

SegiiRr.

habent i' Gohler. Felckin.

Edili

&
Mox

14-3,

2.

Gobler. Felckm.
Iii

(9^
el

legerat.

aliis

Idem paulo posl

Seguer.

Gobler.
el 4.

1.

xai
5

alii

xai

Segiier. Felckm. 4. el

^ii

Seguer. el Reg. Ibid. Seguer. Gobler.

e.

., &.
Gobler.
Edili
d.

xal aovWiai.
Felckni.
el

omillit

.
edili
1.

1^^^

aliiquc rts //priwis.

Seguer.

Hcg.

Gobler.
Alii

Felckm.

el

ov

;.
el

Edili

.
et 5,

1.

Felckm.

ORATIO

CONTRA ARIANOS.

Sflil

miiiem?
fecisse

Quis

.,

ita

iiiteiTogatus

liomincm
et

pontilicem nobis niisisse ?

non responderet, PaUeni illumP.ne. AU[m hanc ipsam

scripsil:

sententiam teinpusqiie
fidelis est ei,

persouam ex ipso Apostolo, qui

mclius
licct discore,
si

qui

qui fecit illum,

attendcrimiis.
loco.

nenipc ad ea,
ac

quae antecedunt
agilur

Una enim
Ilacc

serics est,

de

eodem
ad Ile-

hoc

iii

Scnptiirac

itat|iic

scribil Epislula

braeos:

Quia ergo pueri carnis et sangnmts participes facti sunt, eornndem particeps fuit, ut per mortem eum id est diabolmn, et liberaret destrueret, qui mortis imperium hahet eos, qui timore mortis per totam vitam obnoxii erant servituti. Nusipse quoque simUiler
,

qu